Yeni Teknolojiler/Yeni Okur- Yazarl klar: Yeni Biny lda E itimin Yeniden Yap land r lmas

Transkript

1 Yeni Teknolojiler/Yeni Okur- Yazarl klar: Yeni Biny lda E itimin Yeniden Yap land r lmas Douglas Kellner* Özet Üçüncü biny la girerken insanl k, tarihteki en dramatik teknolojik de iflimlerden birini yafl yor. Bu, insanlar n çal flma tarzlar ndan birbirleriyle iletiflimine ve bofl zamanlar n de erlendirme biçimlerine kadar herfleyi de ifltiriyor. Bu inan lmaz dönüflüm, e itimcileri kendi temel ilkelerini yeniden düflünmeye, yarat c ve üretici yollar içinde bu yeni teknolojileri yeniden planlamaya yönlendirmifltir. Ancak yaflan lan teknolojik ve sosyal de iflikliklere gelifltirici ve yap c bir karfl l k veren e itimin yeniden inflas büyük zorluklar da bünyesinde bar nd rmaktad r. Ben, geleneksel olarak d fllanm fl bireylerin ve gruplar n güçlendirilmesi için gelifltirilecek yeni okur-yazarl klar n, demokratik ve çokkültürlü toplumda afl lmas güç zorluklara daha iyi yan t verebilen yeni bir e itim anlay fl yla gerçeklefltirilebilece ini ileri sürece im. E itimin yeniden yap land r lmas sonucunda elde edilecek medya, bilgisayar ve enformasyon okur-yazarl n n ve World Wide Web gibi yeni multimedyay okumak ve yarat c tepkiler vermek için çoklu okur-yazarl n, geleneksel bas l -yaz l okur-yazarl zenginlefltirece ini düflünüyorum. Anahtar Kelimeler Teknolojik Devrim, Bilgi ve Multimedya Teknolojileri, E itim ve Demokrasi, Çoklu Okur-Yazarl klar. Abstract As the third millennium unfolds, the human species is undergoing one of the most dramatic technological revolutions in history, that is changing everything from the ways that people work, to the ways that they communicate with each other and spend their leisure time. This Great Transformation poses tremendous challenges to educators to rethink their basic tenets, to deploy the new technologies in creative and productive ways, and to restructure schooling to respond constructively and progressively to the technological and social changes that we are now experiencing. I argue that introducing new literacies to empower individuals and groups traditionally excluded would require a reconstruction of education to make it more responsive to the challenges of a democratic and multicultural society. This reconstruction of education would supplement traditional print literacy with media literacy, computer and information literacy, and multiple literacies to read and creatively respond to new multimedia such as the worldwide web. Key Words Technological Revolution, Information and Multimedia Technologies, Education And Democracy, Multiple Literacies. * Prof. Dr., Graduate School of Education, University of California at Los Angeles Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri/Educational Sciences: Theory & Practice 2 (1) May s/may

2 Prof. Dr. DOUGLAS KELLNER UCLA Graduate School of Education Moore Hall Mailbox Los Angeles, CA USA Elektronik Posta: Yazar Hakk nda Douglas Kellner; UCLA da George F. Kneller Kürsüsü Felsefe E itimi Baflkan ve sosyal teori, politika, tarih ve kültür konusunda pek çok kitab n yazar d r. Bunlardan baz lar flunlard r: Camera Politica: The Politics and Ideology of Contemporary Hollywood Film; Jean Baudrillard: From Marxism to Postmodernism and Beyond (Michael Ryan ile); Postmodern Theory: Critical Interrogations (Steven Best ile), Television and the Crisis of Democracy; The Persian Gulf TV War; Media Culture The Postmodern Turn (Steven Best ile) ve The Postmodern Adventure: Science, Technology, and Cultural Studies at the Third Millennium (Steven Best ile). Kellner, 2000 de baflkanl k seçimleri üzerine bir kitap da yay nlad : Grand Theft 2000: Media Spectacle and the Theft of an Election. Media Spectacle and September 11, Terror War, and the New Barbarism yay ma haz rlanan kitaplar d r. Yazar n Türk Okuruna Notu Yeni teknolojiler ve okur-yazarl klar konusundaki düflüncelerimin küresel okura sunuluflunda -tart flt m konunun temel do as gere i- benim Amerika daki durumuma iflaret etmem gerekiyor. Ben Austin daki Texas Üniversite sinin son on y ll k objektifinden ve Los Angeles deki Kaliforniya Üniversitesi nin panoramas ndan dünyay yorumluyorum. fiimdi odam n Bat Hollywood a aç lan penceresinden, Los Angeles flehir merkezine ve Hollywood un tepelerine bakarak yaz yorum. Belki de buras, zaman m zdaki ça dafl medya manzaras n n en temel noktas d r ve burada bölgesel bir fenomenden ziyade, küreselleflme ça na ait bir süreç yaflanmaktad r. Elbette de iflik s n fsal, etnik ve dinî durumlardaki fleyler birbirinden farkl görünür. Çal flmama odaklanma sürecinde, Amerikan kültürü en göze çarpan fenomen haline gelmifltir ve bu fenomenin etraf nda flekillenen fleyler; küreselleflen dünya, teknolojiler, fleyler, kültürler, düflünceler ve bu konular etraf nda h zla ço alan tecrübelerdir. Dolay s yla ben, Amerika d fl nda yaflayanlar için, Marx n ngiltere deki kapitalizmin analizine dair sarfetti i sözleri yeniden hat rlatmak istiyorum: De te fabula narratur! (Anlat lan senin hikâyendir).

3 Yeni Teknolojiler/Yeni Okur- Yazarl klar: Yeni Biny lda E itimin Yeniden Yap land r lmas * Douglas Kellner Üçüncü bin y l n efli inde, tarihteki en belirgin/dramatik teknolojik de iflimlerden birini yafl yoruz. Bu ise insanlar n çal flma tarzlar ndan, birbirleriyle iletiflimine ve bofl zamanlar n de erlendirme biçimlerine kadar her fleyi de ifltiriyor. Teknolojik de iflimin merkezinde, yaflad m z toplumun art k bilgi toplumu oldu unun iflareti olan bilgisayar, bilgi, haberleflme ve multimedya teknolojileri bulunmakta; bu sebeple de bu konuda al nan e itim, hayat n her safhas için merkezî bir rol oynamaktad r. Bu inan lmaz dönüflüm, e itimcileri kendi temel ilkelerini yeniden düflünmeye, yarat c ve üretici yollar içinde bu yeni teknolojileri yeniden planlamaya yönlendirmektedir. Okul ve e itim anlay fl n n, yeni teknolojik ve sosyal de ifliklikleri gelifltirici ve yap c bir karfl l k verecek flekilde yeniden infla edilmesi ise büyük zorluklar bünyesinde bar nd rmaktad r. Ortaya ç kan bu teknolojik de iflimler, ayn zamanda, Amerika da ve dünyan n her yerinde önemli demografik ve politik de iflikliklere sebep olmufltur. Farkl ülkelerden al nan göçler, son on y l içerisinde Amerika da yeni uluslar n h zla ço almas na sebep olmufl ve ülke flu anda, öncekinden daha fazla rksal ve etnik farkl l klar ve çokkültürlü bir yap y bünyesinde bar nd r r hale gelmifltir. Bu durum, farkl * Bu çal flman n farkl ve daha erken versiyonlar Educational Theory adl dergi (Kellner, 1998) içinde ortaya konulmufltur. Ben düflüncelerimin geliflmesine yard mc olan tart flmalar için çal flmam n editörü Nicholas Burbules e teflekkürü bir borç bilirim. Bu çal flman n daha sonraki bir versiyonu; George Katsiaficas ve Teodros Kiros taraf ndan editörlü ü yap lan, çokkültürlülü e dair (Kellner, 1999) Routledge yay nevi taraf ndan yay mlanan bir kitapta bas ld. Ben ad geçen bu editörlere çokkültürlülük ve e itim konusunda düflüncelerimi netlefltirmeye yard m eden tart flmalar için minnettar m. Baflka bir versiyon 26 fiubat 1998 de Knellner kürsüsü konferans m n aç l fl konuflmas nda UCLA da sunuldu ve ben ayn zamanda ilgilendi im bu meseleleri tart flan dinleyicilere de teflekkür ederim. Son olarak elinizdeki versiyona kaynakl k eden metin 1 Nisan 2000 de Toronto da Toplumun Felsefe E itimi toplant s nda sunuldu. Ben bu toplant da haz r bulunan, etkin tart flmac ve elefltirmen Nicholas Burbules e bu metni üretmeme yard mc olan yap c elefltiri ve katk lar ndan dolay teflekkür ederim. Son olarak bu yaz içindeki meselelerin devam eden tart flmalar için özellikle Rhonda Hammer ile Allan ve Carmen Luke a da teflekkürlerimi sunuyorum.

4 108 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER rklara, s n flara, öz-geçmifle ve yeteneklere sahip insanlar n, daha karmafl k ve de iflen dünyaya kat lmalar n ve baflar l olmalar n mümkün k lan, afl lmas güç büyük zorluklar yaratmaktad r. 1 Ben bu yaz çerçevesinde; e itimcilerin, çokkültürlü toplumumuz için yeni ve çok yönlü e itim -yeni okur-yazarl k- flekilleri gelifltirmeleri gerekti i tezini ileri sürece im. leri teknoloji, çokkültürlü toplum ve küresel kültür için yeniden yap lanan e itimin güçlüklerini aflmak için, yaz l /kitapl e itim için de çok önemli temel hususlar içeren, yeni e itim flekilleri gelifltirmeye ihtiyac m z vard r. Bu önemli teknolojik ve sosyal de iflim sürecinde, modern ça n gereksinimlerine uyan okur-yazarl klar oluflturmak için çok çeflitli yeni e itim tarzlar gelifltirmek gerekmektedir. Yeni teknoloji süreci, toplumumuz ve kültürümüzün her veçhesini de ifltiriyor; biz ise dünyam z hem anlamak hem de dönüfltürmek için onlardan yararlanmaya ve onlar kavramaya ihtiyaç duyuyoruz. Yeni okur-yazarl klar yoluyla, geleneksel olarak d fllanm fl birey ve gruplar güçlendirilebilir ve böylece e itim, demokratik ve çokkültürlü toplum tart flmalar na daha iyi yan t verecek flekilde yeniden yap land r labilir. Teknoloji ve E itimin Yeniden Yap land r lmas Bu riskli konuyu ortaya koymak için, sözlü ö retimden yaz l ve kitab temel alan ö retim sürecine geçiflimizden beri, e itim konusunda en önemli teknolojik de iflimlerden birini yaflamakta oldu umuz iddias üzerinde durmam z gerekir. 2 Marshall McLuhan (1961, 1964), Walter Ong (1988) ve di erlerinin daha önce tart flt klar gibi, yaz - l e itime ve kitap kültürüne geçifl, e itimde belirgin bir dönüflümü içermifltir. Günümüzdeki teknolojik de iflim de yeni müfredat program, pedagoji, okur-yazarl klar, pratikler ve hedefler çerçevesinde, e itimin yeniden yap lanmas n gerektirmektedir. Bunun yan s ra 1 Araflt rmalar kad nlar n, az nl klar n ve göçmenlerin artan ifl gücü içinde ortalama olarak % 85 i oluflturdu unu göstermektedir. Ad geçen bu gruplar çal flanlar n yaklafl k % 60 n temsil eder (Duderstandt, 1999). Geçen on y l içerisinde Amerika da spanyol uyruklu vatandafl %35 oran nda artm flt r; bu say Asyal vatandafllarda % 40 n üstüne ç km flt r den itibaren Kaliforniya etnik ya da rksal az nl k bak m ndan çok renkli bir yap ya bürünmüfltür ve flehirdeki lise ö rencilerinin neredeyse yar s n Afro-Amerikan ya da Latin uyruklular oluflturmaktad r. Bunun yan s ra 1946 ile 1965 aras nda do an bebek ve çocuklar n say s ndaki art fl, yüksek ö retime bafllayan ö rencilerin say s n da liselerdekine yak n bir oranda art rm flt r (Atkinson, 1999). Ben bu çal flmay aç kça Amerikan dünyas n n bak fl aç s ndan yaz yorum; fakat örgütlenmifl ekonomi, göçlerin artmas, çokkültürlülük ve interneti temel alan sanal kültür yoluyla belirginleflen ve gittikçe artan küresel toplum içinde benim argümanlar m daha genifl referanslar ile zenginlefltirilebilir. 2 Bugün geliflen ekonomi, teknolojik dönüflüm, yeni kültürel alanlar ve e itimden savafla kadar hayat n her yönüne uzanan fleyler hakk nda muazzam miktarda kitap ve makaleler mevcuttur (bkz. Best & Kellner, 2001).

5 KELLNER / Yeni Teknolojiler/Yeni Okur-Yazarl klar: Yeni Biny lda E timin Yeniden ça m zdaki teknolojik de iflim, radikal e itim ve sosyal reformu araflt ran Dewey in ve 1960 ve 1970 ler içerisinde Ivan lllich, Paolo Fréire ve di er düflünürlerin gelecek ça lar için tart flm fl oldu u gibi e itimin ve toplumun köklü bir yeniden yap lanmas n mümkün hale getirmektedir. 3 Tarihsel perspektif içerisinde, modern e itimi, sanayi uygarl n n ve pasif bir temsilî demokraside asgarî düzeydeki vatandafll n haz rlay c s olarak görmek mümkündür. Ancak yeni küresel ekonomi, kültür ve idare flekilleri daha bilgili, kat l mc ve aktif vatandafll gerektirmektedir; bu noktada e itimin rolü artmaktad r. Modern e itim ise k saca otoriteye boyun e meyi, ezber yapmay vurgular. Fréire in bankac e itim modeli olarak adland rd modern e itimde ö retmenler, pasif konumdaki ö rencilere ikincil/önemsiz, basitlefltirilmifl ve konformist bilgileri depolarlar. Bu özellikler, ifl hayat için yeni beceriler gerektiren, yeni kültür formlar bar nd ran, günlük yaflam içindeki etkileflimlere aç k olan ve birbirleriyle iliflki içinde olan günümüz küresel sanayi sonras toplumlar için eskimeye bafllam flt r. K saca teknolojik de iflim, geçen yüzy l boyunca radikallerin istemifl olduklar gibi, e itimin tam ve eksiksiz yeniden yap lanmas n bir çeflit zorunluluk haline getirmifltir. Gerçekten Rousseau ve Wollstonecraft içine alan Ayd nlanma Ça na göz gezdirildi inde onlar n da e itimin yeniden yap land r lmas n, ayd nlanmas n demokrasinin bir anahtar olarak görmüfl olduklar fark edilir. Fakat bugün de iflim için büyük bask lar; hem do rudan do ruya yeni beceriler, yetenekler, okur-yazarl klar ve pratikler gerektiren yeni teknolojilerden ve yeni küresel ekonomilerden hem de teknolojiden, ekonomiden ve ideolojiden ba ms z e itsel reformist düflüncelerden gelmektedir. Bu teknolojik de iflim süreci çok belirsiz etkilere sahip olmakla beraber e itimle ilgilenen reformculara e itimin, demokrasinin gelifltirilmesi ve insan ihtiyaçlar n n giderilmesi için yeniden yap land r l p yap - land r lamayaca ya da e itimin, ifl ihtiyac na yahut küresel ekonomiye hizmet için temelli bir dönüflüm geçirip geçirmeyece i gibi afl lmas güç büyük zorluklar da ç karmaktad r. Çözüm bekleyen sorun, ortaya konulacak olan yeni yap lanman n ne tür bir yap lanma olaca, bununla kimlerin ilgilenece i ve sonucunun nas l olaca d r. Bunlar n da ötesinde, e itimin hedefleri ve so- 3 Dewey ve Fréire taraf ndan önerilen e itim reformlar na ait materyaller ve Platon, Rousseau, Wollstonecraft ve di er düflünürler taraf ndan gelifltirilen iyi hayat ve iyi toplumu yaratmak için e itim ile iliflkilendiren daha genifl düflüncelere bu yaz da yer verilmifltir. bkz. benim e itim felsefesi ile alakal web siteme:

6 110 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER nuçlar na dair, e itim prati imiz ve geleneklerimiz içinde baflar ya ulaflmak için ne yapmam z gerekti i konusunda bize yol gösterecek felsefî düflüncelere ihtiyac m z var. Bu durumda Dewey e geri dönmek ve demokrasiyle e itim aras ndaki iliflkiyi, e itimin ve toplumun yeniden yap lanmas n n gereklili ini ve günümüzdeki problemlerin çözümlerini araflt rmak için deneysel pedagojinin de erlerini görmek ö retici olabilir. Yeniden yap lanan e itimin geliflimi, demokratikleflmeye olan ilginin artmas na, herkesin yeni teknolojileri kullanmas na ve dijital bölünme (digital divide) olarak an lan hususlar n üstesinden gelinmesine yard mc olacakt r ve bilgi teknolojisine sahip olanlar ile olmayanlar aras ndaki uzlaflmazl klar n ve bölünmelerin giderilmesini teflvik edecektir. Öyleyse bu e itim, Dewey (1916/1997) ve Fréire (1972, 1998) taraf ndan ortaya konan demokrasi ve sosyal adaletin ifllevi içerisinde de erlendirilebilir. Ancak biz çokkültürlü demokrasi ve e itim için Dewey in kat s n f, tür ve rk bölünmelerine dair söylediklerinin ötesine geçmek durumunday z. Bu, bir yandan farkl l klar ve kültürel özellikleri vurgulamay, di er yandan eflitlik ve özgürlük, eflitlik, bireycilik ve kat l m gibi Deweyci evrensel de erleri öne ç karmay gerektiren bir ifltir. Demokratik ve çokkültürlü e itimin yeniden yap lanmas konusunda kuram oluflturmak bizi bilgi ve teknolojiye sahip olanlar ile olmayanlar aras nda varolan uyuflmazl klara, dijital bölünmeye ve ayn zamanda sosyal ve kültürel gruplar n her katman nda ortaya ç kan s n f, cins ve rk bölünmelerine karfl koymaya zorlar. Dijital bölünme üzerine yap lan son incelemeler anahtar göstergelerin rk ve cins de il, s n f ve e itim oldu unu göstermifltir. Bu sebeple yeni teknolojilerin, yaln zca üst s n f beyaz erkek hegemonyas n güçlendirdi i fleklindeki yayg n argüman sorgulanmal d r. 4 4 Dijital bölünme (digital divide), modern ekonomi ve toplum içinde, bilgi teknolojisine sahip olanlar ve olmayanlar aras ndaki bölünmeleri ifade etmek için, bu konuyla iliflkili olarak ortaya konmufl bir terimdir. ABD Ticaret Bakanl, Temmuz 1999 içinde dijital bölünmenin belirgin bir biçimde artan rekabet ile iliflkili oldu unu iddia eden raporlar sunmufltur. Clinton hükümeti ve medya bu temay ele alm flt r (bkz. Bilgi ça nda Amerikal lar: A n (net in) a na düflmüfl/ baflar s z olmufllard r adl raporlara; gov/ntiahome/digitaldivide/). Veri elefltirisi, ortaya konan raporlar ve onlar n geçersiz k l nmas na dair iddialar n kapsar. Stanford Üniversitesi, Cheskin Araflt rmalar ve Forester Enstitüsü nün iddialar yla ortaya konan son çal flmalar e itim ve s n f n, rk bölünmelerinin yap lanmas ndan daha önemli bir faktör oldu unu ortaya koymufltur (bkz. Raporlar n toplanmas ve bölünme üzerine yap lan istatistikler için Her halükârda bilgi teknolojisine sahip olanlar ve olmayanlar aras nda farkl bir bölünmenin varl - aç kt r. Bu ise siyasal ve sosyal eflitli i ve demokratik toplumu gelifltirmenin önündeki en büyük engeldir. Bu problemin çözülmesine dair bir fleylerin yap lmas zorunludur. Benim katk m sahip olmayanlar n, yeni e itimlerin yayg nlaflt r lmas na dair taleplerinin güçlendirilmesi argüman n içeriyor ve böylece grup ve bireylerin, öncelikle ekonomik f rsat ve sosyo-politik kat l mlar n d fl nda tutulmas önlenebilir.

7 KELLNER / Yeni Teknolojiler/Yeni Okur-Yazarl klar: Yeni Biny lda E timin Yeniden Her ne kadar teknoloji, e itimin yeniden yap land r lmas ve demokratiklefltirilmesi için tek bafl na yeterli olmayacaksa da uygun kaynaklar, politikalar, pedagoji ve pratikler ile sahip olanlar ve olmayanlar aras ndaki -maalesef gittikçe büyüyen- mesafeyi azaltmaya çal flabiliriz. Teknolojinin kendisi, ö renim ve ö retimi gelifltirmek için yeterli de ildir ve güçlü sosyo-ekonomik bölünmelerin üstesinden kendi bafl na gelemeyecektir. Uygun kaynaklar, pedagoji ve e itsel pratikler olmadan teknoloji, e itimin önünde bir engel olabilir ve belki de varolan güçlü bölünmeler, kültürel sermayenin ve servetin üstesinden gelmekten ziyade, bunlar art rabilir. Okullarda teknolojinin uygulanmas konusundaki çal flmalar, uygun ö retim teknikleri ve teknoloji politikalar olmadan e itimde bilgisayarlar ve yeni teknoloji kullan m n n sonuçlar n n belirsiz oldu unu gösteriyor. 5 Bu çal flma içerisinde ben, modern e itimdeki bilgi teknolojileri ve bilgisayarlar n rolüne, yeni e itimbilimlerine olan ihtiyaca ve hayat n her safhas nda yeni teknolojilerin önemine dair cevaplar arayan geniflletilmifl e itim düflüncesi üzerinde yo unlaflt m. stenen sonuçlara ulaflt ran, ö renim araçlar na yard m edebilen yeni e itim ve yeni teknolojiler için baz yollar öneriyorum. Önerilen bu yaklafl mlar daha demokratik ve eflitlikçi toplumun oluflmas na katk da bulunacakt r. Böylece e itim sadece ayr cal kl bireyler ve gruplar için gerekli beceri ve araçlar sa layan ve di er gruplar n zarar na onlar n kültürel sermaye ve sosyal gücünü art ran bir araç olmaktan ç kacakt r. Gerçekte as l sorun, toplumu ikiye ay ran s n fsal, cins ve rksal bölünmelerin üstesinden gelmek için e itimi yeni araçlar ve okur-yazarl klarla yeniden nas l yap land raca m zd r. Ancak öncelikle yeni teknoloji örneklerine karfl teknoloji korkusunu içeren (technophobic) argümanlar tart flmak istiyorum. Ben, teknolojinin bask arac olarak kullan m na dikkat çeken elefltirel teknoloji teorisi gelifltirmekteyim. Teknoloji üzerine elefltirel bir teori, uygun pedagoji, ö retmen ve ö rencinin güçlendirilmesi gibi konulara e ilmeksizin 5 bkz. Benim UCLA daki iki ö rencimin (Rawls, 2000; Zimmermann, 2000), benim yapt rm fl oldu um doktora tezlerine. Ayr ca bkz. Bernard Warner n Gençler çin Bilgisayarlar: Net in Yayg nlaflmas, Standard 27 Mart 2000 de rapor: Nitelikli bilgi (data) e itimini temel alan Denver taraf ndan yürütülen son çal flmalar; ders y l nda, okullar için ülkenin teknolojiye 6,7 milyar dolar harcam fl oldu unu gösterir. Bu ise bunun önceki y la göre % 25 oran nda artt n gösterir. Ayn çal flmada önemli bir parasal kayna n varl n da -ö retmenler için bilgisayar e itimine ayr ld n - gösterir. Bu oran ans z n düflüp ayn zaman içerisinde % 5.2 oran nda artabilir de. Haziran 2000 de dönemin baflbakan Bill Clinton yeni teknolojiler için ö retmenlerin e itimine ayr lan parasal kayna n art r lmas n da tart flm fl ve böylece bu problemlerin ortaya konularak görünür hale gelmesi sa lanm flt r.

8 112 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER sadece teknolojiyi temel alan e itimi s n rl olarak görür. Bu teori, çokkültürlü demokrasinin geliflmesine katk da bulunmak için e itimin yeniden yap land r lmas konusunda srar eder. Ayr ca demokratik e itim ve toplum için teknolojinin uygun bir tarzda yeniden yap - lanmas n da talep eder. Dolay s yla elefltirel teori, teknolojinin nas l yeniden yap land r lmas gerekti ine, demokrasinin ve sahip olanlar ile olmayanlar aras ndaki uçurumun kapanmas için nas l yeniden düzenlenmesi gerekti ine dair ç kar mlar yapar. Sonuçta bireylerin yeni ekonomi, toplum ve kültüre demokratik ve yarat c kat l mlar n sa lamaya çal r. 6 Elefltirel teknoloji teorisi, teknoloji korkusu ve teknoloji hayranl n n her ikisinden de uzak durur; teknolojik determinizmi de reddeder, yeni teknolojilerin s n rl l klar na, olumsuz yanlar na da elefltiriler getirir. Fakat bu teori, teknolojilerin, e itim, demokrasi ve sosyal adalet için toplumun yeniden yap land r lmas ve yeniden düzenlenmesinde kullan lmas n ister. Deweyci ruh, pragmatizm ve deneyselli i içinde; yeni teknolojilerin, e itim de erinin yükseltilmesi ve demokratiklefltirilmesinin yayg nlaflt r lmas için üzerinde ittifak edilmifl bir tarz olmad n n fark ndad r. Teknolojiyi, e itim için kullanma teflebbüslerimizden bir k sm n n baflar s zl kla sonuçlanabilece ini kabul etmeye haz rl kl olmal y z. Elefltirel teknoloji teorisi, teknolojilerin beklenmedik sonuçlar n n ve görünüflteki iyi hedef ve projelerinin aynen hayatta oldu u gibi olumsuz ya da arzu edilmeyen sonuçlar do urabilece inin fark ndad r. Ancak yeni teknolojileri e itsel pratik ve pedagojiler do rultusunda kullanman n zaman gelmifltir ve bunun için e itimin ve teknolojinin yeniden yap land r lmas konusunda yürekli ve yeniliklere aç k olmam z gerekir. Sonuç olarak sorun, bilgisayarlar n s n f içindeki kullan m n n iyi ya da kötü olup olmamas ya da e itim için daha elzem olup olmamas de ildir. Bunlardan daha önemlisi, onlar nas l kullanaca m zd r. Düflünülmesi gereken sorular flunlard r: Bilgisayar faydal amaçlara nas l hizmet edebilir; bilgi teknolojisi ve bilgisayarlar etkili bir flekilde kullanmalar için ö retmen ve ö rencilere ne tür beceriler kazand rabilir; bilgisayar ve bilgi teknolojisi, ö renme konusunda ne tür bir etki yapabilir ve toplumu demokratiklefltirmek ve e itimi yeniden 6 Teknoloji korkusu ve teknoloji hayranl n n üstesinden gelmek için elefltirel teknoloji teorilerine ihtiyaç vard r (Kellner, 1999; Best & Kellner, 2001). Verilen demokratikleflmeye olan ihtiyaçla yüzleflmek için teknolojin yeniden yap lanmas - n öngörmektedir (bkz. Feenberg, 1991, 1995, 1999)

9 KELLNER / Yeni Teknolojiler/Yeni Okur-Yazarl klar: Yeni Biny lda E timin Yeniden yap land rmak için ne tür okur-yazarl klara, e itim ve sosyal iliflkiler perspektifine ihtiyac m z var? 7 E itim ve Okur-Yazarl k Hem gelenekçiler hem de yenilikçiler e itim ve okur-yazarl k yetene- inin yak n bir iliflki içinde oldu u konusunda mutab kt rlar. Okuryazarl k, toplumca kurgulanm fl iletiflim biçimlerini etkili bir biçimde kullanmay içeren yetenekler kazanmay ihtiva eder. Yeni okur-yazarl klar ö renmek, kurallar ve düzenlemeler ile idare edilen bir ba lamda farkl pratiklerde beceriler gelifltirmeyi içerir. Okur-yazarl klar, de iflik kurumsal söylemler temelinde e itim ve kültürel pratiklerde toplumsal olarak kurgulan r. Okuma-yazma yetene i, dünya metinlerini okumak ve yorumlamak için gereken bilgi ve beceriler kazanmay ve bu metinlerin güçlüklerinin ve çeliflkilerinin üstesinden gelebilecek baflar l de erlendirme ve incelemeler yapmay içerir. Dolay s yla okur-yazarl k; yerel, ulusal ve küresel ekonomi, kültür ve politikaya kat lmak için insanlar teçhizatland rman n temel flart d r. Dewey in de (1916/1997) tart flm fl oldu u gibi insanlar n demokrasiye kat l m n mümkün k lacak en önemli fley e itimdir. E itimli, bilgili ve tahsilli vatandafllar olmaks - z n güçlü demokrasi infla etmek imkâns zd r. Bunlara ilaveten e itim, demokrasi, otorite ve kat l m aras nda önemli iliflkiler söz konusudur. Bilgi teknolojisine sahip olanlar ve olmayanlar aras ndaki e itim farklar ortadan kald r lmad kça demokratik de erlere ulaflmak imkâns zlaflacak ve bireyler ve gruplar, ortaya ç kan ekonomik ve örgütlü (network) toplum ve kültüre dahil olamayacaklard r. Okuma-yazma ve geleneksel yaz l (kitab temel alan) e itimin yan nda, teknolojik de iflim ça nda yeni medya okur-yazarl, bilgisayar okur-yazarl ve multimedya okur-yazarl biçimleri ya da benim ve baflka teorisyenlerin kulland gibi çoklu okur-yazarl klar (multiliteraciesmultiple literacies) biçimlerinin gelifltirilmesi gerekti i konusunun tart - 7 Demokratikleflme ve sosyal yeniden yap lanma için medya ve bilgi teknolojilerinin kullan m n n desteklenmesini önerdi im zaman s kl kla iyimserlikle giriflimde bulunuyorum. Bizim iyimserlik ve kötümserlik fleklindeki ikiye bölünmeleri aflmam z gerekti ini tart flaca m ve söz edilen s k nt l kötümserli in bizi hiçbir yere götürmeyece ini de tart flaca m. Bu tart flmalar kritik etmek pek çok s k nt y da beraberinde getirecektir. Gramsci nin zihindeki kötümserli in iyimserli e dönüfltürülmesi projesi, bu problemleri ve modern ça n tehlikelerini aflmak için önemlidir. Yeniden yap lanma ve dönüflüm için olumlu öneriler kötümser kritiklerinden çok daha yarat c bir yoldur. Böylece demokrasi, küresel ekonomi ve teknolojik dönüflümün gelifltirilmesi hususundaki ciddi ilginin önemli zorluklar da oldu- unu gösterece im. Fakat bu çal flma içerisinde olumlu bir yeniden yap land rmac bir gündem oluflturmaya çal flt m (Bu konularla alakal daha elefltirel yaklafl mlar için bkz. Best & Kellner, 2001).

10 114 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER fl lmas gerekmektedir. Yeni teknolojiler ve kültürel formlar, al fl lmam fl ve yeni olan beceriler gerektirir. E er e itim, modern hayat n bu problem ve zorluklar ile iliflkilendirilirse okur-yazarl k kavram n geniflletmek zorunda kal nacak ve yeni müfredat ve pedagojiler gelifltirmek gerekecektir. 8 Bununla beraber kitap ve yaz l -bas l okur-yazarl k n bitti ine dair afl r yorumlara karfl y m. Günümüzdeki geliflmeler birçok yenilik ve süreksizlik bar nd rmas na ra men geçmiflle olan süreklili i de göz ard etmemek gerekir. Gerçekte yeni bilgi-iletiflim teknolojisi ortam nda, inan lmaz büyüklükteki enformasyonu takip etmek için insanlar n okuma-yazma yetileri daha da öne ç km flt r ve bu da geleneksel kitapl /yaz l okur-yazarl n önemini daha da art rm flt r. Örne in internet tart flma gruplar, sohbet (chat) odalar, elektronik posta ( ) ve çeflitli forumlar daha aç k ve net yazma becerisi gerektirmektedir. Bu enformasyon fazlal /doygunlu u ortam nda, afl r kültürel ve enformasyonel yüklemeye katk da bulunmak de il, insan n kendi duygu ve düflüncelerinin daha berrak biçimde oluflturulmas ve ifadesi etik bir zorunluluk haline gelmifltir. Medya Okur-Yazarl : Afl lamayan Güçlük Yeni multimedya ortamlar içerisinde medya e itimi, öncesinden daha önemlidir. Kültürel çal flmalar ve elefltirel pedagoji, dikkatimizi modern toplumda yayg n medya kültürüne, çokkültürlü e itime do ru artan e ilime ve toplumsal fakl l klar sorununa e ilen medya okuryazarl ihtiyac na çekmektedir. 9 Medya ürünlerinin, dünyay anla- 8 Yeni Londra Grubu yeni multimedya teknolojisi için talep edilen e itim/okuma-yazma tarzlar n tan mlamak için çoklu okur-yazarl k (multiliteracy) kavram n üretmifltir. Semali ve Watts- Pailliotet (999) medya ve yeni multimedya aras nda karfl - l kl iliflkiye izin veren e itimlerin üretilmesine ihtiyaç oldu una dikkat çeken intermediality kavram n önermifllerdir. Bu demokratik sosyal de iflimi kolaylaflt ran e itimin yarat lmas na yard m eden teflebbüsler etkileflimli ve disiplinleraras e itimi sa lar. Ben sonraki sayfalarda çoklu e itim kavram n gelifltirece im. 9 Daha önceki ve geniflletilmifl medya e itimi için bkz. Kellner, Carson ve Friedman in de (1995) içinde oldu u çal flmalar çokkültürlü e itimle ilgili medya kullan m na dikkat çeker. Medya e itiminin ö retimine dair örneklere Mastermen, 1985 de dikkat çekmifltim; Kellner & Ryan, 1988; Schwoch, White & Reilly, 1992; Fleming 1993; Giroux 1992, 1993, 1994, 1996; Giroux & McLaren, 1994; Sholle & Densky, 1994; McLaren, Hammer, Sholle &Reilly 1995; Kellner, 1995a & 1995b; Luke 1996, 1997a, 1997b; Giroux & Shannon 1997; Semali & Watts Pailliotet, Ayn zaman da bkz. Barry Duncan n çal flmalar na ve Medya E itimi Kanada Birli i ne (web sitesi: ve Los Angeles Medya E itimi Ana Merkezi ne ( Üniversitelerde ve K-12 okul sisteminin bütününde, medya e itimine dair ortaya konmas gereken daha güçlü gayretlerin olmamas flafl rt c d r. Belki her yere yay lm fl olan bilgisayar ve medya kültürü, modern medya ve sanal kültürle ak ll ca ilgilenen, okuyan, yorumlayan ve elefltirebilen bireyler ve e itimciler yaratmak için medya e itimini gelifltirmeye önem veren vatandafllara ihtiyaç duyar.

11 KELLNER / Yeni Teknolojiler/Yeni Okur-Yazarl klar: Yeni Biny lda E timin Yeniden ma ve anlamland rma gücümüzü art rd gittikçe kabul edilmektedir. Bu perspektiften bak l rsa e itimin flu iki rolü yerine getirmesi gereklidir: çokkültürlü bir toplum içerisinde medya okur-yazarl n n ö retilmesi ve ö rencileri ve halk cins, rk ve s n f ayr mlar ve eflitliksizlikleri üzerinde temellenen sosyal adaletsizlikler ve eflitsizlikler konusunda duyarl hale getirmesi. Yak n zamanlardaki elefltirel çal flmalar, merkez medyan n bu eflitsizlikleri azaltma ya da art rma konusundaki rolüne daha fazla ve medya e itimi ve alternatif medyalar n sa l kl bir çokkültürlü toplum yaratabilme yollar na dikkat çekmektedir. Bu elefltirel çal flmalar ve teoriler, e itimciler ve vatandafllar olarak karfl laflt m z çok ciddi zorluklar üzerinde çözüm aray fl içerisindedir. Ancak modern toplum ve günlük hayat içinde yayg n medya kültürüne ve medyan n kendisinin bir e itim flekli oldu unun fark edilmesine, medya kültürünce çarp t lan de erler ve ideallerin elefltirisine ra men, K-12 okullaflmas ndaki medya e itimi hiçbir zaman tesis edilmemifl ve gelifltirilmemifltir. Bugünkü teknolojik de iflim, insanlara televizyon, popüler müzik, film ve reklâmlar gibi medyan n kimi fonksiyonlar ndan daha fazlas n getirdi. nternette oldu u gibi bu kültürel formlar h zla kabul edilerek yeni sanal alanlar ve kültür formlar ve pedagojileri yaratt. nternet ve medya kültürü ile sindirilen insanlar için önerilen sosyalleflme ve e itim formlar n n görmezden gelinmesi büyük bir sorumsuzluktur; sonuç olarak e itimin elefltirel bir tarzda yeniden yap land r lmas ; medya okur-yazarl k yetisi sa layan, ö rencilere, ö retmenlere ve vatandafllara medya kültürünün do as ve etkilerini fark etmelerini mümkün k lan pedagojiler üretecektir. Medya kültürü, uygun ve uygunsuz davran fl biçimlerini, toplumsal cinsiyet rollerini ve dünya bilgisini ö retir. Bireyler, genellikle medya kültürü taraf ndan yap land r l yor ve e itiliyor olduklar n n fark nda de ildir. Çünkü medyan n pedagojisi genelde aç k seçik görülür de ildir. Bu durum, medyan n anlamlar nas l kurgulad, izleyicileri nas l etkiledi i ve onlara kendi mesaj ve de erlerini nas l empoze etti i konusunda elefltirel yaklafl mlar gelifltirmemizi gerektirir. Medya okur-yazar olan bir kifli, medya kod ve geleneklerini analiz etme ve klifleleflmifl örnek, de er ve ideolojilerini elefltirebilme konusunda ve ayn zamanda medya metinleri taraf ndan üretilen çok yönlü mana ve mesajlar yorumlamada yeteneklidir. Medya okur-yazarl, insanlara medyay ak ll ca kullanmada, medyan n içeri ini de erlendirmede ve seçici olmada, medya formlar n elefltirel bir tarzda dikkatle incelemede ve medyan n etki ve faydalar n araflt rmada yard m eder (bkz. Kellner 1995a, 1995b).

12 116 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Bununla beraber e itim çevrelerinde medya pedagojisi alan n neyin oluflturdu una dair hararetli bir tart flma süregitmektedir. Geleneksel korumac yaklafl m, kitap okuman n lezzetini, yüksek kültürü, do ru de erleri, güzelli i ve adaleti gelifltirerek ve bütün medya biçimleri ve bilgisayar kültürüne elefltirel bir tav r tak narak medya ba ml l n n etkilerine karfl gençleri korumaya çal flmaktad r. Neil Postman, Amusing Ourselves to Death ve Technopolis adl kitaplar yla bu yaklafl m n bir örne i say labilir. Buna karfl l k bir medya okur-yazarl yaklafl m, ilerlemifl yaz l e itime paralel bir tarzda, ö rencilere medya metinlerini okumay, analiz etmeyi flifresini çözmeyi ö retmeyi amaçlar. Medya sanatlar e itimi, ö rencilere medyan n estetik niteliklerinin fark nda olmalar n ve çeflitli medya teknolojilerini, yarat c tarzda kendilerini ifade edecek araçlar olarak kullanmalar n ö retir. Elefltirel medya e itimi benim anlay fl ma göre flu yaklafl mlar üzerine bina edilir: toplumsal kurgu ve mücadele ürünü olarak medya kültürünün analiz edilmesi; ö rencilere medya ürünleri ve söylemi konusunda elefltirel olmalar n n ö retilmesi; ayn zamanda kendini ifade ve toplumsal aktivizm arac olarak medyan n kullan lmas n n ö retilmesi. Elefltirel medya e itimi ve pedagojileri gelifltirmek, medyan n (video ya da film örne inde oldu u gibi) çokkültürlülü ü anlama ve çokkültürlü e itim gibi bir dizi konuda nas l olumlu yönde kullan labilece- ini de kapsar. Örne in çokkültürlü e itim, farkl l klara sayg duymay ö retmek ve müfredat geniflletmek olarak al n rsa bu yolla temel e itimden d fllanm fl gruplar kendi geçmifllerini ö renebilir, di er yanda hâkim gruplarda az nl klar n ve d fllanm fl gruplar n seslerini ve yaflamlar n ö renebilir. Böylece medya okur-yazarl, gittikçe küresel ve çokkültürlü hale gelen dünyam zda kültürlerin ve alt kültürlerin farkl l klar n n anlafl lmas na yard m edecek biçimde çokkültürlü okur- yazarl gelifltirebilir. 10 Elefltirel medya okur-yazarl, ö rencilere sadece medyay ö retmekle kalmaz ayn zamanda medya iflleyifline karfl koymay ve medya materyallerini yap c yollar içinde kullanmay da ö retir. O hem iyi vatandafllar yaratmaya yard m edecek gelifltirici becerilerle hem de sosyal hayat içine kat lma becerisi kazanmalar için onlar n daha motive edilmifl olmalar yla ilgilidir. Elefltirel medya okur-yazarl, radikal demokrasi projelerine ba l kalarak demokratikleflme ve kat l m art racak becerileri gelifltirmekle ilgilidir. Elefltirel becerileri ö retecek olan kapsaml bir yaklafl m izleyen elefltirel medya e itimi; medyan n sosyal iletiflim ve de iflikliklerin bir arac ym fl gibi nas l kullan laca - 10 Çokkültürlü e itim için bkz. Courts, 1997; Weil, 1998.

13 KELLNER / Yeni Teknolojiler/Yeni Okur-Yazarl klar: Yeni Biny lda E timin Yeniden n da ö retir. letiflim teknolojileri, genç insanlar ve s radan vatandafllar için daha kolay ulafl labilir hale gelmifltir ve e itimi, demokratik ifade tarz n ve sosyal geliflimi ilerletmek için kullan labilir. zleyicileri kültürel zombiler haline getirerek kat l mc demokrasinin zay flamas na yol açan teknolojiler, böylece demokratik kat l m ve tart flman n canland r lmas için de kullan labilir (Kellner, 1998, 2000). Asl nda elefltirel medya okur-yazarl n n ö retilmesi, kat l mc ve birlikte çal fl lan bir proje olarak tasarlanabilir. Televizyon flov ve filmlerini birlikte seyretmek, ö retmenler ve ö renciler aras nda (ya da ebeveyn ve çocuklar aras nda) üretici tart flmalar gelifltirebilir; ö renci bak fl aç s öne ç kar larak medya metinlerinin farkl yorumlar ortaya konulabilir, yorumsama ve elefltirinin temel prensipleri de ö retilebilir. Ö renciler ve gençler medya becerisi, bilgisi ve kültürüne, kendilerini ö retmenlerinden daha fazla kapt rm fl durumdad rlar. Ö rencilerin düflüncelerini, alg lar n ve anlay fllar n paylaflmak da e itim sürecine katk da bulunabilir. Di er taraftan elefltiriler, tart flmalar, münakaflalar, analizler, ö retmenler taraf ndan ö rencilerin yorumlar n yeniden yap land racak flekilde gündeme getirilebilir ve tart fl labilir. Medya kültürü, ço unlukla ö rencilerin kiflili inin bir parças, bir bölümü ve çok güçlü kültürel bir deneyim oldu u için ö retmenler ö rencilerin de er verdi i alg lar n ve konular n incelenmesi konusunda duyarl olmak zorundad r ve elefltiri atmosferi içerisinde farkl l klara sayg duymak da medya kültürünün etkileri ve do as na dair yap lan araflt rmalar gelifltirici olabilir. Dolay s yla medya okur-yazarl, yorum düflüncesini ve elefltiriyi gelifltirmeyi içerir. Medya metinlerinin de erlendirilmesi ve tart fl lmas özellikle belirli ahlâkî, pedagojik, politik ya da estetik elefltiri kriterlerinin dikkatle tart fl lmas n gerektirir ki bu da büyük çaba ister. ngiliz kültürel inceleme ve çal flmalar na dayanarak ileri sürülebilece- i gibi, ö retmenler, medya metinlerindeki belirgin cins, s n f, rk, ulus ve cinsel tercih flekillerini ya da di er kimlik kategorilerini tart - flarak temsil politikalar na ilgiyi çekebilir (Kellner, 1995a) ya da medyada betimlenen davran fllar ve ahlâkî de erler, belirli mesajlar n ya da ortaya konulan sosyal deneyim ve temsillerin ne oldu u, bunlar n izleyiciler taraf ndan nas l yorumland ve potansiyel pedagojilere etkilerinin ne olabilece i tart fl labilir. Medya metinlerinde neyin iyiyi ya da neyin kötüyü oluflturdu u tart fl larak estetik kriterler gelifltirilebilir. Medya okur-yazarl yetisinin kazan lmas nda, metinsel anlam, yap ve etkilerin yan nda, görsel imaj, ses ve söyleme karfl da bir duyarl -

14 118 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER l k gelifltirilmesine ihtiyaç vard r. Böylece edebiyat, film, video ve sanat çal flmalar içindeki esteti e dikkat çekilebilir ve özel olarak belirlenmifl konular temelinde metnin çözümü yap labilir. Medya çal flmalar, ünlü televizyon ve film programlar ndan, popüler müzi e, bina ve flehirlere kadar de iflik konularda zengin materyal sa layabilir. Bununla beraber elefltirel medya okur-yazarl n n gelifltirilmesindeki en büyük zorluk, geleneksel anlamda sa lam yap land r lm fl ve denenmifl ö retim prosedürlerini içeren bir pedagojinin olmamas d r. Elefltirel medya pedagojisi henüz emekleme aflamas ndad r; sonuçlar yeni ortaya ç kmaya bafllam flt r ve oturmufl yaz l -bas l pedagojiden daha deneysel ve ucu aç kt r. Bunlara ilaveten medya kültürünün materyalleri çok de iflik flekildeki pek çok fleyi bir araya getirme gücüne sahip ve çok yönlüdür. Bu, farkl okumalar, yorumlar, karmafl k görüntüleri, olaylar, öyküleri, anlamlar alg lamay ve medya kültürünün mesajlar na duyarl olmay zorunlu k lar. Kendine ait yöntemleri içinde medya kültürünün mesajlar n n -kitap kültüründeki gibi elefltirel bir yolla- anlam n çözmek, çok güç ve karmafl kt r. Ö rencilere film, televizyon, müzik ve di er medya ürünleri dahil tüm düzeylerdeki popüler medya materyallerini elefltirel tarzda de- erlendirme yetisini kazand rmak hayli ö retici olabilir. Ancak bu noktada -baz ngiliz ve Kuzey Amerika kültürel inceleme çal flmalar nda görüldü ü gibi- elefltirel olmayan medya popülizminden kaç - n lmal d r. Örne in Rethinking Media Literacy (McLaren, Hammer, Sholle & Reilly, 1995) adl eserin elefltirisinde Jon Lewis, yazarlar n afl - r elefltirel tutumlar hakk nda flunlar söylemektedir: E er elefltirel medya e itiminin maksad ö renciler hakk nda duyarl olmaksa -onlar n ciddiye alm fl olduklar fleyleri ciddiye almak, onlar ne okuyorsa okumak, onlar ne seyrediyorlarsa seyretmek ise- ö retmenler popüler kültürü sevmeyi ö renmek zorundad r (1996, s. 26). Ö retmenler popüler kültürü sevmeyi ö renmek zorundad r (vurgu Lewis in) cümlesindeki otoriter dil ve daha elefltirel medya okur-yazarl na yap lan sald r aç kt r. Elefltirel medya okur-yazarl n n ö retilmesi, sansür ve aç kl k ikileminin ötesinde bir alana geçmeyi gerektirir. Medya kültürü vas tas yla, toplumsal hayat hakk ndaki önemli anlay fl ve ifadelerin nas l ortaya konulabilece i de ö retilebilir; medya kültürü, cins, rk ve s n f görüntülerinin ya da karmafl k estetik yap lar n ve pratiklerin güçlendirilmesi yolunda kullan labilir. Böylece bunlar n e itime nas l katk da bulunabilece i üzerinde düflünülebilir. Ancak ayn zamanda medya kültürünün, cinsiyet ayr m, rkç l k, kendi rk n üstün görme, homofobia ve di er önyarg l formlar n nas l gelifltirdi ini fark etme-

15 KELLNER / Yeni Teknolojiler/Yeni Okur-Yazarl klar: Yeni Biny lda E timin Yeniden miz gerekir ve medyan n nas l dezenformasyona yol açt n n da fark nda olarak medyaya diyalektik bir yaklafl m benimsenmelidir. Bunlara ek olarak elefltirel medya okur-yazarl e itimi, ö rencilerin ilgilerinin fark nda olmay ve ö retmenler ile ö renciler aras ndaki iflbirlikçi bir yaklafl m gerektirir. Çünkü ö renciler medya kültürünü ö retmenlerden daha iyi bilebilirler. Sonuç olarak ö renciler, konuflmaya, tart flmaya ve e itim/ö retim sürecine kat lmaya teflvik edilmelidir. Bu, medya okur-yazarl e itiminin, ö rencilerin görüfllerinin romantize edilmesi anlam na gelmemelidir; çünkü böyle bir yaklafl m yüzeysel, yanl fl, tekdüze ve problemli olabilir. Ancak medya okuryazarl ndaki egzersizler, hem ö rencilerin hem de ö retmenlerin medya okur-yazarl yetilerini kazanacaklar bir karfl l kl ö renme süreci oluflturabilir. Ayr ca medya okur-yazarl n n, kat metinler, müfredat ve materyallerle ö retmenlere yukar dan empoze edilmesi de yanl fl olacakt r. Farkl ö retmen ve ö renciler, çok farkl ilgi ve alakalara sahip olacaklar ve do al olarak kendilerini ilgilendiren konulara ait malzemelere vurgu yapacaklar ve örnekler seçeceklerdir. Dolay s yla elefltirel medya okur-yazarl e itimindeki dersler, ö retmenlerin güncel konulara iliflkin sorunlara hitap edecek kendi müfredatlar n belirleyebilecek ve e itim sürecine kendi ilgilerini katmalar na izin verecek flekilde esnek olmal d r. Belirli materyalleri, günümüzle ilgili konular ve onlar n ilgisini çeken fleyleri kullanmalar da mümkün olabilir. Son olarak ve belki de en önemlisi e itimcilerin, tarihteki en önemli teknolojik de iflimlerden birinin merkezinde oldu umuzun fark na varmalar ve yeni bilgisayar teknolojilerinin e itime uyarlanmas ve yeni okur-yazarl klar gelifltirilmesi gerekti inin ay rd nda olmalar gerekmektedir. Bilgisayar Okur-Yazarl : Geniflletilmifl Bir Kavram Bu bölümde ö rencilerin yeni bilgisayar okur-yazarl klar n ö renmeleri gerekti i argüman ndan yola ç karak standart teknik anlay fllar n ötesine geçen bir kavramlaflt rma önerece im. Elefltirel bilgisayar okur-yazarl, araflt rma yapmak ve bilgi toplamak için bilgisayar teknolojisinin nas l kullan laca n ö renmeyi içerir. Bunun yan s ra metinleri, gösterileri, oyunlar ve etkileflimli multimedyas yla bilgisayar kültürünü yeni okur-yazarl k biçimlerinin geliflti i bir alan olarak görür. Dahas bilgisayar kültürü ö rencilerin, ö retmenlerin ve vatandafllar n tart flma gruplar, araflt rma projeleri, web siteleri, multimedya ve di er yeni ö renme ve sosyal etkileflim biçimleri arac l yla bir araya geldikleri söylemsel ve siyasî bir aland r. Bilgisayar kül-

16 120 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER türü bireylerin, kültür oluflumuna aktif kat l m n mümkün k lar; bu kat l m herkesi ilgilendiren konular n tart fl lmas ndan yeni kültürel biçimlerin yarat lmas na kadar uzan r. Ancak bu kültürde yer almak hem ka da ve matbaaya dayal okur-yazarl n ileri düzeyde geliflmifl olmas n -ki bu da daha iyi nitelikleri olan devlet okullar na ve özel okullara gitme ayr cal na sahip seçkin ö renciler için mümkündürhem de yeni okur-yazarl k biçimlerinin oluflmas n gerektirir. flten e itime kadar hayat n her boyutunu de ifltiren ve h zla ço alan bilgisayar kültürü yaflad m z ça tan mlayan bir olgudur. Günümüzdeki belirgin teknolojik de iflime ak ll ca yan t vermek için erken yafllardan itibaren bilgisayar e itimine bafllamam z gerekir. Bununla beraber bilgisayar okur-yazarl n n da kuramlaflt r lmas gerekmektedir. Bu terim genellikle teknik anlamda, varolan programlar ustaca kullanabilmekle, belki az da olsa programlama yapabilmekle eflanlaml olarak kullan l r. Ben bilgisayar okur-yazarl düflüncesinin, bilgisayar program ve donan mlar n n kullan m ndan bilgi ve multimedya okur-yazarl na kadar geniflletilmesini tavsiye ediyorum. Bu durumda geleneksel okur-yazarl k biçimlerinde de daha ileri düzey yeteneklerin geliflmesi gerekecektir. Benim geniflletilmifl bilgisayar okur-yazarl anlay fl m, bilgisayar kullanman n nas l ö renilece ini, bilgiye nas l ulafl laca n, e itim materyallerini, ve listeleme hizmetlerini kullanmay ve web sitesi haz rlamay kapsar. Bilgisayar okur-yazarl bilgi toplumu olarak adland r lan yap da, çok farkl türdeki bilgileri gelifltirmeyi ve kullanmay da içerir (bu kavram n elefltirisi için bkz. Webster, 1995). Bu ayn zamanda geleneksel yap (kütüphaneler gibi) ve yaz l bas n n yerine, yeni internet web siteleri ve arama motorlar nda oldu u gibi de- iflmifl olan bilgi kaynaklar na yeni ulafl m tarzlar n ö renmeyi de kapsar. Bilgisayar-bilgi okur-yazarl, bilginin nerede bulunaca n, ona nas l ulafl laca n, nas l organize edilip yorumlanaca n ve bilginin de erinin nas l ölçülece ini ö renmeyi de içerir. Son teknolojik de iflim içerisinde, en heyecan verici geliflmelerden biri de tüm dünyadaki kütüphane materyalleri ve bilgilerine ulafl lmas d r. Baz eriflimler için internet, potansiyel olarak her fleyi içine alan genifl bir kütüphanedir. Dünyan n en iyi kitaplar n bünyesinde bar nd ran, skenderiye ve M s r da bile kusurlu bir yap lanma söz konusudur. nternet üzerinde varolan bilgilerin miktar kafa kar flt r c - d r. Fakat biz hâlâ internette bulunmayan kitaplar, gazeteler ve yaz - l materyalleri toplamak ve onlara ulaflmak için yerel kütüphanelere ihtiyaç duyar z; çok say daki bilim dal n n temel metinlerini ve kültü-

17 KELLNER / Yeni Teknolojiler/Yeni Okur-Yazarl klar: Yeni Biny lda E timin Yeniden rünü bir bütün olarak internette bulamayabiliriz. Bilgi okur-yazarl - ayn zamanda kütüphanecilere yeni görevler yükler; kiflinin internette neyi bulup neyi bulamayaca n, ona nas l ulaflaca n, en güvenilir yerin neresi oldu unu ve belirli görev ve projeleri elde etmeye dair kullan fll bilgilere nas l ulafl laca n bilmek gerekecektir. Bilgisayar ve bilgi okur-yazarl, ayn zamanda hipermetinlerin nas l okunaca n ve ifl, e itim, siyaset, kültür ve günlük yaflam içine alan dijital ve etkileflimli multimedya kültürüne nas l kat l naca n ö renmeyi de içerir. Hipermetin (hypertext) kavram ve tarzlar konusunda kimi yaklafl mlar söz konusudur. Birincisi öncelikle yaz nsald r. Yani avangard (yenilikçi) yaz n n strateji ve pratiklerini içerir. Bunun z dd olan di eri ise genellikle çok simgeli (multisemiotik) ve çok flekillidir (multimodal) ve World Wide Web içinde h zla ço almaktad r. Hipermetin bafllang çta, metinle ilgili farkl tarz ve ifadeleri incelemek isteyen yazarlar için imkânlar art ran yenilikçi ve heyecan verici yeni bir tarz olarak görüldü (Joyce, 1995; Landow 1992, 1997). Multimedya hipermetinlerinin internette geliflmesiyle birlikte hipermetin, çok simgeli ve çok flekilli bir kültür biçimi olarak kuramlaflt r ld ve giderek hiperba lant l, etkileflimli, multi-medyal bir siber kültürün bask n biçimi olarak görülmeye baflland (Burbules & Callister, 1996, 2000; Snyder, 1996, 1997). 11 Gerçek bilgisayar e itimi sadece teknolojik bilgi ve becerileri kapsamaz, ayn zamanda daha geliflmifl ve incelmifl okuma-yazma, araflt rma ve haberleflme becerilerini de kapsar. Dönüfltürücü multimedya teknolojisiyle iç içe geçen yeni bilgi/e lence toplumunda, bilgi ve haber, yaln zca yaz l form ve kelimeler halinde de il, ayn zamanda imgeler, sesler ve multimedya materyalleriyle de ortaya konulur. Bilgisayar okur-yazarl, böylece bilgiye ulaflma ve keflfetme yetene ini içerir; okuma yetene inin yo unlaflt r lmas n, metin, bilgisayar, veri taban, web sitesi taramay ve çeflitli formlar içinde imge ve bilgilere, grafiklerden iflitsel ve görsel materyallere ve eski yaz l bas n n materyallerine kadar çok çeflitli kaynaklara ulaflma yetene i gerektirir. Yeni multimedya web siteleri, veritaban ve metinleri yaratmak, multimedya kültürünün temel yap tafllar olan sözlü, iflitsel ve görsel dijital materyallere ulaflmay, yüklemeyi ve bunlar organize etmeyi de gerektirir. 11 Önceleri hipermetini savunanlar World Wide Web e daha önceki medya alan ndaki televizyon gibi, imge ve sesi ön plana ç kar p yaz y merkez d fl b - rakaca gerekçesiyle karfl ç kt lar (bkz. Joyce, 1995; Landow, 1992, 1997 içindeki tart flmalara). Ancak internetin multimedyal bir hipermetin haline gelmesiyle ça dafl e itimin bu alanda yeni okur-yazarl klar ve beceriler kazand rmas zorunlu hale geldi.

18 122 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Bilgisayarlaflt r lm fl multimedya kültüründe, görsel okur-yazarl k önemli bir yükselifle geçmifltir. Bilgisayar ekran, bu yeni alanla ilk karfl laflt m zda ço umuzu flafl rtacak flekilde, geleneksel yaz l materyallere göre çok daha grafiksel, görsel ve etkileflimlidir. konlar, pencereler, fareler, t klamalar, ba lant lar yeni yeteneklerin geliflmesini zorunlu k lar ve okur-yazarl k kavram n n dramatik flekilde genifllemesine sebep olur. Görsellik kesinlikle çok önemlidir; kullan c - lar h zl bir flekilde görsel alanlar taramaya, alg lamaya, grafik sembollerle etkileflim kurmaya ve istenilen alanlara girmek için mouse (fare) gibi teknolojik araçlar kullanmaya zorlar. Dokunsall k da ayn derecede önemlidir. Windows temelli bilgisayar ortam nda çal flmas gereken ço umuzun karfl laflt gibi bireyler yön belirleme becerilerini, bir sayfadan di erine nas l ilerleyece i, hipermetin ve linkleri nas l düzenleyece i ve bir programdan di erine nas l geçece i gibi becerileri de edinmek zorundad r. Benim kavray fl m içerisinde bilgisayar okur-yazarl, klavye kullanma becerilerini gelifltirmeyle ilgili teknik yetenekleri, bilgisayar programlar nda uzmanlaflmay, bilgiye ulaflmay ve bilgisayar teknolojilerini, kifliler aras iletiflimden artistik ifadelere ve politik tart flmalara kadar de iflen farkl hedefler için kullanmay içerir. Medya ve bilgisayar kültürü aras nda daima melez bir geçifl vard r; iflitsel ve görsel materyallerin internetin bir parças haline gelmesi, CD-ROM ve multimedyan n geliflmesi, yeni teknolojilerin ev, okul ve çal flma yerinin bir parças haline gelmesi gibi. Bu sebeple elefltirel medya okur-yazarl e itimi s ras nda ö renilen imgeleri, sesleri deflifre etme becerisi bilgisayar okur-yazarl n n da önemli bir parças olabilir. Multimedya ve Çoklu Okur-Yazarl klar: Yeni S n rlar Yeni multimedya ortamlar, farkl çeflitlilikteki çok simgeli ve çok flekilli etkileflimleri zorunlu hale getirerek kelimeler ve yaz l materyallerle imgeler, grafikler, iflitsel ve görsel materyaller aras ndaki bilgi iletifliminin koordinasyonunu sa lar. Teknolojiye yönelim h zland kça bireyler yeni multimedya hipermetin ortamlar na girmek için geleneksel okur-yazarl klarla yeni çoklu okur-yazarl k biçimlerini ve elefltirel medya okuma becerilerini birlefltirmeye ihtiyaç duyuyorlar. Bu ba lam içinde okur-yazarl k sosyal olarak yap land r lm fl haberleflme ve temsil biçimlerini etkin bir tarzda kullanabilme kabiliyetini de gerektirir. Okuma ve yorumlama, kitaplar için söz konusu olan temel usûldü; elefltirel medya okur-yazarl ise söylemi, imgeleri, görüntüleri, anlat biçimlerini ve medya kültürünün türlerini de okumay ve yorumlamay gerektiriyordu. Multi-medyadaki iletiflim biçimleri, yaz y, sözü, görselli i ve iflitselli i bir araya getiren melez

19 KELLNER / Yeni Teknolojiler/Yeni Okur-Yazarl klar: Yeni Biny lda E timin Yeniden bir alan içine al r ve bunlar n hepsi yorumlama ve elefltiri becerisini gerektirir. Çoklu okur-yazarl klar (multiple literacies) terimi; ortaya ç kan yeni kültür ve toplum biçimlerini yorumlamak, elefltirmek ve onlara kat lmak için ihtiyaç duyulan farkl türdeki becerilere iflaret eder. 12 Burada anahtar kelime çoklu (multiple) kelimesidir. Ço alan medya biçimleri yeni bir semiyotik alanla etkileflime geçmek ve oluflumuna yard mc olmak için çok çeflitli beceriler ve yetenekler gerektirir. Çoklu okuryazarl klar, çeflitli melez semiyotik alanlar karfl l kl okumay ve yaz, grafik, görüntü ve seslere yönelik elefltirel ve yorumlay c bir yaklafl m tarz na sahip olabilmeyi gerektirir. Melezlik farkl medya etkileflimlerini ve kombinasyonlar n gündeme getirir ve anlamlar yap - land ran/yorumlayan aktif bir süreç içinde çeflitli formlar sentezle birlefltirmenin gereklili ini önerir. Örne in bir müzik videosunu/klibini izlemek, imgeleri, müzi i, görüntüyü, anlat lar ve farkl estetik formlar eflzamanl olarak içeren çoksimgeli bir faaliyetler bütünüdür. Web siteleri ve CD-ROM ile karfl l kl etkileflimde bulunmak isteyen kifli, ço unlukla metinleri, grafikleri, hareketli görüntüleri tarayarak istedi ine ulaflabilir ve araflt rma yapan kifli de arad uygun malzemeleri incelemek ve keflfetmek için gereken alan üzerine t klamak yoluyla istedi ini elde edebilir. Bu, bireylerin yeni interaktif ö renme yoluyla çok çeflitli malzemeleri kullanmalar n sa lar; buna göre bireyler imgeleri, görüntüleri, animasyonlar ve metinleri eflzamanl olarak okumak ve yorumlamak zorundad rlar. Geleneksel okur-yazarl klar genelde pratiklerle ilgilidir ve kendi kurallar vard r; çoklu okur-yazarl klar n gelenek ve kurallar ise son zamanlarda geliflmektedir ve pedagojik olarak yeni, aktif ve rekabetçi bir alan oluflturmaktad r. Multimedya siteleri bütünüyle yeni de ildir. Çoksimgeli metinlere, öncelikle gazetelerde rastlanm flt r (burada New York Times ve U.S.A Today gazeteleri aras ndaki imge, metin, renk, grafik kullan m ve içerik fark akla gelebilir). fiu anki ders kitaplar da eskinin düz ve söylemsel metinlerine nazaran daha görseldir. Fakat CD-ROM lar, web siteleri ve yeni çoklu-ortamlar belirgin bir biçimde çoksimgeli formlar içerir. Bu siteler ö renim ve e itim için yeni keflif sahalar d r, e itim için de daha ça dafl bir yap d r. Elefltirel e itimcilerin, yeni ortaya ç kan multimedya ortamlar yla etkileflime 12 Burada de indi im multimedya okur-yazarl na iliflkin di er kavramlar için bkz. Burbules &Callister, 1996, 2000; Luke, 1997a; Snyder, 1997; Semali & Watts-Pailliotet, 1999).

20 124 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER geçmek için gerekli olan okur-yazarl klar kavramlaflt rmalar ve yine yeni oluflan kültürel alanlarda bireylerin ö renmesini, çal flmas n ve üretmesini mümkün k lacak beceriler kazanmalar gerekmektedir. Demokratikleflme için yeni e itim flekilleri gelifltirmek, e itimi yeniden yap land rmak, yeni pedagojiler ve sosyal iliflkiler kurmak gerekecektir. Yeni multimedya teknolojileri, ö rencilerin grup projeleri yapmas n mümkün k lar. Böylece tepeden afla flekilde gerçekleflen geleneksel e itim modelleri Dewey ve Fréire nin öncülü ünü yapt (1972 ve 1998) 13 daha problem-çözücü pedagojilere do ru evrilir. Bu pedagojiler, ö rencilerin bilgiye ulaflmas n, kültürel iletiflim ve ürünleri korumas n ve yeni ekonomi ve kültürde baflar l olmak için gerekli yetenekleri kazanmalar n mümkün k lacakt r. Ö rencilerin daha geliflmifl okur-yazarl klar edinmeye, di erleri ile iflbirli i içinde çal flma yetene ini kazanmaya ve yeni kültürel ve sosyal alanlar keflfetmeye ihtiyaçlar vard r. Benzer grup aktiviteleri, ö retmen ve ö renciler aras nda daha eflitlikçi iliflkiler ve daha demokratik ve iflbirlikçi sosyal iliflkiler üretebilir. Tabii ki bu de erlendirme ve s nama ifllemlerini yeniden dikkate almay, ö retmen ve ö rencilerin rolünü yeniden düflünmeyi ve yeni kültürel ve sosyal ortamlar için elveriflli pedagoji projeleri üretmeyi de gerektirir. Bunlara ilaveten yak nda yeni teknolojilerle iliflkili olarak SAT gibi standart testleri yeniden düflünmek zorunda kalaca z; bilgisayar ve multimedya kültürü içinde çal flmak, baflar l olmak ve iletiflim kurmak için gereken okur-yazarl k ve yetenekler kitaba dayal okur-yazarl ktan oldukça farkl d r. Geleneksel okur-yazarl k biçimleri, sanal kültürde önemini korumaya devam etmekle beraber çoklu okur-yazarl klar içinde sadece bir alt katmana dönüflmektedir. Bu yüzden bireylerin çok yönlü e itim becerilerini aç a ç karmak ve yeni teknolojik ve e itsel ortamlarda baflar ya ulaflmalar n sa lamak için farkl tarzlarda testlerin tasarlanmas na ihtiyaç vard r. Bu yeni ortamda daha yüksek test notu elde etmeye dayal sistem mant ks zlaflmakta; 13 Elefltirel pedagoji alan ndaki kimi insanlarda teknoloji korkusu vard r. Fréire nin medya ve yeni teknolojilere olumlu yaklaflmas ilginçtir. Teknolojiyi vatandafllar güçlendiren potansiyel araçlar olarak görür. Bu araçlar ayn zamanda yönetici seçkinlerin elinde bask arac na da dönüflebilirler. Fréire ayn zaman da flunu söyler: Kritik etti im husus medyan n kendisi de il, onun nas l kullan laca - na dair farkl tarzlard r (1972, s. 136). Bunun yan s ra Fréire bireylerin manipülasyon ve bask lara karfl direnmelerini, medya okur-yazarl kazanmalar n n önemini ve belli bir konunun e itimi için uygun araçlar n kullan m n da tart flm flt r (1972, s ).