AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ

Transkript

1 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ ĠKĠNCĠ BÖLÜM GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE DAVASI (Başvuru no /09) KARAR STRAZBURG 3 Aralık 2013 İşbu karar AİHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Bazı şekli değişikliklere tabi tutulabilir. T.C. Adalet Bakanlığı, Bu gayriresmi çeviri, Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü, Ġnsan Hakları Daire BaĢkanlığı tarafından yapılmıģ olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiģ olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koģulu ile Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü, Ġnsan Hakları Daire BaĢkanlığına atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.

2

3 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 1 Ghorbanov ve Diğerleri/Türkiye davasında, Başkan, Guido Raimondi, Yargıçlar, IĢıl KarakaĢ, Peer Lorenzen, András Sajó, Nebojša Vučinić, Paulo Pinto de Albuquerque, Egidijus Kūris, ve Bölüm Yazı İşleri Müdürü Stanley Naismith in katılımıyla Daire halinde toplanan Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi (Ġkinci Bölüm), 12 Kasım 2013 tarihinde yapılan kapalı müzakereler sonrasında, aynı tarihte aģağıdaki kararı vermiģtir. USUL 1. Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan (28127/09 no lu) davanın temelinde, Özbek vatandaģları (on dokuz kiģi) Anvar Ghorbanov, Nasibeh Ghorbanov, Nadereh Ghorbanov, Omokolsoum Ghorbanov, Mohammad Ghorbanov, Ibrahim Ghorbanov, Ologhbeig Rahmanov, Tajkhan Rahmanov, Ameneh Rahmanov, Mohammadali Rahmanov, Maryam Rahmanov, Fatima Rahmanov, Zehra Rahmanov, Oktamjan Rahmanov, Sedaghat Rahmanov, Rahimeh Rahmanov, Marziyeh Rahmanov, Zaher Tordiev ve Maheireh Tordiev in ( baģvuranlar ) Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi ne ( AĠHM veya Mahkeme ) 10 Nisan 2009 tarihinde, Ġnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına iliģkin

4 2 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI SözleĢme nin ( SözleĢme ) 34. maddesi uyarınca yapmıģ oldukları baģvuru bulunmaktadır. 2. Kendilerine adli yardım sağlanan baģvuranlar, Ġstanbul da görev yapan avukatlar S. Yılmaz ve A. Yılmaz tarafından temsil edilmiģlerdir. Türk Hükümeti ise ( Hükümet ) kendi görevlisi tarafından temsil edilmiģtir. 3. BaĢvurunun kısmi olarak kabul edilebilir olduğu, 24 Ağustos 2010 tarihinde beyan edilmiģtir. BaĢvuranların birden çok kez tehcir edilmelerine, bu hususta etkili bir iç hukuk yolu bulunmayıģına, baģvuranların özgürlüklerinden yoksun bırakılmalarına, tutukluluk gerekçelerinden derhal haberdar edilme haklarından ve tutukluluklarının hukuka uygunluğuna itiraz etmek üzere dava açma haklarından mahrum edilmelerine iliģkin Ģikayetler Hükümet e tebliğ edilmiģtir. Mahkeme ayrıca, baģvurunun kabul edilebilirliği ve esası hakkında aynı anda karar verilmesine karar vermiģtir (29/1 maddesi). OLAYLAR I. DAVANIN KOġULLARI 4. BaĢvuranlar dört ailenin üyeleridir. Anvar Ghorbanov ve Nasibeh Ghorbanov 1970 ve 1975 doğumlu olup evlidir. Nadereh Ghorbanov, Omokolsoum Ghorbanov, Mohammad Ghorbanov ve Ibrahim Ghorbanov çiftin çocukları olup sırasıyla 1994, 1996, 2001 ve 2002 doğumludurlar. Ologhbeig Rahmanov ve Tajkhan Rahmanov 1969 ve 1973 doğumlu olup evlidir. Ameneh Rahmanov, Mohammadali Rahmanov, Maryam Rahmanov, Fatima Rahmanov ve Zehra Rahmanov çiftin çocukları olup sırasıyla 1996, 1998, 2003, 2008 ve 2008 doğumludurlar. Oktamjan Rahmanov ve Sedaghat Rahmanov 1973 ve 1978 doğumlu olup evlidir. Rahimeh Rahmanov ve Marziyeh Rahmanov çiftin çocukları olup sırasıyla

5 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI ve 2000 doğumludurlar. Zaher Tordiev ve Maheireh Tordiev sırasıyla 1980 ve 1993 doğumlu olup evlidir. Maheireh Tordiev, Ologhbeig Rahmanov ve Tajkhan Rahmanov un kızıdır. 5. BaĢvuranlar Ģu anda Türkiye de saklanmaktadırlar. 6. BaĢvuranların beyanlarına göre, Ġslam dinini yaģayan kiģiler üzerindeki devlet baskısının artması sonucu Özbekistan ı terk etmeye karar verdiklerinde baģvuranlar Andijan da ikamet etmekteydiler. Dini vecibelerini yerine getirmelerinden dolayı baģvuranların aile üyeleri, arkadaģları ve akrabaları Özbek yetkililer tarafından sorgulanmıģ, kendilerine hapis cezası verilmiģ ve hatta öldürülmüģlerdir. Dava dosyasındaki belgeler, yetiģkin baģvuranlardan sekizinin anayasal düzeni değiģtirmeye kalkıģmakla itham edildikleri ceza yargılamalarının halen derdest olduğuna iģaret etmektedir. 7. Dört aile, belirtilmeyen tarihlerde, ayrı olarak Özbekistan ı terk etmiģ ve neticede 1997 yılında Tacikistan da tekrar bir araya gelmiģtir. Ardından Afganistan, Pakistan ve Ġran a kaçmıģlardır. Ġran a vardıklarında ilk olarak, 2001 yılından itibaren üç yıl boyunca ikamet ettikleri Zahedan a yerleģmiģlerdir. Bu süre zarfında mülteci statüsü almak için BirleĢmiĢ Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ne ( BMMYK ) baģvurmuģlardır. 8. BaĢvuranlar 2005 yılının Ağustos ayında Tahran a gitmiģ ve yabancılar Ģube müdürlüğüne baģvurmuģlardır. Bir mülteci kampına yerleģtirilmelerinden altı ay sonra kendilerine BMMYK tarafından mülteci statüsü verilmiģtir. BaĢvuranlar, mülteci kampında kaldıkları esnada, kendi çocukları dahil olmak üzere otuz mülteci çocuk için kamp içerisinde bir okulun kurulmasını talep etmiģlerdir. BaĢvuranlar, bu taleplerinin Ġran yetkilileri tarafından reddedildiğini ve Özbekistan a tehcir edilmekle tehdit edildiklerini iddia etmektedir. Bunun sonucunda baģvuranlar 21 Eylül 2007 tarihinde Türkiye ye kaçmıģlardır. 9. Türkiye ye gelmelerinin ardından baģvuranlar Van BMMYK ġubesi ne baģvurmuģlardır. 5 Ocak 2008 tarihinde baģvuranların tümüne

6 4 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI (söz konusu tarihte henüz doğmamıģ olan Fatima Rahmanov ve Zehra Rahmanov hariç) BMMYK mülteci belgesi verilmiģtir. BaĢvuranların Türk makamlarına baģvurmaları üzerine, adlarına sığınmacı kartı düzenlenmiģtir. BaĢvuranlara 24 Eylül 2008 tarihine kadar geçerli olan geçici oturma izni verilmiģ ve haftada üç kez imza atmak üzere gelmeleri söylenmiģtir. Kendilerine ayrıca erzak verilmiģtir. BaĢvuranlar daireler kiralamıģ ve çocuklarını okula göndermiģlerdir. 10. BaĢvuranlar, 12 Eylül 2008 tarihinde yetkililerin, Van daki tüm Özbek sığınmacıları erzak dağıtımı ve okul malzemeleri dağıtımı için emniyet müdürlüğüne davet ettiğini ileri sürmüģlerdir. Erzak ve malzemeleri almaya giden ve aralarında baģvuranların da bulunduğu yirmi beģ Özbek sığınmacı tutuklanmıģtır. Polis memurları aynı gün akģam saatlerinde sığınmacı grubunu sınıra götürmüģ ve kendilerini zorla Ġran a tehcir etmiģlerdir. Hükümet, baģvuranların emniyet müdürlüğüne gitmeleri için kandırıldığı iddiasınının doğru olmadığını ileri sürmüģ; ancak baģvuranların aynı gün Ġran a tehcir edildiklerini doğrulamıģtır. Ġki polis memuru ve bir subay tarafından imzalanan ve Hükümet tarafından ibraz edilen bir belgeye göre, baģvuranların da aralarında bulunduğu yirmi dokuz Özbek ve Afgan vatandaģı 12 Eylül 2008 tarihinde tehcir edilmiģtir. 11. BaĢvuranlar bir hafta sonra Türkiye ye tekrar yasa dıģı olarak giriģ yapmıģlardır. Van a geri dönmüģ ve Van Baro BaĢkanlığından hukuki yardım talep etmiģlerdir. Van Baro BaĢkanlığı 28 Eylül 2008 tarihinde, iki sivil toplum kuruluģu ( STK ) ile birlikte, baģvuranların gönderilmesine iliģkin bir rapor yayınlamıģtır. 12. Polis memurları 11 Ekim 2008 tarihinde baģvuranları evlerinden almıģ ve emniyet müdürlüğüne götürmüģlerdir. Aynı günün akģam saatlerinde, baģvuranlar bir kez daha Ġran a tehcir edilmiģlerdir. 13. BaĢvuranlar, Ġran Türkiye sınırına yakın köyler arasında kıģ koģullarında yaklaģık on gün boyunca yürümek zorunda kaldıklarını belirtmiģlerdir. Ardından baģvuranlar Ġran Jandarmasından yardım

7 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 5 istemiģtir. Ancak baģvuranlar Ġran Jandarması tarafından Türkiye ye tehcir edilmeden önce iki gün boyunca tutulmuģtur. 14. ÇeĢitli STK lar ve BMMYK nin basın bildirileri aracılığıyla ulusal ve uluslarası toplumun dikkati baģvuranların tehcir ediliģine çekilmiģtir. Benzer Ģekilde bir Türk milletvekili de, Meclis te bir basın açıklaması yapmıģ ve hem baģvuranların gönderilmesini hem de Türkiye deki mevcut mülteci koruma sistemini eleģtirmiģtir. 15. BaĢvuranların avukatı belirtilmeyen bir tarihte diğerlerinin yanı sıra (inter alia) Türkiye Büyük Millet Meclisi Ġnsan Hakları Komisyonu na, Van Valiliği Ġnsan Hakları Komisyonu na ve ĠçiĢleri Bakanlığı na yazı göndermiģtir. 16. Türkiye Büyük Millet Meclisi Ġnsan Hakları Komisyonu baģkanı, 26 Kasım 2008 tarihinde baģvuranların avukatına, ĠçiĢleri Bakanlığı nın 11 Kasım 2008 tarihli yazısıyla, yürürlükteki mevzuat uyarınca baģvuranların güvenli üçüncü bir ülke olan Ġran a tehcir edildiğini Meclis e bildirdiği cevabını vermiģtir. 17. Van Valiliğ Ġnsan Hakları Komisyonu BaĢkanı sıfatıyla Van Vali Yardımcısı da 22 Nisan 2009 tarihli cevap yazısında baģvuranların avukatına, yürürlükteki mevzuat uyarınca baģvuranların Ġran a tehcir edildiğini ve Ġran ın, baģvuranların 2001 ve 2007 yılları arasında ikamet ettikleri güvenli bir üçüncü dünya ülkesi olduğu bilgisini vermiģtir. II. ĠLGĠLĠ ĠÇ HUKUK VE UYGULAMA 18. Söz konusu tarihte yürürlükte olan ilgili yerel mevzuata ve uygulamaya iliģkin tüm bilgiler Abdolkhani ve Karimnia/Türkiye (no /08, 29-43, AĠHM (alıntılar)) kararında bulunabilir.

8 6 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI HUKUKĠ DEĞERLENDĠRME I. SÖZLEġME NĠN 3 ve 13. MADDELERĠNĠN ĠHLAL EDĠLDĠĞĠ ĠDDĠASI HAKKINDA 19. BaĢvuranlar, bir tehcir emri olmaksızın Ġran a birden çok kez tehcir edildiklerini ve ilk tehcir iģlemi esnasında geçerli oturma izinleri bulunduğunu ileri sürerek, SözleĢme nin 3 ve 13. maddeleri ile güvence altına alınan haklarının ihlal edildiğinden Ģikayetçi olmuģtur. 20. Mahkeme, baģvuranların yukarıda değinilen Ģikayetlerinin sadece 3. madde açısından incelenmesi gerektiği kanısındadır. SözleĢme nin 3. maddesi aģağıdaki gibidir: Hiç kimse iģkenceye veya insanlık dıģı ya da aģağılayıcı muamele ve cezaya tabi tutulamaz. A. Kabul Edilebilirlik Hakkında 21. Hükümet, baģvuranların Anayasa nın 125. Maddesi uyarınca idari mahkemelere baģvurmaları gerektiğini ileri sürmüģtür. Hükümet, Türk hukuku uyarınca, tehcir edilen yabancıların, idari kararların iptal edilmesi ve tehcir iģlemlerinin ertelenmesi talebiyle idari mahkemelere baģvurmaları gerektiğini belirtmiģtir. Mahkemelerin baģvuranların yürütmeyi durdurma talebini kabul etmesi halinde, idari makamlar tehcir iģlemlerini askıya alır. Hükümet, baģvuranların SözleĢme nin 35/1 maddesinin anlamı dahilinde, eriģebilecekleri iç hukuk yollarını tüketmedikleri sonucuna varmıģtır. 22. BaĢvuranlar cevaben, sınır dıģı edilmelerinden önce tehcir edilmelerine iliģkin kararın kendilerine tebliğ edilmediğini iddia etmiģlerdir. BaĢvuranlar ayrıca, tehcir emirleri kendilerine tebliğ edilmiģ olsaydı dahi, tehcir kararının iptal edilmesi için idari mahkemelere baģvurmanın

9 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 7 kendiliğinden askıya alma etkisi bulunmadığını ve dolayısıyla etkili bir hukuk yolu teģkil etmediğini ileri sürmüģlerdir. 23. Mahkeme, benzer bir itirazı önceden, Abdolkhani ve Karimnia (yukarıda anılan, 56-59) davasında incelediğini ve reddettiğini vurgulamaktadır. Mahkeme nin, somut davada söz konusu içtihadından sapmasını gerektirecek herhangi bir özel koģul görmemektedir. Dolayısıyla Mahkeme, Hükümet in itirazlarını reddeder. 24. Diğer yandan mahkeme, baģvuranların Ġran a ilk gönderilmelerinin, 12 Eylül 2008 de gerçekleģtiğini gözlemlemektedir. Mahkeme, BaĢvuranların aleyhlerine alınan bu karara itirazlarının itiraz süresi geçtikten sonra sunulduğuna ve SözleĢme nin 35/1 ve 35/4 maddeleri uyarınca reddedilmesi gerektiğine karar vermiģtir. 25. Mahkeme, baģvuranların Ģikayetlerinin 11 Ekim 2008 tarihinde gönderilmelerine iliģkin kısmının SözleĢme nin 35/3(a) hükmünün anlamı dahilinde açıkça dayanaktan yoksun olmadığını belirtmektedir. Mahkeme ayrıca, Ģikayetin bu kısmının baģka herhangi bir gerekçeyle kabul edilemez olarak nitelendirilemeyeceğini belirtmektedir. Dolayısıyla, söz konusu Ģikayetlerin kabul edilebilir olduğu beyan etmektedir. B. Esas Hakkında 26. Hükümet, baģvuranların, Avrupa Birliği ve Amerika BirleĢik Devletleri tarafından terör örgütü olarak nitelendirilen Özbekistan Ġslami Hareketi isimli bir örgütün eski üyeleri olduklarını ileri sürmüģtür. BaĢvuranları tehcir etme kararı, kamu güvenliğini ve ulusal güvenliği korumak amacıyla verilmiģtir. Hükümet ayrıca, baģvuranların 12 Eylül 2008 tarihinde, yerel mevzuat uyarınca, Türkiye ye gelmelerinden önce yedi yıl boyunca ikamet ettikleri üçüncü bir ülkesiye tehcir edildiklerini ileri sürmüģtür. Ancak baģvuranlar Türkiye topraklarına yasa dıģı olarak giriģ yapmıģ ve 11 Ekim 2008 tarihinde tekrar tehcir edilmiģlerdir.

10 8 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 27. BaĢvuranlar, tehcir emirleri kendilerine tebliğ edilmeksizin iki kez tehcir edildiklerini ve yerel mevzuat uyarınca tehcir edilmelerinin hukuka aykırı olduğunu ileri sürmüģlerdir. BaĢvuranlar ayrıca, Türk makamlarının Ġran makamlarından baģvuranların Ġran a kabul edileceğine iliģkin herhangi bir teminat almadıklarını iddia etmiģlerdir. BaĢvuranlar Ġran makamlarına teslim edilmek yerine, sadece Türk polis memurları tarafından Ġran topraklarına götürülmüģlerdir. Ayrıca, söz konusu bölgede iklim soğuk ve karlı olup, baģvuranların kalabilecekleri bir yer bulunmamaktaydı. BaĢvuranlar her iki seferde de, iģkence, insanlık dıģı ve aģağılayıcı muamele seviyesine ulaģmıģ olan, yaģamlarına dair endiģe ve çaresizlik duyguları yaģadıklarını iddia etmiģlerdir. 28. Mahkeme öncelikle, somut davaya iliģkin olarak 24 Ağustos 2010 tarihinde verilen kısmi kararında, baģvuranların BMMYK tarafından tanınmıģ mülteciler olduklarından ve Türkiye ye gelmelerinden önce Ġran da yaģamıģ olduklarından dolayı, baģvuranların Ġran dan Özbekistan a tehcir edilme riski altında olduklarına dair Ģikayetinin açıkça dayanaktan yoksun olduğunu beyan ettiğini vurgulamaktadır. Mahkeme, somut davada baģvuranların Türkiye den Ġran a, 12 Eylül ve 11 Ekim 2008 tarihlerinde olmak üzere iki kere tehcir edildiklerine dair taraflar arasında ihtilaf bulunmadığını kaydetmektedir. Ancak Mahkeme, baģvuranların Ģikayetinin 12 Eylül 2008 tarihinde gönderilmesine iliģkin kısmının, Ģikayet süresinden sonra sunulduğu gerelçesiyle kabul edilemez olarak nitelendirmiģtir (Bk. yukarıda 24. paragraf). Dolayısıyla, Mahkeme nin incelemesi baģvuranların Türkiye den Ġran a 11 Ekim 2008 tarihinde tehcir edilme koģullarının SözleĢme nin 3. maddesinin ihlalini teģkil edip etmediğini tespit etmekle sınırlı olacaktır. 29. Mahkeme bu bağlamda, kötü muamelenin, SözleĢme nin 3. maddesinin kapsamına girebilmesi için asgari ağırlık seviyesine ulaģması gerektiğini vurgulamaktadır. Söz konusu asgariyetin değerlendirilmesi, tabiatıyla görecelidir; muamelenin mahiyeti ve içeriği, muamelenin yapılma

11 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 9 biçimi ve yöntemi, süresi, bedensel ve ruhsal etkileri ve bazı vakalarda mağdurun cinsiyeti, yaģı ve sağlık durumu gibi davanın tüm koģullarına göre değiģmektedir (Bk. Kudła/Polonya [BD], no /96, 91, AĠHM 2000-XI). 30. Mahkeme, söz konusu muamelenin insanlık dıģı olduğuna karar vermiģtir; bunun gerekçesi ise muamelenin, diğer unsurların yanı sıra, önceden planlanmıģ olması, aralıksız bir Ģekilde saatlerce yapılmıģ olması veya asli bedensel zarar ya da yoğun fiziksel ve ruhsal ıstıraba sebebiyet vermiģ olmasıdır (Bk. Labita/İtalya [BD], no /95, 120, AĠHM 2000-IV). Muamelenin mağdurların rencide edilmesine, küçük düģürülmesine yol açabilecek korku, ıstırap ve aģağılanmıģlık duygusu yaratacak nitelikte olduğu ve mağdurların bedensel veya ahlaki dirençlerini kıracak veya onları iradelerine ya da vicdanlarına aykırı Ģekilde davranmaya sevk etmesi muhtemel olduğu durumlarda aģağılayıcı olduğu değerlendirilmiģtir (Bk. Jalloh/Almanya [BD], no /00, 68, AĠHM 2006-IX). Bu bağlamda, bu tür bir muamelenin mağduru rencide etmeyi veya küçük düģürmeyi amaçlayıp amaçlamadığı hususu göz önünde bulundurulması gereken bir unsur olup, bu tür bir amacın bulunmayıģı kaçınılmaz olarak SözleĢme nin 3. maddesinin ihlal edildiğine karar verilmesine yol açmamaktadır (Bk. Peers/Yunanistan, no /95, 67, 68 ve 74, AĠHM 2001-III, ve Kalashnikov/Rusya, no /99, 95, AĠHM 2002-VI). 31. Mahkeme, mevcut davanın özel koģullarına dönüldüğünde, baģvuranların hem Ġran da hem de Türkiye de BMMYK tarafından mülteci olarak tanındıklarını ve 12 Eylül 2008 tarihinde ilk gönderildikleri esnada Türkiye de geçerli oturma izinleri bulunduğunu kaydetmektedir. 32. Mahkeme ayrıca, Hükümet ten, Ġran ın baģvuranları kabul edileceklerine dair bir teminat alıp almadıkları, baģvuranların tehcir edilmeleri için herhangi bir tehcir emrinin verilip verilmediği ve bu tür bir tehcir emrinin baģvuranlara bildirilip bildirilmediğine iliģkin görüģ talep

12 10 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI edildiğini kaydetmektedir. Hükümet ten ayrıca tehcir emrinin ve baģvuranların gönderilmesine iliģkin bildirim formunun nüshalarını sunmaları talep edilmiģtir. Hükümet, Mahkeme nin yukarıda değinilen sorularına yanıt vermemiģ olup, dava dosyasında baģvuranlara resmi bir tehcir emrinin tebliğ edildiğini ortaya koyan herhangi bir belge mevcut değildir. BaĢvuranların 11 Ekim 2008 tarihinde Ġran makamlarına teslim edildiğine ve Ġran makamlarının baģvuranları Ġran a kabul edecekleri teminatını verdiklerine iliģkin de herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Hukuka aykırı tehcir iģlemine iliģkin güvence sağlayan bir usulun ve baģvuranların Ġran a kabul edileceklerine iliģkin Ġran makamları tarafından verilen bir teminatın bulunmayıģı ve yukarıdakilerin tümü, Mahkeme yi, BMMYK tarafından tanınmıģ mülteciler olan baģvuranların, Avrupa Konseyi üyesi olmayan bir devlet olan Ġran a yasa dıģı olarak tehcir edildikleri doğrultusunda karar vermeye sevk etmektedir. BaĢvuranların 11 Ekim 2008 tarihinde gönderilmelerinin Türk makamları tarafından resmi olarak dahi kaydedilmemesi Mahkeme yi özellikle ĢaĢırtmıĢtır. Mahkeme bu bağlamda, SözleĢme nin 3. maddesinin mutlak mahiyetini vurgulamaktadır. Ulusal makamların baģvuranların bir kısmının ulusal güvenlik için tehlike arzettiğini değerlendirmiģ olması, baģvuranların bu koģullar altında gönderilmelerini haklı kılmamaktadır (karģılaģtırınız, bu karara uygulanabildiği ölçüde, Saadi/İtalya [BD], no /06, , AĠHM 2008). 33. Mahkeme bununla birlikte, on dokuz baģvuranın on ikisinin olayların meydana geldiği zamanda reģit olmadıklarını gözlemlemektedir. Çocukların en büyüğü 2008 tarihinde on beģ yaģındaydı ve iki baģvuran Ġran a ilk tehcirden birkaç ay önce doğmuģtu (Bk. yukarıda 4. paragraf). BaĢvuranlar zorla Türkiye den gönderilmiģ olup, makamların eylemlerinin önceden planlanmıģ olduğu ve Türkiye de istikrarlı bir yaģam sürdüren ve çoğu çocuk olan baģvuranların ne mülteci statülerine, ne de kiģisel koģullarına saygı gösterilmeksizin gerçekleģtirildiği anlaģılmaktadır.

13 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 11 Mahkeme, yetiģkinlerin usuli güvenceler bulunmayıģından ötürü gönderilmelerine karģı herhangi bir adım atamamalarından ve küçük yaģtaki çocukları ve bebekleri ile birlikte bilmedikleri bir bölgeye gönderildiklerinden, gönderilmelerine kadarki süre zarfında içinde bulundukları koģulların kendilerinde mutsuzluk ve korku duygusuna sebebiyet vermiģ olması gerektiğini değerlendirmektedir. 34. Ayrıca, baģvuranlar Ġran da kıģ koģullarında ve kalacak bir yerleri olmaksızın yaklaģık on iki gün geçirmek zorunda kaldıklarını iddia etmiģtir ve Hükümet bu iddiaların doğruluğuna itiraz etmemiģtir. 35. Mahkeme, baģvuranların gönderilmelerinin gerçekleģtiriliģ biçimi ve baģvuranların çoğunun genç yaģta olduklarını dikkate alarak, çektikleri ıstırabın, SözleĢme nin 3. maddesinin anlamında insanlık dıģı muamele olarak sınıflandırılabilecek derecede büyük olduğu sonucuna varmıģtır. Dolayısıyla SözleĢme nin 3. maddesi ihlal edilmiģtir. II. SÖZLEġME NĠN 5. MADDESĠNĠN ĠHLAL EDĠLDĠĞĠ ĠDDĠASI HAKKINDA 36. BaĢvuranlar SözleĢme nin 5/1, 5/2 ve 4. maddeleri uyarınca, 12 Eylül ve 11 Ekim 2008 tarihlerinde gönderilmelerinin öncesinde polis tarafından tutulmalarının hukuka aykırı olduğu ve tehcir edilmeleri esnasında özgürlüklerinden yoksun bırakılmalarının nedenlerinin kendilerine bildirilmediği ve özgürlüklerinden yoksun bırakılmalarının hukuka uygunluğuna itiraz etme olanakları bulunmadığından Ģikayetçi olmuģlardır. A. Başvuranların 12 Eylül 2008 Tarihinde Özgürlüklerinden Yoksun Bırakıldıkları İddiası Hakkında 37. Mahkeme, SözleĢme nin 5/1 ve 5/2 maddelerinin iddia edilen ihlallerinin 12 Eylül 2008 tarihinde gerçekleģtiğini; Mahkeme ye

14 12 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI baģvurunun söz konusu tarihten itibaren altı ay geçtikten sonra, 10 Nisan 2009 tarihinde yapıldığını gözlemlemektedir. 38. Dolayısıyla baģvuranların SözleĢme nin 5/1 ve 5/2 maddesi kapsamındaki Ģikayetlerinin 12 Eylül 2008 tarihinde meydana gelen olaylara iliģkin bölümünün Ģikayet süresi geçtikten sonra sunulduğunundan SözleĢme nin 35/1 ve 35/4 maddeleri uyarınca reddedilmesi gerekmektedir (Bk. M.B. ve Diğerleri/Türkiye, no /08, 50 ve 51, 15 Haziran 2010). B. Başvuranların 11 Ekim 2008 Tarihinde Özgürlüklerinden Yoksun Bırakıldıkları İddiası Hakkında 1. Kabul Edilebilirlik Hakkında 39. Mahkeme, baģvurunun bu kısmının SözleĢme nin 35/3 (a) hükmünün anlamı dahilinde açıkça dayanaktan yoksun olmadığını belirtir. 2. Sözleşme nin 5/1 Maddesinin İhlal Edildiği İddiası Hakkında 40. Hükümet, baģvuranların 11 Ekim 2008 tarihinde tehcir edildiklerini ancak asla özgürlüklerinden yoksun bırakılmadıklarını ileri sürmüģtür. 41. BaĢvuranlar 11 Ekim 2008 tarihinde özgürlüklerinden yoksun bırakıldıklarına iliģkin iddialarını sürdürmüģlerdir. 42. Mahkeme aynı Ģikayeti önceden, tehcir edilmek üzere tutulma emrini verme usulünü öngören hukuki hükümlerin bulunmayıģından dolayı baģvuranların tutulmalarının SözleĢme nin 5. maddesinin amaçlarına göre hukuka aykırı olduğuna karar verdiği Abdolkhani ve Karimnia (yukarıda anılan, ) davasında incelediğini vurgulamaktadır. 43. Mahkeme somut davada baģvuranların 11 Ekim 2008 tarihinde tehcir edildiklerinin taraflar arasında ihtilaf konusu olmadığını gözlemlemektedir. BaĢvuranların Ġran a gönderilmek üzere ulusal makamlar tarafından tutulmak zorunda oldukları göz önünde bulundurulduğunda, Mahkeme nin

15 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 13 yukarıda belirtilen kararda ulaģtığı sonuçlardan farklı bir sonuca ulaģmasını gerektirecek herhangi özel bir koģul bulunmamaktadır. BaĢvuranların kısa bir süreliğine tutulmuģ olmalarının, tutulmalarının hukuka aykırı niteliği üzerinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla SözleĢme nin 5/1 maddesi ihlal edilmiģtir. 3. Sözleşme nin 5/2 Maddesinin İhlal Edildiği İddiası Hakkında 44. Hükümet bu hususta herhangi bir görüģ bildirmemiģtir. 45. BaĢvuranlar iddialarını yinelemiģlerdir. 46. Mahkeme, Hükümet ten baģvuranların tutulma nedenleri hakkında bilgilendirilip bilgilendirilmediklerine iliģkin görüģlerini bildirmesi ve yanıtlarını destekleyen ilgili belgeleri temin etmesini açık bir Ģekilde talep edilmiģtir; ancak cevap verilmemiģtir. Hükümet ten bir yanıt alınamadığından, Mahkeme nin baģvuranların 11 Ekim 2008 tarihinde tutulmalarının nedenlerinin ulusal makamlar tarafından baģvuranlara tebliğ edilmediği kararına varılmıģtır. Dolayısıyla SözleĢme nin 5/2 maddesi ihlal edilmiģtir. 4. Sözleşme nin 5/4 Maddesinin İhlal Edildiği İddiası Hakkında 47. Hükümet bu hususta herhangi bir görüģ bildirmemiģtir. 48. BaĢvuranlar iddialarını yinelemiģlerdir. 49. Hükümet baģvuranların 11 Ekim 2008 tarihinde Ġran a gönderilmelerinden önce birkaç saat tutulduklarını belirtmiģtir. Mahkeme, SözleĢme nin 5/4 maddesinin halihazırda sona ermiģ kısa süreli tutulmaların hukuka uygunluğunun incelenmesini sağlayabilecek hukuk yollarını ele almadığına iliģkin içtihadının ıģığında, baģvuranların Ģikayetlerinin esaslarını SözleĢme nin 5/4 maddesi kapsamında belirlemeye gerek görmemektedir (Bk. M.B. ve Diğerleri, yukarıda anılan, 45, ve Slivenko/Latviya [BD], no /99, , AĠHM 2003-X).

16 14 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI III. SÖZLEġME NĠN 41. MADDESĠNĠN UYGULANMASI 50. SözleĢme nin 41. maddesi Ģu Ģekildedir: Eğer Mahkeme bu SözleĢme ve Protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek SözleĢmeci Taraf ın iç hukuku bu ihlalin sonuçlarını ancak kısmen ortadan kaldırabiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, zarar gören taraf lehine adil bir tazmin verilmesine hükmeder. A. Maddi Tazminat 51. BaĢvuranlar maddi tazminat olarak 3, avro (EUR) talep etmiģlerdir. BaĢvuranlar, yakalandıkları esnada tüm kiģisel eģyalarına polis tarafından el konulduğunu ve paralarının ve cep telefonlarının kendilerine iade edilmediğini iddia etmiģlerdir. BaĢvuranlar ayrıca, Ġran da bulundukları esnada insan kaçakçılarına fidye ödemek zorunda kaldıklarını ileri sürmüģlerdir. 52. Hükümet, bu taleplere itiraz etmiģtir. 53. Tutuklu bulundukları esnada baģvuranların yukarıda belirtilen eģyalara sahip olduğu veya insan kaçakçılarına herhangi bir ödeme yaptıkları ispatlanmadığından Mahkeme, bu talebi reddetmektedir. B. Manevi Tazminat 54. BaĢvuranlar manevi tazminat olarak toplam 621,000 avro (EUR) talep etmiģlerdir. 55. Hükümet, baģvuranların bu taleplerinin yeterli delillerle ispatlanmadığını ileri sürmüģtür. 56. Mahkeme, baģvuranların manevi zarara uğradığını ve ihlal tespitinin tek baģına yeterli tazminat teģkil etmeyeceğine hükmetmiģtir. Mahkeme eģitlikçi değerlendirmeleri dikkate alarak, baģvuranların her birine manevi tazminat olarak 10,000 avro (EUR) ödenmesine hükmetmiģtir.

17 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 15 C. Masraflar ve Giderler 57. BaĢvuranlar ayrıca, Mahkeme önünde gerçekleģen masraf ve giderler için 6, avro (EUR) talep etmiģlerdir. BaĢvuranlar bu bağlamda, avukatlarının altmıģ dört saatlik hukuki çalıģma yaptığını gösteren iģ cetvelini, avukatlarıyla imzaladıkları sözleģmeyi ve posta, kırtasiye, tercüme ve telefon masraflarına iliģkin makbuzlar ibraz etmiģlerdir. 58. Hükümet, sadece fiilen gerçekleģen masrafların geri alınabileceğini belirterek, bu talebe itiraz etmiģtir. 59. Mahkeme nin içtihadına göre, baģvuranın masraf ve giderlerini geri alabilmesi için, söz konusu masraf ve harcamaların fiilen ve gerekli olduğu için yapılmıģ olduğunun belgelenmesi ve makul miktarda olması gerekmektedir. Mahkeme mevcut davada, elindeki belgelerin ve yukarıda belirtilen kriterin ıģığında, Mahkeme önündeki yargılamalar için baģvuranlara müģterek olarak 3,350 avro (EUR) tutarındaki meblağın ödenmesine hükmetmenin makul olduğu kanaatindedir. Avrupa Konseyi nin adli yardım planı uyarınca adli yardım olarak verilen 850 avro (EUR) tutarındaki miktar söz konusu meblağdan çıkarılacaktır. D. Gecikme Faizi 60. Mahkeme, gecikme faizi olarak Avrupa Merkez Bankası'nın kısa vadeli kredilere uyguladığı marjinal faiz oranına üç puan eklemek suretiyle elde edilecek oranın uygun olduğunu değerlendirmektedir. BU GEREKÇELERLE MAHKEME, OYBĠRLĠĞĠYLE; 1. BaĢvuranların 11 Ekim 2008 tarihinde tehcir edilmelerine, 11 Ekim 2008 tarihinde göz altında tutulmalarının hukuka aykırı olduğu iddiasına, yerel makamların baģvuranlara tutuklanma gerekçelerini

18 16 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI bildirmemesine ve 11 Ekim 2008 tarihinde tutuklanmalarına itiraz edebilecekleri bir hukuk yolunun bulunmadığı iddiasına iliģkin Ģikayetlerinin kabul edilebilir olduğunu ve baģvurunun geri kalanının kabul edilemez olduğunu beyan etmiştir. 2. SözleĢme nin 3. maddesinin ihlal edildiğine; 3. SözleĢme nin 5/1 maddesinin ihlal edildiğine; 4. SözleĢme nin 5/2 maddesinin ihlal edildiğine; 5. ġikayeti SözleĢme nin 5/4 maddesi kapsamında incelemeye gerek olmadığına; 6. (a) Davalı devlet tarafından baģvuranlara, SözleĢme nin 44/2 maddesi uyarınca, kararın kesinleģtiği tarihten itibaren üç ay içerisinde, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden davalı devletin ulusal para birimine çevrilmek üzere aģağıdaki meblağların ödenmesine: (i) Manevi tazminata karģılık, baģvuranların her birine, miktara yansıtılabilecek her türlü vergiden muaf olmak üzere 10,000 avro (EUR)(on bin avro) ödenmesine; (ii) Masraf ve giderlere karģılık, baģvuranlara yansıtılabilecek her türlü vergiden muaf olmak üzere, baģvuranlara müģterek olarak, 3,350 avro (EUR)(üç bin üç yüz elli avro) ödenmesine, ancak bu meblağdan adli yardım ile verilen 850 avronun (EUR) çıkarılmasına; (b) Yukarıda bahsi geçen üç aylık sürenin bittiği tarihten itibaren, ödeme gününe kadar, Avrupa Merkez Bankası'nın kısa vadeli kredilere uyguladığı marjinal faiz oranına üç puan eklemek suretiyle elde edilecek

19 GHORBANOV VE DĠĞERLERĠ/TÜRKĠYE KARARI 17 oranda, yukarıda bahsedilen meblağlara basit faiz uygulanmasına karar vermiştir. 7. BaĢvuranın adil tazmine iliģkin taleplerinin geri kalanını reddetmiştir. ĠĢbu karar Ġngilizce dilinde tanzim edilmiģ ve AĠHM Ġçtüzüğünün 77. maddesinin 2 ve 3. fıkraları uyarınca 3 Aralık 2013 tarihinde yazılı olarak tebliğ edilmiģtir. Stanley Naismith Yazı ĠĢleri Müdürü Guido Raimondi BaĢkan