GÜĞÜ KÖYÜ NDE AMETİST MADENİ POTANSİYELİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 GÜĞÜ KÖYÜ NDE AMETİST MADENİ POTANSİYELİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ ALAÇAM DAĞLARI VE DURSUNBEY I. ULUSAL SEMPOZYUMU 2-3 EYLÜL 2002 Dursunbey/BALIKESİR Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir Meslek Yüksekokulu, Taş ve Metal İşlemeciliği Programı Buca/İZMİR

2 2 BÖLGE Ametist örneklerine, Balıkesir ilinin, Balıkesir-Kütahya karayolu üzerindeki Dursunbey ilçesinin güney doğusundaki Güğü köyü yakınındaki ormanlık alanda, özellikle de Asar Tepe eteklerinde rastlanır. Güğü köyüne Dursunbey in İstasyon mahallesinden orman ürünleri işletmesinin yanındaki tali yoldan geçilerek ulaşmak mümkündür (Şekil 1). Şekil 1. Güğü köyü ve çevresi.

3 3 ORTAYA ÇIKIŞ KAYNAĞI Bu çalışma, Güğü Köyü Kalkınma Kooperatifini oluşturan köy halkının kendi köy hudutları içerisinde bulunan ametist kristallerini işleyip takı haline getirerek, bunların pazarlanması sonucu ekonomik düzeylerini arttırma düşüncelerini, Balıkesir ili ve Dursunbey ilçesi yerel yöneticilerin olumlu bakması ve destek olmasıyla ortaya çıkmıştır (Şekil 2). Şekil 2. Güğü köyü ametist kristallerinin duyurulmasında etkin basın yazısı.

4 4 SÜSTAŞLARININ TURİZME VE YÖRESEL EKONOMİYE KATKISI Doğanın, ilk insanlardan bu yana sürekli ilgiyi çeken önemli bir gizem kaynağı olan süstaşları ender mineraller veya onların kristalleridir. Çekici güzellikteki bu ilginç geometrik örnekler doğanın ve insanoğlunun sanatsal yaratıcılığını, düşünsel dünyasını etkileyici ve dürtücü malzemelerdir. Mineral, taş ve organik malzemelerin bazıları genellikle ender bulunuşları ve belirli fiziksel ve kimyasal ayrıcalıkları nedeni ile, özellikle ziynet eşyası veya dekoratif süs eşyası biçiminde kullanılarak özel bir değer kazanmaları, belirli bir ekonomik değere sahip bu tür malzemelere kıymetli taş, yarı kıymetli taş veya kısaca süstaşı denilmesini sağlamaktadır. Doğal minerallerin süsleme amacıyla kullanılmaları insanoğlunun güzellik duygusunun kuşkusuz ilk belirtilerinden biri olmuştur. Süstaşı işleme ve takı yapma sanatı, Anadolu da M.Ö yıllarında başlamış, değişik uygarlıklar boyunca tarihi bir miras olarak korunmuş, geliştirilmiş ve bazı özellikleri günümüze kadar ulaştırılmıştır. Bugün kuyumculukta bilerek veya bilmeyerek hala çok eski Anadolu uygarlıklarından miras kalmış birçok takı modelleri çalışılmaktadır. Ancak bunların süstaşları ile olan ilişkisi büyük oranda kopmuştur. Anadolu nun uygarlıklar ve kültür tarihi kendine özgü bir sentez görünümü ile belki de dünyadaki tek örnektir. Mezopotamya, Mısır, Çin gibi büyük uygarlık merkezlerinin hiçbirinde, böylesine farklı kavimlerin, özgün kültürlerinin her birini izleyerek bir bütün oluşturduğu gözlenemez. Anadolu da yaşamış tüm uygarlıklar süstaşları ile metalleri birlikte veya ayrı ayrı işleyerek hem dinsel, hem de sanatsal amaçlara yönelik takı ve benzeri sayısız eser üretmişlerdir. Bu tür malzemenin Anadolu tarihindeki yeri konulu çalışmalar ise çok azdır. Oysa Anadolu hem de birkaç kez, bu konuda çağının merkezi olabilmiş, olağanüstü teknikleri ilk kez uygulamış bu sanatın yaşaması için öncülük etmiş bir bölgedir. Kaya katmanları arasındaki oluştuğu döneme ve içerdiği maddelere göre çeşitli renk ve sertlikteki süstaşlarının çıkarılıp işlenmesi çok eski dönemlerden beri bilinmektedir. Ülkemizin jeolojik yapısı, süstaşlarının gelecekte önemli ekonomik boyutlar kazanacağını

5 5 açıkça göstermektedir. Anadolu da altı bin yılı aşkın süredir gemolojik (süstaşı bilimi) çalışmaların sürmüş olması, çağlar boyu birçok Anadolu uygarlığının uluslararası ün kazanması da bu jeolojik veriler sonucudur. Doğada ya başka maddelerle bir arada, yada serbest olarak bulunan süstaşları son durumlarına gelinceye değin birçok aşamalardan geçerler. Kısaca ocaktan çıkarma, temizleme, kesme, yontma ve polisajlama işlemleri olarak bilinen bu aşamaların sonunda görmeye alışık olduğumuz biçimlerine gelen süstaşlarının kazandıkları değer bu tip çalışmaların sonucudur. Bu nedenle, bu tip çalışmaları bilinçli ve kendine has beceriyle yapan kent veya kasabalar, zaman içerisinde turistik bir bölge konumuna girerler. Takı kavramını sadece süs eşyası olarak nitelendirmek yerine, doğanın, insan kültürüne sağladığı sanatsal bir olanak gibi görmek daha yerinde olacaktır. Bu kavram sanatsal malzemenin doğa ile birleşmesi olarak da açıklanabilir. Bu nedenle teknolojik başarı ne kadar ileri olursa olsun, hiçbir taklit taş veya malzeme, doğal eşdeğeri kadar ilgi çekemez. Bunun bilincinde olan Avrupalı turistler ülkelerinde yaygın bir sanayi dalı haline gelen sentetik ve taklit süstaşları yerine az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerdeki otantik ve doğal malzemelere sahip olmak için bu gibi üretim merkezlerine akın ederler. Eğer Balıkesir yöresi bu konuda aktif bir faaliyet gösterdiğinde turistlerin uğrak merkezleri arasında yer alabilir. Çünkü turist sadece gezmek için değil, alışveriş yapmak içinde seyahat eder. Süstaşları doğada oldukça az bulunurlar. Diğer madenler gibi tonlarla değil, kilo, gram hatta bazıları karat ile (0.2 gr) tartıldığı düşünülürse bunların ne derece az bulunduğu tasarlanabilir. Bu nedenle süstaşları ağırlıktan hafif pahada ağır ve her zaman her yerde kolayca taşınabilen bir malzeme olmaktadırlar. Cansız doğanın kendini yenileme olanağı yoktur. Yerinden alınan bir kristalin yerine yenisinin konması mümkün olmayacağından şimdiye kadar tükenmiş olan yatakların yerine yeni süstaşı ocaklarının aranması ve bulunması gerekmektedir. Yapılan gemolojik hammadde incelemelerinde, Batı Anadolu nun bu bakımdan oldukça şanslı olduğunu göstermektedir. Süstaşı işlemeciliğinin profesyonel ancak otantik havası bozulmadan yapıldığında, turizm yönünden daha çekici olmaktadır. Bu yüzden, süstaşı işleme merkezleri, büyük şehirler yerine daha küçük kent ve kasabalarda odaklanmaktadır. Ayrıca el sanatına yönelik süstaşı işleme merkezlerinin Avrupa daki birçok ülkede olduğu gibi tüketim merkezleri olan büyük şehirler

6 6 yerine daha küçük kentlerde kurulması ülkeye gelen turistlerin daha çok yer dolaşmasını ve ülkede daha fazla kalmasını sağlayan bir etmendir. Turistik amaçlar veya çeşitli nedenler ile seyahat eden yabancıların, gittiği ülkeye özgü bir hediyelik eşya alması en büyük tutkusudur. Dünyada birçok bölge, önemsiz ve bilinmez bir konumda iken, o yörede bulunan süstaşı sayesinde bir anda dünya çapında tanınmış ve bu süstaşı sayesinde yöre ekonomisi canlanmıştır. Ayrıca bu süstaşının yerini görmek, bunu toplamak için özel turistik turların düzenlenmesi sonucu, bilinmeyen bu bölgeler turistik merkezler haline gelmiştir. Ülkemizdeki potansiyel süstaşlarından büyük ölçüde döviz sağlanacağını göstermektedir. Ülkemizde unutulmaya yüz tutan süstaşı ve takı işleme sanatı hammadde yataklarına ve turizm bölgelerine yakın Dursunbey gibi küçük yerlerde yeniden canlandırılabilir. Süstaşı ve metal işlemeli eşya ve takı piyasası sanıldığından çok daha büyük boyutlarda bir ekonomik olaydır. Hatta bazı ülkelerde borsalarda ihtisas fuarlarında işlem görür. Konunun çok dar bir alanını kapsayan mermer ve oniks işlemeciliğinin bile ülkemizde kısa sürede ulaştığı yer geçerli ve somut bir örnektir. Anadolu ya bakıldığında birçok yörede süstaşı çıkarılan ocaklar olduğu görülür. Bunlardan bazıları yalnızca jeolojik değişimlerin bazı özel koşullarının etkisi altında kalan belirli bölgelerde bulunur ve bulundukları yörenin dünyaca tanınmasını sağlayan doğal bir elçi olurlar. Ancak bu doğal elçiyi dünyaya tanıtan o yörenin insanı kültürü ve sanatıdır. Balıkesir ili, Dursunbey ilçesi, Güğü köyü civarında bulunan Ametist Kristalleri de küçümsenmeyecek ölçüde süstaşı potansiyeline sahip olup, bu bölgenin Ormandan sonra en ekonomik doğal malzemesi olarak düşünülmelidir. Süstaşı konusunun ülkemizde yeniden canlanıp ekonomik bir potansiyel oluşturulması için sürekli çalışmalar yapılmaktadır. Bu tür çalışmalara Balıkesir yöresinin de katılmasında büyük yarar vardır. Nitekim Anadolu da yeniden anımsanmaya başlayan bu eski geleneksel el sanatının çağdaş teknolojiye ayak uydurabilecek ve Balıkesir yöresine has sanat anlayışıyla bağdaşan bir süstaşı ve metal işlemeciliği endüstrisi olarak gerçekleşmesine katkıda bulunmak bölgede bulunan doğal kristallerin işlenmesi ve değerlendirilmesi ile kuyumculuk ve takı sanatlarındaki üretime katkıda bulunmak kanımızca her Balıkesirlinin ve Balıkesir e hizmet etmek isteyenler için kaçırılmaz bir fırsattır.

7 7 AMETİST KRİSTALİ VE ÖZELLİKLERİ Süstaşı İsmi: Mineral: Ametist (Amethyst) Kuvars (Quartz) Kimyasal Formül: SiO 2 Renk: Mor ve tonları Mohs Sertliği: 7 Özgül Ağırlığı: 2.65 İSMİNİN KÖKENİ Ametist ismi; Grekçe, sarhoşluğa iyi gelir (not drunken) anlamındadır. Ancak burada vurgulanan sarhoşluk alkolün verdiği sarhoşluk olmayıp, vücudun enerjik sarhoşluğudur. İnsan vücudunda düzenli bir elektrik dağılımı vardır. Buna pozitif enerji denilmektedir. Ancak bazen nedeni tam olarak bilinmeyen insan vücudunun salgıladığı bir enzim, bu düzenli elektrik dağılımını bozarak, vücudun negatif enerji ile yüklenmesine sebep olmaktadır. Fizyolojik bir rahatsızlığı olmamak kaydıyla, negatif enerjili insanda gözlenen semptomlar halsizlik, keyifsizlik, asabilik, huysuzluk gibi olumsuz davranış ve hareketlerdir. Bu durumun diğer bir adı da enerjik sarhoşluğudur. İşte bu durumda vücudun herhangi bir bölgesine AMETİST kristali değerse, vücuttaki negatif enerjiyi nötralize etmekte ve böylece vücudun şifa bulduğuna inanılmaktadır. Bu inanış, Ametist kristalinin yaklaşık 4 bin yıldır mistik tedavide kullanılmasına sebep olmuştur Dolayısıyla Ametist kristalinin böyle bir enerjik özelliği olduğu geçmişten günümüze farklı uygarlıklar tarafından benimsenerek, mineralojik isminin dahi bu özelliğine atfen verilmesini doğurmuştur.

8 8 JEOLOJİK BULUNUŞ ŞEKLİ Ametist kristalleri tek yönde boşluk çeperinden merkeze doğru büyümüş ideal kuvars yapılı düzgün yüzeylere sahip dişler ya da som yapılı kökler halinde gözlenir. Siyahımsı mordan menekşe rengine, yüzeyde güneş ışınımına maruz kalanlar ise beyazımsı renklere sahiptir. Ayrıca agat benzeri bantlanmış silisiye oluşuklar da yaygındır. Bunlar genelde pembe ve beyazımsı ardalanmalı renkler sunar. Hidrotermal silisli çözeltilerin boşluklarda çökelimiyle oluştuğu düşünülen ametist ve diğer silisli oluşuklar muhtemelen birkaç evrede ortaya çıkan volkanizma ürünlerinden dasitik, andezitik, ve kısmen bazaltik kayaların yanal devamlılığı az olan çatlak boşluklarında ve genelde jeod olarak gözlenmektedir. Mn, Fe, Cr ve Sb elementlerinin ametistteki mor rengin kaynağı olabileceği, mor renge neden olan 5500 A o pikinin (FeO 4 ) -5 + Proton modeli yanında (SbO 4 ) -3 + e - modeliyle açıklanmaktadır. Ancak ısı enerjisi (güneş ışığı gibi) güzel mor rengin bozulmasına hatta mineralin beyazlaşmasına sebep olmaktadır. EĞİTİM ŞEKLİ Ametist kristallerini süstaşı olarak kullanabilir bir obje haline getirmek için aşağıdaki aşamaları uygulamak gerekir; 1.) Ametist kristallerinin araziden kristallere zarar vermeden, en güzel örneklerini bilinçli olarak toplamak (Şekil 3). Toplanan örneklerin kristallerini kırmadan, çatlatmadan paketleyerek işleme atölyesine kadar sağlıklı bir şekilde getirmek. Hammadde stoklarında en ideal konumda depolamak.

9 9 Şekil 3. Güğü köyü, Asar Tepe nin farklı noktalarında açılmış ametist ocaklarından kristallerin toplanması. 2.) İşlenecek yada koleksiyon olarak ayrılacak örnekleri boyutlarına ve şekillerine (kök yada dişli kristaller) göre sınıflandırmak. 3.) Kristallerin yüzeyinde ve kristal aralarında bulunan toprak yada pekleşmiş kalıntıların fiziksel ve kimyasal yöntemlerle (basınçlı suyla yıkayarak-tel fırçalarla fırçalayarak-çeşitli asitlerde ve bazlarda bekleterek-ultrasonik temizleyicilerde yıkayarak) temizlemek. 4.) Temizlenen örnekleri işleme tekniklerinden (kabaşon-faset-plaka-takoz-boncuk) hangisine uygun olduğunu tespit ederek ona göre işleme bölümlerine vermek. 5.) Taş işleme atölyesinde işlenerek (kolye-küpe-yüzük-broş-anahtarlık-tespih vb taşları halinde) mamul hale getirilen ametist örneklerini altın yada gümüş metaliyle montürlemek üzere kuyum atölyesine göndermek. Yukarıda bahsedilen aşamaları uygulama eğitimi; I. ve II. dönem halinde ve her bir dönem en az 6 şar hafta sürmeli, konusunda uzman öğreticiler tarafından, dönemler itibariyle teknik, uygulama ve kültür dersleri verilmelidir. Böylelikle kursiyerlere eğitimleri bittikten sonra kendi yörelerinde küçük bir sermaye ve işgücüyle büyük bir kazanç kapısı sağlanabilir.

10 10 EKONOMİK VE SOSYAL GETİRİLERİ KISA VADELİ 1.) Temizlenmiş özgün yapılı koleksiyonluk AMETİST kristallerinin piyasa değeri yaklaşık Milyon TL dir (1$= TL). Bu kristallerden yılda 100 tanesi kolaylıkla alıcı bulabilecektir (Şekil 4). Şekil 4. Koleksiyonluk ham ametist kristalleri. 2.) Temizlenmiş ve belirli formlarda kesilmiş dişli AMETİST örnekleri fason ve toptan satışta yaklaşık 500 Bin TL/gr fiyatından alıcı bulabilmektedir. Bu şekilde işlenen kristallerden her yıl yaklaşık toplam Kg lik yarı mamul fason ürün satışı yapılabilecektir (Şekil 5). Şekil 5. Dişli ametist örnekleri.

11 11 3.) AMETİST köklerinden yapılan kabaşon işlenmiş ürünlerin yaklaşık değeri 1 Milyon TL/gr.dır.Bu şekilde işlenmiş ürünlerden de yılda yaklaşık Kg satılabilecektir (Şekil 6). Şekil 6. Kabaşon işlenmiş ürünler. 4.) AMETİST köklerinden kırılan düzensiz parçaların tamburlama yöntemiyle işlenip ortaların delinmesiyle oluşturulan işlenmiş parçaların yaklaşık değeri 800 bin TL/gr.dır (1$= TL). Bu şekilde işlenmiş ip yada misinaya dizilmiş ürünlerden yılda yaklaşık 10 Kg satılabilecektir (Şekil 7). Şekil 7. İp yada misinaya dizilmiş parçalar. 5.) AMETİST köklerden faset işleme ile yapılmış mücevher taşlarının değeri yaklaşık 5 Milyon TL/gr. dır. Bu tür örneklerden de yılda yaklaşık Kg satılabilecektir (Şekil 8). Şekil 8. Faset işlenmiş taşlar.

12 12 6.) AMETİST köklerden kesilmiş kenarları doğal formlu plakaların değeri yaklaşık 50 bin TL/gr.dır. Böyle kesilmiş ve parlatılmış AMETİST plaka örneklerinden de yılda yaklaşık 5-10 Kg satılabilecektir (Şekil 9). Şekil 9. Ametist köklerden kesilmiş kenarları doğal formlu plaka. 7.) AMETİST köklerinden yapılan dekoratif kullanımlı ürünlerin değeri yaklaşık 200 Bin TL/gr.dır. Bu tür ürünlerden de yılda yaklaşık Kg satılabilecektir (Şekil 10). Şekil 10. Ametist köklerinden yapılan dekoratif kullanımlı ürünler. 8.) Yukarıda bahsedilen 2.,3. ve 4. maddelerdeki AMETİST ürün tiplerinin kuyum atölyesinde gümüş metali kullanılarak yapılacak kolye, küpe, yüzük, broş, bileklik vb. takıların değeri tipine ve modeline göre 5-80 Milyon TL/parça dır. Bu tür takılardan da yılda yaklaşık adet (parça) satılabilecektir (Şekil 11).

13 13 Şekil 11. Ametist ürün tiplerinden yapılmış kolye, küpe, yüzük, broş, bileklik vb. takılar. Sonuç olarak yukarıda bahsedilen ürün gruplarının mevcut sergi salonunda ve/veya yurt içi ve/veya yurt dışı ihtisas fuar ve sergilerinde yapılacak satışlarla elde edilecek ciro, en düşük değerler göz önünde alınsa bile yaklaşık 500 Milyar TL/yıl dır (1$= TL). UZUN VADELİ 1.) Bu proje gerçekleştirildiğinde, Dursunbey yöresinde herhangi bir becerisi olmayan her yıl yaklaşık 100 kişi eğitilerek bir meslek sahibi olacak ve böylece bu kişilerin açacakları ev ve işyeri atölyelerinde elde edecekleri gelir ile, hem yöre halkına istihdam alanı açılacak, hem de ilave ekonomik gelir sağlanabilecektir. 2.) Etkili bir tanıtım ile Dursunbey yöresinin süstaşı toplama ve işleme merkezi olduğu duyurularak buraya yerli ve yabancı turistlerin hem AMETİST kristalini toplama turları, hem de işleme merkezini gezme turları şekline getirilmesiyle yöre ekonomisine katkı sağlanabilecektir. 3.) Ayrıca, eğitim sonrası, çeşitli yörelere dağılacak kursiyerler, yeni süstaşlarının bulunmasına ve ülkemiz ekonomisine kazandırılmasına şüphesiz katkıda bulunacaklardır.

14 14 PROJE MALİYET Dursunbey (Balıkesir) yöresi AMETİST kristallerini değerlendirmek için kurulması gerekli atölyeler, laboratuar ve teşhir salonu ile bunlar için gerekli harcama kalemleri yaklaşık aşağıdaki şekildedir (1$= TL): 1-Taş işleme atölyesi makine ve yardımcı malzemeleri. 25 Milyar TL 2-Kuyum atölyesi makine ve yardımcı malzemeleri...15 Milyar TL 3-Kimyasal İşlem laboratuarı makine ve yardımcı malzemeleri....5 Milyar TL 4-Personel giderleri (Öğretim elemanı-yönetici-danışman=6 kişi).10 Milyar TL 5-Teşhir vitrinleri ve dekorasyon malzemeleri.5 Milyar TL TOPLAM...60 Milyar TL. İHTİYAÇ DUYULAN MEKANLAR (15 KİŞİLİK KURSİYER İÇİN) 1-) Süstaşı işleme atölyesi (asgari 10 m 2 ) 2-) Metal işleme (kuyum) atölyesi (asgari 10 m 2 ) 3-) Kimyasal işlem laboratuarı (asgari 5 m 2 ) 4-) Hammadde ve malzeme deposu (asgari 20 m 2 ) 5-) Yönetim ve dinlenme salonları (asgari 30 m 2 ) 6-) Satış yeri ve sergi salonu (asgari 50 m 2 ) 7-) Takı tasarım odası (asgari 50 m 2 )

15 15 İHTİYAÇ DUYULAN MAKİNE, TEÇHİZAT VE MALZEMELER TAŞ İŞLEME ATELYESİ 1.) Otomatik BÜYÜK KESME MAKİNASI....1 Adet 2.) Manuel KÜÇÜK KESME MAKİNASI Adet 3.) Otomatik ÇOK BIÇAKLI KESME MAKİNASI...1 Adet 4.) POLİSAJ MAKİNASI.2 Adet 5.) DÖNER veya TİTREŞİMLİ TAMBUR..1 Adet 6.) Otomatik KABAŞON İŞLEME MAKİNASI..3 Adet 7.) Manuel KABAŞON İŞLEME MAKİNASI.3 Adet 8.) Sulu, devir kontrollü POLİSAJ MOTORU. 3 Adet 9.) Otomatik SÜSTAŞI TORNASI... 1 Adet 10.) Muhtelif boyutlarda SiC PARLATMA TOZLARI Kg 11.) Muhtelif kimyasal CİLA OKSİTLER Kg METAL İŞLEME (KUYUM) ATELYESİ 1.) 6 kişilik standart kuyumcu masası.3 adet 2.) Plaka ve tel çekme haddesi 2 adet 3.) Vakumlu cila makinasi...3 adet 4.) Elektrikli eritme fırını..2 adet 5.) Kaynak tüpü ve şalomaları. 15 adet 6.) Eritme tüpü ve şalomaları.3 adet 7.) Muhtelif kuyumcu temel el aletleri 15 er adet 8.) Bilyalı metal parlatma motoru ve tamburu..2 adet 9.) Şarniyel çekme makinasi...1 adet 10.) Spiral kollu dişçi frezesi (komple). 15 adet KİMYASAL İŞLEM LABORATUARI 1.) ULTRASONİK YIKAMA MAKİNASI..2 Adet 2.) Çeşitli Kimyasal ASİTLER. 10 Şişe 3.) Çeşitli Kimyasal BAZLAR. 10 Şişe