İLLERARASI REKABETÇİLİK ENDEKSİ

Transkript

1 İLLERARASI REKABETÇİLİK ENDEKSİ Deloitte Türkiye nin katkılarıyla hazırlanmıştır.

2

3 Önsöz İllerarası Rekabetçilik Endeksi Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği (URAK), Türk Halkının refah seviyesinin artırılmasını, etik değerlerden taviz vermeden, hızlı ve sürdürülebilir ekonomik büyüme, kültürel ve sosyal alanlardaki gelişmeler vasıtasıyla, sektörel ve bölgesel rekabet stratejilerinin hazırlanmasını ve bu stratejilerin hayata geçirilmesini sağlamak amacıyla kurulmuş bir sivil toplum örgütüdür. URAK, ülkemizin küresel arenadaki rekabet yarışını sürdürülebilir kılma hedefinde, ulusal bazda olduğu kadar yerel bazda oluşturulan yaklaşımların büyük önem taşıdığının bilinci ile ülkemiz için gerekli stratejilerin oluşturulması ve uygulamaya geçirilmesi yolunda somut projeler ortaya koymaktadır. Bilgiye ulaşımın çok kolay ama doğru ve güvenilir bilgiye ulaşımın ise zor olduğu çağımızda; doğru stratejilerin oluşturulması, belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi açısından son derece önemlidir. Bu noktadan yola çıkan URAK, Türkiye de ilk defa 81 ilin rekabetçilik seviyelerinin kapsamlı olarak incelendiği ve her sene düzenli olarak kamuoyu ile paylaşılacak olan İllerarası Rekabetçilik Endeksi projesinin ilk sonuçlarını geçen yıl açıklamıştı. İllerarası Rekabetçilik Endeksimiz, açıklanması sonrasında bütün illerimizden çok büyük bir ilgi gördü ve elimizden geldiği kadarı ile ekip olarak davet aldığımız illere giderek o il konusundaki analizlerimizi şehrin önde gelen kararvericileri ile paylaşma heyecanını duyduk. Bu sene ikincisini sizlerle paylaşmanın mutluluğunu yaşadığımız İllerarası Rekabetçilik Endeksi, bir sene içerisinde 81 ilimizin rekabetçilik seviyesinde nasıl bir değişim olduğunu sergilemesi açısından çarpıcı sonuçlar içeriyor. Özellikle Doğu ve Güneydoğu daki sınır illerimizdeki yükseliş, komşularımızla olan ticaretimizin artmasının bir göstergesi olarak rekabetçiliklerine yansıyor. Diğer taraftan krizin etkisi ile ihracat yapan illerimizde yavaş da olsa bir gerilemeyi diğer önemli bir gelişme olarak endeksimizde gözlemliyoruz. Türkiye deki illerin rekabetçiliğinin Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesinden, Markalaşma Becerisi ve Yenilikçiliğe, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyelinden, Erişilebilirliğe kadar göreceli ve kapsamlı olarak değerlendirildiği endeksimizin, gerek ulusal gerekse yerel düzeyde hedeflerin belirlenmesi, ilgili stratejilerin oluşturulması ve bu kapsamda ortaya konulan projelerin çıktılarının değerlendirilmesi yolunda, karar vericilere ve araştırmacılara önemli bir girdi sağlayacağını düşünüyorum. Çalışmanın hazırlanmasında ve yaptığımız yurt gezilerinde kamuoyu ile paylaşılmasında URAK adına yoğun bir çalışma sergileyen Prof. Dr. Kerem Alkin, Doç. Dr. Melih Bulu, Ayça Cangel, ve Ali Ünal a; Projeye ilişkin görüşlerini bizimle paylaşan ve ayrıca sponsor olarak destek veren başta Sayın Sait Gözüm olmak üzere Deloitte Türkiye ekibine teşekkürü bir borç biliyor ve çalışmamızın memleketimize faydalı olmasını diliyorum. Ali Y. Koç Yönetim Kurulu Başkanı Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği (URAK)

4 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Çalışma Hakkında Deloitte olarak, ülkemizin dolayısı ile illerimizin ve yakın zamanda kalkınma ajanslarının kurulması ile daha çok önem kazanmaya başlayan bölgelerimizin rekabetçiliği alanında her türlü çalışmayı desteklemeyi kendimize hedef olarak aldık. Bu yıl ikincisi gerçekleştirilen URAK İllerarası Rekabetçilik Endeksi çalışması buna güzel bir örnek. Bu güzel çalışma bizlere, rekabetçilik kavramını iller ve bölgeler bazında ele almanın hem analitik hem de politika açısından ne kadar aydınlatıcı ipuçları vermekte olduğunu göstermektedir. Bünyesinde bulundurduğu firmaların verimliliklerini doğrudan olumlu etkileyecek dışsal etkenlerin gerek yerel gerekse bölgesel bazda oluşmakta olduğunu tüm dünyada ve özellikle de ulus olarak rekabet içerisinde olduğumuz ülkelerde açıkça gözlemlemekteyiz. Bu çalışmanın, ülkemizdeki illeri ve bölgeleri, belli kriterleri baz alarak rekabetçilik açısından bir sıraya sokmanın ötesinde bir işlevi olduğunu söylemeden geçemeyiz. Bu çalışmanın sonuçlarının, iyi analiz edildikleri takdirde, illerin ve bölgelerin rekabet güçlerini artırmak ve markalaşmalarına katkıda bulunmak, yatırım alanlarına ve değiştirilmesi gereken politikalara dikkati çekmek için önemli bilgileri barındırdığına dikkat çekmek isteriz. Eğitilmiş işgücü arzından, fiziki ve kurumsal altyapıya uzanan, işletmelerin bir arada bulunmasının yarattığı sinerjiden, endüstriyel gelişim, eğitim ve sağlık programlarına kadar pek çok unsur rekabetçiliği önemli ölçüde etkilemektedir. Özellikle illerin marka haline dönüşmesi için uygulanan ve uygulanabilecek endüstriyel gelişim programları ve diğer stratejiler bu alanda pek çok başarılı örneğin olduğunu bize göstermektedir. Bu çalışma içerisinde şehirlerin markalaşması sürecinde kritik başarı faktörleri ve bazı başarı hikayelerini de aktarmaya gayret edeceğiz. Deloitte olarak, URAK yönetimini ve çalışmaya katkı sağlayan kıymetli mensuplarını böyle bir çalışmayı istikrarlı bir şekilde sürdürmelerinden dolayı kutluyoruz. Çalışmanın ve arkasında yatan felsefenin pek çok ilimize, belediyelerine, ticaret ve sanayi odalarına, il özel idarelerine ve kalkınma ajanslarına ilham verici olmasını diliyoruz. Saygılarımızla, M. Sait Gözüm Yönetim Kurulu Üyesi ve Ortak Deloitte Türkiye

5 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği (URAK) hakkında Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği (URAK), Türk Halkının refah seviyesinin artırılmasını, etik değerlerden taviz vermeden, hızlı ve sürdürülebilir ekonomik büyüme, kültürel ve sosyal alanlardaki gelişmeler vasıtasıyla, sektörel ve bölgesel rekabet stratejilerinin hazırlanmasını ve bu stratejilerin hayata geçirilmesini sağlamak amacıyla kurulmuş bir sivil toplum örgütüdür. Özel sektör, üniversite ve kamudan temsilcileri bünyesinde bulunduran URAK, çalışmalarına Türkiye nin rekabet gücünü artırmak için teorik ve uygulamalı projeleri hayata geçirerek devam etmektedir. Deloitte hakkında Denetim, vergi, yönetim danışmanlığı ve kurumsal finansman hizmetlerinde dünyanın en büyük kuruluşlarından biri olan Deloitte,14 dan fazla ülkede, 165 binden fazla personeli ile faaliyet gösteriyor. İleri teknoloji kullanan, değişik alanlardaki bilgi ve becerilerini bir araya getiren Deloitte, dünya çapındaki tüm müşterilerine aynı yüksek kaliteli hizmeti sunmayı ilke edinmiştir. Müşteri portföyündeki ülke, dil, para birimi ve kültür farklılıkları, kuruluşun gelişmekte olan pazarlardaki liderliğinin bir göstergesini oluşturuyor. Türkiye de çalışmalarına 1986 yılında başlayan Deloitte faaliyetlerini İstanbul ve Ankara da 9 ü aşkın çalışanıyla sürdürüyor. Deloitte un Türkiye de denetim, vergi, yönetim danışmanlığı, kurumsal finansman ve kurumsal risk alanlarında hizmet veriyor.

6 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Raporu Hazırlayanlar Prof. Dr. Kerem Alkin 1965 yılında İstanbul da doğdu. Saint-Michel Fransız Lisesi ni, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi ni bitirdikten sonra, 1987 yılı ağustos ayından itibaren araştırma görevlisi olarak İstanbul Üniversitesi nde akademik kariyerine başladı. Eylül 1988 de yüksek lisansı, Şubat 1993 de ise doktora çalışmalarını İktisat Anabilim Dalı altında tamamlandı. Ağustos 1993 de Yardımcı Doçent kadrosuna atandı. Kasım 1998 de Doçentlik unvanına hak kazandı. Eylül 21 e kadar önce Yardımcı Doçent, ardından Doçent olarak İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi nde görev yaptı. Ekim 21 den itibaren İstanbul Ticaret Üniversitesi nde akademik kariyerini sürdürdü. Nisan 24 de Profesörlük unvanına hak kazandı. 1 Eylül 24 den bu yana Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü görevini yürütmektedir.1987 den bu yana sürdürmekte olduğu akademik görevleri çerçevesinde, İstanbul Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Hava Harp Okulu, Deniz Harp Okulu, Harp Akademileri Komutanlığı, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Galatasaray Üniversitesi ve Bahçeşehir Üniversitesi nde, kısa ve uzun süreli öğretim üyeliği görevlerinde bulunmuştur ve öğretim üyeliği görevini sürdürmektedir. Pek çok ulusal ve uluslararası ölçekte projede görev almış ve oturumlarda raportörlük, oturum başkanlığı ve konuşmacı olarak görev almıştır. Makro ekonomi ve finans alanının farklı konularda araştırma ve çalışmalarını sürdürmektedir. Doç. Dr. Melih Bulu Melih Bulu, lisans eğitimini 1992 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü nde, Yüksek Lisans ve Doktora eğitimlerini ise Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümü nde tamamladı. Çalışma hayatında gerek profesyonel gerek girişimci olarak birçok üretim ve servis firmasında değişik seviyelerde görev alan Bulu, 24 yılından beri Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu nun Genel Koordinatörlüğünü yürütmektedir. URAK Genel Koordinatörü olarak Türkiye nin küresel rekabet gücünün artırılması konusundaki ulusal, yerel ve sektörel bazda strateji ağırlıklı çalışmalara destek sağlamaktadır. Melih Bulu 28 yılından itibaren ek olarak Türkiye Enerji Verimliliği Konseyi Başkan Yardımcılığı görevini de yürütmektedir. Doç.Dr. Bulu yarı zamanlı olarak Yeditepe ve İstanbul Ticaret Üniversiteleri Yüksek Lisans Programlarında Strateji ve Oyun Teorisi derslerini vermektedir.

7 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Lisans derecesini Endüstri Mühendisliği ve Bilgisayar Mühendisliği üzerine Bahçeşehir Üniversitesi nde tamamlayan Ayça Cangel, halen İstanbul Teknik Üniversitesi nde Bölge Planlama alanında yüksek lisans eğitimine devam etmektedir. 24 yılından beri URAK bünyesinde; Bölgesel Kalkınma, Kümelenme ve Rekabetçilik üzerine çeşitli projelerde görev alan Cangel, halen URAK ta İdari Koordinatör olarak görev yapmaktadır. Ayça Cangel, özellikle şehir rekabetçiliği konusunda istatistik ve simulasyon uygulamaları kullanılmasına yönelik uygulama ve teorik çalışmalarla ilgilenmektedir. Ayça Cangel Lisans eğitimini 22 yılında İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü nde tamamlayan Ali Ünal, profesyonel çalışma hayatında yatırım bankalarının fon yönetimi ve araştırma bölümlerinde görev aldı. 27 yılında University of East London da MBA programından mezun olan Ünal, 28 yılından itibaren URAK ın bölgesel ve sektörel rekabetçilik projelerinde yer almıştır. Özellikle şehirlerin ve sektörlerin gelişmeleri ve gerilemeleri konularında uygulama ve teorik çalışmalara ilgisi olan Ali Ünal, URAK Bilimsel Çalışma Grubu üyesidir. Ali Ünal

8 İllerarası Rekabetçilik Endeksi 28-29

9 İllerarası Rekabetçilik Endeksi İçindekiler Kavramsal Çerçeve 1 Endeks Değerlendirmeleri 9 İl Değerlendirmeleri 43 İBBS Düzey 2 Bölge Değerlendirmeleri 27 Şehirsel Markalaşma 235

10 İllerarası Rekabetçilik Endeksi 28-29

11 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Kavramsal Çerçeve 1

12 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Kavramsal çerçeve çalışmanın amacı Bölgesel Rekabet Gücü ya da Bölgesel Rekabet Edebilirlik kavramı, bölgelerin bir yandan dış rekabet koşulları içerisinde uluslararası pazarlara yönelik mal ve hizmet üretebilmeleri bir yandan da bölge içi yüksek ve sürdürülebilir gelir seviyeleri, istihdam olanakları yaratabilmeleri olarak tanımlanabilir. Ekonomik bölgelerin rekabet güçlerinin daha üst seviyeye çıkarılması için rakiplerine göre rekabet edebilirlik seviyelerinin ölçülmesi ve anlaşılması önemlidir. Bu ekonomik bölgeler, ülke ve hatta ülkelerin birlikteliği ölçeğinde olabileceği gibi şehir, ilçe ya da bir organize sanayi sitesi ölçeğinde de olabilir. Bölgeler arasındaki rekabetçilik gücünün ölçümü günümüzde ülkeler bazında yıllık olarak değişik kurumlar tarafından düzenli olarak yapılıp ilan edilmektedir. Günümüzde geleneksel kalkınma programlarının geçerliliğini yitirmeye başlaması ile Kent Rekabetçiliği kavramının öne çıktığı görülmektedir. Şehirlerin ekonomik anlamda rekabet edebilirliği veya ne kadar rekabetçi olduklarının tespit edilebilir olması, o şehirde yaşayan insanların geleceklerini kontrol edebilmeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda; bölgesel ve sektörel stratejilerin oluşturulmasını ve hayata geçirilmesini kendisine misyon edinen URAK, bu alandaki eksikliği öngörerek Türkiye de ilk defa şehirlerin rekabetçiliğinin her sene yenilenebilir şekilde ölçümlenmesi amacıyla İllerarası Rekabetçilik Endeksi projesini hayata geçirmiştir. Ülkeler, hesaplanan endekslere göre küresel rekabet yarışında yerlerini görebilmekte, böylece eksikliklerini giderebilmek ve gerekli çalışmaları yapabilmek için fırsat bulabilmektedirler. Uluslararası düzeyde yapılan rekabetçilik endeksi çalışmalarında öne çıkan ve her yıl ülkeler düzeyinde yayınlanan önemli iki çalışma Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum - WEF) tarafından Küresel Rekabetçilik Endeksi ve Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü (International Institute of Management Development-IMD) tarafından yayınlanan Dünya Rekabetçilik Yıllığı dır. Bu makro çalışmaların yanısıra mikro düzeyde hazırlanan endeksleri incelediğimizde Avrupa Komisyonu, İngiltere, Finlandiya ve bazı akademik, danışmanlık ve finans kuruluşlarının zaman zaman yayınlamış olduğu bölgelere yönelik gerçekleştirilen rekabetçilik endeksi çalışmalarının da mevcut olduğu görülmektedir. Türkiye de ise bu konudaki en güncel çalışma, 23 senesinde Devlet Planlama Teşkilatı(DPT) tarafından gerçekleştirilen ve illerin sosyo-ekonomik gelişmişliklerini gösteren sıralamadır. 2

13 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Endeksin gelişim süreci Temelleri URAK ın kuruluş yıllarına dayanan endeks çalışmasında, öncelikli olarak geniş bir literatür taraması gerçekleştirilmiş, dünyada ve Türkiye de bu konuda yapılan çalışmaların ve analizlerin incelenmesi sonucunda çalışma ilk şeklini almıştır. Dünya Ekonomik Forumu ve Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü tarafından her yıl hazırlanmakta olan rekabetçilik endekslerinde kullanılan; pazar yapısı, devletin etkinliği, faiz oranları veya finansal pazarların durumu gibi birçok verinin il düzeyinde kullanılamamasıyla birlikte, bahsi geçen uluslararası düzeydeki çalışmalar, endeksin şekillenmesinde önemli birer başvuru kaynağı görevi görmüştür. Huavari, Kangasharju ve Alanen tarafından 21 senesinde Finlandiya nın şehirlerine yönelik gerçekleştirilen rekabetçilik endeksi çalışmaları İllerararası Rekabetçilik Endeksi nin gelişim sürecinde temel olarak göz önünde bulundurulmuştur. Bölge bazında belirli yıllık yayınlanan veriler dikkate alındıgında Huavari vd. (21)* tarafından Finlandiya için yapılan endeks çalısmasının Türkiye ye uyarlanmasında bazı eksiklikler tespit edilmiş, bu eksiklikler giderilerek İllerarası Rekabetçilik Endeksinin iskeleti Türkiye için oluşturulmuştur. İlk olarak 24 verileri ile 36 değişken baz alınarak hazırlanan İllerarası Rekabetçilik Endeksi; bir akademik makale ile kamuoyuna maledilmiş**, ardından kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşu temsilcileri ile akademisyenlerden oluşan geniş bir tabandan alınan uzman görüşleri ve geri bildirimler ışığında, o tarihten bu yana tekrar tekrar gözden geçirilerek son halini almıştır. Türkiye nin saygın iktisatçıları ve ekonomi köşe yazarları, gerçekleştirilen toplantılarda endeks ile ilgili geribildirimler vermişler ve Türk reel sektörüne ve dünya ekonomilerine hakim uzmanlar ve yöneticiler, çalışmanın zenginleşmesine katkıda bulunmuşlardır. Gerçekleştirilen detaylı analizler ve alınan geribildirimler sonucunda çalışmanın son halini aldığı konusunda fikirbirliğine ulaşılmış ve endekse ait ilk sonuçlar URAK İllerarası Rekabetçilik Endeksi başlığı altında Aralık 28 de ilk defa kamuoyu ile paylaşılmıştır. İllerarası Rekabetçilik Endeksi ni benzeri diğer çalışmalardan ayıran en güçlü yanı; yıllık bazda ve düzenli olarak yayınlanan veriler üzerine inşa edilmiş olmasıdır Aralık 28 den bugüne kadar endeks çalışması farklı platformlarda tartışılmıştır; gerek endeks çalışması kapsamında yapılan il ziyaretlerinde gerekse Derneğimizin katılım göstermiş olduğu ulusal ve uluslararası kongre ve seminerlerde sonuçlar değerlendirilmiş, endeksin metodolojisi ile ilgili herhangi bir olumsuzlukla karşılaşılmamıştır. Bununla beraber son bir sene boyunca yapılan gözlemler sonucunda endeksin hesaplama yönteminde herhangi bir değişikliğe gidilmezken, kullanılan alt değişkenler bazında bazı değişikliklere gidilmesi uygun görülmüştür. Özellikle erişilebilirlik alt endeksi kapsamında limanların sadece yük taşımacılığı değil, yük ve/veya yolcu taşımacılığı yapılan limanlar olarak ele alınması, demiryolu ağına bağlı olunması konusunda il sınırının gözönünde bulundurulması, ilk endeks çalışmasında kullanılan ilde kilometrekareye düşen il ve devlet yolu uzunluğu değişkeninin çalışmadan çıkarılarak yerine ilde kilometrekareye düşen bölünmüş yol uzunluğu değişkeninin kullanılması URAK İllerarası Rekabetçilik Endeksi da gerçekleştirilen değişiklikler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda geçmiş yıla kıyasla değerlendirilmelerin ve karşılaştırmaların doğru ve güvenilir yapılabilmesini sağlamak amacıyla URAK İllerarası Rekabetçilik Endeksi çalışması revize edilmiş olup, bu çalışmada her iki yıla ait sonuçlar ve karşılaştırmalara yer verilmiştir. * Huavari, J., Kangasharju, A., ve Alanen, A., 21. Constructing an Index for Regional Competitiveness, Pellervo Economic Research Institute Working Papers, No:44, Helsinki. ** Kerem, A., Bulu, A. Ve Kaya, H., 27. İllerarası Rekabet Endeksi: Türkiye deki İllerin Rekabetçilik Seviyelerinin Göreceli Olarak Ölçülebilmesi için Bir Yaklaşım, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:6 Sayı:11 Bahar 27/2, s

14 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Metodoloji Literatür çalışmalarının yanısıra il düzeyinde yayımlanan veriler de gözününde bulundurularak yapılan çalışmalarda endeksin dört ana değişkenden oluşması benimsenmiştir. Bunlar: Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi (BSYK) Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik (MBY) Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli (TBÜP) Erişilebilirlik (E) İllerarası Rekabetçilik Endeksi ni oluşturan dört ana değişkenin her biri farklı sayıda alt değişkeni içermektedir. Bu değişkenlerin belirlenmesi sırasında daha önceden benzeri endekslerde kullanılan alt değişkenler, uzman görüşleri, odak grup çalışmaları ve veri bulma imkanları gözönünde bulundurulmuştur. Alt değişkenler belirlenirken, endeksin düzenli olarak yenilenebilmesi ve illerin katettiği mesafenin yıllar içinde düzenli bir şekilde ölçülebilmesi de dikkate alınmış ve iller düzeyinde belli bir dönemde yayınlanan veriler hesaplamalara dahil edilmiştir. İllerarası Rekabetçilik Endeksi hesaplama algoritması Endeks hesaplamalarında her ana değişkenin (alt endeks) değerinin hesaplanabilmesi için alt değişkenleri tanımlanmıştır. Tablo 1, Tablo 2 Tablo 3 ve Tablo 4 te bütün alt değişkenlerin ilgili ana değişken altındaki ağırlıkları bulunmaktadır. Bu ağırlıklar beşli bir likert skalası esas alınarak saptanmıştır. Eğer değişkenin endekse etkisi ters yönlü ise katsayı negatif olarak alınmıştır. Değişken ağırlıkları uzman görüşü yöntemine (expert opinion) başvurularak saptanmıştır. Hesaplama yöntemi sonucu elde edilen veriler, [,1] değerleri arasına normalize edilerek endeks değişken değerlerine ulaşılmıştır. Verilerin normalizasyonu aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır: 1* 4

15 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Verilerin normalizasyonu yapıldıktan sonra alt endeksler aşağıdaki formül ile hesaplanmaktadır: = = İllerarası Rekabetçilik Endeksi nde öncelikli amaç; illerin Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi, Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli ve Erişilebilirlik bakımından rekabetçilik seviyelerinin belirlenmesidir. Dolayısıyla toplam endeks oluşturulurken bu dört alt endeks eşit olarak ağırlıklandırılmıştır. Toplam Endeks = (BSYK+MBY+TB+E)/4 formülü ile hesaplanmaktadır. Aşağıda bulunan Tablo 1, 2, 3 ve 4 te ana değişkenlere ait alt değişkenler, değişkenlerin alındığı kaynaklar, bunlara ait ağırlıklandırmalar ve hesaplama yöntemleri görülmektedir. Tablo 1: Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi ana değişkenine ait alt değişkenler, ağırlıklandırmalar, hesaplama yöntemleri ve başvurulan kaynaklar Değişkenler Ağırlık Hesaplama Yöntemi Başvurulan Kaynak İlde Kişi Başına Düşen Öğretim Üyesi Sayısı 3 İldeki Bir Yüksek Öğrenim Programından Mezun Olan Kişi Sayısı (Yüksek Lisans dahil) 4 İldeki Bir Doktora Programından Mezun Olan Kişi Sayısı 4 Kişi Başına Düşen Uzman Hekim Sayısı 4 Mesleki ve Teknik Okul Mezunu Öğrenci Sayısı 4 İldeki öğretim üyesi sayısı/il nüfusu İldeki bir yüksek öğrenim programından mezun olan kişi sayısı (yüksek lisans dahil) İldeki bir doktora programından mezun olan kişi sayısı İldeki uzman hekim sayısı / İl nüfusu Mesleki ve teknik okul mezunu öğrenci sayısı ÖSS Başarı Oranı 3 ÖSS Başarı Oranı Kişi Başına Düşen Hastane Yatağı Sayısı 3 Kişi Başına Düşen Otomobil Sayısı 2 Kişi Başına Düşen Mevduat Miktarı 3 İlde İşlenen Suç Sebebiyle Kişi Başına Ceza İnfaz Kurumuna Giren Hükümlü Sayısı -3 Şehirleşme Oranı 3 İldeki hastane yatağı sayısı/il nüfusu İldeki otomobil sayısı/ İl nüfusu İldeki mevduat/ İl nüfusu Suçun işlendiği ile göre cezaevine giren hükümlü sayısı/ İl nüfusu İlde kent nüfusu/ilin toplam nüfusu(kır+kent) TC. Milli Eğitim Bakanlığı-TÜİK TC. Milli Eğitim Bakanlığı-TÜİK TC. Milli Eğitim Bakanlığı-TÜİK TC. Sağlık Bakanlığı- TÜİK TC. Milli Eğitim Bakanlığı-TÜİK Yükseköğretim Kurulu Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi TC. Sağlık Bakanlığı- TÜİK TC. Ulaştırma Bakanlığı-TÜİK Türkiye Bankalar Birliği-TÜİK T.C. Adalet Bakanlığı- TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu İlde Kişi Başına Düşen Alışveriş Merkezi Metrekaresi 3 İldeki Beş Yıldızlı Otel Yatak Kapasitesi 3 Kişi Başına Düşen Elektrik (Mesken) Tüketim Miktarı 3 İldeki toplam alışveriş merkezi büyüklüğü/il nüfusu İldeki 5 yıldızlı otel yatak kapasitesi İlde elektrik (mesken) tüketim miktarı/il nüfusu Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği (AYD)-TÜİK TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi-TÜİK 5

16 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Tablo 2: Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik ana değişkenine ait alt değişkenler, ağırlıklandırmalar, hesaplama yöntemleri ve başvurulan kaynaklar Değişkenler Ağırlık Hesaplama Yöntemi Başvurulan Kaynak Son Beş Yıla Ait Patent Tescil Ortalaması 4 Son Beş Yıla Ait Marka Tescil Ortalaması 4 Son Beş Yıla Ait Faydalı Model Tescil Ortalaması 4 Son Beş Yıla Ait Endüstriyel Tasarım Tescil Ortalaması 4 Süper Ligde Oynayan Futbol Takımı Varlığı 2 İlin son beş yıla ait patent tescil ortalaması İlin son beş yıla ait marka tescil ortalaması İlin son beş yıla ait faydalı model tescil ortalaması İlin son beş yıla ait endüstriyel tasarım tescil ortalaması Süper ligde oynayan futbol takımı varlığı Türk Patent Enstitüsü Türk Patent Enstitüsü Türk Patent Enstitüsü Türk Patent Enstitüsü Türkiye Futbol Federasyonu Tablo 3: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli ana değişkenine ait alt değişkenler, ağırlıklandırmalar, hesaplama yöntemleri ve başvurulan kaynaklar Değişkenler Ağırlık Hesaplama Yöntemi Başvurulan Kaynak Kullanılan Kredi Miktarı 3 İlde kullanılan kredi miktarı Türkiye Bankalar Birliği Tahakkuk Eden Vergi Miktarı 4 İlde tahakkuk eden vergi miktarı TC. Maliye Bakanlığı İlin İhracat Hacmi 4 İl merkezinde kayıtlı firmaları tarafından gerçekleştirilen ihracat toplamı T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı-TÜİK İldeki Toplam Kamu Yatırımı (Enerji, Ulaştırma-Haberleşme hariç) 2 İldeki toplam kamu yatırımı (enerji, ulaştırma-haberleşme hariç) Sanayi elektrik tüketim miktarı 4 Sanayi elektrik tüketim miktarı Açılan Şirket Sayısındaki Değişim 4 Kapanan Şirket Sayısındaki Değişim -2 Önceki yıla göre açılan şirket sayısındaki değişim Önceki yıla göre kapanan şirket sayısındaki değişim T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) İlde Gümrük Varlığı 4 Yatırım Teşvik Belgesi Verilen Sabit Yatırım Miktarı 2 Dış Ticaret Yapan Firma Sayısı 4 İlin İç Talep Potansyeli 3 İlde gümrük bulunuyorsa bu ile 1, bulunmuyorsa değeri verilmiştir. İlde yatırım teşvik belgesi verilen sabit yatırım miktarı İldeki dış ticaret yapan firma sayısı toplamı İlin toplam nüfusu/türkiye nüfusu TC. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı-TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu 6

17 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Tablo 4: Erişilebilirlik ana değişkenine ait alt değişkenler, ağırlıklandırmalar, hesaplama yöntemleri ve başvurulan kaynaklar Değişkenler Ağırlık Hesaplama Yöntemi Başvurulan Kaynak İlde Kişi Başına Düşen ADSL Aboneliği Sayısı 4 İlde Kişi Başına Düşen Sabit Telefon Hattı Sayısı 4 İle Uçak Seferinin Varlığı 4 İldeki ADSL abone sayısı/il nüfusu İldeki sabit telefon hattı sayısı/il nüfusu İle tarifeli uçak seferi var ise bu ile 1, tarifeli uçak seferi bulunan bir ile en çok 8 km mesafede bulunan illere.5, bu iller dışında kalan diğer illere değeri verilmiştir Türk Telekomünikasyon Anonim Şirketi Türk Telekomünikasyon Anonim Şirketi T.C. Ulaştırma bakanlığı- Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü Ulaştırma ve Haberleşme Alanında Kamu Yatırımı 3 İlin Otoyol Ağına Bağlı Olup Olmaması Durumu 4 İlde Kilometrekareye Düşen Bölünmüş Yol Uzunluğu 3 İlin Demiryolu Ağına Bağlı Olup Olmaması Durumu 4 İlde Liman Varlığı 4 Kilometrekare Başına Düşen Araç Sayısı -1 İlde haberleşme ve ulaşım sektörüne yönelik yapılan kamu yatırımı İl otoyol ağına bağlı ise bu ile 1, değilse değeri verilmiştir İldeki bölünmüş yol uzunluğu/ilin yüzölçümü T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı TC. Karayolları Genel Müdürlüğü TC. Karayolları Genel Müdürlüğü-TÜİK İl demiryolu ağına bağlı ise bu ile 1, değilse değeri verilmiştir T.C Devlet Demiryolları İlde liman bulunuyorsa bu ile 1, liman bulunan bir ile 8 km'den daha yakın olan illere,5, diğer illere ise değeri verilmiştir İldeki toplam araç sayısı/ilin yüzölçümü TC. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı TC. Ulaştırma Bakanlığı-TÜİK Geliştirilen endeks modeli, iller düzeyinde toplanan veriler ile değerlendirilerek her bir ilin rekabetçilik endeks değeri ortaya çıkarılmıştır. Verilerin geliştirilen endeks metodolojisine göre hesaplanmaları ile ulaşılan endeks değerleri bir sonraki bölümde görülmektedir. 7

18 İllerarası Rekabetçilik Endeksi 28-29

19 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Endeks Değerlendirmeleri 9

20 İllerarası Rekabetçilik Endeksi İllerarası Rekabetçilik Endeksi sonuçları Sonuçlar ile ilgili değerler Sıralama İl Endeksi'nde Genel Endeks Bazında Sırası 1 İstanbul 84,4 2 Ankara 48,58 3 İzmir 42,23 4 Kocaeli 36,24 5 Bursa 35,61 6 Eskişehir 32,5 7 Tekirdağ 29,81 8 Antalya 29,4 9 Adana 28,78 1 Hatay 27,1 11 Konya 27,3 12 Mersin 26,72 13 Kayseri 26,34 14 Gaziantep 26,26 15 Denizli 25,84 16 Trabzon 25,83 17 Aydın 25,27 18 Zonguldak 24,71 19 Samsun 24,59 2 Sivas 24,25 21 Muğla 24,1 22 Sakarya 22,8 23 Isparta 22,77 24 Yalova 22,49 25 Edirne 22,14 26 Balıkesir 21,3 27 Çanakkale 2,78 28 Kırklareli 2,11 29 Nevşehir 2,7 3 Kahramanmaraş 19,94 31 Manisa 19,82 32 Malatya 19,55 33 Uşak 19,37 34 Erzurum 19,31 35 Karabük 18,97 36 Kırıkkale 18,95 37 Elazığ 18,66 38 Sinop 18,45 39 Rize 18,22 4 Şanlıurfa 17,7 41 Diyarbakır 16,78 Sıralama İl Endeksi'nde Genel Endeks Bazında Sırası 42 Bartın 16,63 43 Giresun 16,3 44 Amasya 15,71 45 Bolu 15,39 46 Karaman 15,31 47 Afyon 15,25 48 Osmaniye 15,24 49 Erzincan 15,21 5 Van 15,18 51 Batman 15,16 52 Artvin 14,92 53 Tokat 14,61 54 Bilecik 14,29 55 Burdur 14,24 56 Ordu 14,2 57 Kütahya 13,87 58 Mardin 13,44 59 Adıyaman 12,72 6 Kastamonu 12,26 61 Çorum 12,2 62 Aksaray 12, Düzce 12, Çankırı 11,92 65 Kilis 11,64 66 Niğde 11,43 67 Kars 11,22 68 Ağrı 11,16 69 Kırşehir 11,2 7 Iğdır 1,83 71 Muş 9,89 72 Bitlis 9,1 73 Yozgat 9,7 74 Siirt 9,1 75 Bingöl 7,69 76 Şırnak 7,4 77 Ardahan 7,2 78 Bayburt 6,99 79 Tunceli 6,34 8 Hakkari 5,96 81 Gümüşhane 5,7 1

21 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Sıralama İl Endeksi'nde Genel Endeks Bazında Sırası 1 İstanbul 83,82 2 Ankara 48,61 3 İzmir 43,8 4 Bursa 36,18 5 Kocaeli 33,19 6 Eskişehir 29,92 7 Tekirdağ 29,65 8 Adana 28,98 9 Kayseri 26,643 1 Konya 26, Antalya 25,93 12 Hatay 25,87 13 Gaziantep 25,69 14 Mersin 25,33 15 Aydın 25,8 16 Denizli 25,5 17 Trabzon 24,73 18 Samsun 24,47 19 Balıkesir 24,1 2 Muğla 23,71 21 Yalova 22,98 22 Sakarya 22,9 23 Sivas 22,45 24 Rize 22,39 25 Manisa 22,28 26 Isparta 21,73 27 Zonguldak 21,5 28 Edirne 21,32 29 Kırklareli 2,78 3 Nevşehir 2,56 31 Kahramanmaraş 2,19 32 Çanakkale 2,16 33 Elazığ 19,95 34 Uşak 19,81 35 Erzurum 19,77 36 Malatya 19,31 37 Sinop 19,5 38 Karabük 18,96 39 Şanlıurfa 17,83 4 Kırıkkale 17,69 41 Tokat 17,68 Sıralama İl Endeksi'nde Genel Endeks Bazında Sırası 42 Erzincan 16,4 43 Diyarbakır 16,33 44 Karaman 16,26 45 Bartın 15,69 46 Giresun 15,68 47 Batman 15,55 48 Artvin 15,3 49 Ordu 15,26 5 Osmaniye 15,3 51 Afyon 14,98 52 Bolu 14,92 53 Burdur 14,68 54 Van 14,12 55 Bilecik 13,96 56 Kütahya 13,29 57 Aksaray 13,25 58 Mardin 13,2 59 Düzce 12,99 6 Adıyaman 12,6 61 Kastamonu 12,52 62 Amasya 12,5 63 Çankırı 11,86 64 Çorum 11,43 65 Kırşehir 11,4 66 Kilis 11,3 67 Siirt 1,96 68 Niğde 1,56 69 Muş 1,45 7 Kars 1,25 71 Yozgat 9,59 72 Bingöl 8,35 73 Ağrı 8,33 74 Iğdır 7,82 75 Bitlis 7,75 76 Gümüşhane 6,89 77 Bayburt 6,45 78 Tunceli 6,4 79 Hakkari 5,42 8 Ardahan 5,16 81 Şırnak 4,25 11

22 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Sonuçlar ile ilgili sıralamalar İl Endeksi'nde Genel Endeks Bazında Sırası Endeksi'nde Genel Endeks Bazında Sırası İstanbul 1 1 Ankara 2 2 İzmir 3 3 Kocaeli 4 5 Bursa 5 4 Eskişehir 6 6 Tekirdağ 7 7 Antalya 8 11 Adana 9 8 Hatay 1 12 Konya 11 1 Mersin Kayseri 13 9 Gaziantep Denizli Trabzon Aydın Zonguldak Samsun Sivas 2 23 Muğla 21 2 Sakarya Isparta Yalova Edirne Balıkesir Çanakkale Kırklareli Nevşehir 29 3 Kahramanmaraş 3 31 Manisa Malatya Uşak Erzurum Karabük Kırıkkale 36 4 Elazığ Sinop Rize Şanlıurfa 4 39 Diyarbakır İl Endeksi'nde Genel Endeks Bazında Sırası Endeksi'nde Genel Endeks Bazında Sırası Bartın Giresun Amasya Bolu Karaman Afyon Osmaniye 48 5 Erzincan Van 5 54 Batman Artvin Tokat Bilecik Burdur Ordu Kütahya Mardin Adıyaman 59 6 Kastamonu 6 61 Çorum Aksaray Düzce Çankırı Kilis Niğde Kars 67 7 Ağrı Kırşehir Iğdır 7 74 Muş Bitlis Yozgat Siirt Bingöl Şırnak Ardahan 77 8 Bayburt Tunceli Hakkari 8 79 Gümüşhane