Kemik İliği Transplantasyon Ünitesinde Enfeksiyon Kontrol ve Önlem Politikaları

Transkript

1 Kemik İliği Transplantasyon Ünitesinde Enfeksiyon Kontrol ve Önlem Politikaları Hem. Gizem Güngördü Uzm. Tuba Öztürk Acıbadem Atakent Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşireleri Hazırlanma Tarihi: 01 Eylül 2016

2 SUNU PLANI Kemik İliği Nakli Nedir? Kemik İliği Nakli Nasıl Yapılır? Nakil Öncesi Hazırlık ve İşlem Sonrası Riskler Nelerdir? Nakil Ünitelerinde Enfeksiyon Kontrol ve Önlem Politikaları

3 Kemik İliği Nakli Nedir? Kemik iliği(kök hücre) nakli bazı kan hastalıkları ve kemik iliği yetmezlikleri ile doğumsal kan hastalıklarının tedavisinde başvurulan hayat kurtarıcı çok önemli bir tedavi şeklidir.

4 Nakil İşlemi Nasıl Yapılır? Kök Hücre Nakli Allojenik (kardeş, akraba ve HLA uygun akraba dışı donörlerden KHN), Otolog (solid tümörlerde hastanın kendi kök hücrelerinin kullanılması) ve Sinjeneik (ikiz kardeşlerden) yapılmaktadır.

5 Nakil Öncesi Hazırlık Kemik iliği nakli yapılacak hastayı nakile hazırlayabilmek için vücudundan geriye kalmış olabilecek hastalıklı hücreleri arındırmak ve yeni gelecek hücreler için yer açmak gerekmektedir. Bu yüzden nakil öncesinde hastanın kemik iliği hücreleri ilaçlar ile yok edilmektedir. Kök hücrelerin nakil edilmeleri; nakil öncesi kemoterapi tamamlandıktan ve kemoterapinin tamamının bünyeden atılması beklendikten sonra yapılır.

6 Nakil Sonrası Riskler Kemik iliği nakli sonrası vücudun savunma hücrelerinden nötrofillerin sayısı düşer kişide nötropeni oluşur. Nötrofiller bağışıklık sisteminin hücreleri olduğu için, nötropenili hastalar çeşitli enfeksiyonlara duyarlıdır ve nötrofil sayısı azaldıkça da enfeksiyon riski artar. Kemik iliği nakli yapılan kişiler dışarıdan gelebilecek olan her türlü enfeksiyona açık durumdadır ve nakil yapılan kişilere 1 yıl boyunca enfeksiyondan korunması için gereken tedavi ve takibin yapılması büyük önem taşımaktadır.

7 Enfeksiyon Kontrol ve Önlem Politikaları Nötropenik hastada enfeksiyonların önlenmesinde, hasta ile 24 saat bir arada olan, bakım veren ve elde ettiği verilerle tüm sağlık ekibini yönlendirecek olan kişi hemşiredir. Başlıca Enfeksiyon Kontrol ve Önlem Politikaları; 1. El hijyeni 2. Çevresel önlemler (hava, eşya, su, gıda vd.) 3. Kişisel önlemler (ağız, diş, perine vd.) 4. İzolasyon önlemleri (temas, sıkı temas, damlacık, solunum) 5. Antibiyotik profilaksisi 6. Aşılar

8 1. El Hijyeni Kemik iliği nakli sonrası hastaların hemşirelik bakımı, son derece dikkatli ve özenli çalışmayı gerektirir. Enfeksiyon etkenleri en sık eller aracılığı ile yayıldığı için enfeksiyonların bulaşma zincirinin kırılmasında en etkili önlem el hijyenidir.

9 2. Çevresel önlemler Nakil yapılan hastaların tek kişilik odalarda kalması gereklidir. Oda içerisinde sadece hastanın kullanabileceği lavabo, tuvalet ve banyo bulunmalıdır. Hasta odasının kapısı kapalı kalmalıdır ve oda pozitif basınçlı olmalıdır. Her oda da HEPA filtreler bulunmalıdır. Hasta odasının kapısına mutlaka izolasyon kartı asılmalı ve oda girişlerinde mutlaka el dezenfektanı bulunmalıdır.

10 2.Çevresel önlemler Oda içerisinde bulunan gereksiz eşyalar, tıbbi malzemeler hastadan uzaklaştırılmalıdır. Kullanılacak olan tüm tıbbi aletler uygun bir dezenfektan solüsyon kullanılarak her gün dezenfekte edilmelidir. Ziyaretçi kısıtlaması yapılmalı hastanın maksimum iki ziyaretçi görmesi sağlanmalıdır. Aktif enfeksiyonu olan bir hasta yakını üniteye kabul edilmemelidir. Kemik iliği alıcılarının engraftman gerçekleşene kadar oda dışına çıkmaları gereken durumlarda cerrahi maske takmaları önerilir.

11 Çevresel önlemler Nötropenik hastaların odalarında mantar enfeksiyonlarına (ör. Aspergillus) kaynak oluşturabileceği için kuru veya taze çiçek bulundurulması sakıncalıdır. Yıkanma, dezenfekte edilme şansı olmayan oyuncaklar (özellikle tüylü, peluş veya kumaş olanlar) hasta odalarında bulundurulmamalıdır. Nötropenik ve kemik iliği alıcısı hasta odalarında akvaryum ve dekoratif havuz bulunmamalı, su depoları, küvet ve lavabolar uygun dezenfektanla temizlenmelidir.

12 /YXBwaWQ9aGlnaGxhbmRlcjtzbT0xO3c9NjUwO2g9Mzg1/ om/en-sg/homerun/vulcanpost.com/ f886c78b60d32ff50cb Çevresel önlemler Hastane içinde veya çevresinde yapım-onarım çalışmaları varsa ünite toz geçirmez bir bariyerle ayrılmalıdır. Bu sürede kemik iliği nakli alıcıları oda dışına çıkarken N95 (%95 in üzerinde koruma sağlayan tüberküloz maskeleri) veya ffp3 tipi maske takmalıdır. Standart cerrahi maskeler Aspergillus sporlarına karşı yeterli korunma sağlamadığı için bu durumda kullanılması önerilmez.

13 2. Çevresel önlemler Nötropenik hastaların odasında diğer hasta odalarındakine benzer şekilde günlük temizlik yapılmalıdır. Kemik iliği alıcılarının yattığı odalar günde en az iki kez, toz kaldırmamaya çok dikkat edilerek temizlenmelidir. Odadaki tüm yüzeyler (pencere kenarları, havalandırma çıkışları, tüm horizontal yüzeyler, her tür tıbbi alet dahil) yüzeyin özelliğine göre toz bırakmayan bir bezle (yer dışında kalan yüzeyler) veya mopla (yerler) uygun bir dezenfektan solüsyon kullanılarak temizlenmelidir.

14 3. Kişisel Önlemler Hastanın vücut bakımı günde iki defa sabun ve su ile sağlanmalı, kasık, boyun bölgesi gibi kıvrımlı noktalara dikkat edilmelidir. Perine bakımı her dışkılama sonrasında cilde zarar vermeyecek bir şekilde dikkatle yıkanmalı ve yumuşak tuvalet kağıdı ya da kağıt peçete ile kurulanmalıdır, her idrar çıkışını takiben perine bölgesi mutlaka yumuşak tuvalet kağıdı ya da kağıt peçete ile kurulanmalıdır.

15 3. Kişisel Önlemler Hastanın tüm invaziv giriş bölgeleri (katater pansumanı, lomber ponksiyon vb.) cerrahi asepsi kurallarına göre steril olarak yapılmalıdır.

16 Kişisel Önlemler Nötropenik hastalarda IV enjeksiyonlar, subkutan ve intramüsküler enjeksiyonlara tercih edilmelidir. Çünkü subkutan ve intramüsküler enjeksiyonlar abse gelişimine yol açabilir. Nötropenik dönemde, ateş ölçmek için rektal termometre, lavman ve fitil kullanılmaz, rektal muayene yapılmaz. Nötropenik hastalarda vücut tıraşı önerilmez, yapılması gerekli durumlarda jilet yerine tek kullanımlık bıçaklarla tıraş makinesi tercih edilir.

17 3. Kişisel Önlemler Bağışıklığı baskılandığı süre içinde ağız içi ve diş iltihaplarının önlenmesi çok önemlidir. Tüm kemik iliği nakli adaylarından nakil öncesinde diş hekimliği konsültasyonu istenmeli, ağız-diş sağlığı en ideal düzeye ulaştırılmalıdır. Çürük dişler doldurulmalı, iyi oturmayan protezler onarılmalı, onarılamayacak durumda olan dişler çekilmeli, her tür potansiyel enfeksiyon odağı ortadan kaldırılmalıdır.

18 Kişisel Önlemler Hastanın oral mukozası değerlendirilmeli ve en az günde 3 kez ağız bakımı verilmelidir. Özellikle dilin, mukoz membranın, dişetlerinin renk ve nem durumunun, dişetleri temizliğinin, tükürük miktarının, yutma ve ses durumunun değerlendirilmesi yapılmalıdır. Ağız bakımı için sodyum bikarbonatlı swaplar ile her yemekten sonra yapılmalı ve ardından dudakları nemlendirilmelidir.

19 3. Kişisel Önlemler Hastanın diş protezi varsa hastaya tam uygunluğu sağlanmalı, protezler günde en az 3 kez yumuşak fırça ile fırçalanmalı, iyice durulanmalı ve çıkarılarak rutin ağız içi bakımı yapılmalıdır. Nötropenik dönemde protezler sadece yemek yerken takılmalıdır.

20 3. Kişisel Önlemler Nötropenik hastaların enfeksiyonlardan korunması için beslenme faktörü çok önemlidir. Bu nedenle enfeksiyon gelişme riskini azaltmak için hastalara özel diyetler (düşük bakterili diyet ve nötropenik diyet) uygulanır ve bu dönemlerde bazı yiyeceklerin kesinlikle yenmemesi gerekir.

21 3. Kişisel Önlemler Çiğ veya az pişmiş et (kırmızı et, kümes hayvanı, balık, diğer deniz ürünleri vb.), çiğ veya az pişmiş yumurta (rafadan yumurta, ev yapımı mayonez, salata sosları vb.) kesinlikle tüketilmemelidir. Hastanın diyeti yumuşak, dengeli, asitsiz, yüksek kalorili ve bol proteinli olmalıdır. Sıcak, sert, baharatlı ve asitli yiyecekler ağzı tahriş edip stomatit insidansını ve şiddetini artıracağından kemoterapi öncesinde, kemoterapi boyunca ve kemoterapi sonrasında tüketilmemelidir.

22 4. İzolasyon önlemleri Hastalar arası çapraz enfeksiyon bulaşmasını engellemek için mutlaka uygun izolasyon önlemleri alınmalıdır. İzolasyon çeşitleri: Temas Damlacık Solunum Sıkı Temas Yüksek Riskli Hastaların İzolasyonu

23 5. Antibiyotik profilaksisi Hastalığa veya kemoterapiye bağlı olarak bağışıklık sisteminin baskılandığı riskli dönemlerde enfeksiyonlardan korunmak için standart önlemler yeterli olmaz. İşte bu nedenle, bağışıklık sistemi toparlanıncaya dek geçici olarak koruyucu dozda antibiyotikler kullanılır. Bu uygulamaya profilaksi denir.

24 5. Antibiyotik profilaksisi Profilaksi bakterilere karşı (antibakteriyel), virüslere karşı (antiviral) ve mantarlara karşı (antifungal) ilaçlarla ve genelde ağız yoluyla uygulanır. Antibakteriyel (Trimetoprim sulfametoksazol, Florokinolon) Antiviral (Asiklovir, Valasiklovir) Antifungal (Flukonazol, İtrakonazol, Posakonazol)

25 6. Aşılar Remisyondan (iyileşmeden) sonra veya kemik iliği transplantasyonundan (KİT) 12 ay sonra uygulamaya başlanır. Altta belirtilen aşılar ihmal edilmemelidir: Tetanoz-difteri aşısı (Td) ( aylar, 10 yılda bir rapel (hatırlatma dozu) Hepatit B aşısı ( Aylar) Hepatit A aşısı (0-6. aylar) Grip aşısı (her yıl sonbaharda) Pnömokok aşısı beş yılda bir Kızamık-kızamıkçık-kabakulak KKK (Tek doz KİT sonrası 24. ayda) Zona aşısı (65 yaş üzerinde tek doz)

26 Kaynaklar Febril Nötropenik hastalarda tanı ve tedavi kılavuzu, 2004 Bağışıklığı baskılanmış hastaların hastane enfeksiyonlarından korunması, Doç Dr. Cem Ar, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi sürekli tıp eğitimi etkinlikleri, Hastane enfeksiyonları sempozyumu, 2008 CDC Guidelines for Preventing Opportunistic Infections Among Hematopoietic Stem Cell Transplant Recipients, Erişim tarihi: 26/08/2016 SHEA Guidelines. Guidelines for Preventing Infectious Complications among Hematopoietic Cell Transplantation Recipients: A Global Perspective. Erişim tarihi: 26/08/2016 Soycan L. Nötropenik çocuklarda infeksiyonun önlenmesi. Flora 2004; 9(1):1 7. Çavuşoğlu H. Çocuk sağlığı hemşireliği. 1. Cilt. Ankara: 2004;

27 TEŞEKKÜRLER Temiz Eller Yaşam Kurtarır!