BÜYÜME SÜRECNDEK ALE LETMELERNN KARILAABLECEKLER SORUNLAR: KONYA DA FAALYET GÖSTEREN ALE LETMELERNDE BR UYGULAMA

Transkript

1 BÜYÜME SÜRECNDEK ALE LETMELERNN KARILAABLECEKLER SORUNLAR: KONYA DA FAALYET GÖSTEREN ALE LETMELERNDE BR UYGULAMA smail SEVNÇ (*) Özet: Günümüzde rekabet koullarının sürekli deitii ve younlatıı bir konjonktür sergilenmektedir. Dier bir anlatımla teknolojilerin sürekli ve hızla yenilendii; ürünlerin yaamsal evrelerinin kısalıp pazar koullarının farklılatıı; ürüne, pazara, rakiplere, müterilere vb. ilikin aratırmaların süreklilik kazandıı bir rekabet dünyasında yaamaktayız. Bu durum, bölgesel düünmekten öte küresel düünmeyi ve davranmayı zorunlu duruma getirmektedir. Büyümeye balı olarak örgütsel yapı ile yönetsel tarzda olan deiimler ve sorunlar dier iletmeler gibi aile iletmelerini de etkilemektedir. Aile ve iletme sistemlerini bir arada bulundurmaları, büyüme ile birlikte aile iletmelerini kendine özgü sorunlarla karı karıya bırakmaktadır. Aile iletmelerinin karılatıkları sorunlar rol çatımaları, aile üyeleri ve dier çalıanlar arasında ücretleme ve i yükünde dengesizlikler, karar almada yaanan çatımalar, aile bireyleri arasında çekime, rekabet ve kurumsallamada yaanan güçlükler vb. sıralanabilir. Büyüme, iletmenin ölçeinde meydana gelen artılardır. Artılar ise iletmenin yapısal ya da ilevsel nitelikleriyle ölçülür. Bu nitelikler iletmenin girdileri, çıktıları ve kaynaklarıdır. Büyüme, örgütsel deiimin bir alt bileenidir. Bununla birlikte iletmeler yaptıkları ileri ya da imajlarını, ölçeklerinde bir artı olmadan da deitirebilirler. Büyüme ve deiim birbirinden baımsız ya da birlikte gerçekleebilir. Anahtar Kelimeler: Büyüme, Aile letmeleri, Örgütsel Sorunlar. Abstract: Today, a lasting, rapid and dense conjuncture is seen. In other words, we are living in a competitive world where technologies are been renewed progressively and fast; the lifecycle of product is getting shorter and the market condition is differentiated; the research for product, competitors, clients are conducted continuously. And this is the reason why we have to think and act globally rather than regionally. Innovations and problems related with development in organizational structure and administrative type also affect family business similar to other businesses. Involving together family and organizations systems create special problems for family businesses. The problems of family business may be ranked from the role conflicts, the inequalities between waging and the work capacity to the conflict in decision process, the competitions among families, the difficulties experienced in competitions and becoming institutions, etc. The growth is the rising of business capacity. And this increase is measured by the structure and function of organization. These qualities are the sources, input and output of the organization. The growth is the sub-element of organizational change. Moreover, the organizations are able to alter their image and work without changing their capacity. Growth and change can occur both simultaneously and separately. Keywords: Growth, Family Business, Organizational Problems. (*) Ar.Gör. Selçuk Üniversitesi BF

2 316 smail SEVNÇ I.Giri Son yıllarda küreselleme ve teknolojik gelimelerin de etkisiyle rekabette yaanan hızlı deiimler, iletmelerin sahip oldukları ölçek üzerinde yeniden düünmelerine ve radikal deiimlere gitmelerine neden olmutur. Sürekli gelien teknolojinin esnek üretim sistemlerine yaygınlık kazandırması sonucu müteriler, gereksinmelerine en uygun ürünleri elde etme olanaına kavumulardır. Ürünlerin yaamsal çevrimlerinin kısalması, pazarda yaanan sürekli ve hızlı deiimler ve artan rekabet, yıın üretim yapan büyük ölçekli iletmeleri zor durumda bırakmıtır. Günümüzde iletmeler açısından büyük olmanın üstünlükten çok sakıncalara sahip olduu düüncesi çounlukla destek görse de bu durum, büyük ölçekli iletmelerin pazarda yava tepkiler verdii ya da deien müteri gereksinmelerinden habersiz oldukları anlamına gelmemektedir. Büyüklüün saladıı üstünlükler yanı sıra sakıncalarının da göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Örgütler, hem çalıanlar hem de faaliyetler açısından küçük bir iletme, büyüklüün üstünlük saladıı finansman, pazarlama ve Ar-Ge gibi alanlarda ise büyük bir iletme gibi tasarımlanabilir. Bilgi teknolojileri ve örgütsel tasarımda yaanan gelimeler, büyüklüün getirdii üstünlükleri yitirmeden aynı zamanda iletmelerin rekabet gücünü artırmalarına da yardımcı olabilmektedir. Yönetim, yönetim sürecine yön verenler balamında düünüldüünde ailesel (patrimonial), siyasal ve profesyonel yönetim olmak üzere üç tür yönetimin söz konusu olduu söylenebilir (Koçel, 2003: 2). letme yönetiminde sahipliin, temel politik karar organlarının ve hiyerarik yapının önemli bir kısmının belli bir ailenin üyelerinden oluması durumunda ailesel yönetimden söz edilebilmektedir. Aile iletmesi kavramındaki temel ayırım noktası, çounluk hissesine sahip olmaktan çok yönetsel faaliyetlerin yürütülme biçimi ile bu konudaki yetkilerin aile bireylerinde toplanıp toplanmadııdır. Bir iletmenin aile iletmesi olduunun göstergelerini ailede en az iki kuaın iletme yönetimiyle ilgilenmi olması, mevcut ve daha önceki yöneticilerin çocuklarının yönetimde görev alması, aile balarının yönetimden kimin sorumlu olacaını belirlemesi ve aile üyesi bireyin iletmedeki konumunun bireyin aile içindeki durumunu etkilemesi biçiminde sıralamak olanaklıdır. Buna karın profesyonel yönetim, iletmedeki hiyerarik kademelerde aile üyelerinden çok uzmanlık ve yetenek esasına göre seçilen bireylerce doldurulmasıdır. Aile iletmelerinde yaamsal evre dört temel balık altında gruplanabilir. Bunlardan ilki giriimci birey tarafından yönetilen birinci nesil aile iletmeleridir. Temel stratejik kararlar bizzat giriimci tarafından alınır. Çalıanlar arasında ilikiler informel biçimdedir. kinci grup olarak büyüyen ve gelien aile iletmeleri sayılabilir. Bu tür iletmelerde pazar payının artması ile borçlanma gereksinimi azalma sürecine girmitir. letmenin gelimesi ile birlikte aile üyeleri yönetsel faaliyetler için yetersiz kalabilirler ve bu dönemde gerekli olan uzman personel istihdamından kaçınılabilmektedir. Üçüncü sınıflandırmada kompleks aile iletmeleri yer almakta ve bu iletmeler aileden birden fazla neslin istihdam

3 ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 19 Eylül 2005 Sayı: edildii aynı zamanda profesyonel yöneticilerin de bulunduu iletmelerdir. letmede büyüme hızı yavalamı, borçlanma kapasitesi yüksektir. letmede stratejik planlar yapılmakta ve kalite kontrol sistemleri uygulanmaktadır. Ancak ailesel ilikiler belirli kurallara balanmamı dier bir anlatımla kurumsallama salanamamı ise çatıma yaanması kaçınılmazdır. Son grubu ise kurumsallamayı salamı aile iletmeleri oluturmaktadır. Bu tür iletmelerde vizyon, misyon, stratejik planlar, personel alımı, ücretlendirme vb. faaliyetler belirli kriterlere balanmıtır. lerin yürütülmesi aile içi ilikilere dayalı olarak deil bilgi, yetenek ve deneyime dayandırılmaktadır (eri ve Çalar, 2004: 141). Ekonomik ve toplumsal yönden büyük önem taıyan aile iletmelerinin gerek dünyada gerekse Türkiye de küçük ve orta boy iletmelerin önemli bir kısmını oluturduu (ABD de %99.8, Japonya da %99.4, Türkiye de %98.8); yine ABD de yaratılan gayri safi ulusal gelirin %50 sinin bu iletmelere ait olduu ve özel sektörde çalıan igücünün %50 sinden fazlasının aile iletmelerinde çalıtıı belirtilmektedir. Bu balamda ekonomik yaamda en yaygın iletme türü olan aile iletmelerinin yeni i yaratmada, baarılı giriim faaliyetlerinde bulunmada ve bölgesel gelimilik farklarının giderilmesinde üstlendikleri rollerin önemi yadsınamaz bir gerçektir (Akdoan, 2000: 31). Aile iletmelerinin en ayırt edici özelliklerinden bir dieri de iletme yönetimi ile iletme stratejileri üzerinde aile kültürünün belirgin bir biçimde etkili olması ve aile ilikilerinin i ilikilerinin önüne geçebilmesidir. Bu nedenle aile iletmeleri gelecekle ilgili plan ve kararlarında iletmenin geleceinin yanında ailenin de geleceini dikkate alma eilimi taımaktadır (Karpuzolu, 2001: 115). letmelerde etkinlik ve verimliliin salanması ve çalıanların performanslarının deerlendirilebilmesi için yetki ve sorumlulukların açıkça belirlendii i bölümünün gerçekletirilmesi gerekmektedir. Aile iletmelerinin bir çounda aile üyelerinin aralarında i bölümüne gitmemeleri ya da yapılmı olan i bölümüne uymamaları, iletmede çalıan aile üyesi olmayan bireylerin kimin yönetiminde olduklarını, kime balı olduklarını bilmemelerine neden olmaktadır (Aydın, 1985: 90). letmede aileye ve ie ilikin deerlerin birbirinden açıkça ayrılmı olması, baarıyı olumlu yönde etkileyecektir. letmenin baarısı, aile üyelerinin iletmenin faaliyetlerine yardımcı olduu ve giriimciye gerekli duygusal destek salandıı sürece de artacaktır (Masuo ve dierleri, 2001: 58). II. Aile letmelerinde Büyüme Süreci Örgütler ve örgütleri oluturan bireyler, yönetimin temel unsurlarını olutururlar. Gerek kendi çabalarına gerekse bakalarının davranılarına yön verebilme gereksinimi duyan birey unsuru, yönetim olgusunun olumasında etkin rol oynamıtır. Örgütlenmi her çeit çaba için yönetimin gereklilii yadsınamaz bir gerçektir. Yönetim, örgüt çalımalarının düzenli ve bilinçli bir

4 318 smail SEVNÇ biçimde yürütülmesinde ve bireylerin gereksinmelerinin karılanmasında önemli rol oynar (Erdoan, 1983: 47). Yönetimin planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve kontrol biçiminde ifade edilen fonksiyonlarının optimal biçimde yerine getirilmesi, profesyonel bir yönetim anlayıı ile olasıdır. Aile iletmelerinde kurumsallama salanamadan iletme sahip/yöneticilerinin çevresel deiim hızının sürekli arttıı günümüzün rekabetçi küresel ortamında uygun stratejileri belirleyip uygulamaya geçirebilmesi kolay olmayacaktır. Kurumsallama, iletme sahipleri ve yöneticileri açısından ele alındıında; bir iletmenin bireylerden baımsız olarak kurallara, standartlara, prosedürlere sahip olması, deien çevresel artları takip eden sistemleri kurması ve gelimelere uygun olarak örgütsel yapısını oluturması, kendisine özgü selamlama biçimlerini, i yapma usul ve yöntemlerini kültürel deerleri durumuna getirmesi ve bu sayede dier iletmelerden farklı ve ayırt edici bir kimlie bürünmesi sürecidir (Karpuzolu, 2003: 72). Aile iletmesi sahipleri aynı zamanda sermayenin de sahibi olduklarından dolayı yönetsel konularda kendilerini daha güçlü hissederek önemli kararlar alma konusunda hızlı kararlar verebilmektedirler. Kurumsallamı yapılarda önemli kararları alma ilemi, belirli aamalardan ve karar alma organlarının belirli süreçlerinden geçtikten sonra olanaklı olabilmektedir (Soral ve Tekeli, 1976: 145). Büyüme stratejilerinin seçiminde alternatifler arasından uygun strateji seçiminde (Poza, 1989: 69); Seçilen stratejinin iletmenin izledii temel stratejiye uygunluu, Seçilen stratejinin rakip iletmeler tarafından kullanılıp kullanılmadıı, Seçilen stratejinin rekabetçi güç üzerine kurulup kurulmadıı, Seçilen stratejinin uygulanmasının güç olup olmadıı, Seçilen strateji için finansal kaynakların var olup olmadıı faktörlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Büyümeye balı olarak yönetsel fonksiyonlar açısından aile iletmelerinde ortaya çıkabilecek sorunlar, aile iletmelerinin etkinlik ve verimlilik düzeylerini olumsuz etkileyebilecektir. Aile iletmeleri yönetiminde profesyonellemeye gidilmemi ise yapılan planlamanın genellikle sezgilere ve deneyimlere balı olarak, çevre analizleri yapılmadan oluturulduu ve sözle ifade edildii görülmektedir. Ayrıca aile iletmelerinde zaman zaman aile bireylerinin tepe yöneticilerinin planlarını engellemesi de söz konusu olabilmektedir. Rekabetin hızla arttıı günümüzde sadece sezgilere ve deneyimlere dayanılarak yapılan planlamanın baarılı olma ansı rastlantılara balıdır. Bireyler, örgütlerde yaptıkları ilerden ve i çevrelerinden memnun oldukları sürece daha etkin ve verimli çalıacaklardır. Bu etkin ve verimli çalıma, çalıanları motive ederek ve onlara liderlik ederek olanaklı olabilir. Yönetici, belirlenen görevlere ve hazırlanan planlara uygun olarak astlarının

5 ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 19 Eylül 2005 Sayı: davranılarına rehber olmak ve bu davranılarını motive etmek; astlarının duygularını ve planlarını eyleme dönütürürken karılatıkları sorunları anlamak için bireysel ve etkin bir biçimde liderlik etmek zorundadır (Can, 1999: 193). Aile iletmelerinde ise iletme sahibinin belirledii yönetici, liderliin gerektirdii özelliklere sahip olmayabilir. Çünkü bireyin yönetici olabilmesi için bilgi ve becerisi deil, ailenin bir üyesi olması yeterli görülmütür. Bu biçimde göreve getirilmi bir yönetici, iletmeye ait bilgilere yeterince sahip deil ise dier çalıanlara da yetki ve sorumluluk verme taraftarı olmayacaktır. Yöneticinin yetki ve sorumluluk verebilmesi için çalıanları yeterince tanıması gerekmektedir. Çalıanlar ile iletiim yetersiz kaldıında küçük sorunlar gözardı edilebilmekte ve bu sorunlar büyüyerek yöneticiye kadar ulaabilmektedir. Oysaki çalıanlar arasında kurulacak etkin iletiim bir yetkinlik belirtisidir ve yöneticilerin bu yetkinlie sahip olması gerekmektedir. Aile iletmelerinde yönetimin devri, iletme açısından yaamsal öneme sahiptir. letme yönetimi, yetki devrini bir krize yol açmadan baarabilirse yaamını devam ettirebilecektir. Zamanı geldiinde yapılmayan yönetim devri, bir krize neden olarak iletmenin daılma tehlikesini ortaya çıkaracaktır. ABD de yapılan bir aratırmada bu ülkedeki aile iletmelerinin ortalama yaam zamanlarının 24 yıl olduu tespit edilmi, bu da aile iletmelerinde yönetimi devretme sürecinin baarı ile tamamlanamadıını ve çou iletmenin yaamlarının sona erdiini göstermektedir (Bechard ve Dyer, 1983: 5). Aile iletmelerinde baarı, temelde aile olmanın i ortamına getirdii yardımlama, aile üyelerinin birbirlerine duydukları saygı, güven ve ortak bir payda ve amaç etrafında toplanma gibi üstünlükleri profesyonel yönetim anlayııyla birletirme yeteneine balıdır. Büyümeyle birlikte aile iletmeleri profesyonel yönetim, sınırları açık olarak tanımlanmı görev alanları ve ibölümü, doru büyüme stratejilerinin seçilmesi ve büyüme için gerekli kaynaklara ve kaliteli i gücüne sahip olma, seçilen stratejiye uygun bir örgütlenmeye gidilmesi vb. yönetim teknikleri ve uygulamalarına sahip olmalıdır. Bununla birlikte aile iletmelerinde aile ve iletme amaçlarının birbirinden ayrılması, örgütün yeniden yapılandırılması, iletmenin devamlılıını planlama, biçimsel aile toplantıları ve aile konseyinin oluturulması yollarıyla da büyümeyle birlikte ortaya çıkan sorunların çözümü salanabilir. Ancak bu çözüm yollarının uygulanabilmesi için aile bireylerinin ve tüm çalıanların katılımının salanması ve bu çözüm yollarının yararına inanmaları gerekmektedir. III. Büyüme Sürecindeki Aile letmelerinin Karılaabilecekleri Sorunlar Üzerine Bir Aratırma Çalımanın bu bölümünde Konya da faaliyet gösteren çeitli aile iletmelerinin büyüme sürecinde karılaabilecekleri çeitli sorunları tespit etmek amacıyla yapılan saha aratırmasının amaçları ve yöntemi açıklandıktan sonra elde edilen bulgular deerlendirilecektir.

6 320 smail SEVNÇ A. Aratırmanın Amacı ve Varsayımları Aratırmanın iki temel amacı söz konusudur: 1. Konya da faaliyette bulunan aile iletmelerinin büyüme sürecindeki karılaabilecekleri sorunları tespit etmek, 2. Aile iletmesi sahip/yöneticilerinin sorunların çözüm yollarına yönelik düünce ve faaliyetlerini belirlemektir. Bu balamda aratırmanın varsayımları u ekilde belirtilebilir: Varsayım 1: Yöneticilerin i yükünün artması iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur. Varsayım 2: Personelin i yükünün artması iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur. Varsayım 3: letmenin ve çalıanların denetim güçlüü iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur. Varsayım 4: lerin zamanında yetitirilememesi iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur. Varsayım 5: Yetki ve sorumlulukların birbirine karıması iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur. Varsayım 6: Faaliyetleri ve çalıanları koordine etme güçlüü iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur. Varsayım 7: Sermaye bulma güçlüü iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur. Varsayım 8: letmelerde yaanan bireysel sorunlar, iletmelerin hukuksal yapılarından kaynaklanmaktadır. Varsayım 9: Eitim durumlarına göre yöneticilerin sorunların çözümüne yönelik yaklaımları arasında bir fark vardır. B. Aratırmanın Örneklemi ve Yöntemi Uygulamalı çalımalarda evren ve konunun artların elverdii oranda dar tutulması, somut sonuçların elde edilmesini de kolaylatırmaktadır (Altunıık vd., 2001). Çalımanın evreni Konya da faaliyet gösteren iletmelerdir. Kobinet bilgi aına kayıtlı ( 2004) 190 iletme üzerinde yapılan çalıma sonucunda 47 adet anket formu deerlendirilmeye uygun bulunmutur. Ana kütle üzerinden yapılan anket çalımalarında geri dönü oranının %20 ile %40 arasında olduu görülmektedir (bkz., Öüt vd., 2003; Öüt, 2000). deerlendirmeye alınan 47 adet anket formu %25 lik bir geri dönü oranına karılık gelmektedir. Bu balamda %25 lik geri dönü oranının kabul edilebilir bir oran olduu söylenebilir. Ankette sorulan sorularda iletmelerle ilgili demografik bilgiler, büyüme sürecinde karılaılan sorunlar ve sorunların çözümüne yönelik düünce ve eylemler tespit edilmeye çalıılmıtır. Sorular çoktan seçmeli ve likert ölçekli olmak üzere düzenlenmitir. Anketlerin deerlendirilmesinde SPSS 10.0 (Statistical Package for Social Sciences) programından yararlanılmıtır.

7 ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 19 Eylül 2005 Sayı: C. Aratırma Bulguları ve Deerlendirilmesi Aratırmaya katılan iletmelerin ortalama 18 yıldır faaliyet gösterdikleri tespit edilmitir. En genç iletme 1 yıldır faaliyette bulunurken en yalı iletme 71 yıldır faaliyet göstermektedir. Bu balamda iletmelerin faaliyet alanlarında deneyimli iletmeler oldukları söylenebilir. letmelerde ortalama çalıan sayısı 11 dir. En az personele sahip olan iletme 2 kii çalıtırırken en fazla personele sahip olan iletmede 60 kii çalımaktadır. Aratırmaya katılanların cinsiyetlerine ait bilgiler Tablo 1 de görüldüü gibidir. Tablo 1. Aratırmaya Katılanların Cinsiyetlerine Ait Bilgiler Cinsiyet Sayı Yüzde Bay 44 93,6 Bayan 3 6,4 Toplam ,0 Tablo 1 de görüldüü gibi aratırmaya katılanların tamamına yakını (%963,6) erkeklerden olumaktadır. Bu sonuç aile iletmelerinde çalıacak bireylerin seçiminde daha çok erkeklere öncelik verildiini göstermektedir. Tablo 2. Aratırmaya Katılanların Ya Durumları Ya Grubu Sayı Yüzde , , ,4 51 ve üzeri 5 10,6 Toplam ,0 Tablo 2 incelendiinde genç ve orta ya grubu olarak da deerlendirebileceimiz ya arasındaki yöneticilerin aratırmaya katılanların yarısından fazlasını (%66) oluturduu görülmektedir. Bu durum da aile iletmesi sahip/yöneticilerinin kendilerinden sonra gelen ikinci ve üçüncü nesilin iletmelerinde etkin çalımaları yönünde önlerini açtıkları söylenebilir. Tablo 3. Aratırmaya Katılanların Eitim Durumları Sayı Yüzde Eitim Birimi Ilkokul 15 31,9 Lise 13 27,7 Lisans 9 19,1 Yüksek okul (2 yıllık) 6 12,8 Ortaokul 3 6,4 Lisans üstü 1 2,1 Toplam ,0

8 322 smail SEVNÇ Tablo 3 te görülecei üzere aratırmaya katılanların yarıdan fazlası (%31,9+%27,7) lise ve daha düük düzeyde bir eitime sahiptir. Bu durum aile iletmesi sahip/yöneticilerinin iletmenin baına getirmeyi düündüü bireylerin eitimine gerekli önemi vermedikleri eklinde deerlendirilebilir. Tablo 4: Aratırmaya Katılanların Çalıtıkları Kurumlardaki Görevleri Sayı Yüzde Genel müdür 17 36,2 Personel müdürü 11 23,4 Muhasebe müdürü 11 23,4 Yön.kur.üyesi 8 17,0 Toplam ,0 Tablo 4 te görüldüü üzere aratırmaya katılan çalıanların %36,2 si genel müdür seviyesinde olan bireylerden olumaktadır. Tablo 5: Aratırmaya Katılanların u Andaki Görevlerinde Çalıma Süreleri Sayı Yüzde 11 yıl ve üzeri 23 48,9 1-5 yıl 13 27, yıl 9 19,1 1 yıldan az 2 4,3 Toplam ,0 Tablo 5 te aratırmaya katılan çalıanların yaklaık yarısı (%48,9), iletmelerinde 11 yıl ve üzerinde çalıtıklarını belirtmilerdir. Bu sonuçtan aile iletmelerinde personel devrinin yüksek olmadıı, çalıanların iletmeye balılıklarının yüksek olduu sonucuna varılabilir. Tablo 6: Aratırmaya Katılan letmelerin Hukuksal Yapıları Sayı Yüzde Sahıs iletmesi 24 51,1 Limited irket 17 36,2 Anonim irket 6 12,8 Toplam ,0 Aratırmaya katılan iletmelerin yarısı ahıs iletmesidir. Kalan yarısı ise limited ve anonim iletme olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler.

9 ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 19 Eylül 2005 Sayı: Tablo 7. Aratırmaya Katılan letmelerin Faaliyet Gösterdikleri Sektörler Sayı Yüzde Aaç ileri 14 29,8 Makine 11 23,4 Tekstil 6 12,8 Gıda 5 10,6 Hizmet 5 10,6 Kimya 3 6,4 Dier 3 6,4 Toplam ,0 Aratırmada %29,8 oranı ile en çok aaç ileri sektöründen katılım salanmıtır. Dier sektörler sırasıyla makine (%23,4), tekstil (%12,8), gıda (%10,6), hizmet (%10,6), kimya (%6,4) ve dier faaliyet alanları (%6,4) eklindedir. Tablo 8: Aratırmaya Katılanlardan Yönetici Olanların Aynı Zamanda letmenin Sahibi Olan Ailenin Üyesi Olma Durumu Sayı Yüzde Evet 38 82,6 Hayır 8 17,4 Toplam ,0 Tablo 8 de aratırmaya katılan yöneticilerin aynı zamanda iletmenin sahibi olan ailenin üyesi oldukları görülmektedir. Bu durum aratırmaya katılan aile iletmelerinde dıarıdan profesyonel yönetici temini yerine aileden bir bireyin yönetimde tercih edilmesi eiliminin yüksek olduu eklinde deerlendirilebilir. Büyüyen bir iletmenin karılaabilecei sorunları tespit etmek amacıyla Tablo 9 daki faktörler beli likert ölçei eklinde sorulmutur. Büyüyen bir iletmenin karılaabilecei sorunlar Tablo 9 da görüldüü gibidir. Tablo 9. Büyüyen Bir letmenin Karılaabilecei Sorunlar Sorunlar Ort. Std. Sap. leri zamanında yetitirememe 3,15 1,20 Yetki ve sorumlulukların birbirine karıması 2,90 1,26 Sermaye bulma güçlüü 2,85 1,51 letmeyi ve çalıanları denetim güçlüü 2,61 1,28 Faaliyetleri ve çalıanları koordine etme güçlüü 2,61 1,32 Yöneticilerin i yükünün artması 2,39 1,20 Personelin i yükünün artması 2,20 1,19 Notlar: (i) n=41; (ii) ölçekte 0=hiç önemli deil ve 4=çok yüksek derecede önemli anlamındadır;(iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre ( 2 =22,379; p<0,001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır.

10 324 smail SEVNÇ Tablo 9 da görüldüü gibi büyüme sürecindeki iletmelerin karılaabilecei sorunların önem dereceleri sırasıyla ileri zamanında yetitirememe (3,15), yetki ve sorumlulukların birbirine karıması (2,90), sermaye bulma güçlüü (2,85), iletmeyi ve çalıanları denetim güçlüü (2,61), faaliyetleri ve çalıanları koordine etme güçlüü (2,61), yöneticilerin i yükünün artması (2,39) ve personelin i yükünün artması (2,20) eklindedir. letmelerin karılaabilecekleri sorunlar ilikin gelitirilen hipotezler ve test sonuçları aaıda Tablo 10 da belirtilmitir. Tablo 10: letmelerin Karılaabilecekleri Sorunlara likin Gelitirilen Hipotezler ve Test Sonuçları Test Tek Örnek t Testi Varsayımlar Sonuç Deeri t p Yöneticilerin i yükünün artması iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur (V 1 ) 2 12,913 <,001 Kabul Personelin i yükünün artması iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur (V 2 ). 2 12,059 <,001 Kabul letmenin ve çalıanların denetim güçlüü iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur (V 3 ). 2 13,409 <,001 Kabul lerin zamanında yetitirilememesi iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur (V 4 ). 2 18,041 <,001 Kabul Yetki ve sorumlulukların birbirine karıması iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur (V 5 ). 2 14,909 <,001 Kabul Faaliyetleri ve çalıanları koordine etme güçlüü iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur (V 6 ). 2 13,321 <,001 Kabul Sermaye bulma güçlüü iletmelerin karılaabilecei önemli bir sorundur (V 7 ). 2 12,833 <,001 Kabul Not: (i) n=44, (ii) Tek Örnek t Testi Tablo 10 incelendiinde iletmelerde karılaılabilecek sorunlara ilikin varsayımların tümü kabul edilmektedir. Bu sonuçlara göre Tablo 9 da yer alan tüm faktörlerin iletmeler için önemli birer sorun oldukları söylenebilir. Tablo 11: letme Sahip/Yöneticilerinin Büyüme Sürecinde Bavurdukları Kaynaklar Sayı Yüzde Öz sermaye 45 95,7 Banka kredileri 2 4,3 Toplam ,0 letmeler büyüme sürecinde gerekli olan finansal destekleri çok yüksek bir oranda (%95,7) kendi öz kaynaklarından salamayı tercih etmektedirler. Bu tercihin ülkemizde küçük ölçekli iletmeleri desteklemeye yönelik önlemlerin devlet tarafından yeterince gelitirilmemesinden, iletmelerin finansman, kaynak vb. konularda yeterince desteklenmemesinden kaynaklandıı söylenebilir.

11 ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 19 Eylül 2005 Sayı: Tablo 12. letmenin Faaliyet Alanı le lgili Olarak Ailenin kinci ve Üçüncü Kuaklarının Eitim Alma Durumları Eitimin Gereklilii Sayı Yüzde Evet 17 39,5 Hayır 10 23,3 Kısmen 16 37,2 Toplam ,0 Tablo 12 deki sonuçlara göre aratırmaya katılan iletmelerin eitim faaliyetlerine gerekli önemi verdiklerini söylemek oldukça güçtür. Aratırmaya katılan iletmelerin iletiim ile ilgili sorunlarını tespit etmek amacı ile Tablo 13 teki faktörler beli likert ölçei eklinde sorulmutur. Sonuçlar Tablo 13 te görüldüü gibidir. Tablo 13: letmelerde letiim le lgili Olarak Yaanan Sorunlar Sorunlar Ort. Std. Sap. Yöneticiler arası iletiim salanmalı 3,61 0,69 letme içerisinde iletiim etkin olmalı 3,57 0,95 letmede ürün gelitirme, sorun çözme vb. alanlara yönelik ekip çalımalarına yer verilmeli 3,45 1,07 Tepe yöneticileri, birim yöneticileri ve iletme birimleri üzerinde tam bir denetime sahip olmalı 3,30 1,02 Aile üyeleri arasında düzenli toplantılar yapılmalı 3,14 1,23 Ciddi krizlerde aile üyeleri arasında duygusal destek anlayıı hakim olmalı 2,84 1,45 Profesyonel yöneticiler kendi ilgi alanlarıyla ilgili sorunlarda aile üyelerine danımalı 2,75 1,30 Aile üyeleri, aile sorunlarını iletmede de konuup çözebilmeli 2,20 1,71 Kimin hangi ii yapacaı konusunda aile üyeleri arasında çatımalar yaabilir 1,64 1,54 Notlar: (i) n=44; (ii) ölçekte 0=hiç katılmıyorum ve 4=her zaman katılıyorum anlamındadır;(iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre ( 2 =82,283; p<0,001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır. Tablo 13 te görüldüü gibi büyüme sürecindeki iletmelerin karılaabilecei iletiim sorunlarının önem dereceleri sırasıyla yöneticiler arası iletiim salanması (3,61), iletme içerisinde iletiim etkin olmalı (3,57), iletmede ürün gelitirme, sorun çözme vb. alanlara yönelik ekip çalımalarına yer verilmesi (3,45), tepe yöneticilerinin birim yöneticileri ve iletme birimleri üzerinde tam bir denetime sahip olması (3,30), aile üyeleri arasında düzenli toplantıların yapılması (3,14), ciddi krizlerde aile üyeleri arasında duygusal destek anlayıının egemen olması (2,84), profesyonel yöneticilerin kendi ilgi alanlarıyla ilgili sorunlarda aile üyelerine danımaları (2,75), aile üyelerinin aileden kaynaklanan sorunlarını iletmede de konuup çözebilmesi (2,20) ve

12 326 smail SEVNÇ kimin hangi ii yapacaı konusunda aile üyeleri arasında çatımaların yaanabilecei (1,64) eklindedir. Aratırmaya katılan iletmelerde yaanan bireysel sorunları tespit edebilmek için Tablo 14 teki faktörler beli likert ölçei eklinde sorulmutur. Sonuçlar Tablo 14 te görüldüü gibidir. Tablo 14: letmelerde Bireysel Sorunlara Yönelik Görüler Bireysel Sorunlar Ort. Std. Sap. letmede yetki ve sorumlukların devredilmesinde bireylerin sahip olduu yetenekler en önemli kriterdir. 3,05 1,40 letmeyi ve aileyi ilgilendiren konular birbirine karıtırılmadan deerlendirme sürecine tabi tutulur. 2,65 1,48 Profesyonel yöneticiler iletmeye en az aile bireyleri kadar balıdır. 2,55 1,54 letmede kritik görevlere aile üyelerinin getirilmesi vazgeçilmez bir konudur. 2,28 1,55 Terfi ya da ücretlendirme konularında aile üyeleri ile dier çalıanlar arasında fark gözetilmektedir. 1,55 1,48 Aile üyeleri arasında hangi ii kimin yapacaı konusunda çatıma yaanabilir. 1,53 1,62 Yönetimin gelecekte kimlere devredilecei belli deildir. 1,38 1,69 letmede profesyonel yöneticiler ile aile üyeleri arasında çatıma yaanmaktadır. 1,10 1,43 Karar alma konusunda aile üyeleri arasında çatıma yaanmaz. 1,05 1,41 letmede çalıan akrabalar dier çalıanlara göre bir ayrıcalıı vardır. 1,00 1,32 Notlar: (i) n=40; (ii) ölçekte 0=hiç katılmıyorum ve 4=her zaman katılıyorum anlamındadır;(iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre ( 2 =83,229; p<0,001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır. Tablo 14 te görüldüü gibi iletmelerde yaanan bireysel sorunların en önemlisi, yetki ve sorumlulukların devri konusunda olmaktadır. Yetki devri özellikle aile iletmeleri için yaamsal öneme sahip konulardan birisidir. letmenin sahibi konumundaki yöneticiler; iletme üzerindeki otoritelerini kaybetmemek, iletmenin bir organizasyon olarak çalımasını kontrol altında tutmak vb. nedenlerden dolayı sahip oldukları yetki ve sorumluluklarını paylamak istememektedirler. Aratırma bulguları da bu yaklaımı destekler niteliktedir. letmeyi ve aileyi ilgilendiren konuların birbirlerine karıtırılmadan deerlendirme sürecine tabi tutulması (2,65), profesyonel yöneticilerin kendilerini iletmeye en az aile bireyleri kadar balı hissetmeleri (2,55), kritik görevlere kesinlikle aile üyelerinin getirilmesi (2,28) konuları ise önemli görülen dier faktörlerdir. Dier faktörlerin önem düzeyi düüktür. letmelerin hukuksal yapılarının iletmede yaanan bireysel sorunlar üzerinde bir etkisi olup olmadıı aratırılmıtır. Aratırmaya katılan iletmeler hukuksal yapılarına göre 3 gruba ayrılmaktadır (bkz. Tablo 6). Sonuçlar aaıda Tablo 15 de görüldüü gibidir.

13 ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 19 Eylül 2005 Sayı: Tablo 15: letmelerin Hukuksal Yapılarına Göre Bireysel Sorunlara Bakı Açıları Anonim (n=6) Limited (n=17) ahıs il. (n=21) Anova testi Ort. S.S. Ort. S.S. Ort. S.S. F p letmede profesyonel yöneticiler ile aile üyeleri arasında çatıma yaanmaktadır. 0,67 0,52 1,65 1,73 0,62 1,07 3,07 0,057 Profesyonel yöneticiler iletmeye aile bireyleri kadar balıdır. 2,50 1,38 2,82 1,47 2,29 1,62 0,579 0,565 Terfi ya da ücretlendirme konularında aile üyeleri ile dier çalıanlar arasında fark gözetilmektedir. 1,67 1,37 1,94 1,48 1,25 1,45 1,014 0,372 Yönetimin gelecekte kimlere devredilecei belli deildir. 2,17 1,60 1,63 1,82 0,90 1,51 1,73 0,19 letmede yetki ve sorumlukların devredilmesinde bireylerin sahip olduu yetenekler en önemli kriterdir. 3,67 0,52 3,25 1,29 2,60 1,57 1,831 0,174 letmede çalıan akrabalar dier çalıanlara göre bir ayrıcalıı vardır. 1,17 0,75 1,65 1,77 0,76 1,22 1,829 0,174 letmeyi ve aileyi ilgilendiren konular birbirine karıtırılmadan deerlendirme sürecine tabi tutulur. 3,00 1,10 3,19 1,33 2,19 1,57 2,391 0,104 Aile üyeleri arasında hangi ii kimin yapacaı konusunda çatıma yaanabilir. 1,50 1,38 2,35 1,54 0,95 1,47 4,189 0,22 Karar alma konusunda aile üyeleri arasında çatıma yaanmaz. 1,17 1,47 1,47 1,42 0,71 1,23 1,521 0,231 letmede kritik görevlere aile üyelerinin getirilmesi vazgeçilmez bir konudur. 1,83 1,17 2,71 1,45 2,29 1,71 0,786 0,462 Tablo 15 incelendiinde iletmelerin hukuksal yapılarına göre yapılan sınıflama çerçevesinde iletmelerin bireysel sorunlara bakı açılarında bir farklılık olmadıı görülmektedir. Bu sonuçlar iletmelerin hukuksal yapılarına göre bireysel sorunlara yaklaımları arasında bir fark vardır eklindeki varsayımımızı desteklememektedir. Bu balamda iletmelerin hukuksal yapılarının iletmede yaanan bireysel sorunlar üzerinde bir etkisi olmadıı söylenebilir. Aratırmaya katılanların büyüme ve aile ilikileri hakkındaki düünceleri Tablo 16 da görüldüü gibidir. Tablo 16 incelendiinde aratırmaya katılan iletmelerin kurucularının iletme yönetimini aırlıklı olarak (%87) kendilerinden sonra gelen kuaklara bırakmayı tercih ettikleri görülmektedir. Ancak aratırma çerçevesindeki iletme yöneticilerinin eitim faktörüne yeterince önem vermedikleri (bkz. Tablo 12) dikkate alındıında bu yaklaımın iletmelerin gelecei açısından çok da doru olmadıı öne sürülebilir. letmelerin büyüme stratejileri oluturulurken gelecek kuakların dikkate alınması, iletmelerin devamlılıının salanması açısından yaamsal öneme sahiptir.

14 328 smail SEVNÇ Bir baka önemli faktör ise güncel gelimelerin yakından izlenerek gerekli deiimlerin zaman kaybetmeden uygulamaya konulmasıdır. Bu balamda bu tür politikaların iletmelerin stratejileri ile uyumlu bir ekilde uygulanması gereklilii de unutulmamalıdır. Tablo 16: Aratırmaya Katılanların Büyüme ve Aile likileri Hakkındaki Düünceleri Düünceler Evet Hayır Kısmen Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde letmenin kurucusu, kendinden sonra gelen kuaklara iletmeyi devrederken güvenmektedir , ,0 letmenin büyüme stratejileri, gelecek kuakları da içine alacak biçimde oluturulmutur ,9 5 10,6 4 8,5 letmenin stratejik kararlarına kurucu dıında aile üyeleri de müdahale etmektedir , ,2 8 17,0 Ailesel ilikilerdeki bir deiim, iletmedeki ilikileri 12 25, , ,8 etkileyebilmektedir. Aile toplantıları önemli olup aile üyelerinin katılımı salanmaktadır , ,6 9 19,1 Ailenin çıkarları iletme çıkarlarına göre önceliklidir , , ,5 letme, güncel gelimelerden yakından ilgilenip gerekli deiimleri zaman kaybetmeden uygulamaya koyar ,2 3 6, ,4 letmelerde karılaılan sorunları çözmede bavurulan çözüm yollarını tespit etmek amacı ile Tablo 17 deki faktörler beli likert ölçei eklinde sorulmutur. Sonuçlar aaıda görüldüü gibidir. Tablo 17: letmelerde Karılaılabilecek Sorunlarda Bavurulan Çözüm Yolları Ort. Std. Sap. Kurucunun yol göstermesi 2,86 1,19 Aile toplantısı düzenleyerek 2,77 1,40 Profesyonel yöneticilerden yardım alarak 2,64 1,48 Benzer iletmelerin deneyimlerinden faydalanarak 2,55 1,32 Danımanlardan yardım alarak 2,39 1,48 Notlar: (i) n=44; (ii) ölçekte 0=hiç deil ve 4=her zaman anlamındadır;(iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre ( 2 =2,789; p=,594).

15 ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 19 Eylül 2005 Sayı: Tablo 17 incelendiinde profesyonel yöneticilerden yardım almak (2,64), benzer iletmelerin deneyimlerinden faydalanmak (2,55) ve danımanlardan yardım almak (2,39) gibi asıl bavurulması gereken çözüm yollarının ikinci derecede önemli oldukları görülmektedir. Sorunların çözümünde kurucunun ve/veya ailenin yardımının ön planda olması, iletmelerin sorunlarının çözümü açısından her zaman yeterli olmayabilecektir. Sorunların çözümünde profesyonel yardım alınması, iletmelerin dinamikliliinin artırılması ve sürekliliinin salanması açısından önemlidir. Aratırmaya katılanların eitim durumlarına göre, karılatıkları sorunların çözümünde bavurdukları çözüm yolları açısından bir fark olup olmadıı aratırılmıtır. Eitim durumlarına göre ilkokul, ortaokul ve lise eitimi alanlar bir grup (1.Grup) ve ön lisans, lisans ve lisansüstü eitimi alanlar dier grup (2.Grup) olmak üzere iki grup oluturulmutur. Konuyla ilgili deerlendirmeler Tablo 18 de görüldüü gibidir. Tablo 18: Eitim Durumuna Göre Sorunlara Getirilen Çözüm Yaklaımları 1. Grup (n=29) 2. Grup (n=15) Mann- Whitney U Testi z P Ort. Std. Sap Ort. Std. Sap Aile toplantısı düzenleyerek 2,93 1,39 2,47 1,41-1,15 0,25 Benzer iletmelerin deneyimlerinden faydalanarak 2,45 1,43 2,73 1,10-0,47 0,64 Kurucunun yol göstermesi 3,00 1,22 2,60 1,12-1,36 0,17 Danımanlardan yardım alarak 2,45 1,57 2,27 1,33-0,55 0,58 Profesyonel yöneticilerden yardım alarak 2,93 1,46 2,07 1,39-2,25 0,02 Tablo 18 incelendiinde her bir faktör için önem dereceleri açısından anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir. Bu sonuçlar eitim durumlarına göre yöneticilerin sorunların çözümüne yönelik yaklaımları arasında bir fark vardır eklindeki 9 numaralı varsayımımızı desteklemektedir. Ancak 1. grup olarak nitelendirdiimiz ilkokul, ortaokul ve lise eitimi alan yöneticilerin 2. grup yöneticilere göre profesyonel yöneticilerden yardım alma konusunda bir eilimlerinin de olması dikkat çekici bir durumdur. IV. Sonuç ve Deerlendirme Aile iletmelerinin yönetiminde genel olarak merkeziyetçi (centralized), katılımcı (participative) ve profesyonel (professional) yönetim olmak üzere üç yönetim biçiminden söz edilebilir. Merkeziyetçi yönetim tarzında iletme politikalarının, iletmenin tek yöneticisi durumunda olan sahibi tarafından belirlenmesi söz konusudur. Katılımcı yönetim tarzında, hisselerin çou aile bireylerinde olmakla birlikte iletmede aile üyelerinin ve teknik uzmanlıa sahip profesyonellerin de karar verme sürecinde yer aldıı görülebilmektedir. Son olarak profesyonel yönetim tarzı, iletme sahipleri ve dier aile üyelerinin

16 330 smail SEVNÇ bilfiil ilerin yürütülmesinde yer almamalarını öngörmektedir. letmenin icracı yöneticilerinin aile üyeleri arasından belirlenmedii bu yönetim biçiminde salt yatırım kararları ve genel iletme politikaları vb. örgütün geleceini ve tümünü ilgilendiren kararlar iletme sahibi ve aile üyeleri tarafından verilmektedir. Bu balamda profesyonel yönetimde aile bireyleri iletme ile ilgili stratejik kararların alınmasından; yöneticilii meslek edinen bireyler ise iletmenin yönetilmesinden ve operasyonlarından sorumludurlar. Çalımanın amacı, Konya da faaliyet gösteren aile iletmesi sahip/yöneticilerinin büyüme sürecinde karılaabilecekleri sorunları ve sorunların çözümünde bavurdukları yolları tespit etmeye yöneliktir. Sürekli yenilik peinde koan ve cesur giriimlerde bulunan özel teebbüsün varlıı, gelimi ülkelerin bugünkü durumlarında önemli rol oynamaktadır. Bu baarının en önemli nedenlerinden biri, profesyonel yöneticilerin aynı anda hem iletme sahibi hem de yönetici olan bireye oranla tutucu olmamasıdır. Profesyonel yöneticiler, hızlı ve sürekli bir büyümeyi salayacak kararlar almada daha cesurdurlar. Aratırma Konya da faaliyet gösteren aile iletmelerinin profesyonel yöneticiliin önemini yeterince kavrayamadıkları gözlenmitir. Olası sorunlar karısında aile iletmesi sahip/yöneticilerinin genellikle kendi ürettikleri çözüm yollarını tercih ettikleri tesbit edilmitir. Günümüzde hızla deien ve gelien rekabet ortamında aile iletmesi sahip/yöneticilerinin bu deiime uyum salayabilmeleri için gerekli eitimi almaları, hem iletme hem de kendileri açısından yaamsal öneme sahiptir. Bu balamda aile iletmelerinde sahip/yöneticilerin birden çok görevi üstlenmelerinden dolayı gerekli eitimi aldıklarını söylemek oldukça güçtür. letmede kimlerin ve hangi sırayla iletme yönetiminde üst düzeyde söz sahibi olacaı eitim, bilgi ve yetenekleri balamında planlanmalıdır. Yönetici eitimleri ya iletme içerisinde gerçekletirilecek eitim programları yoluyla ya da üniversitelerden salanacak yönetici eitim seminerleri yoluyla gerçekletirilebilecektir. Aile iletmesi sahip/yöneticileri, büyümeyi bir amaç olarak deil gerçekletirilmek istenen amaçlara ulamak için planlanması ve denetlenmesi gereken bir araç olduunun bilincinde olmalıdırlar. Büyüme, iletmeyi daha güçlü ve salıklı bir yapıya kavuturacak ise düünülen bir yol olmalıdır. Kaynaklar Akdoan, A. (2000), Aile letmelerinin Özellikleri ve Aile letmelerinde Kurumsallama htiyacı, Erciyes Üniversitesi BF Dergisi, S.16, ss Altunıık, R., Cokun R., Yıldırım E. ve Bayraktarolu S. (2001), Sosyal Bilimlerde Aratırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, 1. Basım, Sakarya Kitabevi, Adapazarı.

17 ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 19 Eylül 2005 Sayı: Aydın, N (1985), Aile irketleri ve Aile irketlerinin Yönetim ve Organizasyon Sorunları, Anadolu Üniversitesi BF Dergisi, C:3, S:1, Eskiehir, ss Bechard, R., Gibb J. D. (1983), Managing Continuity The Family Owned Business, Organizational Dynamics, American Management Associations, USA, ss Can, H. (1999), Organizasyon ve Yönetim, Siyasal Kitabevi, Ankara. Erdoan,. (1983), letmelerde Davranı, Evrim Ofset Matbaacılık, stanbul eri, M., Çalar N. (2004), Döneminde MKB Sektöründeki Aile irketlerinde Performans Belirleyicileri, 1. Aile letmeleri Kongresi, stanbul Kültür Üniversitesi, stanbul, ss Karpuzolu, E. (2001), Aile letmelerinde Stratejik Planlama ve Aile letmelerine Özgü Planlar, Marmara Üniversitesi letme Fakültesi- Öneri Dergisi, C: 4, S: 15. Karpuzolu, E. (2003), Büyüyen ve Gelien Aile irketlerinde Kurumsallama, Hayat Yayınları, stanbul. Koçel, T. (2003), letme Yöneticilii, Beta Basım Yayım Daıtım A.., stanbul. Masuo, Diane, Grace F., Yanagida J., Cabal C. (2001), Factors Associated with Business and Family Success: a Comparison of Single Manager and Dual Manager Family Business Households, Journal of Family and Economic Issues, Vol. 21(1), s. 58. Poza, E. (1989), Smart Growth: Critical Choices For Business Continuity and Prosperity, Jossey Bass Publishers, San Francisco. Öüt A., Güle H. K., Çalıyan V. (2003), Ana Sanayi- Yan Sanayi likilerinin Örgütsel Performans Üzerine Etkileri: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi letmelerinde Bir Uygulama, III. Ulusal Üretim Aratırmaları Sempozyumu, stanbul Kültür Üniversitesi, stanbul. Öüt A. (2000), Bilgi Çaı Organizasyonlarında Hizmet Kalitesi ve Kurumsal Etkinlik Açısından Bilgi ve Teknoloji Yönetimi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya. Tekeli,., Erdoan S. (1976), Halk Sektörü Sorunu, Geliim Yayınları, stanbul.