CENDERE, SİLİKON VADİSİ Mİ? KURTLAR VADİSİ Mİ? YA DA İ S T A N B U L U ALMAK!

Transkript

1 CENDERE, SİLİKON VADİSİ Mİ? KURTLAR VADİSİ Mİ? YA DA İ S T A N B U L U C E N D E R E Y E ALMAK! TOPLUM İÇİN ŞEHİRCİLİK OCAK 2012

2 Hazırlayan: Nazım Akkoyun Kapak: Sercan Altan Kitap Tasarımı: Gökçer Okumuş 2

3 CENDERE, SİLİKON VADİSİ Mİ? KURTLAR VADİSİ Mİ? YA DA İSTANBUL U CENDERE YE ALMAK! Galatasaray ın yeni stadının yanından başlayıp kuzey ormanlarının içlerine uzanan Cendere Vadisi, başlangıçta bir yeşil vadi idi. Daha sonra İstanbul un yakınındaki her talihsiz doğal alan gibi çarpık kentleşmenin işgaline uğrayarak sanayi tesisleri ile ağzına kadar doldu. Fakat devir değişti ve gayrimenkul, sermaye için sanayiden daha kârlı hale geldi. Bu sırada da Cendere Vadisi bir zamanlar çeperdeyken, neredeyse azman kentin göbeğinde kaldı. Lüks konut, ofis ve AVM inşaatı ekonominin en parlak alanları haline gelince vadi de, planlama tarihine geçecek bir plan hiyerarşisi örneği ile bu işlere elverişli hale getirildi. 1/ Çevre Düzeni Planı na göre Eğitim, Bilişim, Teknoloji alanı olmasına karar verilmiş ve Türkiye nin sözde Silikon Vadisi olacak Cendere Vadisi, önce 1/5000 de daha sonra 1/1000 de konut (rezidans), ticaret, ofis, özel sağlık, özel eğitim tesisi gibi bol para, bol tüketim ve tabi bol yoğunluk getirecek işlevlere açıldı. Bu sırada katılımcı planlamada ihmal edilmedi, artık gayrimenkul sektörüne atılmaya niyetli vadideki sanayi sermayesinin kurduğu sivil toplum kuruluşu ile ortak bir biçimde Cendere, rant kurtlarının vadisi haline getirildi. ÖZET İstanbul un Boğaz dan sonra ikinci önemli nefes borusu sayılan Cendere Vadisi 70 kata varan yüksek ve yoğun yapılaşmanın alanı haline geliyor. İstanbul u Cendere ye alacak bu gelişmenin son adımı İstanbul Büyük Şehir Belediye Meclisi nin tarihli kararı oldu. Karar Cendere Vadisi ni Kentsel Dönüşüm Alanı ilan ederken, Büyükşehir Belediyesi alanda ruhsatlandırma da dahil tek yetkili haline geliyor. Böylece yüksek ve yoğun yapılaşma hızlı ve engellerle karşılaşmadan gerçekleşecek. Piyango bu alandaki mülk sahiplerine vururken, bedeli İstanbullu ödeyecek. Daha önce basında defalarca Silikon Vadisi haline getirileceği söylenen Vadi nin değişim hikayesinin ele alındığı raporda sürecin baştan sona hukuksuzluk ve kayırmacılıklarla dolu olduğunu gözler önüne seriyoruz. İstanbul a taşıdığı soluk yanında Vadi, içerisinde yapılaşmaya uygun olmayan alanların da olması nedeniyle, 2006 yılında onaylanan 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı nda yeşil alan olarak belirlenmişti. Kurum görüşü ve itirazlardan sonra 2009 yılında tekrar onaylanan Çevre Düzeni Planı nda Vadiye Bölgesel ve Kentsel Yeşil alan yanında, Eğitim ve Teknoloji alanı kararı da getirildi. İlk Planda Vadi nin yeşil alan olarak tanımlanmasının önemli nedenleri vardır. Teknoloji alanı olarak tanımlanması bu özelliğini belli ölçülerde aşındırmış olsa da, Çevre Düzeni Planı Raporu alanın İstanbul açısından önemini ve bazı hassasiyet ve uyarıları yapmaktadır; Rapor şöyle söylüyor; Plan da kentsel ve bölgesel yeşil alan olarak belirlenen kentin önemli ekolojik koridorlarından Cendere Vadisi nin riskli jeolojik yapısı sel ve taşkınlara neden olduğundan, dere koruma alanı içinde her türlü yapı yapılması yasaktır. Bunun dışındaki yerleşilebilir alanlarda Vadi nin ekolojik koridor niteliği göz önünde bulundurularak, hava sirkülasyonunu engellemeyecek nitelikte kültürel amaçlı kullanımlar, rekreasyon alanları ve spor tesisleri yanı sıra bilişim, iletişim ve ileri teknolojilerin geliştirildiği ve kullanıldığı tesislerin, ileri teknoloji enstitülerinin, ar-ge vb. birimlerinin yer alması öngörülmüştür (Plan Raporu, Sayfa 657). Sonrasında bu alana yönelik 1/5000 ve 1/1000 ölçekli planlar hazırlandı. İmar Yasası na göre bu planlar üst ölçek plana aykırılık taşıyamaz diyor. Ancak her ki planda üst plana önemli aykırılıklar taşıyor. 1/5000 planda, Çevre Planı nda Vadi için öngörülmemesine rağmen, Konut, Ticaret ve Turizm kullanımları getiriliyor. Bu kullanımların kapladığı alan gerek yeşil alan gerekse de Eğitim ve Teknoloji alanlarının çok üzerindedir. Aynı derecede önemli bir başka aykırılık yoğunluk ve yüksekliklerle ilgili, sanki üst ölçek plan bu alan İstanbul un en önemli koridorlarından biri, hava sirkülasyonuna önemli dememiş gibi, 1/1000 ölçekli planda 70 kat gibi bir yükseklik veriliyor. Dahası üst ölçek plan da yeşil alan için de, Teknoloji alanı için de toplam alanın % 10 unu aşmayacak bir yapılaşma hakkı öngörülürken, bugün yeşil alanda, teknoloji alanı da konut, ticaret ve turizm alanlarının kenarında süs haline gelmiş bulunuyor. En son aşamada alan Kentsel Dönüşüm Alanı ilan edildi ve bütün yetki Büyük Şehir Belediyesi nde toplandı. Böylece ruhsatlandırma da dahil bütün yetkiler Büyükşehir Belediyesi nde toplanıyor. İlginç ve dramatik olan şu; aynı kurumun hazırladığı Çevre Düzeni Planı nda bu alan İstanbul u soluk borusu, buraya yoğun ve yüksek yapılaşmaya gitme diyor; sonra aynı belediyenin hazırladığı diğer planlar burada yoğunluk ve yükseklik rekoru denemesi yapıyor. Yanıtlanması gereken soru 3

4 şu; Büyükşehir Belediyesi ni İstanbul a bu büyük zararı vermeye iten nedir? Belki bir ipucu olur. Bu alandaki en önemli arazi sahiplerinden biri EVYAP şirketi. Bu şirketin önemli ortaklarından biri olan Bekir Kılıç 2009 Yerel Şeçimlerinde iktidar partisinin Kartal Belediye Başkan adayıydı. Planlama alanının bir kısmı Kağıthane Belediyesi nde kalan kısmı ise Şişli Belediyesi sınırları içerisindedir. Başlangıçta Şişli Belediyesi Büyükşehir in hazırlandığı 1/ 5000 ölçekli plana itiraz etmişti. Ancak itirazlarını kısa süre içinde çektikleri gibi, 1/ 1000 ölçekli planı da jet hızıyla onayladılar. Bundan daha önemsiz değişikliklere davalar açan Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi de planı gündemine alıp incelemesine rağmen bu konuda sessiz kaldı. Oysa karşımızda kente karşı işlenen bir suç var. Bu plan Cendere Vadisi ni bitirirken, İstanbul u cendereye alıp, almakta zorlandığı nefesi biraz daha kesecektir. 4

5 İstanbul a Cendere Planı Türkiye nin Silikon Vadisi olacağı yönünde ana akım medyada sıkça reklamı yapılan Cendere Vadisi, yakın geçmişte dikkate değer bir yapılaşmaya konu oldu. Bölge Evyap (Arko), Lig Tv, Aras Kargo, Pınar Süt, Eczacıbaşı, Organik Kimya Sanayi, Remsan gibi bildik büyük sermaye gruplarına ait yapıların yanı sıra, çok sayıda tekstil ve beton fabrikasının da inşasıyla plansız gelişen fiili bir sanayi alanı niteliği kazandı. Bu duruma karşın, büyük rantların başkenti İstanbul da iştahları kabartan bir alan olan Cendere Vadisi son dönemde rant arayışlarının ve dolayısıyla da spekülasyonun mekanizması haline geldi. Tam da bu arayışların yükseldiği bir dönemde bu konuya dikkatlerin çekilmesi bir kaç açıdan önemli görünüyor. Ancak bunlar içinde en önemlisi geçtiğimiz dönemde bölgede ortaya çıkan tüm olumsuz gelişmelere karşın Vadi nin hala İstanbul un Boğaz dan sonra nefes aldığı ikinci koridor niteliğini taşıyor olması. Ancak bu alanda yapılaşmanın önlenmez yükselişinin toplumsal duyarlılığı yüksek kesimlerde kaygı yaratmasının tek nedeni bu özelliği değil. Alanın önemli bir bölümü dere koruma alanı ve jeolojik açıdan sakıncalı alan özelliği gösteriyor. Ancak anlaşılan o ki, başka bir çok örnekte olduğu gibi, Vadi nin bu özellikleri, kabaran spekülasyon yönelimli iştahları söndürmek bir yana kamçılıyor. Bu kısa değerlendirme raporu bu olumsuz gelişmeler karşısında tarihe ve coğrafyaya bir not düşme amacını taşıyor. Şekil 1. Cendere Vadisi 5

6 Planlama Süreci: İstanbul açısından kritik konumunun yanında jeolojik ve ekolojik özellikleri nedeniyle olsa gerek, Cendere Vadisi, çalışmaları 2004 yılında başlayan 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planının 2006 yılında onaylanan ilk halinde yeşil alan olarak tanımlanmıştı. Nitekim, yürütmesinin durdurulmasıyla birlikte yeniden ele alınan ve revizyon sürecinde kurum görüşleri alınmak üzere 2008 yılında tekrar kurumlara ve meslek odalarına gönderilen taslakta Vadi, orman alanı, kentsel bölgesel yeşil alan ve spor alanı olarak ayrılmıştı yılında revize edilen plan onaylanıp yürürlüğe girdiğinde, 2008 yılındaki taslak plan ile arasındaki farkın yok denecek kadar az olduğu görülmüştür. Cendere Vadisi, iki plan arasında az sayıdaki farklardan belki de en önemlisi olarak karşımıza çıkmaktadır Planında, alana yönelik yapılan Kentsel ve Bölgesel Yeşil Alan ve Spor Alanı lejantının üzerine 2009 da Eğitim Bilişim ve Teknoloji sembolünün eklendiği görülmektedir (Şekil 2). Şekil 2. Üst ölçek planlarda Cendere Vadisi Dikkatli bir değerlendirme yapılmadığında gözden kaçabilecek bu değişikliğin daha sonra ortaya çıkan sürecin geri planını oluşturduğunu belirtmek gerekir. Ancak bu detayın kendisi, yani lejand tekniklerindeki farklılıkların kendisinin değerlendirilmesi de konunun anlaşılması açısından önem taşımaktadır. Çünkü alansal gösterimlerin yanında, sembollerin gelişi güzel ve tutarsız biçimde kullanılması son dönemde planlama süreçlerini esnekleştirme ve eklektik hale getirme çabalarının önemli araçlarından biri haline getirilmiştir. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı, bu tanımlamaya yakından uyan bir örnek oluşturmaktadır. Planda bazı işlevler alan sınırlarıyla gösterilirken, daha az sayıda da olsa bazı durumlarda sembollerle gösterilmiştir. Bazı işlevlerin gösteriminde ise hem alan sınırı hem de sembolik işaretlerin kullanıldığını görülmektedir. Planda, Eğitim Bilişim ve Teknoloji Alanları da hem alan sınırları ile hem de sembolik olarak gösterilen işlevlerdir. Çevre Düzeni Planında beş adet Eğitim Bilişim ve Teknoloji alanı tanımlanmıştır. Ancak ilginç biçimde, bu alanlardan 3 tanesi hem alansal, hem de sembolik olarak gösterilirken, ikisinin sadece sembolle gösterilmiş olduğunu görülmektedir. Sembolle gösterilen Eğitim Bilişim ve Teknoloji Alanlarından birisi Cendere Vadisi, diğeri ise Sabiha Gökçen Havalimanı kuzeyinde ve havalimanı içerisinde gösterilen alandır. Cendere Vadisi ndeki EBT sembolünün altında alansal olarak, TEM otoyolu güneyinde kalan kısmında Kentsel, Bölgesel Yeşil ve Spor Alanı, TEM otoyolu kuzeyinde kalan kısmında ise Orman Alanı gösterimleri yer almaktadır. Bu noktada Vadi deki Eğitim Bilişim ve Teknoloji alanının neden diğer 3 yerde olduğu gibi alansal değil de, sadece sembolle gösterildiği sorusu yanıt beklemektedir. Aynı çerçevede bu alanın hem Kentsel, Bölgesel Yeşil ve Spor Alanı, hem Orman, hem de Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanı sembolüyle tanımlanmasının ne anlama geldiği sorusu da yanıt bekleyen bir başka önemli sorudur. Bu sorulara anlamlı yanıtlar vereceksek Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanları nda neler yapılabilir sorusuna yanıt bulmamız gerekmektedir. Bu noktada, Plan Raporu ve Plan Notları ile bir bütün olan Çevre Düzeni Planı raporunda yer alan bazı bölümler sorumuza bazı yanıtlar sağlamaktadır; 6

7 1- Sayfa 707: Plan kararları ve gerekçelerinin anlatıldığı bu bölümde son olarak, 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı (Harita 7.30) ve gösterim tekniği şematik olmakla (50 ha ve üzeri fonksiyonlar gösterilmiştir.) birlikte bir yaklaşım verebilmesi için Plan daki temel arazi kullanım değerlerine ilişkin kent karakter tablosu (Tablo 7.2) verilmektedir. Planın benimsediği 50 ha ın altındaki fonksiyonların gösterilmemesi kararı dikkate alındığında Cendere Vadisi açısından ortaya ilginç bir durum çıkmaktadır: Birincisi, Vadi de yer alan ve gösterimi yapılan Kentsel Bölgesel Yeşil ve Spor Alanının 50 hektarın üzerinde olması gerektiğidir. İkincisi, Eğitim, Teknoloji ve Bilişim Alanlarından farklı olarak yalnızca sembolle gösterildiği dikkate alındığında bu işlevler için ayrılan alanın 50 hektarın altında olması gerektiğidir. 2- Sayfa 637 Bölüm 7.5.1: EĞİTİM, BİLİŞİM ve TEKNOLOJİ ALANLARI Bilgi ekonomilerinin araştırma ve üretim merkezleri olan Eğitim, Bilişim Teknoloji Alanlarında ileri teknoloji kullanan firmaların, teknoparkların, üniversitelerin, ileri teknoloji enstitülerinin, Ar-Ge vb. birimlerin yer alması öngörülmektedir. Silivri, Küçükçekmece, Şişli ve Pendik te önerilen eğitim, bilişim ve teknoloji alanlarında; fabrika niteliğinde yapılaşmanın olmaması, ileri teknolojiye dayalı prototip (ilk örnek) dışında üretimin (esnek, seri vb.) yapılmaması, nüfus çekecek ve kirletici özelliğe sahip kullanımlardan kaçınılması öngörülmektedir. Dünya da bu konudaki gelişmeler temel alınarak önerilen bu parklarda yapılaşma oranının %10 u geçmemesi ve alanın büyük bölümünün ağaçlandırılması esastır. Bilgi teknolojilerinin yoğunlaşacağı bu alanlarda, çeşitli Ar- Ge tesislerinin, profesyonel kurumlar ile üniversitelerin yanı sıra konut, rekreasyon, spor, ticaret, gibi kullanımların da yer almasıyla, kendilerine yeterli alanlar olması amaçlanmaktadır. Cendere Vadisi boyunca mevcut durumda çevre ve insan sağlığı açısından kirletici sanayi alanları bulunmaktadır. Plan da kentsel ve bölgesel yeşil alan olarak belirlenen kentin önemli ekolojik koridorlarından Cendere Vadisi nin riskli jeolojik yapısı sel ve taşkınlara neden olduğundan, dere koruma alanı içinde her türlü yapı yapılması yasaktır. Bunun dışındaki yerleşilebilir alanlarda Vadi nin ekolojik koridor niteliği göz önünde bulundurularak, hava sirkülasyonunu engellemeyecek nitelikte kültürel amaçlı kullanımlar, rekreasyon alanları ve spor tesislerinin yanı sıra bilişim, iletişim ve ileri teknolojilerin geliştirildiği ve kullanıldığı tesislerin, ileri teknoloji enstitülerinin, ar-ge vb. birimlerin yer alması öngörülmüştür. Görüldüğü üzere Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanlarındaki yapılaşma oranı Çevre Düzeni Planında açık bir biçimde %10 ile sınırlandırılmıştır. Bu alanların büyük bölümünün ise ağaçlandırılması esas kabul edilmiştir. Ayrıca birinci paragrafta genel olarak Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanları içerisinde yapılabilecek fonksiyonlar arasında konut ve ticaret alanları yer alırken, ikinci paragrafta özel olarak Cendere Vadisi Eğitim, Bilişim ve Teknoloji alanı için tanımlanan fonksiyonlar arasında Konut ve Ticaret alanı yer almamaktadır. 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı, 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planına;1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ise 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planına aykırı: Meclis kararlarını incelediğimizde Cendere Vadisi Planları onaylanmadan hemen önce Büyükşehir Belediyesi Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü nün, Cendere Vadisini Belediye yasasının 73. Maddesine göre kentsel dönüşüm alanı ilan etmek için girişimde bulunduğu anlaşılmaktadır tarihli İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü yazısında söz konusu alanın Üst ölçekli plan kararlarına uygun olarak Cendere Vadisi Kentsel Gelişim ve Dönüşüm Alanı ilan edilmesi teklif edilmiştir. Daha önce komisyonlar tarafından müdürlüğüne iade edilen teklif, bu defa tarih ve 806 numaralı İBB Meclis Kararıyla hiçbir gerekçe sunulmadan ilgili müdürlüğe tekrar iade edilmiştir. Böylece Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü nün alana yönelik niyetleri boşa çıkmış, ancak bu vesileyle Büyükşehir Belediyesinin alanla ilgili başka planlarının olduğu da anlaşılmıştır. Alanın büyük bölümü AKP li Kağıthane Belediyesi nin, bir bölümü de Şişli Belediyesi nin sınırları içinde kalmaktadır. Alana ilişkin Şişli Belediyesi nin tutumu da ilginçlikler taşımaktadır tarihinde 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı Büyükşehir Belediyesi tarafından onaylanarak, tarihleri arasında askıya çıkmıştır. Şişli Belediyesi 1/5000 plana askı sürecinde itiraz etmiş; ancak itirazını kısa sürede geri çekerek daha bir ay önce itiraz ettiği planın 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planlarını beklenmedik bir hızla tarih ve 160 sayılı kararla İlçe Belediye Meclisinde onaylayarak Büyükşehir Belediyesine havale etmiştir. 7

8 1/5000 Plan mı? Pilav mı? Toplam 220 ha büyüklüğündeki Kentsel Bölgesel Yeşil ve Spor, Eğitim-Bilişim ve Teknoloji alanında 8 adet dini tesis, 3 adet ilköğretim alanı, 2 adet ortaöğretim alanı, 4 adet spor alanı, 5 adet sosyal tesis, 3 adet sağlık tesisi, 3 adet idari tesis ve 1 belediye hizmet alanı belirlenmiştir. Planda beklenildiği üzere Kentsel-Bölgesel Spor ve Yeşil alan olarak tanımlanabilecek herhangi bir alan yer almamaktadır. İrili ufaklı belirlenen spor alanlarında küçük basketbol sahaları ve halı sahalar dışında büyük bir spor tesisi diğer işlevler dikkate alındığında mümkün görünmemektedir.. Planlanan spor alanlarının toplam büyüklüğü yaklaşık m2 (4 ha) yani planlama alanının %1.7 sine denk gelmektedir. Şekil 3. 1/5000 ölçekli plan 8

9 Diğer bir anlatımla, 1/5000 ölçekli plan, Cendere Vadisinde adeta 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planının Kentsel ve Bölgesel Yeşil ve Spor alanı kararı yokmuş gibi davranmaktadır. Amaç bölümüyle başlayan plan notlarında üst ölçekli plan kararlarından bahsedilirken sadece EBT fonksiyonuna referans verilmekte, Kentsel ve Bölgesel Yeşil ve Spor Alanı gösterimi unutularak üst ölçek plan kararı çarpıtılmaktadır. Alanın İstanbul için önemine yönelik yapılan cilalı cümlelerin sonu EBT fonksiyonlarıyla birlikte alanda ticaret, konut ve turizm kullanımlarının yer alabileceği ibaresiyle bitirilmektedir. Aynı minvalde, son dönemde üretilen planlarda sık görmeye başladığımız bonus imar hakları, karma kullanımlar türü taşınmaz sahiplerini ve girişimcileri her türlü rahatlatan esneklik ibareleri burada da karşımıza çıkmaktadır. Taşınmaz sahipleri ve girişimcileri gözetme denince akla hemen emsaller gelmektedir. Bu konuda da plan bizi şaşırtmamaktadır. Planda emsal büyüklüklerinin E:1.2 olarak tanımlanmasının yanı sıra bonus imar hakları büyük firmaların imdadına yetişmiş görünmektedir. Plan güçlünün gücüne bir de biz katalım mantığını taşıdığından arazi büyüklüklerinin artışına paralel bir emsal artışını da öngörmektedir. Büyük arazisi olanın emsalinin de büyük olduğu bu dağıtımda, Plan notları, 10 bin 20 bin metrekare büyüklüğündeki arazilerde imar haklarının %25 artırılmasını; m2 üzeri arsalarda ilave emsal %80 ile toplam emsali nin üzerine çıkarılmasını öngörmektedir. Dağıtım böyle yapılınca küçük bir ayrıntı gözden kaçmış oluyor; 1/ planda EBT ler için belirlenen %10 yapılaşma sınırının çok üzerinde bir yapılaşma ve yoğunlukla bir anda karşı karşıya kalıveriyorsunuz. A,B,C,D,E P.L.A.N Bir plan düşünün; bir yanda yapı adalarının üzerine A,B,C,D harflerinin (alfabede beğenilecek başka harflerde olabilir) yerleştirildiği ve bu sembollerin altında, sanayi dışında (Konut, Ticaret, Rezidans, Eğitim, Otel, Ofis, Özel Sosyo-Kültürel Tesis, Özel Sağlık Tesisi, Özel Eğitim Tesisi, Özel Otopark) her şeyin makul ve makbul olduğu kullanım kararları yer alsın. Diğer yanda, E sembolü ile gösterilen (Ticaret, Konut, Turizm gibi fonksiyonların yer almayacağı) Üniversitelere ayrılacağını anladığımız, bu ortaya karışık kullanımlardan artan geometrisi bozuk iki alan bulunsun. Anlaşılan o ki, Kentsel ve Bölgesel Yeşil ve Spor alanları iç edilirken, asıl neden Silikon Vadisi ve bu çerçevede öngörülen Eğitim-Bilişim ve Teknoloji işlevleri de değil; hedef ortaya karışık rant tesisleri. Özet olarak bir kez daha anlıyoruz ki; mülk sahipleri, spekülatörler, müteahhitler, yerel yöneticilerin plana değil, pilava ihtiyacı var. Plan değil pilav yaklaşımı kendini 1/ 5000 ölçekten sonra, 1/1000 ölçekte de gösteriyor. Şişli sınırları içerisinde kalan 3 adet planlama alt bölgesinin Uygulama İmar Planları tarihinde Büyükşehir Belediyesi tarafından onaylanarak, askıya çıkarılmak üzere Şişli Belediyesine gönderilmiş bulunuyor. Halihazırda yetersiz görünen donatı alanlarının 1/1000 uygulama imar planında daha da azaldığını Meclis kararından anlıyoruz. Örneğin 1/1000 ölçekli Cendere Vadisi Güney (B) Alt Bölgesi Uygulama İmar Planı teklifinde 1/5000 ölçekli Nazım Planda önerilen m2 lik Sağlık Tesisi Alanı %32 oranında azaltılarak 9696 m2 ye; 9656 m2 lik Park Alanı nın ise 3595 m2 ye iniyor. Yine yaklaşık 3000 m2 büyüklüğünde iki adet park alanı Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanı na dönüştürülürken, yerlerine Enstitü alanlarında aynı büyüklükte park alanı tanımlanıyor. 1/5000 Planda olmayan ve İBB Ulaşım Planlama Müdürlüğü tarafından verilen kurum görüşünde yer almayan raylı sistem hattının, 1/1000 planda önerildiğini ise meclis kararlarından öğreniyoruz. Şişli Belediyesi nin onaylayarak Büyükşehir Belediyesi ne gönderdiği üç adet Alt bölge planına ait İBB Meclis kararlarında Donatı alanlarının azaltılması ve 1/5000 plan kararlarına yönelik bir dolu uyumsuzluktan bahsedilirken, söz konusu Meclis Kararlarının Komisyon Değerlendirmesi kısmında bütün bu uyumsuzluklara, örneğin % 60 lara çıkan donatı kayıplarına göz yumulduğu ve birkaç plan notu değişikliğiyle planların meclisten oy çokluğu ile geçtiği görülmektedir. 1/1000 planlara ait Meclis kararlarında dikkatimizi çeken bir başka nokta ise bütün plan kararlarının değerlendirildiği komisyon incelemesinde nedense kat yüksekliğinden hiç söz edilmemesidir. Oysa 1/ Çevre Düzeni Planında ve 1/5000 ölçekli planda üzerinde durulan konuların başında Vadi nin İstanbul için Boğaz dışında ikinci bir koridor olduğu ve hava sirkülasyonunu etkilemeyecek kat yüksekliklerinin belirlenmesi gerektiğiydi. Meclis kararlarında değinilmemesi ilginç olmakla birlikte, onaylanan 1/1000 ölçekli planlarda maksimum yükseklik 70 kata kadar çıkıyor. Alt Bölgelerden (B) bölgesinde karşılıklı iki alanda ise maksimum yükseklik serbest bırakılmış. Söz konusu iki alan da daha sonra tartışacağımız bir şirkete, Evyap a ait arazi sınırları içinde kalıyor. 1/1000 ölçekli plandaki gariplikler sadece yüksekliklerle sınırlı değil; 1/1000 planda, 1/5000 plana göre daha tanımlı alanlarla karşılaşmayı bekleyebilirsiniz. İşin aslı 1/1000 planlarda donatı alanları dışında tek arazi kullanım lejandı Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanı. Ancak, Plan notlarında 9

10 bu alanlar Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanı ve Ticaret, Konut ve Turizm alanı olmak üzere oransal olarak ikiye ayrılmış bulunuyor. Burada da Eğitim, Bilişim ve Teknoloji alanlarının oransal olarak daha fazla olması gerektiğini düşünebilirsiniz. Oysa, bu alanda da tersi bir durumla karşı karşıya kalıyoruz;, alanın %60 ı Ticaret, Konut ve Turizm alanı ve %40 ı ise Eğitim, Bilişim ve Teknoloji alanı olarak ayrılmış durumda. Buna da şükür deyip avunabiliriz, ama acele etmeyin! Plan notlarına göre Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanlarında Özel Eğitim, Özel Sağlık, Özel Katlı Otopark ve Özel Sosyo-Kültürel Tesis yapılabiliyor. Anlaşılan o ki, burada da Bilişim bahane, rant tesisleri şahane anlayışı ağır basmış. Vadi de girişimcinin önünü açma anlayışı başka boyutlarıyla da karşımızda tarihli 2720 ve 2721 sayılı iki meclis kararı ile alandaki mülk sahiplerine yeni kolaylıklar sağlanıyor. Söz konusu meclis kararlarından Cendere Vadisi 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı onaylanmadan önce Deprem Dönüşüm ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü tarafından iki kez Meclise sunulan ve Planlama Alanının Kentsel Dönüşüm Alanı ilan edilmesini talep eden başvurusunun yenilendiğini anlıyoruz. Üstelik daha önce iki kez reddedilen Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü nün talebi Vadi nin planlarının onaylanıp, alanların satışa çıkarıldığı ve projelerin hazırlandığı bu günlerde kabul ediliyor; 5393 sayılı Belediye Kanunun 73. Maddesine göre Cendere Vadisi Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Alanı ilan ediliyor. Cendere Vadisinde bu aşamada 73. Maddenin geçerli olduğu kısımlarıe oldukça sınırlı olsa da Büyükşehir Belediyesi ve Mülk sahiplerine kazandırdığı avantajlar oldukça geniş. 73. Maddeye göre Büyükşehir Belediyeleri tarafından yapılacak Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Proje alanlarına ilişkin her ölçekteki imar planı, parselasyon planı, bina inşaat ruhsatı, yapı kullanma izni ve benzeri tüm imar işlemleri tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmaya Büyükşehir Belediyeleri yetkilidir. Maddenin mülk sahipleri için geçerli olan bölümünde ise Kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanlarında yıkılarak yeniden yapılacak münferit yapılarda ilgili vergi, resim ve harçların dörtte biri alınır. denilmektedir. Kısacası Cendere vadisinin 73. Maddeye göre kentsel dönüşüm alanı ilan edilmesinin bu iki kısım dışında hiçbir geçerliliği kalmamıştır. KAYADER? Bütün bu sürecin Belediyeler, girişimciler ve plancıların içinde yer aldığı bir grubun iç bünyesinde geçiyor görünmesi eğer vatandaş, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları nerede sorusunu gündeme getiriyorsa, bu boyuta ilişkin olarak da ortada ilginç bir durumun bulunduğunu belirtmemiz gerekiyor. Meslek Odalarını son bölüme bırakıp sivil toplum nerede sorusuna odaklanacak olursak alanın en azından bir dernek tarafından boş bırakılmadığına şahit oluyoruz: KAYADER (Kağıthane Ayazağa Vadisi Kentsel Gelişim Derneği). KAYADER e bakıp işte kamu yararını savunup, yapılaşmaya dur diyecek bir dernek diyorsanız, hayal kırıklığına uğrayabilirsiniz; zira, bu dernek başka dernek. Alandaki en büyük arazilerden ( m2 üzerinde ve %80 ilave imar hakkına sahip) birine sahip olan EVYAP Holding Yönetim Kurulu üyelerinden Bekir Kılıç tarafından kurulmuş bir dernek Yerel Seçimleri nde AKP Kartal Belediye Başkanı adayı olan Kılıç 1 tarafından kurulan KAYADER in yönetiminde mülk sahiplerinin yanı sıra İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kağıthane ve Şişli Belediyesi temsilcileri de bulunuyor. Böylece planı hazırlayan kurumlar ile plandan birinci derecede etkilenip, yaratılan ranta el koyan mülk sahipleri aynı çatı altında birleşiyor. Böylece biz de kamu-özel sektör işbirliğinin başarı örneklerinden biri ile daha tanışmış oluyoruz (nedense Ayazma, Tepeüstü, Sulukule de böyle dernekleri görmek hiç mümkün olmuyor). Planın onaylanmasından kısa bir süre sonra Evyap a ait arazide yaşanan değer artışını ve bir kalemde doğan rantı tahmin etmek zor olmasa gerek. Ancak Evyap için bu tür ani değer artışlarının yeni bir durum olmadığını görmek için hafızalarımızı tazeleyecek eski bir özelleştirme hikayesini hatırlayalım; aslında aşağıda özetleyeceklerimiz sıkça karşılaştığımız bir durum milyon dolara Özelleştirme İdaresi tarafından Evyap a satılan İzmit Yarımca daki Yarımca Porselen arazisi, kısa süre sonra Evyap tarafından Erdemir e 82 milyon dolara satılmıştı. Evyap ın Cendere Vadisi nde de işlerinin yaver gittiğini Şirket in sahip olduğu arazisine yoğun bir talep olduğuna ilişkin basına yansıyan haberlerden anlayabiliyoruz 2. Bu haberlere göre arsaya birlikte talip olan üç firma (Artaş İnşaat, Aydınlı Yapı ve Keleşoğlu İnşaat) fabrika alanında konut, ofis, otel ve alışveriş merkezinden oluşan karma bir proje tasarlıyor. Eğitim, Bilişim, Teknoloji Merkezi = Konut, Ofis, Otel, Alışveriş Merkezi. 1 Milliyetçi geçmişiyle de tanınan Kılıç siyasete yaptığı hızlı geçişte başarısız olsa da ekonomik alanda önemli başarılara imza atmaya başladığını bazı haber sitelerinden öğreniyoruz (

11 Var mı İtiraz? Durum böyle olunca, Evyap ın AKP Kartal Belediye Başkan adayı yöneticisinin Cendere planlarına müdahil olmak için neden bir dernek kurmakla uğraştığını anlamak zor değil. Öyle ya sivil toplum olarak da sürecin parçası ve destekçisiyiz. Rantlar böyle büyük, talep bu derece canlı olunca, itirazlar ve karşı çıkışlar da aynı derecede cılız oluyor. Şişli Belediyesi nin Plana yaptığı itirazı kısa süre içinde geri çektiğini ve dahası kendisini ilgilendiren alanda Uygulama İmar Planı nı hızla onayladığını belirtmiştik. Bir diğer itirazın ise Cendere Vadisi nde yer almasına rağmen plan sınırı içine dahil edilmeyen bir mülk sahibinden geldiği anlaşılıyor. İtiraz sahibi parselinin planlama sınırına dahil edilmesini talep ediyor. Söz konusu talep Büyükşehir Belediyesi tarafından parselin Eyüp ilçesi sınırında kalması gerekçe gösterilerek reddediliyor; tek gerekçe parselin Eyüp belediyesi sınırlarında kalması... Bir vadi planlanırken, üstelik mevcut planlama alanı bir tek ilçe ile sınırlı değilken... Alışveriş merkezi ile üniversite arasındaki farkın giderek azaldığı günümüz koşullarında, Cendere Vadisinde ayrılan iki adet enstitü alanı da Yıldız Teknik Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesine tahsis edilecek. Üniversitelerin tutumuna gelince, hatırlayacağınız üzere geçtiğimiz günlerde Meclis Başkanı Cemil Çiçek Anayasa çalışmalarına ilişkin Üniversitelerde hiç hayat emaresi görmediğine dair bir beyanda bulunmuştu. İktidar, uygulamalarında üniversitelerden beklediği desteği alamıyor anlaşılan. Ancak endişelenmelerine gerek yok zira iktidarın olumsuz uygulamaları (Cendere Vadisi örneğinde olduğu gibi) karşısında da üniversitelerde öğrenci hareketleri ve bir iki istisna dışında herhangi bir hayat emaresi görülmüyor. 1/5000 ölçekli Cendere Vadisi Planını 31 Mayıs tarihli toplantı gündemine alan Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesinin de plana herhangi bir itirazı bulunmuyor. İstanbul Şube web sayfasından izlenebilen plan itirazlarına baktığımızda, 1/5000 ölçekli Cendere Vadisi Nazım İmar Planında neyin eksik olduğunu anlamak mümkün olmuyor. Bu plana itiraz edilmesi için daha fazla ne olabilirdi? İstanbul Şubemizin daha önce başka bir plana (brüt yoğunluk ve net yoğunluk arasındaki fark bilinmediğinden olacak) yapı adası yoğunluklarına (net) bakarak planın İSKİ yönetmeliğinde belirlenen yoğunluklara (brüt) aykırı olduğunu iddia ederek itiraz etmişti. Koşulların oluşmadığı durumlarda bile itiraz mekanizması işlerken, jeolojik açıdan sakıncalı, taşkın alanı özelliği taşıyan ve İstanbul un nefes aldığı koridor özelliği taşıyan böylesi bir alanda, ekolojik koridora zarar verici yapılaşma öngören, üst ölçek plan kararlarına aykırılık taşıyan, donatı ve yeşil alanları azaltan, (mixuse) karışık kullanımı ne istersen yapabilirsine dönüştüren, alışılmadık kat yüksekliği öngören, yani TMMOB Şehir Plancıları Odası nın yıllardır savunduğu tüm planlama ilkelerinin neredeyse tümünü ayaklar altına alan, böylesi bir plan değişikliği kararına karşı bırakın dava açmayı itiraz bile edilmemesi kuşkusuz açıklama gerektiriyor. Bizler söz konusu planı incelediğimizde yukarıda aktardığımız sorunları tespit ettik. Sık sık yetkinlik konusunu gündeme getiren Oda Yönetimi söz konusu planı incelemek üzere gündemine aldıktan sonra itiraz ve dava yoluna gitmediğine göre, ortada bizim göremediğimiz bir başka resim olmalı. Son dönemde oda yönetiminin sık sık söz ettiği yetkinlik ve saydamlık çerçevesinde bu farklı resim ve algıya açıklık getirilmesini beklemek Oda üyeleri olarak sanırım hakkımızdır. Toplum İçin Şehircilik 11