Aerobik Antrenman Programının Üniversite Ögrencilerinin Bazı Solunum ve Dolasım Parametreleri ile Vücut Yag Oranı Üzerine Etkisi

Transkript

1 Aerobik Antrenman Programının Üniversite Ögrencilerinin Bazı Solunum ve Dolasım Parametreleri ile Vücut Yag Oranı Üzerine Etkisi Ë Effects of Aerobic Training Program on Respiration Circulation and Body Fat Ratio of University Students Kadir Gökdemir*, Hürmüz Koç**, Oğuzhan Yüksel*** * Gazi Üniversitesi B.E.S.Y.O ** Erciyes Üniversitesi B.E.S.Y.O *** Dumlupınar Üniversitesi B.E.S.Y.O kgokdemir@gazi.edu.tr Özet Bu çalışmada, düzenli olarak uygulanan sekiz haftalık aerobik antrenmanların erkek üniversite öğrencilerin bazı solunum ve dolaşım parametreleri ile vücut yağ yüzdesi üzerine etkisinin tespiti amaçlanmıştır. Çalışmaya üniversitede okuyan 30 sağlıklı erkek öğrenci gönüllü olarak katılmıştır. Katılan öğrencilerden, 15 kişi deney grubunu ve 15 kişi ise kontrol grubunu oluşturmuştur. Antrenmanlardan bir hafta önce ve bir hafta sonra deneklerden, boy, vücut ağırlığı, vücut yağ yüzdesi, istirahat kalp atım sayısı, sistolik ve diastolik kan basıncı, vital kapasite ve zorlu vital kapasite ölçümleri alınmıştır. Deney grubunu oluşturan denekler haftada üç gün olmak üzere toplam sekiz hafta süreyle 4800 metreyi devamlı koşular metodunda (400m pistte 12 tur) koşmuşlardır. Birnci ölçüm ile ikinci ölçüm arasındaki farkların belirlenmesi için aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanarak t testi uygulanmıştır. Sonuç olarak, sekiz hafta süreyle haftada üç gün uygulanan aerobik antrenmanların; vücut ağırlığı, vücut yağ yüzdesi, vital kapasite, zorlu vital kapasite, sistolik kan basıncı ve diastolik kan basıncı değerleri üzerine etkisi olduğu tespit edilmiştir (p<0.01). Anahtar Kelimeler aerobik antrenman, solunum fonksiyon testi, kan basıncı, vücut yağ yüzdesi Abstract It s purposed in this study to confirm the effects of aerobic training which was performed 8 weeks regularly, on circulation, respiration and body fat ratio of male university students. 30 volunteer healthy male students participated in this study. 15 students formed experiment group while the other 15 students formed control group. The height, weight, perception of body fat, resting heart rate, systolic and diastolic blood pressure, vital capacity and forced vital capacity measurments of subjects were obtain 1 week before and 1 week after the trainings. Subjects in experiment group run 4800m. by continous running method (on 400m. running track with 12 lap) 3 days weekly during 8 weeks.arithmetic average and standart deviation was calculated in order to find out the differences between the first and the second measurments and then t- test was applied. Consequently, it is defined that, there is an effect of aerobic trainings performing 3 days per week and lasting 8 weeks, on body weight, perception of body fat, vital capacity and forced vital capacity,systolic blood pressure and diastolic blood pressure (p<0.01). Keywords aerobic training, lung function test, blood pressure, body fat perception

2 Bireysel sporlarda ve takım sporlarında sürekli gelişen aerobik gücü daha ileriye götürebilmek için bilimsel araştırmaların çok daha fazla yapılması gerekmektedir. Başarılı olmak ve rekoru yakalamak spor dünyasında varılmak istenen hedeftir. Ancak bu hedefe ulaşabilmek iyi ve doğru çalışmalarla mümkündür. İnsan vücudu, egzersizlere yapısal ve fonksiyonel olarak büyük bir adaptasyon potansiyeline sahiptir. Bu adaptasyonun, özel performans yeteneğini geliştirmeyi amaçlayan spesifik egzersizler sonucunda sağlanması antrenman bilimini ve önemini ortaya koymaktadır. Sporun bilimsel olarak yapıldığı ülkelerde antrenman süreci çok yönlü araştırmalara, gözlemlere ve uygulamalara konu olmuş; bütün bu çalışmaların değerlendirilmesi sonucu antrenman bilimi doğmuş ve sporcuların performans düzeylerinin artmasında en önemli belirleyici kriter olmuştur (Sevim, 1997). Egzersiz esnasında bir dakikada tüketilen maksimal O 2 (VO 2 max) miktarı olarak tanımlanan aerobik güç (Oguz ve Sevim,1992), kardiyovasküler sistem tarafından O 2 nin çalışan kaslara ulaştırılması ve burada hücreler tarafından O 2 alınıp enerji üretimi için kullanılmasına bağlıdır (Hartung ve ark,1995). Yapılan çalışmalarda kişinin maksimal aerobik güce yaşı civarında ulaştığı tespit edilmiştir (Tamer,1996). Araştırmamızda konu olan denekler 21.4±0.98 yaş ortalamasına sahip olmaları itibarıyla VO 2 max ın en verimli olduğu yaşı kapsamaktadır. Bu araştırmada, düzenli olarak uygulanan sekiz haftalık aerobik antrenman programının 21.4±0.98 yaş ortalamasına sahip erkek üniversite öğrencilerinin bazı dolaşım ve solunum parametreleri ile vücut yağ yüzdesine etkisinin tespiti amaçlanmıştır. egzersiz 2007 Sayı 1 No 1 Aerobik antrenmanlarla fizyolojik parametrelerin geliştirilip güçlendirilebilmesi için temel şartlardan birisi de sık aralıklarla fazla yüklenilmesidir. Böylece yüklenmenin şiddeti, süresi ve sıklığının iyi tayin edilmesi gerekir (A.C.S.M,1990). Programlar kişiye özel programlar olursa başarı daha kısa sürede ve daha sağlıklı elde edilebilir (Eler,1996). Düzenli uygulanan antrenman programları fizyolojik olarak solunum, dolaşım ve kan parametrelerine olumlu etki yaptığı araştırmalarla tespit edilmiştir (Somal, 1988). Aerobik antrenmanlar kan volümüne, oksijen taşıyan hemoglobine ve kalp atım volümüne olumlu etki yapmaktadır. Atım volümündeki artış nedeniyle daha az kalp atım sayısına ihtiyaç duyulur. Atım volümündeki artış, maksimal egzersizler esnasında gerekli olan O 2 nin kaslara taşınmasında kolaylık sağlar. Bu arada akciğer volüm ve kapasitesindeki artış, akciğerlerden O 2 nin kana geçiş hareketini arttırır(günay ve ark 2001). Kan volümü ve hücre düzeyindeki O 2 alışverişinin artışı sağlayan egzersizlerin özelliğine bağlıdır (Horswıll ve ark,1988). Aerobik antrenmanlar aynı zamanda maksimal ventilasyonu artırmaktadır (Nıeman,1989). Fiziksel uygunluğun en önemli göstergesi ve kardiyovasküler sistemle yakından ilişkisi olan aerobik güç, sporcuların çalışma kapasitesini belirleyen en önemli fizyolojik kriterdir. Gereç ve Yöntem Araştırmaya üniversitede okuyan 21.4±0.98 yaş ortalamasına sahip 30 sağlıklı erkek öğrenci (15 deney, 15 kontrol grubu) gönüllü olarak katılmışlardır. Deneklerden antrenmanlar başlamadan bir hafta önce ve antrenmanların bitiminden bir hafta sonra boy, vücut ağırlığı (V.A.), vücut yağ yüzdesi (V.Y.Y.), istirahat kalp atım sayısı (İ.K.A.S), sistolik kan basıncı (S.K.B.), diastolik kan basıncı (D.K.B.), vital kapasite (VC) ve zorlu vital kapasite (FVC) değerleri ölçülmüştür. Deney grubundaki deneklere 4800m (400m pistte 12 tur) maksimal kalp atım sayısının % 80 i şiddetinde, devamlı koşular prensibinde haftada üç gün olmak üzere toplam sekiz hafta düzenli olarak aerobik antrenman uygulanmıştır. Antrenmandan bir hafta önce birinci ölçüm, antrenmandan bir hafta sonra ise ikinci ölçüm alınmıştır. Deneklerin solunum parametreleri (VC, FVC ve FEV1) spirometre (Cosmed Pony, İtalya) ile, kan basıncı sphyngomomanometre (microlife blood pressure monitör) ve stetoskop ile kalp atım sayısı yine stetoskop ve kronometre yardımı ile, boy ve vücut ağırlığı antropometrik set işe (Holtain Ltd.) ölçülmüştür (Tamer, 2000). Deneklerin vücut yağ yüzdelerinin belirlenmesi için Skinfold Kaliper ile deri kıvrımı (Triceps, biceps, skapula, abdominal, iliak, quadriceps femo- 45

3 ris) ölçümü alınarak Green formülünde hesaplanmıştır Bulgular (Tamer,1996). Sekiz hafta süreyle devam eden ve haftada üç gün Vücut Yağ Yüzdesi( V.Y.Y.) = Toplam Deri uygulanan aerobik antrenman programından elde edilen ölçüm sonuçları tablo 1 de verilmiştir. Kıvrımı x Birinci ölçüm ile ikinci ölçüm arasındaki farkların belirlenmesi için aritmetik ortalama ve standart başlamadan önce alınan vücut ağırlığı değerleri ile Tablo 1 incelendiğinde antrenman programına sapma değerleri hesaplanarak t testi uygulanmış, antrenman uygulanmasından sonra alınan değerler anlamlılık düzeyi 0,05 kabul edilmiştir. karşılaştırıldığında, antrenman grubundaki deneklerde Tablo 1: Antrenman ve Kontrol Gruplarındaki Deneklere Ait Antropometrik Ölçüm Değerleri Gruplar Değişkenler 1. ölçüm 2. ölçüm t Antrenman Grubu (n=15) Kontrol Grubu (n=15) *p<0,05, **p<0.01 Yaş (yıl) 21.4± ± Boy (m) 1.8± ± V.Ağırlığı (kg) 69.4 ± ± 8.5* 12.9** Yaş (yıl) 20,1± ± Boy (m) 1.8± ± V.Ağırlığı (kg) 75.4 ± ± 7, * Tablo 2: Antrenman Grubundaki Deneklere Ait Dolaşım ve Solunum Ölçüm Değerleri Değişkenler 1. ölçüm 2. ölçüm t 46 VC (L/dk) 4.1± ±0.3-13,355** FVC 4.1± ± ** FEVı 3.9± ± ** İ.K.A.S. (atım/dk) 83,6±3,8 83,7±4,4 1,151 S.K.B (mmhg) 12.4± ± ** D.K.B (mmhg) 8.1± ± * V.Y. Y.(%) 8.8± ± ** *p<0,05, **p<0.01 Tablo 3: Kontrol Grubundaki Deneklere Ait Dolaşım ve Solunum Ölçüm Değerleri Değişkenler 1. ölçüm 2. ölçüm T VC (lt/dk) 3,9±0,2 4,0±0,2-2,542* FVC 4.1±0.1 4,1±0.9-3,059* FEVı 3,8±0.2 3,9,±0.2-1,106 İ.K.A.S.(atım/dk) 81,8±3,9 81,8±3,9 0,202 S.K.B (mmhg) 12.2±0.8 12,1±0,7 0,250 D.K.B (mmhg) 8,2±0,8 8,0±0,8 0,587 V.YY.(%.) 8,5±0,9 8,7±0,9-4,363** *p<0,05, **p<0.01

4 vücut ağırlığındaki düşüş (p<0.01) ve kontrol grubundaki deneklerin vücut ağırlığındaki artışın (p<0,05) istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Tablo 2, incelendiğinde antrenmanlardan önce alınan değerler ile antrenmanlardan sonra alınan değerler istatistiksel açıdan karşılaştırıldığında, İ.K.A.S değerlerindeki değişim istatistiksel olarak anlamlı olmadığı, diğer değişkenlerden S.K.B. ve D.K.B. nın azaldığı (sırasıyla p<0,05 ve p<0.01), VC, FVC, FEV 1 in arttığı (p<0.01) tespit edilmiştir. Tablo 3 incelendiğinde kontrol grubundan alınan değerlerle istatistiksel açıdan karşılaştırıldığında, VC ve FVC de artış (p<0,05) ve V.Y.Y. da p<0,01 düzeyinde anlamlı artış olduğu tespit edilmiştir. Tartışma Düzenli olarak uygulanan sekiz haftalık aerobik antrenmanların 30 sağlıklı erkek üniversite öğrencisinin bazı solunum ve dolaşım parametreleri ile vücut yağ yüzdesi değerlerine etkisinin araştırıldığı bu araştırmada; deneklerin antrenmanlar başlamadan bir hafta önce boy, vücut ağırlığı, vücut yağ yüzdesi, İ.K.A.S., S.K.B., D.K.B. vital kapasite ve zorlu vital kapasite değerleri ölçülmüş, antrenmanlardan sonra da ikinci ölçümler alınmıştır. Antrenmanlar öncesi ve antrenmanlardan sonra elde edilen değerler bu alanda yapılan çalışmalarla mukayese edilmiştir. Ready, 23.4 yaş ortalamasına sahip erkek orta mesafe koşularında vital kapasiteyi 5.3 L olarak (Ready,1984), Nikolic ve İlic sporcu olan ve olmayan 15 yaş ortalamasına sahip öğrencilerin vital kapasitesini karşılaştırdıklarında, antrenmansız öğrencilerde vital kapasiteyi 4.9 L, antrenmanlılarda ise 4.57 L olarak (Nikoliç, İliç,1992), Van Zant ve arkadaşları yaş grubu kız sporcularda, haftada beş kez olmak üzere bir yıl süreyle uyguladıkları 7 millik koşu antrenmanı sonucu FVC yi 2.35 L olarak (Van Zat,1993) tespit etmişlerdir. Antrenmanlarla yüksek miktarda kalorinin yıkılması sonucunda vücut yağ yüzdesinde azalmalar meydana gelmektedir (Stamford,1983). Yaptığımız çalışma bu prensiple paralellik arz etmektedir. Demir, haftada üç gün 8 hafta süreyle yapılan genel dayanıklılık antrenmanlarının vücut yağ yüzdesinde anlamlı azalmaya (antrenman öncesi 9.96, antrenman sonrası 9.52) neden olduğunu bildirmişlerdir (Demir, 1996). Adeniran ve arkadaşları yapmış oldukları 8 haftalık devamlı koşular antrenman metodu sonucunda, yaş grubu erkek öğrencilerde %8.1 lik yağ azalmasını tespit etmişlerdir (Adeniran,1988). Sezen, beden eğitimi ve spor yüksekokulunda okuyan 40 erkek öğrenciye farklı aerobik nitelikte dayanıklılık antrenman programı uygulamış, programa katılan öğrencilerin vücut yağ yüzdesindeki azalmaların istatistiksel olarak anlamlı olduğunu tespit etmiştir (Sezen,1995). Günay ve arkadaşlarının yaş ortalamasına sahip 30 üniversite öğrencisi üzerinde yapmış olduğu araştırmada, haftada 3 gün olmak üzere 12 hafta süreyle iki farklı tipte interval antrenman metodu uygulanmıştır. Antrenmanlar sonucunda 1200m x 4 seri uygulayan grup da elde etmiş olduğu değerlerle çalışmamız sonucundaki değerler paralellik göstermektedir (Günay ve ark 1998). Gökdemir ve Koç un yapmış olduğu araştırmada, sekiz hafta süreyle haftada üç gün uygulanan genel dayanıklılık antrenman programı sonucunda, vücut ağırlığında (68.25±6.78 den 67.42±6.39) ve vücut yağ yüzdesi değerlerinde (8.33±0.60 den 7.90±0.59) azalmalar, vital kapasite, (4.47±0.32 da 5.18±0.64) zorlu vital kapasite (4.60±0.45 den 5.26±0.69) ve bir saniyedeki zorlu ekspiratuar volüm (4.3±0.36 dan 5.20±0.70) değerlerinde ise artışların olduğunu tespit etmişlerdir (Gökdemir ve Koç 2000). Craig ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada 26 erkek koşucuya 14 hafta dayanıklılık antrenmanları yaptırmışlar ve antrenman öncesi 60.6kg olan vücut ağırlık değerlerini antrenman sonucunda 61.2kg olarak (Craig ve ark, 1989) tespit etmişlerdir. Dawson, maksimal kalp atım sayısının %75-85 şiddetinde, 16 haftalık süreyle haftada üç gün yapılan 30dk egzersiz programının koroner kalp rahatsızlığı riski taşıyan erkeklerde, sistol ve diastol kan basınçlarında azalmaların olduğu tespit etmiştir (Dawson, 1993). Van Zant ve arkadaşları maksimal kalp atım sayısının %60-80 şiddetinde olan ve 12 hafta uygu- egzersiz 2007 Sayı 1 No 1 47

5 lanan 20 dakikalık egzersiz sonrasında S.K.B da anlamlı azalmaların olduğunu tespit etmişlerdir (Van Zant,1993). Süre olarak 20 dk, haftada 3 gün, VO 2 max ın %50 sinin üzerinde yapılan antrenmanlarda, vücut yağ yüzdesi azalırken vücut kompozisyonuna da olumlu etki yaptığı belirtilmiştir (A.C.S.M., 1990). Beş hafta devam eden dayanıklılık antrenmanlar sonucunda vital kapasite değerlerinde anlamlı gelişmelerin olduğu gözlenmiştir (Beling,1993). Dayanıklılık antrenmanları sonucunda, hücre düzeyindeki O 2 alışverişinin artışı kardiyovasküler sisteminin gelişmesine bağlı olan bir artıştır (Van Zant,1993). Araştırmamız sonucunda elde ettiğimiz V.A., V.Y.Y., VC, FVC, FEV1 ve S.K.B değerleri, bu alanda yapılmış olan araştırmaların bulguları ile karşılaştırıldığında, bulgular arası benzerlik olduğu görülmektedir. Bu çalışma sonucunda;, süresi, şiddeti ve sıklığı iyi belirlenmiş olan antrenman programlarının organizmada fiziksel ve fizyolojik parametrelere olumlu etki yaptığı tespit edilmiştir. 48 Kaynaklar Adeniran, S.A., Torida, A.L.(1988). Effects of Different Running Programmes on Body Fat and Blood Pressure in Schoolboys Aged Years.J.Sports Med.And Physical Fitness 28(3),9-79. Amerikan Collage of Sports Medicine (A.C.S.M.) (1990). The Recommended Quantity and Quality of Exercise for Developing and Maintaining Cadionespiratory and Muscular Fitness in Healthy Adults. Med.Sci.Sport Exercise, 4 (3), Craig, J.C., Terry, J.H., Glend, J. (1989). Validity of Anthropometric Equations for Determination of Changes in Body Composition in Adult Males During Training The Journal of Sports. Med and Physical Fitness, 29 (2), Dawson, P.K.(1993). Effects of Training on Resting Blood Presure in Men Risk for Coronary Heart Disease: Strenght v.s. Aerobic Exercise Training, Research Quarterly for Exer and Sport, (Suppl) Demir, M.(1996).Dayanıklılık Antrenmanının Aerobik Güce Etkisi, Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi,1 (4), Eler, S.(1996). Bir Sezonluk Antrenman Periyotlaması Boyunca Üst Düzey Erkek Hentbolcuların Bazı Motorik ve Fizyolojik Parametrelerinin İncelenmesi, G.Ü. Sağ. Bil. Ens. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara, Gökdemir, K., Koç, H. (2000). Hentbolcularda Genel Dayanıklılık Antrenman Programlarının Bazı Dolaşım, Solunum ve Vücut Yağ Yüzdesine Etkisi. M.Ü III. Uluslar arası Spor Bilimleri Kong. Bildirisi, İstanbul Günay, M., Cicioğlu, İ., Savaş, S. (1998). İki Farklı Tipteki İnterval Antrenman Programlarının Aerobik, Anaerobik Güç, Vücut Kompozisyonu, Solunum Fonksiyonları, Kan Lipitleri, Kan Basıncı ve İstirahat Nabzı Üzerine Etkileri, Kastamonu Eğitim Dergisi, 4 (6), Günay, M., Cicioğlu, İ. (2001). Spor Fizyolojisi, Gazi Kitabevi, Ankara, Hartung, G.H. (1995). Estimation of Aerobic Capacity from Submaximal Cycle Ergometry in Women, Med. Sci. Sports Exerc., 27 (3), Horswill, G.A., Scoot, J. R., Glaea, P., Hanpark, S.(1988). Physiological Profile of Elite Junior Wrestlers Research Quarterly for Exercise and Sport, 59 (3), Nıeman, D.C.(1989). Physical Activity, Serum Lipids and Lipoprotein in Elderly Women, Am.Geriatr, 41 (12), Nıkolıc, Z.-Ilıc, N. (1992) Maximal Oxygen Uplake in Trained and Untrained 15 Year Old Boys. Bristish Journal of Sports Medicine, 26(1), Noble, B.J. (1986). Physiology of Exercises and Sport Times. Mirror/Mosby Coll, Publ. USA. Oğuz, Ş.-Sevim, Y. (1992). Elit Türk Hentbol Oyuncularının Bazı Kondisyonel Değerlerinin Ölçümü ve Yabancı Ülke Sporcuları İle Karşılaştırılması, Spor Bilimleri II.Ulusal Kongresi Bildirileri, Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu Yayını, Yayın no.3, Ankara Ready, A.E. (1984). Physiological Characteristics of Male and Female Middle Distance Runners. Canadian Journal of Applied Sport Sciences, 9 (2),70-7 Sesen, M. (1995). Farklı Aerobik Nitelikli Dayanıklılık Antrenmanlarının Aerobik Güç, Vücut Kompozisyonu ve Kan Basıncına Etkisi, G.Ü. Sağ.Bil.Ens. Doktora Tezi, Ankara. 56. Sevim, Y. (1997). Antrenman Bilgisi, TUTİBAY Ltd.Şti, Ankara 1-8.

6 Somal, M.S. (1998). El all.: Effects of 18 Week Training on Some Biochemical Physiological and Morphological Parameters of Indian Later University Football Players. 3.Sports Med.Hpy.Antress 28. Stamford, B. (1983). The Results of Aerobic Exercise, The Physician and Sportsmedicine, 1 (9), Tamer, K. (1996). Farklı Aerobik Antrenman Programlarının Serum Hormonları, Kan Lipidleri ve Vücut Yağ Yüzdesine Etkisi, Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1 (1), 1-9. Tamer, K.: (2000). Sporda Fiziksel-Fizyolojik Performansın Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi, Bağırgan Yayınevi, Ankara 163. Van Zant R.S. And Kuzma, S.H.(1993). Effect of Community Based Exercise and Educaiton on Individual Fitness in a Corporate Setting. Research Quarterly for Exercise and Sport 64 (Suppl), egzersiz 2007 Sayı 1 No 1 49