1. Multimedya Sistemleri

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 34 Volume: 7 Issue: 34 Issn: BREYN POPÜLER MULTMEDYA BALANTILARINDA, ESTETK TÜKETM VE ESTETK KÜLTÜRLENME* AESTHETIC CONSUMPTION AND AESTHETIC ACCULTRATION IN INDIVIDUAL S POPULAR MULTIMEDIA CONNECTIONS Hasbi ASLAN ** Öz Estetik olguların toplumdaki ilevi açısından multimedya (çoklu ortam) tüketimi ve dorultusundaki tüketim estetii ve estetik kültürlenme konusu özellikle günümüz bireyi açısından deerlendirmeye açık bir konudur. Multimedya ile ilikili gelecee dönük öngörüler açısından; geni bir yelpazede ele alınmayı gerektiren vekitle iletiim araçlarının tümünü kapsayabilen multimedya ve tüketici arasındaki sosyo-kültürel ilikiyi, sadece üretim ve tüketim bazında sınırlandırmak multimedya kavramının anlamı açısından küçümsenebilir. Günümüz bireyleri ve özellikle gençlii gündelik hayat pratikleri üzerinde güçlü etkileri bulunan ve popüler dünyasında yaam sürdürdükleri multimedya ile edindikleri bilgi ve mesajlarla bir kültürlenme sürecine tabidir. Her an deien zevkler ve doyumlar peinde koan günümüz gençliini, toplumsal ve bireysel kültür farklılıklarını ortadan kaldırarak, ortak tüketim anlayılarında bütünletiren multimedya bir anlamda ortak estetik anlayılar ina etmektedir. Bu ina sürecinde tekniin olanaklarıyla duygulara hükmedebilen multimedya, yarattıı tüketim algısıyla iitsel ve görsel olarak tüketicisi ile daima etkileim içerisindedir. Hâlihazırda günümüzde bu paylaım ve etkileimin alternatifi bulunmamakla birlikte buradaki etkileim veya tüketim perspektifinden; multimedyanın çou kez mantıksal düünmeyi reddeden ve kendisini medyanın popüler hale getirdii tüketim kültürü içindeki edilgenlii iyice kabullenmi bireyin, estetik tüketimi ve estetik kültürlenmesi durumu ile karı karıya kalırız. Anahtar Kelimeler: Multimedya, Medya Tüketimi, Tüketim Estetii, Estetik Kültürlenme. Abstract Multimedia consumption and thus consumption aesthetics and aesthetic acculturation in terms of the social function of aesthetic phenomenon are the matters open to be disputed by especially the individual. Considering futurist foresights associated with multimedia, limiting the socio-cultural relation between multimedia and consumers, which require a wide range of consideration and can cover all mass media, to exclusively production and consumption can be underestimated in terms of the meaning of the concept of multimedia. In today s world people especially the young are experiencing some kind of acculturation through the knowledge and messages they have obtained by means of multimedia where they lead a life of popular world with strong effects on their daily life practices. Gathering today s young people who are in pursuit of everchanging pleasures and satisfactions in a joint understanding of consumption by terminating individual and cultural differences, multimedia in a sense builds up joint aesthetic understandings. During this build-up process multimedia, able to rule the feelings thanks to technological possibilities, is always aurally and visually in touch with consumers via the sense of consumption it has created. Although there is no alternative to this sharing and interaction today, from the perspective of this interaction and consumption, we are facing the aesthetic consumption and aesthetic acculturation of the individual who mostly reject logical thinking and totally accept the passivity in consumption culture where the media has made them popular. Keywords: Multimedia, Media Consumption, Consumption Aesthetics, Aesthetic Acculturation. *Mayıs 2014 de Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi tarafından düzenlenen, Gençlik ve Kültürel Mirasımız konulu Uluslararası Kongrede, bildiri olarak sunulan bu yazı, gelitirilerek makale formatına dönütürülmütür. *Yrd. Doç.Dr., OMÜ Eitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eitimi Bölümü

2 Giri Yaam biçimlerinin ve kültürel tercihlerin dinamik yapısı gerei, kitlesel ve bireysel iletiim olgusunun teknolojik ve tasarımsal olarak dönüüm geçirmekte olduu bir evredeyiz. Bu evrede multimedya sistemleri,kitlesel iletiimi olanaklı kılan görsel iletiimi, sözel iletiime oranla çok daha etkin bir duruma taıma eilimindedir. Tüketime yönelik bir endüstrinin sosyo-kültürel bileenleri özellikle iletiim ekseninde birleen yaam pratiklerinin günümüzün multimedya ile gerçekleen estetik tüketimlerini gündeme getirmektedir. letiimi olanaklı kılan iletici ve alıcı arasındaki kodlama, mesaj ve iletiim aracı gibi iletiim sürecinin temel faktörleri büyük ölçüde görsellemi ve multimedya sistemleri ile dolaıma sokulmu durumdadır. Adeta dünya sözcüklere boulmutur. Nereye dönsek, bize ürünlerini satmaya, belli bir yönde oy vermeye veya davalarını desteklememiz için bizi ikna etmeye çalıan kiilerin hedefindeyiz (Radford, 2004:21). nsanlık tarihi, iletiim teknolojilerine yön veren basım ve yayın teknolojilerinin ilk örneklerinden günümüze kadar olaanüstü dönüümlere ahit olsa da, bu ticari ilikinin etkilerinin iletiim ihtiyacının, en eski çalardan günümüze kadar birey için her dönemde aynı heyecanı yarattıı söylenebilir. Ancak böylesi bir tespiti yaparken, günümüz bilgi ve iletiim teknolojilerinin iletiimi daha etkinve daha entegrasyon salayıcı konuma getirdii de unutulmamalıdır. Geçen yüzyılın ikinci yarısından itibaren kapitalizmin toplumsal önermesi olarak öne çıkan popüler kültür, toplumsal tüketim ve ifade biçimlerinde küresellemenin ve multimedyanın etkileri ile ortaya çıkmı ve yerlemitir. Kapitalizm gelitii sürece, mal ve hizmet salayanlar, tüketicinin seçim yaparken çok da özgür olmasını istemezler (Radford, 2004: 21).Böylesine bir tüketim kültürü, bata toplumsal ilikileri ve davranı biçimlerini yeniden belirlerken estetik kültürlenmeye de yön vermektedir sonrasının tüketim kültürü, multimedya ile düünme ve alımlama sürecindeki dönüümünde görsel tüketim ve estetik tüketimi öne çıkarmıtır. Medya ya da dier adıyla kitle iletiim araçları önemli bir kurumsal sosyalizasyon araçlarıdır. Gazeteler, dergiler, televizyon, radyo, filmler ve internet siteleri gerçekliin doasına ilikin neredeyse sınırsız derecede mesajlar iletmektedir (Newman, 2013: 73). Gelikin multimedya sistemleri ile oluturulan ve dolaıma sokulan kitlesel enformatik etkileim,kitlesel kültürün estetik tüketim deneyimlerini ve beeni ölçütlerini estetik kültürlenme bakımından deerlendirme konusu yapmıtır. Özelde birey,genelde ise kitle hakkında çıkarımda bulunmak için yaam biçimleri ve deneyimleri sonucunda kültürel bir olguya dönüen tüketim tercihleri sosyolojik açıdan- her dönemde önemli bir bavuru ölçütü olmutur. Günümüz popüler tüketim kültürü estetik kaygıları ön planda tutan bir estetik tüketimi öne çıkarma eilimini gelitirmektedir. Bu durumda tüketim olgusuyla, estetik deerler arasında psiko-sosyal açıdan çok fonksiyonlu bir iliki söz konusu olumaktadır. Tüketim toplumunda buna dayalı tercihler, yaam biçimleri ve tüketim kültürü baat bir rol üstlenmektedir. Tüketimle estetik deerler arasındaki psikososyolojik iliki üretim, tüketim, etkileim ve paylaım balamlarında bütünleyici bir rol oynayarak, estetik tüketim ve kültürlenmenin belirleyicisi olmaktadır. Günümüzde tüketim anlayılarını destekleyici en belirgin ve kapsamlı araç durumundaki multimedya video, bilgi, ses, oyun ve sosyal paylaım sistemleri için ortaya koyduu imgeleri ile kitlesel tüketimi artırmakla birlikte, varlıını da aynı kitlenin estetik olguları ve deerlerini kullanarak sürdürür. Multimedyanın bu sayede hem üreten hem de tüketen yeni bir insan deneyimini oluturduu görülür. Medya kültürü tüketim toplumu oluturmaya yardımcı olmaktadır. Bunun yanı sıra günlük hayat için yüksek tüketim ideallerini ve ahıslarını yansıtan örnekler bulmakta ve tüketicilere ürün memnuniyeti, sorunlarına çözümler, yeni teknolojiler ve öykünülecek modeller satmaktadır (Kellner, 2010: 7). Sandlin ve McLaren e gere; bu kapitalist paradigma, vatandalık anlayıını, tüketici tercihleri önceden belirlenmi bir seçim sistemine indirgemitir (Sandlin-McLaren, 2010: 239). Bireyi kendisi ve çevresi ile olan ilikilerinde böylesine etkin ve öznel duruma getiren multimedyanın öngördüü tüketim süreçlerinde gelien estetik tüketimin, tüketim olgusuyla ortaya çıktıını biliyoruz. Duygu ve düüncelerin sonucunda tüketime yönelik bir kavram olarak gelien estetiin klasik ve yaygın anlayıları multimedya sistemleri ile yaayan birey için estetik tüketimi alelade bir beeni ve tüketime indirgemitir. Tüketim eyleminin multimedya yoluyla beeniye dönük basit bir estetik kültürlenmeye

3 dönümesi, bu araçların aynı zamanda estetik tüketime ve estetik kültürlenmeye referans salayan nesneler olarak algılanmalarını gerektirir. Multimedya araçlarının bireylere yönelik ciddi birer referans olarak algılanması, multimedya ve estetik arasındaki ekonomik ve psikolojik ilikinin sanıldıı gibi basit bir ekilde tanımlanamayacaını ortaya da koyar. Gelecekteki deiimler ve dinamikler ne olursa olsun bugün medya kültürü, neyin gerçek, önemli ve hayati olduuna karar vererek, toplumsal ve politik konularda hükmetmeyi sürdürmektedir (Kellner, 2010: 10). Kitle iletiim araçları veya küresel anlamıyla multimedya ve birey arasındaki bu karmaık ve etkileimli iliki, birçok yönüyle deerlendirilebilecei gibi, estetiin temel deerleri ve toplumsal deerler açısından da incelenebilir. Dolayısıyla bireyin kültürel deneyimlerini incelerken; medya tüketimine estetiinin temel deerleri perspektifinden baktıımızda, multimedya tüketimi ve estetik arasındaki ilikiyi bir aratırma konusu olarak ele almak mümkün olmaktadır. Gözlem, okuma, deerlendirme veya tüketim tercihi noktasında birbirinden çok farklı sistemler ortaya koyan multimedya kültürel algı düzeyi ne olursa olsun bütün bireyler için bütüncül, balamsal ve da çok kültürlü sistemler yaratır. Böylesi bir durum kültürel etkileim ortamında, estetik algı ve kaygıların geliimi açısından dikkate alınmalıdır. Estetik algı ve bu algıya göre ortaya çıkan estetik kaygı multimedya eksenli bir tüketim balamında deerlendirilmelidir. 1. Multimedya Sistemleri letiim ve tüketim tercihlerinin bireysel ve kitlesel etkilerine balı olarak gelitirilen kitle iletiim araçlarının son tasarımları ve tanımlamalarının bireyin günlük yaamını bütünüyle etkisi altına aldıı görülür. Özellikle son yarım asırda gerçekletirilen bu tasarımları ve etkilerini inceleme konusu olarak ele aldıımızda multimedya sistemlerini en baa koymak gerekmektedir. Birleik bir kelime olarak multimedyayı (çokluortam) incelediimizde (TDK, 2005: 1419),multi(çoklu) birden çok ilev barındırabilirken, media(ortam) ise varlıın içinde bulunduu ortam anlamına gelmektedir. Öyleyse multimedya çoulcu eilimli ve kendine özgü tanımlamalarla yerine oturan bir olgudur.bireyin arzu ettii çok disiplinli etkileim olanaklarını ilevsel olarak ortaya koyabilecek estetik bir tasarım olarak karımıza çıkan multimedya sistemlerinin öncelikle bireyin bütün duyu organlarına hitap edebilecek biçimlerde üretildikleri görülür. Etkileimli olarak birden fazla duyu organına hitap edebilen çoklu ortamlar multimedya sistemi olarak belirtilebilir. Büyük ölçüde teknoloji ve tasarıma balı olarak üretime sokulan multimedya sistemleri birbirine benzeyen ve kendi içinde etkileimde bulunabilen çok sayıda medya tasarımının bir araya gelmesiyle olumaktadır. Günümüzde günlük yaam, eitim öretim ortamları bata olmak üzere kamusal olarak bireyin bütün deneyimleri multimedya sistemleri ile entegre olmu çoklu ortamlara dönütürülmütür. Bir piyasa köktenciliinin hâkimiyeti altındaki, egemen medya bir ticari gelenekler, propaganda ve elence kombinasyonuna dönümütür (Giroux, 2008: 207). Multimedyanın çounlukla ticari görünümlü bu yapısına Giroux gibi Chomsky nin ifadeleri de oldukça ilginçtir. Büyük medyalar, ayrıcalıklı izleyicilerini dier iyerlerine satan kurululardan oluur (Chomsky, 2002: 12). Multimedya üreticileri, bunun yanında bireyin hayatını bütünüyle etkisi altına alabilecek, kuatacak alternatif seçenekler üretebilmenin teknik ve tasarım olanaklarını aratırmaktadırlar. Bireyin aynı anda birden çok ihtiyacını karılamasına olanak veren multimedyanın duyulara olan etkisi ve bireyin tüketim tercihlerine olan etkisi bu çalıma konusu açısından önemlidir. letmek ve iletiim gibi pratiklere ortam salayan multimedya, bunu gerçekletirirken oluturduu her türlü kurguda bir mesaj ve imaj taımaktadır. Film ve televizyondan, çizgi romanlar ve reklamlara kadar medya mesajlarının çou, görsel ve metinsel unsurların bir karıımını sunarken, medya ortamının bütün izleyicileri, türler aracılııyla olduu kadar, kurumsal ve finansal düzenlemelerle de birbirine balayan basılı ve görsel kitle iletiim ortamı oluturur (Jensen, 2005:48). Böylece multimedya sistemlerinin iletiim ve tüketim odaklı sanal bir gezegen yarattıı da ortaya çıkar. Multimedyanın kurguladıı dünyamızda gerçeklikten oldukça uzaklaan bireyin tüketimlerini de dikkate almak gerekir. Rollo May, günümüzün medya dünyasını, bireyin kendisini yitik hissetmekle kalmadıı, gerçekten yittii, doadan ve

4 dier insanlardan yabancılamayla birlikte kendisinden de yabancılatıı bir dünya (Yaar, 2006: ) eklinde yorumlar. Varlık nedeni tüketim ihtiyacından kaynaklanan multimedyanın toplum üzerindeki etkisi kültürel açıdan deerlendirme konusudur. Mültimedyanın kültürel etkilerinden söz ederken tüketim kültürü ve etkileim kavramlarına ayrıca deinmek gerekmektedir. Günümüz itibarı ile multimedyanın medyadan devraldıı sistemlerden ve dönüümden söz ederken, sistem ve tüketici arasındaki ilikiden dolayı özellikle etkileim kavramına deinmek gerekmektedir. Tüketici ve sistem arasındaki etkileim süreci, genellikle tüketicinin sistemle olan münasebeti düzeyinde açıklanabilir. Bu açıklama kapsamında gösterilebilecek bir örnek olarak izleyiciyi ortam içinde olduu hissini vermek amacıyla gerçekletirilen- üç boyutlu sinema sistemleri gösterilebilir. zleyici için gelitirilen bu sistemler bunun da ötesine geçerek, -seyirci ve kurgu arasındaki ilikinin düzeyini artırmak amacıyla- seyircinin oturduu koltuklara filmdeki sahneye balantılı olarak hareket aktarılmaktadır. Böylece sistem izleyiciyi daha çok ortam içine çekmeyi ve dolayısıyla etkileimi artırmayı hedeflemektedir. 2. Multimedya ile tasarımcı birey anlayıı Medya ve multimedya sistemlerinin toplumsal bir yaklaımla öznellii hedefleyen üretim ve tüketim ekseninde var oldukları belirtilebilir. Multimedya sistemleri görsel kültür üzerinden öznelliin kurgulanmasına veya tasarlanmasına yönelik üretim ve tüketim potansiyelleri üzerine odaklanmıtır. Bilgi teknolojilerinin tüketime sunduu multimedya sistemleri, öznelliin ekseninde bütüncül anlayılarlaher bir tüketiciye birer tasarımcı rolü atfetmeyi önermektedir. Kurgulanması ve tasarımlanması sonlanmı geleneksel medya sistemleri bunun aksine kurgunun ve tasarımın henüz tanımlanmadıı; düünsel ve estetik açıdan bireyin ve toplumunda içine alındıı yeni multimedya sistemlerine dönümü durumdadır. Adorno, medyanın kamusal bir pedagoji biçimi olduunu ve medyanın bilerek ve isteyerek bir bilinç seviyesi yaratmada modern kitle iletiim araçlarının etkisini göz önünde bulunduran eitimcilerin ve dierlerinin oluturduu barbarlatırma biçimlerine büyük ölçüde katkıda bulunduunu söyler (Giroux, 2008: 62). Kitle iletiim araçları veya multimedya sistemleri olmaksızın günümüz iletiimini veya bunun ötesinde pedagojisini düünmek olanaksız hale gelmitir. Öznelliin merkezde olduu yeni multimedya sistemlerinden söz ederken bütün yeni teknolojilerin multimedya sistemlerini bu anlayıla üreterek tüketime soktukları görülmektedir. Düünsel veya estetik açıdan bireyin yorumsal anlamda içinde olmadıı multimedya sistemlerinin devamlılıının uzun sürmedii görülür. nsanlık serüveni yeni bir bin yıla girerken, medya kültürü; ekonomi, siyaset, kültür ve günlük hayatı düzenleyen merkezi güç olmaya devam etmektedir (Kellner, 2010: 7). Günümüz bireyi yorumsal anlamda multimedya sistemlerinin içinde olmayı oldukça özümsemi ve kabul etmi görünmektedir. Özellikle sosyal medya ile bilgi, sosyal olaylar, sanatsal aktiviteler, kentsel yaam, siyasi veya toplumsal anlamdaki her türden içerikler günümüz bireyini multimedya sistemleri ile konunun muhatabı yapmı ve yorumlamasını, kurgulamasını, tasarlamasını önermitir. Bu anlamda popüler bir multimedya sisteminin parçası olarak sosyal medya ile bütün bireyler sosyal anlamda, siyasi, sanatsal ve daha pek çok yönden içerik üretmektedir. Bireyin öznelliinin ön plana çıktıı böylesine bir sistemler bütünlüünde, yorumlarının önemsendiini ve deer verildiini fark eden birey tüketim kültürünün bir mekanizması olduunun farkına varmadan veya göremeden sistemin bir parçası olmaya devam edecektir. Gerçeklikte böyle bir medya, insanların bakı alanlarını daraltıp demokrasiye, tartıma platformlarına, eletirel alıverilere ve vatandalık haklarına zarar verir (Giroux, 2008: 208). Ve bu sistem yetkin veya yetkin olmayan bütün bireylerin yorumlarına, kurgularına ve öngörülerine açık bulunarak ahlaki dejenerasyon yaratmaktadır.bu anlamda üretim ve tüketim pratiklerini bu anlayıla sürdüremeyen medya sistemlerinin hızla yok olacaını kestirmek de zor deildir. Görüldüü gibi bireyi hızla içine alan multimedya sistemleri özellikle internetin hâkim olduu balamları daha etkili hale getirmektedir. Bu yolla bireyin sosyal içerik üretimine olanak veren multimedya sistemleri dierlerine oranla, düünsel içerik ve estetik içerik gibi nitelik bakımından ön plana çıkan çok hızlı deikenlere olanak veren genel sosyal içeriklerle dikkat çekmektedir. Hızla deien sosyal

5 içerikler üreticilerinin birbirleri ile olan etkileimlerine olanak vermektedir. Bugün sıradan bir yaam sürdüren ve nitelikli bir içerik üreten bir birey, popüler anlamdaki üreticilerle, siyasi, ahlaki ve sanatsal üreticilerle aynı platformlarda karılama olanaını da bulabilmektedirler. 3. Multimedya ve Tüketim Olguları Bir önceki bölümde multimedya sistemlerinin iletiim ekseninde tüketim odaklı sanal bir gezegen yarattıına deinilmiti. Bireyin kendi deneyimleri dıında kalan dünyayı kefetme arzusu ve tüketim alıkanlıklarının normal dengelerin üzerine çıkarma eilimleri büyük ölçüde multimedya sistemleri sayesinde gerçeklemektedir. Teknokapitalizm, göz kamatıran ve karı konulamaz bir bilgi/elence toplumuna girerken, medya devleri arasındaki birlemeler hızla çoalmakta, rekabet artmakta ve medya, seyircilerin ilgisini büyük para mekanizmalarını körükleyen programlara ve reklamlara çekmek için gösteriler düzenlemektedir (Kellner, 2010: 7). Öncelikle bireye hizmet ettii sanılan multimedya sistemleri eletirel olarak deerlendirildiklerinde bunun pekte böyle olmadıı görülür. Tüketim kültürü perspektifinden incelendiinde, kamunun mülkiyet alanını kültürel olarak büyük ölçüde etkisi atına alan multimedya; yaratmı olduu global baskın tüketim kültürü ve alıkanlıkların daima en iyisi ve yenisi olduu imajını yaratmaktadır. Multimedya tüketim ve toplum arasındaki etkileimi deerlendirirken modernitenin ortaya koyduu yaklaımlara da referans gösterilebilir. Modernitenin karakteristik bir dayatması olarak tüketim kültürü bireyi ve toplumu farklı sosyal balamlarda etkisi altına alabilen bir olgu olarak karımıza çıkmaktadır. Tüketim kültürü içinde multimedya sistemlerine özel bir bölüm ayırmak gerektii bu ekilde anlaılabilir. Modernitenin kültürel sonuçları bakımından multimedya ve tüketim olgusunu tartıırken sosyal göstergeleri ayrıca incelemekte fayda vardır.ülkemiz için sosyo-ekonomik gelimilik düzeyinin çok üzerinde bir multimedya tüketimi ve anlayıları söz konusudur. Tüketim kültürünün yeni kahramanları bir hayat tarzını üzerinden düünmeksizin gelenek ya da alıkanlıklar yoluyla benimsetmekten ziyade, hayat tarzını bir hayat projesi haline getirir (Featherstone, 2005: 145).Bu ekilde hayat tarzı ve tüketim olgusunun multimedyanın manipüle ettii düünülebilir. Günümüz bireyi, kendisi için üretilen multimedya sistemleri balantılarında içerik üreten bir konumdadır. Böylece sanatsal, kültürel, endüstriyel platformlarda tüketimle birlikte üretim eyleminde de bulunabilen günümüz bireyi, multimedya sistemleri ile olan münasebetinde bilgi ve haber medyasında görülerini tartıabilmekte ve sanatsal etkinliklere katılabilmektedir. Bu nedenle multimedya tüketimleri incelendiinde öznelliin ön plana çıktıı görülür. Bireyin bütün bir gününü kapsayabilecek deneyimlerine alternatifler üreten multimedya, üretimlerini ve tasarımlarını da buna balı olarak gelitirmektedir. Öznelliin ön plana çıktıı, bireyin multimedya ile olan etkileimi dorultusundaki tüketim anlayılarının arttıı böylesi bir süreçte, bütün deneyimlerini ulusal ve uluslararası ölçekte deerlendirme fırsatı bulabilen birey, aynı anda hareketli grafikler, dijital video, müzik, ses, resim ve video animasyonları içeren programlar, görsel imgeler,imajlmar, bilgi içeren etkileimli medya ile ilgilenirken aynı anda da özel olarak mesleini icra edebilmektedir. Bilmedii dünyanın ve yaamadıı deneyimlerin tecrübe edilebileceine yönelik inançları ve teknolojik imkânları sunan multimedya böylece bireye kendi kararlarının ve öznelliinin sonuçlarını gösterebilmektedir. Hiçbir sınırlamanın ve engelleme eiliminin söz konusu olmadıı böylesi bir ortamda birey tüketim özgürlüünü yaamaktadır. Metanın ön planda tutulduu kapitalist toplumlarda vitrinler ve reklamlar, dü kuran insanı çekmek için düzenlenmi ökse çubukları gibidir (Erns, 1995: 105). Erns in sözünü ettii birey ile vitrinler ve reklamlar arasındaki iliki ve etkileim, geçmie oranla süreçsel balamlarda günümüz bireyini ifade etmesi bakımından son derece uygun bir ifade biçimidir. Yaratılıının ilk gayesi ihtiyaç üretmek ve bunları karılamak olan multimedya, günümüzde bütün bireylerin ortak tüketim alanı olarak kullandıkları süreçlerin en baında gelmektedir. Tüketicisiyle beraber yaratılan bir anlam olan multimedya ve multimedya tüketiminden bahsedersen tüketim kavramına kısaca deinmek yararlı olacaktır. Ekonomik olduu kadar kültürü yansıtması bakımından anlamını gelitiren bir kavram olarak ele alınması gereken tüketim, sosyal etkileime dönük psikolojik bir olgu olarak görülmek durumundadır

6 Tüketimin kitle toplumunun manipüle ettii ürünler olduunu ifade eden Featherstone, tüketimin her eyden önce göstergelerin tüketimi olarak algılanması gerektiine dikkati çeker (Featherstone,1996: 141); Baudrillard a göre metaların kitlesel üretim yönündeki hamlenin temel görünümü udur. Kapitalizme koullarında, malların orijinal doal kullanım deerinin mübadele deerine tabi kılınması metanın Saussurecü anlamda bir gösterge; yani anlamı özgöndergesel (self-referantial) bir gösterenler sistemi içerisindeki konumu tarafından keyfi olarak belirlenen bir gösterge haline gelmesiyle sonuçlanmıtır. u halde tüketimin, kullanım deerlerinin tüketimi olarak, maddi bir fayda olarak deil, her eyden önce göstergelerin tüketimi olarak anlaılması gerekir (Featherstone, 1996:141). Tüketim kültürünün çeitli ekillerde dolaysız bedensel tahrik ve hazlar yaratan, tüketicinin hayalinde cokuyla karılanır hale gelmi hazlar, rüyalar ve arzular sorununu ortaya koyduu üzerinde duran Featherstone a göre; Tüketim kültürü alıkanlıkları, hayat tarzını bir hayat projesi haline getirir; bir hayat tarzı çerçevesinde bir araya getirdikleri ürünlerin, giysilerin, pratiklerin, tecrübelerin, görünülerin ve bedensel özelliklerin tikelliinde kendi bireyselliklerini ve üslup anlayılarını tehir ederler. Tüketim kültürü içerisinde modern bireyin sadece elbiseleriyle deil, bir beeniden yoksun olup olmadıını gösterecek ekilde, evi, mobilyaları, dekorasyonu, otomobili ve dier faaliyetleriyle de konutuunun bilincine varması salanır (Featherstone, 1996: 145). Birey, birer multimedyaya dönüme eilimindeki tüketim malzemeleriyle dolaylı veya dolaysız bir iletiim ve etkileim halindedir. Böylesi bir arzu ve istek özellikle genç bireylerin tüketim üslupları, multimedya üretimi ve tüketimini planlayan sektörel düüncenin yeni yapılanmalarına yön verecek niteliktedir. Teknolojik gelimeler dorultusunda tüketim çılgınlıının multimedya sektöründe yaandıı günümüzde, insanlar hayatlarını meta ya duyduu arzu istikametinde kitle iletiim araçlarına göre yönlendirip programlar hale getirmitir. Gündelik hayatın enformasyonu konumundaki multimedya tüketiminin youn olarak egemen olduu modern toplumlarda özellikle genç bireylerin bu ilikileri birçok aratırmaya da konu olmutur. Özellikle gençlerin çalıırken, dinlenirken, uyurken, spor yaparken, vs. cep telefonu ve internetin saladıı multimedya imkânlarından kendisini alamadıı görülür. Günümüzde medya tüketiminin çok çeitli biçimlerde gerçekletirildiini ifade eden Nalçaolu na göre; zleyiciler yalnızca içerii için tüketmiyorlar. Aynı zamanda medyayı kendi amaçları için kullanıyorlar ya da medya tüketicinin ihtiyaçlarını karılamalarını salıyor (Nalçaolu,2003: 47). Bugünün bireyi teknolojinin gelitirdii ve çeitlendirdii multimedya ile sadece içerii tüketmiyor aynı zamanda içeriin üretilmesine katkıda bulunabilecek duruma geliyor. Tüketici buradaki kendi konumundan oldukça memnuniyet duyduunu da sosyal medya paylaımları ve tüketimi ile gösteriyor. nceolu, medya tüketiminin geldii noktayı öyle özetlemektedir; ngiltere nin ve Dünya nın ilk günlük gazetesi London Daily Courant, 11 Mart 1702 de çıkarıldı. ABD, radyo ve televizyon yayıncılıının gelimesine öncülük etti. Kablo Tv yayınlarının ilk kez ABD de balaması ve yayılması elektronik yayıncılıın özel giriimin elinde olmasından kaynaklanıyor. Gazetelerden farklı olarak televizyonun okuryazarlık engeli yoktur. 100 Amerikalının 90 ının evinde televizyon seti vardır. 24 Kasım 1963 te ABD nüfusunun % 96 sı Bakan Kennedy e yapılan suikastı dünya nüfusunun 1/5 i yani, 750 milyon kii 20 Temmuz 1969 da Amerikalı astronot Neil Armstrong un aya ayak basıını canlı izledi (nceolu,1994: 10-72). Çoklu ortamlara dönüen medyanın günümüzdeki tüketim oranı geçmie oranla çok daha fazladır. Bu oranın önemli bir bölümünü gençlerin olutuu söylemek yanlı olmayacaktır. Günlük yaam biçimlerine göre tasarımlan multimedya sistemleri bu yönüyle alternatif yaam ve tüketim olanakları sunmaktadır. Günümüz gençliinin arzu ettii yaam biçimleri, tüketim tercihleri ile ihtiyaç duyduu bütün bilgileri satın aldıı bir multimedya sisteminden elde etmektedir. Kültürel anlamda bir gencin kafasındaki bilgilerin büyük bir çounluunun multimedya sistemleri ile ekillendii söylenmektedir

7 Sosyal ve kültürel içeriklerinden ötürü ticari olma durumu pek önemsenmeyen veyageri planda kalan multimedya, endüstrinin ve ekonominin önemli bir parçası durumundadır. Sosyal etkileri ile dikkati çekse de ekonomik ve ticari kaygılarla üretilen sistemlerdir. Önemli ticari kuruluların elinde bulunan multimedya sistemlerinin endüstriyel ve ekonomik bir oluum olduunu; basit bir iletiim aracı olarak bir telefon markasının yeni üretilecek olan versiyonunun ne zaman üretileceine ve fiyatının ne olacaına ilikin beklentilerin önemli bir kitle tarafından merak konusu olduundan anlayabiliyoruz. Jean-Marie Charon un önemli ticari kurulularının ellerinde bulunan medyanın ticari ve ekonomik bir oluum olduuna ilikin kanıtı öyledir: Bütün dönemlerde gazetelerin üç hedefi vardır:bunlardan birisi basılan metnin miktarını gelitirmek; ikincisi çeitlilik ve içerii gelitirmektir (Charon,1992: 269). Sadece basın medyası için yapılan bu tanımlar, genelde multimedyanın ekonomik niteliini açıklamak için yeterlidir. Bu durum dier kitle iletiim araçları için de biçim ve içerik farklılııyla geçerliliini korumaktadır. Kitlelerle iletiimi salayan tüm araçları kapsayan multimedya sistemleri bireyleri son derece hızlı bir yaam temposuna itmektedir. Büyük ölçüde popüler kültürün dayattıı tüketim olgularında multimedya davranı ve tüketim tercihlerinde çabuk etkilenen, çabuk tüketebilen ve de aynı hızla terk edebilen bir gençlik yaratmıtır. Günümüzün karmaık modern toplumlarında bireylere kendi tecrübe ettikleri deneyimler dıında kalan dünyanın bilgi ve tecrübelerini ve olaylarını aktarma eilimindeki multimedya her türden iletiime yönelik unsurlarla bireyi son derece hızlı bir tüketim sürecine itmektedir. Teknolojik gelimelerin en hızlı yansıdıı alan olarak multimedya sistemleri böylece önemli bir tüketim kültürü oluturmaktadır. Her bir parçası kendi içinde bir sistemler bütünlüü barındırabilen çoklu ortamlarla multimedya sistemleri postmodern bir tüketim kültürü çaını modernize etme gayretindedir. Multimedyanın bireyleri gerçekliin ötesinde imajlar peinde koturduuna ve farklılamanın tüketim kültürünün en önemli silahı olduuna dikkati çeken Fetherstone a göre; Kurallar yoktur, tercihler vardır. Tüketim kültürü maddi bir fayda olarak deil, göstergelerin tüketilmesidir. Sıradan mallara giz, sır, egzotiklik, güzellik ilintilendirilir. Bu malların orijinal ve ilevsel kullanımı gözden kaybolur. Bizim gerçeklik duygumuzu tehdit eden bir imaj aırılıı üretir. Tüketim kültürü postmodern bir kültürdür. Bu dünya, iliki ve tecrübelerinde en son modanın peinden koan, maceradan holanan, yaayacaı tek bir hayatı olduunun ve bu hayatta zevk almak için gayret edilmesi gerektiinin bilincinde olan insanların dünyasıdır (1996: 25). Multimedya tüketim kültürünün temsilcisi gibi hareket etmektedir. Bireyler, her türden bilginin kaynaı ve aktarıcısı olan elendirme, bilgilendirme ve eitme gibi son derece geni görsel ve iitsel özellikleri kapsayan multimedya araçlarını kendi amaçları dorultusunda kullanmaktadır. zleyiciler medyayı yalnızca içerii için tüketmiyorlar. Aynı zamanda medyayı kendi amaçları için kullanıyorlar ya da medya izleyicilerin bazı ihtiyaçlarını doyurmalarına yarayabiliyor. Bu durumda medyanın etkisinden deil, nasıl kullanıldıından ve hangi ihtiyaçları karıladıından söz edilebilir (Nalçaolu, 2003: 27). Yeni multimedya sistemlerinin hangi dorultuda kullanıldıkları, özgürletirici veya tüketim dorultuları balamında kullanılması gerektii önemli bir tartıma konusudur. Yeni iletiim teknolojilerinin hayatımızı ve dünyayı nasıl deitirdii sorunu, bu teknolojilerin bize saladıı imkânlar kadar, bu imkânların kimler tarafından, ne için ve nasıl kullanıldııyla ilgili bir sorundur. Çünkü yeni iletiim teknolojilerini özgürletirici hedefler için kullanacaklar ya da daha fazla baskı ve kontrol için kullanacaklar da bizleriz (Alanku, 2008: 29). Buradan medya tüketiminde belirleyici unsurlardan birisinin, insanların ihtiyaçlarına karılık verip veremedikleri sonucunu çıkarabiliriz. Multimedyadan istediini elde eden bireyler büyük ölçüde özgürletirici yanından dolayı tüketimini tercih ettii sistemde devamlı kalmayı tercih etmektedir. Bireyin tercihine ilikin seçenekleri bir arada sıralayacak olursak; multimedya sayesinde: Mekân ve zamanın sınırları silinmekte, bunun sonucu olarak zaman ve mekândan baımsız olunabilmektedir; Gerçeklik yeniden, baka türlü veya daha iyi bir biçimde yaratılabilmektedir; Birey belirlenmilikten ve sorumluluklarından kurtulabilmekte, kendi kararları dorultusunda kendini gerçekletirebilmektedir;

8 Bireyi bakalarına baımlı olmaktan kurtarmakta ve sadece kendi istedii kiilerle iletiim kurmasını salamaktadır; Bireysel belirlenmilikten kurtulup,kendi dünyasını kurgulayabilmektedir (Funk, 2007: 44-46). Bundan böyle artık multimedya ile birey kendi öznellii için sunulmu fastfood tarzı medya içeriklerinden kurtulup, multimedya ile kendi medya içerik üretimlerinive kendi öznel dünyasını oluturabilme ve paylaabilme konumuna ulamıtır. 4. MULTMEDYA TÜKETM BALANTILARINDA ESTETK METODOLOJ: ESTETK TÜKETM VE ESTETK KÜLTÜRLENME Bireyin yaam tecrübeleri sonucundaki estetik tüketim ve estetik kültürlenmelerinin multimedya sistemlerine göre nasıl deitiini ve ekillendiini ele alan bu çalımada, büyük ölçüde meta ekonomisinin tüketim sonuçlarını ortaya koyan multimedyanın amacı, üretilen metanın tüketicinin tecrübelerinden daha baka bir ey olduu algısını yerletirmeye yöneliktir. Multimedya sistemleri algısal süreç içerisinde estetik tüketimi ve kültürlenmeyi elenceli bir keyif alma sürecine dönütürmektedir. Estetik farkındalık olarak da tanımlayabileceimiz bu doal ve yapay çevredeki ayrıntıları fark edebilme becerisi, bireylerin ayrıntılar üzerindeki deerlendirme biçimleri ile doru orantılıdır. Estetik algılamanın ve kültürlenmenin gerçekletirilmesi ancak gözün görme kültürünün, okuryazarlıklar nezdinde daha çok gelitirilmesi ile mümkün olabilir. Estetiin temel deerleri açısından multimedya tüketimi hakkında objektif sonuçlar elde edebilmek amacıyla çalımamızın bu bölümünde, tüketim tercihi, beeni ve tüketim, izlemek ve görsel tüketim, algısal tüketim, endüstriyel tüketim ve medya tüketimi gibi konular üzerinde durulacaktır. Bireyin daha çok bilgi edinme, haber alma ve elenme maksadıyla kullandıkları multimedya, her yatan tüketicisine ulaabilen ve her biri için ayrı ayrı anlamlar ifade eden içerikler ve deneyimler üretir. Toplumsal hayatta ihtiyaç duyduumuz, iletiim ve etkileime dayalı süreçlerde en sık bavurduumuz multimedyayı kendi arzularımıza göre kullanıyor, günlük hayatta merak ettiimiz önemli birçok olayı bu araçlar vasıtasıyla takip ediyoruz. Bütün bireyler için multimedya sistemleri ile olan tüketim tercihleri de farklı gerekçeler arz edebilir. Konu ile ilgili Morley in tespiti çok çarpıcıdır; Her gün birkaç saat televizyon seyreden, imgeleri tüketen insanlar için endielenmemiz gereksizdir. nsanlar medya tarafından yönlendirilen kültürel aptallar deil, eletirel, etkin izleyici ve dinleyicidir (Morley, 2005: 102). Popüler kültür ya da kitle kültürünün etkisiyle, iletiim araçlarının bizim için hazırladıı nesneleri, tercih ya da beeni gibi kiisel nedenlerle seçiyor ve tüketiyoruz. Multimedya sistemleri ile estetik tüketim ve kültürlenme arasındaki balamsal iliki, özellikle genç bireylerin bütün yaamsal etkinliklerinde karımıza çıkmaktadır. Günümüzde insanların en çok etkileimde ve tüketim ilikisinde bulunduu alanların baında multimedya tüketimi gelmektedir. Kiiliin ve kimliin ötesinde, psikolojik ve kültürel bir olgu olarak tüketimi en çok destekleyen araç, varlık nedeni ihtiyaç gidermek olan multimedyadır. Buradan hareketle multimedya sistemlerini, tüketicilerin üzerinde çeitli anlamlar ina edebilen platformlar olarak da deerlendirmek mümkündür. Multimedya tüketimi tercih, beeni, alıkanlıklar ve paylaım olanakları ile estetik kültürlenmeyi medyana getirmektedir. Multimedya daha çok kültürel olarak tercih edilen estetik tüketimlerle öne çıkmaktadır. majlar ve görsel imgelerle geni ve çok boyutlu bir tasarım platformu oluturan multimedya kültürel olarak estetiin tüketimi ve paylaım olanaklarına da hükmedebilmektedir. Hall a göre, olaylar ancak tele-görsel söylemin biçimleri içinde temsil edilebilir (Hall, 2005: 84). Görsel olarak üretilen imgelerin tasarımsal ve estetik boyutu tüketimin de aynı ölçüde estetikle olan ilikilerini ortaya koymaktadır. Görsel medya, video sanatından bilgisayar grafiklerine kadar uzanan yeni biçimlerle ortaya çıktıı gibi, basılı ve sesli medyadan daha farklı estetik ifade yöntemleri sunmakla kalmaz; uzun vadede görsel iletiim, hitap tarzları ve izleyiciye önerdii özne konumları aracılııyla farklı sosyalleme ve kültürel kazanım tarzları da sunar (Jensen, 2005: 48). Medya araçları nesnelerin görüntü boyutlarını ortaya çıkarırken, görüntü estetiinin alanına da girmektedir. Görüntünün anlattıı ile anlatma biçimi zaman içinde kiisel üsluplara göre deimitir ve deiecektir. Deimeyen, görüntünün üstünlüü ve dilidir (Kılıç, 1994:

9 82). Medya, görüntü estetii ile izleyicinin daha iyi görmesini, duygularını görüntü boyutunda younlatırmasını; konunun estetik enerjisini, ritmini ve aynı zamanda yapısal bütünlüü salar (Kılıç, 1994: 91). Görsellik, görüntü sunumu, görüntü estetii ve etkileim kavramlarının, multimedya tüketicilerinin genel estetik olguları üzerinde bütünleyici rolleri bulunmaktadır. Multimedyaile etkileiminde gerek cihazın kendisi ve saladıı içeriklerle etkileimegirerek ona karı estetik tavrını ortaya koyan tüketici, görüntü estetiinin etki alanına da girmi olmaktadır. Multimedya karında tüketicinin bu edilgenlii, onun bundan sonraki tercihlerinde multimedyadan aldıı estetik kültürü yansıtma bakımından önemli görülebilir. Önceleri medya ile edilgen durumdaki birey multimedya ile eletirel bir ortama girerek etken bir duruma gelmitir. Bireyin parçası olduu kültürün içinde tüketime ihtiyaç duyduu her türden oluumu kendine özgü teknik ve estetik balamlar aracılıı ile dolaıma ve paylaıma sokabilen multimedya sistemleri, özellikle imge ve imajın estetik manipülasyonlarını gelitirerek estetik kültürlenmeye imkân vermektedir Endüstriyel Estetik Multimedyanın tüketim ve ticari boyutunu ele aldıımız bölümde multimedyanın endüstri ile olan balamsal ilikisine deinilmiti. Multimedya ve basın endüstrisinin tüketime soktuu ortamların tüketime ilikin deerlendirmeleri estetik üretimlere balı olarak deikenlik arz etmektedir. Estetik multimedya endüstrisinin dikkate aldıı bir deer olarak düünülmek durumundadır. O halde endüstriyel ortam içinde estetik kaygının önemli olduu ve tasarım sürecinde toplum tabanlı olgular olarak uygulandıı dikkate alınmalıdır. Dinamik i dünyası sürdürülebilir bir ekonomi yaratmak amacıyla biliim teknolojilerini kullanarak, tüketicilerine ulama amacıyla her geçen gün yeni stratejiler belirlemektedir. Bu stratejilerin ana belirleyicisi ise multimedya sistemleri ve bu dorultuda üretilen içeriklerdir. Baarılı markalar bu dorultuda multimedyanın estetik gücünü kullanarak, tüketiciyle duygusal ilikiler kurmaktadır. Endüstriyel estetik, ilevsel yaratı süreçlerinin sonunda ortaya çıkan ve genel estetik kavramına epeyce katkıda bulunan en kapsamlı oluumlardan biridir. Endüstriyel estetii taıyan önemli öeler olan hayatımızdaki nesneler/objeler, u veya bu ekilde her gün karıımıza çıkmaktadır. Yaantılarımız bu nesnelerin gündelik veya anlık tasarımların tüketimi ile geçmektedir. Endüstriyel sektör estetii dikkate almakta ve estetik tüketimlerin ortaya koyduu ekonomik sonuçları önemsemektedir. Bu bakımdan endüstriyel ortam estetii bir pazarlama aracı ve ikna edici süreçlerin bir parçası olarak kullanmaktadır. Endüstriyel estetiin belirleyicisi durumundaki sosyal olgular açısından multimedya sistemlerinin tüketim oranı ve bunun içinde reklam, basın, internet ve sosyal medya endüstrisinin ulatıı son noktada, estetik tüketimler belirleyici bir faktördür. Her tüketim nesnesi hakkında inandırıcı bilgileri kurgulayarak zihnimize yükleyen ve tanıtımını yaptıı nesnenin birey için ne kadar hayati olduu vurgusu üzerinden tüketimini salayan tanıtım sektörü endüstriyel üretimin ve tüketimin güncel sonuçlarını belirleyen bir faktör olarak da ele alınabilir. Sender, reklamlar ikili ileve sahiptir; kendimizi toplumsal varlıklar olarak kurmak için özdeleip izleyeceimiz rol modeller tedarik etmek ve giderek ticarileen bir toplumsal ortamda, bizi pazarın arzu edilir kabul ettii çeit ve miktarlar dorultusunda yönlendirmek (Sender,2005: 159) derken, reklam endüstrisi örneinden hareketle bütün sistemleriyle multimedya endüstrisinin estetik gücünü vurgulamı oluyoruz Kitle Estetii Toplum bilimi açısından tıpkı medya gibi estetik de tüketicisiyle birlikte yaratılan bir anlam içermektedir. Ünlü Kanadalı iletiim bilimci Mac Luhan ın mesaj araçtır sözünden esinlenerek her yeni medyum/aracın kendi mesajı olduu kadar, izleyicisini de yarattıı söylenebilir (Nalçaolu, 2003: 47,48). Bu bakımdan kitlenin estetikle olan ilikisini ele alırken, tüketim toplumu cümlesini tersinden okumakta fayda vardır. Tüketimin toplumsal veya kitlesel müterek sonuçları estetiin kitle bazında nasıl deerlendirildii konusuna açıklık getirebilir.kitlenin öngördüü kültürel veya geleneksel anlayıları bir kültürlenme pratii olarak deerlendirirken kitlenin ürettii toplumsal deneyimleri kitle iletiimi, kitle iletiim araçları, kitle psikolojisi, kitle kültürüve kitle estetii türünden yaklaımları dikkate almak durumundayız. Konumuz açısından kitle estetii kültürel bir sonucu ifade etmektedir. Bu,

10 toplumların geleneklerinden getirdikleri ve yeni ile bütüncül olarak oluturduu deneyimlerin bir sonucudur. Toplum veya kitle bazında böylesi bir sonucun ekillenmesi ve ortaya çıkması kitle iletiim araçları sayesinde daha hızlı olmutur. Kitle iletiim araçları yerine ifade ettiimiz multimedya sistemleri günümüzde bu sonuçları etkileyen önemli bir etkendir. Küresel etkiye sahip olan multimedya sistemleri kitle hareketlerinin olduu gibi estetik tavrın olumasına da katkı salamaktadır. Bilgilendirmek, eitmek ve elendirmenin yanında kitleleri kaynatıran kültürler arası etkileimi salayan multimedya, tüketicilerinin duygu, düünce ve anlayılarını etkilemekte ve ortak beeni ve estetik tercihlerdeki davranılar bakımından kitlesel sonuçlar elde etmektedir. Bu nedenle estetii bireyin ve kitlenin doasını merkez olarak açıklayan yaklaımlara ek olarak, konuyu estetiin toplumdaki ilevi açısından deerlendiren teoriler de bulunmaktadır. Bu teorilerdeki temel kavrayı ise, estetik kültürün her dönemin ve sosyal yapının dayandıı veya güç aldıı noktalardan birisi olduu yönündedir. Deerlendirmeden de anlaılacaı gibi kitle estetii, bireyleri toplu halde tüketime yönlendirebilme yeteneine de hâkim olduu söylenebilir. Multimedya sistemleri yoluyla kitleleri etkileyen estetik ideoloji veya bu yönde oluturulan kültürlenme, bireylerin egemen yaklaımlara kapılmalarının yolunu açan ve bunun formunu oluturan bir olgudur. Estetik ideolojinin argümanlarını son derece iyi kullanan multimedya genel olarak ortak bir kitle estetiinin yaratıcısı ve taıyıcı durumundadır. Oluturulan estetik ideoloji, temsil ettii sistemin önermeleriyle uyum halinde estetik anlayıını kitlelere yayarken, yaadıımız çaın saladıı iletiim imkânlarıyla, çok farklı yalardan ve kültürden insan gruplarını da ortak bir estetik anlayıı dorultusunda bütünletirebilmektedir Tüketim Estetii Birey var olduu andan itibaren tüketim olgusu ile karı karıyadır. Genel olarak somut bir ekilde gerçekleen bu olgu, bireyin bilinçsel düzeyinin gelimesinden sonra estetik anlamlandırmalarla ilikilendirilir. Güzelin bilimi veya güzelin bilgisi olarak estetiin sanatsal potansiyeli kadar onun tüketim olgusuna dönümü olmasını da deerlendirmek gerekmektedir. Güzel i beenilen, tercih edilen, göze ve kulaa ho gelen anlamları ile deerlendirmek tüketim estetii açısından önemlidir. Bireyin güzel le olan ilikisini estetik gerektirme ile ifade edebiliriz. Tüketim, belirli bir ihtiyacın tatmini için bir ürünün ya da hizmetin edinilmesi, sahiplenilmesi, kullanılması ve yok edilmesi olarak tanımlanabilir. Bireyler, sadece pratik yararları ve ilevlerinden dolayı deil, aynı zamanda kim olduklarını gösterme, duygularını ortaya koyma ve çevreleriyle iletiim kurma amaçlarından dolayı da ürün satın alıp kullanırlar. Modern tüketim kavramı içinde ürünlerin özelliklerinden, ilevlerinden çok taıdıkları ve yansıttıkları anlamların aırlık kazandıı görülür (Saocak, 2007: 257). Bu da gösteriyor ki, tüketim ekonomik olduu kadar kültürel bir olgudur. Her ne kadar ticari bir meta da olsa ürünler, kültürün taıyıcısıdır ve yaam biçimlerini ve estetik deerleri tümüyle ekillendirme gücüne sahiptirler. Yaadıımız çada kapitalizmin etkisi dikkate alınırsa, bugünü kavramada estetik ideolojinin tüketim toplumunun argümanları arasında nasıl bir yer igal ettiine bakmak faydalı olacaktır (Çetinkaya, 2000: 3). Estetik kaygıların biçimlendirdii, gündelik yaama ait nesneler insanolunun daima ilgisini çekmitir. Somut yaamda ilevsel olarak deerlendirilen ve tüketilen tasarım ürünleri ileri düzeyde talep görmektedir. Özellikle ürünlerin yenilendiine ve daha estetik hale getirildiine, tüketicinin kültür seviyesini yansıtan asil zevklerine cevap verebilecek kıvama getirildiine dair mesajlar reklam yoluyla sunuluyor. Tüketime yapıtırılan bu estetik fikri aslında tüketimin estetize edilmesinden ziyade estetiin tüketilmesi anlamına geliyor (Çetinkaya, 2000: 4). Yaygın popüler tüketim kültürü paylaımcıları arasında fark gözetmeyen ve evrensel tasarım olarak tanımlanan çok kültürlü ilevsel üretimlerde olduu gibi, tasarım pratii ve tasarım felsefesi açısından multimedya sistemleri bireyler üzerinde daima kimlik ve estetik anlam sorunları yaratmıtır.kitle kültürü ve tüketim olgusu ile ortaya çıkan bu anlam sorunu bireyin gerçekletirdii estetik tercihlerle anlam kazanmaktadır. Featherstone un (1996) belirttii gibi, tüketim kültürü romantik otantiklii ve bir kimsenin bakalarının yerine narsistik bir ekilde kendisini honut kıldıı duygusal doyumu öneren rüyaları, arzuları ve fantezileri tahkim eden imajları, göstergeleri ve simgesel malları kullanır (Saocak, 2007: 264).Tüketim olayının

11 gerçekletirilmesinde multimedyanın önümüze koyduu duygusal seçenekler arasından yaptıımız seçimler birer estetik tercih olarak ortaya çıkar. Tercihlerimiz çou zaman multimedya sistemleri ile bizi bütünüyle hazır alıcı durumuna da getirmitir. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında kapitalizmin aırlıını giderek hissettirmesi sonucu ortaya çıkan popüler kültür, toplumun her kesimini benzer bir tüketim ilikisine yöneltmekte ve küresellemenin bir ürünü olarak da tüketim kültürü, bata estetik olmak üzere tüm toplumsal ilikileri yeni batan belirlemektedir (San, 1983: 197). Böylece alternatif seçeneklerdeki nesnelerin toplumsal ya da simgesel deerleriyle donatılan günlük yaam, insana birçok estetik deer yükleyebilmektedir Kurgusal Estetik Kurgu, estetik tüketimle birlikte soyut düüncenin somutlamı neticelerini yansıtmaktır. Kurgu hedeflenen belirli amaçlar dorultusunda gerçekletirilir ve kavramsal olarak zengin bir içerie sahiptir. Belirli bir olay, görsel ya da sesin yeniden yapılandırılmasını kendine özel armonisini temsil eden kurgunun temsil ve içerii anlamsal bir özellik taır. Kurgunun sahip olduu bu anlam ona salanan özel niteliklerden kaynaklanır. Tüketim tercihlerinin önemli bir belirleyicisi durumundaki estetiin de kuramsal ve deneysel alanlar içinde kurgulandıı dikkati çeker.eitim programları, kitle iletiim ve endüstriyel üretim anlayıları gibi daha pek çok alan içinde estetiin kurgusal açıdan önemsendii bilinmektedir. Belirli bir disipline dayalı veya çou zaman disiplinler arası bir üretimin sonucu olan multimedya sistemlerinin tasarım sürecinde de estetik kurgunun sonuçlarını görebiliyoruz. Multimedya tasarımlarının teknik ve kültürel gerektirmelerin birleiminden doan ve bireyin tecrübe ettii ve edemedii hayatın özlemleri dorultusunda üretilirler. Multimedya sistemlerinin etkinlii ve istikrarı açısından estetie, estetik de kurguya ihtiyaç duyar. Kurgunun belirli düzenleri ve kuralları bulunduundan ve belirli bir plan ve süreç dorultusunda gerçekletirildiinden söz etmitik. Bu nedenle bireyler kurgu anlayıının çok iyi bir ekilde bütünletirildii tasarımlara özel anlamlar yüklemeyi ve duygusal olarak balanmayı tercih ederler. Nesne, aracı konumundaki medya ve tüketenler arasındaki kurgusal baın izahı açısından Saocak u tespiti yapmıtır: Kitle tüketim kültüründe, sadece nicelik olarak önem ifade eden ve tüketim pazarının bir müterisi olan birey, maddi hazlara yönelik hedonik bir yaam sürdürme eilimine sürüklenmektedir. Popüler kültürde anlamlandırma süreçleri büyük ölçüde medyanın elinde bulunduu için gösterenle gösterilen arasındaki kurgulanmı sapmalar, anlamın sürekli bir biçimde kaymasına ve belirsizlemesine neden olmaktadır (Saocak,2007: 258). Her an estetik kurguların kuatması altında olduumuzu anlatan Featherstone a göre; Baudrillard geç kapitalist toplumda elektronik kitle iletiim araçlarının oynadıı kilit role dikkat çeker. Televizyon, gerçeklik duygumuzu tehdit eden bir imaj ve enformasyon aırılıı üretir. Anlamlandırma kültürünün zaferi göstergelerin ve imajların dallanıp budaklanmasının, gerçek ve hayali arasındaki ayrımı silikletirdii bir simülasyon dünyasına yol açar. Baudrillard a göre bu bizim her yerde estetik bir gerçeklik sanrısında yaadıımız anlamına gelir (Baudrillard, 2005: 144). Yani kurgu ve estetiin bizim için oluturduu sanal dünya tamamen bir simülasyondan ibarettir. Bu gerçeklikten uzak ancak gerçekmi gibi yaanan bir kurgudur Beeni ve Hayranlıın Estetii Beeni ölçütlerimiz ve zevkleriniz eya ile etkileimimiz balamında anlam kazanmaktadır. Eyanın üretimi ve tüketimine ilikin süreçlerin beeni ölçütlerine olan ilgisi iktisadi modellerden kaynaklanır. Henüz bireyin tüketimine sunulmamı bir üretim mekanizması, iktisadi modellerin pek çok yönden ele aldıı ve ölçülendirdii süreçleri kapsamaktadır. ktisadi modellerin çou kez sistemli bir ekilde gerçekletirdii bu ölçülendirmeler kitle açısından beeni ve hayranlıklar balamlarında- ne kadar karılık gördüü ve ne ölçüde arzulandıına ilikin tespitlerin de önemsendiini ve bu tespitlere göre yeniden yapılandırmaların gerçekletirildii bilinmektedir. Kitlelerin nesneye yönelik hayranlıını yönlendiren endüstriyel ve iktisadi süreçler tasarımlarını beeni ve hayranlık kriterleri ölçüsünde anlamlandırmaktadır. Kitlenin beeni ölçütleri endüstriyel tasarımlar için önemli bir deerlendirme konusu olarak görülmektedir. Bireyin beeni, hayranlık, estetik gibi

12 bütün duygusal hareketleri, pedagojik, sosyolojik ve psikolojik açıdan disiplinler arası bir konu olarak iktisadi modellerin alanına girer. Birey kendini duygularına hapsettiinde, güzellii de aynı yolla örenmek durumunda kalır. Sonuç olarak beeni, güzellie ve dier estetik etkilere açıklama getiren bir duygudur (Townsend, 2002: 32). Duygusal sonuçların belirleyicisi olarak görülen beeni ve hayranlıklar algılama düzeyine göre de deiebilir. Çünkü estetik nesneleri belirleyen unsur öncelikle onların algılanma biçimleridir (Townsend, 2002: 105). Sözünü ettiimiz algılama zihnimizin veya bilinçaltımızın öngördüü bir durumdur. Algıdaki belirleyicilik ise çou zaman nesnelere verdiimiz deerler oranında gerçekleir. Nesnelere yönelik estetik beeni ölçütleri genellikle bu ilikiye balıdır. Estetik duyuya sahip olan her bireye estetik haz verebilen her ey estetik nesnedir. Estetik hazzın kökeninde bir anlamın belirginlemesi ve bizi duyum düzeyinde etkileyerek duygu ve düünce düzeyinde ele geçirmesi vardır. Estetik nesne nesneye bakıımızla, nesnede bulabildiklerimizle ve bulamadıklarımızla kurulur. Estetik nesne yalnızca estetikletirilmi nesnedir (Timuçin, 1993: ). Tunalı, nitelik bakımından beeni yargısının estetik olduundan söz eder. Ona göre; beeni yargısının estetik olması, onun tümden subjektif olması anlamına gelir. Çünkü estetik bir yargıda bulunurken dayandıımız ey, yalnızca haz alma ya da almama gibi subjektif bir duygudur. Bilgi ve ahlâk yargılarının objektif olmalarına karılık, estetik yargı objektiftir (Tunalı, 1989: 34). Bireysel tercihlerle ilikili en gevek medya anlamında beeni, soylu ve felsefi bir tavırla estetik yargı olarak belirlenen kavrama tekabül eder (Jameson, 1992: 384). Günümüzün popüler tüketim estetii alanına giren görsel ve iitsel multimedya sistemleri ile beeni ölçütlerimiz, estetik yargıyı ve bunun sonuçlandırdıı kültürü belirleme durumuna gelmitir Elence ve Günlük Hayatın Estetii Gündelik hayatın heyecan kazandıran deneyimleri, kitlesel üretim ve tüketimin modern sayılabilecek üslupları -yeni deneyim arayıları ve yeni tüketim kültürü- gündelik hayatın estetik açılımlarına ihtiyaç duymaktadır. Bir takım nesneler, tasarımlar, görsel objeler ve bütün multimedya sistemlerinin kurgulanmasında dikkate alınan estetik, elence formlarında ve günlük hayatın bütün deneyimlerinde göz önünde bulundurulmaktadır. Medya kültürünün öhretleri; zamane ikonları ve elence toplumunun tanrılarıdır. Bu elence toplumu, ideal ve amaçları para, ık görünmek, öhret ve baarı olan ve Dünya Gezegeninde hayaller içinde yaayan milyarlarca insandan meydana gelir (Kellner, 2010: 10). Günlük hayatın elence formları ya da günlük hayatın giderek elence ve haz almaya dönütürülmeye çalıılan göstergeleri, dorudan bireyi estetik tüketimlerin alanına sokmaktadır. Gündelik yaama ait ilk anda teknik bilginin sahasına bırakılmı görünen aletler bile üretildikleri devrin estetik yaklaımından pay almaları sebebiyle neticede yine hâkim estetik ideolojinin düünülmesine yönlendirir bizleri. Medeniyetlerin edebiyattan müzie, mimariden giyime kadar geride bıraktıklarının estetik ideolojinin yansımaları olması estetiin toplumsal gerçekliin yadsınamaz bir parçası olduunun göstergesidir (Çetinkaya, 2000: 1).letiim sürecinde alıcı ve verici kaynaklar bakımından toplumsal ifade biçimlerinde estetik çeitli anlamlar, formlar ve yorumları kapsayabilir.bunların belirli sistemler ve yapılanmalarla bütünleik olarak görülebildii multimedya tüketiminin olanaklarında yaam biçimleri, günlük deneyimler, i dünyası ve elence dünyası gibi formların estetik kültürlenme ile olan ilikisini vurgulamak gerekir. Medya kültürü, taklit ve rekabet için moda ikonları oluturmakta, idoller ve örnek kiiler bularak, öhret kültürünü tevik etmektedir (Kellner, 2010: 8). Böylece multimedyanın estetik tüketim ve kültürlenmeye olası etkilerini elence ve günlük hayatın formüle ettii yansımalarda görebilmekteyiz. Kullandıı teknik ve estetik öelerle gerçeklerinden çok daha etkileyici bir imge ve imajlarla kurgulanmı bir elence ve günlük hayat tasarımları yaratan multimedya, özellikle genç bireyler üzerinde estetik kültürlenmeyi oluturan sistemler olarak gelitirilmektedir. Medya kültürü, yeni bin yılda, sosyalletirme kuvveti vazifesi görmekte, erkeklik ve kadınlık modellerini, toplumsal olarak tasvip ve tenkit edilen davranıları, stil ve modayı ve örnek kiilik modellerini bulmakta her zamankinden daha önemli bir rol oynamaktadır (Kellner, 2010: 10). Günümüz itibari ile insan ve kültür arasındaki iliki gelenekçilik ve muhafazakârlıktan çok uzak, büyük ölçüde multimedya sistemleri ile çeitlenen,

13 kendine özgü davranı ve iletiim biçimleri yaratan durumdadır. Gelenein kültürel kodlarını yok etmeye çalıan, sentetik ve sanal bir enerji ile yaanan böylesi bir kültürlenme hareketi bireyin günlük hayatının ilevsellii açısından önemli bir yol almıtır. Sonuç Multimedyanın estetik deerler açısından ortaya koyduu manipülasyon, birey ve kitle için önemli görülmektedir. Multimedya yoluyla nesnenin ya da olayların bireye yükledii estetik manipülasyonlar, objeler üzerinden bir estetik tüketim ve kültürlenme hareketi ortaya koymaktadır. Çok kültürcü estetik yapılanmaların veya çoklu kültürün estetik ittifaklarının gerei olarak birey, iletiimin bir parçası iken pasif bir üretici ve tüketici konumundan multimedya ile kültürel içerikler üretebilenbir durama gelmitir. Bireyin kendisi ve çevresi ile olan ilikisinde, kültürün gelenekçi ve hantal yapısını hızla deiebilen ve dönütürülebilen bir yapıya sürükleyen multimedya,gerçeklik algılarımızı yönlendirerek arttırılmı gerçekliklerlealgı dayanaklarımızı kontrol etmeye çalımaktadır. Kurgulanmı medyanın bireyin içerik üretmesine ve kültürel performansına imkân veren multimedyaya dönümesi, pedagojik ve sosyal bakımdan tartıılması gereken birçok konuyu gündeme getirebilir. Kitlenin kültürle olan endüstriyel ilikisini büyük ölçüde kurgulayan multimedya sitemleri bu mülkiyeti salamanın unsuru olarak tüketim kültürü üzerinden estetik tüketim ve kültürlenme manipülasyonu yaratır. Eletirelliin ve okuryazarlıın balayıcı niteliklerinin göz ardı edildii böylesi bir süreçte, multimedyanın potansiyel olarak gerçekletirdiini öncelikle bir manipülasyonsüreci olarak ifade etmek durumundayız. Son yılların yeni olgunlaan mültimedya üretimlerinin kültürel balayıcılıı; büyük ölçüde estetik tüketim ve kültürlenme sonuçları ile ifade edilebilir. Teknolojideki keif ve yaratıcılıın ortaya koyduu kültürel ve pedagojik olanaklar multimedya sistemlerinin toplumsal etkilerini çok çeitli boyutlara ulatırmıtır. Bilgilendirme, eitme ve elendirme gibi üç temel özellikleriyle birlikte her türlü görsel ve iitsel araçların ifadesi olarak multimedya günümüz itibari ile kültürün üretimi ve tüketiminde referans alınabilir duruma gelmitir. Böylece multimedyanın denetiminde gelien kitle kültürü, kültürün üreticisi ve tüketicisi olan bireyin deerlerini de yönlendirebilmektedir. Bu bakımdan medya tüketiminin, bir gösterge sistemi içerisinde duygu ve düünceleri barındıran estetik bir olgu olarak deerlendirilmesi gereklidir. Multimedya estetik tüketimi ve estetik kültürlenmeyi ortaya çıkaran, yaatan ve aktaran bir referans olarak görüldüünden günümüzde olduu gibi gelecekte de birey ve kitlenin estetik deerleri, estetik tüketimi ve kültürlenmesi üzerinden kurgulanacaı unutulmamalıdır.dolayısıyla multimedyanın çoulcu yapısında oluan kültürlenmenin okuryazarlıklar ve medya okuryazarlıına ek olarak sanat ve kültür eitimi ile çözümlenmesine ihtiyaç vardır. Böylesi bir çözümleme ile bireyin multimedya ile oluan kültürlenme sürecinde, oluturduu içeriklerde gerekli olan bilgi ve beceriye hâkim olması mümkün olabilecektir. KAYNAKÇA ALANKU, Sevda(2008).Yeni letiim Teknolojileri ve Medya, stanbul: Metis Yayıncılık. CHARON, Jean-Marine (1992).Medya Dünyası, (Çev.O. Tatlıpınar;Yay.Haz:K. Alemdar,. Erdoan), stanbul:letiim Yayınları. CHOMSKY, Noam (2002). Medya Gerçei, (Çev. A. Yılmaz, O. Akınhay), 2. Basım, stanbul: Everest Yayınları. ÇETNKAYA, Murat (2000). Tüketim Çaında Estetik, Köprü (üç aylık fikir dergisi), S. 71. ERNS, Bloch (1995). Yeni Giysi, Aydınlatılmı Vitrin, (Çev.O. Kunal), Cogito-Dünya Büyük Bir Maaza,stanbul: Yapı Kredi Yayınları. FEATHERSTONE, Mike (Aralık 2005).Postmodernizm ve Tüketim Kültürü, (Çev.M.Küçük), stanbul:ayrıntı Yayınları. FUNK, Reiner (2007).Ben ve Biz-Postmodern nsanın Analizi, (Çev. Ç. Tanyeri), stanbul:yapı Kredi Yayınları. GIROUX, Henry A (2008). Eletirel Pedagojinin Vaadi, I. Baskı, stanbul: Kalkedon Yayınları. HALL, Stuart (2005). Kodlama, Kodaçımlama, (Çev.Y. Yavuz), Medya ve zleyici, Ankara:Vadi Yayınları, s NCEOLU, Yasemin (1994).ABD de Medya, stanbul: Der Yayınları. JAMESON, Frederic (1992). Postmodernizm, (Çev.N. Plümer), stanbul:yapı Kredi Yayınları, JENSEN, Klaus Bruhn (2005). Nitel Bilim Olarak Beeri Aratırmalar: Kitle letiim Aratırmalarına Katkılar (Edit.. Yavuz)Medya ve zleyici, Ankara:Vadi Yayınları. KELNER, Douglas (2010). Medya Gösterisi, I. Baskı, (Çev. Z. Paalı), stanbul: Açılım Kitap. KILIÇ, Levend (1994).Görüntü Estetii, stanbul: Yapı Kredi Yayınları

14 MORLEY, David (2005). Etkin zleyici Kuramı, (Çev. Y. Yavuz), Medya ve zleyici, Ankara:Vadi Yayınları. NALÇAOLU, Halil(2003).Medya ve Toplum, stanbul: Ips letiim Vakfı Yayınları. NEWMAN, David M (2013). Sosyoloji: Günlük Yaamın mimarisini kefetmek, 3. Baskı, (Çev.: Ali Arslan), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. RADFORD, Benjamin (2004). Medya Nasıl Yanıltıyor?, stanbul: Güncel Yayıncılık. SAOCAK, Mehtap (2007). Tasarımın Sosyo-Kültürel Boyutu, YTÜ Mim.Fak. E- Dergisi, C. 2, S. 4. SAN, nci (1983), Sanat Eitimi Kuramları, Ankara: Tan Yayınları. SENDER, Katherine (2005). Cinsel Özelliklerin Satıı, (Çev.. Yavuz),Medya ve zleyici, Ankara:Vadi Yayınları. SANDLIN, Jennifer A., Peter McLaren (2010). Critical Pedagogis of Consumption, I. Print, USA: Routledge, Taylor & Francis. TÜRK DL KURUMU (2005). Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara. TMUÇN, Afar (1193). Estetik, stanbul:bds Yayınları. TOWSEND, Dabney (2002). Estetie Giri, (Çev. S. Büyükdüvenci), Ankara: mge Kitabevi. TUNALI, smail(1989). Estetik, stanbul: Remzi Kitabevi. YAAR, Mesut (2006). Tüketim Toplumu ve Sanat likisi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, S