bir belge Yerel Yönetim Metinleri (XX) Cenk Reyhan * 1913 Tarihli Vilayat Genel İdaresi Geçici Kanunu

Transkript

1 bir belge Yerel Yönetim Metinleri (XX) 1913 Tarihli Vilayat Genel İdaresi Geçici Kanunu II. Meşrutiyet Döneminde Siyasi Partiler ve Yerel İdari Anlayış Cenk Reyhan * Bu dönemde, her nekadar Hüseyin Cahit Yalçın ile Prens Sabahaddin' ya da temsil ettikleri partiler; İttihat ve Terakki fırkası ile Teşebbüs-i ŞahsJ ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti, daha sonra aynı gelenekten Hürriyet ve itilaf fırkası arasında siyasi adem-i merkeziyetçilik konusunda çok sert tartışmalar geçse de, idari adem-i merkeziyetçilik konusunda, kaynaklarını Kanun-ı Esasi'nin yerel yönetimle ilgili 108. maddesinden almaları dolayısıyla benzer tutumlar vardır. i 08. madde "Vilayetin usul-ı idaresi tevsi-i mezuniyyet ve tefrik-i vezaif kaidesi üzerine müesses omasl.."! şeklinde ifade edilmektedir idare-i Umumiyye-i Vilayat Kamın-ı Muvakkatının mukaddemesi de aynı ifadeyi içermektedir. Konuyu ana hatlarıyla inceleyelim. Osmanlı İttihat ve Terakki fırkası'nın J 1325 (1909) tarihli muaddel siyası programının ı 5. maddesinde "vilayetin merkez-i idaresinde tevsi-i mezuniyyeti idarı usulünün tamamı-i tatbikini temin edecek kavanin-i mahsusa vaz'ı taleb olunacak ve istidad-ı ahalı ve ihtiyat-ı mahalliyye nazar-ı dikkate alınmak üzere nevahi teşkilatına ihtimam edilecektir" ibaresi vardır. Bu madde ile İttihat ve Terakki Cemiyet'nin hem tevsi-i mezuniyyet anlayışını benimsediği hem de taşra teşkilatında nahiyye birimine özel önem verdiği vurgulanmaktadır. 1327( 1911) kongresinde düzenlenen nizamnamenin teşkilat ile ilgili bölümünün 4. maddesinde ise "Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyyeti'nin bir merkez-i umumı ile vilayet ve elviyyedeki heyet-i merkeziyyeler ve kaza ve lede'l-icab nevahi ve kurra da bulunan kulüp heyetleri tarafından idare olunur" ifadesi, cemiyetin merkezden taşraya örgütlenmesinin genel merkez, vilayet,liva, kaza, nahiyye ve köy şekinde olduğu görülmektedir. 5. madde bu anlayışın tersten okunmasıdır. 1329(1913) kongresinde kabul edilen siyasi programın 1. maddesine göre "İttihat ve Terakki fırkası'nın siyaset-i idariyyesi tevsi-i mezuniyyet ve tefrik-i vezaif Ankara Üniversitesi. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi. Tarih Bölümü Araştırma Görevlisi. i Bu tartışmalar hakkında bir örnek için bkz. Prens Sabalıaddin. Teşebbiis-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyyet Hakkında ikinci Bir izah, İstanbul (Giriş Kısmı).! Düstur, Tertib-i Evvel, Cilt 4, s ıttihat ve terakki cemiyetine dair belgeler için bkz. Tarık Zater Tunaya, Türkiye'de Siyasal Partiler, Cilt.1, İstanbul 1998, s Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 9 Sayı i Ocak 2nnO, s

2 DO Çağdaş Yerel Yönetimler, 9 (1) Ocak 2nnn esasına müstehiddir." 1332( 1916) senesi İttihat ve Terakki Cemiyeti Kongersi'nde belirtilen tadil ve ilavelerin 5. maddesi ile "teşkilat-ı nıülkiyye. adetleri tezyid edilmek üzere vilayet ve kaza ve nahiyye memurları ile Uç dereceli olacak"tır. Muhalif partilerin taşra örgütlenmesi ile karşıklaştırmak konuyu daha iyi açıklayacaktır. Teşebbüs-i şahsı ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti'nin (1906) Siyası Programının i. maddesine göre 4 "memalik-i Osmaniyye'de tatbik edilecek ıslahat-ı siyasiyye, sınıf ve tebaanın bila-istisna kaffesine şümulü olmak üzere vilayet-i mevcudenin adem-i merkeziyyet ve tevsi-i mezuniyyet usul ve kaidesiyle idaresi esasına müstenid 'olacakdır..." Cemiyet, yayın organı Terakki dergisinin ilk sayısında 1322 (1906) amacını şöyle tanımlamaktadır: "Fenn-i ictima ve adem-i merkeziyyet taraftarlarının mürevvec-i efkarıdır" Bu ifadelerden de anlaşılacağı üzere, muhalif cemiyet, Kanun-ı Esasi'nin i 08. maddesinden ve İttihat ve Terakki Cemiyeti'nden den farklı olarak "adem-i merkeziyyet" tabirini vurgulamaktadır. Aynı geleneği sürdüren muhalif Hürriyet ve İtilaf Fırkası programının yerel yönetim anlayışı; ise "idare-i vilayat tevsi-i mezuniyyet ve tefrik-i vezaif kaidesine tefrik edecek... (m. 32), teşkilat-ı idariyye itibariyle memalik-i Osmaniyye sancaklara taksim...(m. 42), teshil-i idare için sancaklar icabı kadar kazalara münkasım...(m. 43) üç dört vilayet, beş liva cemedilerek vilayet teşhil edilecektir...(m. 44)" şeklinde açıklanabilir. Dikkat çeken husus Hürriyet ve İtilaf Fırkasında da tevsi-i mezuniyyet ve tefrik-i vezaif konularına vurgu yapılması ve ademi merkeziyyet hakkında bir ibare olmayışıdır. Nizamne-i dahilisine göre "Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın merkezi umumisi İstanbul olacak ve taşra liva merkezlerinde şubaı merkeziyye, kaza ve nahiyye merkezleriyle köylerde ve İstanbul'un mevaki-i muhtelifesinde şubeler bulunacaktır" Bu anlayışın İttihat ve Terakki Cemiyeti ile olan benzerliği açıktır. Siyasi Anlayışlarm Hukuki Yansıması 1913 tarihli "İdare-i Umumiyye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkatı" IL. Meşrutiyet döneminin en önemli idarı reformudur.~ Bu kanuna göre; vilayet, hem devlet yönetiminin mülkıidarı birimlerinden biri, hem de tüzel kişiliğe sahip bir yönetimdir. Vilayetin organ ları şunlardır: Vilayet Umumı Meclisi: Seçimle işbaşına gelir, icraı karar yetkisine sahiptir ve vilayetin hukuki işlerini görür. Vilayet Encümeni: Vilayet umum meclisi tarafından seçilir ve meclis adına görev yürütür. Vilayet İdare meclisi: Hem merkezin, hem de vilayetin temsilcisidir. Ayrıca vilayetin yürütme organı niteliğinde olan vali ve valiye vilayetin umumı işlerinde yardımcı olan vali muavini, mektubçu, defterdar gibi vilayetin maiyyetindeki görevlilerle seçimli üyeleri içerir. 4 Ahmet Bedevi Kuran, inklhip Tarihimiz ve ittihat ve Terakki. İstanbul s ; Maddeler için bkz. Ali Birinci, Hürriyet ve itilar "'ırkası. istanbul s (. Bu konu hakkında geniş bilgi için bkz. Atiila Nalbant. Üniter Devlet Istanbul s

3 Bir belge ı:ı i Buna 1913 tarihli muvakkat/geçici kanunun iki önemli özelliği vardır. Birincisi; vilayet umumı meclisini bir tüzel kişilik olarak düzenlenmiş ve bir karar organı durumuna getirmiş; ikincisi, vilayet um um meclisinin içinden seçilen sürekli organ olarak vilayet encümenini öngörmüş, böylece vilayetin yerel işlerinde bu meclisin yetkilerini belirleyici duruma getirmiştir. "İdare-i Umumiyye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkatı"na göre vilayat; 1. Kısım'da "İdare-i Umumiyye-i Vilayat ve 2. Kısım'da "İdare-i Hususiyye-i Vilayat" olmak üzere iki temel işlev ve iki yetkili organdan oluşmaktadır. Vilayetİn umumı işleri, doğrudan merkezi temsilci olan vali ve vilayet idare kurulları tarafından; vilayetin hususi işleri, üç organı bulunan idare-i hususiyye-i vilayat tarafından yerine getirilecektir. Bu üç organ idare-i hususiyye-i vilayetin temsilcisi ve yürütme organı vali, karar organı meclis-i umumiyye-i vilayet, yürütme işlerinde valiye yardımcı sürekli organ encümen-i vilayetten oluşmaktadır tarihinde 1426 sayılı kanun mucebiyle 1913 tarihli "İdare-i Umuıniyye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkat"ının il genel yönetimine dair bölümü yürürlükten kaldırılmıştır tarihli kanuna dair diğer değişiklik, iptal ve ekler Resmi Gazete kanun numarası ve tarihlerine göre şöyle sıralanabil ir: Kanun no: 894/ ; kanun no: 4928/ ; kanun no: ; kanun no: 6423/ ; kanun no: 6438/ ; kanun no: 7364/ ; kanun no: 306/ Muvakkat kanun ı 987 tarihinde yine bir düzenlemeden sonra yılında "Merkezi İdare İle Mahaııı İdareler Arasında Görev Bölüşümü ve Hizmet İlişkilerinin Esaslarının Düzenlenmesi ve Çeşitli Kanunlarda Mahalli İdareler İle İlgili Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun Tasarısl"7 adı ile tekrar gündeme gelmiştir. İDARE-İ UMUMİVYE-İ VİLAYAT KANUN-I MUVAKKATI H ı 7 Rebiü'l-ahir 1331 ı 3 Mart 1339 [Takvim-i Vekayi ile neşr ve i1am: /9 Rebiü'l-ahir /33/ -'- /5 Mart /329. Nilmera /4/4"'j Mukaddeme Kanun-ı Esasinin 108. maddesi mucebince vilayetin usul-ı idaresi tevsi-i mezuniyyet ve tefrik-i vezaif kaidesi üzerine müessesdir. Her memur kanunen haiz olduğu salahiyyet dairesinde ifa-yı vazife ile mükellef ve memuriyyetine müteallik kaffe-i efalinden mesulduı-. 7 Tasarının günümüzde neo-liberal ve uluslararası/küresel sistemin Türkiye'ye yansıması ve bunun ulus devlete karşı ilgisiz olduğu şeklinde bir görüş için bkz. Birgül Ayman Güler Retorm Tasarısı Üzerine İnceleme. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi. Ci lt 7. Sayı 4. s H Düstur. Tertib-i Sani, Ci lt S, s Nuınero 120. Tashih. Numero: 1416.

4 132 Çağdaş Yerel Yönetimler, 9 (i) Ocak 20()() BiRiNCi KısıM İDARE-İ UMUMİvVE-i vi LA VAT BİRiNCi FAsı L Taksimat-. idare ve Memurin-i Vilayet Madde J: ViUiyetler livalara, livalar kazalara, kazalar nevahiye ve nahiyyeler karyelere münkasımdır. Vilayet idare-i umumiyyesinin reis ve mercii validir. Liva idaresinin reis ve mesulı mutasarrıfdır. Kaza idaresinin reis ve mesulı kaim-makamdır. Vihlyet merkezlerinde dahi başkaca bir merkez kazası teşkil ve kaim-makam tayin olunur. Nahiyye idaresinin reis ve mesulı müdirdir. Madde 2: Elviyye-i gayr-ı mülhaka vilayet hükmündedir. Madde 3: Yeniden teşkilat-ı mülkiyye icrası kanun-ı mahsus vazına mütevakkıfdır. Liva ve kazalar merkezlerinin tebdili, hududlarının tadii ve tashihi ve kaza ve nahiyyelerin fekk ve tahvil-i irtibatı meclis-i umumi-i vilayetin kararı ve dahiliyye nezaretinin tensibiyle ba-irade-i seniyye-i hazret-i padişahi icra olunur. Nevahi-i devairinin tadil-i hududı ve tebdil-i merakizi, müceddeden karye ve mahalle teşkili ve bunların aynı kaza dahilinde olmak üzere bir nahiyyeden diğer nahiyyeye fekk-i irtibat ve ilhakı meclis-i umumi kararıyla makam-ı vilayetce İcra ve dahiliyye nezaretine malumat ita olunur. [ Nevahinin suret-i teşkil ve idaresi kanun-ı mahsus ile muayyendir.] Madde 4: Memalik-i Osmaniyye dahilindeki seyyar-ı aşair ve kabailin suret-i iskan ve idareleri hakkında bunların emzice ve icabat-ı mevkiiyye ve ihtiyacat-ı ictimaiyyelerine muvafık nizamat-ı hususiyye yapılacakdır. Memurin-i Vilayet Madde 5: Heyet-i memurin idare-i merkez-i vilayette naib, defterdar, mektubcı, jandarma alay kumandanı, maarif, nafıa, ziraat, defter-i hakani, polis, evkaf, nüfus ve sıhhiyye müdirleri ve lüzum görinan vilayetlerde vali muavini. umur-ı ecnebiyye müdiri veya vilayet tercemanı. Merkez-İ livada: Naib, muhasebeci, tahrirat müdiri, jandarma tabur kumandanı, nafıa mühendisi, ziraat memurı, evkaf ve defter-i hakan! ve nüfus memurlarıyla polis komise!"i. Merkez-İ kazada: Naib, mal müdiri, tah rirat katibi, jandarma bölük kumandanı, evkaf, nüfus, tapu memurları ve polis komiserindenibaretdir. Madde 6: Her nahiyyede müdir ve nahiyye katibi ve zabıta memurlarıyla icabatına göre mal ve tapu memurları bulunur. Madde 7: Her vilayet ve liva ve kaza ve nahiyye merkezlerinde heyet-i şeriyye ve adliyye ve memurin-i askeriyye ile rüsumat ve posta ve telgraf ve düyun-ı umumiyye baş müdir ve müdir ve memurini gibi vezaif-i mahsusa eshabından başka vilayetlerin şuabat-ı muhtelife-i idaresinde lüzumı kadar memurin-i taliyye bulunur.

5 Bir helge i :n Memurin-i Vilayetin Suret-i Tayin ve intihabı Madde 8: Valiler dahiliyye nezaretinin inhası ve meclis-i vukela kararıyla, vali muavinieri, mutasarrıf1ar ve vilayet mektubcıları ve kaim-makamlar dahiliyye nezaretinin intihabıyla ba-idare-i seniyye tayin o/unurlar. Madde 9: Beşinci maddede isimleri mezkcır merkez-i vilayet rüesa-yı memurin idaresi ile liva muhasebeci ve tahrirat müdirleri vilayet maarif müfettişieri ve mekiitib-i sultaniyye ve leyıı idadı ve leyl'i darü'l-muaııimin müdir ve muallimleri mensuh oldukları nezaretlerce ale'l-usul intihab ve tayin olunurlar. Bunlardan vali muavini, mektubcı, jandarma kumandanı, polis müdiri, nüfus müdiri. umur-ı ecnebiyye müdiri ve vilayet tercemanı ve Iiva tahrirat müdirleri içun dahiliyye nezaretince evvel emirde valilerin rey ve mütalaaları alınur. Madde 10: Merkez-i vilayet-i memurin taliyyesi ile liva muhasebeci ve tahrirat müdirlerinden ve hükumet etıbbasıyla liva nafıa mühendislerinden maada livalar rüesayı memurini ve kaza mal müdirleri ve bi'l-umum nevahi müdirlerini memurinin keyfiyyet-i intihab ve evsaf-ı ilmiyye ve fenniyyeleri hakkında devair-i nıerkeziyyece tanzim olunan nizam-nameler ahkamına tevfikan mensub oldukları idare reisinin intihab ve inhasıyla valiler tarafından merkez-i liva-i memurin taliyyesi ile mal mudirinden maada kazalar rüesayı memurin idaresi livada mensub oldığı şııbe-i idare reisinin intihab ve inhasıyla mutasarrıf1ar tarafından merkez-i kaza memurin-i taliyyesi ile nevahi ketebe ve memurin-i sairesi kaim-makamlar tarafından tayin ve memuriyyetleri vali tarafından tasdik olunur. Memurin-i Vilayetin Suret-i Azli Madde 11: Valilerin azli dahiliyye nezaretinin teklifi Uzerine meclis-i vükela kararıyla irade-i seniyye İcra olunur. Madde 12: Valiler ba-irade-i seniyye veya nuzzar tarafından tayin olunan memurinin indü'l-icab azıleri lüzumunı esbab-ı mucibe-i kanuniyye der-miyanıyla l11erbut oldukları nezaretlere işar iderler. Nezaretler valilerin irae itdikleri esbabı kafi görmedikleri halde tedkikat icra ve iktizası tayin olunmak üzere evrak vıısul tarihinden itibaren nihayet bermah tarifinde şura-yı devlete tevdi ve derhal telgratla valilere ita-yı malumat iderler. Şura-yı devletce bu tedkikat nihayet iki ay zarfında ikmal ve evrak nezaret-i aidesine iade olunur. Devair-i merkeziye azı veya tedbilleri inha olunan memurin hakkında bir ay zarfında vilayete cevab ita itmedikleri halde valiler mesuliyyeti~ der-uhte ile bunları azı ve tebdile ve ale'l-ıtlak bekalarında asayiş ve inzibat-ı mahallice mahzur gördükleri memurini mensub oldukları nezarete derhal malumat virmek şartıyla işten el çektirmege mezundurlar. Madde 13: Valiler nüvvab ile hükkam-ı müstesinn olmak üzere şuabah muhtelife-i idare memurin-i taliyyesi hakkında kavaid ve nizamat-ı mahsusasına tevfikan ihta... tekdir, kat-ı maaş, tenzil-i sınf ve maaş gibi cezalar virmege ve bunları azı itmege salah iyyetdard i ri ar.

6 134 ÇaKdaş Yerel Yönetimler, 9 (i) Ocak 2()()() Madde 14: Valiler su-i ahval ve muamelatına vakf oldukları nüvvab ve lüikkam hakkında derhal tahkikat icrasını adliyye müdir veya müfettişine ve yahud istinaf müddet-i umumilerine tahriren tebliğ iderler. Bu tebligat Uzerine tahkikat-ı lazımeye musaraat olunacak ve neticesi makam-ı meşihata adliyye nezaretine işar olunmakla beraber fezeleke-i tahkikatın bir sureti valiye tevdi idilecekdir. Madde 15: Tayini nezarete aid olan merkez-i vilayet polis müdirinden başka bi'l-limlım polis komiser ve efradı nizam-name-i mahsusuna tevfıkan valiler tarafından tayin ve azı idilirler. Madde 16: Jandarma zabıtanının lede'l-icab işden el çektirilmeleri ve yalmd alay dahilinde becayiş ve tebdilleri hakkında alay kumandanlarının cümle-i selahiyyetinden olan hususatın hüsn-i ifasını taht-ı nezaret ve murakebede bulundurmak ve alay kumandanlarının salahiyyetlerinin fevkinde olan hususat hakkında emr-i ita itmek valilerin cümle salahiyyetindedir. Madde 17: Memurinin suret-i intihah ve tayin ve terfi ve terakkileri ile mücazal ve azıleri başkaca yapılan nizamat-ı mahsusa ile muayyendir. Madde 18: Her kim olur ise olsun memurinin mugayyir-i kanun ahval ve l11uamelatına vakıf oldukta bizzat şifahen ihbar ve şikayet idebilecegi gibi ihbar-name ve şiküyetname dahi ita idebilir. Ancak yazılacak ihbar-name ve şikayet-name J11uhbir veya müştekinin hüviyyetini bildirecek surette ism ve şöhret ve sanat ve mahall-i ikametiyle imza mührini havi olmak lazımdır. Madde 19: Memurİn hakkında der-miyan idilen ihbarat ve şikayatın li-garazin musanna ve bir cürm isnadını veya ale'l-ıtlak hakareti mutazamıtilil oldığı tebeyyün itdigi taktirde keyfiyyet mercilerinden müddei-i umumilige tevdi olunur. Bu halde mütecaviz-i alcyh olan memurun ayruca hukuk-ı şahsiyye davası ikame itmesine lüzum olmayub müddeı-i umumiler kendilerine tevdi olunan evrak üzerine ikame ve takih-i davaya mechurdurlar. ikinci FASIL Vezaif Valinin ve Memurin-i Vilayetin Vezaifi Madde 20: Vali Vilayetde kuvve-i icraiyyenin en büyük memurı ve her nezaretin vekili ve mümessili olu b, vilayetin idare-i umumiyyesinden mesuldijr. Vali dahil-i vilayetde kavanin ve nizamatın neşr ve ilanı ve tal11amı-i tatbikini temin ile muvazzaf ve bunların kendisine tevdi ve bahş eylediği bi' I-elim le vezaif-i salahhiyyeti,istimal ve devletin ve ahalinin hukukunı ve vikaye ve nezaretlerin evamir ve talimatını İcra ile mükeııefdir. Madde 21: Devletce neşr ve ilan olunacak bi'l cümle kavanin ve nizamat ve bunlara müteallik nezaretlerce virilecek talimat ve mukarrerat şuabat-1 idareye ancak valiler vasıtasıyla tebliğ olunur. Şuabatı-ı idare rüesası validen tebliğ itdikleri kavanin ve nizamat ve talimat ve mukarreratın esasatına veyahud suver-i icraiyyesine müteall ik

7 Bir he/ge 13) olarak muhtac-ı istizan gördükleri ahvalde toğrıdan toğrıya valiye müracata ve bu babda valinin resen veya merciyle bi'l-muhabere vireceği emr-i tahririyye inkıyada mecburdurlar. Madde 22: (]) Vilayat dahilinde huzur ve asayişin temini (2) Efrad ve cemaat beyninde hürriyet, müsavat ve adalet esaslarının tamami-i tatbik ve mahfıızziyyeti (3) Hukuk ve emniyyet-i şahsiyye ve tasarrııffıyyenin temin-i masııniyyeti (4) Her sınf-ı ahal inin tekemmülat-ı iktisadiyye ve ictimaiyyelerine hidmet idecek esbabın istihzar ve istikmali (5) İstiklal-i mahakime riayetle beraber adaletin mümkün oldığı kadar sürat ve sühületle tevzi (6) Her sınf-ı ahalinin fikren, ahlaken tekamül itmelerini ve nail-i refah ve saadet olmalarını temin idecek suretde neşr ve tam im-i maarife müstemirren sai olmak (7) Ticaret ve sanayi ile ziraat ve sanayi-i ziraiyyenin tekemmülat ve terakkiyatı (8) Sıhhat-ı limumiyyenin muhafazası ve şerait-i sıhhiyyenin ıslahı ve bi'l-hassa frengi ve verem ve sıtma gibi emrazı sariyye ve müstevliyyenin indifaı çarelerinin aranması (9) Ziraın terfıh ve ikdarı gibi ahval-ı valilerin idare-i hükumetde nıütemadiyyen takib idecekleri makasid-i umumiyye ve mühimmedendir. Madde 23: Vilayetin bi'l-cümle devair ve şııabat-ı idaresi valilerin taht-ı teftiş ve nezaretindedir. Madde 24: Vilayetin muhafaza-i asayiş ve emniyyetinden vali mesuldur. Vali zabıta-ı adliyyeye aid vazifesini usul-ı muhakemat-ı cezaiyye kanununda muayyen oldığı veciıle icra ve zabıta-ı maniaya taalluk iden vazifesini de ll1ülkiyye ve nahiyye memurları ve polis ve jandarma heyetleri vesatetiyle ifa ider. Madde 25: Vilayet dahilindeki jandarına ve pol is kuvvetleri ve aşair ile meskfın kıtaatın ister süvar gibi vesait-i inzibatiyyesi vezaif-i mahalliyeden tolayı togrıdan togrıya valinin emri altında olub nizamat-ı mahsusasına tevfıkan mevaki-i lazımeye tevzi ve ikame idiimiş olan kuvva-yı ll1ezkfırenin muvakkaten tebdil-i mevkileri ve mahall-i ahere sevkıeri hususuna vali-i vilayet salahiyyetdardır. Madde 26: Vali gerek zabıta-i maniaya ve gerek zabıta-i adliyyeye müteallik vezaifin icrası ve kavanin ve nizamat-ı devletin tenfızi ve asayiş ve emniyyet-i malıall iyyenin muhafaza ve takviyesi iç ün kuvve-i mevcude-i zabıtayı gayr-ı kafi gördigi halde mahallindeki berrı ve bahrı kumandanlara virecegi eınr-i talıriri Uzerine kuvvc-i askeriyyeyi dahi istihdam ider. Kıtaat-ı askerriyye kumandanıarı vali tarafından bu babda tahriren ita olunacak emri inhıza mecburdur. Madde 27: Vali Vilayetin bir tarafında kuvve-i mevcude-i askeriyye ile dahi temin-i asayiş olunamayacağını anlar veya emniyet-i eammeyi salib bir hatar ve tehlike görir ise dahil-i vilayetdeki mevaki-i sairedede mevcud olan kuvva-yı askeriyyeden WZUll11 kadarını oraya sevk içün mahalli kumandanına emr-i tahriri ita ve şayed vilayet dahilinde bulunan kuvve-i askeriyyenin de temin-i maksada gayr-ı kmi bulundığını anladığı taktirde mahall-i saireden kuvve-i kafteye celb ve sevkini kolordu kumandanına işar ider. Kolordu kumandanlar! valiler tarafından vııku bulan müracaatları derhal infaza mecburdurlar. Madde 28: Vali dahil-i vilayetde ihtilal zuhur ideceğini ll1i.ieyyid asar ve emarat gördügi takdirde o mahalle mahsus olmak üzere muvakkaten idare-i örfiyye ilanını dahiliyye

8 136 Çağdaş Yerel Yönetimler, 9 (i) Ocak 2nnn nezaretinden istizan ider. Bu müracaata yigirmi dört saat zarfında cevab alamadığı ve yahud* muhabereye imkan bulunmadığı takdirde mesuliyyeti der-lihte iderek idare-i örfıyyeyi ilan itmek salahiyyetini haizdir. Bu halde ilk vasıta ile keyfıyyeti esbab-ı mucibesiyle beraber dahiliyye nezaretine işar itmege mecburdur. Madde 29: Valiler eşya-yı memnua ve rüsumat kaçakçılığını men ıçun bulundukları vilayetin sevahilini muhafazaya memur bi'l-cümle sefain-i emiriyye süvarilerine ne tarafları geşt ü güzar ve ne cihetlere tahsisan dikkat itmeleri lazım gelecegi hakkında emr-i tahriri ita ider. Sefain-İ mezkore süvarileri validen alacakları emri derhal ve tamamen infaza mecburdurlar. Madde 30: Vali her sene dahil-i vilayetde münasib görecegi zamanlarda devr ve teftiş icrasına memurdur. Bunun mecmu müddeti ahval-i adiyyede bir sene zarfında iki aydan ekaıı ve dört aydan ziyade olmayacakdıır. Vali vilayeti esna-yı devr ve teftişde Ilmttali oldığı ahval ve ihtiyacat ile bunlara karşı ne gibi tedbire tevessül eyledigini mübeyyin-i dahilliyye nezaretine raporlar göndermekle mükellefdir. icraatda bir fasıla ve teehhür vukuunı men içün bu vçsaik-i selefden halefe dahi devi' olunur. Madde 31: Vali mahakimde işlerin süratle rüyeti içlin memurin-i şeriyye ve adliyyeye ihtaratda bulunabilir ve hal ve rüyeti teehhür itdigine ıtla peyda itdigi mevadın esbab-ı teehhürini nüvvab ve müddeı-i umumiyyelerden tahriren sual ider. Madde 32: Vali umur-ı şeriyye ve adliyyenin tesri-i rüyeti ve ahkam ve mukarrerat-ı sadarenin tenfız ve temşiyyeti hususunda nezaret-i kamileyi haiz ve bu babda memuril1-i aidesi tarafından taleb olunacak muaveneti de derhal İcra ile mükellefdir. Madde 33: Vali kavanin-i devlet ile mükellef ve mezun oldığı ahvalden maada devletce ittihad-ı karara muhtac-ı hususat için nezaret ınüteallikasma müracaatla istizaıı-1 muameleye mecburdur. Madde 34: Rüesa-yı memurin vilayetden her biri kavanin ve nizamat ahkamının vazife-i memuriyyetlerine müteaııik mevadı ve val i tarafından ahkam-ı kanuniyyeye muvafık surette virilen evamir ve tenbihatı icra itmekle mukelleftir. Madde 35: Rüesa-yı memurin vilayetten her biri kavanin ve nizamat-ı mahsusa ile muayyen olan vezaifden başka daire-i memuriyyetleri dahilinde bulunan kaffei muamelatın intizam ve suret-i cereyanından tağrıdan toğrıya makam-ı vilayete karşıı mesuldur. Madde 36: Rüesa-yı memurin vilayetden her biri vali tarafından havale ve tevdi idilen işler üzerine icab iden tetkikatı icra ve malumat ve mütalaalarını beyan itmege mecburdur. Mutasarrafve Memurin-i Livanm Vezaifi Madde 37: Mutasarrıf livada kuvve-i icraiyyenin en buyük men1llrı olub livanın idare-i umumiyyesinden mesuldur. Olistur, 'Tertib-i suni", cild: S, Formu: 13,

9 Bir he/ge 137 Mutasarrıf dahil-i livada kavanin ve nizamatın tamamı-i tatbikini temin ile muvazzaf ve bunların kendisine tevdi ve bahş eyledigi bi'l-cümle vezaifı ifa ve salahiyyeti istimal ve devletin ve ahalinin hukukunı vikaye ve valinin evamir ve talimatını icra ile mükel1efdir.. Ahval-i fevk alade müstesnı olmak üzere umur ve muamelat-ı merbut bulundığı vilayetle muhabereye mecburdur. liva hakkında münhasıran Madde 38: Uvanın bi' I-cümle devair ve şuabat-ı idaresi mutasarrıfın taht-ı teftiş ve nezaretindedir. Madde 39: Livanın muhafaza-i asayiş ve emniyetinden mutasarrıf mesuldur. Mutasarrıf, zabıta adliyyeye aid vazifesini usul-ı muhakemat-ı cezaiyye kanununda muayyen oldıgı vechle icra ve zabıta-ı maniaya taalluk iden vazifesini de mülkiyye ve nahiyye memurları ve polis ve jandarma heyetleri vesatetiyle ifa ider. Madde 40: Liva dahilindeki polis ve jandarma heyetleri livanın umur-ı inzibatiyyesine müteallik kaffe-ı vezaifde mutasarrıfa merbut ve onun emrini icra ile mükellefdirler. Madde 41: Mutasarrıf yigirmi altıncı maddede beyan olunan ahvalde valiye malumat itasıyla beraber dahil-i livada mevcud kuvve-i askeriyyeyi heman istilıdama mezundur. Uva dahilinde bulunan kıtaat-ı askeriyye kumandanıarı mutasarrıflar tarafından bu babda tahriren vuku bulacak tebligatı derhal infaz ideceklerdir Madde 42: Mutasarrıf her sene dahil-i livada iki aydan' ziyade ve bir aydan dun olmamak üzere devr ve teftiş icrasına mecburdur. Mutasarrıf devr ve teftiş zemanını vali ile bi'l-muhabere tayin ider. Mutasarrıf livayı devr ve teftişinde tasarruf idecegi ahval ve ihtiyacata ve ana karşı ittihazı lazım gelen tedabire dair layilıalar tanzimiyle valiye irsal ider. Madde 43: Mutasarrıf mahakimde işlerin süratle rüyeti içün memurin-i şeriyye ve adliyyeye ilıtaratta bulunabilir ve teehlıür itdigine itla peyda itdigi mevadı vilayete bildirir. Madde 44: Mutasarrıf umur-ı şeriyye ve adliyyenin tesri-i rüyeti ve ahkam ve mukarrerat-ı sadarenin tenfız ve temşiyyeti hususunda nezaret-i kami leyi haiz ve bu babda memurin-i aidesi tarafından taleb olunacak muaveneti derhal icra ile mükelleftir. Madde 45: Mutasarrıf habs-haneler nizam-namesi ahkamının tamamen tatbikine dikkat ve ara-sıra merkez ve mülhakat-ı tevkif-hane ve habs-hanelerini bizzat veya bi'l-vasıta teftiş ve muayene i le ıslahat-ı [azıme icra ider. Madde 46: Rüesa ve memurin-i livadan her biri kavanin ve nizamat ahkam ından vazifei memuriyyetlerine müteallik mevadı ve mutasarrıf tarafından kanun dairesinde virilen evamir ve tenbihatı icra itmekle mükelleftir. Madde 47: Rüesa ve memurin-i livadan herbiri mutasarrıf tarafından havale ve tevdi idilan işler üzerine icab iden tetkikatı icra ve malumat ve mütalaalarına beyan itmege mecburdur.

10 ı 3!S Çağdaş Yerel Yönetimler. 9 (i) Ocak JOOO Madde 48: Mutasarrıf1ar nüvvab ile hükkam olmak üzere nasbları salahiyyetleri dahilinde bulunan şuabat-ı muhtelife-i idare memurin-i taliyyesi hakkında kavaid ve nizamat-ı mahsusasına tevkifan ihtar, tekdir, kat-ı maaş, tenzil-i sınf ve maaş gibi cezalar virmege ve bunları azı itmege salahiyyetdardırlar. HlIslısat-1 mezkore hakkında makam-ı vilayete dahi malumat virilir. Kaim-makam ve Memurin-i Kazanın Vezaifi Madde 49: Kaim-makam kazada ktıvve-i icraiyyenin en büyük memurı olub kazanın idare-i umumiyyesinden mesuldur. Kaim-makam dahil-i kazada kavanin ve nizamatın tamami-i tatbikini temin ile muvazzaf ve bunların kendisine tevdi ve bahş eyledigi bi' 1 cümle vezaifi ifa ve salahiyyeti istimal ve devletin ve ahalinin hukukunı vikaye ve mutasarrıfın ve valinin bi'l-cümle talimatını icra ile mükellef olub ahval-i fevk alade müstesn! olmak üzere umur ve muamelat-ı kaza hakkında münhasıran merbut bulundıgı Iİva İle muhabereye mecburdur. Madde 50: Kazanın bi'l-cümle devair ve şııabat-ı idaresi kaim-makamın taht-ı teftiş ve nezaretindedir. Madde 51: Kazanın muhafaza-i asayiş ve emniyetinden ka im-makam mesııldıır. Kaim-makam zabıta-ı adliyyeye aid vazifesini usul-ı muhakemat-ı cezaiyye kanununda muayyen oldığı vechle İcra ve zabıta-i maniaya aid olan vazifesini de mülkiyye ve nahiyye memurları ve polis ve jandarma heyetleri vesatetiyle ifa ider. Madde 52: Kaza dahilindeki polis ve jandarma heyetleri kazanın umıır-ı inzibatiyyesine müteallik kaffe-i vezaifde kaim-makama merbııt ve anın emrini İcra ile mükellefdirler. Madde 53: Kaim-makam yigirmi altıncı maddede beyan olunan ahvalde mutasarrıfa malumat itasıyla beraber dahil-i kazada mevcud kuvve-i askeriyyeyi heman istihdama mezundur. Kaza dahilinde bulunan kıtaat-ı askeriyye kumandanıarı kaim-makamları tarafından bu babda tahriren vuku bulacak tebligatı derhal infaz ideceklerdir. Madde 54: Kaim-makam dahil-i kazada devr ve teftiş icrasıyla mükellefdir. Kaimmakarnın her sene la-akall bir defa nahiyye merakizini münavebeten bütün köyleri devi' itmesi meşrut olub devr müddeti ile zemaıı-ı İcra mutasarrıfla bi'l-muhabere tayin olunur. Kaim-makam uğradıgı yerlerde ehalinin şikayatını istima ve icabat-ı kanuniyyesini derhal icra ider ve nahiyye memurini ile muhtarlara ve ihtiyar heyetlerine vazifelerini ihtar eyler. Karyelerde ve yollarda huzur ve asayişin temini, Iıukuk ve emniyet-i şahsiyye ve tasarrufiyyenin masuniyyeti kaim-makamll1 devr-i esnasında en mutena tutacağı makasiddendir. Hayvan hırsızlığının meni hakkındaki mukarreratın köylerde tamami-i tatbikine de itina olunur. Umur-ı sıhhiyye ve maarifve ziraat ve nafıa hakkında tatbiki ile mükellef oldıgı ahkamın suret-i ameliyyede ve esna-yı devr ve teftişde semeratını iktitaf i le de mükellef olan kaim-makamın netayic-i devr ve teftişini mübeyyen olarak gönderecegi raporlar mutasarrıf tarafından tedkik ve muktezayatı ifa olumır. Madde 55: Kaim-makam mahakimde işlerin süratle rüyeti İçUn memurin-i şeriyye ve adliyyeye ihtaratda bulunabilir ve teehhür itdigine ıtla peyda İtdigi mevadı mutasarrıfa

11 Bir he/gl' i Y> bildirir ve köylerden şahid veya müddei-i aleyh sıfatıyla celb olunan kar i ahalisinin tgl-ı müddet merkez kazada süründirilmaması esbabmı l11üddel-i umumı muavini bi'lmüzakere temin eyler. Madde 56: Kaim-makam umur-ı şeriyye ve adliyyenin tesri rüyeti ve ahkam ve mukarrerat-ı sadarenin tenfız ve temşiyyeti hususında nezaret-i kamileyi haiz ve bu babda memurin aidesi taraflqdan taleb olunacak muaveneti derhal icra ile mükelleftir. Madde 57: Kaim-makam habis-haneler nizam-namesi alıkfunının tamamen tatbikine dikkat ve ara sıra habs-haneleri bizzat veya bi'l-vasıta teftiş ve muayene ile ıslalıat-ı lazıme icra ider. Madde 58: Kaim-makam ahz-ı asker kanununun suret-i tatbik ve icrasını teshil ile beraber efrad-ı askeriyyeyi celb ve cem ve asker fırarı ve bekayasını der-dest itdirmek vazifesiyle mükellefdir. ' Madde 59: Kaim-makam nüfus nizam-namesi ahkam1l1ın alacağı evamirin tamamen tatbik ve icrasına memurdur. ve bu babda mutasarrıftaıı Madde 60: Memurin-i kaza kırk altıncı ve kırk yedinci maddelerde Intıharrer vezaifı kazaya mahsus olmak üzere ifa ile mükellefdir. Madde 61: Kaim-makamlar kazanın şuabat-ı muhtelife-i idaresinde miistahdem olan ve nasbları salahiyyetleri dahilinde bulunan memurin-i taliyye hakkında kavaid ve nizamat-ı mahsusasına tevfıkan ihtar, tekdir, kat-ı inaaş, tenzil-i sınf ve maaş gibi cezalar virmege ve bunları azı itmege salahiyyetdardırlar. Hususat-ı mezküre hakkında livaya dahi malumat virüıür. ÜÇÜNCÜ FASIL Meclis-i idare Teşl{ilatı Madde 62: Her vilayet merkezinde ve valinin veya muavininin riyaseti altında azası naib, defterdar, mektubcı, maarif müdiri ve nafıa ser-mühendisi ile ziraat müdirinden ve müfti ile rüesa-yı nıhaniyye ve aza-yı müntehibedeıı Illürekkeb olmak üzere bir meclis-i idare hulunur. Madde 63: Her livada mutasarrıfın riyaseti altında Ilaib, muhasebeci, tahrirat müdir ve nafıa mühendisinden ve ziraat memun mevcud olan livada anlardan ve müfti ile rüesayı ruhaniyye ve azayı müntehibeden mürekkeb olmak üzere bir meclis-i idare bulunur. Madde 64: Her kazada kaimmakamın riyaseti altında azası naib, mal müdiri, tahrirat katibinden ve müfti ile rüesa-yı ruhaniyye ve azayı müntehibeden mürekkeb olmak üzere bir mcclis-i idare hulunur. Madde 65: Meclis-i idare aza-yı daimesinden olmayan şuabat-ı saire-i idare rüesası kendi dairelerine aid işlerin müzakeresinde aza sıfatıyla meclise davet olunarak o iş hakkındaki mazbatayı imza ve tahtim iderler.

12 140 Çağdaş Yerel Yönetimler, 9 (i) Ocak 2(}(}(} Meclis-i İdarenin Vezaifi Madde 66: Meclis-i idare-i vilayet, memurin muhakemesine ve hükümete aid her nevi müzayedad ve münakasatı kavanin ve nizamat-ı mahsusasına tevfıkan bi' I-icra lazım gelen mukavelatın tayin şeraitine ve varidat-ı askeriyye ve rüsumiyyenin kanun ve nizarnı mucebince müzayede ve ihalesine ve emanette kalanların suret-i idaresine ve mirı ormanıarından nizam-ı mahsusuna tevfıkankeraste katının müzayedesine ve hükcımete aid kaffe-i emval-i menkule ve gayr-ı menkulenin nezaret muhafazasına ve kabristan mahalleri tahsisine ve devair-i mahalliyece lüzum gösterilecek cedavilin tedkikine memur ve bunlara kavanin ve nizamatın kendisine tevdi ittigi sair vezaif hakkında mukarrerat ittihazıyla mükellefdir. Madde 67: Meclis-i idare-i vilayet, iş bu kanun ile l11eclis-i umumi ve encümen-i vihiyete mevdu vezaife müdahele itmez ve elviyye ve mülhak kazalar meclis-i idaresinden sadr olan mukarreratı lede'l-icab derece-i saniyyede tedkik ider. Meclis-i idare-i vilayet mukarreratın merci-i tedkiki şura-yı devlettir. Madde 68: Vilayetin şuabat-ı idaresinden ittihaz olunan mukarrerat aleyhine alakadaran tadrafından vuku bulan itirazat meclis-i idare-i vilayetce tedkik ve meclis-i idare-i vilayet kararı aleyhinde şura-yı devlete müracaat olunur. Madde 69: Meclis-i idare-i liva altmış altıncı madde ile vilayet meclis idaresi içün irae olunan vezaif-i icra ile mükellefdir. Meclis-i idare-i liva mülhak kazalar meclis idaresinden sadr olan mukarreratı lede'l-icab derece-i saniyyede tedkik ider. Meclis-i idare-i iiva mııkarreratının merci-i tedkiki meclis~i idare-i vilayetdir. Madde 70: Livanın şuabat-ı idaresinden ittihaz olunan mukarrerat aleyhine alakadaran tarafından vuku bulan itirazat meclis-i idare-i livaca tedkik ve meclis-i idare-i liva kararı aleyhinde meclis-i idare-i vilayete müracaat olunur. Madde 7J: Altmış tokuzuncu ve yetmişinci maddeler ahkamı kaza meclis idaresi içünde cari ve mukarreratın merci-i tedkiki meclis-i idare-i livadır. Madde 72: Meclis-i idare azası kararından l11esuldür. Madde 73: Mecl is-i idare mukarreratı alakadaran tarafından taleb vukuunda suret harcı namıyla bir şeyalınmayarak meccanen ve musaddakan ita olunur. Madde 74: Meclis-i umumi ve meclis-i idare veya rüesa-yı memurin-i mülkiyye tarafından iş bu kanuna tevfıkan ittihaz olunan mukarrerat ve tedabirin tatbik ve icrasına ika-yı müşkülat veya muhalefet idenler hakkında mahalleri l11ecalis idaresince kabil-i istinafve temyiz olmamak üzere bir liradan beş liraya kadar ceza-yı nakdi hükl11 olunur. Hükm idilan mücazat-ı nakdiyyeyi virmekden imtina idenlerden cezan ın tahsi ii hakkında mecalis-i idarece tanzim olunacak müzakere en büyük miilkiyye memurının işaret-i tahririyyesiyle li-ecl'it-tenfız miiddei'-i umumilige tevdi ve bidayet mahkemesince muhakemeye hacet kalmaksızın ceza kanununun otuzyedinci madde-i muadelesine tevfıkan mücazat-ı nakdiyye miiddei-i umuıııilikce habs cezasına bi'ttahvil der-hal icra olunur.

13 HirIJelge 141 İKiNCİ KısıM idare-i HususİvVE-İ VİLA V AT BiRiNCi FASIL Vilayet Madde 75: Vilayet emval-i menkule ve gayr-ı menkuleye mutasarrıf ve işbu kanun ile muayyen ve mahdud vezaif-i hususiyye ile mükellef bir şalıs-ı manevidir. Emval-i hususiyye-i vilayet-i mahfuziyyet ve masuniyyet itibarıyla emval-i umumiyye-i devletden maduddur. Madde 76: Vilayetin umur ve menafai-i hususiyyesini tedvir ve muhafaza ve anı temsil ve teşhis iden vesait-i idariyye vali-i vilayet ile meclis-i umumı-i vilayet ve encümen-i vilayetdir.. Madde 77: Vilayete mevdu bi'l-cümle umur ve vezaif-i hususiyyede salahiyyet-i icraiyye münhasıran valiye aiddir. Memurin-i hususiyye-i vilayetin vazife-i memuriyetierine müteal1ik su-i harekatdan t01ayı muhakemeleri memurin-i devlet hakkındaki usul ve mukarrerata tabidir. Vilayete Aid Hidemat-ı Mahalliye Madde 78: Vilayete aid hidemat-ı mahalliye ber-vech-i atidir: I. Memal ik-i Osmaniyyede devair-i devletce görilecek lüzum üzerine küşad ve tesviyyesi ve tamiri nafıa nezaretine aid olan turuk-ı umumiyyeden maada vilayet dahiline münhasır olarak liva ve kaza ve nahiyyeleri yekdigerine rabt iden turuk ve maabirin küşad ve inşasıyla tamirat-ı mütemadiyyesi; [Gerek turuk-ı umumiyyenin gerek turuk-ı husıısiyye-i vilayetin şehr ve kasabalar dahiline tesadüf iden aksamının inşa ve tamiri dahi nevine göre nafıa nezaretine veya vilayete aiddir.] 2. Vilayet varidat-ı aidiyye ve fevk aladesinin müsaadesi derecesinde göl ve bataklıkların ıslah ve teybisi ve gayr-ı memlfık nehrierden enharın cereyanını tahvil itmeyecek ve zararı müeddı olmayacak suretde cedveller küşadıyla arazinin iskası içül1 ameliyyat-ı lazıme icrası yahut bu ameliyyatm şerait-i mahsusa-ı nafıa ile talebine ihalesi; Ameliyyat-ı mezkfırenin icra veya ihalesi her halde sahib-i ihtisas bir heyet-i fenniyyenin tedkikine ve virecegi rapora müstenid olacakdır. İnharda yapılacak ameliyyat-ı cesime-i nafıa hükfımet-i merkeziyyeye aiddil 3. Şehr ve kasabalarda menafı-i belediyyelere aid ve şeraiti devletce müttehaz kavaide muvafık olmak ve müddeti kırk seneyi tecavüz itmemek üzere hayvan, neccar ve elektrikle cerr olunur tramvaylar inşa ve elektrikle veya heva gazı ile tenvirat icrası ve şürbe salih su isale ve tevzii içün imtiyaz itası ve dahil-i vilayetde otomobil ve omniblis arabaları işletmek ve sanayi-i muhtelifeye aid fabrikalar tesis itmek içül1 ruhsat itası;

14 142 ÇaKdaş Yerel Yönetimler. 9 (/) Ocak 20()(} [ Müddet-i imtiyaz kırk seneyi tecavüz iderse merkezden istizan lazım geldiği gibi kuvve-i muharrikesi sükfıt-ı miyah ile istihsal olunacak her tenvir-i elektrikiye müteallik imtiyazat projeleri nafıa nezaretince tedkik olunur.] 4. Numune ve tecrübe çiftlik ve tarlaları ve fidanlıklar ile çiftçilik mektebleri ve damızlık hayvanatı ve alat-i ziraiyye depoları tesisi, malısulat-ı ziraiyye ve hayvaııat-ı ehliyye sergi ve müsabakaları küşad ve at yarışıarı icrasıyla mükafat-ı nakdiyye itası, mahsulatın cinsini ıslah itme k ve viayetin iklimine muvafık malısulat-ı cedide yetiştirmek içün meccanen fidan ve tuhm tevzii, merkez-i ziraat olan mahallerde umumen istifade idebilecegi hasad ve harman ve kalbur makineleri ve sair alat-ı ziraiyye ihzarıyla zirae icarı, ziraat müzeleri ve ziraı teavün şirketleri tesisi ve'l-hasll terakkiyat-ı ziraiyyeyi temin idecek her dürlü hususatın tatbik ve icrası; 5. Orman yetişdirmege müstaidd mahallerde orman yetişdirilmesi ve yabanı ağacıarın aşılanarak müsmir hale ifrağı esbabının temini; 6. Vilayete mahsus yerli ikdisad ve itibar sandukları teşkili veya koşadına ruhsat itası; 7. Mevaki-i münasibede sanayi otaları ve sanayi mektebleri koşadı ve bunlarda ihtiyacat-ı mahaliyyeye muvafık sanayiin talimi, sanayi-i mahalliyye mahsulat ve mamulatının teşviki içün müsabakalar ve sergiler koşadı ile mlikafat-ı nakdiyye itası, sanayi-i mahalliyyeye aid müzeler tesisi: 8. İcab iden mahallerde ticaret otaları ve ticaret borsaları tesisi ve sergiler koşadı ve pazar ve panayırlar ihdası ve'l-hasll umur-ı ticaret tevsii ve teshili ve servet-i mahalliyyenin teksiri içün lazım gelan tedabirin ittihazı: 9. Tahsil-i ibtidainin temini içün umumı ve lede'l-hace seyyar Illekfltih-i ibtidaiyye ve rüşdiyye ve darü'l-muallimin ibtidailer ve amele ve fukaraya mahsus gice mektebleri ve liva idadileri tesisi ve bunların maarif-i umumiyye kanununa tevtikan idare ve nezareti; i O. Vilayet dahilinde itam-hane, haste-hane, bi mar-hane ve darli' I-aceze gihi mliessesati hayriyye ve sıhhiyye tesisi; ii. Vilayete aid bi'l-cümle emlak ve akar ve emvalin idaresi; 12. Vilayet menfaatına tesis olunacak müessesat-ı nafıa ve hayriyyenin idare ve nezareti. Vilayet Büdcesi Madde 79: Vilayet büdcesi aid ve fevk alade büdce namıyla iki kısma münkasımdır. Madde RO: Vilayet-i adi büdcesinin varidat kısmını teşkil iden mevad şunlardır: I. Maarif ve menafi hasse-i ianesi olarak aşaı'a ve vergüye munzamm bulunan meblağ; [menafi-i hasse-i ianesi vilayetce kemafi's-sabık-ı ziraat bankalarına ita olunacak ve mukabeleten banka nizam-namesi mucebince ziraat nezaretine itası icab iden hisse-i temettü bankalarca vilayetiere virilecekdir. ı 2.Turuk ve maabir bedelat-ı nakdiyyesi;

15 BirIJel,'.!, ' 143 [Umumı büdcede vilayet içün tertib olunan tarik bedelat-ı nakdiyyesi meclis-i liitiuml-i vilayet kararıyla dört günlük amele yevmiyyesinin o vilayetde baliğ oldığı- mikdar derecesinde tezyid idilebilir. Kaht ü gala ve saire gibi esbab-ı zanıriyye-i fevk alade zuhurıyla vilayetin bazı mahallerinde bedelat-ı nakdiyyenin tahsili mümkün olmadığı takdirde meclis-i umumi veya encümen-i vil:'iyet kararıyla o kısm mükellefin hakkında mükellefıyyet-i bedeniyye usulı tatbik olunabilir. Bu takdirde bedelat nakdiyyenin bedenen ifa idilan kısmına tekabül iden mikdan vilayet büdcesinden mahsub idilir. Bedel-i nakdiyyelerini tamamen tesviyye itmekle beraber bir yolluk kısmen veya temamen tanzim ve tesviyyesi içün mükellefiyyet-i nakdiyyeleri haricinde hedenen çalışmak isteyan ahali-i kari meclis-i umumı veya encümen-i vilayet kararıyla ve mükellefıyyet-i bedeniyye usul-ı vukuadı vechle o yolda istihdam idilebilir. Bir karye ahalisinin bu babda ekserriyyeti tarafından vuku bıılan taleb-i umıımuna teşmil idilir. Bedenen çalışacak mükellefınin sevk ve istihdamında jandarma ve polis heyetlerince muavenet olunur.] 3. Zeciyye-i resm-i mıınzammı; 4. Mikdar-ı azimiyyesi kanunen tayin idilecek tesbiti tecavüz itmemek üzere vilayet meclis-i umumisince bila-vasıta tekalif-i umumiyyeye ilave idilecek küsurat-ı munzamma; 5. Vilayet mesarif-i adiyyerine muavenet olmak üzere lede'l-icah umuıııı hüdccden tahsis idilecek meblağ. 6. Vilayete aid emval ve emlakın hasılat ve iradı ve bedel ferağı: 7. Vilayetce köpri, iskele, ubura mahsus kayıklar ve saire tesisi gibi vilayetin vezaifıne dahil ve menafi-i umumiyyeye aid hidemata mukabil istifa olunacak ücurat veya hedcl-i iltizam; 8. Dahil-i vilayetde işlernek üzere tesis idecek tramvay, omnimlis, otobüs ve otomobil gibi vesait-i nakliyye şirketlerinden ve sanayi-i muhtelifeye aid fabrikalardan senevı alınacak mebaliğ-i muayyene ve bunlara virilecek imtiyazat-name ve ruhsat-nameler mukabilinde beş liradan elli liraya kadar alınacak ruhsatname harcıarı: 9. Numune çiftlik ve tarlaları, çiftçilik mektebleri, damızlık hayvanat ve alat-ı ziraiyye depoları, sanayi mekteb ve sergileri. Ticaret sergileri ve panayırlar varidatı ile alat-ı ziraiyye bedelat-ı icarı~ LO. Vilayetce tesis ve idare idilecek mektebin her nevi varidatı; 11. Vilayet matbua ve gazeteleri varidatı; 12. Kavanine muvafık olarak bunlar haricinde vilayetce idinilmiş her nevi menabı varidat; 13. Vilfiyete hibe ve vasiyyet tarikiyle vuku hulan teherruat. Madde 81: Vilayet fevk alade büdcesinin varidat kısmını teşkil iden mevad şunlardır:

16 144 Çağdaş Yerel Yönetimler, 9 (i) Ocak 2nnn 1. Masarif-i fevk aladeye mahsus olmak ve nisbeti kanul1-1 mahsus ile tayin olunmak üzere vilayet mec1is-i umumiyyesince senevı tekalif-i umumiyye üzerine ilaveten muvakkaten tarh olunacak küsurat-ı munzamme-i fevk alade; 2. İstikraz hasılatı; 3. Masarif fevk aladeye mahsus olarak lede'l-icab umumı hüdcenin ianeten tahsis idecegi meblağ; 4. Vilayete hihe ve vasiyyet suretiyle vuku bulan teberruat; 5. Adi büdcenin fazla-i varidatından indii'l-icab tefrik olunacak mebal Madde 82: Adi büdcenin masarif kısmı hidemat-ı vilayete aid ber vech-i ati masarif-i seneviyye ve dairneyi ihtiva ider: I. Vilayet memurin ve devair-i hususiyyesi maaşat ve masarifi; 2. VaridaH hususiyye-i vilayetin masariftahliyyesi; 3. Turuk ve maabir-i vilayetin masarif-i daime ve tamiriyyesi ; 4. Tesis idilmiş umur-ı nafıanın masarif-i daime ve tamiriyyesi: 5, Mekatib-i ibtidaiyye ve rüşdiyye ve leyll ve neharı darü'l-muallimin ibtidailer ile i İva idadileri maaşat ve masarifi ve mekatib-i mezkfıre masarif-i inşaiyye ve tamiriyyesi; 6. İdaresi mahallerine mevdu ziraat ve sanayi mekteblerinin maaşat ve masarifi ve binalarının masarif-i inşaiyye ve tamiriyyesi: 7. Emakin ve akarat-ı vilayetin masarif-i tamiriyyesi virgüsi ve sigorta bedeli; 8. Vilayete aid miiessesat-ı hayriyye ve sıhiyyenin masarifi; 9. Vadesi hulul itmiş istikraz taksitleri; 10. Vilayet matbua ve gazetesi masarifi; ı ı. Meclis-i umumı ve encümen-i vihlyetin levazım-ı kırtasiyye ve masarif-i tefrişiyye ve teshiniyye ve müteferrikası ile mec1is-i umumi azasını yevmiyye ve harcırahları ve encümen-i vilayet azasın maaşatı; 12. Meclis-i umumi-i vilayet azasının intihabı içün vukıı bulacak masraf; ı 3. Bunlardan maada olarak vilayetin vezaif-i hususiyyesinc dahil veya kavanin ile icrası vilayete mevdu hidematın istilzam itdigi masarif-i daime. Madde 83: Fevk alade büdcenin masarifkısmı hidemat-ı vilayete aid her dürlü inşaat ve tesisat-ı cedide mesarifinden ve adi büdceye taalıık iden masarif-i daime haricinde vukıı bulacak anzı muvakkat masarifden teşkil ider. Madde 84: Meclis-İ umumı-i vilayet tadad olunan masarif-i daime-i vilayet hüdcesine beheme hal idhal mecburiyetindedir. Aksi takdirde hüdceye idhal idilmeyan masarif vali tarafından vuku bulacak işar üzerine dahiliyye nezaretince resen vilayet büdcesine ilave

17 BirIJeI,!!,e 145 olunur. Bunun haricinde meelis-i umumiyye tarafından tasdik idiimiş olan büdeenin tağyiri caiz olmaz. Madde 85: Vi layet büdeeleri için devre-i hesabiyye nam on iki aydan ve mahsub muamelesi müddeti iki aydan ibarettir. Bir senenin büdeesinden müdevver mebaliğ irtesi sene-i büdeesinde aid bulundığı fazla ilave olunur. Madde 86: Meelis-i umumiyyeee kabul idilan vilayet büdeesi vali tarafından mahalliye nezaretine irsal ve irade-i seniyyeye iktiran itdikden sonra tatbik olunur. Vali-i Vilayat ve Memurİn-i Hususiyye-i Vilayet Madde 87: Vali işbu kanun ile vilayete tefrik idilen hidemat-ı mahalliyyeyi meelis-i umumı kararıyla ifaya memurdur. Vali hidemat-ı mezkı.1renin ifasında vezaif-i mahalliyye ile alakadar bulunan idare-i rüesa ve memurini dahi istihdam itmek salahiyyetini haizdir. Madde 88: Vali her sene meelis-i umumı-i vilayetin inikadından evvel vilayet büdeesini tanzim itdirüb li-ecli't-tedkik evvela eneümen-i vilayete ha'de vilayet meclis-i umumisine tevdi ider. Madde 8Y: Vali büdeede murakkam olan varidat ve masarifatın istilzam ideeegi mukavelat projelerini ihzar ile ikiyüz kırk dördünei maddenin üçünci fırkası mueebinee eneümen-i vilayete tedkik itdirdikden sonra müzayedat ve münakasatın ihalesini İcra ve mukavelat senedatını teatti ider. Madde 90: Vali vilayet büdeesinin amir-i azasıdır. Meelis-i ııınumı-i vilayet tarafından tasdik olunan büdee mueebinee her ay vııku bulan sarfiyyat eedvelini evrak müsebbitesiyle birlikde eneümen-i vilayete tevdi İder. Madde YI: Vali her sene sene-i sabıkanın hesab-ı katisini tanzim ile eneümen-i vilayetde tedkik itdirdikden sonra bem-yı tasdik meclis-i unllımiye tevdi ider. Madde 92: Vali meclis-i umumı kararı ile vilayet namıııa akarr-ı iştira ve bey ve mübadele ve bu akaratın tarz-ı idaresini tayin ve bunlardan bir veya birkaçını mekteb ve haste hane gibi hidemat-ı umumiyyeye tahsis ider. Madde 93: Vali vilayet menfaatine vuku bulan hibe ve vasiyyetleri meclis-i umumı kararıyla kabul ider. Madde 94: Vali vilayete tefrik idi len mevad hakkında mahakim ve devair-i resmiyyede bizzat müddeı ve müddei-i aleyh sıfatıyla mahakime ve muratnaya kafte-i turuk-ı kanuniyyeye müracaata ve bu vezaifmünasib göreceği zevata malltum vekalet-name ile tamimen ve tahsisen tevdie mezundur. Madde 95: Vali seyr-i sefaine Ilakl-i eşyaya müsaid olan enhardan kemiyyeti nehrin seyr-i sefere olan hidmetini tağyir itmedigi mel11urin-i nafıa tarafıııdan tasdik olunmak şartıyla makineler vasıtasıyla su alınmasına ll1eclis-i umumı kararıyla ruhsat itasına mezundur.

18 146 Çağdaş Yerel Yönetimler, 9 (1) Ocak 2000 (Bu dürlü enhar üzerinde nehri n seviyyesini tenzil ve seyr-i sefain hidmetini tatil veya eşkal idecek tesisat hükfımat-ı merkeziyyenin müsaadesine va-bestedir.] Madde 96: İnhisan tazmin itmamek şartıyla enhar kenarlarında seyr-i sefain hidmetine mahsus olarak iskeleler inşasına ruhsat itası ve bu iskelelerin şerait-i istimalinin ve tarifelerinin tayini meclis-i umumı kararıyla valiye aiddir. Madde 97: Vilayet maarif müdir veya müfettişierinin inzimam reyi İle nizam-name-i mahsusuna tevfıkan mekatib-i hususiyye küşadına ruhsat virmek ve maarif müfettişi vesatetiyle bu mektebleri taht-ı nezaretde bulundırmak emr-i muarefede valilerin hukuk ve vezaif-i cümlesindendir. Madde 98: Vali maiyyetinde maaşat ve masarifat-ı vilayetin varidat-ı hususiyyesinden tesviyye idilmek üzere mükeffel ve mesul bir müdirin taht-ı idaresinde bir vilayet muhasebe-i hususiyye kalemi bulunur. Madde 99: Vilayet muhasebe-i hususiyye kalemi müdiri her sene sene-i atiyye muhammin büdcesiyle sene-i sabıkanın hesab-ı katiyyesi hakkında şuabat-ı idare memurlan tarafından ita olunacak muvazene cedvellerini muhasabe-i vilayete aid olan cedvel ile bi't-telfik gerek muhammin büdceyi gerek hesab-ı katiyi meclis-i umuminin vakt-i ictimaından bir buçuk ay evvel makam-ı vilayete takdime mecburdur. Madde 100: Vilayete aid varidatın takib ve cibayetinden ve vali tarafından emr idilecek sarfiyatın vilayet büdcesine muvafık olarak icrasından ve bi'l-cümle muamelat-ı hesabiyyeden muhasebe-i hususiyye kalemi müdiri mesııldür. Madde 101: Varidat-ı hususiyye-i vilayetin kabz ve tediyyesi ziraat bank şubelerine ve banka şubesi olmayan mahallerde mal sanduklarına muhavveldir. Masraf senedieri ve havale nameler vilayet muhasehe-i hususiyye kalemi müdirinin (sarf-ı lazım gelir) işaretini ve amir-i ita olan valinin imzasını muhtevı olmak icab ider. Vilayet muhasbe-i hususiyye muamelatının suver-i icraiyyesi talimat-ı mahsusa ile izah olunmuşdur. Madde 102: Vilayetin vezaif-i hususiyyesi ile mükellef bi'l-cümle memurların nasb ve azli valiye aiddir. Şu kadar ki umur-ı maliyyede erbab-ı ihtisasdan olmak lazım gelen vilayet muhasebe-i hususiyye kalemi müdiri valinin inhası üzerine maliyye nezaretince memurin-i maliyye meyanından tefrik olunur. İKİNCİ FAsı L Meclis-i Umumiyye-i Vilayet Madde 103: Her vilayet de bir meclis-i umumı bulunur. Meclis-İ umumı-i vilayet azası kazalar tarafından intihab olunur. Kazalar her on iki bin beş yüz nüfus zukfır ve kusun içün bir aza göndermek hakkını haizdir. Şöyle ki: On iki bin beş yüzden on sekiz bin yedi yüz elliye kadar bir, otuz bir bin ikiyüz elliye kadar iki ve otuz yedi bin beş yüze kadar üç ve elli bine kadar dört aza intihab olunacak ve bu mikdardan ziyadesi bu nisbet üzere artdırılacakdır. Nüfus zukgn

19 Bir belge 147 on iki bin beş yüzden don olan kazalar dahi be-heme-hal bir aza intihab idecekterdir.. Vali vakt-i muayyeninde meclis-i umumı intihabatını icra itdirmege mecburdur. Madde 104: Meclis-i umumı azası son mebus intihabatındaki müntehib-i sanilerle kaza merkezindeki belediyye meclisinin ictimaında teşekküı idecek heyet tarafından intihab olunur. Müntehib-i sanilerin bu vazifeleri mebusan intihabatının tecdidiyle yeni müntehib-i sanilerin tayinine kadar devam ider. Meclis-i idare huzurunda icra kılınacak intihab neticesinde ekseriyyet kazanan azaya maznata virilür. Madde 105: Meclis-i umumı azasının intihab olunacakları kaza ahalisinden bulunmaları meşrut olmayub vilayet ahalisinden olmaları kafidir. Meclis-i umumı azalığına intihab olunabitmek içün mebus olabilmek salahiyyetini haiz olmak lazımdır. Madde 106: Ser vech-i ati hıdematı ifa idenler meclis-i umumı azalığına intihab olunamazıar: i - Bi'l-fiil hidmet-i askeriyyede bulunanlar; 2 - Ayan ve mebusan; 3 Bi'l-umum hükkam ile memurin-i devlet ve vilayet; 4 Vilayet dahilinde vilayete aid hususatın mültezim, mukavvel ve müteahhidieri. Madde 107: Sir vilayetin bir kaç kazasında intihab olunan bir aza sekiz gün zarfında kazalardan bir danesini tercihe mecburdur. Tercih itmedigi takdirde en ziyade rey kazandığı kazanın azası add olunur. Madde 108: Meclis-i umumı-i vilayet azası dört sene ifa-yı hidmed itmek üzere intihab olunur. İkmal-i müddet identerin tekrar intihabı caizdir. Madde 109: Meclis-i umumı azası istifa ider veya cinayetle ve mahaıı-i şeref ve haysiyyet bir fiilden tolayı cünha ile mahkum olur veyahud meclis-i umuminin bir senelik ictima müddetinin nısfından ziyade müddet bila mazeret-i meşrua meclise devam itmemiş bulunursa azalıkdan sakıt olur. Madde i ıo: İntihab olunan azadan istifa veya vefat iden veya müddeti hitam bulunmazdan evvel başka bir vilayete nakl-i hane iden veyahud azalıkdan sakıt olanların yerlerine hangi kazadan intihab olunmuş ise o kazada ondan sonra en ziyade rey kazanmış olan zat evvelki azanın müddet-i mütebakıyyesini ikma\ itmek üzere azalık saffetini iktisab ider. Tesavi-i ara var ise kura usulüne müracaat idilür. Madde i i i: Vilayet meclis-i umumi si senede bir defa ictima ider. Mebde-i ietima büdcenin senre-i cedide hululünden evvel meclis-i umurnice tasdiki ile dahiliyye nezaretine irsaline müsaid olacak surette rneclisee kararlaştırılır [ ilk tarih-i ictima vali tarafından tayin olunacakdır]. Madde i 12: Meclis~n müddeti ietimaı kırk gündür. Meclisin işi kalmadığına bi'lmüzakere karar virilirse hıtam-ı müddetden evvel dahi ictimaa nihayet virilür.

20 148 ÇalJ;daş Yerel YönelimJer. 9 (/) ()ca/' ]OOf) Madde 113: Müddet-İ ictima hıtam buldığı halde bazı mevad-ı mühimmenin müzakere ve tedkiki henüz neticelenmamış olur ise vali ictimaı on beş giini tecavüz itmamek üzere temdid ve esbabını dahiliyye nezaretine işar ider Madde 114: Devletce veya vilfıyetce lüzum göruldigi halde zeman ve mtiddet-i ictimaı tayin idilerek meclis-i umumı suret-i fevk alade dahi ictimaa davet olunabilir. işbu fevk alfıde ictimada tedkik olunacak mesail azalara davet-nameler ile beraber tebliğ olunur ve bu ictimada mesai i-i muayyene-i mezkı1reden başka bir şey müzakere olunamaz. Madde 115: Meclis-i umumı azasının stilnsanı esbab-ı mucebe dermeyanıyla meclis-i umuminin fevk alfıde olarak ictimaını validen taleb iderlerse vali işbu talebi mlitalaa-ı mahsusasıyla beraber dahiliyye nezaretine işar ider. Nezaretce tensib idildigi takdirde madde-i sabıkada muharrer şerait dairesinde meclis-i umumı fevk alade olarak ictima ve icra-yı müzakere ider. Madde 1/6: Meclis-i umumı azasına hazır bulundukları her yevm-i ictima içtin elli guruş mahsusat ve şehri binbeşyüz guruş itibarıyla harc-ı ralı ita olunur. Madde 117: Vali meclis-i umumiyi vakt-i muayyeninde kiişad ve muddet-i ictimaın nihayetinde hıtam müddetini beyan eyler. Madde 118: Meclis-i umumiye vali riyaset ider. Meclis-i ultilıminin ilk ictimaında azayı meclis içlerinden ekseriyyet-i mutlaka ile bir reis-i sani ve iki katib intihab iderler. Reis-i sani ve katiblerin müddet-i hidmetini ikinci ictima-ı adi ibtidasına kadar devam ider. Valinin hazır olamadığı zemanlarda işbu reıs-ı sanı rıyaset ider. Meclis-i UI11lımınll1 hidmet-i tahririyyesi encümen-i vilayet kalemi tarafından ifa olunur. Madde /1C): Meclis-İ umuminin idare ve inzibatı münhasıran reise aiddir. Emr-i inzibat ve müzakeratın idaresi nizam-name-i malısasuna tevfikan icra idilir. Madde 120: Meclis-i umumi-i vilayet azası mertebesinin nısfından bir ziyadesi hazır bulunmadıkca müzakereye ibtidar idemez. Meclis-i umuminin mukarreratı aza-yı mevdudenin ekseriyyet-i mutlakasıyla ittihaz olunur. Bir l11esele hakkında ekseriyyet-i mutlaka hasıl olundığı halde o işin müzakeresi irtesi güne talik idilir. Yine ekseriyyet-i mutlaka hasıl olmaz ise ekseriyyet-i nisbiyeye itibar olunur. Tesavı-i ara vukuında reisin bulundığı taraftercih olunur Madde 121: Meclisi umumı-i vilayet azasından her biri bizzat ita-yı rey itmege mecburdur. Büdce müzakeresinde tayin-i esanı-ı rey itası zaruridir. Meclis-j umul11l-i vilayet de vuku bulacak intihablar ve talil olunan ınazbatalar hakkındaki ara rey-i hatl usuliyle istihsal olunur. Madde 122: Meclis-i umumı miizakeratının hulasası vilayet gazetesiyle neşr ve ilan olunur. Madde 123: Meclis-i umumice müzakere olunacak ınevad vali tarafından meclise tevdi olunur. Meclis-İ umumı azasından her biri dalıi vilayete aid vezaif-i cümlesinden bulunan mevada dair teklif der-meyanıııa salalıiyyetdardır. işbu teklif ıneclisce ekseriyycl-i mutlaka ile kanııl idilirse nız-nanıcyc idhal idilir.