HUKUK USULÜ MUHAKEMELER KANUNUNDAK PARASAL SINIRLARIN GÖRE BEL RLENMES

Transkript

1 HUKUK USULÜ MUHAKEMELER KANUNUNDAK PARASAL SINIRLARIN YEN DEN DE ERLEME ORANINA GÖRE BEL RLENMES M. ERTAN YARDIM* G R fi Ülkemiz ekonomisinin ciddi sorunlar ndan biri olan enflasyon sebebiyle, medeni usul hukukunun baz alanlar nda belirleyici rol oynayan parasal s n rlar n birçok kanunla de ifltirilmesi gerekmifltir. Kanun koyucu Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun (HUMK un) kabul edildi i 1927 den bu yana -yaklafl k 80 y l- HUMK da yer alan parasal s n rlar birçok kere art rm flt r 1. Bu art fllar, genellikle kanunda yer alan parasal s n r n ifllevini kaybetmesinden sonra gerçeklefltirilebilmifl, art fllar n olumlu neticeleriyse ancak k sa süreli görülebilmifltir y l nda, kanun koyucu parasal s n rlar n de iflen koflullara yeni kanun hükümleriyle adapte edilmesi uygulamas n terk ederek bu s n rlar n ekonomik ve mali koflullara göre her sene yeniden belirlenmesini sa lam flt r. 1/6/2005 tarihinde yürürlü e giren 5236 say l Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda De ifliklik Yap lmas na liflkin Kanunun 2 madde gerekçesinde belirtildi i üzere, muhakeme usulünün belirlenmesine iliflkin maddelerdeki parasal s n rlar n, ekonomik ve mali koflullarda meydana gelen de- iflime uyum sa lamas amac yla HUMK a ek madde 4 eklenmifltir. Bu madde uyar nca, HUMK da yer alan baz parasal s n rlar, her takvim y l bafl nda geçerli olmak üzere, tespit ve ilan edilen yeniden de erleme oran na göre artt r larak uygulanacakt r. HUMK Ek m. 4 ile kabul edilen sistemin HMK Tasar s ile devam ettirilmedi i görülmektedir. Bu ba lamda, HMK Tasar s n n yürürlü e gir- (*) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Usul ve cra flas Hukuku Anabilim Dal Araflt rma Görevlisi (1) Bkz. Üstünda Saim, Medeni Yarg lama Hukuku, C. I-II, stanbul, Nesil Matbaac l k, 2000, s (2) RG. T.: 7/10/2004, S.:

2 1064 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 3 Y l 2007 mesiyle birlikte, yeniden de erleme oran na göre parasal s n rlar n belirlenmesi uygulamas sona erecek ve Tasar yla öngörülen parasal s n rlar 3 geçerli olacakt r. Tasar n n geçici 2. maddesi uyar nca, görev, senetle ispat, istinaf, temyiz ve temyizde duruflma yap lmas na iliflkin parasal s - n rlar, Tasar n n yürürlü e girmesinden sonra aç lacak dava ve ifllerde uygulanacakt r. Tasar n n yürürlü e girmesi ise yay mlanmas ndan bir y l sonra gerçekleflecektir (HMK Tasar s m. 454). Tasar n n ne zaman yay mlanaca konusunda kesin bir tarih belirtmek mümkün gözükmemektedir 4. Öte yandan, aksi öngörülmedikçe görev s n r bak m ndan davan n aç ld zaman ve ispat s n r bak m ndan hukuki ifllemin gerçeklefltirildi- i zaman yürürlükte bulunan kanununun dikkate al naca göz önünde bulunduruldu unda, HMK Tasar s n n yürürlü e girmesinden sonra da, yeniden de erleme oran na göre belirlenen baz parasal s n rlar n etkisinin bir süre daha devam edece i görülmektedir. Belirtilen bu hususlar çerçevesinde, yeniden de erleme oran na göre belirlenen parasal s n rlar n önümüzdeki birkaç y l daha önemini koruyaca düflüncesindeyiz. HUMK da yer alan parasal s n rlar n yeniden de erleme oran na göre belirlenmesi bak m ndan mahkemelerde ve hukukçularda duraksama yaflanm fl 5, aradan geçen makul süreye ra men baz yan lg ve farkl l klar giderilememifltir. leriki bölümlerde inceleyece imiz konu ile ilgili baz Yarg tay kararlar nda da HUMK Ek m. 4 de öngörülen uygulamaya ayk - r bulundu unu düflündü ümüz hususlara rastlanm flt r. Öte yandan, bir süre önce, 2007 y l nda geçerli olacak parasal s n rlar n belirlenmesini sa layacak yeniden de erleme oran aç klanm flt r 6. Sayd m z bu sebeplerle, 2006, 2007 ve devam y llarda HUMK da yer alan parasal s n rlar n yeniden de erleme oran na göre nas l belirlenece i sorunu üzerinde durmak yararl olabilir. I. YEN DEN DE ERLEME ORANINA GÖRE BEL RLENECEK PARASAL SINIRLAR 1) 5236 Say l Kanunla HUMK a eklenen ve temel olarak HUMK da yer alan parasal s n rlar n her y l yeniden belirlenmesi esas n getiren HUMK Ek m. 4 ün birinci f kras flöyledir : EK MADDE 4.- Görev, kesin hüküm, istinaf, temyiz, Yarg tayda duruflma, senetle ispata ve sulh mah- (3) HMK Tasar s n n ilgili hükümleri incelendi inde, HUMK nda yer alan (yeniden de erleme oran na göre yükseltilmemifl) parasal s n rlardan baz lar n n HMK Tasar yla birlikte artt r ld, baz lar n n ise aynen korundu u görülmektedir. Bkz. no. 7 deki tablo. (4) HMK Tasar 27/10/2006 tarihinde Baflbakanl a sevk edilmifltir ve Adalet Bakanl Kanunlar Genel Müdürlü ü nün web sitesinden anlafl ld kadar yla 1/5/2007 tarihi itibariyle Baflbakanl kta bulunmaktad r ( çevrimiçi, 1/5/2007). (5) Görev ve Temyiz S n rlar, stanbul Barosu Dergisi, C.: 80, S.: 2006/4, s Öte yandan, hukukçular n kat ld birçok internet forumundan da görülece i üzere, konu hakk nda baz yan lg ve duraksamalar bulunmaktad r.

3 HUMK daki Parasal S n rlar n Belirlenmesi Ar. Gör. M. E.Yard m kemelerindeki taksim davalar nda muhakeme usulünün belirlenmesine iliflkin maddelerdeki parasal s n rlar; her takvim y l bafl ndan geçerli olmak üzere, önceki y lda uygulanan parasal s n rlar n, o y l için 213 say l Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyar nca Maliye Bakanl nca her y l tespit ve ilân edilen yeniden de erleme oran nda art r lmas suretiyle uygulan r. Bu flekilde belirlenen s n rlar n onmilyon liray aflmayan k s mlar dikkate al nmaz. Bu uygulama nedeniyle mahkemelerce görevsizlik karar verilemez. HUMK Ek m. 4/I de, HUMK da yer alan parasal s n rlar n bulundu u düzenlemeler teker teker say lm fl, say lan düzenlemelere iliflkin parasal s n rlar n her y l yeniden belirlenmesi öngörülmüfltür. Bu noktada flu hususa dikkat çekmek gerekebilir : HUMK Ek m. 4/I de say lan parasal s - n rlar aras nda, HUMK m. 440/III de düzenlenen karar düzeltmeye iliflkin parasal s n r bulunmamaktad r. Her ne kadar karar düzeltme, hükümetin teklif etti i kanun tasar s nda yer alm fl ise de, Adalet Komisyonu, istinaf mahkemelerinde karar düzeltme yoluna gidilmedi i gerekçesiyle tasar n n ilgili maddesinde yer alan karar düzeltme ibaresini ç kartm flt r 7. Adalet Komisyonunun gerekçesi olmas gereken hukuk bak m ndan tart fl labilirse de, HUMK Ek m. 4 de karar düzeltmeye iliflkin parasal s n r n say lmad aç kt r. Buna karfl l k, Y. 13. HD nin 12/12/2006 T., ve 2006/13285 E., 2006/16225 K. say l karar nda 8, karar düzeltmenin HUMK Ek m. 4 ün kapsam nda bulunup bulunmad n tart fl lmaks z n, karar düzeltmeye iliflkin parasal s n r n HUMK Ek m. 4 uyar nca yeniden de erleme oran na göre hesaplanaca belirtilmifltir. fade etti imiz üzere, HUMK Ek m.4 de, hangi parasal s n rlar n yeniden de erleme oran na göre hesaplanaca teker teker say lm flt r ve say lan parasal s n rlar aras nda karar düzeltme bulunmamaktad r. Bu sebeplerle, HUMK Ek m. 4 çerçevesinde, HUMK m. 440/III de düzenlenen karar düzeltmeye iliflkin parasal s n r n, yeniden de erleme oran na göre belirlenmeyece ini düflünmekteyiz. 2) HUMK Ek m. 4/I son c. ve 4/II de, bu madde uyar nca belirlenen parasal s n rlar n art fl n n hangi hallerde uygulanmayaca belirtilmifltir. a. Belirtilen parasal s n rlardan görev s n r na özgü bulunan HUMK Ek m. 4/I son c. uyar nca, görev s n r n n her y l yeniden de erleme oran na göre artt r lmas sebebiyle mahkemelerce görevsizlik karar verileme- (6) 363 S ra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i ile 2006 y l için yeniden de erleme oran % 7,8 (yedi virgül sekiz) olarak tespit edilmifltir (RG. T.: 28/11/2006, S.: 26360). (7) Bkz. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanun Tasar s Bilgileri, kanun_tasarisi_sd.onerge_bilgileri/kanunlar_sira_no=23333, 10/1/2007; Pekcan tez Hakan/Tafl Korkmaz Hülya/Meriç Nedim,Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ve lgili Mevzuat, 3. Bask, Ankara, Yetkin Yay nlar, 2006, s. 258 dp (8) Yarg tay Hukuk Daireleri Kararlar, 4/2/2007; Kazanc Hukuk Otomasyonu

4 1066 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 3 Y l 2007 yecektir. Düzenlemenin amac n n, yarg laman n uzamas n engellemek oldu u tahmin edilebilir. Madde metninde çok iyi ifade edilmifl olmamakla beraber, düzenlemeyle, görülmekte olan dava s ras nda görev s n r n n yeniden de erleme oran na göre artt r lmas sebebiyle mahkemelerin görevsizlik karar vermesi engellenmek istenmifltir düflüncesindeyiz. Bunun yan nda, yeniden de erleme oran na göre belirlenen görev s n r n n uygulaman n bafllad tarihten (1/1/2006) sonra aç lacak davalarda uygulanaca belirtilmelidir 9. b. HUMK Ek m. 4/II de, yeniden de erleme oran na göre belirlenen parasal s n rlar n uygulanma alan daralt larak, parasal s n rlardaki art - fl n, art fl n yürürlü e girdi i tarihten önce ilk derece mahkemelerince nihai olarak karara ba lanm fl davalar ile bölge adliye mahkemesi karar üzerine yeniden bak lan davalarda ve Yarg tay n bozma karar üzerine karar bozulan mahkemece yeniden bak lan davalarda uygulanmayaca düzenlemifltir. 3) HUMK da öngörülen parasal s n rlar d fl nda, HUMK un çeflitli maddelerinde para cezas yapt r m öngörülmüfltür. HUMK Ek m. 4/I de para cezalar na yer verilmemifltir. Dolay s yla, HUMK da düzenlenen para cezalar (HUMK m. 36/IV, 90, 150/III, 253/I, 271/I, 313, 319, 422/I, 454 ve 576/II) her y l yeniden belirlenmeyecektir. Bu para cezalar en son 1/4/2005 tarihinde yürürlü e giren 5252 say l Türk Ceza Kanununun Yürürlük ve Uygulama fiekli Hakk nda Kanun 10 ile artt r lm flt r. II. YEN DEN DE ERLEME ORANINA GÖRE PARASAL SINIRLARIN BEL RLENMES NE DA R UYGULAMANIN BAfiLANGIÇ TAR H 4) 5236 say l Kanunun yürürlük maddesi olan 22. maddesi, 5328 say l Çeflitli Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanunun 11 geçici 1. maddesi b bendi ile de iflikli e u ram flt r. Bu düzenleme ile, 5236 say l Kanunun 22. maddesinde yer alan 1 Nisan 2005 ibaresi 1 Haziran 2005 olarak de ifltirilmifltir. Bu ba lamda, 5236 say l Kanun ile (9) Mahkemece, 5236 say l Kanunla de iflik HUMK.nun ek 4. maddesine göre görevsizlik karar verilmifl - tir. HUMK ek 4. madde tarihinde yürürlü e girmifltir. Dava, bu maddenin yürürlük tarihin - den önce tarihinde aç lm flt r. Bu husus gözetilerek iflin esas na girilerek karar verilmesi gerekirken, görevsizlik karar verilmesi do ru görülmemifltir. (Y. 5. HD. nin 18/7/2005 T., 2005/6598 E. ve 2005/8793 K. say l karar, Kazanc Hukuk Otomasyonu). Bu noktada belirtmek isteriz ki, her ne kadar HUMK ek m. 4, 1/6/2005 tarihinde yürürlü e girmifl ise de, 1/1/2006 tarihinden itibaren uygulanmaya bafllanm flt r (Bkz. no. 4). Bu ba lamda, (1/6/2005 de il) 1/1/2006 tarihinden önce aç lm fl davalar bak m ndan, görev s n r n n yeniden de erleme oran na göre belirlenmesi sebebiyle görevsizlik karar verilemeyece ini düflünmekteyiz. (10) RG. T.: 13/11/2004, S.: (11) RG. T.: 31/3/2005, S.: (12) Bkz. Kuru Baki/Arslan Ramazan/Y lmaz Ejder, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ve lgili Mevzuat, 29. Bask, Ankara, Yetkin Yay nlar, 2006, s. 227; Pekcan tez/tafl Korkmaz/Meriç, a.g.e., s. 258 dp. 156.

5 HUMK daki Parasal S n rlar n Belirlenmesi Ar. Gör. M. E.Yard m HUMK na eklenen ek m. 4, 1/6/2005 tarihinde yürürlü e girmifltir 12. Bir görüfle göre, HUMK Ek m. 4 uyar nca Maliye Bakanl nca belirlenecek (yeniden de erleme oranlar ) her takvim y l bafl ndan itibaren geçerli oldu- undan, bu oranlar n; 5328 say l Yasan n geçici 1. maddesiyle 1 Haziran 2005 olarak belirlenen yürürlük tarihinden bu y l sonraki tarih olan 1 Haziran 2006 dan itibaren uygulanmas gerekir. 13 Var lan sonuca kat lamamaktay z. fiöyle ki; HUMK Ek m. 4 de aç kça her takvim y l bafl ndan geçerli olmak üzere yeni parasal s n rlar n belirlenece i öngörülmüfltür. Takvim y l bafl ise, o y l n birinci ay n n birinci günü oldu undan, HUMK Ek m. 4 e göre parasal s n rlar, bu maddenin yürürlü e girdi i 1/6/2005 tarihinden sonraki takvim y l bafl olan 1/1/2006 tarihinden itibaren uygulanacakt r. Baflka bir anlat mla, 5236 say l Kanun 1/6/2005 tarihinde yürürlü e girdi inden, 2005 y l için parasal s n rlar yeniden de erleme oran na göre de iflmemifltir y l nda geçerli olan parasal s n rlar 5219 say l Kanun 14 ile belirlenen parasal s n rlard r 15. HUMK Ek m. 4 çerçevesinde, 2006 y l ve devam ndaki y llarda geçerli olacak parasal s n rlar belirlenecektir. Nitekim, Yarg tay 3. HD., 26/12/2005 T. ve 2005/12426 E., 2005/14370 K. say l karar yla say l Kanunun yürürlük tarihi 5328 say l yasa ile 1/6/2005 olarak de- ifltirilmifl ise de görev, kesin hüküm, istinaf, temyiz, Yarg tay da duruflma, senetle ispata ve sulh mahkemelerindeki taksim davalar nda muhakeme usulünün belirlenmesine iliflkin parasal s n rlar n her y l yeniden de erleme oran na göre artt r lmas hakk ndaki yasal düzenlemelerin yürürlük (uygulanma) tarihinin 1/1/2006 oldu una hükmetmifltir. Yarg tay 4. HD. nin 22/2/2006 T. ve 2005/15359 E., 2006/1542 K. say l karar nda da 17, HUMK Ek m.4 de belirtilen uygulaman n, bu maddede yer alan her takvim y l bafl ndan geçerli olmak üzere ibaresi nedeniyle, yürürlük tarihinden sonraki ilk takvim y l bafl olan 1/1/2006 tarihinden itibaren uygulanaca belirtilmifltir. III.YEN DEN DE ERLEME ORANINA GÖRE PARASAL SINIRLARIN HESAPLANMASI VE B R ÖRNEK 5) HUMK Ek m. 4 e göre, 2006 ve devam y llarda, HUMK da yer alan parasal s n rlar n yeniden de erleme oran na göre belirlenebilmesi için bir önceki y l n parasal s n r n ve o y l n yeniden de erleme oran n bilmek gerekir. Yeniden de erleme oran, 213 say l Vergi Usul Kanununun mü- (13) Kuntman Osman, Yay n Kurulu Notu, stanbul Barosu Dergisi, C.: 80, S.: 2006/4, s (14) RG. T.: 21/7/2004, S.: (15) Bkz. no 7 deki tablo. (16) Kazanc Hukuk Otomasyonu. (17) Yarg tay Kararlar, stanbul Barosu Dergisi, C.: 80, S.: 2006/4, s ; Kazanc Hukuk Otomasyonu.

6 1068 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 3 Y l 2007 kerrer 298. maddesinin (B) f kras na istinaden y ll k olarak hesaplan r ve ilan edilir. 353 S ra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i 18 uyar nca, 2005 y l için yeniden de erleme oran %9,8 olarak belirlenmifltir. Buna karfl l k, bu yeniden de erleme oran sene içinde belirlenen tek yeniden de erleme oran de ildir. Vergi kanunlar ndan kaynaklanan nedenlerle, yeniden de- erleme oran n n geçici vergi dönemlerinde de belirlenmesi ihtiyac ortaya ç kmaktad r. HUMK Ek m.4 de say lan parasal s n rlar n belirlenmesi bak m ndan, tüm y l için nihai olarak belirlenen yeniden de erleme oran n n esas al nmas gerekir. Hangi yeniden de erleme oran n n esas al - naca konusunda dikkat edilmesi gereken bir di er husus da fludur: HUMK Ek m. 4 de her ne kadar Maliye Bakanl nca tespit edilen yeniden de erleme oran denilse de, Maliye Bakanl n n belirledi i de erleme oran n, VUK mükerrer m. 298/1 son c. uyar nca, Bakanlar Kurulunun belli oranlarda de ifltirme yetkisi vard r. Bu ba lamda, yeniden de erleme oran Bakanlar Kurulunca de ifltirilmifl ise, HUMK Ek m. 4 de belirtilen parasal s n rlar n Bakanlar Kurulu taraf ndan belirlenen nihai yeniden de erleme oran esas al narak tespit edilmesi gerekir düflüncesindeyiz. 6) HUMK da yer alan parasal s n rlar n yeniden de erleme oran na göre belirlenmesini bir örnek vererek aç klayal m. 21/7/2004 tarihinde Resmi Gazetede yay nlanmas ile yürürlü e giren 5219 say l Kanunun 2. maddesinin A f kras ile HUMK da yer alan parasal s n rlar de ifltirilmifl ve bu düzenleme uyar nca ispat s n r ( TL) 400 YTL 19 olarak belirlenmifltir. Yukar daki aç klamalar m z do rultusunda, ispat s n r 21/7/2004 tarihinden 1/1/2006 tarihine kadar 400 YTL olacakt r. 1/1/2006 tarihinden 1/1/2007 tarihine kadar geçerli olacak parasal s - n r ise 2005 y l için belirlenen yeniden de erleme oran na göre (%9,8) belirlenecektir. fiimdi, ispat s n r n yeniden de erleme oran na göre artt r rsak, 400 X 109,8 = 439,20 YTL sonucunu elde ederiz; HUMK Ek m. 4/I uyar nca elde edilen de erin 10 YTL yi aflmayan küsuratlar dikkate al nmayaca ndan, 2006 y l nda geçerli olan ispat s n r 430 YTL olmaktad r y l için ise ispat s n r, 430 YTL nin 2006 y l için belirlenen yeniden de erleme oran na göre artt r lmas ile bulunacakt r. 363 S ra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i 20 uyar nca 2006 y l için yeniden de erleme oran %7,8 dir. Dolay s yla, 2007 y l için ispat s n r (430 YTL X %107,8 = 463,54 YTL) 460 YTL dir. (18) RG. T.: 18/11/2005, S.: (19) Miktar 5083 say l Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakk nda Kanun uyar nca Yeni Türk Liras na çevrilmifltir (RG. T.: 31/4/2004, S.: 25363). (20) RG. T.: 28/11/2006, S.:

7 HUMK daki Parasal S n rlar n Belirlenmesi Ar. Gör. M. E.Yard m ) Tablo 21/7/2004 1/1/2006 1/1/2007 HMK Tasar s 31 / 12 / / 12 / / 12 / 2007 Görev S n r (HUMK m. 8/I) YTL YTL YTL YTL spat S n r (HUMK m. 288) 400 YTL 430 YTL 460 YTL 5.00 YTL Temyiz S n r (HUMK m. 427) YTL YTL YTL stinaf S n r (HUMK m. 426/A) YTL YTL YTL YTL Temyiz S n r (HUMK m. 428) YTL YTL YTL YTL Duruflma S n r (HUMK m. 438/I) YTL YTL YTL YTL Basit Usul S n r (HUMK m. 566/I) YTL YTL YTL SONUÇ Parasal s n rlar n yeniden de erleme oran na göre hesaplanmas ilk bak flta biraz kar fl k gözükse de, bu hesaplama özel ve teknik bir bilgi gerektirmemektedir. Buna karfl l k, ülke çap nda binlerce hakimin, on binlerce avukat n ve say s z ilgilinin bu hesaplamalar her bir somut olay için bizzat kendilerinin yapmas, ciddi bir emek israf olarak de erlendirilebilir. Bunun yan nda, mahkemelerin bu parasal s n rlara iliflkin matematiksel hesaplamalar yapmalar, parasal s n rlar üzerinde sehven farkl sonuçlara ulafl lmas na ve birlik sa lanamamas na sebep olabilir 22. Bu sak ncalar n giderilmesi, her sene bafl nda konuyla ilgili bir tebli yay mlanmas yla veya yol gösterici nitelikte olarak Adalet Bakanl n n ilgili biriminin gerekli hesaplamalar yaparak her y l bafl nda ilan etmesiyle mümkündür. Buna karfl l k, hem mevzuat taramas sonucu tespit edebildi imiz, hem de uygulamada gördü ümüz kadar yla, bu konuda mevcut bir düzenleme veya resmi bir kurumun yaz s bulunmamaktad r. Belirtti imiz hususlar neticesinde, parasal s n rlar n HUMK Ek m. 4 te düzenlenen esaslara uygun olarak Adalet Bakanl taraf ndan hesaplanmas ve her sene bafl nda düzenli olarak yay mlanmas n n veya ilan edilmesinin yerinde olaca n düflünmekteyiz. (21) stinaf Mahkemelerinin göreve bafllamas ndan sonra geçerli olacak temyiz s n r. (22) Bu konuda bir örnek için bkz. Pekcan tez Hakan/Akkan Mine/Yeflilova Bilgehan/Eriflir Evrim, çtihatl cra ve flas Kanunu ve lgili Mevzuat, Ankara, Yetkin Yay nlar, 2006, s. 564 dp. 289.