T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI ATİNA TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

Transkript

1 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI ATİNA TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ YUNANĠSTAN IN GENEL EKONOMĠK DURUMU VE TÜRKĠYE ĠLE EKONOMĠK-TĠCARĠ ĠLĠġKĠLERĠ (2012) Haziran, 2013 ATĠNA

2 ĠÇĠNDEKĠLER 1.GĠRĠġ... 5 BÖLÜM I: YUNANĠSTAN A ĠLĠġKĠN VERĠLER SOSYAL ve EKONOMĠK GÖSTERGELER Ülke Kimliği Sosyal Göstergeler Ekonomik Göstergeler... 8 (General government gross debt ) COĞRAFĠ BĠLGĠLER VE DEMOGRAFĠ Coğrafi Konumu Demografi ĠĢgücü Ġnsani GeliĢme Endeksi GENEL EKONOMĠK DURUM Genel Durum Kriz Dönemi AB Destek Mekanizmasından Finansman Memorandumlar ve Troyka (AB-IMF-AB Merkez Bankası) Dönemi PSĠ Tahvil Takası ve Yeni Kredi Yardımı Orta Vadeli Finansal Strateji Çerçevesi EKONOMĠK GÖSTERGELER Tarım Sanayi UlaĢtırma Karayolları Demiryolları Gemicilik Havayolları TELEKOMÜNĠKASYON Ticaret ve perakende piyasası Hizmetler Turizm ĠnĢaat Bankacılık Sigortacılık Enerji Rüzgar Enerjisi GüneĢ Enerjisi Doğal Kaynaklar ve Madencilik ÖzelleĢtirme DIġ TĠCARET Genel Durum Atina Ticaret Müşavirliği 2

3 5.2 DıĢ Ticaret Mevzuatı Tarife DıĢı Engeller Anti-Damping Uygulamaları DıĢ Ticaret Ġstatistikleri Yıllara Göre DıĢ Ticaret Değerleri BaĢlıca Ülkelere Göre DıĢ Ticaret (Milyon Euro) Ülke Grupları ve Ekonomik Topluluklara Göre DıĢ Ticaret (Petrol ürünleri hariç) DıĢ Ticaretin Sektörel Dağılımı (Petrol ürünleri hariç) BaĢlıca Maddelere Göre Ġthalat*(Ġthalatı 500 Milyon Euro nun üzerinde olanlar) BaĢlıca Maddelere Göre Ġhracat* (Ġhracatı 300 Milyon Euro nun üzerinde olanlar) Mal ve Hizmet Ġhracat ve Ġthalatı (Milyon Euro) BÖLÜM II: TÜRKĠYE ĠLE EKONOMĠK VE TĠCARĠ ĠLĠġKĠLER TÜRKĠYE ĠLE EKONOMĠK VE TĠCARĠ ĠLĠġKĠLERĠN GELĠġĠMĠ Ticari ĠliĢkilerin Genel Durumu Ticari ĠliĢkilerin GeliĢimi Ġkili AnlaĢma ve Protokoller, KEK Toplantıları FARKLI SINIFLANDIRMALAR BAZINDA DIġ TĠCARET ĠSTATĠSTĠKLERĠ GENĠġ EKONOMĠK GRUPLARIN SINIFLANDIRMASINA GÖRE ĠHR. ve ĠTH AYRINTILISektörel Ġhracat (1000$) AYRINTILI SEKTÖREL ĠTHALAT (1000$) GTĠP12 Bazında ihracat ve ithalat (ĠlK 10 KALEM) TaĢıma ġekline Göre Ġhracat/Ġthalat TĠCARĠ ĠLĠġKĠLERDE BĠLĠNMESĠ GEREKEN KONULAR Genel Bilgiler ĠĢyeri Açma ve ġirket KuruluĢu Ticari Engeller (Sektörel) Ġthalat Mevzuatı Ticarette Uygulanan Standartlar Reach (Avrupa Kimyasallar Düzenlemesi) Serbest Bölgeler ve Ġlgili Mevzuatı Yatırım TeĢvikleri YIL ĠÇĠNDE AÇILAN FUARLAR BAġLICA EKONOMĠK VE TĠCARĠ KURULUġLAR SORUNLAR, GÖRÜġLER VE FAYDALI BĠLGĠLER Tespitler ve GörüĢler ĠĢ GörüĢmesi Yaparken () Faydalı Bilgiler Hava Durumu Tatil Günleri ve ÇalıĢma Saatleri Vize ve Seyahat BaĢlıca Gazete ve Dergiler Atina Ticaret Müşavirliği 3

4 4.2.5 Kambiyo Denetimi Avukatlar ve Hukuk Büroları Tercümanlar Adresler ve HaberleĢme DanıĢmanlık ve Pazar AraĢtırması Yapan ġirketler () Bakanlıklar ve Adresleri Yararlı Olabilecek Diğer Telefonlar ÇeĢitli Bağlantılar Atina Ticaret Müşavirliği 4

5 1.GĠRĠġ 1980 lerin baģı Türkiye ve Yunanistan ın siyaset ve ekonomisi için bir anlamda milat olarak kabul edilmektedir. Türkiye 24 Ocak 1980 de ithal ikamesine dayalı kalkınma modelinden vazgeçerek ihracata dayalı büyüme stratejisini uygulamaya koymuģtur. Yunanistan ise, askeri cuntanın izleri henüz silinmeden 1981 yılında AB ye tam üye olmuģ ve gerek siyasi gerekse ekonomik anlamda yeni bir dönem baģlamıģtır. Ġki ülke arasında devam eden anlaģmazlıkların çözümü için Davos görüģmeleri de dahil olmak üzere yapılan çeģitli giriģimler uzunca süre sonuçsuz kalmıģ, olumlu iliģkiler ancak 1999 dan sonra baģlamıģtır. YaklaĢık 13 yıl sonra gelinen noktada mevcut temel sorunların çözülebildiğini veya yakın zamanda çözülebileceğini iddia etmek hala mümkün olmayıp, ikili iliģilerde her an ortaya sürülmesi muhtemel argümanlar olarak beklemektedir. Ġki ülke arasındaki ticaretin 2010 sonunda 3 Milyar $ ın altına düģmekle beraber, 2011 yılında tekrar yükselerek 4Milyar $ ı aģması ve 2012 yılında 5 Milyar $ a ulaģması, her yıl yarım milyon Yunanın, baģka bir ifade ile nüfusun % 5 inin Türkiye yi ziyaret etmesi, Türkiye deki Yunan yatırımlarının 7 Milyar $ a yaklaģması, Yunan Milli Bankası nın Finansbank ı satın almak için gerçekleģtirdiği sermaye ihracının Yunanistan tarihinin en büyük sermaye ihracı olması, her iki ülke baģbakanının 2010 ve 2013 yıllarında gerçekleģen Yüksek Düzeyli ĠĢbirliği Konseyleri bünyesinde biraraya gelmeleri ve çoğaltılabilecek benzeri örnekler iliģkilerin kaydettiğipozitif ilerlemelerin önemli göstergeleridir. Diğer taraftan, Akdeniz ve Ege denizi havzalarındaki yeni enerji yataklarının keģfi ve kullanıma açılması iki ülke arasındaki birikmiģ sorunlara eklenen yeni problemlerdir yılı itibariyle ülkemiz, Yunanistan ın 1 numaralı ihracat pazarı olurken; Yunanistan ın ithalatı sıralamasında 17. sıradadır. Toplam ticaret hacminde ise Yunanistan ın 4.sıradaki ticaret partneri konumundadır. Ġki ülke arasındaki ticaret son yıllarda daha çok Yunanistan lehine geliģirken2008 yılında bu ülkeye karģı verilen 1.3 Milyar $ ticaret fazlası,2012 yılında 2 Milyar $ ın üzerinde dıģ ticaret açığına dönüģmüģtür. Ülkede yaģanan ağır ekonomik kriz ve ülkemizin artan enerji talebi bu yeni dengenin en önemli sebepleridir yılı itibariyle ülkemizin Yunanis tandan yaptığı ithalatın %70 ten fazlasının tek baģınapetrol ürünleri olduğunun bilinmesinde fayda vardır yılında etkileri hissedilmeye baģlanan global ekonomik krizin en fazla etkilediği ülkelerden biri olarak, gittikçe hızlanan bir Ģekilde düģmeye baģlayan Yunan ekonomisi 2009 yılında % 3.3, 2010 yılında %3.4, 2011 yılında %6.9 ve 2012 yılında %6.4 oranında küçülmüģtür yılına iliģkin beklentiler ekonominin durağan seyredeceği, 2014 yılından itibaren ise, yatırımlara ve kalkınmaya ağırlık verilmesi koģuluyla, küçük bir toparlamaya geçilebileceği yönündedir. Ülkenin kamu borcunun gayri safi milli hasılasına (GSMH) oranı %160 gibi olağanüstü yüksek seviyelere çıkmıģ olup, bu seviyelerde sürdürülemeyeceği aģikar olduğundan, kreditor ülke ve kurumlarla yapılanborç yapılandırması dahi bu oranın aģağı çekilmesine katkıda bulunmamıģtır. Yunanistan halen kredi piyasalarından borç alamamaktadır, dolayısıya ancak üyesi olduğu AB nin finansal yardım fonlarından yararlanarak birģeyler yapabileceği öngörülmektedir. Elbette birçok üyesi finansal sıkıntılar yaģayan AB nin eskisi kadar Yunanistan a eli açık davranamadığı, verdiği destekler karģısında ülkeden birçok yapısal reform talep ettiği bilinen bir gerçektir. Talep edilen reformların ülkede yarattığı gerginlik ve bu reformları hayata geçirebilecek siyasi iradenin zayıflığı halen ülke için en büyük tehdit olarak görülmektedir. Özellikle AB içindeki en büyük finansal güç olan Almanya nın bu reformların gerçekleģtirilmesi konusunda gösterdiği hassasiyet, ülkeyi bir yol ayrımına taģımıģtır. Ülke, 2011 ve 2012 yıllarında ya Troyka nın talep ettiği acı reçeteyi içerek büyük siyasi çalkantı ve gerginliklere rağmen reformları gerçekleģtirmek ve bu reformlarla tekrar büyümeye geçmeyi beklemek veya erken havlu atıp Avrupa para birliğinden çıkarak yeni bir finansal sistem içinde hayatta kalmaya çalıģmak arasında bir ikilem yaģamıģtır. Ancak Ģimdilik acı reçeteyi içip, Euro bölgesinde kalmayı seçtiği görülmektedir. Ülkede oldukça düģen yatırım maliyetlerine rağmen, halen arzu edilen yabancı yatırım hacmine ulaģılamamıģtır yılından itibaren baģlayan özelleģtirme programları beklentilerin çok Atina Ticaret Müşavirliği 5

6 altında kalmıģ, 2012 yılı için planlan özelleģtirmelerin neredeyse hiçbiri gerçekleģtirilememiģtir. Ülkemiz iģadamlarınca, Yunanistan a yatırım hususunda kaydadeğer ilgi olmakla beraber, bu ilgi Ģu ana kadar çok kısıtlı yatırıma dönüģmüģtür. MüĢavirliğimiz kayıtlarına göre Yunanistan dan yatırım yapan Türk sermayeli Ģirket sayısı sadece 19 dur. Bu rapor 2 bölümden oluģup, 1.Bölümde Yunanistan ın sosyal, ekonomik ve ticari konumu, 2.Bölümde Türkiye ile olan ekonomik ve ticari iliģkileri irdelemektedir.bu bilgiler ile baģta ihracatçılarımız ve yatırımcılarımız olmak üzere diğer tüm ilgili kesimlerin karar alma süreçlerine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır. Raporun hazırlanmasında mümkün olduğu kadar 2012 yılına ait veriler kullanılmaya çalıģılmıģ, ancak bazı baģlıklarda bu güncellikteki veriler bulunamadığından en yakın tarihli veriler kullanılmıģtır. AB üyesi olmakla beraber istatistiki veri temini konusunda yaģanan güçlükler ve elektronik ortamda sunulan verilerin birçoğunun Yunanca olması nedeniyle sunulan bilgilerin okuyucular için önemli bir rehber olduğu düģünülmektedir. Son olarak raporda yer almayan hususlar için bağlantısında yer alan bilgiler incelenmeli ve ihtiyaç duyulması halinde e-posta yoluyla (dtati@otenet.gr veya atina@ekonomi.gov.tr) MüĢavirliğimize baģvurulmalıdır. Atina Ticaret Müşavirliği 6

7 BÖLÜM I: YUNANĠSTAN A ĠLĠġKĠN VERĠLER 2. SOSYAL ve EKONOMĠK GÖSTERGELER 2.1 ÜLKE KĠMLĠĞĠ Devletin Adı Başkent Yönetim Biçimi Resmi Dil Dini Yunanistan Atina Parlamenter Cumhuriyet Yunanca Para Birimi Euro ( ) Üyesi Olduğu Başlıca Uluslararası Kuruluşlar Ortodoks Hıristiyanlık EU,UN,NATO,OECD, BSEC, EBRD, FAO, IFC, ILO, IMF, IEA,UNESCO,HO, WTO, INTERPOL, IBRD, OSCE / $ Paritesi Yıllık Ort , Max , Min Yüzölçümü 131,957 km 2 Coğrafi Konum Komşuları Sınır Uzunluğu doğu boylamı ve kuzey enlemi Türkiye, Bulgaristan, Makedonya ve Arnavutluk 1,180 Km ( Türkiye Km) Kıyı Uzunluğu 13,676 Km (Adalar Dahil ) Nüfus (2012) (EUROSTAT) Nüfus Dağılımı (2012) Nüfus Yapısı (2012) Toplam Kadın Erkek 11.3 milyon 5.7 milyon 5,6 milyon % 75 Kent, % 25 Kır 0-14 Yaş 1.6 milyon (% 14.2) Yaş 7.5 milyon (% 66.4) 65 ve Üzeri 2.2 milyon (% 19.4) Yıllık Nüfus Artışı (2011 den 2012 ye) Nüfus Yoğunluğu (2011) 86 kişi / km 2 Mesai Saatleri ve Günleri Büyük Kentler Büyük Limanlar Zaman Dilimi Haftalık Çalışma Saati 40 Resmi Tatil Günleri (2012) 07:30 15:00 ; Pazartesi - Cuma Atina,Selanik, Patra, Irakliyon,Volos ve Larissa Pire, Selanik, Patra, Lavrio, Volos, Korfu, Dedeağaç, Elefsina, GMT+ 2 (Türkiye ile aynı) 1 Ocak,6 Ocak,27 Şubat, 25 Mart, 13-16Nisan (Paskalya), 1 Mayıs, 4 Haziran (değişiyor), 15 Ağustos, 28 Ekim, 24-26,31 Aralık Atina Ticaret Müşavirliği 7

8 GSYİH Sektörel Paylar (2012 World Factbook) Bin Kişide / Bin Kişiye Düşen Telefon Kodu + 30 Ölçü Birimi Metrik HDI (İnsani Gelişme Endeksi ) Sıra 2.2 SOSYAL GÖSTERGELER Ortalama Ömür (CIA WorldFactbook, 2013 Tahmini) Ortalama 80.2 Kadın 82.9 Erkek 77.6 Okuma Yazma Oranı (UNDP Report 2011) % 97,2 Hastane ve Klinik Sayısı (EL.STAT.,2009) Doktor Sayısı (Diş Hekimlei Hariç) Doktor Başına Nüfus 163 Otomobil 388 Sabit Telefon Hattı 560 Mobil Telefon Hattı 1070 Televizyon 1000 Bilgisayar 90 Internet Kullanan 230 Geniş Internet Bağlantısı Gelen Turist Sayısı (Arrivals of nonresidents from abroad, 2012) Karayolu Uzunluğu Demiryolu Uzunluğu Kişi Başına Yıllık Elektrik Tüketimi Aylık Brüt Asgari Ücret (EUROSTAT, 1 Ocak 2012) 313 (142 Devlet, 171 Özel) 69,435 (2011 ELSTAT verilerine göre) Milyon (ELSTAT) 117,533 Km 2,576 Km 5,363 kwh 876 Euro (1 Ocak 2013, 684 Euro) 2.3 EKONOMĠK GÖSTERGELER GSYİH ( )(Cari Fiyatlarla) GSYİH ($) (SAGP) Reel GSYİH Artış Oranı ( ) Milyar (EUROSTAT) Milyar (EUROSTAT) - % 6.4 (ELSTAT) Tarım % 3.8 Sanayi % 16.0 Hizmetler % 80.1 Atina Ticaret Müşavirliği 8

9 Bütçe (2012) Eurostat Türkiye İle Mal Ticareti (2012) EUROSTAT Dış Ticaret (Mal-Hizmet 2012) Eurostat Kişi Başına Gelir (Cari fiyatlarla) Kişi Başı Gelir (SAGP) Enflasyon Oranı (TÜFE-Yıllık Ortalama Değişim ve Aralık 2011 den Aralık 2012 ye değişim) İşgücü (Eurostat) İşsizlik Oranı (Eurostat) % 24.3 İhracat İthalat Denge Toplam İhracat / İthalat % 84.3 İhracat / GSMH % 27.0 İthalat / GSMH % 32.0 Dış Ticarette (Mal) İlk Beş Ülke İhracatta (Mal) İlk Beş Ülke İthalatta (Mal) İlk Beş Ülke İhracat İthalat Denge Toplam Cari İşlemler Açığı(Bank of Greece) Cari İşlemler / GSMH(Bank of Greece) % 2.9 Kamu Borç Stoku (Eurostat) (General government gross debt ) 52.3 Milyar Euro 62.0 Milyar Euro -9.7 Milyar Euro Milyar Euro Rusya,Almanya,İtalya,Türkiye,S.Arabistan Türkiye,İtalya,Almanya, Bulgaristan ve GKRY Rusya,Almanya,İtalya,S.Arabistan ve Çin 2,968 Milyon Euro 1,108 Milyon Euro 1,860 Milyon Euro 4,076 Milyon Euro 5.6 Milyar Euro Kamu Borç Stoku/GSYİH(Eurostat) % D. Net Yabancı Sermaye Girişi GDP nin % si olarak D.Yabancı Sermaye Stoku Giderler Total General Govt. Expenditure Gelirler Total General Govt. Revenue Denge Turizm Gelirleri 2012 Bank of Greece,Services Balance Petrol İthalatı -2012(Bank of Greece) Açık / GSYİH % 10.0 Petrol İhracatı 2012(Bank of Greece) 17,200 (EUROSTAT) 19,200 (EUROSTAT) % 1.5 ve %0.8 4,970.8 Milyon İşsiz Sayısı (Eurostat) 1,204, Milyar Euro 2.3 Milyar Euro (Invest in Greece) %1.2 (EUROSTAT) 27.3 Milyar Dolar (CIA World Factbook) Milyar Euro 86.7 Milyar Euro Milyar Euro 10 Milyar Euro 17.6 Milyar Euro 7.4 Milyar Euro Atina Ticaret Müşavirliği 9

10 3. COĞRAFĠ BĠLGĠLER VE DEMOGRAFĠ 3.1 Coğrafi Konumu doğu boylamı ve kuzey enleminde yer alan Yunanistan ın yüzölçümü 131,957 km 2 dir. Bu alanın yaklaģık 25,000 km 2 si, bir baģka ifade ile % 20 si; sayıları 2000 i bulan adalardan oluģmakta ve 200 e yakınında yerleģim bulunmaktadır. Sahil Ģeridi yaklaģık 15,000 km, toplam sınır uzunluğu 937 km si kara, 217 km si nehir ve 26 km si göl olmak üzere 1,181 km dir. Pazarkule, Uzunköprü ve Ġpsala Türkiye ile Yunanistan arasındaki üç sınır kapısıdır. Yunanistan ın Sınırları (Km) Ülkeler Toplam Kara Nehir Göl Türkiye Bulgaristan Makedonya Arnavutluk Toplam 1, Yunanistan'ın yaklaģık % 80'i dağlık arazidir, 2000 m yüksekliği aģan 30 dolayında dağ bulunmaktadır. En yüksek noktası 2904 m ile Olympus Dağı'dır. Smolikas, Grammos, Voras, Ghiona ve Tymfi yüksekliği 2500 metreden fazla olan diğer dağlardır. Az sayıdaki ovalar ülkenin kuzeyinde toplanmıģtır. Thesalya, Makedonya, Trakya, Viotia ve Kuzeydoğu Mora baģlıca ovalardır. TÜRK-YUNAN SINIR KAPILARI Tarıma elveriģli arazinin toplam içindeki payı % 30 lar civarında olup, yarısına yakın bölümünde düzenli ekim yapılmaktadır. En uzun nehirleri Aliakmon (297 km), Achelos (220 km), Pinios (205 km) ve Meriç tir (204 km). Toplam uzunluğu 490 km olan Meriç nehri aynı zamanda Türkiye ile Yunanistan arasındaki sınırı ayırmakta olup 204 km lik kısım Yunanistan topraklarındaki uzunluktur. Yunanistan da nehirlerden sulama ve kısmen enerji üretimi için istifade edilmekte olup nehirler taģımacılık için uygun özelliklere sahip değildir. Ülkenin elektrik ihtiyacının büyük bölümü termik santrallerle karģılanmaktadır. Yüzölçümü 10,000 km 2 den büyük 16 adet göl bulunmaktadır. Trichonida (96,228 km 2 ), Volvi (70,443 km 2 ), Vegoritida ( 54,473 km 2 ), Vistonida ( 44,860 km 2 ) ve Koronia (46,539 km 2 ) ilk beģ büyük göldür. Bitki örtüsü, ülkenin güney ve orta bölümünde tipik Akdeniz bitki örtüsü Ģeklinde iken, kuzey ve dağlık bölgelerde Avrupa türüne dönüģmektedir. Ancak, son yıllarda sıkça karģılaģılan orman yangınları bu yapıyı büyük ölçüde bozmaya baģlamıģtır. Son dönemlerde yılda ortalama 700 orman yangını neticesinde hektarlık bir orman alanı yok Atina Ticaret Müşavirliği 10

11 olmuģtur. Yunanistan ın toplam %25.4 lük alanı ormanlarla kaplı olup, Avrupa ülkeleri arasında en çok ormana sahip 4üncü ülkedir. Yunanistan Avrupa kıtasında sismik hareketlerin en yoğun yaģandığı ülkedir. 856 yılında Korint te yaģanan büyük depremde 45,000 kiģinin öldüğü tahmin edilmektedir. Atina da 1999 yılında yaģanan depremde yaklaģık 150 kiģi hayatını kaybetmiģtir. Girit, Eğriboz, Midilli ve Rodos sırasıyla 1,000 km 2 den büyük dört adadır. Bu dört adanın toplam yüzölçümü 14,955 km 2 dir. Türkiye ye en yakın baģlıca büyük adalar Ayvalık karģısında Midilli, ÇeĢme karģısında Sakız, BAŞLICA ADALAR KuĢadası karģısında Sisam, Bodrum karģısında Kos ve Marmaris 1. Girit karģısındaki Rodos adalarıdır. Adaların, ileride daha detaylı olarak aktarılacaktır, Yunanistan ın turizm gelirlerinde çok önemli bir yeri 2. Eğriboz (Evia) bulunmaktadır. Yunanistan genelinde Akdeniz iklimi hakim olmakla beraber ülkenin coğrafi yapısı nedeniyle değiģik bölgelerde farklı özellikler arz etmektedir. Kuzeyde iklim biraz daha Akdeniz dağ iklimine ve 3. Midilli (Lesvos) 4. Rodos 5. Korfu (Kerkyra) 6. Zakintos karasal özelliklere yakın olup kıģın yoğun kar yağıģları 7. Samos görülmektedir. Yunanistan ın kuzeydoğusunda iklim Türkiye de 8. Kefalonia Trakya bölgesi ile benzerlikler göstermektedir. BaĢkent Atina da kıģın sıcaklık ortalaması 5-6 iken yazın bu değer 30 yi 9. Kos aģmaktadır. Atina dan güneye inildikçe özellikle yazın hava 10. Lefkada sıcaklığı 35 leri aģmaktadır. Özellikle yazın öğle saatlerinde güneģ ıģınlarından kaçınılması gerekmektedir. YağıĢ miktarının genel olarak düģük olduğu Yunanistan da batı sahilleri ve kuzey bölgeleri daha çok yağıģ almaktadır. Kıt doğal kaynaklara sahip olan Yunanistan da öne çıkanlar demir cevheri ve boksit madenleridir. Ege denizinde Tasos adası civarında zengin petrol yatakları olduğu iddia edilmektedir. Linyit, kurģun, magnezit ve tuz diğer doğal kaynaklardır. Özellikle linyit elektrik üretiminde yoğun olarak kullanılmaktadır. Az sayıdaki kok kömürü yataklarındaki kalite düģüktür. Krom, bakır ve uranyum rezervlerinin ekonomik olmadığı ifade edilmektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 11

12 Atina Ticaret Müşavirliği 12

13 3.2 Demografi % 98 i Ortodoks olan Yunanistan da 2012 yıl sonu itibariyle 11.3 milyon insan yaģamaktadır. Batı Trakya da ise önemli sayıda Müslüman azınlık bulunmaktadır. Son dönemlerde yaklaģık 800,000 i Arnavutlardan olmak üzere sayıları bir milyona yaklaģan göçmen ve mülteci (bazı kaynaklara göre yaklaģık yarım milyon kaçak göçmenin ilavesiyle bu sayının 1.5 milyonu aģtığı iddia edilmektedir) Yunanistan a yerleģmiģ bulunmaktadır. Diğer taraftan 6 milyondan daha fazla olduğu tahmin edilen Yunan kökenli nüfus, baģta ABD olmak üzere çeģitli ülkelerde yaģamakta ve Yunan ekonomisine ve dıģ politikasına önemli katkı sağlamaktadır. Yunanistan Nüfus Verileri Toplam Nüfus (1,000 KiĢi) Dünya Sıralaması Yunanistan 8,792 9,642 11,300 11,371 11, Kaynak: EUROSTAT ve UN 1981 yılında AB üyesi olan Yunanistan; 500 Milyon nüfusu aģan, tarihi itibariyle 28 üyeli Birlik in nüfus sıralamasında dokuzuncu sırada yer almaktadır. AB-27 içerisinde 2012 yılı verilerine göre 12 ülkenin nüfusu 10 Milyondan daha fazladır. Nüfus Kompozisyonu YaĢ Aralığı Yıllar % Dağılım (%) Yunanistan 2,198 1,627 6,171 7,505 1,263 2,177 ġehirler Nüfus Atina 3,187,734 Selanik 800,764 Patras 185,668 Iraklion 144,642 Volos 124,639 Larissa 124,394 Khania 80,909 Akharnai 75,329 Ioannina 75,179 Chalkida 67,091 Toplam (1,000) Yunanistan ın genç nüfus oranı % 16 olan AB ortalamasının altındadır. Buna mukabil 65 ve üzeri yaģ grubunda yer alanların oranı geliģmiģ ülkeler ortalamasının üzerindedir. 13 coğrafi bölge ve 51 il Ģeklindeki idari yapılanmanın baģkenti Atina dır. Toplam nüfusun yaklaģık % 30 u baģkent Atina da yaģamaktadır. Selanik nüfus açısından ikinci büyük Ģehirdir. 100 Binden fazla nüfusu olan Ģehir sayısı sadece 6 dır Milyonun % 75 ini kentsel, % 25 ini ise kırsal nüfus oluģturmaktadır. Müslüman nüfusun toplam içindeki payı % 1.3 e yakındır. Yunanistan da km 2 baģına düģen nüfus 86.2 dir. Bebek ve çocuk ölüm oranlarında geliģmiģ ülkeler ortalaması yakalanmıģtır. Yunanistan da nüfus artıģ hızı 2012 yılında ciddi Ģekilde düģmüģ olup, % 0.02 seviyelerine inmiģtir. Projeksiyonlar önümüzdeki 10 yılın sonunda Yunanistan ın nüfusunun göç almadığı takdirde azalacağını göstermektedir yılına kadar kentlere doğru göç nedeniyle kırsal kesim nüfusunda gerileme olurken, 2010 yılından itibaren bu akımın çok düģtüğü, hatta 2011 yılı itibariyle tersine bir akımın baģladığı görülmektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 13

14 Yurt Dışındaki Yunan Nüfus- Başlıca Ülkeler ABD 3,000,000 Kazakistan 50,000 GKRY 700,000 Fransa 35,000 Avustralya 700,000 Brezilya 25,000 Almanya 355,000 Bulgaristan 25,000 Kanada 350,000 Belçika 25,000 Ukrayna 250,000 İtalya 21,000 İngiltere 220,000 Arjantin 20,000 Rusya 150,000 İsveç 20,000 G.Afrika 120,000 Ermenistan 15,000 Gürcistan 120,000 Romanya 15, ĠĢgücü Yunanistan ın yaģam süresi beklentileri Dünya Bankası na göre ortalama 79.4 olup, geliģmiģ ülkeler ortalamasının biraz üzerindedir. Bu süre kadınlarda 82; erkeklerde ise 77 dir. Daha önce de ifade edildiği gibi sayıları 6 Milyon dan az olmayan bir Yunan vatandaģı veya Yunan kökenli nüfus yurt dıģında yaģamaktadır. Bunların yarısına yakını ABD de, % 20 ye yakın bir kısmı da Avrupa da ve Avustralya da yaģamaktadır. Almanya ve Ġngiltere de yaģayan Yunanlı nüfusun toplamı 500,000 den fazladır. ÇalıĢabilecek nüfus olarak nitelendirilen arası yaģ grubunda Yunanistan da 7.2 Milyon kiģi bulunmaktadır sonu itibariyle toplam iģgücü yaklaģık 5 Milyon kiģiden oluģmaktadır. Aynı dönem sonunda Yunanistan da çalıģan sayısı 4 Milyon dur sonuna gelindiğinde ise bu sayı 3.7 milyona düģmüģtür. ĠĢgücünün yaklaģık % 40 ı ilköğretim, % 35 i lise ve % 20 si üniversite mezunlarından oluģmaktadır. AĢağıdaki tablolar ait olduğu yılın son çeyrek (4.çeyrek) rakamları dikkate alınarak hazırlanmıģtır. Toplam İşgücü ve İşsiz Sayısı Toplam ĠĢgücü (1000) ÇalıĢan Sayısı (1000) ĠĢsiz Sayısı (1000) ĠĢsizlik Oranı (%) Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu-EUROSTAT (2012 için) ĠĢgücünün sektörlere dağılımına bakıldığında yarısından fazlasının hizmetler sektöründe çalıģtığı görülmektedir. Tarım ve imalat sektörlerinde çalıģanların sayısı 500,000 den biraz fazla olup, toplama oranı %12 ler seviyesindedir. AĢağıdaki tabloda çalıģanların yaģ grupları ve baģlıca sektörlere göre dağılımı sunulmaktadır. Çalışanların Yaş Gruplarına Göre Başlıca Sektörlere Dağılımı-2011 (1,000 Kişi) Sektörler Toplam Toplam 3,932,8 18,4 142,3 401,8 1,772,2 1,530,7 67,4 Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve TaĢocakçılığı Ġmalat Sanayi Elektrik,Gaz ve Su 26,2 0 0,8 1,4 12,1 11,8 0 ĠnĢaat ve Bayındırlık ĠĢleri Su Tedariki, Kanalizasyon ve Atık Yönetimi 25,8 0 0,4 0,7 9,5 14,4 0,7 Atina Ticaret Müşavirliği 14

15 ĠnĢaat 227 1,4 10,2 28,8 103,1 81,5 2,1 Toptan ve Perakende Ticaret 723,4 3, ,8 346,2 238,9 9,7 UlaĢtırma ve Depolama 192,9 0 3,3 17,1 82,9 88,1 1,6 Lokanta ve Oteller 286,8 3, , ,3 5,3 ĠletiĢim ve Kominikasyon 68,2 0 1,1 9,9 38,4 18,7 0,2 Bankacılık, Sigortacılık 116,8 0 2,2 11,9 64,8 37,4 0,4 Bilim ve Teknik 216 0,3 2,9 27,9 104,8 77 3,1 Emlakçılık Faaliyetleri 7,1 0 0,3 0,5 3,2 2,9 0,2 Profesyönel, Bilimsel ve Tekniksel Aktiviteler 216 0,3 2,9 27,9 104,8 77 3,1 Yönetim ve Destek Hizmetleri 71,9 0,7 2,6 8,6 34,5 25,3 0,2 Kamu Yönetimi ve Savunma 341,8 0,2 9,8 31,3 161,8 136,7 1,9 Eğitim 303,3 0,3 3,6 24,2 132,8 140,4 1,6 Sağlık 234,3 0,2 7 20, ,1 3,4 Sanat ve Eğlence ,5 3,7 22,3 16,8 0,6 Diğer Servisler 82,4 1,4 7,5 12,3 35,5 23,7 2 Ev ĠĢlerinde ÇalıĢanlar 63,2 0,1 1,6 4,7 27,2 29,1 0,6 Uluslararası Kurum ve Örgütler ,5 0,5 0 Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu (2012 verileri tamamlanmamış olmakla beraber, toplam çalışan sayısının bin olduğu açıklanmıştır). Çalışanların Eğitim Seviyelerine Göre Dağılımı-2011 Toplam ÇalıĢan ĠĢsiz Eğitim Durumu (1000 kiģi) ĠĢgücü Sayısı Sayısı Doktora ve Yüksek Lisans Üniversite Ġki Yıllık Teknik Okul Lise Orta Okul Ġlkokul Ġlkokul Terk Okula Gitmeyenler TOPLAM ,933 1,026 Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu (2012 verileri henüz tamamlanmamıştır.) Atina Ticaret Müşavirliği 15

16 Cinsiyet ve Eğitime Göre İşsizlik Oranları(%) Eğitim Durumu Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Doktora ve Yüksek Lisans TamamlamıĢ Olan Üniversite Mezunu Ġki Yıllık Teknik Yüksek Okul Mezunu Lise Mezunu Orta Okul Mezunu Ġlkokul Mezunu Ġlkokul Terk Okula Gitmeyenler TOPLAM Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranları (%) YaĢ Grupları Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam TOPLAM Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Grafik: Halen devam eden ekonomik daralma sürecinde iģ piyasasındaki geliģmeler Atina Ticaret Müşavirliği 16

17 2012 yılı için Yunanistan da en düģük brüt asgari ücret ilk kez iģe alınan ve 25 yaģ altında olan gençler için 510,94 dan baģlamakta olup, belirli bir süredir çalıģan ve evli olanların ise en yüksek alabilecekleri brüt asgari ücret 808,96 dur (Yunanistan da çalıģanlar yılda 14 maaģ almaktadır). Haftalık çalıģma saatinin 40 olduğu Yunanistan da Sosyal Güvenlik Kurumuna (ĠKA) 2 sene prim ödeyenler iģsizlik sigortasına hak kazanmakta olup, ĠKA 12 ayla sınırlı olmak kaydıyla ayda asgari 300 iģsizlik primi ödemektedir. GeniĢleme öncesinde; AB-15 üyesi ülkeler arasında bir değerlendirme yapıldığında 1981 yılı itibariyle birlik üyeliğine kabul edilen Yunanistan, üyelik sonrası en fazla iģçilik maliyeti artıģı olan ülkedir. Yunanistan 6 Aylık Dönemlerde Ortalama Asgari Ücretler: Bazı Ülkelerde Aylık Asgari Ücret (2012 sonu itibariyle, Euro) Atina Ticaret Müşavirliği 17

18 3.4 Ġnsani GeliĢme Endeksi BirleĢmiĢ Milletler TeĢkilatı Kalkınma Programı (UNDP); ülkelerin geliģmiģliğinin sadece kiģi baģına düģen milli gelirle değerlendirilmemesi gerekçesi ile okuma yazma oranı, okullaģma ve beklenen yaģam süresi gibi eğitim ve sağlık standartlarını da dikkate alarak bir model oluģturmuģ ve Ġnsani GeliĢme Endeksi ni (İGE) geliģtirmiģtir.1980 ile 2010 arasında Yunanistan ın bu endeksteki yeri yıllara göre 20 ila 25 arasında değiģmiģtir. AĢağıdaki tablodan da görüleceği üzere Yunanistan ın son yıl verisine göre dünya sıralamasındaki yeri 29.luk olmuģtur. ĠGE bileģenleri incelendiğinde ise Yunanistan ın eğitim ve sağlık göstergelerinin kiģi baģı milli gelir endeksinin önünde olduğu görülmektedir. İGE Değerleri (Türkiye ve Yunanistan) Endeks Değeri Yunanistan Türkiye Yunanistan Dünya Sıralamasındaki Yeri Türkiye Kaynak : Human Development Report GENEL EKONOMĠK DURUM 4.1 GENEL DURUM Kriz Dönemi 2007 yılının sonlarında ABD de konut kredilerinin geri dönüģlerinde yaģanan sorunlarla baģlayan ve takip eden dönemde Avrupa ve Asya ya sirayet ederek sınırlarını geniģleten ekonomik kriz, özellikle 2008 in son çeyreğinde yeni bir boyut kazanmıģtır. ABD de önde gelen yatırım bankalarından Lehman Brothers ın iflası ile baģlayan bu süreçte bir çok ülkeden banka ve Ģirket iflas haberleri peģpeģe gelmiģtir. Tüm AB üyesi ülkeler gibi Yunanistan da da ekonomik krizin etkileri kendini hissettirmiģtir. Özellikle cari açığın finansmanında en önemli kalemler olan turizm ve gemicilik gelirlerindeki düģüģ kaygı uyandırmıģ, nitekim 2008 sonunda cari açık 50 Milyar doları aģmıģtır. Faiz politikalarını Avrupa Merkez Bankasından bağımsız olarak belirleme Ģansı olmayan Karamanlis hükümeti, 20 Aralık 2008 de 28 Milyar Euro luk bir ekonomik destek paketi açıklamıģtır. Bankaların riskli kredileri ve piyasanın canlandırılması için kullandırılacak paketle, daralan iç talebin artırılması ve banka-ģirket iflaslarının önüne geçilmesi amaçlanmıģtır. Hükümetin aldığı bir diğer tedbir ise; Türkiye de cansuyu kredisi olarak adlandırılan ve vergi sicili temiz-son üç yıl kar etmiģ olan Ģirketlerin nakit ihtiyacının faizsiz kredi kullandırarak karģılanmasına yönelik bir uygulama olmuģtur. Mevduat hesaplarına 100 bin Euro ya kadar garanti getirilmesi, ödenemeyen konut ve araba kredilerinde 10 bin Euro olan haciz sınırının 20 bin euroya yükseltilmesi alınan diğer baģlıca tedbirler olmuģtur. Bununla birlikte Yeni Demokrasi Partisi (YDP) ile Panhelenik Sosyalist Hareket (PASOK) arasında süregelen rekabet ülkenin ihtiyaç duyduğu reformların özellikle vergi reformunun sürekli ertelenmesine yol açmıģtır. Son 80 yılda, bir baģka ifade ile 1929 daki büyük buhrandan sonra yaģanan en büyük ekonomik krize iktidarda yakalanan YDP lideri Kostas Karamanlis krizle mücadele için hükümetin Ģimdiye kadar gerekli kararları aldığını ancak daha cesur adımlar atılmasının Ģart olduğunu ve yeni kararların her kesime fedakarlık yükleyeceğini ifade ederek uygulanacak program için Atina Ticaret Müşavirliği 18

19 güvenoyuna ihtiyaç olduğu gerekçesiyle ve partisinin etkileri hızla görülmeye baģlanan ekonomik krizin sorumluluğunu daha fazla taģıyamayacak duruma gelmesiyle erken genel seçim kararı almıģtır. 4 Ekim 2009 da yapılan seçimlerde PASOK iki dönem sonra beklentilerin de üzerinde ( % 43.9 ) oy alarak 160 milletvekilli ile tek baģına iktidar olmuģtur. Seçimlerden önce Karamanlis tarafından % 6.1 olarak açıklanan bütçe açık oranının PASOK tarafından % 12.7 olarak revize edilmesi ve merkezi hükümet konsolide borç stoğunun 275 Milyar Euro ya bir baģka ifade ile GSYĠH nın % sına ulaģması tüm dünyanın dikkatini bir anda Yunanistan a çekmiģtir yılının son çeyreğinde geliģmiģ ülke ekonomilerinin resesyondan çıkıģ sinyalleri vermesinin hatta krizle mücadelede etkin olarak kullanılan faizlerde 2010 yılının ikinci yarısından itibaren artıģa gidilebileceğinin konuģulduğu günlerde, önce Dubai World ün yaklaģık 60 Milyar dolarlık borcunu erteleme talebi ve akabinde Yunanistan ekonomisine ait açıklanan veriler yeni bir krizin tetikleyicisi olabileceğine iliģkin kaygıları artırmıģtır. Ayrıca geçmiģte Avrupa Birliği nin istatistik kurumu EuroStat la bir kaç kez karģı karģıya gelen Yunanistan ın Ekim 2009 da açıkladığı verilere politik müdahale olduğunun anlaģılması üzerine; ülkenin istatistiklerinin güvenilirliği çok daha ciddi Ģekilde sorgulanmaya baģlanmıģtır. Bu geliģmelerin ardından Fitch ve Standard & Poor s (S&P), sırasıyla 8 ve 16 Aralık 2009 tarihlerinde Yunanistan ın kredi notunu A- den BBB+ ya düģürmüģtür. Fitch ve S&P nin sözkonusu kararlarını Moody s de izlemiģ, A1 de tuttuğu kredi notunu 23 Aralık 2009 tarihinde A2 ye indirmiģtir. Not indirimi yapan derecelendirme kuruluģları hükümetin alacağı kararları ve daha da önemlisi uygulayıp uygulamayacağını yakınen takip edeceklerini belirterek her an yeni bir not indirimine de gidebileceklerinin sinyallerini vermiģtir. Moody s biraz daha ileri giderek Portekiz ve Yunanistan ın borçlarını ödeme konusunda hızlı davranmaması halinde ekonomilerinin yavaģ bir ölüme doğru gidebileceğini vurgulamıģtır. Yunanistan hazinesinin finansman ihtiyacı için gerekli borçlanmanın maliyeti artmıģ; 2009 sonunda Alman ve Yunan tahvilleri arasındaki fark 400 baz puanlara varacak Ģekilde dalgalanma göstermiģtir. Yunanistan ekonomisinin yapısal zaaflarından kaynaklanan bütçe, borç, kamu harcamaları, sosyal güvenlik reformu, kamu teģekküllerinin bütçe üzerindeki yükü, yabancı sermaye ilgisizliği, iģgücü maliyetleri gibi parametrelere iliģkin çekinceler ekonomistler tarafından uzunca bir süre dile getirilmiģtir. AB den gelen fonlar ve sübvansiyonlarla günün kurtarıldığını ve popülist politikalarla yapısal değiģimlerin sürekli ertelendiğini ifade eden bu kesim 2009 sonunda ülkenin kaçınılmaz olan krizle nihayet yüzyüze kaldığını ve geçmiģ uyarılarının ne kadar haklı olduğunu iddia etmiģtir AB Destek Mekanizmasından Finansman Bilindiği üzere Maastricht Kriterleri uyarınca Euro ya dahil olan ülkelerde bütçe açığının GSYĠH ya oranının en fazla % 3 olması öngörülmektedir. Global kriz nedeniyle bir çok üye ülke bu performans kriterini karģılayamamakla birlikte Yunanistan da ulaģılan rakam son 16 yılın en yüksek rakamıdır. Borcun GSYĠH ya oranının % 115 e dayanmasıyla ortaya tüm AB üyesi ülkeleri sıkıntıya düģüren bir tablo çıkmıģ ve Yunanistan ın sıkı bir denetim altına alınması ihtiyacı doğmuģtur. Bir önceki hükümeti rakamlarla oynadığı gerekçesiyle suçlayan BaĢbakan Papandreu bu krizin atlatılması için toplumun tüm kesimlerinin gelir seviyesine göre belirli fedakarlıklara katlanmak zorunda olduğunu ifade etmiģ, diğer taraftan 2010 yılı bütçe yasası ile dönemine iliģkin Gözden GeçirilmiĢ Ġstikrar ve Ekonomik Büyüme Programının hayata geçirileceğini ve 2012 sonunda bütçe açığının % 3 e düģürüleceğini açıklamıģtır. Maliye Bakanı Papakonstantinou alınacak tedbirlerle 2010 yılı sonunda 4 puanlık bir düzeltme beklediklerini belirtmiģtir. AB Komisyonuna sunulan program 4 ġubat 2010 da görüģülmüģ ve her an yeni tedbirler alınması gerekebileceği ve uygulamaların yakınen takip edileceği Ģerhi ile kabul edilmiģtir. BaĢbakan Papandreu tarafından açıklanan tedbirler gerek uluslararası kuruluģlar gerekse kredi derecelendirme kuruluģları tarafından genel olarak olumlu bulunmuģtur. Ancak Atina Ticaret Müşavirliği 19

20 sosyal reaksiyonlarının hızı ve Ģiddeti ile bilinen Yunanistan da, fedakarlık beklenen halkın nasıl bir tepki vereceği ve bu tedbirlerin siyasi kararlılıkla sürdürülüp sürdürülemeyeceği ayrı bir soru iģareti olarak kaygı uyandırmıģtır. Ülkenin içinde bulunduğu krize rağmen kuzey Yunanistan daki çiftçilerin fedakarlık bir yana destek primi talebiyle traktörlerini kullanarak yaklaģık bir ay kadar Bulgaristan geçiģi dahil ulaģımı engellemeleri bunun bir göstergesidir. Yunanistan hükümeti tüm finansman ihtiyacına rağmen 2010 yılı baģlarında Almanya, Fransa veya diğer AB üyesi ülkelerden ve IMF den borç almak gibi bir niyetleri olmadığını, ülkeyi ziyaret eden IMF heyetinden de böyle bir talepte bulunmadıklarını sık sık dile getirmiģ ve IMF den ancak yapılması öngörülen vergi reformu ile ilgili teknik destek isteyebileceklerini açıklamıģtır. Diğer taraftan baģta Almanya olmak üzere AB; Euro bölgesinden bir ülkenin IMF den borç para almasının Euro nun prestijinin sarsılması anlamına geldiğini ve kabul edilemez olduğunu sert bir Ģekilde dile getirmiģtir. Bu açıklamalara rağmen Euro nun değer kaybının önüne geçilememiģ ve Euro, Amerikan Doları karģısında son altı ayın en düģük seviyelerine gerilemiģtir. Bu süreçte çarpıcı olan, mali entegrasyonun en baģarılı kurumu olan EuroZone da yaģanan sorunların çözümü için AB nce çok detaylı kaleme alınan anlaģmaların içerisinde kriz yönetim stratejisinin bulunmamasıdır. Yukarıda da istatistiklerin güvenirliğine kısaca değinildiği üzere AB Komisyonu 11 Ocak 2010 da açıkladığı raporda Yunanistan Ġstatistik Kurumu (NSSG) ile değiģik kamu kuruluģlarından temin edilen verilerin büyük fark arz ettiği, AB nin resmi istatistik kurumu EuroStat ın yönlendirme ve ısrarlarına rağmen benzer hataların yapılmaya devam edildiği ve özellikle Yunan Makamlarınca açıklanan finansal verilere güvenilmemesi gerektiği ifade edilmiģtir. AB Maliye Bakanları ise Yunanistan ı yıllarca istatistiklerle oynamakla, politik müdahalelerde bulunmakla ve örneğin daha fazla tarımsal destek için rakamları ĢiĢirmekle suçlamıģ, 30 yıldır AB üyesi olan bir ülkenin istatistiklerinin AB standartlarının çok gerisinde kalmasının kabul edilemez olduğunu belirtmiģtir. AB Komisyonu benzeri durumların tekrarından kaçınmak için EuroStat a denetim yetkisi verecek bir düzenlemeyi gündeme almıģtır. Yunanistan ın en kötü senaryolar dahilinde iflas etmesi durumunda; iflası önleyen tek mekanizmanın Euro bölgesinde yer alması olduğu iddia edilmektedir, AB anayasası gereğince üyeliğinin sona ermesi veya AB organlarında oy hakkının dondurulması gibi bir durumun söz konusu olmadığının vurgulanması gerekmektedir yılında en az 50 Milyar Euro dıģ kaynağa ihtiyacı olan Yunanistan 25 Ocak tarihinde 5 yıl vadeli bir tahvil ihracı gerçekleģtirmiģtir. 25 Milyar Euro talep gelen sözkonusu ihalede Yunanistan 8 Milyar Euro değerinde tahvil ihraç etmiģtir. Tahvil ihracına gelen talep nedeniyle 2010 yılı borç finansmanında sorun yaģanmayacağı ve krizin atlatılacağına iliģkin düzelen moraller ġubat ayı ortalarından itibaren yeniden alaģağı olmuģtur. Yukarıda da daha önce belirtildiği gibi BaĢbakan Papandreu dönemine iliģkin Gözden GeçirilmiĢ Ġstikrar ve Ekonomik Büyüme Programının hayata geçirileceğini ve bütçe açığının her yıl en az 2 puan azaltılarak 2013 sonunda bütçe açığının % 3 e düģürülmesinin hedeflendiğini açıklamıģ ve bu amaç için çeģitli tedbirlerin uygulanacağını belirtmiģtir. Papandreu tarafından açıklanan tedbirler baģlangıçta olumlu olarak değerlendirilmekle beraber Yunanistan ın içinde bulunduğu durumdan çıkıģ için yeterli olmadığı yönünde görüģ bildiren kesimlerin ve özellikle Almanya nın baskısı nedeniyle AB den beklenen destek ġubat ayında da alınamamıģtır. Yunanistan krizinin tüm Avrupa yı etkisi altına alarak baģta Portekiz ve Ġspanya olmak üzere diğer ülkelere sıçramasına iliģkin kaygılar ve euro nun değer kaybı; Yunanistan ın borçlanma maliyetlerini artırmıģ aslında ülkeyi bir anlamda borçlanamaz duruma getirmiģtir. Mart ayı baģında BaĢbakan Papandreu yeni tedbirlerle 5 Milyar Euro ya yakın ilave tasarruf sağlanacağını ifade ederek uluslararası camiaya yeni bir mesaj vermeye çalıģmıģtır. Atina Ticaret Müşavirliği 20

21 4.1.3 Memorandumlar ve Troyka (AB-IMF-AB Merkez Bankası) Dönemi Alınan tedbirlere rağmen AB nden beklediği desteği bulamayan Yunanistan la ilgili geliģmeler artık günlük değil saatlik olarak takip edilmeye baģlamıģtır. Daha önce soğuk yaklaģılan IMF li çözüme de evet demek zorunda kalan Yunanistan a sağlanacak yardım konusunda uzunca bir süre görüģ birliğine varılamamıģtır. Ekonomi çevreleri tarafından 30 Milyar Euro ila 120 Milyar Euro arasında değiģen rakamlar telaffuz edilmeye baģlamıģ ancak özellikle Almanya nın, ki bunda yaklaģan seçimlerin de etkisi bulunmaktadır, örneğin 2 maaģ ikramiyesinin kesilmesi gibi ilave tedbirler alınmasına yönelik tutumu Mayıs ayı sonunda yaklaģık 10 Milyar Euro borç geri ödemesi olan Yunanistan ı zor durumda bırakmaya devam etmiģtir. 23 Nisan 2010 da Moody s in bir kademe not indiriminin ardından 27 Nisan da S&P, ülkenin kısa vadeli kredi notunu "A-2"den "B" seviyesine indirmiģ ve not görünümünü negatif izlemeye almıģtır. KuruluĢ, not indiriminde kamu finansmanı, politik, ekonomik ve bütçe zorluklarını dikkate aldığını ifade etmiģtir. Aynı gün AB Merkez Bankası (ECB) BaĢkanı Jean-Claude Trichet Yunanistan'ın borç sorunlarına çözüm getirmek için sürdürülen görüģmelerin de kısa sürede tamamlanacağını umduğunu ifade ederek AB ve IMF nin plan üzerinde çalıģtıklarını söyleyerek piyasalara güven vermeye çalıģmıģtır. Euro bölgesi Maliye Bakanları Yunanistan ın borçlarını çevirebilmesi için ilerleyen üç yıl için 110 milyar Euro kredi öngören mekanizmayı 2 Mayıs 2010 da onaylamıģtır. YaklaĢık 30 Milyar lık kısmı IMF tarafından karģılanacak olan kredinin 80 milyarlık kısmının da 15 AB ülkesi tarafından sağlanması planlanmıģtır. Öte yandan, Yunanistan ın IMF den sağlayacağı kaynak için öngörülen faiz oranı ise % 2 civarındadır. Aynı gün Yunan Maliye Bakanı açıkladığı yeni tasarruf tedbirleri ile yaklaģık 36 Milyar Euro tasarruf sağlanacağını ve bütçe açığının % 3 ün altına indirileceğini belirtmiģtir. Alınan yeni tedbirlerle Yunanistan ekonomisinde öngörülen daralmanın daha fazla olacağı ve 2010 da bu oranın - % 4; 2011 de ise - % 6.4 olacağı kaygıları dile getirilmiģtir. Daha önce belirtildiği üzere hükümetlerin düzenlemelerine karģı sosyal reaksiyonların çok hızlı geliģebildiği ülkede alınan son tedbirlere sendikalar baģta olmak üzere toplumun çeģitli kesimleri sert bir tepki vermiģlerdir. 2 Mayıs 2010 tarihinde açıklanan tedbirlerle Atina ve Selanik te yoğun gösteriler meydana gelmiģ, polisle çatıģmalar yaģanmıģ ve göstericiler çeģitli binalara saldırılarda bulunmuģlardır. Meydana gelen olaylarda bir bankada mahsur kalan çalıģanların üçü çıkan yangında hayatını kaybetmiģtir. Nisan 2011 de Maliye Bakanı dönemine yönelik 26 milyar Euro tutarındaki mali uyum programını açıklamıģtır. BaĢbakan Papandreu yaptığı açıklamalarda, yukarıda sayılan tedbirlerin de dahil olduğu orta vadeli kalkınma planının ana hedeflerinin aģağıdaki gibi olduğunu belirtmiģtir: - Mali açığın kapatılmasına yönelik tedbirlerin yoğunlaģtırılması - Kamu kurumlarının vatandaģa sağladıkları hizmetlerde kalitenin artması - Ekonomide kalkınmanın hızlandırılması - Sosyal devletin efektif hale getirilmesi 2011 yılında resesyon ilk baģta öngörülenden daha derin olmuģtur ve GSYiH nın yıllık ortalama azalması %6.9 oranında gerçekleģmiģtir döneminde yıllık GSYiH nın kümülatif düģüģü %13.2 ye ulaģmıģtır, 2007 nin dördüncü çeyreği ile 2011 in dördüncü çeyreği arasındaki azalma ise %17.2 oranında gerçekleģmiģtir. ĠĢsizlerin sayısı 1 milyon kiģiyi aģmıģtır. Devlet bütçe açığı, sürekli alınan fiskal önlemler ve hedefi sürekli yukarıya doğru revize etme giriģimlerine rağmen, kriz ve gecikmelerden dolayı GSYiH nın %10.6 sına ulaģmıģtır, ki bu rakam en son revize edilen hedeften 76 milyon Euro tutarında eksiktir. Olağan bütçenin birincil açığı 2010 yılına kıyasla 18 milyon Euro tutarında artmıģtır. Bütün bu veriler ve göstergeler olumsuz bir psikolojiye yol açmıģ ve hedeflerin tekrar revize edilmesine yol açmıģtır. Atina Ticaret Müşavirliği 21

22 Yunan Borcu ve Bütçe Açığının Tarihçesi (1999 dan bugüne kadar) T T. Kamu Borcu (milyar ) GSYiH nın yüzdesi (%) Kalkınma (%) Açık (% GSYiH) Kaynak: Eurostat PSĠ Tahvil Takası ve Yeni Kredi Yardımı Temmuz 2011 de toplanan Avrupa Birliği zirvesinde Yunanistan ın borç sorunu ele alınmıģ ve Euro para biriminin spekülatörlere karģı korunması için çözüm arayıģlarına gidilmiģtir. Zirve toplantısında 21 Temmuz da Yunanistan a yeni borç verilmesi kararı alınmıģtır. Yapılan anlaģmaya göre, ülkeye toplam 158 milyar Euro verilmesi kararlaģtırılmıģtır. Bu rakamın 109 milyar Euro su AB ve IMF den (bu rakamın 49 milyar Euro su ilk kurtarma paketinden geriye kalan tutardır), 37 milyar Euro özel sektör katılımından, 12 milyar Euro ise tahvillerin yeniden satın alımından oluģmuģtur. Ayrıca kısa vadede vadesi dolan tahvillerin 15 ile 30 yıl arasında süre uzatımı öngörülmüģtür. Her ne kadar sözkonusu karar olumlu tepkiler yaratmıģ olsa da, kısa süre sonra Avusturya, Hollanda, Slovakya ve Finlandiya gibi AB üyeleri bu karara karģı itirazlarını dile getirmiģlerdir. Ağustos sonu itibariyle Yunanistan ın bir kez daha hedeflerini tutturamadığı anlaģılmıģ, Troyka nın ilk kurtarma paketinin 6ncı taksidini ödemeyeceğini açıkaması üzerine ise, Yunan hükümeti tekrar tedbirler almıģtır. Sözkonusu tedbirler ise geniģ grev ve gösterilerin gerçekleģmesine yol açmıģtır. 23 Ekim 2011 de Avrupa Birliği Euro bölgesindeki borç kriziyle mücadele için nihai bir tasarı oluģturmak üzere olağanüstü toplanmıģtır. Zirvenin sonunda Yunan borcunu %50 oranında silme ve Yunanistan a 130 milyar Euro ilave yardım paketi verme kararı çıkmıģtır. Bunlara paralel olarak, Yunan bankalarının 30 milyar Euro tutarında rekapitülasyonuna ve Avrupa Para Finans Ġstikrar Fonunun 1 trilyon Euro tutarında artırılmasına karar verilmiģtir. Akabinde baģbakan Papandreu ya uygulanan yoğun baskılar sonucunda, kendisi istifa ederek geçici hükümetin kurulmasının önünü açmıģtır. 11 Kasım 2011 tarihinde Loukas Papadimos baģbakanlığında kurulan geçici hükümet döneminde, 21 ġubat 2012 de tahvil takası (PSI) mekanizması sayesinde Yunanistan ın 100 milyar Euro luk borcu silinmiģ (borcunun nominal değerinin %53.5 oranına isabet etmektedir) ve 130 milyar Euro ilave yardım alması kesinleģmiģtir. Tabii, bütün bunların koģulu olarak daha sıkı tedbirler alması gerekmiģtir. Geçici hükümet BaĢbakanı Loukas Papadimos 11 Nisan 2012 tarihinde erken seçim ilan etmiģtir. 6 Mayıs ta yapılan genel seçimlerden bir hükümet çıkmayınca, seçimler 17 Haziran da tekrarlanmıģtır. Bu defasında, birinci gelen Yeni Demokrasi Partisi, bağımsız hükümet kuramamıģ, ancak Pasok ve Dimar partileri ile anlaģarak koalisyon hükümeti kurmayı baģarmıģtır. Hükümet Yeni Demokrasi Partisi lideri Antonis Samaras baģbakanlığında göreve baģlamıģtır. Atina Ticaret Müşavirliği 22

23 Orta Vadeli Finansal Strateji Çerçevesi Sonbaharda Yunan hükümeti ile Troyka arasında yapılan uzun görüģmeler sonucunda orta vadeli finansal strateji çerçevesi belirlenmiģtir ve buna yönelik oluģturulan torba kanun ivedi Ģekilde 5 Kasım da Meclise sunulmuģtur. 216 sayfalık tek maddeden oluģan kanunda, döneminde 18,9 milyar Euro luk tedbir alınması öngörülmüģ ve bunun 9,4 milyar Euro su 2013 yılına yönelik olmuģtur. 7 Kasım da oylanan kanunda, diğerlerinin yanısıra, aģağıdaki tedbirler yer almıģtır: den itibaren emeklilik yaģ sınırlarının 2 yıl uzatılması Euro ve üstü emeklilik maaģlarında %5 ile 15 arası kesinti Emeklilik ikramiyelerinde %83 lere varan kesintiler Toplu ĠĢ SözleĢmelerinin her kesim için bağlayıcı olmaktan çıkarılması Devlet memurları ve emeklileri için Noel ve Paskalya ile izin ikramiyelerinin iptal edilmesi ĠĢten çıkarmalarda 6 ay önceden haber verme yükümlülüğünün 4 aya indirilmesi Özel maaģ bordrolarında kesintiler KĠT lerde çalıģanların tek maaģ sistemine dahil edilmesi Pozisyonları iptal edilen devlet memurlarının düģük maaģla bir yıl boyunca açığa alınması Yüksek sayıdaki aile ikramiyelerinin iptali ve bunların yerine bir tek çocuk ikramiyesinin verilmesi Araç yakıtlarında verginin 23 cent tutarında artıģı Fotovoltaiklere olağanüstü vergi getirilmesi Hastaneye yatıģ bedeli olarak 25 Euro kiģi baģı para ödenmesi. 22 Aralık 2012 tarihinde 2013 yılı bütçesi hükümet açısından herhangi bir kayıp olmadan mecliste onaylanmıģtır. 28 Nisan 2013 tarihinde birçok iģ dalı için önemli değiģiklikler getiren Maliye Bakanlığı torba kanunu onaylanmıģtır. Son olarak, Haziran ayı ortalarında hükümetin kemer sıkma politikaları kapsamında devlet yayın kuruluģu ERT in televizyon ve radyo yayınlarına aģırı maliyetli olmasını neden göstererek kapatması ve bunun yerine daha küçük bir devlet radyo televizyon kurumunun kurulacağını açıklaması üzerine yaģanan kriz sonucunda, baģbakan Antonis Samaras 25 Haziran 2013 tarihinde kabine değiģikliğine gitmiģtir. 4.2 EKONOMĠK GÖSTERGELER Son iki yıla bakıldığında, GSYiH 2011 yılında Milyar Euro ya, 2012 yılında ise milyar Euro ya gerilemiģtir. Devlet bütçe açığı 2010 yılında 23.5 Milyar, 2011 yılında 19.5 milyar Euro olmuģ, 2012 yılında ise 19.3 milyar Euro olmuģtur, ancak bu rakama Yunan Devletinin bankalara verdiği destek de dahildir. Yunan Ġstatistik Kurumunun açıkladığı verilere göre, bankalara devlet desteği olmaksızın, bütçe açığı 11.6 milyar Euro ya gerilemektedir. Devlet borcu ise 2011 yılında 356 milyar Euro iken, bu rakam 2012 de 345 milyar Euro ya düģmüģtür. Cari Fiyatlarla GSYİH GSYĠH (Milyar ) GSYĠH (Milyar $) Büyüme (%) Kaynaklar : Yunanistan İstatistik Kurumu Yunanistan Ġstatistik Kurumu verilerinin incelenmesinden 2011 yılındaki daralmanın anahatlarıyla 2012 yılında da devam ettiği görülmektedir. Daralmanın en önemli nedenlerinin özetle üretimde Atina Ticaret Müşavirliği 23

24 düģüģ, tüketim harcamalarındaki düģüģ, azalan sabit yatırımlar ve daralan dıģ ticaret olduğu anlaģılmaktadır. Özel tüketimdeki daralma 2012 de % 6.4 olmuģtur. GSYĠH bileģenleri incelendiğinde tarımın payının önceki yıllardaki düģüģüne karģı 2012 yılında küçük bir artıģ kaydettiği görülmektedir. Tarım sektörünün GSYĠH içindeki payı 2011 sonunda %2.7 iken, 2012 sonunda %3.8 düzeylerine çıkmıģtır. Sanayinin GSYĠH içindeki payı son iki yılda hemen hemen aynı seviyelerde seyretmiģtir sonunda bu pay önceki yıla kıyasla % 15.9 a gerilerken, 2012 yılı sonunda %16 seviyesinde seyretmiģtir. Hizmetler sektörünün GSYĠH ye katkısı çoğu geliģmiģ ülkede olduğu gibi önemli yer tutmaktadır. Hizmetler sektörünün düģük katma değerli yapısı finansal sistemin 1990 lı yıllarda modernizasyonu ile değiģmiģtir. Turizm, gemicilik, finans, inģaat ve telekom sektörün en önemli kalemleridir. ĠnĢaat dahil hizmetler sektörünün GSYĠH içindeki payı son 10 yıldır % 80 seviyelerinin üzerinde seyretmektedir yılında % 80.7 ye gerileyen hizmetler sektörünün GSYĠH içindeki payı 2011 de % 81.4 olmuģtur, 2012 yılında ise yine hafif gerileyerek %80.1 olarak gerçekleģmiģtir. GSYİH Sektörler (%) Tarım Sanayi Hizmetler GSYİH Bileşenlerinde Değişim Oranları (%) Nihai Tüketim Sabit Sermaye (Yatırım) Mal ve Hizmet Ġhracatı Mal ve Hizmet Ġthalatı GSYĠH Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu GSYİH Bileşenleri (SAGP) (Milyar Euro) Nihai Tüketim Sabit Sermaye (Yatırım) Mal ve Hizmet Ġhracatı Mal ve Hizmet Ġthalatı GSYĠH Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu GSYİH Sektörel Dağılım(Milyar Euro) * Tarım Sanayi (Enerji Hizmetler Dahil) Vergiler Toplam Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu, *GSYiH cari fiyatlar Atina Ticaret Müşavirliği 24

25 Eurostat verilerine göre, ekonomik büyüklük açısından AB üyeleri arasında inceleme yapıldığında, 2012 yılı itibariyle Yunanistan ın 13. sırada yer aldığı görülmektedir. Birliğe sonradan üye olan ülkeler içinde sadece Polonya; Yunanistan ın önünde yer almıģtır. Öte yandan, Türkiye nin AB üyesi olması durumunda sıralamada Birliğin 5. büyük ekonomisi olarak Ġtalya nın hemen ardından yer alacağı görülmektedir. Ġstatistik Kurumu verilerine göre, kiģi baģı gelir Yunanistan da civarındadır. Yunanistan 2012 yılında kiģi baģı gelir sıralaması açısından AB içinde 19uncu sırada yer almıģtır yılında 14üncü sırada yer alan ülke, borç krizinin yol açtığı tedbirler nedeniyle, birkaç yıl içinde 5 sıra gerilemiģ olup, AB ortalamasının %75 ine sahiptir. Cari Fiyatlarla Kişi Başı (Euro) GSYĠH 15,642 16,748 17,386 18,737 19,903 20,728 20,531 20,103 19,018 18,500 GSMH 15,553 16,629 17,133 18,329 19,342 20,052 20,030 19,555 18,412 17,246 Kaynak : Yunan İstatistik Kurumu Selanik ve Atina altyapı yatırımlarının tamamlanmıģ olması nedeniyle endüstrinin yoğunlaģtığı bölgelerdir. Adalar ile Makedonya ve Trakya gibi kuzeyde yer alan bölgelerdeki yetersiz altyapı ise hükümetin yerel yönetimleri güçlendirme çabalarını engellemektedir. Bölgenin AB Topluluk Destek Çerçeve Programı kapsamında sağlanan finansmanla kalkındırılması hedeflenmektedir. Öte yandan, AB fonlarının bir kısmı ile Balkanlardaki diğer ülkelerdeki alt yapı yatırımlarının da finanse edilecek olması bu beklentiyi güçlendirmektedir. DıĢa açık bir ekonomi olan Yunanistan da, kamu sektörü; devam etmekte olan özelleģtirme programına rağmen hala ekonomide en önemli aktör olma pozisyonunu sürdürmektedir arasında yaklaģık 7.5 Milyar Euro tutarındaki özelleģtirmeye (% 75 i yabancı sermaye tarafından satın alınmıģtır) rağmen devlet hala çok büyük bir iģveren konumundadır. Öte yandan, Yunanistan da son 3 yılda yaģanan ekonomik krizden dolayı, özelleģtirmeler yavaģlatılmıģ ve geri planda kalmıģtır. AB Ülkelerinde Kişibaşı GSYİH (Euro) Lüksemburg 80,800 75,200 79,500 82,700 83,600 Danimarka 42,800 40,600 42,500 43,100 43,700 Ġsveç 36,100 31,500 37,200 41,000 42,900 Hollanda 36,200 34,600 35,400 36,100 35,900 Ġrlanda 40,500 35,900 34,900-35,600 Avusturya 33,900 32,900 34,100 35,700 36,600 Finlandiya 34,900 32,299 33,500 35,600 35,900 Belçika 32,299 31,600 32,600 33,500 34,100 Almanya 30,100 29,000 30,300 31,400 32,300 Fransa 30,100 29,200 29,900 30,600 30,600 Ġngiltere 29,300 25,300 27,400 27,700 30,100 Ġtalya 26,300 25,200 25,700 26,000 25,700 Ġspanya 23,900 22,800 22,800 23,300 23,100 GKRY 21,500 20,600 20,600 20,600 20,500 Atina Ticaret Müşavirliği 25

26 Yunanistan 20,700 20,500 20,100 19,000 17,200 GeçmiĢte yabancı Slovenya 18,400 17,300 17,300 17,400 17,200 sermayenin ilgisini çekmede baģarısız olan Portekiz 16,200 15,800 16,200 16,000 15,600 Yunanistan a 2006 da daha Malta 14,100 14,000 14,700 15,300 16,100 önceki dönemlerin aksine ciddi yabancı sermaye giriģi Çek Cumhuriyeti 14,800 13,500 14,200 14,700 14,500 olmuģtur. Ġstatistik Kurumu Slovakya 11,900 11,600 12,100 12,700 13,200 verilerine göre, 2006 yılındaki 6.2 Milyar $ Estonya 12,200 10,300 10,700 11,900 12,700 doğrudan yabancı sermaye Macaristan 10,500 9,100 9,700 10,100 9,800 yatırımı Yunanistan Polonya 9,500 8,100 9,300-9,900 tarihinde en yüksek sermaye giriģinin olduğu Letonya 9,700 8,000 8,400 9,500 10,900 yıldır ve 2009 Litvanya 10,100 8,200 8,000 9,700 11,000 yıllarında sırasıyla 3 ve 2.4 Milyar Euro yabancı Romanya 6,500 5,500 5,800-5,800 sermaye giriģi olmuģ ve Bulgaristan 4,600 4,600 4,800-5, sonu itibariyle Yunanistan daki doğrudan Kaynak : EuroStat yabancı sermaye stoğu 45 Milyar Euro ya yaklaģmıģ bulunmaktadır. Son olarak, 2012 yılında ülkeye giren sermaye rakamı 2.3 milyar Euro olmuģtur, Ancak yıllarında, ülkenin içinde bulunduğu kriz ortamından dolayı çok ciddi yatırımlar gerçekleģmemiģtir (Yabancı sermayeye iliģkin ayrıntılı bilgi ayrı bir bölüm olarak sunulmuģtur). Kamu sektöründe çalıģanlara ödenen maaģlar enflasyonla mücadelede ve finansal istikrarın sağlanmasında EMU öncesinde olduğu gibi sonrasında da en önemli problemlerden birisi olarak görülmeye devam etmektedir yılında ülkedeki kriz nedeniyle önce maaģlara zam yapılmayacağı açıklanmıģ, ardından maaģ ve primlerde kesintilere gidilmiģtir. Enflasyondaki artıģ eğilimi 2008 in baģlarında Yunanistan da haklı bir tedirginlik yaratmıģ 2008 de enflasyon % 4.2 olarak gerçekleģmiģtir da ise resesyon endiģeleri ile birleģen ekonomik kriz neticesinde enflasyon % 1.2 seviyesinde kalmıģtır yılında % 4.7 oranında gerçekleģen enflasyon, 2011 yılında da 3.3 e gerilemiģtir. Son olarak 2012 yılında ekonomik krizin bir sonucu olarak 1.5 seviyelerine gerilemiģtir. Yunanistan ın cari açığı geçtiğimiz yıllarda ekonomi için tehdit oluģturmuģtur te 10 Milyar Euro seviyelerinde olan cari açık sadece 4 yıl sonra 2008 de 35 Milyar $ a dayanmıģtır. Ancak ekonomik kriz, petrol fiyatlarındaki düģüģ ve ithalattaki ciddi daralma ile bu açık 2009 sonunda 25.8 Milyar Euro ya, 2010 sonunda 23 Milyar Euro ya ve 2011 sonunda 21.1 Milyar Euro ya düģmüģtür. (EUROSTAT). Ġzlenen sıkı mali politikalar sonucu 2012 sonuna gelindiğinde cari açığın 5.6 milyar Euro olduğu görülmektedir. YUNANISTAN Birim Cari Açık, ABD Doları Cinsinden Kaynak: IMF Enflasyon (%) TÜFE Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu ABD Doları (Milyar) GSYIH'nın Yüzdesi Kamu borç stoğunun GSYĠH ya oranı son on yıl % 90 seviyelerinin üzerinde seyretmiģtir. (AB ülkeleri için öngörülen üst sınır Maastricht Kriterlerinde belirtilen % 60 tır.) 2008 yılından itibaren zaten yüksek olan bu oranın sürdürülemez seviyelere ulaģması ülkenin kırılganlığını arttıran Atina Ticaret Müşavirliği 26

27 önemli bir faktör olmuģtur. Bu ülke için geliģtirilen tüm kurtarma paketlerinin temel ayaklarından biri kamu harcamalarının kısılıp tasarrufların arttırılması üzerinedir. YUNANISTAN Units Kamu Borç Stoğu (General government gross debt) Kamu Borç Stoğu Kaynak: IMF GSYIH Yüzdesi EURO (Milyar) yılı bütçesi açıklanan verilere göre yaklaģık 20 Milyar Euro açık vermiģtir. Merkez Bankası verilerine göre 2012 yılında gelirler toplamı 86 Milyar Euro iken giderler yaklaģık 106 Milyar Euro olmuģtur. Gelir Gider Bütçe Rakamları EURO (Milyar) GSYIH Yüzdesi EURO (Milyar) GSYIH Yüzdesi Bütçe EURO (Milyar) Açığı GSYIH Yüzdesi Kaynak: IMF ve EUROSTAT Yunanistan ın ekonomi alanında önemli problemlerinden birisi biraz da tarihsel temelleri olan kayıt dıģı ekonominin hacmidir. Euro Bölgesinde kayıt dıģı ekonominin toplam GSYĠH içindeki oranı % 10 larda seyrederken Yunanistan da bu oranın % 30 dan az olmadığı düģünülmektedir. 4.3 TARIM Dünya Bankası istatistikleri\ Yunanistan ın toplam yüzölçümünün % 65 inin tarıma elveriģli olduğunu göstermektedir. Ancak dağlık arazi yapısı nedeniyle toplam arazinin % 30 u, bir baģka ifade ile yaklaģık 40,000 km2 lik bölümü, tarımsal faaliyetlere izin vermektedir. Yunanistan Ġstatistik Kurumu verilerine göre ise bu alan 35,000 km2 civarında olup yaklaģık 10,000 km 2 sini meyve ağaçları kaplamaktadır. Makedonya, Mora ve Merkez Yunanistan sırasıyla tarımsal üretimin en fazla olduğu bölgelerdir. Yunanistan ın milli hesaplarla ilgili yaptığı düzeltme neticesinde GSYĠH içinde sektörlerin payında da değiģiklikler olmuģtur. Son hesaplamalar neticesinde tarımın GSYĠH içindeki payı 2006 da % 4.1 seviyesine inmiģtir ve 2008 yıllarında bu pay sırasıyla % 3.8 ve % 3.3 olmuģtur yılında % 3.5 seviyesine yükselmiģ, ancak 2010 ve 2011 yıllarında % 2.7 oranına gerilemiģtir yılına bakıldığında ise, küçük bir artıģla %3.8 oranında yükseldiği görülmektedir. Tarımsal ürünlerin toplam ihracat içindeki payı % 25 ler civarındadır. AĢağıdaki tablodan da görüleceği üzere tarımsal kesimde yaklaģık yarım milyon kiģi çalıģmaktadır. Bir baģka ifade ile tarım kesiminde çalıģanların toplam istihdam içindeki payı % 10 dan biraz daha fazladır. Yaş Gruplarına Göre Tarım Sektöründe Çalışanların Dağılımı-2009 * (1,000 Kişi) Toplam Toplam 4, , , Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık *Yunan Ġstatistik Kurumu ndan elde edilebilen en güncel veridir. Atina Ticaret Müşavirliği 27

28 Yunanistan bir çok üründe kendi ihtiyacını karģılayacak kadar üretime sahip olmakla birlikte et ve mandıra ürünlerinde önemli bir ithalatçı konumundadır. Bazı tahıl çeģitleri yine ithal edilen tarımsal ürün grubunda yer almaktadır. Dünya genelinde endüstriyel Ģeftali üretiminde lider ülkedir. Domates üretiminde de dünya sıralamasının önemli bir yerindedir. Pamuk, tütün ve Ģekerpancarı önemli ihracat kalemleridir. Bu ürünlere olan talebin azalmasına rağmen alternatif ekim konusunda henüz bir karara varılmamıģtır. Öte yandan yeni tarımsal reformlar kapsamında kalitenin miktara nazaran öne çıkartılmasını öngören politikalar çiftçilikle uğraģan kesimlerin Ģiddetli protestolarına neden olmuģtur. Yunanistan balıkçılık filosunda, AB fonlarından faydalanma amacıyla 1990 ların ortalarında rehabilitasyona gidilmiģ ve 8,000 i aģan tekne sayısı 2004 sonunda 6,900 lara düģmüģtür sonunda söz konusu tekneler tarafından 275 Milyon $ değerinde balık yakalandığı tahmin edilmektedir. Yunanistan balık çiftçiliği sektöründe Avrupa nın lideri konumunda olup, üretimin yaklaģık % 50 sini yapmaktadır. Bu çiftliklerde daha çok çipura, levrek ve kabuklu deniz ürünü üretimi yapılmaktadır. Sazan, alabalık ve yılanbalığı üretimi tatlı su balıkçılığında öne çıkanlardır. Öte yandan, son dönemlerde sektörün Türkiye de ciddi anlamda yatırım yaptığı görülmektedir. Son olarak, Yunanistan da 250,000 civarında traktör bulunmakta olup, her yıl yaklaģık 500,000 ton gübre tüketilmektedir. Hayvan Sayısı (1,000 Adet) Sığırlar Domuz 1, , Koyun 8,144 8,692 9,124 9,058 9,000 8,827 8,744 9,031 9,156 Keçi 4,526 5,336 5,662 5,669 5,619 5,509 4,925 5,075 4,213 Bal Arısı 1,167 1,196 1,294 1,288 1,294 1,302 Başlıca Tarımsal Üretim (1,000 ton) ÜRÜNLER Buğday 2,084 2,076 1,725 1,712 1,698 1,779 1,651 2,102 2,140 Mısır 2,035 2,163 2,314 2,451 2,547 2,351 2,396 2,891 2,432 Pamuk 1,210 1, ,173 1,241 1,040 1, ġeker KamıĢı 2,882 2,713 2,204 2,208 2,603 1, ,372 Domates 1,820 1,574 1,700 1,932 1,705 1,568 1,461 1,379 1,561 Portakal 1,022 1, Limon Mandalina Elma ġeftali Patates Karpuz ve Kavun Tütün Pirinç Arpa Zeytinyağı Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Atina Ticaret Müşavirliği 28

29 4.4 SANAYĠ Yunanistan da sanayi sektörünün GSYĠH içindeki payı yıllarında % 12.7 ila % 13.7 arasında seyretmiģ, 2009 sonu itibariyle bu pay % 27.7 olmuģtur da %27, 2011 de ise %25.5 oranında geliģmiģtir. Son olarak, 2012 yılına bakıldığında bu oranın %16 lara gerilediği görülmektedir. Toplam iģgücünün % 15 ine yakını imalat sektöründe istihdam edilmektedir. Ġmalatçı firmaların geneli küçük aile Sanayi Üretim Endeksleri iģletmeleridir. Yunanistan Ulusal Ġstatistik Hizmetlerinin (NSSG) en son Sanayi Üretim Endeksi yaptığı sanayi araģtırmasında listelenen 144,717 kuruluģun % 92.5 i İmalat Sanayi on kiģiden az iģçi ve yalnızca % 0.5 i Madencilik den fazla iģçi çalıģtırmaktadır. En geniģ ve genel olarak en karlı Elektrik / Gaz sektörler özellikle hammaddelerini yerel kaynaklardan sağlayan yiyecek, içecek ve tütün gibi tüketim malları sanayiidir. Giyecek ve ayakkabı endüstrisinde, düģük ücretli Asya ve Doğu Avrupa ülkeleriyle yapılan rekabet nedeniyle son yıllarda gerileme görülmüģtür. Bazı Yunan Ģirketleri, özellikle tekstil-konfeksiyon sektöründe çalıģanlar, iģ yoğunluklarını Balkan ülkeleriyle sınırlandırmıģlardır lerde Avrupa ile artan ekonomik iliģkiler sonucu, 1950 li ve 1960 lı yıllarda kurulan düģük teknolojiyle çalıģan ve daha çok ithalata dayanan sanayi Ģirketlerinin sayısı azalmıģtır. Üreticiler, artan ücret maliyetleri sebebiyle, daha yüksek katma değer sağlayan malların araģtırmasına girmiģlerdir. Ekonomik kriz Yunanistan da sanayi üretimini etkilemeye devam etmektedir. Tablodan da görüleceği üzere 2008 yılında baģlayan sanayi üretimindeki düģüģ ilerleyen yıllarda azalarak devam etmiģtir. Açıklanan verilere göre, 2010 un sonunda sanayi üretimindeki kümülatif gerileme % 5.9 civarında olmuģ, 2011 yılında daralma % 7.8 e ulaģmıģ, 2012 yılında ise -3.2 olarak meydana gelmiģtir. Ġmalat sanayindeki daralma 2011 yılında % 8.5 iken, 2012 yılında -3.9 oranında daralma kaydedilmiģtir. Madencilikteki yavaģlama 2010 da % 6.5, 2011 ve 2012 yıllarında ise hemen hemen sabit kalmıģtır, elektrik/gaz da ise 2010 ve 2011 yıllarında %9 civarında daralma gerçekleģirken, 2012 yılında %3 oranında gerilemiģtir. 4.5 ULAġTIRMA Karayolları Yunanistan dauluslararası standartlara sahip iki otobanın inģaatı tamamlanma aģamasındadır. Her iki proje de Trans-Avrupa ulaģım ağı (TENs) programına dahil edilmiģ olup maliyetin yaklaģık % 60 ı AB den sağlanan fonlarla finanse edilmektedir. Bunlardan ilki Patra-Atina-Selanik istikametini takip eden projedir. Ġkincisi ise Egnatia projesi olarak da adlandırılan ve Ġgumenitsa Selanik Türkiye sınırını takip eden 680 km lik güzergahtır. Atina Ticaret Müşavirliği 29

30 yaklaģmaktadır. Büyük bölümü tamamlanmıģ durumda olan Egnatia projesi ile Türkiye sınırından giriģ yapan bir araç yaklaģık 6 saat sonra Adriyatik kıyılarına ulaģabilmektedir. Daha önce bu yolun 11 saatten az olmadığı düģünüldüğünde Trans- Avrupa ulaģım ağındaki önemi ortaya çıkmaktadır. Atina yı Elefsina nın endüstri merkezine ve yeni havaalanına bağlayan BOT projesi kapsa-mındaki karayolu inģası Yunanistan- Fransa konsorsiyumuyla yapılmıģtır. Antik Olympia Atina arasındaki kısmın büyük bir bölümü 2004 deki olimpiyatlar öncesinde tamamlanmıģtır. Dünya Bankası verilerine göre Yunanistan da toplam karayolu uzunluğu 115,000 km ye Demiryolları Yunan Demiryolu Kurumu (OSE) uzun zaman önce kurulmuģ olmasına rağmen ülkenin zorlu arazisi nedeniyle demiryollarının geliģmesi diğer ülkelerle mukayese edildiğinde yetersiz kalmıģtır. OSE nin gerek coğrafi Ģartlar gerekse kaynak eksikliği nedeniyle sadece 2007 de yaklaģık 2 Milyar $ olmak üzere toplam zararı 7.5 Milyar $ ı aģmıģtır. BaĢbakan Karamanlis Eylül 2008 de OSE nin rehabilitasyonu için bir program hazırlandığını ve Ģirketin dörde ayrılacağını (TraiOSE- EDISY-ErgOSE-GAĠOSE) açıklamıģtır yılının baģlarında açıklanan rehabilitasyon programı dahilinde kurumun yeniden yapılandırılması planlanmaktadır yılı baģlarında eski yan Ģirketi olan EDISY A.E. ile birleģen OSE halen 546 milyon Euro toplam bütçeye sahip olan 33 proje yürütmektedir ve bunlar özellikle taģradaki demiryollarında restorasyon ve iyileģtirme çalıģmalarıdır. Yunan ekonomisinde önemli yeri olan güneydeki limanlardan kuzey Yunanistan ve güneydoğu Avrupa ya uzanan demiryolu hattının yetersiz olması nedeniyle demiryolu ile taģımacılık tercih edilmemektedir. AB tarafından Trans-Avrupa ulaģım ağına (TENs) dahil edilmiģ bulunan demiryolu sisteminde yenileme ve geniģleme yatırımları baģlatılmıģ bulunmaktadır. Bu çalıģmalarla ana hatlarda elektrifikasyon ve çift raylı sisteme geçilerek saatte 200 km hıza ulaģım hedeflenmektedir. Proje Atina Ticaret Müşavirliği 30

31 kapsamında lokomotiflerin bir bölümü satın alınmıģ olup engebeli araziler ve dağlık alanlardaki hatların tamamlanması beklenmektedir. Demiryollarının rehabilitasyonunda bir diğer öncelik batıdaki Patra Limanı ile Atina arasında yük ve yolcu taģımaya elveriģli hatta verilmiģ ve 2010 itibariyle tamamlanması hedeflenmiģtir, ancak son iki yıldır ekonomik kriz nedeniyle bütün çalıģmalar dondurulmuģtur. Ülkenin ikinci büyük Ģehri olan Selanik, Balkanlar ve Avrupa ya çıkıģ için önemli bir merkez konumundadır. Önemli demiryolu hatlarının bağlantısı Selanik üzerinden yapılmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre; Yunanistan daki demiryollarının toplam uzunluğu 2,576 km dir. 18 istasyonlu Atina metrosu 2000 yılında çalıģmaya baģlamıģtır. Ancak metro hatlarının çeģitli banliyölere ulaģım sağlayacak Ģekilde geniģletilmesine iliģkin çalıģmalara ve 24 yeni istasyonun inģaatına devam edilmektedir. Yunanistan da Demiryolu Hatları Gemicilik Yunanistan coğrafi konumu itibari ile tarih boyunca denizle iç içe yaģamıģ bir ülkedir. 200 den fazlasında yerleģim olan 2000 civarındaki ada denizcilik sektörünün geliģmesindeki en temel tarihsel gerekçedir. Yunanlılar adalarla iletiģimde kazandıkları tecrübelerini ticarete aktarmayı baģararak bugün dünyanın en büyük gemicilik filosuna sahip olmuģlardır. Özellikle II.Dünya Atina Ticaret Müşavirliği 31

32 SavaĢından sonra modernize edilmeye baģlayan sektöre 60 lı yıllarda Onassis ve Niarchos tarafından yapılan yatırımlarla hacim ikiye katlanmıģtır. Yunanistan daki limanlardan yük ve yolcu taģımacılığı AB üyesi ülkelerle rekabete açık olmakla birlikte Adriyatik te Yunanistan-Ġtalya arasındaki seferlerin çoğunluğu ve Ege deki hatların hemen hemen tamamı Yunanlı Ģirketler tarafından gerçekleģtirilmektedir. AB mevzuatı gereğince kıyı taģımacılığı ve kruvaziyer seferleri 1 Ocak 1999 da AB üyesi ülkelere açılmıģ, feribot trafiği ise 1 Ocak 2004 de açılması gerekirken açılmamıģtır. AB Komisyonunun konuyu Adalet Divanı na götürmesi ve Adalet Divanı nın Yunanistan ı mahkum etme riski hükümetin feribot seferlerinde kısmen de olsa rekabete izin veren bir düzenleme yapmasına neden olmuģtur. (Deniz Ticaret Bakanlığı, Mayıs 2006 da (iki Ģirket tarafından yılda 300 bin veya üstü sayıda yolcu veya tek Ģirket tarafından yılda 150 bin veya üstü sayıda yolcu taģınan hatlarda) feribot seferleri ve tarifelerinde serbestleģtirmeye gitmiģtir.) Gemi taģımacılığının Yunanistan ekonomisi için hayati bir yeri bulunmaktadır. Sektörün geliri ile ilgili net rakamlara ulaģmak kolay olmamakla birlikte 2011 yılında bu değerin 14 Milyar Euro yu aģtığı tahmin edilmektedir. Bir baģka ifade ile sektör 2011 yılında ticari açığın %51 ini karģılamıģtır yılına bakıldığında ise, bu rakamın 13.2 milyar Euro seviyelerine hafif bir gerileme kaydettiği görülmektedir. Diğer taraftan bu rakam sadece Yunan bayraklı gemilerden ve limanlardan elde edilen gelirdir. Gemi sahiplerinin Yunan ekonomisine bir diğer katkısının Yunan hükümetlerinin yeni mevzuat düzenlemelerinin ardından gemicilikten kazandıkları ile baģka alanlarda yatırım yapmaları olarak beklenmektedir. Yunanlı armatörlere ait olan gemiler her tür deniz taģımacılığında, yıllık deniz ticareti içinde çok önemli bir payına sahiptir yılı verilerine göre, Yunanlı armatörler toplamda gemiye sahiptir (245 milyon ton kapasiteye ve dünya kapasitesinin %15.6 sına isabet etmektedir) ve bunların tanesi Yunan bandıralıdır. Toplam gemi 227 milyon dwt kapasiteye sahip olup, sürekli modernize edilmektedir ve ortalama 11.3 yaģa sahiptir. Yabancı bandıralı gemi bulundurmalarının en önemli nedenleri ise; bir geminin Yunan bayrağı taģıması durumunda belirli sayıda Yunanlı mürettebatın istihdam edilmesi zorunluluğu (Yunanlılara ödenen ücretler maliyetleri artırmaktadır) ve tonaja bağlı olarak artan vergi oranlarıdır. Başlıca Limanlar 1. Pire 2. Selanik 3. Patra 4. Lavrio 5. Volos 6. Korfu 7. Dedeağaç 8. Elefsina 9. Ġgumenitsa 10. Kavala Elde edilen en son verilere göre, dünya üzerindeki gemilerin % 15.6 sına, kuru yük filosunun yaklaģık % sine, petrol tanker filosunun % ine ve kimyasal madde tanker filosunun % ine Yunanlı armatörler sahiptir. Yunanlı gemicilere ait tüm gemilerin % 95 i yük gemilerinden kalan kısım ise kruvaziyer, kıyı yolcu ve ticaret gemilerinden oluģmaktadır Aralık döneminde Yunan armatörleri 304 adet (29.56 milyon ton kapasiteli) yeni gemi sipariģ etmiģtir. Son yıllarda Yunanistan da yaģanan borç krizi, Avrupa bankalarından finansman arayıģı ve piyasada halen mevcut olan aģırı tonaj, yeni sipariģlerin finansmanını zorlaģtırmaktadır. Dolayısıyla yakın gelecekte gemi fiyatlarında önemli düģüģlerin kaydedilmesi beklenmektedir. Buna ilaveten, 2012 yılında 42 milyon dwt kapasiteye ulaģması beklenen yoğun hurdaya çıkarma çalıģmaları (scrapping) sayesinde, piyasanın hızla kalkınması beklenmektedir. Tabii, bu durumda düģük borçlanma ve yüksek likiditesi olan iģletmelerin faydalanması beklenmektedir. Gemicilik sektöründeki liderliği uzunca bir süre devam ettirmek isteyen Yunanistan buna bağlı olarak demiryolu taģımacılığı ve limanlar gibi yatırımlarına da devam etmektedir. Hükümet; arasında 10 yıl sürecek ve yaklaģık maliyeti 6 Milyar Euro olan limanlardaki altyapının iyileģtirilmesine yönelik bir proje baģlatmıģtır. Limanlarda verilen bazı hizmetlerin özelleģtirilmesi kararı ülkenin en büyük limanı Pire de iģçilerin muhalefeti ile karģılaģmıģtır. Sendikalar 2006 Kasımından itibaren Ocak 2007 sonuna kadar iģ yavaģlatma kararını uygulamıģtır. Ancak Ġsrail, Çin ve BAE den çeģitli Ģirketlerin ilgilendiği özelleģtirme süreci hükümetin bu konudaki kararlı tavrı neticesinde 2008 sonlarında Atina Ticaret Müşavirliği 32

33 Çinlilerin ihaleyi almaları ile sonuçlanmıģtır. Yunanistan ın baģlıca limanlarında zaman zaman yaģanan grevler yük ve yolcu taģımacılığını menfi etkilemeye devam etmektedir. Yunanistan da yük ve yolcu taģımacılığına elveriģli liman sayısı 123 dür. Pire Yunanistan ın en büyük limanı olup konteyner, kuru yük, tanker ve Ro-Ro gemilerine hizmet vermektedir. Selanik teki ülkenin ikinci büyük limanının coğrafi konumu itibariyle Yunan gemicilik sektörü için ayrı bir önemi vardır. Yunanlı armatörlerin elinde 200 milyar Euro'nun üzerinde sıcak para bulunduğu tahmin edilmektedir. Geçtiğimiz dönemde bu meblağın bürokratik engeller ve yatırım teģviklerinin yetersizliği nedeniyle Yunanistan'a gelmediği, yabancı gemi sahiplerinin de yaģadıkları kötü tecrübeler nedeniyle ülkeye sıcak bakmadıkları bilinmektedir. Sözkonusu engellerin aģılmasını ve gemi iģletmeciliğinde Yunanistan'ın bir çekim merkezi haline getirilebilmesini teminen, Yunanlı armatörlerin Yunanistan'da büro açmalarını sağlamak üzere Pire'de denizcilik merkezi kurulması, uluslararası rekabete açık gemicilik hizmetleri bölgesi tesis edilmesi ve gemicilik sektörüne kalifiye personel sağlanması için eğitim verilmesi planlanmaktadır. Yunan deniz ticaret filosunun % 20'sine sahip, halen Ġngiltere'de kaim 100 Yunan armatörü, iģletmelerini Londra ve Atina'dan yürütmekte, bu ailelerin Ġngiliz ekonomisine yıllık katkısı yaklaģık 12 milyar Sterlin'e ulaģmaktadır. Ancak Ġngiliz hükümetinin yeni vergi düzenlemeleri nedeniyle sayıları otuzu aģan Ģirket, merkezini Yunanistan a taģımıģ bulunmaktadır Havayolları 2001 yılına kadar 50 yaģındaki, yetersiz donanımlı Atina Hellenikon Havaalanı Yunanistan da hava trafiğinin en önemli bölümünü üstlenmiģ durumdaydı. 28 Mart 2001 tarihinde, Atina nın güney doğusunda bulunan Spata da baģlangıç kapasitesi her yıl 16 milyon yolcu olan ve 50 milyon yolcu kapasitesine geniģletilmesi hedeflenen ikiz pistli yeni bir havaalanı (Eleftherios Venizelos) açılmıģtır. Selanik havaalanı da son zamanda yenilenmiģ olmasına rağmen halen büyük uçakları çekme kapasitesine sahip değildir. Sürdürülen havaalanı vergisini kullanarak bölgesel havaalanlarının yenilenmesi programı yürürlüğe konulmuģtur. Atina, Selanik, Iraklio, Rodos, Korfu, Kos, Chania, Zakintos, Samos, Mikonos ve Santorini ülkedeki baģlıca havaalanlarıdır. 4.6 TELEKOMÜNĠKASYON 1949 yılında kurulan ve 2000 yılı baģlarına kadar Yunanistan da monopol konumunda faaliyet gösteren OTE; Yunanistan ın en büyük telekomünikasyon kuruluģudur den sonra gerek sabit gerekse mobil telekomünikasyon hizmeti sağlayan Ģirketler Yunan pazarında faaliyet göstermeye baģlamıģtır. Pazarın rekabete açık hale getirilmesine rağmen bu sektörde Avrupa nın da ilk 10 Ģirketi arasında yer alan OTE hala en büyük olma özelliğini sürdürmektedir yılında % 20 hissesini Deutsche Telekom un satın alarak ortak olduğu Ģirket gerek güneydoğu Avrupa gerekse Ortadoğu pazarında faaliyetlerini geniģletmeye çalıģmaktadır. Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Sırbistan, Makedonya ve Arnavutluk ta olmak üzere yaklaģık 30 bin kiģiye istihdam sağlayan Ģirket, Yunanistan ın ilk 5 büyük Ģirketi arasında yer almakta ve hisseleri Londra ve New York borsalarında iģlem görmektedir. WIND, Cosmote (OTE) ve Vodafone ülkede faaliyet gösteren GSM Ģebekeleridir. YaklaĢık 16 Milyon abonenin bulunduğu mobil iletiģim pazarında ciddi rekabet yaģanmaktadır yılı itibariyle 100 kiģiye düģen mobil telefon aboneliği 106 adettir (2008 yılında ise 122 idi). 4.7 TĠCARET VE PERAKENDE PĠYASASI Yunanistan da perakende piyasası dağınık bir yapı arz etmektedir. Büyük perakende firmaları ve özellikle zincir süpermarketler pazardaki önemli aktörler olarak yer almaktadır. Tekstilkonfeksiyon, ev eģyası, mobilya gibi emek yoğun sektörler de dahil olmak üzere iç talep yoğun Atina Ticaret Müşavirliği 33

34 olarak ithalat yoluyla karģılanmaktadır.gıda sektöründe yerli üretimle birlikte diğer AB ülkelerinden de ithalat yapılmaktadır. Perakende Ticaret Endekslerinde Değişim (%) Genel Endeks Gıda Tekstil-Konfeksiyon Mobilya ve Elektrikli Aletler Kitap, Kırtasiye Kaynak: Yunanistan İstatistik Kurumu YaklaĢık 500 bin kiģinin çalıģtığı bir baģka ifade ile istihdamın % 10 unu sağlayan perakende sektörü arasında yaklaģık %30 büyüme göstermiģ ancak 2008 de finansal krizin etkisiyle baģlayan daralma 2012 de 8 e ulaģmıģtır. Bütün sektörleri etkileyen kriz özellikle tekstil konfeksiyon ve mobilya elektrikli aletler sektöründe çok önemli ölçüde daralmalara yol açmıģtır. Carrefour-Marinopoulos SA, AB Vassilopoulos SA, Sklavenitis, Metro SA, Dia SA, Lidl & Schwarz Gruppe, Atlantic SA, Jumbo Hellas SA, Praktiker Hellas, Zara Hellas SA, Plaisio Computers, Kotsovolos S.A., Media Markt, Hondos Center ve Notos Com Holdings SA perakende pazarının en önemli Ģirketleridir. 4.8 HĠZMETLER Turizm 3 tarafı denizlerle çevrili olan Yunanistan dünyada en fazla turist çeken ilk 20 ülke arasında yer almaktadır. Özellikle yaz döneminde rağbet gören ülke 2007 ve 2008 yıllarında 16 civarında milyon turist ağırlarken, 2009 yılında bir düģüģ gerçekleģmiģtir. Ancak 2010 ve 2011 yıllarında gelen turist sayısı yine 16 milyona ulaģırken, 2012 de %5.5 oranında bir düģüģ meydana gelmiģ olup, gelen turist sayısı 15.5 Milyon olarak gerçekleģmiģtir. Turizm gelirlerinin GSMH ya direk katkısının % 7.5 olduğu ancak yarattığı istihdam ve girdilerle bu katkının % 16.5 lere ulaģtığı görülmektedir. Dünya Turizm ve Seyahat Konseyinin Yunanistan la ilgili 10 yıllık tahmini sektörün yıllık büyüme oranının % 4 e yakın olacağı, turizmin 10 yıl sonunda GSMH ya katkısının da % 17.5 lere yaklaģacağı yönündedir. Toplam iģgücünün (direk ve dolaylı ) % 20 sinin turizm sektöründe istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Yunanistan ı ziyaret edenlerin büyük çoğunluğu; % 90 dan fazlası; Avrupa dan gelmektedir. Sırasıyla ilk beģi oluģturan Ġngiltere, Almanya, Ġtalya, Fransa ve Hollanda dan gelen turistlerin toplam içindeki payı % 50 dolayındadır yılında AB ülkelerinden gelen turist sayısında genel olarak düģüģler izlenmekle beraber, sadece Ġngiltere den gelen turist sayısında %9.3 oranında artıģ kaydedilmiģtir. Öte yandan, Türkiye den Yunanistan a gelen turist sayısına bakıldığında ise; 2012 yazından itibaren uygulanmaya baģlanan turistik vize kolaylıkları sayesinde, bu dönemde turist sayısında %9.1 Atina Ticaret Müşavirliği 34

35 oranında bir artıģ meydana geldiği ve 2011 de ziyaretçiye karģın, 2012 yılında Türkiye den Yunanistan a gelen turist sayısının kiģi olduğu görülmektedir. Turist Sayısı ve Turizm Gelirleri Gelen Turist (1,000) 10,130 13,096 15,938 17,284 15,938 14,914 16,007 16,247 15,518 Giden Turist (1,000) ,061 3,194 3,544 3, Turizm Geliri (Milyar $) 4,2 9, Turizm Geliri (Milyar ) Kaynak: Yunanistan Merkez Bankası Konaklama İstatistikleri * Konaklama(1000 Gece) Yerli Otel Kullanım Yabancı Oda Yatak Kaynak : Yunan İstatistik Kurumu, Yunanistan Merkez Bankası ve EIU *2012 verileri henüz yayınlanmamıştır. Son yıllarda baģta Türkiye olmak üzere komģu ve çevre ülkelerdeki turist sayısındaki artıģın gerisinde kalan ve pazar payını artırmak isteyen Yunanistan turizm politikalarını gözden geçirmekte, özellikle Çin ve uzak doğudan turist çekmek için çalıģmalar yapmaktadır. 13 Nisan 2011 itibariyle uygulamaya geçirilen Yeni Yatırım Kanunu nda 3 yıldızlı otellerde dahil olmak üzere otel ve oda-yatak yenileme, renevasyonu için spesifik düzenlemelere gidilmiģ, yatırımı artıran ve geliģtiren teģvikler sağlanmıģtır. Yunan Turizm ĠĢletmeleri Birliğinin (SETE) 2012 yılı verilerine göre, turizm toplam istihdamın %18.3 lük payına sahiptir, bütün yıl boyunca Yunanistan a gelen turist sayısı 15.5 milyon kiģidir, turistlerin %56 sı Temmuz-Ağustos-Eylül döneminde gelmiģtir, Yunanistan ın toplam otel kapasitesi adet olup, turist gönderen ülkelerin baģında Almanya, Ġngiltere, Makedonya, Fransa ve Rusya gelmektedir. Son olarak en çok turistin ulaģtığı havalimanları sırasıyla Atina, Girit in Ġraklio Ģehri, Rodos, Selanik ve Kos olmuģtur. GSYiH daki payı Istihdamdaki payı Turizm sektöründeki istihdam Gelirler Gelen turist sayısı KiĢi baģına ortalama harcama Yunan Turizminin 2012 Temel Verileri %16,4 [WTTC] Toplam istihdamın %18,3 lük payı [WTTC] [WTTC] 10,0 milyar [Yunan Merkez Bankası] 15,5 milyon 646 Atina Ticaret Müşavirliği 35

36 Yunan Turizminin 2012 Temel Verileri Pazar payı Dünyada %1,5, Avrupa da 2,9% Sezon Konaklama yerleri konsantrasyonu Otel altyapısı En çok turist gönderen ilk 5 ülke En çok turistin ulaģtığı ilk 5 havaalanı Turistlerin %56 sıtemmuz-ağustos-eylül aylarında gelmektedir Otel yataklarının %66 sı Yunanistan ın 4 bölgesinde toplanmaktadır [Yunan Oteller Odası] otel / yatak [Yunan Oteller Odası] Almanya ( ), Ġngiltere ( ), Makedonya ( ), Fransa ( ), Rusya ( ) [Yunan Merkez Bankası] Atina ( ), Ġrakleio(Girit) ( ), Rodos ( ), Selanik ( ), Kerkyra ( ) [Yunan Ġstatistik Kurumu] 2012 Performansı 2012 Performans Göstergeleri Sıralama Uluslararası VarıĢlar Yunanistan ve Rakip Ülkeleri Yunanistan Ispanya Kıbrıs Türkiye Mısır Hırvatistan 17nci 4üncü Sıralama Gelirler 23üncü 2nci 2012 Uluslararası VarıĢlar (milyon) arası varıģlarda meydana gelen % değiģim 2012 Gelirleri Milyon USD arası gelirlerde meydana gelen % değiģim USD olarak kiģi baģı seyahat baģı harcama Dünya çapında VarıĢlarda pazar payı Dünya çapında Gelirlerde pazar payı Ilk 50 nindıģında Ilk 50 nindıģında 6ncı 22nci 26ncı 12nci 32nci 33üncü 15,5 57,7 2,5 35,7 11,2 10,4 %25,0 %24,4 %-7,4 %271,9 %119,6 %96,2 12,9 55,9 2,6 25,7 9,9 8,8 %40,2 %86,3 %36,8 %238,2 %130,2 %214, %1,5 %5,6 %0,2 %3,4 %1,1 %1,0 %1,2 %5,2 %0,2 %2,4 %0,9 %0,8 Kaynak: SETE (Yunan İstatistik Kurumu, UNWTO, WEF verilerine dayanarak) ĠnĢaat Yunanistan ekonomisi son yıllarda büyük çöküntüye uğramıģ, nihai olarak Troyka ile yapılan mali yardım anlaģması ile ülkenin iflasa doğru giden ekonomik kriz içinde bulunduğu tescil edilmiģtir. Ülkede kamu cari iģlemlerinin finansmanında yaģanan sıkıntılar ve hükümetlerin eskiden olduğu gibi finansman konusunda popülist davranıģları Troyka nın, kaynakların serbest bırakılması koģulunu anlaģmalarda yer alan ekonomik ve mali tedbirlerin hayata geçirilmesi kriterine Atina Ticaret Müşavirliği 36

37 bağlamasına neden olmuģtur. Ancak ülke insanının karakteristik yapısı, bütün bu düzenlemelerin gerçekleģtirilmesi ve ekonomik faaliyetlere yeniden baģlanabilmesi için yapılan düzenlemelere büyük protestolarla cevap verilmesi sonucunu doğurmuģ, hatta Hükümetin halkın gerekli desteğini alamaması nedeniyle zaman zaman ekonomik paket kapsamında Troyka tarafından verilecek taksitlerin ertelenmesine dahi sebep olmuģtur. Günümüzde Yunanistan ın inģaat ve altyapı sektörü, makroekonomik daralmaya paralel olarak, büyük düģüģ yaģamaktadır. Bu dönemde, kamu harcamalarındaki mali kısıntılar ve özel sektörün kredi sıkıģıklığı nedeniyle, sektör analistleri tarafından inģaat sektöründeki ortalama reel büyümenin durgun seyrettiği belirtilmektedir. Bazı altyapı projelerini finanse eden AB Fonlarının bu dönemde yeni ya da ekonomik olarak daha zayıf durumda olan ülkelere yönlendirildiğini görüyoruz. Her ne kadar hükümet yeni projelerin planlamasını yapmakta ve bölgelerde yeni yatırımlar ve iģ sahaları açmayı hedeflemekte ise de, bütün bu planlamaların ülkede yaģanan kredi sıkıģıklığından negatif etkilenmesi beklenmektedir. Kısa dönemde müteahhitlik sektöründe iniģ trendi devam ederken, uzun dönemde altyapıya iliģkin fırsatlar sektörün optimistik düģünmesini sağlamaktadır. Yunan altyapı sisteminin bu dönemdeki güçlü noktalarını belirtmek gerekirse; Yunan Ģirketleri, özellikle komģu Balkan ülkeleri ile sınır ötesi altyapı projelerinde iģbirliğini artırmaktadırlar. Projeler, petrol ve gaz boru hatlarından, bölgesel geniģ bant ağlarına kadar çeģitlilik göstermektedir. Ayrıca Hükümet uzun dönemde özel sektörün pazara giriģini sağlamak üzere, Özel Kamu Ortaklıklarının değerlendirilmesi için çalıģmaları onayladığını bildirmiģtir. Havaalanları, limanlar ve yenilenebilir enerji sektörleri fırsat olarak görülmektedir. Bunun yanısıra sektörün zayıf noktaları; sektör yatırımlarına dair düzenlemelerin iģ yapmayı zorlaģtırması, pazara giriģi neredeyse imkansız kılan tekel halindeki devlete ait güçlü ulaģım ve altyapı kurumlarının varlığı, inģaat sektörünün ağır iģçiliğinin yabancılar/göçmenler tarafından üstlenilmiģ olması, 2010 un üçüncü çeyreğinde de altyapı ve inģaat sanayinin küçülmesi gibi unsurlar olarak karģımıza çıkmaktadır. Yunan inģaat firmalarının Balkanlar, Ortadoğu ve Doğu Avrupa daki varlıklarını artırmaları ve güçlendirmeleri fırsat olarak görülmektedir. Ayrıca Yunanistan, limanları ve depoları ile uzakdoğu ve özellikle Çin ile artan ticaret hacmine cevap verebilecek durumdadır. Buna rağmen, 2012 de devam eden ekonomik daralma,yatırım harcamalarının kısılması, ağır bürokrasi inģaat sektörü için tehdit olmaya devam etmektedir Pazara bakıģ Yunanistan günümüze kadar Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Projelerine baģarılı örnekler vermiģtir. Atina metrosu, Attiki otobanı, Egnatia otobanı, Rio-Antirio Köprüsü ve Atina Uluslararası Havaalanı bunlardan bazılarıdır. Bu baģarılı örneklere rağmen mevcut hükümetin, altyapı hizmetlerine iliģkin imtiyaz sözleģmelerini düzenlerken çok daha hassas olacağı öngörülmektedir; zira sektörel sendikalar önceki hükümetlerin imtiyaz sağlamaya yönelik giriģimlerinin boģa çıkmasını sağlamıģtır. Son dönemde inģaat sanayinin büyümesi, özellikle büyük ulaģım projelerine ve altyapı yatırımlarına bağlı görünmektedir. Bunun yanısıra, üç yıl önce iktidarda olan PASOK hükümeti, ilk olarak yapısal bir değiģiklikle Çevre, Fiziksel Planlama ve Kamu Hizmetleri Bakanlığı ile UlaĢım ve HaberleĢme Bakanlığı nı, Altyapı, UlaĢtırma ve ġebekeler Bakanlığı altında birleģtirerek, planlama ve lisanslama iģlemlerini efektif hala getirmeyi ve uygulamayı hızlandırmayı hedeflemiģtir. Yeni Yunan hükümetinin öncelikle yaptığı değiģikliklerden biri de, altyapı imtiyaz sözleģmelerini düzenleyen çerçeve mevzuatı değiģtirmek olmuģtur. Yapılan değiģiklikler özellikle inģaat öncesi aģamalara iliģkin olup; böylece, tapunun netleģtirilmesi, arkeolojik çalıģmaların gerekliliği ve çevresel etkilere dair bürokratik engellerin kolay aģılması ve maliyet etkin yönetim amaçlanmıģtır. Atina Ticaret Müşavirliği 37

38 Yunanistan da Hükümet ticari liberasyonu garanti altına almıģtır. Ayrıca Yunanistan ın AB ve Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke olması sebebiyle ithalat kısıtlamaları sınırlı düzeydedir. Kamu sektörü ile özel sektör iģbirlikleri modeline yabancı Ģirketlerin katılımı Ekonomi Bakanlığı tarafından olumlu karģılanmaktadır. Bu tür iģtiraklerin aģağıdaki faydaları sağladığı düģünülmektedir: 1.Yunan ekonomisine yabancı sermaye giriģi 2. Bu tür iģbirliklerinde Yunan müteahhitlik Ģirketlerinin yabancı Ģirketlerden teknik bilgi edinmesi. Bu sayede Yunan Ģirketlerinin gelecekte Balkan ülkeleri ve Mısır daki kamu projelerinde proje alabileceği düģünülmektedir. 3. Bu proje modeli sayesinde gelecek özelleģtirme programı hızlandırılacaktır. Belli baģlı Yunan projeleri AB tarafından finanse edildiğinden dolayı, fonlarda yapılacak herhangi bir değiģiklik veya indirim bu projeleri temelden sarsabilmektedir. Bu dönemde, ülkenin proje tamamlamadaki gecikmeler ve yetersiz özel yatırımlarla mücadele ettiği, bürokrasinin ise sektörün geliģimine yönelik çalıģmaları tam anlamıyla kösteklediği gözlemlenmektedir. Ülkenin ihale prosedürü Ģeffaf olmakla birlikte, bürokrasiden kaynaklı gecikmeler olabilmektedir. Verimliliğin düģük olması, ücretlerin Batı Avrupa ya oranla düģük düzeyde kalmasını sağlarken, iģin kesintiye uğraması (grev vb. nedenlerle) riski yüksektir. Sektörün regülasyonu ise Batı Avrupa ya göre daha güçlüdür. ĠnĢaat sektöründe birkaç büyük firma baskın durumda olmakla birlikte, sektör faaliyet alanlarına göre bölünmüģtür demek de mümkündür. Örneğin, orta ölçekli firmalar ülkede mesken inģaasını üstlenmiģken, büyük çaplı firmalar altyapı ve kamu imtiyaz sözleģmelerini yürütmektedirler. Altyapı projeleri genellikle uluslararası firmaların lokal büyük firmalarla konsorsiyumu Ģeklinde sonuçlandırılmaktadır. Yunanistan da kamu projeleri ihalelerine katılma hakkına sahip olan müteahhitlik Ģirketleri, genel olarak aģağıdaki kriterlerden birine sahip olmalıdırlar: a. Altyapı UlaĢtırma ve ġebekeler Bakanlığı Kamu Projeleri Genel Müdürlüğü Müteahhitlik ġirketleri siciline kayıtlı olan Ģirketler b. Avrupa Birliği üye devletleri veya Avrupa Ekonomik Alanı veya Dünya Ticaret Örgütünün Kamu SözleĢmeleri hakkındaki sözleģmeyi imzalamıģ olan devletlerde mukim Ģirketler. Bu Ģirketlerin mukim oldukları ülkedeki ilgili müteahhitlik siciline kayıtlı olmaları Ģartı aranır. Bu kriterler genel çerçeveyi oluģturmakla beraber, her bir ihalede spesifik olarak farklı kriterler uygulanabilmektedir. Halen, Yunan altyapı sektöründeki belli baģlı yerli firmalar; EllinikiTechnodomiki- Aktor- TEB Group, J&P Avax, GEK Terna, METKA, Mytilineos ve Aegek tir. Pazar sermayesi bakımından Ellaktor, 1.5 milyar ABD Dolar ile ilk sırada yer almaktadır. Daha sonra, 853 milyon ABD Doları pazar sermayesi ile mühendislik, tedarik ve inģaat firması METKA gelmekte, 794 milyon ABD Doları ile GEK Terna ve 393 milyon ABD Doları ile J& P AVAX firmaları pazarda yer almaktadır. GEK Terna, Aktor (Ellaktor Grubu) ve J&P AVAX firmalarının büyük altyapı ve inģaat projelerindeki payı %84 civarındadır. Küçük inģaat firmaları ile büyük hacimli firmalar arasındaki fark giderek artmaktadır. Yukarıda ismi geçen büyük inģaat firmaları yurtdıģında, özellikle Balkanlar ve Ortadoğu da önemli projeleri yürütmektedirler. Bu durumun önümüzdeki yıllarda artan oranlarda Ģirketlerin bir iģletme politikası haline gelmesi suretiyle, Yunanistan daki çöküģün etkilerinin azaltılması hedeflenmektedir. Bununla birlikte, Suudi Arabistan ve Katar haricinde, Ortadoğu ve Balkanlar Yunanistan için pek de karlı iģlere açık görünmemektedir. Örneğin Bulgaristan, Trakia otobanı projesini bilinmeyen lokal firmalara vererek, Yunanistan a diğer projeler için pek de ümit vermemektedir. Sonuç olarak, yoğun Atina Ticaret Müşavirliği 38

39 bürokrasi halen Yunanistan da yatırımcılar için maliyetli olmaya ve ülkede iģyapmanın önünde büyük engel teģkil etmeye devam etmektedir Sektördeki son geliģmeler Yunan Müteahhitler Birliği (TEE) nin Avrupa Birliği ve YurtdıĢı Projeler dairesi ile yapılan görüģmede, halihazırda ülkede teknik proje olarak adlandırılabilecek bir müteahhitlik faaliyetinin bulunmadığı, Ģahıs faaliyetleri de dahil olmak üzere, Birliklerine kayıtlı mütehhitlik bürosundan yaklaģık inin iģsiz kaldığı, geri kalan inin ise ayakta kalma savaģı verdiği öğrenilmiģtir. TEE yetkilisi, belli baģlı büyük Yunan müteahhitlik firmalarının yurtdıģında faaliyetlerine devam etmekte olduğunu, ancak Aktor SA gibi pazarın en büyük oyuncularından birinin dahi merkezde yoğun iģçi çıkardığını bildirmiģtir. Bulgaristan hükümeti, 7 Aralık 2011 tarihinde yaptığı açıklama ile, Burgaz- Dedeağaç petrol boru hattı projesinden çekildiğini duyurarak, 2007 yılında Bulgaristan, Rusya ve Yunanistan arasında imzalanan boru hattı inģaatına dair anlaģmanın karģılıklı olarak sonlandırılmasını teklif etmiģtir. Atina nın güney sahilinde yer alan eski havaalanı Elliniko için yatırımcı arayıģı yeniden baģlamıģtır. Sözkonusu proje için verilen ihale ilanı uyarınca, 30 Mart 2012 tarihine kadar potansiyel yatırımcılardan teklifler alınması planlanmakta idi, ancak 20 Mart 2012 de yapılan bir açıklama ile ihale son baģvuru tarihi 17 Nisan 2012 tarihine ertelenmiģtir, yine bu tarihte yeterli derecede ilgi olmadığından dolayı ihale iptal edilmiģtir. Sözkonusu alan dönüm olup, sahile 3,5 km cephesi mevcuttur. Bölge, Atina Ģehir merkezine son derece yakın olup, Yunan adalarına eriģimde avantajlı bir konumdadır. Yetkililerin ifadelerine göre, Elliniko alanı Avrupa daki en büyük kalkınma projelerinden biridir: Monako dan üç kat, Londra daki Hyde Park tan ve New York Central Park tan iki kat daha büyük bir yüzölçümüne sahiptir. Yunan inģaat Ģirketleri krize rağmen yurt dıģında önemli projeler üstlenmektedirler. Bunlardan en önemlileri Balkanlar ve Ortadoğu Körfez bölgesinde yer almaktadır. Sektörün en büyük firması diyebileceğimiz Hellaktor un yurtdıģında 1,4 milyar Euro tutarında, 5 yıllık süreyi kapsayan projeleri sürmektedir. Bu tutar imzalanan sözleģmelere iliģkin olup, toplam projeler tutarı 4,8 milyar Euro değerindedir. Ayrıca, grup Ģirketlerinden biri olan Aktor S.A. 3 ihaleyi kazanarak toplam 400 milyon Euro tutarında sözleģme imzalayacaktır. Grubun Romanya, Bulgaristan, BirleĢik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Katar ve Amman da çalıģmaları mevcuttur. Firma ayrıca Amman da Türkiye den ENKA firmasıyla birlikte Blue City projesini yürütmektedir. YurtdıĢında faaliyetleri devam eden bir diğer müteahhitlik Ģirketi J&P Avax olup, Kıbrıs ta yerleģik J&P Overseas ile iģbirliği içinde, özellikle Arap ülkelerinde 1,1 milyar Euro tutarında projeler yürütmektedir. Bu tutar imzalanan sözleģmelere yönelik olup, Ģirketin toplam sözleģmeler değeri 2,7 milyar Euro dur. ġirket Polonya, Ürdün, Kıbrıs, BirleĢik Arap Emirlikleri, Romanya, Bulgaristan ve Arnavutluk ta faaliyet göstermektedir. Diğer bir müteahhitlik Ģirketi, Gek-Terna nın, toplam 2,1 milyar Euro luk projelerinden 700 milyon Euro luk kısmı yurtdıģında bulunmaktadır. Bu projeler Romanya, Bulgaristan, BirleĢik Arap Emirlikleri, Katar ve Bahreyn de yer almaktadır. ġirket Bulgaristan da kıģlık bir turizm tesisi ile çok katlı bir alıģveriģ merkezinin inģasını üstlenmiģtir. YurtdıĢında faaliyet gösteren bir diğer müteahhitlik Ģirketi Mihaniki olup, Rusya, Ukrayna, Mısır ve Bulgaristan da faaliyet içindedir. Halen üç projesi süren firmanın toplam 200 milyon Euro luk bir bütçesi sürmektedir. Intrakat firması çok büyük olmamakla beraber, oldukça önemli projeler üstlenmiģtir. Firmanın Polonya ve Romanya da 50 milyon Euro luk çalıģmaları sürmektedir. Son olarak, Edrasi-Ch. Psallidas müteahhitlik Ģirketi de Kuveyt ve Romanya da çalıģmalar yürütmektedir. Halen Kuveyt ve Romanya da toplam 145 milyon Euro luk sözleģmeleri mevcuttur. Atina Ticaret Müşavirliği 39

40 Kısa ve uzun vadede ihaleye çıkarılacak projeler 1. Yunanistan Kamu Malvarlığı Değerlendirme Fonu nun yürütmekte olduğu özelleģtirmeler kapsamında ihaleye çıkarılacak olan belli baģlı projeler Ģöyledir: Arazi değerlendirmesi. BaĢta eski Atina Havalimanı bölgesi-elliniko arazisi, Uluslararası Radyotelevizyon merkezi, Korfu adasında Kassiopi bölgesi, Rodos adasında Afantou bölgesi olmak üzere, kamu arazi ve binasının önümüzdeki kısa ve uzun vadede ihaleye çıkarılarak özel kullanıma tahsis edilmesi planlanmaktadır. Altyapı projeleri. Yunan Devleti önümüzdeki dönemde birçok altyapı projesininin belirli kısımlarını kiralama/iģletme veya satma sürecine girecektir. Bu altyapı projelerine bazı örnekler Egnatia Odos otobanı, Devlet Karayolları, Selanik Su ve Kanalizasyon ĠĢletmesi, Atina Su ve Kanalizasyon ĠĢletmesi, Devlet Elektrik Kurumu, küçük limanlar ve marinalar (bir kısmı 2013 yılında ihaleye çıkarılmıģtır), çeģitli havalimanları (2013 yılında ihaleye çıkarılmıģtır), Doğalgaz Tesisleri Depoları iģletmesi, Pire Liman ĠĢletmesi, Selanik Liman ĠĢletmesi, 10 adet diğer liman iģletmeleri, Trenose Devlet Demiryolları ĠĢletmesi, Atina Uluslararası Havalimanı vs.dir. ġirketler portföyü. Buna örnek olarak Ģu iģletmeler verilebilir: Milli Piyango, Doğalgaz ĠĢletmesi, Yunanistan Hipodromlar ĠĢletmesi, Futbol Tahminleri ĠĢletmesi (2013 yılında ihaleye çıkarılmıģtır), Hellenic Petroleum, LARKO, Yunan Posta ĠĢletmesi, Yunan Savunma Sistemleri ĠĢletmesi, Parnitha Kazinosu, Yunan Araç Sanayisi, vs.dir Milli Stratejik Referans Çerçevesi (ESPA) ve AB Yapısal Fonlar Ortak Sistemi altında, on büyük proje halen kabul aģamasındadır. Attika ve Yunanistan ın bütününde uygulama bulacak bütçesi 50 milyon Euro nun üzerinde olan müteaahitlik projeleri aģağıda yer almaktadır: Aharnon ulaģtırma merkezi (SKA) banliyo hattının iyileģtirilmesi ve 3 köprü inģaası (102 milyon Euro bütçeli) SKA Kiato demiryolu hattının elektrifikasyonu (102 milyon Euro bütçeli) Tithorea- Lianokladi- Domocos yüksek hızlı demiryolu hattının tamamlanması (690 milyon Euro bütçeli) Selanik Makedonya havaalanının iyileģtirilmesi (202 milyon Euro bütçeli) Korinthos- Tripoli- Kalamata / Sparti otobanının inģası (1.22 milyar Euro bütçeli) Elefsina-Korinthos-Patra-Pyrgos-Tsakona otobanının inģası (2.27 milyar Euro bütçeli) Magnesia daki Karla Gölü nde altyapı çalıģmaları (80 milyon Euro bütçeli) Potidea- Kassandra (Halkidiki) yol yapım inģaası (80 milyon Euro bütçeli) Selanik-Kilkis-Doirani ( Assiros-Nea Santa bölümü) yol inģası ( 58 milyon Euro bütçeli) Mandra- Psathades (Egnatia Yolunun bir bölümü) yolunun tamamlanması Yunanistan ın halihazırda içinde bulunduğu ekonomik kriz ortamı ve son AB Ülkeleri Liderler Zirvesi Toplantısında iyice açığa çıkan görüģ aykırılıkları ve mali birleģme yerine mali disiplin görüģünün benimsenmiģ olması ve parasal geniģleme görüģlerinin terk edilmesi üzerine ticari ortamda krizi daha da derinleģtireceği beklenmektedir. Ağırlıklı olarak Körfez Ülkeleri ve Balkan Ülkelerinde alınan Yunan müteahhitlik sektörünün varlığının devamı açısından kurtarıcı rol oynadığı görülmektedir. Ġkili iliģkilerde girilen yumuģama ortamının da katkısıyla, özellikle krizin firmalarımızın iģbirliği imkanlarını geliģtirebilmelerine olumlu katkı sağlayacağı düģünülmektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 40

41 2012 yılına ilişkin düzenlenen yeni bina izinleri Adet Kat Hacim Yüzey Değer ( ) Genel Toplam* Yunanistan Toplamı 9,066 15,158 9,577,553 2,641, ,614,813 22,837 Attika Bölgesi 1,162 2,625 1,800, ,963 26,514,263 5,153 Doğu Makedonya ve Trakya Bölgesi , ,330 4,847,474 1,135 Orta Makedonya Bölgesi 1,093 1,701 1,388, ,595 12,030,707 3,230 Batı Makedonya Bölgesi ,193 74,562 1,847, Ġpeiros Bölgesi , ,000 5,937, Thessalia Bölgesi 603 1, , ,808 6,716,680 1,341 Sterea Ellada Bölgesi 735 1, , ,989 7,807,023 1,672 Ġyon Adalari Bölgesi , ,726 7,144, Batı Yunanistan Bölgesi 869 1, , ,452 8,931,504 1,955 Peloponnisos Bölgesi 1,045 1, , ,165 16,065,306 2,392 Kuzey Ege Bölgesi ,064 81,512 3,933, Güney Ege Bölgesi 906 1, , ,566 17,026,582 1,675 Girit Bölgesi 758 1, , ,532 9,812,131 1,399 * Yeni izinler artı her tür ilave, tadilat, tamirat vs. için verilen izinler toplamı Bölge Doğu Makedonya ve Trakya Merkez Makedonya Batı Makedonya 2011 ve 2012 Yılları KarĢılaĢtırmalı Toplam Bina Aktivitesi (Özel ve Kamu) Verilen ĠnĢaat Ġzni Adedi Yüzölçümü (bin m²) Hacim (bin m³) Ocak Aralık DeğiĢim (%) Ocak Aralık DeğiĢim (%) Ocak Aralık DeğiĢim (%) ,1 333,5 192,0-42, ,3 720,5-39, ,4 886,3 767,7-13, , ,3-6, ,9 127,2 118,0-7,3 499,8 433,1-13,3 Thessalia ,9 403,6 243,5-39, ,4 894,4-42,1 Ġpiros ,5 236,5 144,7-38,8 871,6 471,3-45,9 Ġyon adaları Batı Yunanistan Orta (Sterea) Yunanistan ,7 240,6 161,5-32,9 802,7 559,6-30, ,9 448,5 296,1-34, , ,5-29, ,3 515,1 299,4-41, , ,7-32,0 Mora ,1 620,9 411,6-33, , ,2-43,3 Attika , ,3 848,1-33, , ,6-33,3 Kuzey Ege ,2 139,0 113,2-18,6 484,5 409,0-15,6 Güney Ege ,2 408,9 311,1-23, , ,6-18,0 Girit ,7 457,4 329,5-28, , ,1-25,9 Ülke toplamı , , ,3-30, , ,0-28,9 Atina Ticaret Müşavirliği 41

42 Yunan Ġstatistik Kurumunun açıkladığı güncel bilgilere göre, Ocak Aralık 2012 döneminde Yunanistan da düzenlenen yeni inģaat izinleri sayısı dır. Bu rakam 2.641,2 bin m2 yüzeye ve 9.577,5 bin m3 hacme isabet etmektedir. Öte yandan, ilaveler, tadilatlar, onarımlar vesaire için verilen izinleri de dahil edince, toplam adet izin verildiği görülmektedir. Bu rakam 4.236,3 bin m2 yüzeye ve ,0 bin m3 hacme isabet etmektedir ve Ocak Aralık 2011 dönemine kıyasla toplam izin sayısında % 36,7, yüzey toplamında %30,4, hacim açısından ise %28,9 oranında bir düģüģ olduğu görülmektedir. Bölgelere Göre Özel Sektör ĠnĢaat Aktivitesi, 1000m 3 (Kaynak: Yunanistan İstatistik Kurumu) Yukarıdaki grafikten görüleceği üzere Yunanistan ın istisnasız bütün bölgelerinde Özel sektörün inģaat faaliyetlerinde de düģüģ olmuģtur. Yabancı Yatırımlar/Ġmtiyazlar Sektör Proje Durum Thriasion Konteyner/Lojistic Limanlar/Demiryolları merkez Planlama aģamasında Selanik Konteyner Terminali Planlama aģamasında Havaalanları Iraklio Uluslararası Havaalanı/Girit Planlama aģamasında Liman Astakos Denizcilik Sanayi Bölgesi Planlama aģamasında Sanayi ve ĠnĢaat Verileri * ĠnĢaat sanayi değeri (Milyar Euro) 10,17 9,60 8,79 8,22 ĠnĢaat sanayi reel büyüme (Önceki Yıla Göre%) -32,21-6,93-10,42-4,49 ĠnĢaat Sanayi (GSYIH a göre) 4,25 4,04 3,80 3,72 ĠnĢaat sektörü çalıģan sayısı 401, , , ,466 Altyapı Sanayi Değeri (milyar Euro) 4,63 4,38 3,96 3,74 Altyapı Sanayinin ĠnĢaat Sanayi Ġçindeki Payı (%) 45,50 45,64 45,04 45,44 *UlaĢılabilen en güncel verilerdir. Henüz 2012 verileri açıklanmamıģtır. Atina Ticaret Müşavirliği 42

43 ÖzelleĢtirme Programı, Atina Uluslararası Havaalanı El. Venizelos u iģleten Hochtief in imtiyazının uzatılması Havaalanları El. Venizelos SPV nin bir hissesini Atina Borsasına sunmak Diğer bölgesel havaalanları için imtiyaz verilmesi Limanlar Liman otoritelerini ve yardımcı birimlerini yeni Liman Holdingi altında toplamak Yeni Liman Holdingi nin max. %49 hissesini Atina Borsasına sunmak TRAINOSE nin %49 hisse ve yönetim haklarının (navlun, yolcu ve demiryolu araçlarının iģletilmesi) stratejik yatırımcıya teklifi Demiryolları SatıĢ öncesinde OSE nin yeniden yapılandırılması EDISI (trenyolu altyapısı sahibi ve iģletmecisi) bütünüyle kamuya ait kalacak Su idaresi Doğalgaz Elektrik idaresi Selanik Su Ġdaresi EYATH nin %23 ü ile Atina Su Ġdaresi EYDAP ın %10 unun satıģı Her iki Ģirketin de Yönetim hakları devredilmeyecek ve %51 hisse devlette kalacak Doğalgaz ġirketi DEPA nın telekom Ģirketi OTE içindeki hisseleri satıģ amaçlı değer artıģına tabi tutulacak DEPA ile gaz dağıtım ve nakil iģletmecisi DESFA nın ayrılarak satıģa sunulması Toptan ve perakende elektrik piyasalarının serbestleģtirilmesi UlaĢım Altyapısı Ulaşım Altyapısı (t) 2011 (t) UlaĢım Altyapısı sanayi değerinin toplam 82,21 69,29 70,46 altyapıdaki payı (%) 92,10 UlaĢım Altyapısı sanayi değeri (milyareuro) 3,21 3,09 3,26 3,44 UlaĢım Altyapısı sanayi değerinin toplam inģaatteki payı (%) 31,53 32,16 37,03 41,85 Yollar ve köprü altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) 46,04 47,03 57,91 67,61 Yollar ve köprü altyapı sanayinin toplam inģaattaki payı (%) 20,95 21,46 26,08 30,72 Demiryolları altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) 10,24 9,74 9,09 8,38 Demiryolları altyapı sanayinin toplam inģaatteki payı (%) 4,66 4,44 4,10 3,81 Havaalanları altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) 8,49 9,01 10,05 10,59 Havaalanları altyapı sanayinin toplam inģaatteki payı (%) 3,86 4,11 4,53 4,81 Liman ve kanal altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) 4,53 4,68 5,16 5,52 Liman ve kanal altyapı sanayinin toplam inģaatteki payı (%) 2,06 2,14 2,32 2,51 Atina Ticaret Müşavirliği 43

44 Yunanistan ülke çapında modern ve kullanıģlı bir ulaģım ağına sahiptir. Ülkede yapılan 2004 Olimpiyat Oyunlarına hazırlık amaçlı geniģ kapsamlı yatırım çalıģmaları ile birlikte, km demiryolu, km otobana sahiptir. Bunun yanısıra Atina Uluslararası Havaalanı, 4 km lik iki adet pisti ve yıllık 16 milyonluk yolcu kapasitesi ile ülkenin bugüne kadar ki en kapsamlı geliģim projesi olarak karģımıza çıkmaktadır. Çinli China Ocean Shipping Company (COSCO) nin Pire Liman Otoritesi (OLP) ile 2008 yılında yaptığı imtiyaz sözleģmesine göre, COSCO Pire Limanındaki kargo faaliyetlerini 35 yıllığına iģletme hakkını tahmini 4.3 milyar Euro bedelle almıģtır. Bu sözleģmenin bir ayağında da 2015 te bütünüyle faaliyete geçecek olan Pier III rıhtım inģaası bulunmaktadır. Belirtmek gerekir ki, Çinli COSCO nun Pire Limanı nın iģletmesini devralmasına yoğun sendikal tepkiler olmuģ, liman çalıģanları haftalarca grev yapmıģtır. Hükümet grevlerin illegal olduğunu duyurmuģ, buna rağmen ancak mahkeme kararı ile grevler sona erdirilebilmiģtir. Yunan hükümeti Avrupa Yatırım Bankası ile liman geliģtirme projelerine destek amacıyla 2015 yılına kadar geçerli bir protokol imzalayarak 3 milyar Euro limitle finans kaynağı sağlamıģtır. Ancak bu finans kaynağının kullanımı için AYB tarafından Yunan yatırım mevzuatında bazı düzenlemelerin yapılması öngörülmüģtür. Bu düzenlemelerin yapılması ve liman yatırımlarına dair kaynağın kullanım yetkisinin kime ait olduğunun tespiti gibi bürokratik engeller halen aģılabilmiģ değildir. Haziran 2009 itibariyle, ülkenin batı ve kuzey limanlarının (Igoumenitsa limanından Dedeağaç limanına kadar) kapasitesini geniģletmeye dair devam eden projeler toplamı 300 milyon Euro ya denk düģmektedir. Egnatia Otobanının inģaası da bölgenin denizcilik altyapısının geliģmesinde katalizör rolü oynamaktadır yılında baģlayan ve günümüze kadar devam eden ekonomik kriz mevcut kamu kaynaklarının azalmasına yol açmıģtır, ancak özel sektörün de katılımı ile bazı önemli ulaģım altyapı projelerinin devam etmesi için çaba sarfedilmektedir. Enerji ve Ġmar Altyapısı Enerji ve İmar Altyapısı (t) 2011 (t) Enerji ve Ġmar altyapısı sanayi değerinin toplam altyapıdaki payı (%) Enerji ve Ġmar altyapısı sanayi değeri (Milyar Euro) Enerji ve Ġmar altyapısı sanayi değerinin toplam inģaatteki payı (%) Elektrik santrali ve nakil hatları altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) Elektrik santrali ve nakil hatları sanayinin toplam inģaatteki payı (%) Petrol ve Gaz boruları altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) Petrol ve Gaz boruları altyapı sanayinin toplam inģaatteki payı (%) Su altyapısı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) Su altyapısı sanayinin toplam inģaatteki payı (%) Enerji sektöründe Yunanistan, diğer komģu Avrupa ülkelerine nazaran özel sektör yatırımlarında çok geri planda kalmıģtır. Halen enerji üretiminin %96 sı Devlet Elektrik ĠĢletmesine aittir. Atina Ticaret Müşavirliği 44

45 Ülkedeki iki özel sektör enerji üreticisinin (Terna Enerji ve Ġspanyol Endessa Hellas) toplam enerji kapasitesi 2.000mw dir. Her ne kadar, Avrupa Komisyonu Yunan enerji piyasasının serbestleģtirilmesi için direktifler çıkardı ise de, piyasaya hakim durumdaki Devlet Elektrik ĠĢletmesi nin payını daraltacak ve piyasaya yeni oyuncuların girmesini sağlayacak düzenlemelerin henüz yapılamadığı görülmektedir. Bu nedenlerle, gelecek yıllarda enerji ve imar altyapı çalıģmalarının toplam altyapı çalıģmaları içerisinde gittikçe düģen oranlarda yer alması beklenmektedir. Burgaz-Dedeağaç petrol boru hattı gibi büyük çaplı projelerdeki belirsizlik ve ITGI doğalgaz boru hattındaki yavaģ ilerleme de düģüģün belli baģlı nedenleri arasında olacaktır. Yunanistan gelecek beģ yıl içerisinde enerji nakil Ģebekesini geliģtirerek Kiklades adalarını ana karaya bağlayan toplam 1.25 milyar Euroluk bir yatırım planı yapmıģtır. Ayrıca, Yunanistan esasen petrol ve doğalgaz altyapısında ülke içinde ve Balkanlarda faaliyetlerini artırmıģtır. Ġtalyan Edison firması ile yapılan Adriatik denizinde inģa edilecek Poseidon doğalgaz boru hattı anlaģması, Igumenitsa limanını Otranto ya bağlayarak Yunanistan ı güney Avrupa nın geçiģ koridoru yapmayı hedeflemektedir. Son yıllarda açıklanan belli baģlı Enerji Projeleri: Elektrik santrali projesi: 2010 un 3.çeyreğinde Devlet Elektrik ĠĢletmesi ve bir Amerikan Ģirketinin Kozan Ģehrinde 200MW kapasiteli bir fotovoltaik park kurulması konusunda ortak giriģim anlaģması yaptığı ve projenin ilk aģama için 600 milyon Euro maliyetle kendi alanında dünya çapındaki en büyük projelerden biri olacağı açıklanmıģtır. Boru hatları projesi: Yunanistan ve Bulgaristan, Ağustos 2010 da, 160 km uzunluğundaki Yunanistan-Bulgaristan Bağlantılı Boru hattı projesine imza atmıģlardır. Bu proje ile, 2013 yılı itibariyle Yunanistan ın Gümülcine Ģehrinden Bulgaristan ın Stara Zagora Ģehrine gaz taģınması planlanmıģtır. Ancak Bulgaristan itirazlarını dile getirmiģ ve en nihayetinde 2011 Aralık ayında bu projeden ayrıldığını açıklamıģtır. Yunanistan da son aylarda yapılan ya da gelecek dönemde yapılacak büyük inģaat projeleri Kısa süre önce teslim edilen: 1. Morea Otobanı: Tsakona Thuria bölümü (Kalamata 1inci giriģi) 2. VOAK Mallia Tali yolu 2013 yılı içinde teslim edilmesi planlanan projeler: 1. Morea Otobanı: Thuria Asprohoma bölümü (Kalamata batı giriģi) 2. Morea Otobanı: Paradisia Tsakona bölümü 3. Atina hızlı treni Pirgos Vasilissis Kato Aharnes Banliyö istasyonları 4. 3 Gefires SKA Trenyolu Projesi 5. Atina Metrosunun uzatma çalıģmaları 6. Egnatia Odos Gümülcine dikey yolu 7. Makedonya Havalimanı koridor geniģletme çalıģmaları 8. Rodos, Korinthos, Kozani Ģehirlerindeki muhtelif baraj çalıģmaları 9. Egio limanı yenileme çalıģmaları 10. Atina Fix Modern Sanat Binası restorasyonu 11. Megalopoli fotovoltaik parkı 12. Egnatia Odos muhtelif yol uzatma çalıģmaları Yakın gelecekte ihaleye çıkarılacak olan projeler: Selanik Metrosunun Kalamaria bölgesine uzatılması Atina Ticaret Müşavirliği 45

46 Pire limanı monorail geliģtirilmesi Kozani Fotovoltaik parkı Selanik marinası Salamina bağlantısı Lefkada bağlantısı Elefsina Thiva Ġliki otoyolu Tithorea Lianokladi Domokos demiryolu projelerinin tamamlanması Yunanistan da bölgeler itibariyle gerçekleģtirilen Kamu Projeleri (Son 10 yıl) Proje Türü Proje adedi Bölge Proje Sınıfı Kültür balıkçılığı 1 Ġyon adaları (1) Tesis iyileģtirme Spor tesisleri 30 Attika (24) Girit (2) Batı Yunanistan (3) 2 Ahaia (1) Kyklades (1) Havalimanı inģası Doğu Makedonya Trakya (3) Kuzey Ege (2) Batı Yunanistan (2) Batı Makedonya (2) Thessalia (2) Havalimanları 45 Güney Ege (7) Peloponnisos (3) Ġpiros (1) GeniĢletme iyileģtirme Merkez Makedonya (1) bakım çalıģmaları Doğu Makedonya-Trakya (1) Attika (4) Batı Yunanistan (1) 8 Merkez Yunanistan (1) Yeni hat Merkez Makedonya (1) Demiryolları 43 Olimpiyat Projeleri 28 Yol yapımı 489 Doğu Makedonya-Trakya (6) Merkez Yunanistan (6) Peloponnisos (8) Merkez Makedonya (6) Thessalia (4) Batı Makedonya (1) Batı Yunanistan (4) Attika (8) Attika (14) Batı Yunanistan (3) Thessalia (3) Merkez Makedonya (4) Girit (4) Doğu Makedonya-Trakya (34) Attika (90) Kuzey Ege (27) Batı Yunanistan (32) Batı Makedonya (15) Ġpiros (38) Thessalia (51) Ġyon adaları (2) Merkez Makedonya (53) Girit (36) Güney Ege (19) Peloponnisos (45) Diğer projeler Bakım GeniĢletme ĠyileĢtirme Ġstasyon renovasyonları Alt geçitler Stadyum Spor salonları Spor tesisleri ĠnĢaat Yeni yol çizimleri, mevcut yolların bakımı, geniģletme çalıģmaları Atina Ticaret Müşavirliği 46

47 Hidrolik projeler 70 Liman Projeleri Merkez Yunanistan (45) Doğu Makedonya-Trakya (7) Attika (7) Kuzey Ege (9) Batı Makedonya (7) Merkez Makedonya (5) Thessalia (16) Ġyon Adaları (4) Girit (9) Güney Ege (3) Peloponnisos (3) Merkez Yunanistan (2) Attika (2) Kuzey Ege (1) Ġpiros (1) Doğu Makedonya-Trakya (3) Attika (11) Kuzey Ege (9) Batı Yunanistan (5) Batı Makedonya (2) Ġpiros (1) Thessalia (3) Ġyon adaları (6) Merkez Makedonya (1) Girit (6) Güney Ege (9) Peloponnisos (5) Merkez Yunanistan (8) Doğu Makedonya-Trakya (1) Attika (15) Kuzey Ege (7) Batı Yunanistan (9) Batı Makedonya (2) Ġpiros (2) Thessalia (10) Ġyon adaları (7) Merkez Makedonya (4) Girit (5) Güney Ege (17) Peloponnisos (7) Merkez Yunanistan (6) Barajlar Yeni liman marina inģası GeniĢletme bakım mevcut limanların onarım çalıģmaları Diğer liman projeleri Yukarıdaki tablodan da anlaģıldığı üzere, 2000 yılından sonra gerçekleģen bölgesel kamu projelerinin çoğu yol yapımına yönelik olmuģtur ve gerek yeni yol yapımı gerekse bakım ve geniģletme çalıģmaları konularında yoğunlaģmıģtır. Yol yapımı konusunda en yoğun faaliyetler, toplam 90 proje ile Attika (Atina) bölgesinde gerçekleģmiģ olup, bunu Merkez Makedonya 53 projeyle, Thessalia 51 projeyle takip etmiģtir. Öte yandan, limanlar sektöründe de önemli faaliyetler gerçekleģmiģtir. Yunanistan genelinde gerçekleģen toplam 105 projenin 4 ü yeni liman inģası, 69 u mevcut limanların bakımı, geniģletilmesi ve onarımı, 32 si ise diğer liman çalıģmalarına yönelik olmuģtur. Ayrıca, ülke genelinde 8 yeni demiryolu hattı ile 2 havalimanı inģa edilmiģ, 2004 Olimpiyat Oyunları için ise 28 tesis inģa edilmiģtir. Atina Ticaret Müşavirliği 47

48 Yunanistan ın en önemli altyapı projeleri Proje Bütçe (bin Euro olarak) Gösterge Uzunluk AB 3. Destek Paketi çerçevesindeki Altyapı projeleri Patra-Atina-Selanik Yol uzunluğu (km) 41 Evzoni otoyolu tamamlama Attika Çevre yolu Yol uzunluğu (km) 65,3 Rio Antirrio Köprüsü Yol uzunluğu (km) 3,5 Egnatia Odos (Egnatia otobanı) Egnatia Odos un Makedonya ve Trakya bölgelerindeki kısımlarının tamamlanması Tamamlanacak olan yol uzunluğu (km) ĠyileĢtirilecek olan yol uzunluğu (km) Diğer Otoyollar Girit Kuzey Otobanı Tamamlanacak olan 10 yol uzunluğu (km) Yeni bölümlerin 22 uzunluğu (km) Ionia Odos otobanı Yol uzunluğu (km) 23 tamamlama ġehir içi ana yol eksenleri ġehir içi ana yol Yol uzunluğu (km) 4 eksenleri Atina Metrosu Atina Metrosu ve aktarma istasyonları Metro hattı (km) 12,56 Metro istasyonları 10 Ġstasyon deposu 1 Aktarma istasyonları 7 Yük trenleri 17 Limanlar Limanlar Adet 1 Sektörel Geçerli Mevzuat tarih ve 394 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan inģaat izni verilmesi ve inģa edilen binaların kontrol Ģekli hakkında 3/ sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi. 18 Aralık 1985 tarih ve 210 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 1577 sayılı Genel ĠnĢaat Yönetmeliği ĠnĢaat izinleri veriliģ Ģekline yönelik yeni standartları düzenleyen 82070/98/89 sayılı Karar. Bina ĠnĢaat Yönetmeliği: 30.1/ tarih ve 3046/304 sayılı Karar (R.G. 59 D ) tarih ve 795 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan tarihli inģaat izinleri veriliģ Ģekline yönelik yeni standartları düzenleyen CumhurbaĢkanlığı kararnamesi. 101 no lu C.K.: 95/ sayılı Resmi Gazete de yayınlanan, 18/2000 sayılı C.K.de değiģtirilen 346/98 (R.G. A 230) sayılı C.K.nin kamu hizmet sözleģmelerine yönelik hükümlerinin 13 Eylül 2001 tarih ve 2001/78/AT sayılı Komisyon Direktifine uyumlaģtırılmasına yönelik değiģiklik yapılması. 20 Aralık 1999 tarih ve 2184 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan D17a/141/3/FN275 sayılı Yunan Antisismik (Depreme karģı koruma) Yönetmeliği Onaylama Kararı. CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi: 15/ sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 346/98 sayılı (A 230) Yunan mevzuatının kamu hizmet sözleģmeleri hakkındaki hükümlerinin 92/50/AET sayı ve 18 Temmuz 1992 tarihli Direktif hükümlerine uyum sağlaması hakkındaki CumhurbaĢkanlığı Kararnamesinin 13 Ekim 1997 tarih ve 97/52/AET sayılı Direktif hükümleri ile uyumlaģtırılması hakkında değiģiklik. Atina Ticaret Müşavirliği 48

49 tarih ve 3263 sayılı Kamu projelerinin ihaleye çıkarılması hakkında kanun (Resmi Gazete 179 A ) Bankacılık Yunanistan ın 2001 yılında Euro para birimi bölgesine girmesi, ülkenin ekonomik yapısında köklü değiģikliklerin baģlangıcı olmuģtur. Bunu esasen rejim değiģikliği olarak görmek de mümkündür ve 2008 yılları arasında, reel büyüme neredeyse yıllık %4 lere ulaģmıģ, enflasyon tek haneli rakamlara düģmüģtür. Ancak 2009 yılına gelindiğinde, bütçe açığı GSYĠH nın %15.5 ine ulaģmıģtır.kamu borçlarının payı, GSYĠH nın neredeyse %130 una çıkmıģtır sonbaharına gelindiğinde, bütçe açığının öngörülenden çok daha yüksek olacağı mali piyasalar tarafından anlaģılmıģtır. Kar faizi oranları hızla yükselmeye ve ülke küresel mali piyasalarda hızla değer kaybetmeye baģladı.böylece,2010 Mayıs ayında Yunanistan Troyka ile, Mali konsolidasyonu ve özelleģtirmeler ve vergi kaçakçılığını engelleyen reformları kapsayan yapısal reformları içerir memorandumu imzalamıģtır.bankacılık sektörünün üst düzeyinden gelen açıklamalara göre; beklenenin aksine,devletinekonomik kriz içine düģmesi, bankacılık sektörünüde krize sürüklemiģtir. ġöyle ki; ilk olarak likidite sorunu yaģanmaya baģlamıģ, Yunanistan ın uluslararası ülke puanınınseri halinde düģürülmesi, Yunan bankalarının puanının da düģürülmesine ve bankaların küresel finans piyasalarının dıģına itilmesine sebep olmuģtur. Ayrıca ülkedeki belirsizlik, büyük miktarda naktin ülkeden kaçıģına yol açmıģtır.bunun yanısıra, ekonomik daralma ve likidite sıkıntısı, bankalara olankredi borçlarının geri ödenememesini sürekli hale getirmiģtir. Bu süreçte Yunanistan ın Euro bölgesinden çıkıģı senaryoları yoğun olarak konuģulur olmuģtur.ekonomik krizden çıkıģa yönelik, öncelikle finansal sisteministikrara kavuģturulması gereği üzerine, bankacılık sektöründe yeniden yapılandırmaya gidilmesi kararlaģtırılmıģtır. Sektörün yeniden yapılandırılması için gerekli olan toplam 50 milyar Euro, Troyka dan iyileģtirme programı fonu adı altında sağlanmıģtır. Ġkinci aģama ise, hangi bankaların yeniden yapılandırmaya dahil edileceğinin kararlaģtırılması olmuģtur. Yeniden yapılandırma değerlendirme çalıģmalarının baģladığı dönemde, 17 ticari banka mevcut iken, 8 banka (5 ticari banka, 3 kooperatif bankası) bu kapsamda tasfiye edilmiģ, ülkenin en büyük 4 bankası faaliyet konusu sadece bankacılık hizmetlerinden ibaret olarak seçilerek yeniden yapılandırma sürecine alınmıģtır. Bu dört banka, Natonal Bank of Greece, Alpha Bank, Pireaus Bank ve Eurobank tır. Böylece 2013 yılının ilk aylarında bu 4 banka, karar süreçlerini tamamlayarak, sermayelerini Yunan Merkez Bankası nın öngördüğü rakamlara yükseltmiģtir yılının ilk yarısına kadar devam eden süreçte, Alpha Bank ülkenin en köklü ve en çok Ģubeye sahip bankalarından biri olan Emporiki (Ticaret) Bankası nın tamamını FransızCredit Agricole grubundandevralmıģtır.piraeus Bankası ise; önce 2012 yılı sonunda Geniki Bank ın tamamını devralmıģ, akabinde 2013 Mart ayında zor durumda olan üçkıbrıs bankasını (Hellenic Bank, Cyprus Popular Bank, Bank of Cyprus) aynı anda devralarak bankacılık sisteminin daha kompak bir yapıya kavuģturulması çabalarına katkı sağlamıģtır. Bu süreçte, National Bank of Greece ile Eurobank arasında da zaman zaman birleģme görüģmeleri yapıldığı açıklanmıģ, ancak bu görüģmelerden bugüne kadar bir sonuç çıkmamıģtır.nihai durumda, Yunan Bankacılık sistemi; sadece ana bankacılık faaliyetlerinde bulunan 4 büyük banka ile her türlü bankacılık faaliyetinde bulunan birkaç küçük kooperatif bankasından ibaret ve fakat daha etkin bir hale getirilmiģtir. Yunan Bankalar Birliği, tarihi itibariyle, ülkedeki toplam banka Ģubesi sayısını 3453, toplam banka çalıģanı sayısını ise olarak açıklamıģtır. AĢağıdaki tabloda, Yunanistan ın belli baģlı bankaları son birleģme ve devralmalar ile birlikte ele alınmaktadır. Atina Ticaret Müşavirliği 49

50 Yunanistan daki belli baģlı Bankalar ġube ve ÇalıĢan Sayısı ( itibariyle) Attika Bölgesi Selanik Bölgesi Diğer Bölgeler Toplam ÇalıĢanlar National Bank of Greece S.A Alpha Bank S.A.(Emporiki Bank ın devralmasından sonra) Piraeus Bank S.A. (Bank of Cyprus, Cyprus Popular Bank ve Hellenic Bank ı devralmasından sonra) Eurobank Ergasias S.A Yunanistan daki belli baģlı AB ülkesi ġubeleri HSBC Bank plc Citibank Internatonal plc BNP Paribas Oysa ki Yunanistan, özellikle 2000 li yılların baģında Balkanlar ve Güneydoğu Avrupa da Bankacılık faaliyetlerini geniģletmeye baģlamıģ, Yunan Ekonomi Bakanlığı ekonomik kriz öncesinde bu bölgelerde pazarın %20 sinin Yunan bankalarının elinde olduğunu açıklamıģtı. Ülkemiz açısından belirtmek gerekirse; 2006 ylında Yunan National Bank of Greece, Finansbank ın hisselerini satın alarak Türkiye ye 2.9 milyar Dolarlık bir sermaye transferi gerçekleģtirmiģtir. Halen NBG grubu Finansbank ın %95 hissesini elinde tutmaktadır. Moody's Fitch Banka Uzun Dönem Tarih Uzun Dönem Tarih NBG Caa B EFG Eurobank Ergasias Caa B Piraeus Bank Caa B Alpha Bank Caa B Sigortacılık Yunanistan sigorta piyasası diğer Avrupa ülkelerine kıyasla daha küçüktür yılında toplam prim değeri GSYĠH nin % 2.2 sine tekabül eden 4.5 milyar Euro tutarına ulaģmıģtır. Yunanistan sigortacılık sektörünün toplam prim değeri AB toplamının % 0.5 ini oluģturmaktadır. KiĢi baģına düģen prim miktarı 2003 yılında 294 Euro dan 2004 yılında 328 Euro ya yükselmiģtir. Genel sigortacılık hizmetleri içinde hayat sigortası oranı 1998 yılından itibaren her yıl önemli artıģ göstermektedir. Sektördeki yeniden yapılanma sürecinde 2001 yılı sonunda endüstri derneğine kayıtlı sigorta Ģirketi sayısı 183 ten 107 ye düģmüģtür yılı sonunda ise bu rakam 73 e gerilemiģtir. Sigorta ġirketleri Derneği verilerine göre, 2010 yılında ilk 5 Ģirket piyasanın % 71 ine ve ilk 10 Ģirket % 91,68 ine hakim durumdadır. 4.9 ENERJĠ Yunanistan toplam enerji ihtiyacının yaklaģık % 70 i ithal etmekte olup, enerji alanında dıģa bağımlı bir ülke konumundadır. Bu nedenle enerji sektörü dıģ ekonomik ve ticari iliģkilerinde Atina Ticaret Müşavirliği 50

51 zemin kazanma arzusunda olduğu bir alan olarak karģımıza çıkmaktadır. Enerji ihtiyacı istikrarlı bir Ģekilde artmaya devam etmekle birlikte kiģi baģına tüketim açısından AB içinde son sıralarda yer almaktadır. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) Yunanistan ın yılları arasındaki ihtiyacının yılda ortalama % 2.6 oranında arttığını, yılları arasındaki artıģ oranının ise % 4 civarında olmasının beklendiğini ifade etmektedir. Yunanistan ın enerji üretim kaynakları sınırlıdır.tüm enerji ihtiyacının % 60.5 lik kısmı petrol, % 7.1 lik kısmı ise doğalgaz ile karģılanmakta, bunun da hemen hemen tamamı ithal edilmektedir. Petrol ithalatı Ġran, S.Arabistan, Rusya, Libya ve Mısır dan, doğalgaz ithalatı ise sırasıyla % 80 ve % Enerji Tüketimi Petrol % 58 % 45 Linyit % 32 % 30 Doğalgaz % 5 % 19 Hidroelektrik % 1 % 1 Diğer % 4 % 5 20 oranlarında olmak üzere Rusya ve Cezayir den yapılmaktadır. Son dönemlerde özellikle doğalgaz konusunda yeni arz kaynakları arayıģları devam etmekte olup bu çerçevede Azerbaycan ve Ġran la anlaģma imzalanmıģtır. Yunanistan ın ciddi linyit rezervleri bulunmakta ve devlete ait elektrik Ģirketi (DEI) bunu elektrik üretimi için kullanmaktadır. Toplam elektrik üretiminin yarısından fazlası için linyit kullanılmaktadır. Petrol bağımlılığının azaltılması için linyit kullanımını artırma düģüncesi hem hava kirliliği kaygısı hem de KYOTO protokolü yükümlülükleri nedeniyle uygulamaya geçmemiģtir. Ancak buna rağmen ülkedeki elektrik üretiminin yarısından fazlası hala bu yolla yapılmaktadır. Hükümet enerji ihtiyacının karģılanmasında doğalgaza öncelik verme yolunu seçmiģtir. IEA 2010 sonunda doğalgaz kullanımının % 17.3 olacağını tahmin etmektedir. Öte yandan ülkenin deprem kuģağında yer alması ve yoğun sismik hareketler nedeniyle nükleer santral yapımı gündeme getirilmemektedir. Enerji sektöründe geç de olsa özel Ģirketlerin faaliyet göstermesine izin verilmiģtir. Bu bağlamda Viotia ve Selanik yakınlarında özel sektöre ait iki yeni santral elektrik üretimine baģlamıģtır. Ancak DEI pazarın hala tartıģmasız en büyüğü olma özelliğini korumakta, elektrik arzının % 97 sini tek baģına sağlamaktadır. Özel Ģirketler aynı zamanda doğalgaz tedariği yapabilmektedir. Ancak hem elektrik hem de doğalgazın DEI ve DEPA ya satılması gerekmektedir. Sadece üretim veya tedarikçilik yapan ve dağıtım yapması mümkün olmayan özel Ģirketlerin devlete ait bu Ģirketlerle rekabet etmesi mümkün değildir. AB nin 2001 yılında yayınladığı direktife göre 2010 yılına kadar elektrik ihtiyacının % 20 sinin, 2020 yılına kadar da tüm enerji ihtiyacının % 20 sini yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilmesi gerekmektedir. Bu alanda yatırım yapmakta geç kalan Yunanistan da 2010 yılı sonu itibariyle elektrik üretiminin % 12 sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından yapıldığı tahmin edilmektedir. Kalkınma Bakanlığı petrol, doğalgaz ve elektrik sektörlerinde 2010 yılına kadar 2.5 Milyar luk kısmı yenilenebilir enerji projeleri olmak üzere enerji sektörüne 4,5 milyar yatırım planlamaktadır Kasımında her iki ülkenin BaĢbakanlarının katılımı ile açılan Türkiye-Yunanistan doğalgaz enterkonnektörü ve 26 Temmuz 2007 de imzalanan Türkiye-Yunanistan-Ġtalya arasındaki doğalgaz ulaģtırmasına iliģkin anlaģma Yunanistan ın üzerinde önemle durduğu projelerdir. Türkiye ile Yunanistan arasındaki doğalgaz boru hattı Karacabey ile Gümülcine yi birbirine bağlamaktadır. 285 km uzunluğundaki hattan doğalgaz transferine 2008 Kasım ayında yine her iki ülkenin baģbakanlarının katılımı ile baģlanmıģtır. Yılda 11.5 milyar m3 kapasiteye sahip olacak Türkiye-Yunanistan hattından ilk aģamada yılda 2.5 milyar m3 doğalgaz sevkedilmesi, 2012 sonunda tamamlanması beklenen ve denizaltından geçecek olan Yunanistan-Ġtalya boru hattından ise yılda 8.8 milyar m3 doğalgaz aktarılması öngörülmektedir. Uzun dönemde ġah Deniz Projesi ile bağlantı kurulacak bu hatta kısa vadede planlanan Türkiye nin ihtiyaç fazlası olan doğal gazın Yunanistan a aktarılmasıdır. Türkiye, Yunanistan, Ġtalya ve Azerbaycan arasında yapılması beklenen anlaģma ile Yunanistan doğalgazda en önemli tedarikçi durumundaki Rusya ya olan bağımlılığını azaltmayı hedeflemektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 51

52 Enerji Ġstatistikleri Enerji Tüketimi ( Milyon Ton Petrol EĢiti) KiĢi BaĢı Enerji Tüketimi ( Kg Petrol EĢiti) 3,135 3,198 2,706 2,609 2,442 Elektrik Tüketimi ( Milyar kw) KiĢi BaĢı Elektrik Tüketimi (kw) 5,077 5,226 5,722 5,540 5,245 Doğal Gaz Tüketimi (Milyon m3) 3,310 4,069 3,528 3,824 4,737 Kaynak : Dünya Bankası Yunanistan da Elektrik Üretimi Yunanistan da elektrik enerjisi üretimi özellikle termik santrallerden elde edilmektedir. Batı Makedonya Bölgesinde toplam elektrik enerjisinin %75 i üretilmektedir, bunun da %50 si Kozani ilinde üretilmektedir. Florina ilindeki yeni Meliti elektrik üretim santrali ile Batı Makedonya ülkenin elektrik enerjisi ihtiyacının %80 nini karģılayacak duruma gelecektir. Termik elektrik üretim santrallerinin ülkenin kuzeyinde yoğunlaģması, taģıma esnasında kayıplara ve iģleyiģte dengesizliğe yol açmaktadır. Ancak bunların tasarımı, birçok santral için yakıt hammaddesini oluģturan linyit yataklarının zengin olduğu bölgelere yakınlıkları konusuna dayanmıģtır. Ülkede linyit stoğu olan dört bölge mevcuttur: Drama, Batı Makedonya, Elassona ve Megalopoli. Böylece, 2008 yılı Enterkonnekte Sistemi verilerine göre, (National Report RΑΕ 2009), elektrik üretim tesislerinin yerleģik gücünün %67.7 i termik santraldir ve bunların 4808MW ı linyit, 1160MW ı petrol ve 2447,7MW ı doğalgaz ile çalıģmaktadır. %24,3 oranında hidroelektrik santral, %8 oranında ise Yenilenebilir Enerji Kaynakları mevcuttur. Yunanistan da elektrik enerjisi üretim bilançosu Yakıt türüne göre Yerel Elektrik Enerjisi Üretimi Enterkonnekte Sistem LĠnyit Petrol Doğalgaz Büyük hidroelektrik Yenilenebilir enerji kaynakları Linyit ülkenin en önemli kaynağı olup, 2008 yılı için yerel elektrik üretiminin %58.3 ü linyitten sağlanmıģtır. Petrol %6.8 e gerilemiģ olup, bunun yerini önemli ölçüde doğalgaz almıģtır (%25.9 Atina Ticaret Müşavirliği 52