Nabi Alper Kumral 1, Hilal Susurluk 2. e-posta:

Transkript

1 U. Ü. ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2007, Cilt 21, Sayı 1, (Journal of Agricultural Faculty of Uludag University) Sentetik Piretroitli Pestisitlere Dirençli Bir Tetranychus urticae Koch (Acarina: Tetranychidae) Popülasyonunun Hayat Tablosu Parametrelerine Azadirachtin in Etkisi Nabi Alper Kumral 1, Hilal Susurluk 2 1 Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, Bursa 2 İl Tarım Müdürlüğü, Hürriyet/Osmangazi, Bursa e-posta: akumral@uludag.edu.tr Özet: Bu çalışmada, laboratuvar koşullarında sentetik piretroitlere dirençli bir ikinoktalı kırmızıörümcek, Tetranychus urticae Koch popülasyonuna azadirachtin etkili maddeli bir formülasyonun (Fortune AZA % 3EC) zehirliliği hayat tablosu testiyle değerlendirilmiştir. Akarlar uygulama yapılmış ve yapılmamış elma (Malus domestica Borkh.) yapraklarından kesilmiş yaprak diskler üzerine yerleştirilmiş ve ergin öncesi dönemlerin gelişme süreleri, ölüm oranları, ömür uzunlukları ve bıraktıkları yumurta sayıları günlük olarak takip edilmiştir. Bu popülasyon üzerinde yapılan biyodemografik çalışmalar, 64 ppm lik azadirachtin dozunun ergin öncesi dönemlerin canlı kalma oranını, dişilerin ömrünü ve yumurtlama miktarını azalttığını göstermiştir. Buna ek olarak azadirachtin uygulamaları bu popülasyonun net üreme oranı (R 0 ), kalıtsal üreme yeteneği (r m ) ve sınırlanma oranını (λ) düşürmüştür. Bu sonuçlar Fortune AZA % 3EC nin sentetik piretroitli ilaçlara kırmızı örümcek direncinin görüldüğü elma bahçelerinde kullanılabileceğini işaret etmektedir. Ancak bulguların arazi çalışmalarıyla desteklenmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Azadirachtin, hayat tablosu analizi, direnç, sentetik piretroit, Tetranychus urticae, elma. Effect of Azadirachtin to Life Table Parameters of a Resistant Tetranychus urticae Koch (Acarina: Tetranychidae) Population to Synthetic Pyrethroid Pesticides Abstract: Toxicity of an azadirachtin-based formulation (Fortune AZA %3EC) against a resistant population of the two-spotted spider mite Tetranychus urticae Koch to synthetic pyrethroid pesticides was evaluated by life table analysis in laboratory conditions. Mites were placed on treated and untreated apple (Malus domestica Borkh.) leaf disks and their development time, mortality, longevity and fecundity were daily assessed. Biodemographic studies on the population showed that the survival of immature stages and longevity and fecundity of females were reduced by 64 ppm dose of azadirachtin, in addition, the net reproductive rate (R 0 ), the intrinsic rate of increase (r m ) and the finite rate of increase (λ) of the strain were decreased by azadirachtin treatments. These results pointed out that the Fortune AZA %3EC could be applied in orchards which have spider mite resistance against synthetic pyrethroid pesticides. However, the outcomes have to be verified by field studies. Key words: Azadirachtin, life table analysis, resistance, synthetic pyrethroid, Tetranychus urticae, apple. 23

2 Giriş İkinoktalı kırmızıörümcek, Tetranychus urticae Koch (Acarina: Tetranychidae) 200 den fazla konukçu bitkinin parankima hücreleriyle beslenerek zararlı olan polifag bir akar türüdür (Van Den Boom ve ark., 2003). Zararlı tüm dünyada ve ülkemizde birçok meyve ağacı, süs bitkisi, sebze ve seralarda ekonomik anlamda zarar meydana getirmektedir (Helle ve Sabelis, 1985). Bu akarın birçok bitki türüne ve çeşidine uyum sağlayarak sağlıklı döller vermesi, bitkilerin savunma mekanizmasının temel taşlarından olan toksinler, uzaklaştırıcılar ve beslenmeyi engelleyiciler gibi birçok ikincil metaboliti etkisiz hale getirmeleri ile açıklanabilmektedir (Rosenthal ve Berenbaum, 1991; Sabelis ve ark., 1999). İşte bu özellikleri sayesinde T. urticae sentetik piretroitli birçok insektisit ve akarisite de direnç kazanmış ve dünyanın birçok ülkesinde dirençli ırklar meydana getirmiştir (Bowie ve ark., 2001; Ay ve Gürkan, 2005; Akgünlü ve ark., 2006; Leeuwen ve Tirry, 2007). Sentetik piretroitler, insan sağlığı için organik fosforlulara göre daha güvenilir olması ve zararlılar üzerindeki etkilerinin çabuk görülmesi nedeniyle birçok bitkide ve özellikle elma bahçelerinde elma içkurdu, Cydia pomonella (L.) ve Doğu meyve güvesi, Cydia molesta (Busck) ya karşı tercih edilmektedirler (Kovancı ve ark., 2006). Ancak bu bileşiklerin yüksek dozlarda ve yoğun kullanımları, hedef olmayan organizmalara özellikle de doğal düşmanlara olan toksik etkisi, T. urticae popülasyonlarının bu insektisitlere karşı direnç oluşturması ve ilaç kalıntılarının çevreyi kirletmesi gibi ciddi sorunlar yaratmaktadır. Son yıllarda elma bahçelerinde Elma içkurdu ve Doğu meyve güvesiyle savaşımda kimyasal savaşıma alternatif olarak sentetik cinsel feromonlar kullanılarak yapılan çiftleşmeyi engelleme metodu başarılı bir şekilde kullanılmaktadır (Kovancı ve ark., 2004; 2006). Ancak, Avrupa kırmızıörümceği (Panonychus ulmi Koch) ve İkinoktalı kırmızıörümcek gibi akar türlerine karşı böyle bir metodun bulunmayışı, çiftleşmeyi engelleme metodu kullanılan bahçelerde bizi sentetik piretroitli akarisit veya insektisitakarisitlerin kullanılmasına zorlamaktadır. Böyle bir uygulama Entegre Zararlı Yönetimi (EZY) stratejilerine ters düşmektedir. Diğer taraftan akar bu bileşiklere direnç kazandığından mücadele etmek gittikçe zorlaşmaktadır. Bu yüzden, bu pestisitlerin yerini alacak doğal bileşikler gibi alternatiflerin aranmasına başlanılmıştır. Doğal bileşiklerden biri olan azadirachtin, Neem ağacının [Azadirachta indica A. Juss (Meliaceae)] farklı kısımlarından elde edilmekte ve zararlılarla savaşta oldukça ümitvar görülmektedir. Bu bileşik bitkilere uygulandığında zararlılara karşı beslenme engelleyici, doğurganlığı azaltıcı, anormal gelişmeye neden oluşu ve toksik etki gibi yollarla olumsuz etkilerde bulunmaktadır (Spurr ve McGregor, 2003; Martinez-Villar ve ark., 2005). Son yıllarda azadirachtin üzerine yapılan araştırmalar, insan sağlığı için güvenli olmaları, zararlılara karşı etkili oluşları, doğal yollarla dekompoze olmaları, dikkati çekecek şekilde seçici olmaları, yararlı ve hedef olmayan organizmalara zararsız olmaları gibi sonuçları ortaya koymaktadır (Castagnoli ve ark., 2005). Bu özelliklerinden dolayı azadirachtin in kullanımı EZY programları için oldukça uygun olup (Awad ve ark., 1998), bugün ülkemizde azadirachtin içerikli bir çok preparat T. urticae için ruhsat almış ve tarım alanlarında kullanılmaya başlanmıştır (Anonim, 2007a). Azadirachtin doğal bir bitki ekstraktı olmasından dolayı pahalı bir bileşiktir. Üreticilerin piyasa ile rekabet edebilmesi için üretim masraflarını mümkün olduğunca düşük tutması gerekmektedir. Bu bağlamda bu preparatın mümkün olduğunca düşük dozlarda kullanılması ve akarı direkt öldürücü etkisinden ziyade yumurtlamayı azaltıcı, beslenme ve gelişmeyi durdurucu etkilerinin incelenmesi önem kazanmaktadır. Bu nedenle, 24

3 azadirachtin in sublethal dozlarının akarın hayat tablosu parametrelerine olan etkisine bakılması yararlı olacaktır. Ayrıca birçok araştırmacı pestisit toksikolojisinin değerlendirilmesinde akut toksikoloji yerine burada olduğu gibi hayat tablosu analizinin diğer adıyla demografik toksikoloji çalışmalarının yapılmasını desteklemektedir. Bu araştırmacılar, organizmanın hayatta kalma ve ayrıca üreme gücünü gösteren bir parametre olan kalıtsal üreme yeteneği (r m ) nin toksikolojik değerlendirmede kullanılmasının en iyi yol olduğunu bildirmektedir (Stark ve Banks, 2003; Martinez-Villar ve ark., 2005). Tüm bu nedenlerle bu çalışmada, laboratuar koşullarında elma yaprakları üzerine uygulanan ticari bir azadirachtin preparatının bazı dozlarının, sentetik piretroitli bileşiklere dirençli bir T. urticae popülasyonunun hayat tablosu parametrelerine etkisini ortaya koymak amaçlanmıştır. Materyal ve Yöntem Akar popülasyonu: Denemelerde Antalya-Gazipaşa, Beyobası domates seralarından 2003 yılında toplanan bir T. urticae popülasyonu kullanılmıştır. Bu popülasyon sentetik piretroitli insektisit-akarisitlerden lambda cyhalothrin ve fenpropathrin e sırasıyla ve 5.72 kat direnç göstermektedir (Akgünlü ve ark., 2006). Kimyasallar: T. urticae popülasyonunun homojen olması için 8 defa lambda cyhalothrin 50 g/l (Maestro 5 EC; Hektaş, Kocaeli) ile seleksiyona tabii tutulmuştur. Azadirachtin in bu popülasyona etkisini saptamak için azadirachtin 32g/L (Fortune Aza % 3 EC; Fortune Biotech Ltd., Andhra Pradesh, Hindistan) kullanılmıştır. Seleksiyon çalışmaları: T. urticae popülasyonu 27±1 C, % orantılı nem ve 16: 8 aydınlık: karanlık ışıklandırma koşullarını sağlayan iklim odasında fasulye (Phaseolus vulgaris L.) bitkileri üzerinde kültüre alınmıştır. Akarlar yeteri kadar çoğaltıldıktan sonra lambda cyhalothrin in sublethal dozları (popülasyonun % 90 nını öldüren doz: ppm) ile ilaçlanmış, canlı kalan bireyler yeniden kültüre alınmıştır. Bu işlem 8 kez tekrarlanmıştır. Besleme üniteleri ve ilaç uygulaması: Akarların biyolojilerinin izlenebilmesi için 6 mm çapında plastik petri kapları kullanılmıştır. Bu petrilerin içine disk şeklinde kesilmiş bir kurutma kağıdı (5.5 mm) ve onun üzerine de yine disk şeklinde kesilmiş aynı ölçüde bir elma yaprağı alt yüzeyi üstte olacak biçimde yerleştirilmiştir. Elma yaprakları Uludağ Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde ilaçsız olarak yetiştirilen bir elma fidanından (Malus domestica Borkh) elde edilmiştir. Yaprakların nemini kaybetmemesi için kurutma kâğıtları 1 ml saf su ile nemlendirilmiştir. Daha sonra Azadirachtin in saf suda seyreltilmiş 32 (sublethal doz; Martinez-Villar ve ark., 2005) ve 64 (tavsiye edilen tarla dozu; Anonim, 2007b) ppm lik dozları 10 bar basınçta çalışan bir Potter ilaçlama kulesi yardımıyla petrinin hem yapraklı alt kapağının hem de üst kapağının iç kısmına 2 ml gelecek şekilde püskürtülmüştür. Kontrol grubuna ise sadece saf su püskürtülmüş ve tüm petriler yarım saat kurumaya bırakılmıştır. Denemede kullanılan yaprak diskler canlılığını en fazla 10 gün koruyabildiği ve ilacın etkisi de yaklaşık 10 gün sürdüğü için bu işlem 10 ar gün aralıkla tekrarlanıp akarlar yeni petriler üzerine aktarılmıştır (Martinez-Villar ve ark., 2005; Kumral ve Kovanci, 2007). Akarın gelişme süresi, canlılık oranı, ömür ve yumurtlamaya etkisinin saptanması: İlaçlama yapılan petrilerin üzerine 1 adet dişi ve 2 adet erkek birey 25

4 yerleştirilmiştir. Daha sonra nem kaybı olmaması ve akarların kaçmaması için petrinin kenarı parafilm ile sarılmış ve yukarıda belirtilen koşullarda iklim odasına konulmuştur. Dişiler yumurta bıraktıktan sonra petriler içindeki dişi ve erkekler uzaklaştırılmıştır. Akarın yumurta, larva ve nimf dönemlerinin (protonimf+deutonimf) gelişme süreleri ve canlılık oranları günlük gözlemlerle saptanmıştır. Denemelerde en az 30 akar kullanılmıştır (Martinez-Villar ve ark., 2005). Elde edilen erginlerin dişileri taze yapraklar konularak yukarıda belirtilen dozlarda ilaçlanmış petrilere yeniden aktarılmıştır. Bu dişilerin günlük yumurta verimleri, yumurtlama süreleri ve ömürleri günlük olarak takip edilmiştir. Denemelerde en az 10 dişi kullanılmıştır (Martinez-Villar ve ark., 2005). Hayat tablosu parametrelerinin saptanması ve istatistik analizi: Günlük biyolojik gözlemlere dayanarak hesaplanan hayat tablosu parametrelerinin tanımları, sembolleri ve formülleri Çizelge 1 de verilmiştir (Gotelli, 1998). Ayrıca akar yaşına (gün) bağlı olarak bir dişi bireyin canlı kalma olasılığını ve üreme beklentisini gösteren l x-mx grafiği Microsoft- Excel programı ile çizilmiştir. Akarın gelişme süreleri, yumurta verimleri, ömür ve yumurtlama periyodu ortalamaları arasındaki farklılıklar varyans analizi (ANOVA) ile saptanmıştır. Sonuçlar arasında görülen farklılıkların önem seviyelerinin belirlenmesinde ise LSD (p<0.05) testinden yararlanılmıştır (JMP, 2001). Çizelge 1. Tetranychus urticae nin hayat tablosu parametrelerinin tanımları ve formülleri (Gotelli, 1998) Semboller Tanımı Formülü l x x yaşta bir bireyin canlı kalma olasılığı m x x yaşta bir dişinin üreme beklentisi R 0 Net üreme oranı: bir döl boyunca bir dişinin yerini alan dişi yavru sayısı l x m x T Ortalama döl süresi x l x m x r m Popülasyonun kalıtsal üreme yeteneği: birim zamanda üretilen yavru sayısı (gün) ln R 0 / T Λ Popülasyon artışının sınırlanma oranı e rm DT Popülasyonun ortalama ikiye katlanma süresi ln 2/r m Bulgular ve Tartışma Azadirachtin in ticari bir formülasyonu olan Fortune Aza % 3 EC den hazırlanan 32 ve 64 ppm lik dozların sentetik piretroitlere dirençli bir T. urticae popülasyonunun yumurta, larva ve nimf dönemlerinin gelişme sürelerine etkisi Çizelge 2 de verilmiştir. Laboratuar koşullarında elde edilen gelişme sürelerine göre, yumurta süresi hariç (F 2,84 = 34,91; P<0.01) diğer gelişme süreleri her iki dozda da kontrole göre istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Akarın gelişme dönemlerinin canlılık oranları her iki dozda da kontrole göre daha düşük bulunmuştur (Çizelge 3). Azadirachtin in 32 ppm lik dozunda yumurta açılım oranı kontrole göre % dan e gerilerken, doz arttırıldığında (64 ppm) bu oran e düşmüştür (Çizelge 3). Larva ve nimf dönemlerinin canlılık oranlarına bakıldığında yumurta açılım yüzdelerine benzer değerler saptanmıştır. Larvaların canlılığı 32 ppm dozda % den % ya, 64 ppm de ise % e düşmüştür. Nimf dönemlerinde canlılık ise % den sırasıyla % 50 ve % ya gerilemiştir. Tüm gelişme dönemleri birlikte 26

5 düşünüldüğünde bu oran % den 32 ppm de % e, 64 ppm de ise % a düşmüştür. Bütün bu veriler değerlendirildiğinde azadirachtin in sublethal dozlarının akarın gelişme sürelerinden ziyade canlılık oranlarına etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Bu konuda çalışan bazı araştırmacılar bizim verilerimize benzer olarak azadirachtin in yumurta açılımını düşürdüğü ve açılan yumurtalardan elde edilen larva ve nimflerin de canlılık oranlarının çok düşük olduğunu bildirmektedir (Dimetry ve ark., 1993; Sundaram ve Sloane; 1995; Castagnoli ve ark, 2005). Dimetry ve ark. (1993) azadirachtin in farklı formülasyonlarından elde edilen yüksek dozların gelişme süresini de uzattığını eklemektedir. Martinez-Villar ve ark. (2005) ise aynı azadirachtin formülasyonunun 128 ppm lik dozunun bile T. urticae nin gelişme süresine etkili olmadığını kaydetmiştir. Çizelge 2. Azadirachtin in farklı dozlarının Tetranychus urticae nin gelişme süresi, ömür, yumurtlama periyodu ve yumurtlamasına etkisi Azadirachtin dozları (ppm) Yumurta Süresi (gün) Larva süresi (gün) Protonimf+ Deutonimf süresi (gün) Ömür Uzunluğu (gün) Yumurta bırakma süresi (gün) Yumurta/ dişi (adet) 0 (Kontrol) 4.43±0.09c* 3.30±0.15a 5.57±0.15a 16.43±0.61a 14.43±0.84a 45.43±7.37a ±0.18b 3.23±0.12a 5.14±0.22a 14.75±1.60a 12.00±2.04a 22.38±9.29ab ±0.26a 3.29±0.29a 5.17±0.31a 10.75±1.11b 7.00±2.35b 14.50±9.46b * Aynı sütundaki farklı harfler ortalamalar arasındaki % 1 lik istatistiki farklılığı göstermektedir. lx (canlılık oranı) 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, akar yaşı (gün) Kontrol mx 32ppm mx 64ppm mx Kontrol lx 32ppm lx 64ppm lx Şekil 1. Azadirachtin in farklı dozlarının Tetranychus urticae dişisinin yaşa (gün) bağlı olarak canlı kalma ve yumurta koyma olasılığını gösteren lx-mx grafiği. mx (yumurta/dişi/gün) 27

6 Çizelge 3. Azadirachtin in farklı dozlarının Tetranychus urticae nin yumurta, larva ve nimf dönemlerinin hayatta kalma oranlarına etkisi Azadirachtin Dozları (ppm) Yumurta (%) Larva (%) Protonimf+ Deutonimf (%) Toplam gelişme (%) 0 (Kontrol) Diğer taraftan dişinin ömür uzunluğu (F 2,27 = 84,04; P<0.01), yumurta bırakma süresi (F 2,27 = 14,87; P<0.01) ve yumurta bırakma miktarı (F 2,20 = 3,13; P 0.05) incelendiğinde 64 ppm lik dozda istatistiki anlamda önemli düşüşler görülmektedir (Çizelge 2). Bu bulgular, Dimetry ve ark. (1993), Sundaram ve Sloane (1995) ve Martinez-Villar ve ark. (2005) in azadirachtin in değişik formülasyonlarının yumurta koyma miktarını ve ergin ömrünü azalttığı yönündeki bulgularıyla uyum sağlamaktadır. Akar yaşına (gün) bağlı olarak bir dişinin hayatta kalma ve üreme olasılığını gösteren lx-mx grafiği Şekil 1 de verilmiştir. Şekil incelendiğinde kontrol grubunda dişi canlılığının, gelişme dönemlerinde ve ergin döneminde yüksek olduğu gözlenmiştir. Diğer taraftan 32 ppm lik dozla muamele olan dişilerin ergin öncesi dönemlerde canlılığını kontrole göre daha az koruyabildiği, 64 ppm uygulandığı zaman ise canlılığın oldukça düştüğü görülmektedir. Ergin dönemdeki canlılığa bakıldığında ise kontrol ile 32 ppm arasında herhangi bir fark görülmezken, 64 ppm de ömrün 4-5 gün azaldığı gözlenmiştir. Oysaki 64 ppm de yumurtlamanın yarı yarıya düştüğü saptanmıştır. Bulgularımız 64 ppm den sonra yumurtlamanın önemli bir şekilde azaldığını vurgulamaktadır (Dimetry ve ark. 1993; Sundaram ve Sloane, 1995; Martinez-Villar ve ark., 2005). T. urticae nin hayat tablosu parametrelerine bakıldığında net üreme gücünün (R 0 ) 32 ppm de 12.2 ye 64 ppm de 3.73 e düştüğü diğer bir ifadeyle 32 ppm de kontrole göre 2.2 kat; 64 ppm de ise 7.19 kat azaldığı görülmektedir (Çizelge 4). Diğer taraftan, ortalama döl süresi muameleler arasında farklılık göstermezken; dişinin hem üreme gücünü hem de canlılığını gösteren parametre yani kalıtsal üreme yeteneği (r m ), 32 ppm ve özellikle de 64 ppm de istatistiksel olarak önemli düzeyde düşmüştür (Çizelge 4, F 2,41 = 63423,82; P<0.01). Son olarak, popülasyon artışının sınırlanma oranının (λ) azadirachtin uygulamalarında düştüğü ve popülasyonun ikiye katlanma süresinin (DT) oldukça uzadığı saptanmıştır. Özellikle 64 ppm de popülasyonun ikiye katlanma süresi 2.06 kat uzamıştır. Martinez-Villar ve ark. (2005) hassas bir T. urticae popülasyonuna 80 ppm lik doz uyguladığında R 0 ın dan 0.79 a; r m nin den e; λ nin 1.22 den 0.97 ye düştüğünü ve DT nin 3.51 den ye kadar gerilediğini bildirmektedir. Buradaki eksi değer popülasyonun çoğalmak yerine azaldığını işaret etmektedir. Elde ettiğimiz bulgular, azadirachtin uygulanmadığında ele aldığımız sentetik piretroitlere dirençli T. urticae popülasyonunun Martinez-Villar ve ark. (2005) in hassas popülasyonla yakın içsel faktörleri taşıdığını göstermektedir. Muamele yapılan popülasyonlar arasındaki farklılık ise yüksek olasılıkla kullanılan dozlar arasındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak, azadirachtin in ticari bir formülasyonu olan Fortune Aza %3 EC den hazırlanan 64 ppm lik dozun sentetik piretroitlere dirençli T. urticae popülasyonunun gelişme dönemlerindeki canlılık oranlarına, erginin ömrüne ve yumurta bırakma miktarına 28

7 olumsuz etkileri olmuştur. Bu laboratuar sonuçları, elma bahçelerinde sentetik piretroit direnci geliştirmiş T. urticae popülasyonlarına karşı bu ilacın kullanılması halinde başarılı sonuçlar doğurabileceğini işaret etmektedir. Bu çalışmanın ışığında arazi koşullarında 64 ppm den başlanarak farklı dozların bu popülasyonlara etkisini inceleyecek yeni bir çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Tarla dozlarının ve ilaçlama aralıklarının belirleneceği böyle bir çalışma, pratiğe oldukça katkıda bulunacaktır. Çizelge 4. Azadirachtin in farklı dozlarının Tetranychus urticae nin hayat tablosu parametrelerine etkisi Azadirachtin dozları (ppm) Parametreler 0 (Kontrol) Net üreme oranı (R 0 ) Ortalama döl süresi (T) Popülasyonun kalıtsal üreme yeteneği (r m ) * ±0.0001a** ±0.0002b ±0.0002c Popülasyon artışının sınırlanma oranı (λ) Popülasyonun ikiye katlanma süresi (DT) * Ortalama ± Standart hata ** Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki % 1 lik istatistiki farklılığı göstermektedir. Kaynaklar Anonim. 2007a. Ruhsatlı Tarım İlaçları. Hasad Yayıncılık, İstanbul, Türkiye. Anonim. 2007b. Fortune Biotech ltd. (7 Kasım 2007). Akgünlü, F.Z., H. Aydın & M.O. Gürkan Susceptibility of different two-spotted spider mite field populations (Tetranychus urticae) (Tetranychidae) from Turkey to three insecticide-acaricide pyrethroids. 12 th Int. Cong. Acarol., August 2006, Amsterdam, The Netherlands. Awad, T.I., F. Önder & Ş. Kısmalı Azadirachta indica A. Juss (Meliaceae) ağacından elde edilen doğal pestisitler üzerinde bir inceleme. Türk. Entomol. Derg. 22 (3): Ay, R. & M.O. Gürkan Resistance to bifenthrin and resistance mechanisms of different strains of the two-spotted spider mite (Tetranychus urticae) from Turkey. Phytoparasitica, 33 (3): Bowie, M.H., S.P. Worner, O.E. Krips & D.R. Penman Sublethal effects of esfenvalerate residues on pyrethroid resistant Typhlodromus pyri (Acari : Phytoseiidae) and its prey Panonychus ulmi and Tetranychus urticae (Acari : Tetranychidae). Exp. Appl. Acarol., 25 (4): Castagnoli, M., M. Liguori, S. Simoni & C. Duso Toxicity of some insecticides to Tetranychus urticae, Neoseiulus californicus and Tydeus californicus. BioControl. 50:

8 Dimetry, N.Z., S.A.A. Amer & A.S. Reda Biological activity of two neem seed kernel extracts against the two-spotted spider mite, Tetranychus urticae Koch. J. Appl. Entomol. 116: Gotelli, N.J A primer of Ecology. Sinauer Associates Inc. Sunderland, Massachusetts, USA. Helle, W. & M.W. Sabelis Spider Mites. Their Biology, Natural Enemies and Control B. World Crop Pests 1B. Elsevier, Amsterdam, The Netherlands. JMP JMP Statistical Software, Version 5. SAS Institute, Cary, NC, USA. Kovancı, O.B., J.F. Walgenbach & G.G. Kennedy Evaluation of extended-season mating disruption of the Oriental fruit moth Grapholita molesta (Busck) (Lep., Tortricidae) in apples. J. Appl. Entomol. 128 (9-10): Kovancı, O.B., N.A. Kumral, T.E. Larsen & A. Knight Improved Control of Codling Moth Using a Combination of Reduced Insecticide and Ultra-Low Volume Sprayable Pheremone Applications. VIIth European Cong. Entomol., Sep , Izmir-Turkey. Kumral, N.A. & B. Kovancı Susceptibility of female populations Panonychus ulmi (Koch) (Acari: Tetranychidae) to some acaricides in apple orchards. J. Pest Sci. 80, Leeuwen, T. van & L. Tirry Esterase-mediated bifenthrin resistance in a multiresistant strain of the two-spotted spider mite, Tetranychus urticae. Pest Manag. Sci. 63 (2): Martinez-Villar, E., F.J. Saenz-De-Cabezon, F, Moreno-Grijalba, V. Marco & I. P. Moreno Effects of azadirachtin on the two-spotted spider mite, Tetranychus urticae (Acari : Tetranychidae). Exp. Appl. Acarol. 35 (3): Rosenthal, G.A. & M.R. Berenbaum Herbivores, their interaction with secondary Plant Metabolites, 2nd edn, 1, Academic Pres., New York. Sabelis, MW, A. Janssen, J. Bruin, F.M. Bakker, B. Drukker, P. Scutareanu & P.C.J. Van Rijn Interactions between arthropod predators and plants: A conspiracy against herbivorous arthropods? In: Bruin J, Van der Geest LPS and Sabelis MW (eds.), Ecology and Evolution of the Acari, Kluwer Academic Publishers, The Netherlands, s. Spurr, E.B. & P.G. McGregor Potential invertebrate antifeedants for toxic baits used for vertebrate pest control. Sci. Conservation 232: Stark, J.D. & J.E. Banks Population-level effects of pesticides and other toxicants on arthropods. Annu. Rev. Entomol. 48: Sundaram, K.M.S. & L. Sloane Effects of pure and formulated azadirachtin, a neembased pesticide on the phytophagous spider mite Tetranychus urticae Koch. J. Environ. Sci. Health B30: Van Den Boom, C.E.M., T.A. Van Beek & M. Dicke Differences among plant species in acceptance by the spider mite Tetranychus urticae Koch. J. Appl. Entomol. 127(3):