Yıllarca hayatını çobanlıkla geçiren bir insanın daha sonra okuyup fizik mühendisi olması ne ile izah edilebilir?

Transkript

1 1

2 İçindekiler 2

3 Peygamberimiz birisine "yaptığın iyililerin hayrına müslüman olmuşsun", başka birisine de "iyilikleri ona bir faydası olmayacaktır" demiştir. Bu hadisler çelişkili değil midir? Birinci Hadis: Hakîm b. Hizam anlatıyor: Ey Allah'ın Rasulü, dedim, cahiliye devrinde sadaka vermek, köle azat etmek, sıla-i rahim yapmak gibi -kulluk adına yaptığım hayırlar var; bana bunlardan bir sevap gelecek mi? Sen dedi, zaten,daha önce yaptığın bu iyiliklerin hayrına Müslüman olmuşsun" (Buhari, Zekat 24, Edeb 16; Müslim, İman ). Bu hadisin manasına dair farklı görüşler vardır. Tercihe şayan gördüğümüz görüşün özeti şudur: Dünya kâfirin cennetidir ve kâfiler yaptıkları güzel işleri sebebiyle dünyada güzel rızık nimetiyle mükâfatlandırılır manasındaki hadis rivayetinden de anlaşıldığı üzere kâfir olanların yaptıkları güzel işlerin mükâfatı dünyada verilir. Bu güzel işler bazen o kişiyi iman edecek bir kıvama getirebilir, mümin olma liyakatını kendisine bahşedebilir(krş. İbn Hacer, ilgili hadisin şerhi). Hakîm b. Hizam ise, bu mükâfatını - müslüman olmak gibi-çok daha güzel bir karşılık olarak alan bahtiyarlardan olmuştur. İkinci Hadis: Hz. Aişe anlatıyor: Dedim ki, Ey Allah'ın Resulü İbn Cud an cahiliye devrinde sıla-i rahimde bulunur, fakirlere yemek yedirirdi. O (ahirette) bundan fayda görecek mi? Resulullah (sav) şu cevabı verdi: Hayır! iyiliklerin ona bir faydası olmayacaktır. Çünkü o bir gün bile Ya Rabbi kıyamet günü günahlarımı bağışla dememiştir."( Müslim, İman, ) Bu hadisin manası şudur: Küfür üzere ölen bir kimsenin dünyada yaptığı hiç bir iyiliği ona fayda vermez, onun cehennemden kurtulmasına ve cennete girmesine vesile teşkil etmez. Hadiste yer alan Ya Rabbi kıyamet günü günahlarımı bağışla dememiştir" ifadesi, İbn Cud'an ın ahirete iman etmediğini, küfür üzere öldüğünü göstermektedir. (bk. Nevevî, ilgili hadisin şerhi). Bu açıklamalardan anlaşılıyor ki, bu iki hadisten ilki, kâfirlerin yaptıkları bazı iyiliklerin karşılığını bu dünyada alabilecekleri, hatta o güzel huyları Allah ın hoşuna gitmişse, şansı yaver giden bu gibi insanların imanla mükâfatlandırılmaları bile söz konusu olabilir. Fakat ikinci hadiste geçtiği üzere kâfir olanların küfür üzere ölmeleri durumunda ahirette o iyiliklerinden faydalanamayacaktır. Ancak, inkârcılıkta aynı ortak paydayı paylaşmalarına rağmen, küfrün dışındaki hususlarda farklı çizgiler takip edenlerin cehennemdeki azapları da farklı olur. Zulüm yapan bir kâfirin durumu ile fakirleri doyuran bir kafirin cezası aynı olmaz. Kadı Iyaz'a, İmam Beyhakî gibi alimlere göre bu husus alimlerin cumhuruna aittir. (bk. Nevevî, a.g.y) Demek ki, biri kâfirin ahiretteki durumuna, diğeri ise dünyadaki durumuna işaret ettiği için, bu iki hadis arasında herhangi bir çelişki yoktur. 3

4 Peygamberimiz (asm) çocuğun eğitiminin kişilik gelişimi için önemli olduğunu buyuruyor. Tıp ise kişinin davranışlarında genlerin etkili olduğunu belirtiyor. Kişinin karakterinin oturmasında anne-babadan soydan gelen gen mi yoksa eğitim mi önemlidir? Genetik kodların eğitimin yolunu kapatacak şekilde bir etkiye sahip olduğunu düşünmek, ne ilme ne de dine uygun değildir. Bu gün bütün dünyada yapılan eğitim-öğretim programlarının varlığı, öğrencinin genetik kodlarının ne olduğuna bakılmadan belli bilgi kriterlerin esas alınması bu gerçeği göstergesidir. Nice hamalların çocuklarının ilmin zirvelerinde dolaşması, nice ilim adamlarının çocuklarının da cehaletin zirvesine tırmanmaları kalıtım etkilerinin de çok sınırlı olduğunu gösterir. İnsanları genetik kodların hapsine aldıktan sonra, onları formalite icabı imtihana tabi tutmak Allah ın sonsuz adaletine, nihayetsiz hikmetine, namütenahi rahmetine aykırı olduğu gibi, meleklerden farklı olup -hep aynı makamda değil- çalışmalarıyla en üst bir mertebe ile en alt bir dereke arasında dolaşabilen bir varlık olma özelliğine de aykırıdır. Tıp dünyasında genetik faktörlerin etkisini söyliyor, ama onun gerçekten insanların elinikolunu bağlayıp onu bir robot haline getirdiğini söylemiyor, söyleyemiyor ve söyleyemeyecektir. Hayattaki realiteler öyle bir şeyin doğru olmadığını ortaya koyduğu gibi, Kur an ve sünnette de öyle bir şeyin olmayacağına dair pek çok açıklamalar vardır. Anne-babanın, çevrenin çocuklar üzerindeki rolünü seslendiren bazı hadislerdeki vurgular, genetik formüller ağına değil, yanlış eğitim ve öğretimin etkisine işaret etmektedir. Tıp fakültesinde okuyan bir öğrencinin mühendis olarak mezun olduğunu, veteriner fakültesinde okuyan bir öğrencinin diş hekimi uzmanı olarak mezun olduğunu, inşaat mühendisliğini bitiren bir kimsenin avukat veya hakim olarak kabul gördüğünü gören varsa söylesin. Demek ki genetik kodun-modun buralarda çok ciddi etkileri yoktur; ilgili herhangi bir alanda çalışan alnın teriyle uygun bir meslek sahibi oluyor. Dinde zorlama yoktur ayeti ortada olduğu halde, genetik zorlamanın varlığı nasıl kabul edilebilir? Dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin.. mealindeki ayette insanoğluna verilen bu özgürlük alanını -ulaşıma-kapatmak kimin haddine.. Yıllarca hayatını çobanlıkla geçiren bir insanın daha sonra okuyup fizik mühendisi olması ne ile izah edilebilir? 4

5 İslam Dininde, fakirlige karşı ne gibi önlemler alınmıştır? Aslî ihtiyaçların dışında, zekât nisabı kadar mala mâlik olmayan veya nisaptan daha fazla mala sahip olduğu halde, bunlar ihtiyaçlarına yeterli bulunmayan kimseye "fakir", hiçbir şeyi bulunmayan yoksula da "miskin" denir. Yoksulluk problemi ve zenginle yoksul arasında denge sağlanması, eski çağlardan beri toplu yaşayışın en önde gelen problemleri arasındadır. Semavı dinler, toplum bilimciler, iktisatçılar ve devlet adamları bu konuda çeşitli çözümler getirmişlerdir. İslâm'da veren el, alan elden üstün tutulmuş ve müminler helâl yoldan kazanç sağlamaya teşvik edilmiştir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Sâlih (iyi) mal, sâlih kişi için ne güzeldir" (Müsned, IV, 194). Hz. Peygamber şöyle duâ etmiştir: "Allah'ım, yoksulluk fitnesinin şerrinden, küfür ve yoksulluktan sana sığınırım" (Nesaî, Sehv, 90). Yine Allah elçisi şöyle buyurmuştur: "Ben görmeyen birisiydim, Allah basiretimi açtı; fakirdim, beni zengin kıldı" (Buhârî, Enbiyâ, 51). "Şüphesiz, insan borçlandı mı, konuşursa yalan söyler, söz verirse, sözünde duramaz" (Buhâri, İstikrâz 10). Fakirlik insan düşüncesi üzerinde olumsuz etki yapabilir ve evlilik hayatını da etkileyebilir. Yoksulluk, toplumda huzursuzluğa sebep olur. Bir toplumda zenginlerle yoksullar arasındaki mesafe büyür, zengin azınlık israf ve sefâhet içinde yüzerken, yoksullar aslî ihtiyaçlardan bile mahrum kalırsa, kalplere kin, buğz ve nefret tohumları ekilir, toplum düzeni bozulur. Allahu Teâlâ rızkı, mal-mülk edinmeyi çalışma ve risk esasına bağlamıştır. İnsanların becerileri farklı olduğu, çocuk ve servetler bir imtihan aracı sayıldığı için, servette mutlak eşitlik amaçlanmamıştır. Âyetlerde şöyle buyurulur: "Allah, rızık hususunda kiminizi kiminizden üstün kıldı" (Nahl, 16/71). "Şüphesiz Rabbin, dilediği kimsenin rızkını genişletir, dilediğini de daraltır. Çünkü O, kullarının her halinden haberdardır; her şeyi hakkıyla görendir" (İsrâ, 17/30). "O, sizi yeryüzünün halifeleri yapan, size verdiği şeylerde, sizi imtihan etmek için kiminizi derecelerle kiminizin üstüne çıkarandır" (En'âm, 6/165). Servetlerin gerçek sahibi Yüce Allah'tır. İnsan, malı üzerinde vekil ve yed-i emindir. O, serveti, yaratıcının koyduğu sınırlar içinde kazanmak, harcamak ve tasarruflar yapmakla yükümlüdür. Âyetlerde şöyle buyurulur: "Size (tasarruf için) vekâlet verdiği maldan O'nun uğrunda harcayın" (Hadîd, 57/7). "Onlara Allah'ın size verdiği maldan verin" (Nûr, 24/33). Servetinde toplumun hiçbir hakkı bulunmadığını öne süren ve Kapitalizmin sembolü sayılan Karun'u, Allahu Teâlâ yurdu ile birlikte helâk etmiştir: "Sonunda Biz onu da, sarayını da yere geçirdik. Artık Allah'a karşı kendisine yardım edecek hiçbir cemaati de yoktu, onun. Bizzat kendini savunmak için gücü de yoktu" (Kasas, 28/81). Fakirliğe Karşı Getirilen Çözümler: İslâm'da fakirliğe karşı şu çözümler getirilmiştir: Çalışma: Allah (c.c.), insan için ancak çalıştığının karşılığı olduğunu bildirmiş; dünyada ve göklerde bulunan her şeyi insanoğlunun emrine âmâde kıldığını haber vermiştir: 5

6 "O, yeri sizin için itaatkâr kılandır. O halde, onun omuzlarında yürüyün; Allah'ın rızkından yiyin..." (67/Mülk, 15). "Yerde yürüyen hiçbir canlı hâriç olmamak üzere rızıkları Allah'a âittir" (23/Mü'min, 64). Hz. Ömer, rızık için çalışmadan oturan ve Allah'a tevekkül ettiğini ileri süren bir topluluğa şöyle demiştir: "Hiçbiriniz; Allah'ım bana rızık ver, diyerek, çalışıp rızık aramaktan geri durmasın. Bilin ki, gökten ne altın yağar, ne gümüş. Allahu Teâlâ'nın; "Cuma namazı kılınınca yeryüzüne dağılın, Allah'ın fazlından nasip arayın" buyurduğunu görmüyor musunuz?" (Cum'a, 10; Kardâvî, Fakirlik Problemi ve İslâm, terc. Abdulvehhâb Öztürk, Ankara, 1975, s. 57). Zengin Hısımların Himâyesi: İslâm'da prensip olarak, yoksulluğa karşı herkes çalışarak karşı koyar. Ancak çalışmaya gücü yetmeyenler, dul kadınlar, küçük çocuklar, yaşlılar, kötürüm, hasta ve yatalaklarla, başına gelen bir musibet yüzünden kazanç elde edemeyenler, öncelikle zengin hısımları tarafından desteklenir. Bu konu İslâm'da nafaka hukuku hükümlerine göre çözümlenir. Zekât: İslâm'da, fakirliğe karşı en büyük ekonomik kuruluş, zekât müessesesidir. Zekât, servetlerin yalnız zenginler arasında dolaşmasına engel olur, zengin-fakir arasında sosyal ve ekonomik dengeyi sağlar. Toplumda, zengin sayılan tüm müslümanların elindeki altın, gümüş, nakit para ve alıp-satmak üzere elde bulunan ticaret malları kırkta bir; tarım ürünleri onda veya yirmide bir (özel masrafla yapılan üretimde); madenlerde beşte bir ve hayvanlarda belli cins ve miktarlara göre, değişen sayıda zekât farz olur. Bu kadar büyük bir ekonomik potansiyelin işletilmesi hâlinde, bir beldede, yoksulların yeme, içme, giyim, tedavi, mesken ve benzeri problemleri mâkul bir süre içinde çözülebilir. Ancak bunun için zekâtın İslâmî ölçülere göre toplanması ve aynı ölçülere göre dağıtılması gereklidir. Tevbe Sûresi 60. âyette zekâtın verileceği sınıflar şöyle belirlenir: "Zekât, Allah 'tan bir farz olarak ancak fakirlere, yoksullara, zekâtı toplayan memurlara, kalpleri İslâm'a ısındırılmak istenenlere, kölelere, borçlulara, Allah yolunda cihad edenlere ve yolda kalanlara verilir." İslâm Devletinin Diğer Gelir Kaynakları: Zekât geliri yoksulların ihtiyaçlarını karşılayamadığı takdirde; vakıflar, maden ocakları ve madenler gibi, çalıştırmak, kiraya vermek ve ortaklık etmekle, devletin idare ve kontrol ettiği âmmeye ait mallarda, ganimetlerin beşte birinde, savaşsız elde edilen mallarda, haraçta ve her çeşit vergilerde muhtaçların hakkı vardır (Enfâl, 8/41; Serahsı, el-mebsût, III, 18). Hz. Ömer'in hilâfeti sırasında şöyle dediği nakledilmiştir: "Devlet malına kimse kimseden daha lâyık değildir. Ben de başkalarından daha lâyık değilim. Her müslümanın bu malda hissesi vardır. Eğer ömrüm yeterli olursa San'a dağındaki çobana bu maldan hissesini veririm" (Şevkânî, Neylü'l-Evtar, VIII, 79). 6

7 Devlete ait çeşitli bu gelirlerde, gayri müslim fakirlerin de hakkı vardır. Hz. Ebû Bekir devrinde Hâlid b. Velid'in, Hıre Hristiyanları ile yaptığı sulh antlaşması, onların fakirlik, hastalık ve yaşlılığa karşı bir çeşit sigorta edildiklerini gösterir. Bir sosyal sigorta niteliğindeki bu antlaşma metnini Ebû Yûsuf, Hâlid b. Velîd'ten şöyle nakleder: "Onlar için şunu kabul ettim: Onlardan herhangi birisi çalışamazsa yahut başına bir felâket gelirse veya zengin iken fakir düşer, din kardeşleri ona sadaka vermeye başlarlarsa cizye borcu kaldırılır. Kendisi ve ailesi müslümanların beytülmâlinden geçindirilir. İslâm ülkesinde kaldıkları sürece bu uygulama devam eder. İslâm ülkesini terk ederlerse, müslümanların onlara bakma yükümlülüğü kalkar" (Ebû Yûsuf, el-harâc, 2. baskı, Selefiyye Matbaası, s.144; bk. Hamdi Döndüren, Şamil İslâm Ansiklopedisi, Fakirlik md.) 7

8 Neden varolmak nimeti, cehennemde sonsuz azap ve acıya değiyor? Aslında, idamı hak eden bir suçluya, müebbet/ömür boyu hapis cezasının verilmesi, soruda geçen konuya ışık tutacak mahiyettedir. Ancak biz de dahil insanların büyük çoğunluğu bu gerçeği kolay kolay hazmedemez. Çünkü, insanlar hiç bir zaman bu çok önemli -hayat-memat- konusunda, duygularından bağımsız olarak gerçeği olduğu gibi düşünüp tartamaz. Her akl-ı selim sahibi yanında varlık mutlak hayır ve güzellik, yokluk mutlak şer ve çirkinlik olarak kabul edilir. Bununla beraber, ahirete inanmadığı halde bazı kimselerin intihar etmeleri ve -kendi inançlarına göre- hiçliğe, yokluğa kaçmaları sosyolojik bir vaka olarak ortada olan bir realitedir. Bu gibi kimselerin bu yokluğu, bu hiçliği varlığa tercih etmeleri konusunda, kendi fıtratlarıyla, vicdanlarıyla, akl-ı selimleriyle danışarak böyle bir karar aldıklarını söylemek elbette mümkün değildir. Bilakis, o kimselerin o andaki karışık duygularının - aklî muhakemeye imkân vermeyecek derecede- hükümran oldukları bir ortamda aldıkları ve aldırdıkları bir karardır. Bu açıklamaların perspektifinde meseleyi irdelediğimizde, insan fıtratının gerçekten neyi benimsediğini söylemenin bizim gibiler için çok zor olduğunu söylemek durumundayız. Çünkü, bu konuda karar vermek asli fıtratı bozulmamış kimselerin hissedeceği bir husustur. Mesela, Hz. Maiz in resulullah a gelerek zina suçunu işlediğini, kendisine gerekli cezanın verilerek öldürülüp temizlenmesini istemesi çok temiz bir vicdanın ve bozulmamış bir fıtratın tezahürüdür. Bizim bunu kolay kolay anlamamız mümkün değildir. Ancak, Bedüzzaman gibi zamanının her yönden bedii, harikası, müceddidi, vehbi ilimlere mazhar, misafir ledünni ilhamlara mihmandar bir zat-ı nuranî bu konuda kendi kararını vermiş ve fıtratının var olmayı -cehennemde de olsa- yokluğa tercih ettiğini belirtmiş ve bu hususu şöyle ifade etmiştir: Hattâ Onuncu Söz'de işaret edildiği gibi, bir zaman -küçüklüğümde- hayalimden sordum: "Sana bir milyon sene ömür ve dünya saltanatı verilmesini, fakat sonra ademe ve hiçliğe düşmesini mi istersin? Yoksa bâki fakat âdi ve meşakkatli bir vücudu mu istersin?" dedim. Baktım, ikincisini arzulayıp birincisinden "ah" çekti. "Cehennem de olsa beka isterim" dedi (Asa-yı Musa/1. kısım/8. mesele). Bize düşen böyle bir şeyin olabileceğini, böyle bir kararın verilebileceğini kabul etmektir. İşin gerçek mahiyetini, cehennem de olsa bunun yokluğa göre nasıl bir nimet olduğu cihetini, bizce bilinmeyen milyonlarca gerçeğin oluşturduğu bilinmezler listesine havale etmektir. İlave bilgi için tıklayınız: Cehenneme girmek mi, yoksa yok olmak mı daha iyidir? Allah'a iman etmemenin cezası, neden ebedi cehennemde kalmaktır? 8

9 Kur an da bulunan "... daha zalim kim olabilir" cümlesini izah eder misiniz? Bunlar kimlerdir? Allah ile insan arasındaki zulümlerin en kötü olanları; şirk (Allah'a ortak koşma), yalan ve uydurmalar ile insanları Allah yolundan alıkoyanlar, küfre saparak Allah'ı inkâr edenlerdir. Zulüm de bir şeyi, kendi yerinden başka yere koymaktır. Demek ki, bir şey layık olduğu yerinden, ne kadar uzaklaştırılırsa, o kadar haksızlık, o kadar zulüm yapılmış olur ve o şey, ne kadar yüce v e ne kadar kutsal ise zulüm de o ölçüde aşırı gitmiş olur. Nitekim Allah'a şirk koşmak en büyük zulümdür. Allah'ın mescitlerini, içlerinde Allah denilmekten menetmek ve harap olmalarına çalışmak da hem Allah'ın, hem mescitlerin, hem de insanların hakkına son derece tecavüz demektir. Bunu yapabilen zalimler, hiçbir zulümden çekinmez, her türlü haksızlığı yapar, hepsine kapı açarlar. Buna iki örnek verelim: - Mescitlere saldırmak ve onların maddeten veya manen harap olmalarına çalışmak, zulümlerin en büyüğüdür ve bunu yapanlar en zalim kimselerdendir. Zulmün bu derecesi ve benzerleri tasavvur olunsa bile, daha fazlası tasavvur olunamaz. Nitekim "Yalan yere Allah'a iftira edenden daha zalim kim olabilir?" (En'âm, 6-21, 93, 144) âyetlerinde olduğu gibi, diğer bazı âyetlerde de benzeri zulümler açıklanmıştır. Bu inkârî istifhamların (İnkâr ettiğini bildirir şekilde "Olmaz" diyen birisine karşı, "Olur mu? diye sormak gibi) hepsi, bu zulümlerin üstünde başka bir zulüm bulunmadığını açıklamak çindir. - "..Ve acaba kendince bilinen ve Allah tarafından sabit olmuş olan bir şahitliği yapmayıp inkar edenden daha zalim kim vardır?" (Bakara, 140) ayetinde olduğu gibi doğru olan bir şahitliği yapmayıp, sus pus olmak ve ketûm (gizleyici) davranmak da en büyük haksızlıktır, en büyük zulümlerden biridir. (bk. Elmalılı, Bakara, 114. ve 140. ayetlerin tefsiri) Kur an da geçen daha zalim kim olabilir mealindeki men ezlemu kalıbıyla geçen başka ayetler de vardır. Bu ayetlerde, en zalim/daha zalim olmanın özellikleri de belirtilmiştir. Sure ismi ve ayet numarasına göre ilgili ayetlerin mealleri şöyledir: Bakara,114 Allah'ın mescitlerinde Allah'ın adının anılmasını engelleyip oraların ıssız ve harap hale gelmesine çalışanlardan daha zalim kim olabilir? Bunlar oralara ancak korka korka girebilirler. Onlar için dünyada zillet, âhirette ise müthiş bir azap vardır. Bakara, 140 Yoksa Siz İbrâhim, İsmâil, İshak ve Yâkub'un ve onun evlatlarının Yahudi veya Hıristiyan olduklarını mı söylüyorsunuz? De ki: Siz mi daha iyi bileceksiniz yoksa Allah mı? Allah'ın, kitabı vasıtasıyla kendisine ulaştırdığı hakikati saklayandan daha zalim kim olabilir? Allah yaptıklarınızdan habersiz değildir. 9

10 En âm, 21 Allah adına yalan uydurandan veya O'nun âyetlerini yalan sayandan daha zalim kim olabilir ki? Şu muhakkak ki o zalimler felah bulamayacak, muratlarına eremeyeceklerdir. En âm, 93 Allah adına yalan uydurandan, yahut kendisine hiçbir şey vahyedilmediği halde "Bana da vahyolundu" diyenden, bir de, "Allah'ın indirdiği âyetler gibi ben de indiririm" diye iddia edenden daha zalim kimse olabilir mi? Ölümün şiddetleri içinde kıvranırken, ölüm meleklerinin de yakalarına yapışıp kendilerine: "Haydi, derhal ruhlarınızı çıkarıp teslim edin! Bugün zillet azabıyla cezalanacaksınız; çünkü Allah hakkında gerçek dışı şeyler söylüyordunuz ve çünkü kibirlenerek O'nun âyetlerinden yüzçeviriyordunuz!" diye haykırdıkları sırada sen o zalimlerin halini bir görsen! En âm, 144 Ve deveden iki, sığırdan iki. De ki: "İki erkeği mi, iki dişiyi mi, yoksa iki dişinin rahimlerinde bulunan yavruları mı haram kıldı? Yoksa Allah size bu yasaklamayı yaptığında siz orada hazır ve şahit mi idiniz? İlimsiz olarak insanları saptırmak için uydurduğu yalanı Allah'a mal edenden daha zalim kimse bulunabilir mi? Allah elbette o zalimler güruhunu muvaffak etmez, emellerine kavuşturmaz. En âm, 157 Yahut: "Eğer bize de kitap indirilseydi, biz onlardan daha başarılı olurduk" dememeniz içindir. İşte size de Rabbinizden açık bir delil, hidâyet ve rahmet geldi. Allah'ın âyetlerini yalan sayıp insanları ona yönelmekten alıkoyandan daha zalim kim olabilir? Âyetlerimizden yüzçevirerek engelleyenleri bu engellemeleri sebebiyle yaman bir azapla cezalandıracağız. A râf Sûresi 37 İftira ederek, Allah'ın söylemediği bir sözü O'na mal eden, yahut Allah'ın âyetlerini yalan sayan kimseden daha zalim biri olabilir mi? Kaderden nasipleri ne ise, onlara erişecektir. Nihayet elçilerimiz (ölüm melekleri) gelip canlarını alırken: "Hani nerede o Allah'tan başka taptıklarınız?" dediklerinde "Onlar bizden uzaklaşıp ortadan kayboldular" derler. Böylece kâfir olduklarına dair kendi aleyhlerinde şahitlik ederler. Yûnus, 17 Hem yalandan bir söz uydurup onu Allah'a mal eden veya Allah'ın âyetlerini yalan sayandan daha zalim kim olabilir? Gerçek şu ki mücrimler iflah olmazlar. Hûd, 18 Uydurduğu bir yalanı Allah'a isnad edenden daha zalim kim olabilir? Onlar Rab'lerinin huzuruna getirilecek ve şahitler de: "İşte Rab'leri hakkında yalan uyduranlar! İyi biliniz ki Allah'ın lâneti zalimlerin üzerinedir" diyeceklerdir. Kehf, 15 "Şu bizim halkımız var ya, işte onlar tuttular O'ndan başka tanrılar edindiler. Onların tanrı olduklarına dair açık delil getirmeleri gerekmez miydi? Uydurduğu yalanı Allah'a mal edenden daha zalim kim olabilir ki?" Kehf, 57 Rabbinin âyetleriyle öğüt verildiği halde onlara sırtını dönen ve elleriyle işleyip irtikâb ettiği suçlarını unutan kimseden daha zalim kim olabilir? Biz onların kalplerine bunu anlamalarına engel olacak perdeler, kulaklarına da ağırlıklar koyduk. Sen onları hidâyete çağırsan da, artık onlar ebediyyen hidâyete gelemezler. Ankebût, 68 Uydurduğu yalanı Allah'a isnad edenden veya kendisine gelen hakikati yalan sayandan daha zalim kim olabilir? Kâfirler için cehennemde yer mi yok! 10

11 Secde, 22 Rabbinin âyetleri ile kendisine nasihat edildiğinde sırtını dönüp uzaklaşan kimseden daha zalim kimse olur mu? Biz o suçlulardan elbette intikam alıp onları cezalandıracağız. Zümer, 32 Uydurduğu yalanı Allah'a mâl eden, yahut yanına kadar gelen gerçeği yalan sayan kimseden daha zalim biri olabilir mi? Kâfirler için cehennemde yer mi yok? Ahkâf, 10 De ki: Söyleyin bakalım: Eğer bu Kur'ân Allah tarafından geldiği halde siz reddetmişseniz, İsrailoğullarından da bir şahit, (tevhid, âhiret vb. İman esasları gibi Kur'ân'da bildirilen hakikatlerin) benzerine şahitlik edip iman ettiği halde, siz büyüklük taslayarak iman etmezseniz sizden daha şaşkın, daha zalim kimse olabilir mi? Allah elbette böyle zalimleri hidâyet edip emellerine ulaştırmaz. Saff, 7 Allah'a itaate dâvet edildiğinde, bunu kabul etmediği gibi, üstelik uydurduğu yalanı Allah'a mal eden, Allah adına yalan söyleyenden daha zalim kim olabilir? Allah böyle zalimleri hidâyet etmez, emellerine ulaştırmaz. 11

12 İslam hukukunda cezalar için belli bir zamanaşımı var mıdır? İslam Hukukunun ilk kaynağı Kuran, adalet kavramı üzerinde titizlikle durmaktadır. İnsanlar arasındaki tüm ilişkilerde adaletin tesis ve tevzii emredilmiş (4/58, 135, 5/8,42, 7/29, 181, 16/90, 76, 42/15, 60/8, 49/9), adalet terazisinin bizzat Allah tarafından indirildiği belirtilmiş(21/47, 57/25), adaleti emredenler (adaletten yana tavır koyanlar) övülmüş (3/18,21) ayrıca adalet kavramı olarak adl; 24, kıst; 23, mizan; 14, hak ile hükmetme (kada bi'l-hakk) 21 yerde zikredilmiştir. Adaletten ayrılanların kötü sonları (21/1, 2/124, 258, 5/45, 6/21, 129, 135, 7/44, 9/109, 11/18, , 12/23, 14/27, 39/47, 42/39, 46/10) ayetlerinde bildirilmiştir. Ölümden sonra dirilişi müteakip kurulacak büyük mahkeme (mahkemetü'l-kübra)nın hakimliğini bizzat Allah ın yapacağı ve adaletin süratle tecelli edeceğini (2/202, 3/19,159, 5/4, 6/165, 7/167, 13/41, 14/51, 24/39, 40/17) cezanın yargılama sonucu ve adil bir şekilde verileceğini belirten ayetler (7/167, 40/20) mevcuttur. Bu izah ve tasvirler yargılama hukuku sistemini oluşturan Sahabenin çok yararlandığı izahlardır. Ayrıca iyi ve yeterli sayıda hukukçu yetiştirmenin toplum için bir görev olduğunu bildiren ayete göre (9/122) bu görev farz-ı kifaye olarak nitelendirilmiştir. Hz. Peygamber ve halifeleri diğer işleri ve fonksiyonları yanında hakimlik görevini de yapmışlar, rivayetlere göre genellikle tek celsede hüküm vermişler, başka zamana ertelememişlerdir. İslam Hukuku teorisine göre; hüküm sebepleri mevcutsa hakim hükmün verilmesini erteyelemez. Yani davayı mazeretsiz olarak geciktiremez, tatil günleri ve dinlenme süreleri hariç duruşmaya ara veremez. Yargı fonksiyonunun en temel unsuru hakimdir. Hakimin görevi ihmali (ve adaleti geciktirmesi) hukuka olan güveni sarsar. Bu durum büyük bir mefsedettir. Bu sebeple adaletin geciktirilmesi başlıbaşına zulüm, hakim bakımından suç ve haksız fiil teşkil eder. Bir zarara sebebiyet vermişse tazminden hakim sorumlu tutulur. Ancak hakimin takdir hatası görev kusuru olup, bunun zararından sorumlu tutulmaz. Hakimin görevi ihmali de, kesinleşmiş mahkeme hükmünü (ilam) yerine getirmemek de infazdan sorumlu memur için tazir nevinden bir ceza ile memurluktan çıkarılma (azil) cezasını gerektiren suçlardır. Adaletin çabuk tecelli etmesi, gerekli tahkikat yapılmadan isabetsiz karar vermek anlamına gelmez. Çünkü bu durum ihtilafı sona erdirmez. Temyizden bozularak dönen karar, yeniden yargılamayı gerektirir, dolayısıyla daha uzun sürmesine sebep olur. Böylece yeterli tahkikat yapmadan acele karar vermek kasda dayanıyorsa yine görevi ihmal sayılabilir. Çabukluk uğruna hakikatin aranmasından fedakarlık edilemez. Hakim muhakemeyi beyhude uzatan savunmaları da önleme yetkisine sahiptir. Bir hakkın yerine getirilmesini sebepsiz olarak sürüncemede bırakan hakim, bu işlemden zarar görenler tarafından ilgili mercilere şikayet edilir. Bu şikayetler yetkili mercilerce değerlendirilir, gerekirse soruşturma açılır. Ancak asılsız şikayetlerle hakimlerin meşgul 12

13 edilmemesi için gerekli tedbirler alınır. Hz. Ömer'in görevini ihmal eden hakimi görevinden uzaklaştırması İslam tarihi boyunca örnek alınarak uygulanmıştır. Bu nedenle, hukukta zamanaşımı "kazandırıcı zamanaşımı" ve "düşürücü zamanaşımı" olmak üzere iki kısımda değerlendirilen zamanaşımını, İslam hukuku kabul etmez. Yani zamanın geçmesi, bir hakkın düşmesine veya bir mülkün kazanılmasına neden olamaz. Çünkü her iki durumda da gerçek malikin hakkı iptal edilmekledir. Bunun için İslam hukukunda "hak, zamanın geçmesiyle düşmez" genel kaidesi konmuştur. Ancak, belirli bir sürenin geçmesi halinde hakkın özüne dokunmaksızın hukukî emniyeti sağlamak için davanın dinlenmesi yasaklanmıştır. Hanefilere göre zamanaşımı, istihsan deliline dayanılarak davanın dinlenmesine engel sayılmıştır. Bu müddet, genelde on beş sene olmakla birlikte dava konusuna göre değişebilir. Malikiler de "Kim bir şeyi on sene elinde bulundurursa o şey onun olur" hadisine dayanarak münazaasız olarak bir şeyde belirli bir müddet gerçek sahibi gibi tasarrufta bulunan kişinin o şeye sahih olacağını söylerler. Zaman, birçok acı ve kederin ilacıdır. Aradan geçen seneler, hislerin uyuşmasına, anıların küllenmesine, yaraların kapanmasına ve acıların dinmesine sebep olur. Anlaşmazlıkların yatışmasında ve çözülmesinde zamanın rolü büyüktür. Bir alacaklının alacağını uzun zaman istememiş olması bir mazerete dayanmıyorsa o alacağın daha önce ödenmiş bulunduğuna yahut alacaklının bu hakkından vazgeçtiğine veya böyle bir hakkının olmadığına işaret sayılabilir. Aradan uzun zaman geçtikten sonra bu ihtimallerin dikkate alınmaması, daha büyük ihtilaflara yol açar. Borçlu borcunu ödediği halde aradan uzun zaman geçtiğinden belki elindeki delilleri lüzumsuz görerek onları imha etmiş olabilir. Diğer ispat vasıtalarını temin etme imkanı da kalmamış olabilir. Bu durumda borçlunun zamanaşımını ileri sürerek yapacağı itiraz, haklı ve faydalı olabilir. Diğer taraftan hakkın talebi ve kişinin hakkına sahip çıkması için muayyen bir müddet tanımaksızın talep kapısı ilelebet açık bırakılırsa, bu hak kötüye kullanılabilir, nesiller sonra hak davaları açılabilir. Bu durum ise, toplum düzenini ve hukukî emniyeti sarsar. Hukuk davalarında zamanaşımı müessesesi, işte bu gibi düşüncelerden doğmuş bir müessesedir. Zamanaşımı, şahsî veya aynî bir hakkın düşmesi sonucunu doğurursa buna düşürücü (iskâtî) zamanaşımı; bir hakkın kazanılmasına, elde edilmesine sebep olursa buna da kazandırıcı (iktisabı) zamanaşımı denilmektedir. Hukukun diğer alanlarında davanın açılmamasını gerektiren zamanaşımı, cezada hem ceza ilişkisinin düşmesini, hem de ilişki kesin hükümle sonuçlanıp infaz ilişkisi kurulduğu taktirde bu ilişkinin de ortadan kalkmasını gerektirir. Bunlardan birincisine "dava zamanaşımı"; ikincisine ise "ceza zamanaşımı" denir. Zamanaşımı, eski bir geçmişe sahip bir müessesedir. Eski Yunan'da belirli bir süre içinde açılmayan bir davada delillerin elde edilmesindeki zorluk ve tehlike dolayısıyla zamanaşımının düşürücü bir etki yapacağı, bazı suçlar müstesna, bir prensip olarak kabul 13

14 edilmişti. Roma hukukunda ise zamanaşımı, davaların fazla uzamamasını sağlayıcı bir müessese olarak ortaya çıkmıştır. Kaynak: İslam-Osmanlı Hukuku Külliyatı, Ahmet Akgündüz, Diyarbakır, Türk Hukukunda Hakimin Görevi İhmal Suçu, Mustafa Avcı, Hukuk Dünyası, Nisan Haziran 2004, s. 74 vd. İslam Hukukuna Göre Hukuk ve Ceza Davalarında Zamanaşımı, İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, sayı

15 Birisi bizi överken nasıl davranmalıyız? Sesin çok güzel diyen birisine nasıl cevap vermeliyiz? Sual: Birisi bizi överken nasıl davranmalıyız. Sesin çok güzel, yüzün çok güzel gibi şeyler söylenince ne yapmalıyız, ne söylemeliyiz? Senin sesin çok güzel dediklerinde biz yok canım nerde güzel olsun, benim sesim çok kötü desek eğer sesimiz güzelse yalan söylemiş oluyoruz Ayrıca Allah ın yarattığı bir şeyi kötülemiş oluyoruz. Onun övgüsüne karşılık birşey demezsek sanki kibirlenmiş gibi oluyoruz. Bu durumda ne yapmalıyız? Cevap: Allah ın insanlar üstünde sayısız nimetleri vardır. Bu nimetleri insan kendinden bilirse gurur ve kibir olur, yok bu nimetleri inkar edip gizlerse bu da küfran-ı nimet olur ki; her iki durum da manevi bir hastalıktır. Yani insanın üstünde görünen nimetleri kendinden bilmesi nasıl caiz değilse, aynı şekilde o nimetleri yok sayıp inkar etmesi de caiz değildir. Bu yüzden tahdis-i nimet dediğimiz; nimeti Allah tan bilip bu nimeti üzerinde izhar ve ilan etmek yolunu takip etmeliyiz. Bediüzzaman Hazretlerinin küfran-ı nimet ve "ucb" arasında orta yol olan tahdis-i nimeti şu güzel örneği ile açıklıyor: Alabildiğine san atlı, süslü ve herkesin güzel gördüğü bir elbiseyi giyen adama deseler ki: Maşallah çok güzelsin! o da bu söz karşılığında güya alçak gönüllülük göstermek üzere dese ki: Haşa! Ben neyim? Güzellik nere ben nere, ben bir hiçim! O zaman küfran-ı nimet (verilen nimeti inkâr etme) olur. Bu aynı zamanda o güzel elbiseyi giydiren mahir san atkara karşı da bir hürmetsizliktir. Bunun yerine şöyle dese: Evet ben çok güzelim! Benim gibi yeryüzünde güzel mi var? Benim gibi güzel birisini gösteriniz!.. O zaman da yersiz övünme, kibirlenme söz konusu olur. İşte hem nimeti inkâr etmekten kurtulmak, hem de övünmemek için belki şöyle demek gerekir (orta yol): Evet ben güzelleştim; fakat güzellik libasındır (elbise) ve dolayısıyla libası bana giydirenindir; benim değildir. (Mektubat, 28. Mektup, 4. Sebep, s.386) Ölçümüz bu misaldeki hakikat olmalıdır. 15

16 İnsan için ancak çalıştığının karşılığı vardır ayetini açıklar mısınız? Her türlü çalışmalarda geçerli mi? Ne eksik ne fazla tam karşılığı mı verilir? "İnsana ancak çalıştığının karşılığı vardır."(necm, 53/39) ayeti gereğince dünya hayatında iradi seçimle yaptığı her iş mahşer günü insanın önüne konacak, iyilik ve kötülükleri görülecek, bu konuda tamamen âdil bir yargılama yapılacaktır, Sözü edilen yargılamanın sonunda herkese yaptıklarının karşılığı tastamam verilecektir. Yapılanların karşılığı verilirken kimsenin en küçük bir haksızlığa uğratılmayacağı kesin olmakla beraber, ilâhî lütuf ve bağışlama hususu Yüce Allah'ın mutlak iradesine bağlıdır. Bu konuda mümine düşen, ümitvar olmak, ama buna güvenerek gevşeklik göstermemektir(kur an Yolu:V/ ). Azap yönünden fazla bir ceza söz konusu olmamakla birlikte mükafatta Rabbimiz rahmeti ile ziyadeleştirecektir. Cenab-ı Hakk, fazl ve kereminden, ibadetlere bire on, bazen bire bin, bazen de Kadir Gecesi'nde olduğu gibi bire otuz bin sevap veriyor. Hatta kadir gecesi tek bir gece iken, ihya eden için bin aydan daha çok sevaplı ve hayırlı bir gece olabiliyor. Bunların hepsi ayet ve hadislerle sabittir. Demek insana; "Ancak çalıştığının karşılığı vardır." (Necm, 53/39) ayetinin umumi hükmü, sevap noktasında sınırlandırılıp hususileştiriliyor. Bu ayeti kerimeden sevap ve uhrevi ameller noktasında olduğu gibi dünyevi işler ve icraatlar noktasından da insana yaptığının karşılığının verileceği anlaşılır. Kainatı ihata eden adetullah kanunları inanan veya inanmayan, ihtiyar veya çocuk hiçbir kimseyi ayır etmeden herkesi kapsar. Bu dünyada başarılı olmak isteyen kişi adetullah kanunlarına göre hareket ederse başarıya ulaşır. Müslüman veya kafir diye bir ayrım yapılmaz. 16

17 İnsanın zihni, iradesi, zekası onun ruhundan ise, istihbarat teşkilatları çeşitli ilaçlarla insanların iradesini, zihnini nasıl değiştiriyorlar? Ruh insan varlığının birinci konumdaki ögesi ise, beden de ikinci ögesidir. Bu iki unsurun aynı gaye uğrunda çalışabilmesi için sürekli aynı ortak paydaları paylaşmaları ile mümkündür. Aynı ortak paydaları paylaşmaları ise, cismanî ve ruhanî yapının fonksiyonlarının iç içe girmiş, birbirlerinden etkilenmiş bir konumda olmalarına bağlıdır. Adeta, oksijen ve hidrojen atomlarından oluşan bir su molekülünün yepyeni bir kompozisyon oluşturduğu, oksijen ve hidrojenin tek başına oldukları zamandaki eski kimliklerini tamamen bir kenara attığı gibi, ruh ile beden de bir araya gelip oluşturdukları yeni bünyede yepyeni bir kimlikle ortaya çıkmaktadır. Tabiidir ki, insan bünyesinde ruh esastır. Çünkü ruh olmazsa hayat olmaz. Ancak ruh, insan bünyesinde tek başına hareket etmek yerine, maddi bünyenin bütün zerrelerine, hücrelerine girmek suretiyle bünyeyi iki başlı bir düzenden ve farklı rotalar izleyen bir ikilemden korumuştur. Bu yüzdendir ki, göz olmazsa ruh göremez, ruh olmazsa göz göremez; kulak olmazsa ruh işetemez, ruh olmazsa kulak duyamaz. Bilakis, ruh kulak penceresinden sesleri duyduğu gibi, göz penceresinden de varlıkları görür. Aynı şekilde ruh, insanın hayvansal ve bitkisel yönlerinin arzularını, nefsanî isteklerini, cismanî tarafının penceresinden algılayıp anlıyor. Meleklerde bu cismanî taraf olmadığı için, onların ruhları nefsani olan arzuları, cismani olan duyguları anlamaz. Ruh -prensip olarak- bütün fonksiyonlarını maddî veya manevî mekanizmalar vasıtasıyla yerine getirir. Mesela maddi kalp vasıtasıyla bünyenin maddi, biyolojik hayatın devam etmesini sağlayan kanı pompaladığı gibi, manevî kalp vasıtasıyla da bünyenin manevî hayatının devamını sağlayan ilahî sevgi, takva, kulluk şuuru gibi manevi kanı pompalıyor. Ruh olmazsa, ne maddi ne de manevî kalbin bu fonksiyonunu icra etmesi mümkün olmadığı gibi, bu mekanizmalar olmazsa ruh da bu misyonunu yerine getiremez. Bu farklı mekanizmalar o kadar iç içe geçmiş ki, bunları büyük alimler bile her zaman fark edememişler. Bu yüzdendir ki, İmam Gazalî gibi bir allame, fela müşahhate fil elfaz = aynı hakikat için farklı sözcüklerin kullanılmasında tartışma olmaz ve olmamalı demiştir. Nitekim, Kur an da ruh yerine bazen nefis kelimesi de kullanılmıştır. Bediüzzaman hazretlerinin aşağıdaki ifadeleri de konumuzun tamamlanması bakımından görülmesi gereken hususlardır. Vicdanın anasır-ı erbaası ve ruhun dört havassı olan irade, zihin, his, latife-i Rabbaniye, herbirinin bir gayat-ül gayatı var: İradenin ibadetullahtır. Zihnin marifetullahtır. Hissin muhabbetullahtır. Latifenin müşahedetullahtır. Takva denilen ibadet-i kâmile, dördünü tazammun eder. Şeriat şunları hem tenmiye, hem tehzib, hem bu gayat-ül gayata sevkeder (Hutbe-i Şamiye, -Envar- s.136). Vicdan, ruh ile bedenin birleşmesinden hasıl olan insanlık fıtratının manevî bir molekülü hükmündedir. İnsanın kendini bulduğu, resmini gördüğü spesifik bir varlık aynasıdır. 17

18 İnsanın maddi yönü ile manevi yönünün birlikte vücut bulduğu Vicdanda dört anasır/unsurlar olarak ifade edilen irade, zihin, his/duygu, latife-i Rabbaniye, sadece manevi yapıyı ifade eden ruh için kullanıldığında havass/özellikler olarak ifade edilmesi ruh ile beden ayırımını yapmaya yönelik bir inceliktir. Demek ki, bu dört husus, hem cismanî hem ruhanî olan insanın asıl bünyesinde, vicdanında birer unsur, yani ayrı birer mekanizma olarak bulunur. Ancak, bu mekanizmaların çalışması için gereken ruh ön plana çıktığı zaman, onun özellikleri, yani ruhun dışa yansıyan etkinlikleri olarak söz konusu edilir. Örneğin, göz bir mekanizmadır, görme işi ruhun bir özelliğidir. Kulak bir mekanizmadır, işitme işi ruhun bir özelliğidir, beyin bir mekanizmadır, bilinç ise ruhun bir özelliğidir. Buna göre, iş gören ruhtur. Ancak ruh, işlerini beden ve ona takılan aletlerle yapmaktadır. Alete veya aletlere zarar verilince, ruhun iş yapması da ya kısmen veya tamamen engellenmektedir. Eğer bir sorumluluk varsa, bu sorumluluk beden aletine zarar vererek ruhun işine engel olan kişiye aittir. Eğer bu alete veya aletlere, ruhun sahibi zarar vermişse kendisi; başkası zarar vermişse de o zarar veren şahıs sorumludur. 18

19 Kur'an-ı Kerim'de bahsi geçen kutsal Tuva Vadisi nerededir? Hz. Musa'ya ilk vahiy neden bu vadide gelmiştir? Kuran'da iki yerde geçen(taha 20/12; Naziat 79/16) Mukaddes Vadi Tuva, Şam çölünde Tur-i Sina dağının eteğinde bir vadidir. Tuva, bu vadinin ismi ve onun açıklamasıdır. Önce temiz ve mübarek demek olan "mukaddes" sıfatıyla nitelenmesi ilâhî feyiz ve bereketin önce temiz kalplere geleceğine ve dolayısıyla her şeyden önce temizliğin gerekli olduğuna dikkat çekmektir. Nitekim Tâhâ Sûresi'nde "Haydi papuçlarını çıkar. Çünkü sen mukaddes Tuvâ Vadisi'ndesin."(Tâhâ, 20/12) buyrulmuştu. Bazı alimler bu kelimeyi "iki kez" mânâsına alarak "iki kat mukaddes kılınmış vadi" demek olduğunu söylemişler dir. Bu durumda "iki defa takdis" mânâsında "mef'ulü mutlak" demek olup aynı hatırlatmayı te'kit (vurgu) ile yapmış olur. (Elmalılı, Naziat 16. ayetin tesfiri) Hz. Musa'dan niçin pabuçlarını çıkarmasının istendiği açıklanırken bazı müfessirler pabuçların yapıldığı malzeme üzerinde durmuşlarsa da, daha çok ayaklarının o kutsal mekâna doğrudan temas etmesinin ve bereketinden nasiplenmesinin istendiği yorumu tercih edilmiştir. (bk. Taberî, ilgili ayetin tefsiri) Ayrıca buna ilave olarak, ilâhî vahye muhatap olacak olan Musa'nın kendisini ruhen buna hazırlamasının amaçlandığı, dolayısıyla kendisine çeki düzen vermesi ve daha özel bir saygı göstermesi için uyarıldığı söylenebilir. İbn Atıyye de buna yakın bir yorum yapmaktadır. (bk, Taberî, İbn Atıyye, ilgili ayetin tefsiri) Diğer taraftan, ilâhi vahiy Tûvâ vadisinde surete yönelip tecelli edince, vahye refakat eden sayısı belirsiz melekler bu vadiyi doldurmuş bulunuyordu. Özellikle ilâhî buyruğu yerine getirmekle görevli olup işleri yöneten "Müdebbirat" adlı melekler, vadiyi bereketlendirmiş bulunuyorlardı. O halde kutsallığa, feyiz ve berekete nail olan vadi topraklarında, ilâhî vahyin tecellisi karşısında ayakkabıları çıkarmak edeptendi. Tâki beden toprakla temas kurup oradaki ilâhî feyiz ve akımı kalbe ve kafaya iletme imkânına daha çok erişsin. Bu kutsal vadide peygamberlik görevi Hz. Musa'ya verildi. Bütün vücudu gelen sese kulak oldu. Dikkati tek noktada toplandı. Gelen ses kulaktan kalbe intikal edip ruhu sardı. O nedenledir ki, kutsal Kabe'de yalınayak bir vaziyette tavaf yapılır. Olayın Seyri Ve Nedeni Musa Peygamber'in soğuk bir mevsimde ehlini alıp Medyen'den yola çıkması, hem sebepsiz, hem de rastgele değildir. Aldığı ilham üzerine Medyen'i terkedip Mısır'a İsrail oğulları'na gitmesi gerekiyordu. Hz. Musa, daha önce Mısır'da yanlışlıkla bir adam öldürmesi ve ortalığın onun aleyhine iyice karışması sebebiyle, yine kalbine doğan ilham üzerine Mısır'ı terkedip Medyen'e gitmiş ve orada Şuayb Peygamber'in kızıyla evlenmişti. On yıla yakın Medyen'de kalıp 19

20 Şuayb Peygamber'in rahle-i tedrisinde de iyice yetiştikten sonra onu bekleyen daha önemli ve büyük hizmetler bulunuyordu. Her şeyden önce azıp sapıtan, İsrail oğullarına ikinci, hattâ üçüncü sınıf vatandaş muamelesini reva gören, bu da yetmiyormuş gibi, kendini ilâhlaştıran Firavun'u doğru yola davet etmek ve özellikle İsrail oğullarını o zulüm ve işkenceden kurtarmak gerekiyordu. İşte Hz. Musa Peygamber'in ailesiyle birlikte Medyen'den çıkmasının ve bu arada Tûvâ vadisinden geçerken ilâhî hitaba mazhar olmasının sebep ve hikmetlerinden biri de budur. (bk. Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur an Tefsiri, Taha 16. ayetin tafsiri) 20