TÜRKİYE DE ATIK YÖNETİMİ

Transkript

1 TÜRKİYE DE ATIK YÖNETİMİ Hazırlayan: Kim. Müh. Neslihan ERGÜN / PAGEV Teknik Uzman Tel: neslihan.ergun@pagev.org.tr Çevre ve Orman Bakanlığı nın atık yönetiminde öncelik sırası; önleme, kaynakta azaltma, yeniden kullanım, geri kazanım/ geri dönüşüm, ön işlem ve bertaraftır yılına göre, kişi başı birim katı atık oluşumu, ortalama, 1,06 kg/kişi-gün dür. KATI ATIKLARIN TÜRLERİNE GÖRE PAYI ( % ) Katı Atık Bileşenleri Ortalama (% ) Biyobozunur atık 69,4 Geri kazanılabilir atık 22,6 Ambalaj atığı 14,4 Diğer 19,1 Kaynak: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Türkiye katı atık bertaraf tesisleri bakımından bölgelere ayrılmıştır. Nedeni maliyetlerin çok yükselmesi ve küçük belediyelerin altından kalkamayacağı boyutlara ulaşmasıdır. Bölgelere göre Atık Yönetimi Eylem Planı hazırlanarak uygulamaya başlanmıştır. Ve bu kapsamda atık sektörü Türkiye genelinde bölgesel tesislerle yürütülmesi planı uygulanmaktadır. Katı atık bertaraf tesisi sayısı 2003: 15, 2010: 59, 2012:130 a çıkarılacaktır.

2 Katı atık konusunda, 130 belediyeye hizmet verilirken, 2011 de 751 (41 milyon kişiye hizmet verilirken ), 2012 de 1130 belediyeye 57,5 milyon kişiye ( Türkiye nüfusunun yaklaşık % 70 ine ulaşmayı hedef aldık )hizmet verilecektir. Bu hedefte hızla ilerliyoruz. AB süreci ambalaj atıklarının toplanması konusunda bize 10 puan kattı, oran % 30 dan % 40 a çıktık. Bu oranda sokak toplayıcıları dahil değildir. Bu oranın üçte birine yakını sokak toplayıcıları tarafından toplanmaktadır. Sokak toplayıcıları özellikle büyük şehirlerde çok güçlü bir yapılanmadır. Ancak bunu sisteme entegre ederek daha çağdaş hale dönüştürmeliyiz. Çünkü çok önemli bir katma değer sağlıyorlar.2020 yılına kadar ambalaj atıklarında geri dönüşüm oranını % 60 ın üzerinde hedeflenmektedir. Atıkların organizasyonunda belediyeler ve onların anlaşmalı olduğu firmalar rol alacaktır. Toplanan atıkların ayrıştırılması, preslenmesi ve geri dönüşümüyle ilgili tesislerin ve sistemin kurulmasında direkt piyasaya sürenler ve ambalaj üreticilerinin finansmanı üstlenmesini öngörüyoruz. Örneğin maddesel geri kazanım tesisleri, atık kumbaraları, atık toplama merkezlerinin finansmanı aslında Yetkilendirilmiş Kuruluş (ÇEVKO) üzerinden, ambalaj atığı üreticileri ve piyasaya sürenlere ait olması gerekmektedir. Bu yapı bizde tam olarak işlememektedir. ÇEVKO ya daha fazla sorumluluk düşmekte ve potansiyelini daha çok ortaya çıkarması gerekmektedir(çevko aynı zamanda Türkiye yi temsilen Pro Europe üyesi olarak Yeşil Nokta ( the Gren Dot ) amblemi nin isim hakkını almıştır).bir çok yerde ikili toplamaya geçilecek, ambalaj atıkları mavi poşetlerde toplanacak ve bu durumu organize edebilmek için büyük kapasiteli geri dönüşüm tesislerine ihtiyacımız olacaktır. Ambalaj Atığı Kontrolü Yönetmeliği yeni düzenlemesi 1-2 ay içinde yürürlüğe girecektir. Bu revize yönetmeliğe göre Yetkilendirilmiş kuruluşun piyasadaki ambalajlar veya ambalaj temsil payının % 25 ten % 10 a düşürülmüştür. Bu kolaylıkla, yetkilendirilmiş kuruluşların sayısında artış olması öngörülmektedir. Bakanlık teknolojiyi yakından takip etmektedir. Çevre izin ve lisansları elektronik ortamda tek elden verilmektedir. 1 Nisan 2010 tarihinden itibaren uygulamaya koyduğu sistemle artık bürokrasiyi de azaltma çalışmaları başlanmıştır. Çevre ve geri dönüşüm konusunda AB mevzuatları Türkiye de ki uygulamalarla uyumlaştırılıyor. Çevre Bakanlığı nın diğer ilgili bakanlıklarla eş güdüm içinde makro planların hazırlanmasında çok sayıda akademisyen de katkı sağlıyor. Atıktan enerji geri kazanımı sektörünü tetikleyebilmek için büyük yakma ve gazlaştırma tesislerinin kurulabilmesi için Yenilenebilir Enerji Teşviği nin şart olduğuna inanıyoruz. Yakma tesisi Türkiye de büyükşehirde ( İstanbul, Ankara, G. Antep de var Adana da kurulmaya başlanacak )Yakma yöntemi

3 büyükşehirler için düşünülmekte çünkü yakmanın tarifesi büyük olmaktadır ( İstanbul un bertaraf tesisi bir uçtan diğer uca (Avcılar-Tuzla) yaklaşık 120 km.) Bugüne kadar Bakanlık merkez teşkilatınca yürütülen işlemlerin bazıları, tarihinden itibaren, tesislerin bulundukları il çevre ve orman müdürlüklerince yürütülmeye başlanmıştır. Bu işlemler; işlemleridir. Ambalaj atığı toplama ayırma tesisleri lisans başvurusu, Ambalaj atığı geri dönüşüm tesisi lisans başvurusu, Ambalaj atığı toplama ayırma tesislerine lisans ve geçici çalışma izni verilmesi, Ambalaj atığı geri dönüşüm tesislerine lisans verilmesi, Piyasaya sürülen ambalajların üzerine yazılmak üzere kod numarası verilmesi, Piyasaya sürenlerin bildirim ve belgelemeye yönelik yükümlülüklerinin izlenmesi ve denetlenmesi (Ek-5 Piyasaya Süren Müracaat Formu). Ambalaj üreticilerinin bildirim ve belgelemeye yönelik yükümlülüklerinin izlenmesi ve denetlenmesi (Ek-4 Ambalaj Üreticisi Müracaat Formu), Yönetmelik kapsamındaki işletmelerin Bakanlığa sunmakla yükümlü olduğu belgeleri incelenmesi, Yönetmeliğe aykırılık halinde gerekli yaptırımın uygulanmasının sağlanması ve lisans/ geçici çalışma izninin iptal edilmesi MEVZUATA GÖRE BERTARAF EDİLEN VE EDİLMEYEN KATI ATIK ORANLARI (%) Kaynak: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı

4 AMBALAJ ATIKLARI YILLIK GERİ KAZANIM HEDEFLERİ Malzemeye Göre Yıllık Geri Kazanım Hedefleri (%) Yıllar Plastik Cam Metal Kağıt / Karton Kaynak: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Atık yönetimi konusunda Bakanlık tarafından Etki Analizi gerçekleştirilmiştir. Atık yönetimi eylem planı hazırlanmıştır. Ülke bazında ana hedefler tanımlanmıştır. Atık yönetiminde iller bazında bile somut hedefler tanımlanmıştır. Geri dönüşüm sektöründe özellikle atık konusunda gerek anlayış gerekse vizyon olarak AB ve dünyadaki genel eğilimden farkımız yok Algılama aynıdır. Tek yapmamız gereken bunu uygulamaya geçirmektir!!!

5 Türkiye de Katı Atıklar ve Sisteme Genel Bakış Kurumlar: Çevre Orman ve Şehircilik Bakanlığı / Atık Dairesi Başkanlığı, İl ve İlçe Çevre Müdürlükleri, İSTAÇ, İl ve İlçe Belediyeleri, Toplama Ayırma Tesisleri, Geri Dönüşüm Tesisleri, REC ( Bölgesel Çevre Merkezi ), GEKSANDER, TÜDAM, TUÇEV, TÜRKÇEV, ÇEVKO ilgili diğer STK lar Katı Atık Bertaraf Tesisleri sayısı bölgesel olarak artırılmıştır ancak yeterli değildir.illere göre belirlenen atık yönetim planları verimli işlememekte ve belediyelere ilgili İl Müdürlüğü ve Bakanlıklardan verilen eğitimlerde yetersiz kalmaktadır. AB üyeliği süreci ile atık toplama oranı % 30 dan % 40 a çıkmıştır yılında ise geri dönüşüm oranı % 60 ın üzerinde olması hedeflenmektedir. Bu süreç içinde Bakanlığın hedefleri arasında Çevre Ajansı kurulması konusu da yer almaktadır. Atık toplama ve geri dönüşüm için izin ve lisans almak isteyen firmaların önlerine çeşitli engeller çıkmaktadır. Toplama tesislerine çeşitli haklar tanınırken geri dönüşüm tesisleri yetkilendirme de eksik bırakılmıştır. Ayırma ünitesinden çıkan ve geri dönüştürülemeyen (mevcut sistemde depolama alanlarına gönderilen atıklar) atıklardan RDF (Atıktan Türetilmiş Yakıt) malzeme üretilmesi ve bu malzemenin çimento fırınlarında ek yakıt (fosil yakıtlar yerine) olarak kullanılması amacıyla Kemerburgaz Kompost ve Geri Kazanım Tesisinde parçalayıcılar ve separatörden oluşan 20 ton/saat kapasiteli RDF (Atıktan Türetilmiş Yakıt) Tesisi kurulmuştur. Ülkemizde katı atıklar açısından Çevre Faslı nın açılmış olması atık sorunun önüne geçmekte yetersiz kalıp yetersiz kalmakta ayrıca bunu tamamlayacak olan Enerji Faslı nın da açılması bir ihtiyaç olarak gözükmektedir.yetkilendirilmiş kuruluş olacak kurumlar için daha özendirici faaliyetler Bakanlık tarafından Düzenlenmeli ve yetkilendirilmiş kuruluş olmak için gereken destekler Bakanlık tarafından sağlanmalıdır. Yeni çıkacak Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği nde yetkilendirilmiş kuruluş olmak için gereken temsiliyet payı oranı % 25 ten % 10 a indirilmiştir. Var olan yetkilendirilmiş kuruluşların verdiği fiyatlar ve usul Rekabet Kurumu tarafından izlenmeli ve gereken yerlerde müdahale edilmelidir. Belediyelere atık toplama konusunda verilen yetkiler sınırlandırılmalı ve her ilçe belediyesinde Çevre Mühendisi bulundurma zorunluluğu getirilmelidir. Büyük kapasiteli geri dönüşüm sistemlerine geçip, ambalaj atıklarının mavi poşetlerle toplanması sağlanmalıdır. Sokak toplayıcılarının sisteme entegre edilmesi gerekmektedir.

6 Türkiye de Deniz Atıklarına Genel Bakış Kurumlar: ÇOB / Deniz ve Kıyı Dairesi Başkanlığı, İSTAÇ, Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı, Belediye Sahil Güvenlik Bölümleri, TURMEPA ( Deniz Temiz Derneği ) Karasal kökenli kirlilik kaynakları, deniz ulaşımı kökenli kirlilik kaynakları, diğer kirlilik kaynakları olarak sınıflandırılmaktadır. Yasal mevzuatta yer alanlardan bazıları; Çevre Kanunu ve Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Ait Uluslar arası Sözleşmesi ( Marpol 73 / 78 Sözleşmesi) dir ÇOB/ Deniz ve Kıyı Dairesi Başkanlığı nda 114 atık kabul tesisi bulunmaktadır. GATS ( Gemi Atık Takip Sistemi ) oluşturulmuştur. İstanbul un genelinde kıyı, plaj, sahil bandı, iskele, yürüyüş bantları ve barajların temizliğini hizmeti vermektedir. Bu hizmet, toplam 515 km lik sahil şeridinde 34 mobilize edilmiş ekip ile yapılmakta, yılda ortalama m3 atık toplanmaktadır Deniz yüzeyinde oluşan atıkların kıyı ekipleri tarafından alınamayan bölümü 19 adet deniz yüzeyi temizleme teknesi yardımıyla alınmaktadır. TURMEPA 17 yıldır deniz, kıyı kirliğinin önlenmesi için eğitim ve koruma projelerini yürüten bir dernektir. 'Uluslararası Kıyı Temizliği - ICC International Coastal Cleanup' kampanyası çerçevesinde, 105 ülkede deniz kıyıları, eşzamanlı olarak temizlendi. Hopa'dan İskenderun'a (adalar dahil) kadar uzanan 8.333km'lik kıyılar için, 80 bölge koordinatörü ile, denizleri yaşatma çabalarına devam etmektedir yılında yayınladığı "Denizleri Koruma Deklerasyonu" BM Çevre Programı, IMO, UNEP, The Club of Rome, ICS and IUCN gibi organizasyonların uluslararası platformlarda desteklerini almıştır. Etkinliğin Türkiye ayağı, DenizTemiz Derneği / TURMEPA tarafından İstanbul, Antalya, Samsun, İzmir ve Muğla kıyılarında gerçekleştirildi. Referanslar: