T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak) ANA PLAN METNİ

Transkript

1

2 T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak) ANA PLAN METNİ Ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bölge

3 1

4 T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ÇALIŞMA EKİBİ* Yusuf BALCI İskender Cem LEBLEBİCİ Yakup PEKER Nadiye AKSAKAL Veli OĞUZ Genel Sekreter Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Birim Başkanı (Plan Koordinatörü) Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman (Plan Koordinatör Yardımcısı) Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman İdari ve Mali İşler Birim Başkanı (Genel Sekreter V ) Hakan OLTAN Manisa Yatırım Destek Ofisi, Koordinatör V. Doğan Selçuk ÖZTÜRK İzleme ve Değerlendirme Birimi, Uzman KATKI VERENLER** Dr. Yılmaz ÖZMEN Genel Sekreter ( ) Raziye DEMİR Planlama ve Ar-Ge Birimi, Uzman ( ) Dr. M. Hakan GÜNTÜRKÜN Planlama ve Ar-Ge Birimi, Uzman (2011) Seray KAÇMAZ Kubilay ŞİMŞEK Fatih GÖKYURT Ramazan ÖZMEN Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman Kalkınma Bakanlığı, Uzman Kalkınma Bakanlığı, Uzman Yrd. Başta İbrahim Tuğrul ÇINAR (Afyonkarahisar YDO Koordinatörü), Kutlu ESER (Kütahya YDO Koordinatörü), Dursun Kürşad MURAT (Uşak YDO Koordinatörü), Gökçe ÖZAYDIN (Uzman), Devrim Barış SUBAŞI (Manisa YDO Koordinatörü), İrem SUYOLCU (İnsan Kaynakları Yetkilisi), Naci Bahadır ŞANVER (Uzman), Hacı Mustafa TARKAN (Uzman) ve Mehmet Emin UĞUR (Bilgi İşlem Yetkilisi) olmak üzere, tüm T.C. Zafer Kalkınma Ajansı personelinin değerli katkı ve katılımlarıyla hazırlanmıştır. * 2014 yılı sonu itibariyle unvanlarına göre. ** Görev yaptıkları süredeki unvanlarına göre. 2

5 SEKTÖREL DANIŞMANLAR** Doç. Dr. Fatih ÇELEBİOĞLU Dumlupınar Üniversitesi (Kalkınma Kurulu Başkan V.) Prof. Dr. Kasım KARATAŞ Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr. Feza KARAER Uludağ Üniversitesi Doç. Dr. Fikret ZORLU Mersin Üniversitesi Doç. Dr. Sertaç GÖNENÇ Uludağ Üniversitesi Doç. Dr. Serkan GÜRLÜK Uludağ Üniversitesi ALT ÇALIŞMALARDA GÖREV ALANLAR** Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Adnan BARLAS Orta Doğu Teknik Üniversitesi Dr. Özdal KÖKSAL Ankara Üniversitesi İzzet ÇEVİK Ümit YILDIRIM Bahri AYDIN Ceyda DAYIOĞLU Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV)* * TEPAV ile ortaklaşa yürütülen çalışmalarda TEPAV adına Emin DEDEOĞLU, Ozan ACAR, Esen ÇAĞLAR, Bilgi ASLANKURT, N. Tunga KÖROĞLU, Ekrem CÜNEDİOĞLU, Selçuk SERTESEN, Ozan ÇOĞALAN, Çağlayan DÜNDAR görev almışlardır. ** Görev yaptıkları süredeki unvanlarına göre. 3

6 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ YÖNETİCİ ÖZETİ RAPORUN YAPISI PLANLAMA YAKLAŞIMI HUKUKİ KAPSAM PLANLAMA SÜRECİ ÖN HAZIRLIK SÜRECİ MEVCUT DURUM TESPİT SÜRECİ ODAKLANMA SÜRECİ POLİTİKA BELİRLEME SÜRECİ İSTİŞARE SÜRECİ PLAN ONAY SÜRECİ KATILIMCILIK STRATEJİSİ PLAN SİSTEMATİĞİ BÖLGEYE GENEL BAKIŞ GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM SANAYİ TARIM TURİZM MADEN ÇEVRE AFET YÖNETİMİ KENTSEL HİZMETLER İNSAN VE TOPLUM ENERJİ ULAŞIM

7 2.12 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ KÜRESEL GELİŞMELER BÖLGEYİ ETKİLEYEN ULUSAL YATIRIMLAR DİĞER BÖLGELERLE İLİŞKİLER VE KOORDİNASYON E DOĞRU ULUSAL POLİTİKALAR ÜST ÖLÇEK PLANLARDA BÖLGENİN YERİ BÖLGE VİZYONU GELİŞİM SENARYOLARI TEMEL İLKELER ANA AMAÇLAR TEMEL POLİTİKALAR DAHA REKABETÇİ BİR EKONOMİK YAPI YARATMAK YAŞAM KALİTESİNİ ARTTIRMAK BÖLGE İÇİ GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTMAK DENGELİ MEKÂNSAL ORGANİZASYON OLUŞTURMAK GELİŞME EKSENLERİ MEKÂNSAL BOYUT KADEMELENME KURGUSU ALT BÖLGE KURGUSU İLÇE BAZLI ÖNCELİKLENDİRME RİSKLER VE VARSAYIMLAR BÖLGESEL GELİŞME PLANI SANAYİ TARIM TURİZM MADEN ÇEVRE

8 4.6 AFET YÖNETİMİ KENTSEL HİZMETLER İNSAN VE TOPLUM ENERJİ ULAŞIM UYGULAMA SÜRECİ ve PROJELER SORUMLU VE İLGİLİ PAYDAŞLAR PROJE ÖNERİLERİ MEVCUT YATIRIMLAR KAMU YATIRIMLARI ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI Plan Kararlarının Uygulama Esasları İZLEME VE DEĞERLENDİRME MÜDAHALE ALANLARI PERFORMANS GÖSTERGELERİ BÖLGESEL GELİŞME ŞEMASI EKLER Ek 1 - Plan Hazırlıkları Kapsamında Gerçekleştirilen Toplantı ve Anketlere İlişkin Bilgiler Ek 2 - Dış Ticaret Göstergelerinden RCA ve GH ile İlgili Bilgiler Ek 3 - ISIC Rev. 4 Sınıflaması Ek 4 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İhracat Değerleri (2012) Ek 5 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İthalat Değerleri (2012) Ek 6 - BEC Rev. 4 Sınıflaması Ek 7 - İmalat Sektörlerinin Teknoloji Düzeyleri Ek 8 - Hizmet Sektörlerinin Bilgi Yoğunluğu Ek 9 - Sektörlere Göre Yatırımlar ( ) ve NACE Rev. 1.1 Sınıflaması Ek 10 - Üç Yıldız Kümelenme Analizine İlişkin Detaylı Açıklama Ek 11 - Henüz Yerelleşmemiş, Gelişme İhtimali Yüksek ve Niteliği Arttıracak Sektörler

9 Ek 12 - Alt Bölgelerde Teknoloji Düzeyini Arttıracak Sektörler Ek 13 - Bölge İllerinin Maden Rezerv ve Tenör Bilgileri Ek 14 - Bölgede Yaşanan Afet Türleri, Ölü ve Yaralı Sayıları Ek 15 - İlçelerin İmar Alanı İçindeki Elektrik Kesintilerdeki Toplam Etkilenme Süreleri Ek 16 - İlçelere Göre Nüfus Projeksiyonlarının Sonuçları Ek 17 - NACE Rev. 2 Sınıflaması Ek 18 - Plan Kapsamındaki Toplantıların Katılımcıları Listesi KAYNAKÇA

10 TABLO LİSTESİ Tablo 1 - İller Bazında Nüfus ve Kentleşme Oranları Tablo 2 - Kişi Başına Düşen Bütçe Geliri (TL) Tablo 3 - Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri Tablo 4 - Beş Yıllık Nüfus Artış Oranları ( ) Tablo 5 - Bölge İllerinin Yılları Arası Nüfus Projeksiyonları Tablo 6 - Yıllara Göre Bölge ve İllerinin Net Göç Hızları ( ) Tablo 7 - Bölgenin Diğer Bölgelere Verdiği Göçler ( ) Tablo 8-15 Yaş Üzerinde Göç Eden Nüfusun Eğitim Durumu (%) Tablo 9-15 Yaş Üzerinde Göçle Gelen Nüfusun Eğitim Durumu (%) Tablo 10 - Bölgedeki Sektörlerin Türkiye Genelindeki Katma Değer İçindeki Payları ve Sırası Tablo 11 - Ege deki Düzey-2 Bölgelerinde Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı Tablo 12 - Bölge İllerinin İhracat Değerleri Tablo 13 - İllerin İhracatında Öne Çıkan Sektörler Tablo 14 - İllerin İthalatında Öne Çıkan Sektörler Tablo 15 - Bölge İlleri İhracatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) Tablo 16 - Bölge İlleri İthalatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) Tablo 17 - İmalat Sektörü İhracatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) Tablo 18 - Bölge İlleri İmalat Sektörü İthalatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) Tablo 19 - Bölge İllerindeki Hizmet Sektörünün Bilgi Yoğunluğu (%) Tablo 20 - Bölge İllerinde İmalat Sektörü İstihdamının Teknoloji Düzeyine Dağılımı (%) Tablo 21 - Bölgede İmalat Sektöründe Kurulan Şirket ve Kooperatiflerin Sermayeleri Toplamının İllere Göre Dağılımı Tablo 22 - Bölgede İmalat Sanayi Çalışanlarının Sektörlere Göre Dağılımı Tablo 23-3-Yıldız Kümelenme Analizi Sonucu Bölgede Üç Yıldız Alan Sektörler Tablo 24 - En Çok Devlet Yardımı Yapılan Bölgelerde Yatırım Payları (%) Tablo 25 - Alt Bölgelerdeki Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörler Tablo 26 - Organize Sanayi Bölgeleri Bilgileri Tablo 27 - Tarım Alanlarının Dağılımı (2012) Tablo 28 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları

11 Tablo 29 - Bölge İllerinin Canlı Hayvanlar Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları Tablo 30 - Bölge İllerinin Hayvansal Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları Tablo 31 - Bölge İllerinin Tarım Alanlarının Kullanımına Göre Dağılımı Tablo 32 - Bölge İllerinin Uzun Ömürlü Bitkiler Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı Tablo 33 - Bölge Tarım Arazilerinin Sulama Durumu (2012) Tablo 34 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Miktarı (2011) (Ton) Tablo 35 - Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton) Tablo 36 - Bölge ve Türkiye Konaklama Tesisleri Doluluk Oranları (%) Tablo 37 - Bölgedeki Turizm Tesislerinin Konaklama Bilgileri Tablo 38 - Bölgede İllerinin Havzalarda Bulunan Alanları (Ha) Tablo 39 - Su ve Atık Su Yönetimi Harcamaları ve Payları Tablo 40 - İstasyonlardaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Kış Sezonu Ortalama Değerleri Tablo 41 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Yıllık Ortalama Değerleri Tablo 42 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Sayıları Tablo 43 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Başına Düşen İzleyici Sayıları Tablo 44 - Ege Bölgesi İllerinde Genişbant İnternet Penetrasyon Oranları Tablo 45 - Bölge İllerinde ve Ülke Genelinde Yüz Bin Kişiye Düşen Banka Şube Sayıları Tablo 46 - Sağlık Göstergeleri (2010) Tablo 47 - Bebek Ölüm Hızları ( ) Tablo 48-6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%) Tablo 49 - Bölge İllerindeki 15 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Oranı (%) Tablo 50 - Eğitim Seviyelerine ve Cinsiyete Göre Net Okullaşma Oranları (%) Tablo 51 - Üniversite Öğrenci Sayıları ( ) Tablo 52 - Yaş Bağımlılık Oranları (%) Tablo 53 - Bölgedeki Aktif Nüfusun İş Gücüne Katılım Oranları (%) Tablo 54 - İşgücü Göstergeleri Tablo 55 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İllerde İş Gücü (2012) Tablo 56 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İstihdam (2012) Tablo 57 - İstihdamın Sektörel Dağılımı (%)

12 Tablo 58 - Bölgede Yıllara Göre Ücretsiz Aile İşçisi Sayısı Tablo 59 - Tarım Sektöründe İşteki Durumlarına Göre İstihdam Tablo 60 - Bölgede Toplam ve İşletme Büyüklüğüne Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları Tablo 61 - Bölge İllerinin Yerleşim Yerlerine Aldıkları Göç (2000) Tablo 62 - En Çok ve En Az Kazanç Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) Tablo 63 - En Çok ve En Az Kazanç ve Yardım Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) Tablo sayılı Sosyal Yardım Yasası ndan Faydalananların Sayısı Tablo 65 - Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları (2012) Tablo 66 - Kişi Başına Elektrik Tüketim Değerleri (KWh) Tablo 67 - Bölge ve İlleri Toplam Elektrik Tüketim Değerleri (MWh) Tablo 68 - Bölgede Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Tablo 69 - Bölge İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları Tablo 70 - Dönemlere Göre Zafer Bölgesel Havaalanı ndan Yapılan Uçuş ve Taşınan Yolcu Sayısı Tablo 71 - Plan ın Çevre Bölge Planları ile Uyumlu Başlıkları Tablo 72 - Yerleşim Sınıflamaları Tablo 73 - Etki Matrisi

13 GRAFİK LİSTESİ Grafik 1 - Bölgenin Nüfus Piramidi Grafik 2 - Türkiye Nüfus Piramidi Grafik 3 - Düzey-2 Bölgelerinin Kişi Başı Gayri Safi Katma Değer Değişim Oranları Grafik Yılları Arasında Bölgede ve Türkiye de Sektörlerin Büyümeye Katkısı (%) Grafik 5 - Ülke Geneli ve Bölge İllerinde Sektörel Gini-Hirschman (GH) Endeksi Değerleri Grafik 6 - Sektörlerin Teknoloji Düzeylerine Göre Üretim, İstihdam ve Katma Değerdeki Payları Grafik 7 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam Grafik 8 - Bölgede Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam Grafik 9 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre Dış Ticaret Açığı (Dolar) Grafik 10 - Bölgede En Çok Katma Değer Üreten 5 Sektörün Dağılımı (2012) Grafik 11 - Bölgedeki Sanayi Üretiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2012) Grafik 12 - İller Bazında Sanayi İstihdamının Dağılımı Grafik 13 - Bölgedeki İllerin Bitkisel Üretimdeki Payı Grafik 14 - Bölgeye Yılları Arasında Gelen Turist Sayısı Grafik 15 - Konaklama ile Seyahat Acentesi/Tur Operatörü Sektörlerinin Ciroları Arasındaki İlişki Grafik 16 - Madencilik Alt Sektörlerindeki İstihdam ve Madencilikteki Payları Grafik 17 - Ülke ve Bölgede İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) Grafik 18 - Bölge İllerinde İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) Grafik 19 - Ülke ve Bölgedeki Atık Su Altyapısı ve Arıtma Hizmeti (2010) Grafik 20 - Sezonlara Göre On Bin Nüfusa Düşen Tiyatro Gösteri Sayıları Grafik 21 - Bölge İllerinde Yıllara Göre Sinema İzleme Sayıları ( ) Grafik 22 - Yıllara Göre Bin Kişi Başına Halk Kütüphanelerinden Yararlanma Sayıları

14 HARİTA LİSTESİ Harita 1 - İlçe Nüfus Büyüklük ve Yoğunlukları Harita 2 - İlçe Kentleşme Oranları Harita 3 - İlçe Nüfus Artış Oranları Harita Yılları Arasında Göç Hareketleri Harita 5 - İnovasyon Endeksi Sonuçları ( ) Harita 6 - Bölgedeki Termal Tesislerin Yatak Kapasitelerine Göre Mekânsal Dağılımı Harita 7 - Ege Bölgesinde Kirlilik Öncelikleri Harita 8 - Ülke Geneli Akarsu Havzaları Harita 9 - Afyonkarahisar İli Arazi Örtüsü (2006) Harita 10 - Kütahya İli Arazi Örtüsü (2006) Harita 11 - Manisa İli Arazi Örtüsü (2006) Harita 12 - Uşak İli Arazi Örtüsü (2006) Harita 13 - Sel - Taşkın - Şiddet Yağış Afetleri Yılları Harita 14 - Orman Yangını Risk Haritası Harita 15 - Deprem Bölgelerinin Sınıflandırılması Harita Yılından Günümüze Gerçekleşen Depremlerin Şiddetleri Harita 17 - Bölgedeki Sosyal Olanakların Mekânsal Dağılımı (2012) Harita 18 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Toplam Mevduat Değerleri (2012, TL) Harita 19 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Nakdi Kredi Değerleri (2012, TL) Harita 20 - İlköğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı Harita 21 - Hidrolik Enerji Kapasitesi Harita 22 - Türkiye Kurulu Güce Göre Rüzgâr Enerjisi Harita 23 - Bölge de Jeotermal Potansiyele Sahip Olan İlçeler Harita 24 - Türkiye de Kurulu Güce Göre Jeotermal Enerji Harita 25 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Karayolu Altyapısı Harita 26 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Demiryolu Altyapısı Harita 27 - Bölge İlçelerinin Karayolu Erişebilirlik Endeksi Değerleri Harita 28 - Bölge İlçelerinin Sentez Erişebilirlik Endeksi Değerleri Harita 29 - Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Mekânsal Gelişim Şeması

15 Harita 30 - Gelir Düzeyine Göre Bölgeler Harita 31 - Turizm Bölgeleri ve Güzergâhları Harita 32 - Bölgedeki Büyüme Odakları Harita 33 - Sanayi ve Tarım Gelişme Bölgeleri Harita 34 - Hizmet Kademesi İlişkileri Harita 35 - Hizmet Kademelerine Göre İlçeler Harita 36 - Bölgedeki Planlanan Mevcut ve Planlanan Karayolu Altyapısı Harita 37 - Bölgedeki Mevcut ve Planlanan Demiryolu ve Lojistik Altyapısı

16 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1 - Raporun Temel Yapısı Şekil 2 - Planlama Süreci Şekil 3 - Temel Katılımcılık Yöntemi Şekil 4 - Planın Ana Hatları Şekil 5 - TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi Şekil 6 - Bölge İlleri ve Çevre İller Arasındaki Nakliye Hacimleri Şekil 7 - Bölge İlçeleri Arasındaki Nakliye Hacimleri Şekil 8 - Plan Sarmal ve Eksenleri

17 KISALTMALAR AHCI: Arts and Humanities Citation Information Ajans: T.C. Zafer Kalkınma Ajansı AR-GE: Araştırma Geliştirme BALO: Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonlar BEC: Broad Economic Categories (Geniş Ekonomik Gruplara Göre Sınıflama) BES: Biyokütle Enerji Santrali BGUS: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Bölge: TR33 Bölgesi (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden oluşan Düzey-2 Bölgesi) BTY: Bilim Teknoloji ve Yenilik ÇSGB: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı DHMİ: Devlet Hava Meydanları İşletmesi DPT: Devlet Planlama Teşkilatı ELİ: Ege Linyitleri İşletmesi Müessese Müdürlüğü EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı EÜAŞ: Elektrik Üretimi Anonim Şirketi GH: Gini-Hirschman Index GLİ: Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla HES: Hidroelektrik Santrali HS: The Harmonized Commodity Description and Coding Systems (Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi) ISIC: International Standard Industrial Classification (Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması) İŞKUR: Türkiye İş Kurumu Kalkınma Kurulu: Zafer Kalkınma Ajansı Kalkınma Kurulu 15

18 KENTGES: Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı KGM: Karayolları Genel Müdürlüğü KOBİ: Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KOSGEB: Küçük ve Orta İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KSS: Küçük Sanayi Sitesi KTKGB: Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri MTA: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü MYO: Meslek Yüksekokulu NACE: Nomenclature Statistique Des Activités Économiques Dans La Communauté Européenne (Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması) OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development (İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı) OKP: Onuncu Kalkınma Planı OSB: Organize Sanayi Bölgesi OSBÜK: Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu RCA: Revealed Comparative Advantage SCI: Science Citation Index SÇD: AB Su Çevre Direktifi SEGE: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu SSCI: Social Sciences Citation Index STK: Sivil Toplum Kuruluşu TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları TEDAŞ: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi TEPAV: Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı TGB: Teknoloji Geliştirme Bölgeleri TİM: Türkiye İhracatçılar Meclisi TKİ: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu 16

19 TM: Turizm Merkezi TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TPE: Türk Patent Enstitüsü TSO: Ticaret ve Sanayi Odası TUBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu UÇES: AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi UNDP: United Nations Development Programme (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı) WRTA: World Religious Travel Association (Dünya İnanç Turizmi Örgütü) YEGM: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü YO: Yüksekokul Yönetim Kurulu: Zafer Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu 17

20 1. GİRİŞ 18

21 1.1 YÖNETİCİ ÖZETİ TR33 Bölgesi Bölge Planı, Kalkınma Bakanlığı nın 3194 Sayılı İmar Kanunundan aldığı yetki doğrultusunda yaptığı görevlendirme üzerine Zafer Kalkınma Ajansı koordinasyonunda hazırlanmıştır. Bölge Planı, Türkiye nin 2023 hedeflerine ulaşmasındaki en kritik dönem olan yılları arasında Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden oluşan TR33 Bölgesi nde uygulanması gereken temel politikaları ortaya koymaktadır. Plan, Bölgenin kalkınmadaki rol haritasını belirleyecek; buna ek mevcut mevzuat ve kararlar uyarınca Ajans mali desteklerinin kapsamını belirleyecek, Bölgedeki kamu yatırımlarının yönlendirilmesinde etkin rol oynayacak ve çevre düzeni plan(lar)ının çerçevesini ortaya koyacaktır. Ayrıca, orta ve uzun vadede Bölgesel operasyonel programların hazırlanma ve hayata geçirilmesi süreci ile Bölgesel Politikalar ve Yapısal Araçların Koordinasyonu faslı kapsamında Bölgenin Avrupa Birliği kaynaklarından faydalanmasında temel referans dokümanı olması öngörülmektedir. TR33 Bölgesi Bölge Planı il olarak Bölgeyi oluşturan 4 ilden toplumun farklı kesimlerini temsil edecek şekilde Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen 100 üyeden oluşan Ajans Kalkınma Kurulu tarafından uygun görülmüş; Bölgeyi oluşturan 4 ilin Valisi, Belediye Başkanı, İl Genel Meclis Başkanı ve Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı olmak üzere 16 üyeden oluşan Ajans Yönetim Kurulu tarafından kabul edilerek Kalkınma Bakanlığına sunulmuştur. Planın, ilgili bakanlıkların müsteşar düzeyinde temsil edildiği Bölgesel Gelişme Komitesinde görüşüldükten sonra, Başbakan başkanlığında toplanan ve ilgili bakanların katımıyla teşkil edilen Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu nun onayına sunulması planlanmaktadır. TR33 Bölgesi Bölge Planı, bölgesel kalkınma için yönetişim ve koordinasyon aracı olarak tanımlanmaktadır. Plan hazırlık sürecinde bir amaçtan ziyade araç olarak görülmesi, yönetişim esaslı bir hazırlık süreci yürütülmesini gerekli kılmıştır. Bu doğrultuda planın gerek paydaşların öneri ve ihtiyaçları doğrultusunda şekillenmesi, gerek gerçekleştirilen analiz/araştırma ve ulusal politikalara uyumlu olması, gerekse karar vericilerin eğilimleriyle uyumlu olması adına etkin bir katılımcılık süreci izlenmiştir. Planın araç olarak değerlendirilmesi, söz konusu aracın işlevselliğini belirleyecek olan uygulanabilirlik kavramını da öne çıkartmıştır. Uygulanması güç olan bir plan, izlenebilir bir yol haritası çizemeyecektir. Bu amaçla hem katılımcılık stratejisi, hem gerçekleştirilen analiz ve araştırmalardaki detay düzeyi, hem de mekânsal metodoloji, Planın uygulanabilirliğini sağlayacak şekilde kurgulanmıştır. Uygulanabilir ve yönetişim esaslılık, aynı zamanda planın sahip olması istenen nitelikler olarak belirlenmiştir. Planlama süreci; Ön Hazırlık Süreci, Mevcut Durum Tespit Süreci, Odaklanma Süreci, Politika Geliştirme Süreci, İstişare Süreci ve Plan Onay Süreci olmak üzere 6 farklı aşamada gerçekleştirilmiştir. Ön Hazırlık Sürecinde gerçekleştirilen toplantılarla Bölgenin paydaşlar gözünden tanınması amaçlanmış, Mevcut Durum Tespit Sürecinde ise yapılan analiz ve araştırmalarla kıyaslamalı şekilde Bölgenin mevcut durumu ana hatlar itibariyle ortaya konulmuştur. Sonrasında paydaşlar tarafından öncelikli olarak tespit edilen alanlara 19

22 odaklanılarak bu alanlarda detaylı analizler yapılmış, odak gruplar oluşturulmuş, gerek görüldüğü durumlarda eylem planları hazırlanmıştır. Politika Belirleme Sürecinde tüm bu çalışmaların çıktıları derlenerek politikaların ana çerçevesi çizilmiş, il ve ilçe düzeyinde gerçekleştirilen toplantılar ile planın uygulanabilirliğini sağlamak adına karar vericilerle istişareler gerçekleştirilmiştir. Paydaş görüşleri, analiz sonuçları ve karar vericilerin eğilimleri arasında eşgüdüm sağlanamadığı durumlarda ek çalışmalar yürütülerek ortak payda oluşturulmuştur. Bölgesel düzeyli değerlendirme toplantıları ve farklı araçlar derlenen görüş ve öneriler değerlendirilerek Plan, onaya sunulmuştur. TR33 Bölgesinin vizyonu ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bölge olarak belirlenmiştir. Planda ilk olarak, belirlenen vizyona nasıl ulaşılabileceğine dair farklı senaryolar geliştirilmiş ve farklı gelişme modelleri kullanılarak senaryo sonuçları hakkında öngörülerde bulunulmuştur. Bölge genelinde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin katma değerdeki payları 2010 yılı verilerine göre sırasıyla %19,9; %34,3 ve %45,8 dir. Bununla birlikte, Bölgede 2012 yılında istihdamın tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine dağılımı sırasıyla %46; %22,2 ve %31,8 şeklindedir. Ayrıca Bölgenin nüfusu kayda değer bir artış göstermemektedir ve kalifiye nüfus yaşam olanaklarının sınırlı olması sebebiyle Bölge dışına göç etmektedir. Sanayi sektöründe teknoloji düzeyi yüksek sektörler istenilen düzeyde gelişemezken, hizmet sektörünün katma değer içerisindeki artış hızı sınırlı kalmaktadır. Çalışanların %46 sının istihdam edildiği tarım sektörü, toplam katma değerin ancak %19,8 ini yaratmaktadır. Tarım sektöründen sanayi ve hizmetler sektörüne dönüşüm devam etmekle birlikte çevre bölgelerle ve küresel ölçekte rekabet edilebilecek merkezlerle kıyaslandığında istenilen düzeyin oldukça altındadır. Bölge içi gelişmişlik farklılıkları fazladır. Ulaşım altyapısının bölgesel dağılımı, coğrafi ve iklimsel farklılıklar, turizm ve maden varlıklarının yayılımı ve geçmişten gelen eğilimler; ilçeler ve iller arasında sosyoekonomik yapı ve gelişmişlik düzeyi bakımından önemli farklılaşmalara sebep olmuştur. Bu farklılıklar, ölçek büyüklüğünü ve sektörel uzmanlaşmayı zorlaştırmaktadır. Bölge, mekânsal ilişkiler ve sektörel yapı itibariyle çok parçalıdır ve entegre değildir. Geliştirilen senaryolar içinden ulusal hedefler ve vizyon doğrultusunda en uygun senaryo merkez-çevre modelinden yola çıkarak Bölgedeki hâlihazırda gelişmiş ve gelişme potansiyeli yüksek yerleşim yerlerini büyüme merkezleri olarak tasarlayan, çevre yerleşkelerin de bu merkezlerin çekiminde büyüyeceğini öngören senaryo olarak belirlenmiştir. Söz konusu senaryoda yaratılacak büyüme merkezleri sanayi yatırımları başta olmak üzere yüksek-katma değerli üretim odakları olarak kurgulanmaktadır. Belirlenen senaryo doğrultusunda ortaya konulan 290 milyar TL katma değer, yıllık ortalama binde 6 lık nüfus artışı ile sanayi ve hizmet sektörlerinin katma değerdeki paylarının sırasıyla %40 ve %50 seviyelerine çıkartılması hedefleri odağında, Planın temel ilkeleri yenilikçilik ve sürdürülebilirlik olarak belirlenmiştir. Söz konusu ilkeler, gerek hedeflenen ekonomik dönüşümün sağlanması, gerekse bu dönüşümün istikrarlı olarak devam etmesi açısından önem arz etmektedir. 20

23 İlkelere ek olarak, senaryoyla hedeflenen dönüşümü gerçekleştirmek adına 4 ana amaç belirlenmiştir: Daha rekabetçi bir ekonomik yapı yaratmak Yaşam kalitesini arttırmak Bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak Dengeli mekânsal organizasyon oluşturmak Belirlenen senaryo ve amaçlar doğrultusunda, merkez-çevre modeli kullanılarak büyüme merkezleri yaratılacaktır. Büyüme merkezleri ile az gelişmiş yerleşim merkezleri arasındaki sosyoekonomik ilişkiler ve altyapı bağlantılarının arttırılmasıyla kaynakların daha etkin yönlendirilmesi ve odaklanması mümkün kılınacak; bu sayede merkezler yaşam memnuniyeti açısından daha cazip hale gelecektir. Kalifiye nüfus başta olmak üzere Bölge dışına göç azaltılacak, Bölge içinden ve dışından büyüme merkezlerine beşeri hareketlilik sağlanacak, desentralizasyon politikalarının da etkisiyle çekilecek ulusal ve uluslararası yatırımlar sayesinde sanayi sektöründe ölçek, çeşitlilik ve katma değer sağlanacaktır. Sanayi sektörünün gelişimi, ihtiyaç duyulan ekonomik dönüşümün ilk adımı olarak kurgulanmaktadır. Söz konusu dönüşüm, tarım sektöründeki işgücünün tarım dışı sektörlere kaymasını mümkün kılacak; bu durum tarımdaki yapısal ölçek sıkıntılarının giderilmesi profesyonel tarıma geçiş için fırsat yaratacaktır. Orta ve uzun vadede, kalifiye işgücü ve uygulanacak sosyal politikaların da katkısıyla, düşük ve orta teknolojili sanayi sektörlerinden yüksek katma değerli sektörlere dönüşüm hedeflenmektedir. Sanayi ve tarımda katma değeri arttıran yapısal dönüşümlerin sonucu olarak, hizmet sektörünün de gelişmesinin önü açılacak, belirli merkezlerde sanayiden hizmetler sektörüne dönüşüm başlatılabilecektir. Bölge içi gelişmişlik farklılıkları izlenen uzmanlaşma ve entegrasyon politikaları ile azaltılacak, farklı sektörlerde işbirliği içerisinde olan ve birbirini tamamlayan alt bölgeler ortaya çıkacaktır. Söz konusu öngörülerin hayata geçirilebilmesi ve hedeflere ulaşılabilmesi için farklı müdahale alanlarına ihtiyaç duyulmuştur. Söz konusu müdahale alanları Planda gelişme eksenleri olarak tanımlanmıştır. Yapılacak müdahalelerin birbirleriyle etkileşimi düşünülerek Planın hazırlığında DNA modelinin birbiriyle entegre şekilde gelişen çift sarmallı yapısından esinlenilmiştir. Planda organik bir yapı kurgulanmış ve Plandaki gelişme eksenleri 3 kategoride ele alınmıştır. Rekabetçilik Sarmalı Yaşanabilirlik Sarmalı Yatay Eksenler Sarmalların yapısı, 10. Kalkınma Planı nda yer verilen ana hedeflere uygun şekilde kurgulanmış olup, rekabetçilik sarmalı altında Sanayi, Maden, Tarım ve Turizm eksenleri, yaşanabilirlik sarmalı altında Afet Yönetimi, Çevre ve Kentsel Hizmetler eksenleri ele alınmaktadır. Her iki sarmalda yer verilen politikalara girdi oluşturacak politikalara ise, sarmalları birbirine bağlayan yatay eksenler kapsamında yer verilmiş olup, bu eksenler Ulaşım, Enerji ve İnsan ve Toplum olarak adlandırılmıştır. 21

24 Eksenlerin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler tanımlanmıştır. Tedbirlere ilişkin ise müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Ayrıca her bir öncelik için planda döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir. Bazı öncelikler mekânsal bazda farklılık göstermekte olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler düzeyinde ortaya konulmuş, gerektiğinde haritalandırılmıştır. Projelerin her biri için kapsam, yaklaşık maliyet, uygulama süresi, sorumlu ve ilgili paydaşlar belirlenmiştir. Planın izleme ve değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen stratejilerin her biri müdahale alanları matrisi kapsamında ele alınmıştır. Bu sayede her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli olarak gelişme ihtiyacı gösteren müdahale alanı belirlenmiştir. Planda mekânsal boyut 3 farklı kategoride ele alınmıştır. Bunlardan ilki, merkez çevre modelinin de temelini oluşturan kademelenme kurgusudur. İlçeler, mevcut hizmet verme düzeylerine ve hizmet ettikleri alanın büyüklüğüne göre 4 farklı kategoriye ayrılmıştır. Daha üst kademe ilçeler, daha fazla kişiye ve/veya daha kaliteli hizmet verebilme potansiyeline sahip olup, Planın öncelikli büyüme merkezleridir. Söz konusu merkezler, diğer yerleşim alanlarına da hizmet vereceğinden öncelikli sosyo-kültürel aktiviteler bu merkezlerde yoğunlaşacaktır. Ulaşım altyapısının da gelişmesiyle, az gelişmiş ve/veya düşük nüfuslu yerlerinde ikamet edenlerin de büyüme merkezlerindeki olanaklardan yararlanmasıyla Bölge genelinde yaşam memnuniyetinin artması hedeflenmektedir. Benzer şekilde, işgücüne dayalı veya kalifiye personel gerektiren sanayi yatırımları da öncelikli olarak bu merkezlere yönlendirilecek olup; sanayi sektöründen hizmet sektörüne dönüşümün de ilk olarak büyüme merkezlerinde başlaması öngörülmektedir. Büyüme merkezlerinde istenilen hedefe ulaşılmasını sağlayacak kamu yatırım ve destekleri, üst kademe merkezlerde önceliklidir. 22

25 İkinci mekânsal boyut, alt bölge kurgusudur. Söz konusu kurguda, Bölge aynı sosyoekonomik havza içerisinde yer alan ilçelerden teşkil edilen 10 farklı alt bölgede incelenmektedir. Her alt bölgenin kendine özgü özellikleri olmakla birlikte, söz konusu alt bölgeler, mevcut durumları da göz önünde bulundurularak, plan öngörüleri doğrultusunda Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri ve Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölge olmak üzere 3 farklı tipolojide değerlendirilmiştir. Teknoloji gelişim bölgeleri, teknoloji bölgeleri ve üniversitelerin de yer aldığı, hâlihazırda sanayi sektörünün gelişmiş olduğu, uzun vadede yüksek katma değerli sanayi ve hizmet sektörlerinin gelişmesi hedeflenen alt bölgelerdir. Yeşil gelişme bölgeleri, verimli tarım arazilerine sahip olmakla birlikte sanayi sektöründe de gelişme potansiyeli arz eden alt bölgelerdir. Söz konusu alt bölgelerde sanayi gelişimi öncelikli olmakla birlikte, doğaya zarar vermeyecek sektörlerle sınırlıdır. Bu alt bölgelerde ayrıca tarım sektöründeki yüksek potansiyeli değerlendirmeye yönelik yüksek katma değer yaratacak yatırımlar önceliklidir. Son tipoloji olan geleneksel ekonomilere bağımlı alt bölgeler ise sanayi ve hizmetler sektörünün gelişiminin sınırlı kaldığı alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde sosyoekonomik yakınsama politikaları ve tarımda katma değeri arttırmaya yönelik uygulamalar önceliklidir. Son mekânsal boyut ise ilçe bazlı önceliklendirme kurgusudur. Afet yönetimi, turizm ve maden sektörlerindeki politikalar, tamamen doğal veya tarihi nedenler dolayısıyla ilçeden ilçeye farklılık göstermektedir ve hizmet kademelenmesi ile alt bölgeleri oluşturan sosyoekonomik havzalarda bağımsızdır. Söz konusu eksenlerde bu sebeple diğer kurgulardan farklılaşan ilçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. 23

26 24

27 1.2 RAPORUN YAPISI Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden oluşan TR33 Düzey-2 Bölgesine yönelik olarak hazırlanan TR33 Bölgesi Bölgesi Planı, Ana Plan Metni ismi verilen tek cilt şeklinde hazırlanmıştır. Planda yer verilen değerlendirme, analiz ve kararlarda, önceki dönemlerde yine Ajans eşgüdümünde hazırlanmış farklı strateji, politika ve analiz belgelerinin bulgularından yararlanılmıştır. Ana Plan Metni 9 ana kısımdan oluşmaktadır: Giriş Bölgeye Genel Bakış 2023 e Doğru Bölgesel Gelişme Planı Uygulama Süreci ve Projeler İzleme ve Değerlendirme Bölgesel Gelişme Şeması Ekler Kaynakça Giriş kısmında, raporun yapısıyla birlikte planlama yaklaşımı, planlama süreci ve planın hukuki konumu açıklanmıştır. İkinci kısımda, Bölgenin genel görünümü, farklı başlıklarda yapılan analiz ve sentezlerin temel çıktıları, örnekler, karşılaştırmalar ve mümkün olduğunda mekânsal gösterim ve şemalarla birlikte verilmiştir. Dış çevre analizine yine bu kısımda yer verilmiştir e Doğru kısmında Plan vizyonu, ilkeleri, alternatif gelişme senaryoları, ana amaçlar ve planın genel çerçevesine yer verilmiştir. Bölgesel Gelişme Kararları kısmında eksenler, öncelikler, tedbir ve müdahaleler, 2018 ve 2023 yılları için belirlenen performans göstergeleriyle birlikte ortaya konulmuştur. Uygulama Süreci ve Projeler ile İzleme ve Değerlendirme kısımlarında ise Plan kararlarının hayata geçirilmesindeki öncelikli projeler ve Planın uygulanmasına yönelik temel çerçeve, izleme ve değerlendirme metodolojisiyle birlikte verilmektedir. Son kısımlarda ise Bölgesel Gelişme Şemasına, Ekler ve Kaynakça ya yer verilmiştir. Raporun sunumundaki yapıya Şekil 1 de yer verilmektedir. 25

28 Şekil 1 - Raporun Temel Yapısı 1.2 PLANLAMA YAKLAŞIMI TR33 Bölgesi Bölge Planı bölgesel kalkınma için yönetişim ve koordinasyon aracı olarak tanımlanmıştır. Plan hazırlanırken 2 temel niteliğe sahip olması amaçlanmıştır: Yönetişim esaslı Uygulanabilir Bölge Planının bölgesel kalkınmanın sağlanmasındaki temel rolleri, yol haritası ortaya koymak ve paydaşlar arası koordinasyonu sağlamaktır. Planın yol haritası ortaya koyarak Bölgenin gelişimini yönlendirmesi, ancak uygulanabilir politikalar içermesiyle mümkün olacaktır. Plandaki politikaların uygulanabilir olması da, üst ölçek politikalar, mevcut şartlar ve yerel karar vericilerin kendi stratejileriyle uyum ve bunların arasında koordinasyon gerektirmektedir. Tüm bu şartlar sağlandıktan sonra dahi, Planın hayata geçirilmesinden sorumlu kesimlerin yetki ve inisiyatiflerini Plan kararları doğrultusunda kullanmaları sağlanmalıdır. Bu yönlendirmenin Planın yaptırım gücü ile sağlanması mümkün değildir. Bu doğrultuda, Planın karar verici paydaşların politikalarının uygulanabilir hale getirilmesi ve kendi aralarında entegrasyonun sağlanması amacıyla yönetişim esaslı bir hazırlık süreci yürütülmüştür. Plan kararları alınırken, planlama ekibi tarafından yapılan ve yaptırılan araştırma, analiz ve sentez sonuçları paydaşlarla paylaşılarak ana çerçeveler belirlenmiştir. Kararları etkileyebilecek üst ölçek karar ve politikaların da Bölgede benimsenmesi sonrasında 26

29 paydaşlarca önceliklendirilen strateji ve tedbir/müdahalelerin planda yer alması esas alınmıştır. Bu sayede gerek alınan kararların ulusal politikalara aykırılık göstermesi engellenmeye çalışılmış, gerekse paydaşların Bölgenin güçlü ve zayıf yönlerine karşılaştırmalı olarak farklı yerel ve ulusal pencerelerden bakmaları mümkün kılınmıştır. Plan uygulanabilirliğinin sağlanması için ayrıca stratejilerin belirlenmesi sürecinde Bölgenin ihtiyaçlarına odaklanılmış, var olan kaynağın sadece öncelikli müdahalelere kanalize edilmesi amacı güdülmüştür. Ayrıca tedbir ve müdahaleler belirlenirken, plan dönemi içerisinde tamamlanabilmelerine özen gösterilerek, planın uygulanabilirlik düzeyinin artması amaçlanmıştır. Planın uygulanabilir olması için odaklanılan başka bir husus da, Plan hükümlerinin genel geçer kararlar yerine, mekânsal ve sektörel bazda farklılaşan kararlardan teşkil edilmesidir. Plan kararları alınırken paydaşlarla fayda sağlayabilecek en yerel düzeyde bir araya gelinerek, strateji ve tedbir/müdahalelerin mümkün olduğunca mekâna yansıtılması amaçlanmıştır. Stratejilerin mekâna yansıtılması sayesinde kararlara ilişkin farkındalık arttırılacak, yönlendirme azami düzeyde sağlanabilecek, sorumlu kurum ve kuruluşlar etkin şekilde ortaya konabilecektir. 1.3 HUKUKİ KAPSAM Bölge planlarının hazırlanma amaçlarından biri ulusal düzeyde belirlenen politikalar ile yereldeki faaliyetlerin koordinasyonunun sağlanmasıdır. Bu kapsamda, yerel düzeyde yapılacak müdahalelerin, hiyerarşik olarak ulusal kalkınma planları ile çevre düzeni planları arasında yer alan bölge planlarına uygun olması gerekmektedir sayılı İmar Kanununda planların hazırlanması ve yürürlüğe konulmasına ilişkin esasların belirtildiği 8. maddede bölge planlarından şu şekilde bahsedilmektedir: Bölge planları; sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve altyapıların dağılımını belirlemek üzere hazırlanacak bölge planlarını, gerekli gördüğü hallerde Devlet Planlama Teşkilatı yapar veya yaptırır. İmar Planları; Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planından meydana gelir. Mevcut ise bölge planı ve çevre düzeni plan kararlarına uygunluğu sağlanarak, belediye sınırları içinde kalan yerlerin nazım ve uygulama imar planları ilgili belediyelerce yapılır veya yaptırılır sayılı Belediye Kanununun 41. maddesinde ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 31. maddesinde mahallî idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde; kalkınma plânı ve programı ile varsa bölge plânına uygun olarak stratejik plân hazırlanması gerektiği belirtilmiştir yılında yürürlüğe giren 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanunun 5. maddesinde bölge planına ilişkin olarak ajans görev ve yetkileri şu şekilde tanımlanmaktadır: 27

30 a) Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamak. b) Bölge plân ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına bildirmek. c) Bölge plân ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak. d) Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve bölge plân ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek. e) Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek. f) 4 üncü maddenin ikinci fıkrasının (c) bendi çerçevesinde ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge plân ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak yılında yürürlüğe giren 649 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu nun bölge planlarına ilişkin görev ve yetkileri aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: a) Bölgesel gelişme alanında ulusal düzeyde genel politikaları ve öncelikleri tayin etmek, bu kapsamda bölgesel gelişme ulusal stratejisini onaylamak. b) Tarım, sanayi, turizm, ulaştırma, mekânsal gelişme, kırsal kalkınma, girişimcilik, yenilik, küçük ve orta ölçekli işletmeler gibi ana politika alanlarıyla bölgesel gelişme politikalarının bütünlüğünü ve koordinasyonunu sağlayacak üst düzey kararlar almak. c) Güneydoğu Anadolu Projesi, Doğu Anadolu Projesi, Doğu Karadeniz Projesi ve Konya Ovası Projesi gibi kalkınma projelerini, bölge planlarını, stratejileri ve eylem planlarını onaylamak Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar ın 20. maddesinde aşağıdaki ifade bulunmaktadır: Valilikler; illerdeki yatırım tekliflerinin hazırlanması, uygulanması, izlenmesi, ödeneklerin zamanında ve amacına uygun olarak kullanılması için kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlar, bu amaçla İKİS in kullanımını teşvik ederler. Yatırımların bölge planlarına uyumu ve bölgesel bütünlüğünün sağlanması için kalkınma ajansları tarafından gerekli teknik destek sağlanır. Bu amaca yönelik olarak, illerin yatırım teklifleri kalkınma ajanslarının yönetim kurullarında görüşüldükten sonra merkez gönderilir. Bahsi geçen mevzuat çerçevesinde, kalkınma ajansları, Kalkınma Bakanlığı tarafından dönemi bölge planlarını hazırlamakla görevlendirilmişlerdir. Bu doğrultuda, TR33 Bölgesi Bölge Planı Zafer Kalkınma Ajansı tarafından paydaşların sürece katılımı esas alınarak hazırlanmıştır. Plan, mevzuat çerçevesinde tanımlanan rol, görev ve yetkileri uygun 28

31 biçimde icra edecek şekilde kurgulanmıştır ve bu doğrultuda ihtiyaç duyulacağı öngörülen bölüm ve kısımları içermektedir. 1.4 PLANLAMA SÜRECİ Planın uygulanabilir olması amacıyla yönetişim esaslı bir yaklaşımla yürütülen planlama süreci 6 temel aşamada ele alınmıştır: Ön Hazırlık Süreci Mevcut Durum Tespit Süreci Odaklanma Süreci Politika Geliştirme Süreci İstişare Süreci Plan Onay Süreci Şekil 2 - Planlama Süreci 29

32 1.4.1 ÖN HAZIRLIK SÜRECİ Ön hazırlık süreci, 2011 yılının ilk çeyreğinde Kalkınma Kurulu bünyesinde Sektörel Gelişim İhtisas Komisyonu ile Kentsel ve Sosyal İhtisas Komisyonu ve bu komisyonlara bağlı teknik komisyonlar oluşturulması ile başlamıştır. Tarım, turizm, sanayi, sosyal yapı ve kentsel altyapı alanlarında toplam 20 teknik komite Bölge illerinde toplantılar gerçekleştirmiştir. İhtisas komisyonlarında yalnızca Kalkınma Kurulu üyeleri yer alırken; teknik komisyon toplantılarına Kurul üyelerinin yanı sıra üyeler tarafından belirlenen isimler de katılım sağlamıştır. Teknik komitelerden alınan görüşler yine Kalkınma Kurulu üyeleri ile birlikte değerlendirilmiştir. Komisyon çalışmalarının temel çıktısı, Bölgenin temel ihtiyaçlarını ve büyüme eksenlerini ortaya koymaktır. Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu toplantılarıyla üç defa toplanarak Bölge akademisyenlerinin Bölgenin kalkınmasına ilişkin görüşleri alınmıştır. Çalışma Grubu, çeşitli alt çalışma gruplarına ayrılarak çeşitli konularda araştırmalarını ve değerlendirmelerini yürütmüştür. Bölgedeki sanayi sektörünün ve Organize Sanayi Bölgelerinin sorunlarını ve bu sorunların çözümüne ilişkin önerileri ortaya koymak adına 2 adet OSB Zirvesi gerçekleştirilmiş; TR33 Bölgesi OSB Raporu hazırlanmıştır MEVCUT DURUM TESPİT SÜRECİ Mevcut durum tespit sürecinde, ulusal politikaların derlenmesi ve uluslararası eğilimlerin tespitine ilişkin çalışmalar koordine şekilde yürütülmüştür. Farklı tematik ve sektörel alanlardaki üst ölçekli stratejiler incelenmiş, Bölgeye yansımaları değerlendirilmiştir. İlçelerde potansiyel arz eden sektörler ve atıl değerler de tanımlanarak strateji belirleme sürecine katkı sağlanmıştır. Bu çalışma kapsamında, tüm Bölge ilçelerine ziyaretler gerçekleştirilmiştir. Toplanan ve derlenen veriler konsolide edilerek tüm Bölge ilçeleri için mevcut durum raporu niteliğinde ilçe kartları hazırlanmıştır. İller bazında belirlenmiş mekânsal amaç, hedef ve stratejilerin bütünleştirilmesi amacıyla Bölge illerinin çevre düzeni planlarının entegrasyonu çalışması yürütülmüştür. Entegre edilen planlarla illerin bölgesel politikalarda ortak çalışmalarını zorlaştıran farklılıklar ve mekânsal uyumsuzluklar ortaya konmuştur. Bölgenin sosyoekonomik durumunu güncel verilerle ortaya koyan Göstergelerle TR33 Çalışması (2012) hazırlanmış; söz konusu çalışma Planın mevcut durumuna önemli girdiler sağlamıştır. Ayrıca dönemsel olarak hazırlanan ekonomik bülten çalışması, uluslararası ve ulusal eğilimler alanında Plana katkı sağlamıştır. Son olarak ilçe bazlı ekonomik ve sosyal endeksler üretilmiş ve ilçelerin ekonomik yapılarının sanayi ve tarımdan hangisine yatkın olduğu, sosyal gelişmişlik ve hizmet yoğunluğu gibi farklı 30

33 başlıklardaki durumları ortaya konulmuştur. Bölgedeki ilçeler arasındaki ilişkiler tespit edilmiş, farklı hizmet kademesine sahip ilçeler belirlenmiştir. Ayrıca söz konusu ilçelerin hizmet verdikleri alanlar tespit edilerek hizmet alt bölgeleri tanımlanmış, merkez-çevre modelinin uygulanma temeli oluşturulmuştur ODAKLANMA SÜRECİ Odaklanma süreci kapsamında, sanayi, Ar-Ge ve yenilik, tarım, istihdam ve girişimcilik, turizm, ulaşım ve lojistik, dış ticaret, enerji alanlarında daha detaylı çalışma ve analizler gerçekleştirilmiştir. İlk olarak, 10. Kalkınma Planı ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) nin yerel düzeyde koordinasyonu çalışmaları kapsamında, Bölgedeki paydaşlara görsel ve yazılı medya, resmi yazı ve e-posta yoluyla ulaşılarak internet üzerinden çevrimiçi (online) anket uygulanmış; il ve Bölge bazlı öncelikli müdahale alanları tespit edilmiştir. Ekonomik yapı endeksi ve yapılan değerlendirmeler sonucunda, 53 ilçeden oluşan Bölge, ekonomik gelişim benzerlikleri ve mekânsal yakınlığa göre 10 alt bölgeye ayrılmış; Plan hazırlıkları kapsamındaki ana sektörlerdeki planlama ve araştırma çalışmaları bu alt bölgeler temel alınarak yürütülmüştür. Bölgesel Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi çalışmaları kapsamında, Bölgenin iş gücü potansiyeli tespit edilmiş, iş gücü piyasası ihtiyaç analizi yapılmış, beşeri sermayenin ihtiyaç duyduğu girişimcilik kapasitesinin arttırılmasına yönelik stratejiler tanımlanmıştır. Yapılan açılış toplantısıyla çalışmanın hazırlıklarıyla ilgili Bölge paydaşları haberdar edilmiş, alt bölgelerdeki 10 adet toplantıyla strateji ve eylem geliştirme çalışmaları tamamlanmış ve kapanış toplantısında Bölge paydaşlarına sunulmuştur. Bölgenin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi çalışmasında, alt bölge bazında, Bölgedeki mevcut üretim, işbirliği ve mekânsal yığınlaşmalar, küresel ölçekte rekabet potansiyeline sahip sektörler ve bu sektörlerdeki ihtiyaçlar tespit edilmiş, katma değeri arttıracak stratejiler ortaya konulmuştur. Ayrıca Bölgede ihracat odaklı potansiyel ürün grupları ile bu ürünlerin ihraç edileceği pazarlar tespit ve analiz edilmiş, Bölgedeki üretim ilişkileri, kapasite kullanımı ve ihracat potansiyeli değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra, ü aşkın firmaya uygulanan Üretim Yapısının Modellenmesi Anketi ile Bölge sanayi işletmelerinin temel üretim ilişkileri, yapısal sorunları vb. alanlarda tespitlerde bulunulmuştur. Bölgedeki yenilik potansiyelinin tespitine yönelik araştırma faaliyetlerini içeren TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi çalışması kapsamında yenilik ve Ar-Ge kapasitesini arttırmaya yönelik stratejiler belirlenmiş, yatırım alanları tanımlanmıştır. Çalışma kapsamında düzenlenen 8 toplantıda kamu ve özel sektörlerdeki temsilcilerle görüşülerek yenilik alanından ihtiyaç duyulan stratejiler geliştirilmiştir. 31

34 Bölgesel Turizm Stratejisi çalışmaları kapsamında Bölgenin turizm potansiyeli değerlendirilmiş, turizm odak ve güzergâhları geliştirilmiş ve turizmde rekabet gücünü arttıracak stratejiler ortaya konmuştur. Çalışma kapsamında her ilde düzenlenen toplantılarla elde edilen sonuçlar paylaşılmış ve paydaşlarla stratejilerin geliştirilmesine zemin oluşturulmuştur. Bölgesel Ulaşım Stratejisi çalışmaları kapsamında Bölgedeki ulaşım ağları ve ilçelerin erişilebilirliği ortaya konmuş, ulusal düzeydeki ulaşım yatırımlarının Bölgeye etkileri tespit edilmiş ve bölgesel ulaşım ağlarının ulusal projelerle koordinasyonunun sağlanması için gerekli ek yatırım ve stratejiler belirlenmiştir. Bölgenin Dış Ticaret Potansiyelinin Tespiti çalışması kapsamında, Bölge illerinin diğer ülkelerle olan dış ticaret ilişkileri analiz edilmiş; ihracatın arttırılmasına yönelik muhtemel sektörler ve yeni dış ticaret ortakları önerilmiştir POLİTİKA BELİRLEME SÜRECİ Bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde gerçekleştirilen çalışmaların tamamlanmasıyla, sentez aşamasına geçilerek çalışmaların entegrasyonu gerçekleştirilmiştir. Mevcut durum ve eğilimlerle ulusal/uluslararası politikalar arasındaki farklılıklar ortaya konmuş, boşluk analizi yapılmıştır. Kalkınma Kurulu Komisyonları, BGUS anket ve toplantılarının çıktıları, analiz sonuçlarıyla birlikte değerlendirilmiş ve Bölgede ele alınması gerekli öncelikli müdahale alanları belirlenmiştir. Bölge illerinin merkezlerinde düzenlenen il bazlı Yaşanabilirlik Sarmalı toplantılarıyla illerdeki beşeri ve sosyal durumlara ilişkin değerlendirme ve tespitler paylaşılmış ve bu konulardaki stratejilerin geliştirilmesinde paydaş görüşleri dikkate alınmıştır. İlçe önceliklendirme toplantılarında, üst ölçekli eğilim ve politikalar, Bölgenin mevcut durumuna yönelik bulgular ve analiz sonuçları ilçedeki karar vericilerle paylaşılmış; gerekli görülen revizyonlar gerçekleştirilmiştir. Toplantıların 2. kısmında, yereldeki mevcut eğilimler derlenerek, mevcut durum, üst ölçekli politikalar ve analiz sonuçlarında ortaya çıkan politika önerileriyle karşılaştırılmıştır. İstişareler sonucunda uyuşmazlık ortaya çıkan alanlarda, karar vericiler ikna edilerek veya Plan kararlarında revizyona gidilerek uyum sağlanmıştır. Yapılan istişare toplantılarında ilçelerin mevcut eğilimlerinin ulusal politika ve mevcut durumla uygunluğu da değerlendirilmiştir. Plandaki strateji, tedbir ve müdahalelere, söz konusu istişare toplantıları sonrasında ilk hali verilmiştir. İlçe toplantıları sonrasında ortaya çıkan politika önerileri alt bölge veya il bazında konsolide edilmiş; il bazlı olarak Vali, Belediye Başkanı, Rektör, İl Genel Meclis Başkanı ve Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlarının katılımlarıyla gerçekleştirilen toplantılarda değerlendirilmiştir. Bu sayede, karar alma hiyerarşisinde Plan kararlarına ilişkin ortaya çıkabilecek aksaklıkların 32

35 önlenmesi amaçlanmıştır. İl bazlı toplantılar sonrasında gerçekleştirilen Ajans Yönetim Kurulu Toplantısında, Bölgesel politikalara son hali verilerek Planın ilk taslağı tamamlanmıştır İSTİŞARE SÜRECİ Planın ilk taslağının tamamlanmasının ardından Yönetim Kurulu iki kez, Kalkınma Kurulu nda ise bir kez görüşülerek Kalkınma Bakanlığı na iletilmiştir. Ayrıca Bölge paydaşlarıyla web sayfasında paylaşılan Plan, Kalkınma Kurulu nun da değerlendirmesine sunulmuştur. Kalkınma Bakanlığı tarafından iletilen merkezi kurumların görüşleri; yerel düzeyde ise Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu nun önerileri ve Bölge paydaşlarının web sayfası üzerinden ilettikleri değerlendirmeler harmanlanmıştır PLAN ONAY SÜRECİ Plan, gerekli revizyonlar tamamlandıktan sonra Kasım ayındaki Yönetim Kurulu Toplantısı nda onaylanarak Kalkınma Bakanlığı na gönderilmiştir. Plan, Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girecektir KATILIMCILIK STRATEJİSİ Planlama yaklaşımında Planın uygulanabilir ve yönetişim esaslı olması amaçlanmıştır. Söz konusu niteliklere haiz olunması, ancak planlama ve uygulanma süreçlerinde etkin bir katılımcılığın sağlanması ile mümkündür. Bu doğrultuda, Planın hazırlık, odaklanma, politika belirlenme ve istişare süreçlerinde eldeki kaynaklar göz önünde bulundurulup en yüksek katkı elde edilebilecek yöntemler kullanılarak, toplumun farklı kesimlerinden azami sayıda paydaşla fikir alışverişinde bulunulmuştur. Katılımcılığın etkin ve odaklı sağlanabilmesi için planlama aşamalarında farklı yöntemler kullanılmış, gerçekleştirilen anket, analiz ve masa başı araştırma faaliyetleriyle paydaşlara geri bildirim sağlanarak bulguların doğruluğu sorgulanmış, paydaşların görüşlerinin bulgu ve analizlerle sınanması veya geliştirilmesi sağlanmıştır. Planın hazırlık sürecinde Bölgeyi tanımak ve anlamak adına Kalkınma Kurulu bünyesinde oluşturulan teknik ve ihtisas komisyonlar marifetiyle farklı sektör ve konularda paydaşların görüş ve değerlendirmelerine başvurulmuştur. Bölgede öncelik ihtiva eden başlıkların belirlenmesinde söz konusu bildirimler ve geçekleştirilen anketler esas alınmıştır. Yine bu dönemde gerçekleştirilen OSB Zirveleri ve Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu faaliyetleri aracılığıyla Bölgenin önceliği olan sanayi sektöründeki potansiyel, fırsat ve tehditler ile işbirliği potansiyeli, beşeri ve sosyal sermaye düzeyi hakkında önemli tespitlerde bulunulmuştur. Odaklanma sürecinde gerçekleştirilen anket ve tematik alan toplantıları ile Planda odaklanılması gerekli başlıklar, bu başlıklardaki öncelikli müdahale alanları ve hedefler ortaya konulmuştur. Odaklanma sürecinde belirlenen sektörlerde analiz ve detaylı araştırmalar 1 Planın onaylanmasından sonra revize edilecektir. 33

36 gerçekleştirilmiş, bu çalışmalar kapsamında gerek görüldüğünde istişare toplantıları, anketler ve yüz yüze mülakatlar yapılmıştır. Politika belirleme süreci öncesinde o ana kadar gerçekleştirilen tüm katılımcılık faaliyetleri, araştırma ve analiz sonuçları derlenerek Planın ana çerçevesi ortaya konulmuştur. Sonrasında gerçekleştirilen ilçe bazlı toplantılarda alt bölgelerde hem önceliklendirme yapılmış, hem de ilçe bazlı ihtiyaç ve fırsatların belirlenen Plan çerçevesiyle uyumu değerlendirilmiştir. İlçe toplantılarında görüşülen karar verici pozisyonundaki paydaşların görüşleriyle analiz veya araştırmaların bulguları arasında uyumsuzluk oluşan durumlarda istişare yoluna gidilerek; paydaşların bilgilendirilmesi ve/veya Planda revizyon yapılması yoluyla eşgüdüm sağlanmış, Planın uygulanması mümkün kılınmıştır. Son aşamada ise, bölgesel ölçekte belirlenen öncelikler/tedbirler ile ilçe/alt bölge bazında ortaya konulan müdahale ve projeler, Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kuruluna ek olarak oluşturulan il istişare kurulları nezdinde istişare edilerek il ve Bölge düzeyinde koordinasyon sağlanmıştır. Planın tamamlanmasından sonra hazırlanan internet sitesi aracılığıyla Bölge paydaşlarından, Kalkınma Bakanlığı ndan ve diğer Bakanlıklardan görüşler alınıp değerlendirilerek Plana son hali verilmiştir. Plan hazırlıkları kapsamında gerçekleştirilen toplantılar ve yapılan anketlere ilişkin bilgiler Ek 1 de verilmektedir. Şekil 3 - Temel Katılımcılık Yöntemi 34

37 1.6 PLAN SİSTEMATİĞİ Planda ulusal vizyon, uluslararası eğilimler ve paydaş görüşleriyle uyumlu olarak Bölge vizyonu ortaya konulmuştur. Belirlenen vizyon odağında mevcut durumun tespitine ilişkin çalışmalar yürütülerek boşluk analizi gerçekleştirilmiş, farklı gelişme senaryoları üretilmiştir. Tercih edilen gelişme senaryosu doğrultusunda vizyona ulaşmak adına 4 ana amaç belirlenmiştir. Amaçlara ulaşmak adına ihtiyaç duyulan gelişme eksenleri tanımlanmış, söz konusu gelişme eksenleri geliştirilen model çerçevesinde kategorilere ayrılmıştır. Gelişme eksenlerinin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler tanımlanmıştır. Sonrasında tedbirlerin uygulama vadeleri belirlenmiş, ayrıca tedbirlere ilişkin müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Bazı tedbirler mekânsal bazda farklılık göstermekte olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler düzeyinde ortaya konulmuştur. Ek olarak, her bir öncelik için Plan döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir. Projelerin her biri için tanım ve gerekçe, faydalanıcılar, uygulayıcılar, alt bileşenler ve finansman ihtiyacı belirlemiştir. Müdahalelerin uygulanmasından sorumlu ve ilgili paydaşlar, maliyet, uygulama süresi ve yeri gibi hususlar, bölgesel operasyonel programların hazırlanması sürecinde belirlenmesi planlanmaktadır. Planın izleme ve değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen önceliklerin her biri müdahale alanları matrisi kapsamında ele alınarak, kurumsal altyapı ve sosyal sermaye, beşeri kapasite, bilgi, teknoloji ve Ar-Ge ve fiziki altyapı başlıklarından ilgili olduklarının altında değerlendirilmiştir. Bu yolla her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli gelişme ihtiyacı olan müdahale alanı belirlenmiştir. Bu sistem, Bölgeye sağlanacak desteklerin önceliklendirilmesi ve Planın izleme-değerlendirme sürecinde uygulayıcılara kolaylık sağlayacaktır. Şekil 4 - Planın Ana Hatları 35

38 2. BÖLGEYE GENEL BAKIŞ 36

39 2.1 GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM Bölgede kişi yaşamaktadır. Bölge nüfusunun lük (%63,8 i) kısmı il ve ilçe merkezlerinde, lık (%36,2 si) kısmı belde ve köylerde bulunmaktadır. Ülke genelindeki kentleşme oranının %77,3 olduğu düşünüldüğünde Bölgedeki nüfusun ülke geneline oranla daha çok belde ve köylerde yaşadığı görülmektedir. İller bazındaki nüfus ve kentleşme oranları Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 1 - İller Bazında Nüfus ve Kentleşme Oranları İl/İlçe Belde/Köy Toplam Merkezleri Nüfusu Nüfus Nüfusu İl Nüfusunun Bölge Nüfusuna Oranı (%) Kentleşme Oranı (%) Afyonkarahisar ,7 53,7 Kütahya ,3 65,4 Manisa ,3 67,2 Uşak ,7 68,3 Bölge ,8 Ege ,7 Türkiye ,3 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge illerinin sosyoekonomik gelişmişlik sıralamalarında çevre illerin gerisinde ve ülke geneline göre orta sıralarda yer aldığı görülmektedir. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE) 2011 çalışmasının sonuçlarına göre Bölge illerinden Manisa 23., Uşak 25., Kütahya 38., Afyonkarahisar ise 43. sırada yer almaktadır. Bu sonuçlara göre; Manisa ve Uşak 6 gelişmişlik düzeyi içinde 3. düzeyde, Afyonkarahisar ve Kütahya ise 4. düzeydedir. Ege Bölgesi illerinden İzmir in 3., Muğla nın 8., Denizli nin 10., Aydın ın 19. sırada bulunduğu listede Bölgenin tüm illerinin diğer Ege Bölgesi illerinin gerisinde olması dikkat çekmektedir. Bölge illerinde kişi başına düşen bütçe geliri ülke ortalamasından düşüktür. Ülke genelinde 2008 de TL olan fert başı tahakkuk edilen bütçe geliri 2012 yılında %63,8 lik artışla TL ye kadar yükselmiştir. Söz konusu değer Bölge genelinde 2008 de 841 TL iken beş yıllık süreçte %78,5 artarak TL ye çıkmış; ancak yine TR31 ve TR32 Düzey-2 bölgelerinin gerisinde kalmıştır. Bölge illerinden en iyi konumda olan Manisa nın değeri bile ülke genelinin gerisindedir. Bu durum; Bölge illerinin tamamında gelir seviyesinin düşüklüğünü göstermektedir. Tablo 2 deki verilere göre; Kütahya ve Uşak illerinde hızlı bir artış yaşanmıştır. 37

40 Tablo 2 - Kişi Başına Düşen Bütçe Geliri (TL) Değişim ( ) (%) Afyonkarahisar ,9 Kütahya ,8 Manisa ,4 Uşak ,9 Bölge ,5 TR32 Bölgesi ,4 TR31 Bölgesi ,4 Türkiye ,8 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı, Vergi İstatistikleri, ve (1 Ağustos 2013 te alınmıştır); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Bölgede nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu il Manisa dır. Diğer illerin nüfus yoğunluğunun ülke genelinde düşük olduğu görülmektedir. Bölgedeki nüfus yoğunluğu 2 km² ye düşen 66,3 kişi ile 98,3 olan Türkiye ve 109,7 olan TR3 (Ege) Düzey-1 Bölgesi değerlerinin altındadır. Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu Manisa da km² ye 102,8 kişi düşmekteyken, bu ili Uşak 64,1; Afyonkarahisar 49,2 ve Kütahya 47,9 kişi ile takip etmektedir. İlçe bazında nüfus yoğunluğu Harita 1 de gösterilmektedir. Harita 1 - İlçe Nüfus Büyüklük ve Yoğunlukları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölgede nüfusu fazla olan ilçelerde kentleşme oranı da yüksektir. En yüksek kentleşme oranı Kütahya Merkez ilçede olup, bunu sırasıyla Manisa ve Uşak Merkez ilçeler, 2 Nüfusa konu olmayan göl alanları hariç tutulmuştur. 38

41 Turgutlu, Soma, Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin ve Akhisar takip etmektedir. Manisa nın gelişmiş ilçeleri hem nüfus hem de kentleşme oranları bakımından Bölgede daha üst sıralarda yer almaktadır. İlçe bazında kentleşme oranları Harita 2 de gösterilmektedir. Harita 2 - İlçe Kentleşme Oranları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge, ülke genelinde olduğu gibi giderek yaşlanan bir nüfus yapısına sahiptir. Grafik 1 ve Grafik 2 deki Türkiye nin ve Bölgenin yaş gruplarına göre nüfus dağılımını gösteren nüfus piramitlerinde görüldüğü üzere Bölge nüfusu en çok ve yaşları arasında toplanmıştır. Bu yaş grupları aynı zamanda en çok göç eden gruplar arasındadır. Bu durum, nüfusun yaşlanmasına ve üretken nüfusun azalmasına sebep olmaktadır. 39

42 Grafik 1 - Bölgenin Nüfus Piramidi Kadın Erkek Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Grafik 2 - Türkiye Nüfus Piramidi Kadın Erkek Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge, ülke geneliyle kıyaslandığında daha yaşlı bir nüfusa sahiptir. Ülke genelinde 2012 yılında 30,1 olan medyan (ortanca) yaş değeri nüfusun yarısının 30,1 yaşından büyük, diğer yarısının ise 30,1 yaşından küçük olduğunu göstermektedir. Bölge illerindeki medyan 40

43 yaş değeri (34,1) Tablo 3 te verilmiş olup, bu değerin Türkiye ortalamasının (30,1) üzerinde olduğu görülmektedir. Yaşlı nüfus genç nüfusa göre dinamizmi ve üretkenliği daha az olan grup olduğundan, Bölge genç nüfusun azalmasıyla aktif iş gücü potansiyelinin önemli bir kısmını ve rekabetçiliğini kaybetmektedir. Tablo 3 - Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ege Bölgesi Türkiye 31,2 34,1 33,6 34,1 33,9 30,1 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Son 5 yıllık süreçte Bölge illerinin nüfusu ülke ortalamasının altında bir oranda artış sergilemektedir yılları arasındaki 5 yıllık süreç incelendiğinde, ülke genelinde nüfus %5,5 artarken, Bölgede bu oranın %1,7 de kaldığı görülmektedir. Bu durum doğum ve ölüm oranlarının ülke geneliyle eşit olduğu varsayıldığında, Bölgenin göç yoluyla nüfus çeken bir merkez durumunda olmadığını göstermektedir. Bölgede nüfus artış oranının az olması Bölgenin verdiği göç ile ilgilidir. Beş yıllık ( ) nüfus artış oranlarının Bölge illerindeki değerleri Tablo 4 te sunulmaktadır. İlçe bazında nüfus artış oranları ise Harita 3 te gösterilmektedir. Tablo 4 - Beş Yıllık Nüfus Artış Oranları ( ) 5 Yıllık Nüfus Artış Oranı (%) Afyonkarahisar 0,9 Kütahya 1,3 Manisa 2,2 Uşak 2,4 Bölge 1,7 Ege 0,4 Türkiye 5,5 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 41

44 Harita 3 - İlçe Nüfus Artış Oranları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Nüfus projeksiyonlarına göre ülke ve Ege Bölgesi nüfusu 2023 yılında artarken; Bölge nüfusu görece daha az bir artış gösterecektir. TÜİK in yaptığı nüfus projeksiyonlarına göre; Bölge nüfusu 2018 yılında a çıkacak, 2023 yılında ise e düşecektir. Ülke genelinde, yılları arasında yıllık ortalama nüfus artış hızının 9,8 olması beklenirken, Bölge illerinde beklenen nüfus artış hızı çok düşük oranlarda seyredecektir. Ayrıca Kütahya ilinin negatif değere sahip 21 ilden biri olacağı öngörülmektedir. Bu durum, Bölgenin mevcut sosyoekonomik gelişme eğilimlerine müdahale ihtiyacını ortaya koymaktadır. İllere göre nüfus ve nüfus artış oranı öngörüleri Tablo 5 te gösterilmektedir. Tablo 5 - Bölge İllerinin Yılları Arası Nüfus Projeksiyonları 2018 Yılı Öngörülen Nüfus 2023 Yılı Öngörülen Nüfus Öngörülen Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı ( ) Afyonkarahisar ,4 Kütahya ,2 Manisa ,7 Uşak ,9 Bölge ,9 Ege ,9 Türkiye ,8 Kaynak: TÜİK, Nüfus Projeksiyonları (2012) Son 5 yıldaki net göç hızı değerlerine göre, Bölge genel olarak göç vermektedir. Belirli bir yerleşim yerinin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farka net göç denmektedir. 42

45 yılları arasında net göç hızları %-5 ile %-4 dolaylarında iken 2012 yılında bu oran %1,81 e yükselmiştir. Tablo 6 daki değerlere göre, Afyonkarahisar ve Kütahya genel olarak hızlı göç verirken, bu iki il 2012 de göç almıştır. Bölge son 5 yıllık süreçte net göç veren durumdadır. Tablo 6 - Yıllara Göre Bölge ve İllerinin Net Göç Hızları ( ) Afyonkarahisar -9,41-2,89-9,51-9,75 3,46 Kütahya -13,34-5,09-7,78-5,49 6,73 Manisa 2,16-4,11-2,46-2,02-1,37 Uşak -4,65-2,83-1,67-4,36 2,68 Bölge -4,42-3,86-5,06-4,80 1,81 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Bölge illerinin aldıkları göç miktarı, nüfuslarının büyüklüğüne paralel bir dağılım göstermektedir. Bölgenin yılları arasında aldığı göç, Bölge illerine göre incelendiğinde; göç eden kişinin lik (%26,0) kısmının Afyonkarahisar a, lik (%20,6) kısmının Kütahya ya, lik (%43,6) kısmının Manisa ya ve lük (%9,9) kısmının Uşak a göç ettiği görülmektedir. Manisa ve Uşak illerinde daha yoğun olmak üzere; Bölge illerinin tamamının en çok göç aldığı bölgeler arasında İstanbul ve İzmir in ön sıralarda bulunduğu görülmektedir. Göç veren bölgelerden TR32 (Aydın, Denizli, Muğla) Bölgesi Kütahya dışındaki illere verdiği göçle öne çıkarken; Bölgenin yakın çevresinde bulunmayan TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) Bölgesi Manisa ya yoğun olarak göç veren bölgeler arasında yer almaktadır. Bu durum, Manisa da sanayi ve tarım sektörlerindeki gelişimin yarattığı iş gücü ihtiyacıyla açıklanabilir. Bölge illerinden Ege Bölgesi dışına göç eden kişilerin genel olarak en gelişmiş bölge olan İstanbul a yerleştiği görülmektedir yılları arasında Bölgeden kişi göç etmiştir. En çok göç verilen bölgeler ile en çok göç alınan bölgeler arasında TR31 (İzmir) Düzey-2 Bölgesi nin öne çıktığı Tablo 7 de görülmektedir. Bu durum; Bölgeden göç nedenlerinin Bölgeye yakınlık ile ekonomik ve/veya sosyal gelişmişlikle ilişkili olabileceğini göstermektedir. Bir başka ifadeyle Bölgeden göç eden kişiler ekonomik ve sosyal yönden en gelişmiş bölgelere gitmektedir. Bu bağlamda Bölgedeki yaşam kalitesinin ve ekonomik olanakların artırılması Bölgeden verilen göçün azalmasına önemli katkı sağlayacaktır. Bölgenin yılları arasındaki göç hareketleri Harita 4 te gösterilmiştir. Tablo 7 - Bölgenin Diğer Bölgelere Verdiği Göçler ( ) Bölge Kodu Bölge Adı Verdiği Göç Oranı (%) TR31 İzmir ,7 TR10 İstanbul ,8 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik ,6 TR32 Aydın, Denizli, Muğla ,1 TR61 Antalya, Isparta, Burdur ,2 TR51 Ankara ,3 TR22 Balıkesir, Çanakkale ,8 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 43

46 Harita Yılları Arasında Göç Hareketleri Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Not 1: Yeşil oklar Bölgeye gelen göçü, kırmızı oklar bölgeden giden göçü göstermektedir. Not 2: Yüzdeler, Bölgenin verdiği ve aldığı göçün oranını göstermektedir. Bölgeden göç edenlerin arasında lise ve üzeri eğitime sahip olanların payı yüksektir. Tablo 8 den görüleceği üzere ülke genelinde göç eden ve 15 yaşın üzerindeki nüfus içinde en çok lise veya dengi mezunu bireyler göç etmiştir. Bu eğitim düzeyindeki kişilerin bir bölümü yükseköğrenim nedeniyle ikamet ettikleri şehri değiştirmektedir. Bu eğitim grubunda göç edenlerin payı ülke genelinde %34,6 iken Afyonkarahisar da %35,2; Kütahya da %37,0; Manisa da %39,8; Uşak ta ise %38,9 dur. Bu açıdan bakıldığında, Bölge genelinde lise mezunlarının üniversiteyi okuma amacıyla diğer şehirlere yoğun olarak göç ettiği tahmin edilmektedir. Nitelik düzeyi yüksek yüksekokul/fakülte, yüksek lisans veya doktora mezunlarının göç eden nüfustaki payı ise ülke genelinde %21 iken, bu değer Afyonkarahisar da %25,1; Kütahya da %26,9; Manisa da %21,6; Uşak ta ise %26,6 dır. Manisa dışındaki Bölge illerinin nitelikli nüfusunu göç yoluyla ciddi oranda kaybetmekte olduğu görülmektedir. 44

47 Tablo 8-15 Yaş Üzerinde Göç Eden Nüfusun Eğitim Durumu (%) Eğitim Düzeyi Türkiye Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Okuma yazma bilmeyen 2,9 1,4 1,2 1,8 1,2 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 4,8 2,4 2,1 3,5 2,3 İlkokul mezunu 13,9 14,2 13,0 14,0 11,0 İlköğretim mezunu 17,0 18,5 16,6 16,2 16,9 Ortaokul veya dengi okul mezunu 2,8 2,6 2,6 2,3 2,6 Lise veya dengi okul mezunu 34,6 35,2 37,0 39,8 38,9 Yüksekokul veya fakülte mezunu 19,7 23,6 25,5 20,6 25,3 Yüksek lisans mezunu 1,1 1,2 1,1 0,8 1,1 Doktora mezunu 0,2 0,3 0,3 0,2 0,2 Bilinmeyen 2,9 0,7 0,6 0,8 0,5 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölgeye üniversite okumak için göç edenlerin payı yüksek iken Manisa ve Uşak diğer Bölge illerine göre daha fazla oranda nitelikli göç çekmiştir. Tablo 9 dan görüleceği üzere genellikle üniversitede okumak amacıyla göç eden lise veya dengi okul mezunlarının payı Afyonkarahisar da %56, Kütahya da %62,2 ve Uşak ta %48 gibi ülke genelinin çok üzerinde iken Manisa da %35,5 gibi ülke geneline (%34,6) yakın seviyededir. Bu durum, Manisa dışındaki Bölge illerinin aldığı göçte çok büyük bir kesimin üniversiteyi okumak amacıyla gelen lise mezunları olmasıdır. Bölge illerine gelen 15 yaş üzeri nüfus içinde eğitim düzeyi yüksek ve nitelikli kesim sayılan yüksekokul/fakülte, yüksek lisans veya doktora mezunlarının payı Afyonkarahisar da %15; Kütahya da %15,4; Manisa da %21,4; Uşak ta ise %19,4 tür. En çok nitelikli göçün Manisa ya yapıldığı Bölgede nitelik göç payı ile sosyoekonomik gelişmişlik arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. Ayrıca Manisa dışındaki tüm Bölge illerinde ile gelen nitelikli nüfusun payı, ilden giden nitelikli nüfusun payından çok düşük seviyededir. Bu durum, Manisa dışındaki üç Bölge ilinin beşeri sermayesinin ülke genelinden daha yavaş geliştiğini göstermektedir. Tablo 9-15 Yaş Üzerinde Göçle Gelen Nüfusun Eğitim Durumu (%) Eğitim Düzeyi Türkiye Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Okuma yazma bilmeyen 2,9 1,4 0,9 2,5 1,2 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 4,8 2,3 1,7 4,2 2,6 İlkokul mezunu 13,9 11,1 7,9 14,6 11,2 İlköğretim mezunu 17,0 11,1 9,6 17,4 13,8 Ortaokul veya dengi okul mezunu 2,8 2,0 1,6 2,5 2,5 Lise veya dengi okul mezunu 34,6 56,0 62,2 35,5 48,1 Yüksekokul veya fakülte mezunu 19,7 14,3 14,5 20,2 18,0 Yüksek lisans mezunu 1,1 0,6 0,7 1,0 1,1 Doktora mezunu 0,2 0,1 0,2 0,2 0,3 Bilinmeyen 2,9 1,0 0,6 1,8 1,1 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) 45

48 Ülke genelinde bağımlı nüfusun dışındaki en çok göç etme nedenleri sırasıyla eğitim, iş aramak/bulmak ve tayin/iş değişikliğidir. TÜİK tarafından 2011 yılında yapılan Nüfus ve Konut Araştırması na göre ülke içinde göç eden 15 yaş üzeri nüfusun %46,1 i hanedeki fertlerden birine bağımlı olarak göç etmiştir. Başka bir deyişle ülke genelinde, 15 yaşın üzerinde göç eden her kişi, yanında bir kişinin daha göç etmesine neden olmuştur. Bunun dışında öne çıkan göç etme nedenleri %17,7 ile eğitim, %12,9 ile iş aramak/bulmak, %11,9 ile tayin/iş değişikliğidir. Eğitimin beşeri sermayeyi güçlendiren ve işgücü piyasalarını etkileyen bir faktör olduğu göz önüne alındığında, öne çıkan göç sebeplerinin ekonomik olduğu görülmektedir. Bölgede kişi başına düşen gayri safi katma değer hızla artmaktadır ve gelişmiş bölgelere yakınsama eğilimindedir. Bölgenin yılları arasında oldukça iyi bir ekonomik performans sergilediği ve İstanbul ile arasındaki kişi başı gelir farkını azaltmada Türkiye nin en başarılı bölgesi olduğu Grafik 3 te görülmektedir. Bölge 2008 yılı verilerine göre, TL ile Türkiye genelinde üretilen gayri safi katma değerin %3,6 sını sağlamış ve 26 Düzey-2 Bölgesi arasında 8. sırada yer almıştır verilerine göre, Bölge TL lik kişi başı gayri safi katma değer ile 26 bölge içinde 11. sırada bulunmaktadır. Öte yandan, döneminde, bu 26 bölgenin Türkiye nin kişi başına düşen gelir açısından en zengin bölgesi olan İstanbul ile katma değer farkını ne düzeyde azalttıklarına bakıldığında Bölgeye dair önemli bir gelişme ortaya çıkmaktadır. Söz konusu dönemde; Bölge, İstanbul ile arasındaki katma değer farkını %8,1 azaltarak ülkemizdeki diğer 24 bölgeden farklılaşmış ve farkı en hızlı azaltan bölge olmuştur. Grafik 3 - Düzey-2 Bölgelerinin Kişi Başı Gayri Safi Katma Değer Değişim Oranları ve Türkiye Genelindeki Payları Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar Bölge, tarımın ürettiği katma değer yönünden iyi bir konumdayken; diğer sektörlerde aynı başarıyı yakalayamaması Bölgeyi ürettiği katma değer yönünden orta sıralara itmektedir. Bölgenin sektörlerde ürettiği katma değer ve bu değerlerin ülke genelindeki payları Tablo 10 da verilmektedir. Bölge, %8,5 lik payıyla ülke genelinde tarımda 46

49 en çok katma değer üreten Düzey-2 bölgesi iken; sanayideki katma değerin %4,3 ünü, hizmetlerdeki katma değerin %2,7 sini üretebilmektedir. Tablo 10 - Bölgedeki Sektörlerin Türkiye Genelindeki Katma Değer İçindeki Payları ve Sırası İktisadi Faaliyet Kolları Gayri Safi Katma Değer (Bin TL) Türkiye Genelindeki Payı (%) Düzey-2 Bölgeleri Sırası Tarım ,5 1 Sanayi ,3 6 Hizmetler ,7 9 Toplam ,6 8 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar (2008) yılları arasında, Bölgenin sektörel yapısında ülke genelinde olduğu gibi tarımdan sanayi ve hizmetlere yönelen bir dönüşüm yaşanmaktadır. Bölgenin sanayi ve tarım sektörlerindeki payı Türkiye ortalamasının üstündeyken, hizmetler sektörünün payı Türkiye ortalamasının gerisindedir. Ancak döneminde, Bölgedeki ekonomik büyümenin ana tetikleyicisinin hizmetler sektörü olduğu görülmektedir dönemindeki ekonomik büyümenin kaynakları, Bölgede yapısal dönüşüm sürecinin yaşanmakta olduğunu kanıtlamaktadır. Bölgede sanayi sektörünün büyümeye katkısının tarım sektörünün üç katı kadar, hizmetler sektörünün büyümeye katkısının da tarım sektörünün yaklaşık beş katı kadar olduğu Grafik 4 te görülmektedir. Grafik Yılları Arasında Bölgede ve Türkiye de Sektörlerin Büyümeye Katkısı (%) Bölge Türkiye 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 28,5 Toplam Büyüme 2,9 9,4 16,2 Tarım Sanayi Hizmetler Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları ,6 Toplam Büyüme 1,8 14,1 26 Tarım Sanayi Hizmetler Bölgedeki katma değerin sektörel dağılımı komşu bölgelere göre farklı bir yapıdadır yılında Bölgede üretilen gayri safi katma değerin %19,8 inin tarım, %32,3 ünün sanayi, %47,9 unun hizmetlerden sağlandığı görülmektedir. Bu oranlar TR32 (Aydın, Denizli, Muğla) Bölgesi genelinde sırasıyla %14,4; %21,8 ve %63,8 iken; TR31 (İzmir) Bölgesi nde %5,5; %26,7 ve %68,4 tür. Ege Bölgesine bağlı Düzey-2 bölgelerindeki gayri safi katma değerin, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımı Tablo 11 de sunulmaktadır. Bölgenin diğer Ege Düzey-2 bölgelerine göre tarım ve sanayi faaliyetlerinde elde edilen gayri safi katma değer oranının yüksek, hizmet faaliyetlerinden elde edilen gayri safi katma değer oranının düşük olduğu anlaşılmaktadır. 47

50 Tablo 11 - Ege deki Düzey-2 Bölgelerinde Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı Bölge Kodu Bölge İlleri Tarım (%) Sanayi (%) Hizmetler (%) TR33 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 19,8 32,3 47,9 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 14,4 21,8 63,8 TR31 İzmir 5,5 26,7 68,4 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar (2008) İhracat değerleri yönünden Manisa ili, Bölge ve Türkiye genelinde öne çıkmaktadır. Bölge ihracatının yılları arasında %93,7 artarak dolardan dolara çıktığı anlaşılmaktadır. Söz konusu artış; Türkiye genelinde %115; Manisa da %85,5; Afyonkarahisar da %233, Kütahya da %115 ve Uşak ta %164 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bölge illerindeki ihracatın 2004 ve 2012 yıllarındaki dağılımı Tablo 12 de verilmiştir. Manisa, Bölgede en çok ihracatı yapan il olup, ülke genelinde de 7. sıradadır. Ancak yılları arasında Manisa ilinin ihracatının Bölgenin diğer illerinin ihracatından daha az oranda arttığı görülmektedir. Bu durumun nedeni, Manisa dışındaki Bölge illerinin ihracatının Manisa ya kıyasla çok düşük seviyelerde olması ve bu illerin ihracatındaki küçük bir değişimin oransal olarak daha büyük gözükmesidir yılları arasında, Manisa daki ihracat artışı yaklaşık 2 milyar dolar iken; diğer üç ildeki artış toplam 400 milyon dolar dolaylarındadır. Tablo 12 - Bölge İllerinin İhracat Değerleri İhracat (2004, Dolar) Bölgedeki Oranı (%) İhracat (2012, Dolar) Bölgedeki Oranı (%) Artış Oranı (%) Afyonkarahisar , ,2 233 Kütahya , ,1 115 Manisa , ,0 85,5 Uşak , ,7 164 Bölge ,7 Türkiye ,9 Kaynak: TİM, İhracat Rakamları Bölgede en fazla dış ticaret fazlası veren il Manisa dır. Bölgede Uşak ili dışındaki illerin dış ticaret fazlası verdikleri (ihracat değerlerinin ithalat değerlerinden daha fazla olduğu) görülmektedir. Bölgede en fazla dış ticaret fazlası veren il dolarla Manisa dır. Manisa yı dolarla Afyonkarahisar ve dolarla Kütahya takip etmektedir. Bölge illerinin dış ticaretteki payları azalmaktadır. Bölge, 2012 yılındaki ülke ihracatının %3,17 sini, ülke ithalatının ise %1,69 unu gerçekleştirmiştir yılı verilerine göre Bölgenin ihracattaki payının %3,42; ithalattaki payının %1,78 olduğu görülmektedir. 3 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri 48

51 Bölge genelinin ihracat ve ithalattaki payı azalmaktadır. Bu durum, Bölgedeki ihracat artışının ülke genelindeki ihracat artış ivmesini yakalayamadığını göstermektedir. Bölge illerinden Manisa nın çok sayıda üründe ihracatı bulunurken; Kütahya sınırlı sayıda üründe ihracat yapmaktadır. Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi (HS) 1996 Sınıflamasına göre; 2010 yılında 4 basamaklı ticaret yapılan ürün grubundan Manisa nın 435 tanesinde, Afyonkarahisar ın 216 tanesinde, Uşak ın 170 tanesinde, Kütahya nın ise 151 tanesinde ihracat yaptığı görülmektedir. 4 Bölge illerinin söz konusu ürün gruplarının hangilerinde rekabetçi olarak ihracat yaptığının bulunması amacıyla Balassa Endeksi olarak da ifade edilen Revealed Comparative Advantage (RCA) 5 değişkeni kullanılmaktadır. Söz konusu RCA değerinin iller bazında 1 den büyük olduğu ürün grupları tespit edilerek; Uşak ın 73, Manisa nın 72, Afyonkarahisar ın 46, Kütahya nın ise 41 ürün grubunda rekabetçi olarak ihracat yaptığı saptanmıştır. 6 Bölge illerinden Manisa, hem rekabetçi hem de rekabetçi olmadan çok sayıda ürünün ihracatını yapmaktadır. Uşak, ihraç ettiği az sayıda ürünün çoğunun rekabetçi olarak ihracatını yaparken; Kütahya, az sayıda sektörde ihracat yapmakta ve bunların birçoğunda rekabetçi olmadan ihracat gerçekleştirmektedir. Bölge illerinin tümünde ihracatın sektörel çeşitliliği ülke genelinin gerisindedir. İhracat yapılan sektörlerdeki çeşitliliğin hesaplanması için Gini-Hirschman (GH) Endeksi 7 kullanılmaktadır. İhracat yapılan sektörlerin dengeli dağılması durumunda endeks, sıfıra yakın değer alırken; ihracatın belirli sektörlerde yoğunlaşması durumunda endeks, 100 e yakın değer almaktadır. Türkiye geneli ve Bölge illerinin Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına 8 (ISIC Rev.4) göre ihracat yaptıkları 88 sektördeki verileri kullanılarak hesaplanan GH Endeksi değerleri Grafik 5 te sunulmaktadır. Ülke genelinde 30 civarında olan endeks değeri Afyonkarahisar, Manisa ve Uşak illerinde düzeylerinde; Kütahya da ise 80 in üzerindedir. Ancak Kütahya da endeks değeri (sektörel çeşitsizlik) giderek azalmaktadır. Bu da Kütahya nın ihracatta artık daha fazla çeşitte mal ihraç ettiği anlamına gelmektedir. 4 TÜİK (2010); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 5 Detaylı bilgi Ek 2 de sunulmaktadır. 6 TR33 Bölgesinin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analiz Edilmesi (2013), Zafer Kalkınma Ajansı 7 Detaylı bilgi Ek 2 de sunulmaktadır. 8 Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE Rev. 2) ile uyumlu olan ISIC Rev. 4 Sınıflaması Ek 3 te, NACE Rev. 2 Sınıflaması ise Ek 17 de sunulmaktadır. 49

52 Grafik 5 - Ülke Geneli ve Bölge İllerinde İhracattaki Sektörel Gini-Hirschman (GH) Endeksi Değerleri ( ) AFYONKARAHİSAR KÜTAHYA MANİSA UŞAK TÜRKİYE Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Manisa dışındaki Bölge illerinde ihracatta öne çıkan sektörler benzerlik göstermektedir. Bölge illerinin 2012 yılında ISIC Rev. 4 Sınıflamasına göre en çok ihracat yaptıkları 3 sektör ve ihracat miktarları Tablo 13 te, tüm sektörlerin listesi ise Ek 4 te sunulmaktadır. Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı sektörü Manisa dışındaki tüm Bölge illerinin ihracatında ilk 3 sırada yer alırken, Diğer madencilik ve taş ocakçılığı, Afyonkarahisar ve Kütahya nın; Gıda ürünlerinin imalatı ise Manisa ve Uşak ın ihracatında öne çıkan sektörlerdir. Tablo 13 - İllerin İhracatında Öne Çıkan Sektörler Afyonkarahisar İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Payı (%) 23 Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı ,3 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri ,9 8 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı ,8 Toplam Kütahya İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Payı (%) 23 Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı ,4 8 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı ,0 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı ,5 Toplam Manisa İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Payı (%) 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı ,6 27 Elektrikli teçhizat imalatı ,6 10 Gıda ürünlerinin imalatı ,7 Toplam Uşak İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Payı (%) 13 Tekstil ürünlerinin imalatı ,9 23 Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı ,4 10 Gıda ürünlerinin imalatı ,3 Toplam Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 50

53 Bölge illerinin en çok ithalat yaptıkları sektörler ülke geneliyle benzerlik göstermektedir. Bölge illerinin 2012 yılında ISIC Rev. 4 Sınıflamasına göre en çok ithalat yaptıkları 3 sektör ve ithalat miktarları Tablo 14 te, tüm sektörlerin listesi Ek-5 te sunulmaktadır. Ülke ithalatında da öne çıkan Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı, Manisa dışındaki tüm Bölge illerinde; Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı ise Afyonkarahisar dışındaki tüm Bölge illerinde en çok ithalat yapılan 3 sektör arasındadır. Tablo 14 - İllerin İthalatında Öne Çıkan Sektörler Afyonkarahisar İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu Sektör Adı İthalat 2012 (Dolar) Payı (%) 19 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı ,2 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı ,8 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile ilgili hizmet faaliyetleri ,7 Toplam Kütahya İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Payı (%) 28 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat ,8 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı ,7 8 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı ,5 Toplam Manisa İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Payı (%) 27 Elektrikli teçhizat imalatı ,0 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı ,6 28 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat ,7 Toplam Uşak İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Payı (%) 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı ,2 28 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı ,7 10 Gıda ürünlerinin imalatı ,3 Toplam Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Kütahya ve Manisa dışındaki Bölge illeri hammadde ve ara malı ihracatında yoğunlaşırken, bu iki il tüketim mallarının ihracatında yoğunlaşmaktadır. Birleşmiş Milletler in Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına Dayalı Geniş Ekonomik Gruplara Göre Sınıflama 9 (BEC Rev.4) bazında ihracat verileri incelendiğinde; Afyonkarahisar da hammadde ve ara malı ihracatının payı %67,5 iken; bu oran Uşak ta %68,1 dir yılları arasında Afyonkarahisar da hammadde ve ara malı ihracatı, Uşak ta ise tüketim mallarının ihracatı giderek artmıştır. Kütahya da tüketim malları ihracatının payı %64,3 iken; bu değer 9 Ek 6 da sunulmaktadır. 51

54 Manisa da %68,3 tür ve söz konusu oran Kütahya da giderek azalırken, Manisa da giderek artmaktadır. Ayrıca; Manisa da %19 luk pay ile yatırım (sermaye) malları dikkat çekmektedir. Bölge illerinin ve ülke genelinin 2011 yılı ihracatının BEC Rev.4 sınıflamasına göre ihracat payları Tablo 15 te verilmektedir. Tablo 15 - Bölge İlleri İhracatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Sermaye (Yatırım) Malları 1,7 6,0 19,0 1,5 10,5 Hammadde ve Ara Malı 67,5 29,7 12,8 68,1 50,4 Tüketim Malları 30,8 64,3 68,3 30,4 38,7 Diğer 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 Kaynak: TÜİK (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Manisa haricindeki Bölge illeri yoğun olarak hammadde ve ara malı ithal ederken; Manisa ithalatında yatırım (sermaye) malları öne geçmiş durumdadır ve Bölgede ithalata bağımlılık söz konusudur. Tablo 16 daki bilgiler doğrultusunda BEC Rev.4 sınıflamasına göre 2011 yılında hammadde ve ara malı ithalatının toplam ithalattaki payı, Afyonkarahisar da %85,9; Kütahya da %80,3; Uşak ta %85,8 dir. Söz konusu değer; Afyonkarahisar ve Uşak ta son 4 yıl içinde giderek artmaktadır. Manisa ithalatındaki hammadde ve ara mallarının payı %45,8 iken; ülke genelinde bu oran %71,9 dur. Manisa dışındaki Bölge illerinde ve ülke genelinde %10-16 arasında seyreden yatırım (sermaye) mallarının payı ise Manisa da %51,4 tür. Bu veriler Bölge genelinde üretim yapısının ithalata bağımlı olduğunu ve Manisa nın biraz da olsa bu bağımlılıktan kurtulduğunu göstermektedir. Tablo 16 - Bölge İlleri İthalatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Sermaye (Yatırım) Malları 11,3 16,6 51,4 13,8 15,5 Hammadde ve Ara Malı 85,9 80,3 47,8 85,8 71,9 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler 1,4 19,1 0,8 20,0 6,7 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler 41,1 38,0 25,8 49,0 31,3 Tüketim Malları 2,8 3,1 0,8 0,4 12,3 Diğer 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 Kaynak: TÜİK (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Manisa nın ihracatı yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerde; Afyonkarahisar ve Kütahya nın ihracatı orta-düşük teknolojili sektörlerde; Uşak ın ihracatı ise düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşmaktadır. Ülke genelinde ve Bölge illerinde 2011 yılı imalat sektörü ihracatının teknoloji seviyelerine göre 10 dağılımı Tablo 17 de sunulmaktadır. Tablodaki verilere göre Manisa %43 lük yüksek teknolojili ürün ihracatıyla Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Uşak ise düşük teknoloji ürün ihracında %68,8 ile Bölgede 1. sıradadır. Afyonkarahisar ve Kütahya da yüksek teknolojili ürün ihracı yoktur. 10 Eurostat tarafından sektörlerin teknoloji seviyelerine göre sınıflandırılması Ek 7 de sunulmaktadır. 52

55 Tablo 17 - İmalat Sektörü İhracatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Yüksek Teknolojili 0,0 0,0 43,0 0,1 2,6 Orta-Yüksek Teknolojili 3,9 3,3 32,6 8,7 29,1 Orta-Düşük Teknolojili 83,7 92,8 11,1 22,4 37,3 Düşük Teknolojili 12,5 3,9 13,3 68,8 31,0 Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Afyonkarahisar ın ithalatı orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşırken, Bölgenin diğer illeri orta-yüksek teknolojili sektörlerde yoğun olarak ithalat yapmaktadır. Ülke genelinde yüksek teknolojili sektörlerdeki ithalatın oranı %9,7 iken; Manisa da %28,9; Bölgedeki diğer illerde ise %3 ün altındadır. Bu kapsamda Manisa nın ihracatın teknoloji düzeyinde olduğu gibi ithalatın teknoloji düzeyinde de Bölge ve ülke genelinden kısmi olarak ayrıştığı görülmektedir. Teknoloji düzeylerine göre Bölge illeri ve ülke geneli ithalatının dağılımının verildiği Tablo 18 den, Bölge ve ülke genelinde ithalatın teknoloji düzeyinin ihracatın teknoloji düzeyinden yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumun sebebi Manisa dışındaki Bölge illerinde yüksek teknolojili ürünlerin az miktarda üretilmesidir. Bölge illerinin genelde yüksek teknolojili ürün ithal edip düşük teknolojili ürün ihraç etmesi illerin dış ticaret dengelerini bozmaktadır. Tablo 18 - Bölge İlleri İmalat Sektörü İthalatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Yüksek Teknolojili 1,3 2,2 28,9 0,5 9,7 Orta-Yüksek Teknolojili 35,6 53,3 53,2 69,6 44,2 Orta-Düşük Teknolojili 57,8 30,5 14,0 7,9 32,0 Düşük Teknolojili 5,3 14,0 3,8 22,0 14,2 Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Ülke genelinde 34 teknoloji geliştirme bölgesi bulunmasına rağmen Bölge, faaliyette olan Teknoloji Geliştirme Bölgesi bulunmayan 9 Düzey-2 bölgesinden biridir. Ancak, faaliyette bulunmayan Kütahya Dumlupınar Tasarım Teknoloji Geliştirme Bölgesi ve Celal Bayar Teknoloji Geliştirme Bölgesi ile Bölge teknoloji geliştirme bölgesi kurma çalışmaları süren 5 Düzey-2 Bölgesi arasındadır. TR22 Bölgesi hariç Bölgenin tüm komşu bölgelerinde teknoloji geliştirme merkezinin olması üniversite ile işbirliği yapmak isteyen sanayicileri, bu faaliyetlerini Bölge dışında yapmaya itmektedir. 11 Bölgede hizmetler sektörünün niteliği (bilgi yoğunluğu) ülke genelinin gerisindedir. Eurostat, NACE Rev.2 Sınıflamasına göre hizmet sektörlerinin bilgi yoğunluklarını Ek 8 de sunulan şekilde ayrıştırmaktadır. Bu sınıflamaya göre ülke genelinde bilgi yoğunluğu yüksek sektörlerin payı %31,7 iken; Bölgede bu oran %25,9 dur. Söz konusu oran Bölge illerinden Afyonkarahisar da %26; Kütahya da %23,3; Manisa da %26,1; Uşak ta 11 Söz konusu veriler, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ndan alınmış olup Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak taki üniversitelerin ortak teknoloji geliştirme bölgesi için yaptıkları çalışmalar doğrultusunda güncellenecektir. 53

56 ise %28,6 dır. Bölgedeki hizmet sektöründeki bilgi yoğunluğunun ülke genelinin gerisinde kaldığı görülmektedir. Bilgi yoğun sektörlerin arasındaki yüksek teknolojili bilgi yoğun sektörlerin oranının ise ülke genelinde %2,1; Bölgede %1,3; iller bazında ise Afyonkarahisar da %0,8; Kütahya da %1,7; Manisa da %1,6 ve Uşak ta %0,4 olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu durum, hizmetler sektöründe yaratılan katma değeri olumsuz etkilemektedir. Ülke geneli ve Bölge illerindeki hizmetler sektörünün bilgi yoğunluğu Tablo 19 da verilmektedir. Tablo 19 - Bölge İllerindeki Hizmet Sektörünün Bilgi Yoğunluğu (%) Hizmet Türü Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Bilgi Yoğunluğu Yüksek 26,0 23,3 26,1 28,6 25,9 31,7 Pazara Yönelik 7,3 6,2 8,5 11,1 8,1 13,7 Yüksek Teknolojili 0,8 1,7 1,6 0,4 1,3 2,1 Finansal 1,6 0,9 1,9 1,7 1,6 2,4 Diğer 16,3 14,5 14,2 15,4 14,9 13,5 Bilgi Yoğunluğu Düşük 74,0 76,7 73,9 71,4 74,1 68,3 Pazara Yönelik 71,1 72,4 67,5 65,7 69,0 62,4 Diğer 3,0 4,3 6,4 5,7 5,1 5,9 Kaynak: SGK, İstatistik Yıllığı 2011, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Düşük teknolojili sektörler, katma değer üretmede ve üretim değeri oluşturmada istihdam paylarına nazaran kötü bir performans sergilemektedir. Grafik 6 ya göre, ülke genelinde istihdamın %50 sinden fazlasının bulunduğu düşük teknolojili sektörler üretim ve katma değerin yaklaşık %40 ını oluşturmaktadır. İstihdam oranı nispeten daha az olan yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin üretilen katma değerdeki payları gerek üretimdeki, gerekse istihdamdaki paylarından daha fazladır. Bu durum, katma değer üretmek ve daha fazla üretim yaparak ekonomik gelişmeyi sağlamak için düşük teknolojili sektörler yerine yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere geçilmesi gerektiğini göstermektedir. Grafik 6 - Ülke Genelinde Sektörlerin Teknoloji Düzeylerine Göre Üretim, İstihdam ve Katma Değerdeki Payları 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% Üretim Değeri Katma Değer İstihdam 0,0% Yüksek Teknolojili Orta-Yüksek Teknolojili Orta-Düşük Teknolojili Düşük Teknolojili Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 54

57 Ülke genelindeki istihdamda yılları arasında çok yavaş bir şekilde orta-düşük teknolojili sektörlerden orta-yüksek teknolojili sektörlere geçiş yaşandığı görülmektedir. Ülke genelinde, yılları arasında yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdam oranı %2 civarında iken, düşük teknolojili sektörlerdeki istihdam oranının %50 civarında olduğu ifade edilebilir. Orta-yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdamın artmasına rağmen yüksek teknolojili sektörlerin artmaması; üretim yapısındaki dönüşümün sağlanmasında sorun olduğunu göstermektedir. Ülke genelindeki imalat sektörü istihdamının teknoloji düzeylerine göre gelişimi Grafik 7 de sunulmaktadır. Grafik 7 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Yüksek Orta-Yüksek Orta-Düşük Düşük Kaynak: SGK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölge genelinde ülkedekinden farklı olarak düşük teknolojili sektörlerden yüksek ve orta yüksek teknolojili sektörlere yönelim olduğu görülmektedir. Bölgede istihdam yönünden teknoloji artışı ülke geneline nazaran daha hızlı olmuştur. Sektörlerin teknoloji düzeyine göre istihdamın dağılımının eğilimini sunan Grafik 8 de düşük teknolojili sektörlerdeki istihdam payı azalırken; yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin payının arttığı görülmektedir. Bölgenin ülke geneline göre; yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerde daha fazla, orta-düşük ve düşük teknolojili sektörlerde daha az paya sahip olduğu görülmektedir. Buna rağmen; orta-yüksek ve orta-düşük teknolojili sektörler arasında ciddi bir uçurum bulunduğu ve teknoloji düzeyi artışının dengeli olmadığı görülmektedir. Grafik 8 - Bölgede Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Yüksek Orta-Yüksek Orta-Düşük Düşük Kaynak: SGK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Manisa nın istihdam yapısında, ülke ve Bölge genelinin üzerinde teknoloji düzeyi mevcutken; söz konusu yapı Bölgenin diğer illerine yayılmamıştır. Ülke genelinde yüksek teknolojili sektörlerde istihdam edilenlerin oranı %1,6 iken; Bölgede bu oran %5,5 tir. 55

58 Tablo 20 de görülebileceği üzere Manisa yüksek teknolojili sektörlerde üretim yaparak Bölgenin imalattaki teknoloji seviyesini ülke genelinin üzerine çekmektedir. Bölgede Afyonkarahisar dışındaki illerde imalattaki teknoloji kullanım düzeyi yılları arasında artmıştır. Teknoloji düzeylerine göre istihdam oranlarında Uşak ın düşük teknolojili sektörlerdeki %79,9 luk payı dikkat çekmektedir. Kütahya ise orta-düşük teknolojili üretimde başı çekmektedir. Tablo 20 - Bölge İllerinde İmalat Sektörü İstihdamının Teknoloji Düzeyine Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Yüksek Teknolojili 0,3 0,3 9,9 0,2 5,5 1,6 Orta-Yüksek Teknolojili 6,0 11,8 23,5 3,1 15,9 14,9 Orta-Düşük Teknolojili 51,9 54,7 34,7 16,8 37,5 33,1 Düşük Teknolojili 41,8 33,2 31,9 79,9 41,1 50,4 Kaynak: SGK, İstatistik Yıllığı (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgede Manisa nın etkisiyle yüksek teknoloji gelişimi ülke genelinden daha iyi durumdadır. Manisa ili %9,9 ile yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdam payı Türkiye de en yüksek olan ildir. Bu kategoride Afyonkarahisar 39., Kütahya 44., Uşak ise 52. sırada yer almaktadır. Manisa ilinin ülke genelindeki değerin (%1,6) çok üzerinde olması Bölgeyi %5,5 ile yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdam payı en yüksek Düzey-2 Bölgesi haline getirmektedir. 12 Bölgede orta-yüksek teknolojili sektörler, yüksek teknolojili sektörler kadar gelişmiş değildir. Yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörler toplamının payı ele alındığında Manisa, ülke genelinde Yalova dan sonra ikinci sırada yer alırken; Kütahya 25., Afyonkarahisar 43., Uşak 65. sıradadır. 13 Kütahya da gelişen otomotiv yan sanayine bağlı olarak artan orta-yüksek teknolojili sektör payına rağmen; Manisa ve Uşak ın orta-yüksek teknolojili sektörlerde yüksek teknolojili sektörlerdeki kadar gelişmemesi ve Afyonkarahisar ın iki ayrı düzeyde de yakın performans göstermesi Bölge genelini olumsuz etkilemektedir. Bölge, yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin payında sırasıyla TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) ve TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik) Düzey-2 bölgelerinin ardından üçüncü sırada yer almaktadır. Bölgede daha dengeli bir gelişim için özellikle Manisa dışındaki illerin orta-yüksek teknolojiye yönelmesi gerekmektedir. Ülke genelinde sadece düşük teknolojili sektörlerde dış ticaret fazlası verilmektedir. Uzun dönem boyunca dış ticaret açığı veren ülkede düşük teknolojili sektörlerdeki ihracatın ithalatından fazla olduğu Grafik 9 da görülmektedir. Buna karşın; ortadüşük teknolojili sektörlerde bir dış ticaret dengesi söz konusu iken; yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerde dış ticaret açığı söz konusudur. Söz konusu açık giderek artarken; ülke genelindeki dış ticaret açığının teknoloji açığıyla açıklanabildiği görülmektedir. Özellikle her yıl en fazla açığın orta-yüksek teknolojili sektörlerde verilmesi dikkat çekmektedir. 12 SGK, İstatistik Yıllığı (2011) 13 SGK, İstatistik Yıllığı (2011) 56

59 Grafik 9 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre Dış Ticaret Açığı (Dolar) Yüksek Orta-Yüksek Orta-Düşük Düşük Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri Ülke genelinde yüksek teknolojili sektörlerdeki en çok ihracat yapan il Manisa iken; diğer Bölge illerinin düşük ve orta düşük teknolojili sektörlerde daha başarılı olduğu görülmektedir. Manisa dolar (ve %36,4 lük pay) ile ülke genelinde en çok yüksek teknolojili sektör ihracatı yapan il konumundadır. Ayrıca Manisa ihracatında yüksek teknolojili sektörlerin payı %43 tür ve il, bu değerle de ülke genelinde ilk sırada yer almaktadır. İlde %32,7 olan orta-yüksek teknolojili sektörler ihracatı, %28,4 olan ülke geneli değerinin üzerinde iken; yüksek ve orta yüksek teknolojili sektörlerin toplam payında bazı illerin gerisinde kaldığı görülmektedir. 14 Bu durum ilde dengeli bir teknoloji artışı olmadığının ve ilin ihracattaki başarılı konumunun birkaç istisnai firmaya bağlı olduğunun göstergesidir. Manisa dışındaki Bölge illerinin ise sadece düşük ve orta-düşük teknolojili sektörlerde dış ticaret fazlası verdikleri dikkat çekmektedir. Ayrıca; yüksek ve ortayüksek teknolojili sektörlerdeki ihracat payının Afyonkarahisar da %3,9; Kütahya da %3,3 ve Uşak ta %8,6 gibi ülke genelinin çok altında değerlerde olması, bu illerin Bölgeye gerekli desteği sağlayamadığını ve ihracattaki teknoloji yapısı yönünden Bölge içinde ciddi bir dengesizlik olduğunu göstermektedir. 15 Bu durumun aşılması için Bölgede Manisa dışındaki illerin yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerdeki ihracatlarını arttırmaları gerekmektedir. Bölgede yenilik ortamının geliştirilmesi için birçok paydaşın işbirliği içerisinde çalışması gerektiği görülmektedir. Şekil 5 teki TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi incelendiğinde, Bölgedeki yenilik ortamının çok sayıda aktörün olduğu kompleks bir yapıda olduğu anlaşılmaktadır. Harita 5 te sunulan inovasyon endeksine göre, bu aktörlerin özellikle Bölge içinde Manisa ilinde etkili oldukları ortaya çıkmaktadır. Afyonkarahisar ın ise yenilik alanında Bölgenin diğer illerinden daha düşük bir değere sahip olduğu görülmektedir. Bölgede genelinde yenilik alanında olumlu görünen genel duruma karşın, Manisa dışındaki Bölge illerinin ülkenin batısında yer alan komşu illere göre geride kalmış olması bu alandaki faaliyetlerin yeterli durumda olmadığının göstergesidir. 14 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 15 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 57

60 Şekil 5 - TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi,

61 Harita 5 - İnovasyon Endeksi Sonuçları ( ) Kaynak: İstanbul Üniversitesi, İstanbul da Bilgi Odaklı Küresel Rekabet Projesi (2012) 2.2 SANAYİ Bölge illerinde kurulan şirketlerin sermayelerinin Türkiye geneline oranı %2,2 dir. Ülke genelinde 2009 yılında kurulan şirketlerin toplam sermayeleri TL olup, ülke genelinde kurulan imalat sektörü şirket ve kooperatifinin 38 i Afyonkarahisar da, 31 i Kütahya da, 71 i Manisa da ve 24 ü Uşak ta kurulmuştur. Yine aynı yıl verilerine göre, ülke genelinde imalat sektöründe kurulan şirket ve kooperatiflerin 164 ü (%2,0 si) Bölgede kurulmuştur. Bölge genelinde kurulan işletmelerin toplam sermayeleri TL olup, illere göre dağılımı Tablo 21 de verilmektedir. Tablo 21 - Bölgede İmalat Sektöründe Kurulan Şirket ve Kooperatiflerin Sermayeleri Toplamının İllere Göre Dağılımı Sermaye (TL) Türkiye Geneline Oranı (%) Afyonkarahisar ,5 Kütahya ,5 Manisa ,0 Uşak ,2 Bölge ,2 Kaynak: TÜİK, İş Demografisi İstatistikleri (2009) Bölgedeki 16 ilçede toplam 23 OSB ve üretim aşamasına geçmiş 18 OSB bulunmaktadır. Bölgede üretim aşamasına geçmiş OSB bulunan ilçeler; Manisa Merkez, Akhisar, Salihli, Turgutlu, Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Dinar, Emirdağ, İscehisar (Mermer İhtisas), Sandıklı, Şuhut, Kütahya Merkez (2 adet), Gediz, Tavşanlı, Uşak Merkez (2 adet) ve Karahallı dır. Söz konusu ilçelerden Afyonkarahisar Merkez ve Akhisar (Zeytin ve Zeytinyağı İhtisas) da yeni OSB kurulması çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca; Kula (Deri), Simav, Soma, Altıntaş, İhsaniye ve Dazkırı (Dokuma ve Konfeksiyon) da OSB kurulması için 59

62 girişimler devam etmektedir. 16 Türkiye deki OSB sayısının 277 olduğu düşünüldüğünde Bölgedeki OSB sayısının Türkiye dekinin %8,3 ü olduğu görülmektedir. Bu oran TR32 Bölgesi nde %5 düzeyindedir. Bölgedeki işletmelerin büyük çoğunluğu nitelikli eleman eksikliği çekmektedir. Yapılan saha çalışmalarına 17 göre Bölgedeki işletmelerin %29,8 i yenilik yapma konusunda nitelikli eleman eksikliği sorunuyla karşılaşmaktadır. Diğer öne çıkan sorunlar %11,7 yle bilgiye ve teknolojiye erişim, %10,5 le finansmana erişim ve yetersiz teşviklerdir. Bu açıdan bakıldığında Bölgede altyapı ve finansman eksikliğinin de sistematik sorunlar arasında yer aldığı anlaşılmaktadır. Ülke genelinde en çok istihdamın bulunduğu sektörler ile Bölge genelinde en çok istihdamın olduğu sektörler benzerlik göstermektedir. Ülke genelindeki imalat sektörü işletmesinin ü (%4 ü), imalat sektörü çalışanının ise si (%4,1 i) Bölgede bulunmaktadır. 18 Ülke genelinde çalışan sayısı yönünden öne çıkan sektörler %16,6 ile Giyim ürünlerinin imalatı, %15 ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç), %13 ile Gıda ürünlerinin imalatı ve %10,3 ile Mobilya imalatıdır. Bölge genelinde ise çalışan sayısı bakımından %19,6 ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) başı çekmektedir. Diğer sektörlerin durumu ise Tablo 22 de verilmiştir. Tablo 22 - Bölgede İmalat Sanayi Çalışanlarının Sektörlere Göre Dağılımı Sektör Bölge İçindeki Oranı (%) Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) 19,6 Gıda ürünlerinin imalatı 16,6 Tekstil ürünlerinin imalatı 10,4 Giyim ürünlerinin imalatı 10,1 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 10,1 Mobilya imalatı 10,0 Diğer 23,2 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) Bölgede Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, katma değer açısından ilk sıradadır. Bölgede katma değer açısından diğer önemli sektörler Gıda ürünlerinin imalatı, Elektrikli teçhizat imalatı, Tekstil ürünlerinin imalatı ve Bilgisayarların elektronik ve optik ürünlerin imalatıdır. Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının ilk sırada olmasında Bölgedeki seramik ve mermer üretiminin etkisi büyüktür. Değerler Grafik gösterilmektedir. 10 da 16 OSBÜK Bilgi Sistemi 17 TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi, TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 60

63 Grafik 10 - Bölgede En Çok Katma Değer Üreten 5 Sektörün Dağılımı (2012) Diğer Sektörler; %37,7 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı; %20,1 Gıda ürünlerinin imalatı; %14,0 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı; %7,1 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), SGK (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 19 Bölgedeki sanayi üretiminde en yüksek payı %19 ile Gıda ürünlerinin imalatı almaktadır. Gıda sektörünü Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı ve Elektrikli teçhizat imalatı takip etmektedir. Bölgedeki sanayi üretiminde ilk üç sektörün payı toplam üretimin %47 sini, ilk 10 sektörün payı ise toplam üretimin %87 sini oluşturmaktadır. Bu da Bölge sanayisinde bir yoğunlaşma olduğunu göstermektedir. Bölge sanayisinde sektörlerin payı Grafik 11 de gösterilmiştir. Tekstil ürünlerinin imalatı; %8,8 Elektrikli teçhizat imalatı; %12,3 Grafik 11 - Bölgedeki Sanayi Üretiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2012) Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı %4 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı %5 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı %4 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) %6 Ana metal sanayii %6 Diğer Sektörler %13 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı %6 Tekstil ürünlerinin imalatı %9 Gıda ürünlerinin imalatı %19 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı %16 Elektrikli teçhizat imalatı %12 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), SGK (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 20 Bölgede yılları arasında imalat sektöründeki istihdam ülke genelinden daha hızlı artmıştır. Ülke genelinde, yılları arasında imalat sektöründeki işyeri sayısı %18,6; çalışan sayısı ise %30,8 artmıştır. Söz konusu değerler Bölgede sırasıyla %6,7 19 TÜİK verileri aracılığıyla ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama katma değerleri ile sektörlerin Bölgedeki illerde SGK ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir. 20 TÜİK verileri aracılığıyla ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama üretim değerleri ile sektörlerin Bölgedeki illerde SGK ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir. 61

64 ve %37,2 olarak gerçekleşmiştir. 21 Bu verilerden, Bölgede ülke geneline göre daha büyük işletmelerin kurulduğu anlaşılmakta olup, Bölgenin büyük ölçekli yatırımlar için tercih edildiği ifade edilebilir. Bölgede, Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektöründeki yatırımların oranı artarken; Tekstil ürünleri imalatı ile Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektörlerindeki yatırımların oranı azalmaktadır yılında 5. sırada bulunan Tekstil ürünleri imalatı yatırımları, 2008 yılında ilk sıralarda yer almamıştır. Bu da Bölgede tekstil yatırımlarının azaldığını ve bu yatırımların başka sektörlere kaydığını göstermektedir. Bölgede Gıda ürünleri ve içecek imalatı yatırımları 2003 yılında %11,9 ile 4. sıradayken, 2008 yılında %15,8 ile 2. sıraya yükselmiştir. Yine Bölgede Fabrikasyon metal ürünleri imalatı yatırımları 2003 yılında 6. sıradayken, 2008 yılında 1. sıraya yükselmiştir. Bu veriler Bölgeye yapılan yatırımların Fabrikasyon metal ürünleri ile Gıda ürünleri ve içecek imalatına kaydığını göstermektedir. 22 Ayrıca; Gıda ürünleri ve içecek imalatı; Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizatı hariç) sektörlerinde, Bölgedeki yatırım oranı ülke genelinin çok üzerindedir. Bu durum; bu sektörlerin Bölgede parlayan sektörler olduğunu göstermektedir. Bölgedeki sektörlerin istihdamdaki payları çok değişmezken ilk sıralardaki sektörlerin paylarında azalma görülmektedir. Bölge istihdamında en çok paya sahip Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörünün yüzdesi yaklaşık 2 puan azalırken; ikinci sıradaki Gıda ürünlerinin imalatının yüzdesi 1,4 puan azalmıştır. Üçüncü sırada Tekstil ürünlerinin imalatı sektörünün payı sabit kalırken; Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) sektörünün yüzdesi yaklaşık 1 puan; Elektrikli teçhizat imalatı ile Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı sektörlerinin yüzdeleri yaklaşık 2 şer puan artmıştır. 23 Bu durum sektörel dağılımı daha dengeli hale getirmektedir. Ülke genelinde ilk sırada yer alan Giyim eşyalarının imalatının Bölgede çok gerilerde kalması bu sektörün Bölgede zayıf olduğunu; Gıda ürünlerinin imalatı, Elektrikli teçhizat imalatı ile Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörlerinin Bölgede ülke genelindeki paylarının çok üzerinde değerlere sahip olması ise Bölgenin bu sektörlerde ihtisaslaştığını göstermektedir. Bölge illerinde çalışan sayıları yönünden öne çıkan sektörler genel olarak benzerlik gösterirken; Manisa da sektörler daha dengeli dağılmıştır ve farklı sektörler de öne çıkmaktadır. SGK 2012 yılı verilerine göre; Afyonkarahisar da en çok kişinin istihdam edildiği sektör kişiyle diğer metalik olmayan maden ürünleri; Kütahya da kişiyle yine diğer metalik olmayan maden ürünleri; Manisa da kişiyle gıda ürünlerinin imalatı, Uşak ta ise kişiyle Tekstil ürünlerinin imalatıdır. İller bazında sanayi istihdamının dağılımı Grafik 12 de gösterilmektedir. 21 SGK (2013) 22 TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010). Detaylı bilgiler Ek 9 da verilmiştir. 23 SGK (2013) 62

65 Grafik 12 - İller Bazında Sanayi İstihdamının Dağılımı Kaynak: SGK (2012) Bölgede en çok istihdama sahip 5 sektör aynı zamanda olgun küme yapısına sahiptir. Sektörlerdeki kümelenme potansiyelinin tespiti için yaygın olarak 3-Yıldız Analizi kullanılmaktadır. Söz konusu analizde; yoğunluk, büyüklük ve başatlık kriterleri kullanılır ve bu kriterlerden her birine bir yıldız verilir. Analizin yapıldığı yerde üç yıldız alan sektörün kümelenme potansiyeli olduğu sonucuna varılır. 24 Bu analize göre Bölgede olgun küme yapısındaki sektörlerin listesi Tablo 23 te sunulmaktadır. Tablo 23-3-Yıldız Kümelenme Analizi Sonucu Bölgede Üç Yıldız Alan Sektörler Sektör (NACE Rev.2) Sektör Adı Yoğunluk Büyüklük (%) Başatlık (%) 10 Gıda ürünlerinin imalatı 1,38 5,61 18,08 13 Tekstil ürünlerinin imalatı 1,12 4,57 13, Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) 3,18 12,93 21,33 1,05 4,26 9,23 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2009), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgede orta düzeydeki devlet yardımları yatırımlarda etkili olmaktadır. Tablo 24 teki ülke genelinde yatırımlardaki devlet yardımlarının 2009 yılındaki dağılımı incelendiğinde, bu yardımların yoğunlaştığı bölgelerin 2010 yılında yatırımlardaki payını arttırdığı anlaşılmaktadır da en çok devlet yardımı alan TR41 Bölgesi nin 2010 yılındaki 24 Üç Yıldız Analizi hakkında daha detaylı bilgi Ek 10 da verilmiştir. 63

66 yatırım payının %5,5 ten %6,1 e çıktığı görülmektedir. Yoğun olarak devlet yardımı yapılan bölgelerde kalıcı bir etki oluşarak sonraki yıldaki yatırımlarda ülke genelinin üzerinde artışlar yaşanmaktadır. Bölge ise %3,9 luk payıyla devlet yardımlarının orta düzeyde yoğunlaştığı bölgeler arasında yer almaktadır. Bu yönüyle Bölgenin 2010 yılında yatırımlardaki payının %1,6 dan %2,1 e çıkması, Bölgede yapılan devlet yardımlarının yatırımları tetikleyen ve rekabet gücünü arttıran bir faktördür. Tablo 24 - En Çok Devlet Yardımı Yapılan Bölgelerde Yatırım Payları (%) Bölge Yatırım Payı (2009) Yatırım Payı (2010) Devlet Yardımı Yatırımı Payı (2009) TR41-(Bursa, Eskişehir, Bilecik) 5,5 6,1 19,9 TR62-(Adana, Mersin) 2,7 2,8 15,9 TR42-(Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) 5,2 6,8 9,5 TR10-İstanbul 36,7 36,9 8,9 TR21-(Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) 2,1 2,7 5,0 TR63-(Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) 9,3 3,2 4,3 TR33-(Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, 1,6 2,1 3,9 Uşak) TR61-(Antalya, Isparta, Burdur) 3,4 3,0 3,5 TR90-(Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, 1,0 1,2 3,4 Gümüşhane) Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010); Ekonomi Bakanlığı (2009); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgedeki yabancı yatırımlar, Afyonkarahisar ve Manisa da yoğunlaşmaktadır. Uluslararası doğrudan yatırımlar bir ülkenin cari açığının kapanmasında ve ülkeye teknoloji ve know-how kazandırmakta başrollerden birine sahiptir. Doğrudan yabancı yatırımlar ayrıca ülkenin döviz rezervlerini de artırmakta ve genel kabul edilen görüşe göre ekonomiyi kırılganlıktan uzaklaştırmaktadır. Bu bağlamda Bölge deki yabancı yatırımların sayısı ve değeri önem kazanmaktadır. Ekonomi Bakanlığı nın verilerine göre 2012 yılında Afyonkarahisar a 16 adet teşvik belgeli yabancı yatırım gelmiştir. Bu yatırımların toplam değeri 417 milyon TL dir. Bu yatırımlar ile 851 istihdam sağlanmıştır yılında Kütahya ya 2 adet teşvik belgeli yabancı yatırım gelmiş olup bu yatırımların toplam değeri 12 milyon TL dir ve 170 kişiye istihdam sağlanmıştır yılında Manisa ya 11 adet teşvik belgeli yabancı yatırım gelmiş olup 306 milyon TL lik yatırım yapılmıştır. Bu yatırımların ürettiği istihdam 557 dir. Uşak ta 2012 yılında 1 adet teşvik belgeli yatırım gelmiş olup bu yatırımın değeri 78 milyon TL dir. Bu yatırım 64 kişiye istihdam sağlamıştır. 64

67 Manisa dışındaki teknoloji odaklı ve yeşil üretim alt bölgelerinde az sayıda sektörde yoğunlaşma görülmektedir. 25 Alt bölgelerde istihdam yönünden imalat sanayi içerisindeki sektörel yoğunlaşmalar incelendiğinde alt bölgeler arasında farklılıklar olduğu görülmektedir. Gıda, içecek, ağaç ve mantar ürünleri ile taş ve toprağa dayalı sanayi ürünleri Bölge genelinde çok sayıdaki alt bölgenin yoğunlaştığı sektörlerdir. Bolvadin, Simav, Demirci ve Banaz alt bölgeleri çok sayıda (4-8 arasında) sektörde yoğunlaşmaktadır. Bu durum söz konusu alt bölgelerde düşük üretim kapasitesine bağlı olarak, sektörel uzmanlaşmanın gerçekleşmemesi ve bazı sektörlerin istihdamının hiç bulunmamasından kaynaklanmaktadır. Afyonkarahisar, Akhisar, Kütahya ve Uşak alt bölgelerinde ise nispeten daha az sektörde (3-4 arasında) sektörel yoğunlaşma göze çarpmaktadır. Bu durumun nedeni ise bu alt bölgelerde belli bir düzeye ulaşan sanayi üretiminin belirli sektörlerde uzmanlaşma eğiliminin görülmesidir. Manisa alt bölgesi ise çok sayıda ve diğer alt bölgelerden ayrışan sektörlerde yoğunlaşmaktadır. Bu durum, söz konusu alt bölgede belirli sektörlerde uzmanlaşma seviyesinin de aşıldığını ve alt bölgenin rekabetçi bir yapıda olduğunu göstermektedir. Alt bölgelerde mekânsal yoğunlaşmanın olduğu sektörler ve bu sektörlerin katsayıları Harita 6 da sunulmaktadır. Harita 6 - Alt Bölgelere Göre Sektörel Yoğunlaşmalar Kaynak: SGK (2012); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Harita Açıklaması: Sütun uzunlukları yerelleşme katsayılarının büyüklüğünü, numaralar ise NACE Rev. 2 sektör kodlarını göstermektedir. Tüm teknoloji odaklı ve yeşil üretim alt bölgelerinde kümelenme potansiyeli olan sektörler mevcuttur. Alt bölgelerde sektörel yoğunlaşmaların yüksek ve işletme sayısının 25 Bir sektörün belli bir mekândaki yoğunlaşma tespiti için kullanılan yerelleşme katsayısı ilgili mekânda söz konusu sektörün istihdamdaki payının, sektörün ülke genelindeki istihdamdaki payına bölünmesiyle bulunmaktadır. Bu bölümün 1 den büyük olduğu sektörler ilgili mekânın yoğunlaştığı sektörlerdir. 65

68 fazla olduğu sektörlerde uzmanlaşma ve kümelenme faaliyetlerinin bir arada yürümesi alt bölgelerde söz konusu sektörlerin rekabet gücünün artmasına sebep olacaktır. Buna göre yapılan değerlendirmede alt bölgelerde kümelenme faaliyetlerinde bulunacak sektör önerileri Tablo 25 da sunulmaktadır. 26 Tablo 25 - Alt Bölgelerdeki Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörler Afyonkarahisar Alt Bölgesi Sandıklı Alt Bölgesi Kütahya Alt Bölgesi Manisa Alt Bölgesi Akhisar Alt Bölgesi Uşak Alt Bölgesi Gıda ürünlerinin imalatı X X X X Tekstil ürünlerinin imalatı X Deri ve ilgili ürünlerin imalatı X Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, X saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması X Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı X Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı X Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı X X X X X Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) X Elektrikli teçhizat imalatı X Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı X Kaynak: SGK (2013), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Akhisar ve Uşak alt bölgelerinde gelişme potansiyeli bulunan sektör sayıları diğer alt bölgelere göre daha fazla sayıdadır. Alt bölgelerde henüz yerelleşmemiş (yoğunlaşma katsayısı 1 den düşük), mevcut sektörel yapıya göre gelişme ihtimali yüksek ve alt bölgedeki niteliği arttıracak sektörler Ek 11 de sunulmaktadır. Buna göre gıda ile kurulum-onarım sektörlerinin tüm alt bölgelerde potansiyeli bulunurken Manisa başta olmak üzere merkez ilçeleri barındıran alt bölgelerde çok sayıda sektörün potansiyeli mevcuttur. Bolvadin, Simav ve Demirci gibi alt bölgeler ise genel olarak tekstil ve mobilya gibi geleneksel üretim yapısına sahip, sınırlı sayıda sektörde potansiyele sahiptir. Sandıklı, Simav, Akhisar, Demirci, Uşak ve Banaz alt bölgelerinde teknoloji düzeyi diğer alt bölgelere göre daha düşüktür. Bu alt bölgelerdeki teknoloji düzeyini artırabilecek sektörler daha fazladır. Eurostat tarafından kullanılan sınıflandırmaya göre sanayi sektörleri teknoloji düzeyleri açısından 4 kategoriye ayrılmaktadır. NACE Rev. 2 kodu ile arasındaki sektörler düşük; kodu 19, arasında ve 33 olan sektörler 26 Alt bölgede LQ katsayısı 1 ve daha büyük ve en az 30 işletmenin bulunduğu sektörler belirlenmiştir. Değerlendirmeye teknoloji odaklı ve yeşil üretim gelişim alt bölgeleri tabi tutulmuştur. Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı sektörü değerlendirilmeye alınmamıştır. 66

69 orta-düşük, 20 ve arasındaki sektörler orta-yüksek; 21 ve 26 olan sektörler ise yüksek teknolojilidir. Bu açıdan, alt bölgelerde istihdam verileri kullanılarak yapılacak yatırımların hangi sektörlerde ortalama teknoloji düzeyini arttıracağı belirlenmiştir. Buna göre Afyonkarahisar, Bolvadin, Kütahya ve Manisa gibi genelde merkez ilçeleri barındıran alt bölgelerde sadece yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere yapılacak yatırımlar ortalama teknoloji düzeyini arttırırken, diğer alt bölgelerde ise bunlara ek olarak orta-düşük teknolojili sektörlerdeki yatırımların da teknoloji düzeyini arttıracağı görülmektedir. Merkez ilçeyi barındırmasına rağmen istisnai olarak Uşak alt bölgesi, tekstil ve deri gibi geleneksel ve teknoloji düzeyi düşük iki sektörde yoğunlaştığından ortalama teknoloji düzeyi düşüktür. Alt bölgelerde teknoloji düzeyini arttıracak sektörler EK 12 de sunulmaktadır. Bölgedeki sanayi alanlarının daha çok merkez ilçeleri barındıran alt bölgelerde yoğunlaştığı görülürken, özellikle Afyonkarahisar ın ilçelerinde düşük doluluk oranları dikkat çekmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın tarihli verilerine göre Bölgedeki aktif 18 organize sanayi bölgesinde kişi çalışmaktadır. Doluluk oranı en yüksek bölgeler Afyonkarahisar, Kütahya Merkez I, Manisa, Uşak ve Uşak Deri OSB lerdir. Ayrıca Bolvadin, Şuhut, Sandıklı, Dinar, Kütahya Merkez II, Salihli ve Karahallı dışındaki OSB lerde parsellerin çoğunun tahsisli olması Bölgedeki ilave sanayi alanı ihtiyacını göstermektedir. Bunun yanı sıra Bölgedeki 30 aktif küçük sanayi sitesinde işletme faaliyet göstermektedir. Tablo 26 - Organize Sanayi Bölgeleri Bilgileri OSB Adı İmar Planı (Ha) Parsel Sayısı Tahsis Yapılan Parsel Sayısı Üretim İnşaat Proje Mevcut İstihdam Proje Bazında Doluluk Oranı (%) Afyonkarahisar 702, ,4 İscehisar (Mermerciler) ,5 Emirdağ ,4 Bolvadin ,0 Şuhut 180, ,9 Sandıklı ,9 Dinar ,8 Kütahya Merkez I ,3 Kütahya Merkez II ,3 Tavşanlı ,8 Manisa ,9 Turgutlu 334, ,2 Salihli ,5 Akhisar 291, ,7 Uşak 659, ,0 Uşak Deri 462, ,0 Gediz ,0 Karahallı 67, ,3 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ( tarihinde alınmıştır) 67

70 Harita 7 - Büyüklüklerine Göre Küçük Sanayi Siteleri ve Doluluk Oranları Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ( tarihinde alınmıştır) Harita Açıklaması: Daire büyüklüklerine işletme sayılarına göre verilmiş olup, kırmızı kısım doluluk oranlarını göstermektedir. Birden fazla KSS olan ilçelerde toplam firma ve doluluk oranları verilmiştir. 2.3 TARIM Tarım, Bölge ekonomisi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Tablo 27 ye göre, Bölgenin bin hektar olan toplam yüzölçümünün %35 i tarım arazisinden oluşmaktadır. Türkiye genelinde tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı %30 dur. Bölge, ülke tarım alanlarının %6,2 sini oluşturmaktadır. Bölgedeki tarım alanlarının toplam il yüzölçümüne kıyasla en fazla olduğu il %41,7 lik oranı ile Uşak, en düşük olduğu il ise %27,3 ile Kütahya dır. Kütahya ilindeki orman alanlarının fazlalığı, tarım alanı oranlarının düşük kalmasına sebep olmaktadır. Tablo 27 - Tarım Alanlarının Dağılımı (2012) Yüzölçümü (ha) Toplam Tarım Alanı (ha) Tahıllar (ha) Nadas Alanı (ha) Sebze Alanları (ha) Meyvelikler (ha) Süs Bitkileri (ha) Afyonkarahisar ,62 Kütahya ,61 Manisa ,10 Uşak ,00 Bölge ,33 Türkiye ,54 Bölge Payı (%) 5,36 6,20 7,12 3,04 2,98 6,84 1,57 Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri 68

71 Bölge illerinden Afyonkarahisar ve Manisa tarımsal üretimde ülke genelinde üst sıralarda yer alırken; Afyonkarahisar hayvansal üretimde, Manisa ise bitkisel üretimde öne çıkmaktadır. Tablo 28 e göre bitkisel üretim değerlerinde Manisa %2,8 lik, Afyonkarahisar ise %1,5 lik payıyla ülke genelinde sırasıyla 10. ve 19. sıralarda yer almaktadır. Afyonkarahisar, canlı hayvanlar değeri açısından %2,3 lük, hayvansal üretim açısından %0,7 lik pay ile ülke genelinde 6. ve 15. sıralarda bulunmaktadır. Manisa ise ülke genelindeki canlı hayvan değerinin %2,1 ine sahipken; hayvansal üretimin %0,5 ini yapmakta ve 81 il arasında sırasıyla 13. ve 26. sıralarda yer almaktadır. Söz konusu veriler; tarım ve hayvancılığın Bölge açısından önemini vurgulamaktadır. Bölgedeki tüm illerin; bitkisel üretim, hayvansal üretim ve canlı hayvanlar değeri açısından ülke genelindeki konumları Tablo 28, Tablo 29 ve Tablo 30 da sunulmaktadır. Tablo 28 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları İl Bitkisel Üretim (1.000 TL) Payı (%) Sırası Afyonkarahisar ,5 19 Kütahya ,9 39 Manisa ,8 10 Uşak ,6 48 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Tablo 29 - Bölge İllerinin Canlı Hayvanlar Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları İl Canlı Hayvanlar Değerleri (1.000 TL) Payı (%) Sırası Afyonkarahisar ,28 6 Kütahya ,31 31 Manisa ,10 13 Uşak ,16 37 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Tablo 30 - Bölge İllerinin Hayvansal Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları İl Hayvansal Üretim Değerleri (1.000 TL) Payı (%) Sırası Afyonkarahisar ,67 15 Kütahya ,38 39 Manisa ,54 26 Uşak ,29 50 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Bölgede toplam işlenen tarım alanları içinde ekilen alanların oranı ülke genelinin üzerindeyken; Manisa sebze bahçelerinin oranı ile öne çıkmaktadır. Tablo 31 e göre 2011 yılında ülke genelinde işlenen tarım alanlarının %76,5 i ekilen arazi iken; bu oran Bölge illerinden Afyonkarahisar da %83,6; Kütahya da %84; Manisa da %85,6; Uşak ta ise %96,6 dır. Sebze bahçeleri oranı ise ülke genelinde %3,9 iken, Manisa da %10,9 dur. Bölgenin diğer illerinde söz konusu oranın ülke genelinin altında olduğu görülmektedir. Bu durum, söz konusu illerde bitkisel üretimde yaratılan katma değerin düşük kalmasına yol açmaktadır. 69

72 Tablo 31 - Bölge İllerinin Tarım Alanlarının Kullanımına Göre Dağılımı İşlenen tarım alanı (Ha) Ekilen (%) Nadas (%) Sebze bahçeleri alanı (%) Afyonkarahisar ,6 14,6 1,8 Kütahya ,0 13,6 2,4 Manisa ,6 3,5 10,9 Uşak ,6 0,3 3,1 Türkiye ,5 19,6 3,9 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Uzun ömürlü bitkiler içinde Manisa hem bağ hem de zeytin ağaçları açısından öne çıkmaktadır. Ülke genelinde uzun ömürlü bitkilerin kapladığı alanın %15,3 ü bağ, %25,8 i zeytin ağaçlarından oluşmaktadır. Bu oranların Manisa da sırasıyla %39,9 ve %48,5 olduğu görülmektedir. Ayrıca bağ alanlarının oranı Uşak ta %58,5; Kütahya da ise %15,7 seviyesindedir. Uzun ömürlü bitkilerin ülke genelinde ve Bölge illerindeki dağılımı Tablo 32 de sunulmaktadır. Bağ ve zeytin alanlarının fazlalığı, tarımda yaratılan katma değeri olumlu etkilemektedir. Tablo 32 - Bölge İllerinin Uzun Ömürlü Bitkiler Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı Toplam uzun ömürlü bitkiler alanı (Ha) Diğer meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanı (%) Bağ alanı (%) Zeytin ağaçlarının kapladığı alan (%) Afyonkarahisar ,6 8,4 0,0 Kütahya ,3 15,7 0,0 Manisa ,6 39,9 48,5 Uşak ,3 58,5 0,2 Türkiye ,9 15,3 25,8 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Manisa ili, gerek tarımsal üretimde gerekse ürün çeşitliliğinde Bölge genelinde öne çıkmaktadır. Bölgedeki bitkisel üretim değeri TL dir. Söz konusu değerde en büyük pay Manisa nın olmuştur. Grafik 13 te illerin bitkisel üretimdeki payı gösterilmiştir. Bitkisel üretim miktarı yönünden Bölgede öne çıkan Manisa nın Bölgedeki 128 bitkisel üründen 112 sini üreterek ürün çeşitliliğinde de önde olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar 101, Kütahya 102, Uşak ise 99 çeşit ürün üretmektedir. TÜİK tarafından hazırlanan 2009 yılı Hayvansal Üretim Değerleri ile 2011 yılı Tarımsal Fiyat İstatistikleri kullanılarak elde edilen hayvansal ürünler değerlerine göre; Bölgedeki hayvansal üretim değeri TL iken; söz konusu değer Manisa da TL (%48,1) dir. Hayvansal ürünlerin üretim değerinin Afyonkarahisar da TL (%35,2), Kütahya da TL (%9,9), Uşak ta ise TL (%6,8) olduğu görülmektedir. 70

73 Grafik 13 - Bölgedeki İllerin Bitkisel Üretimdeki Payı %9 Afyonkarahisar %22 Kütahya %13 Manisa %56 Uşak Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri (2011); TÜİK, Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 27 Bölgede tarım işletmeleri küçük ve çok parçalı bir yapıya sahip olup, ihtisaslaşma düzeyi düşüktür. Bölge genelinde tespit edilen tarımsal alt yapı problemleri esas olarak ülke genelinde yaşanan sorunlardan çok farklı değildir Genel Tarım Sayımına göre, tarım işletmelerinde ihtisaslaşma düzeyi düşük olup, işletmelerin büyük bir çoğunluğu (%67) hem bitkisel üretimi hem de hayvansal üretimi bir arada yürüten küçük aile işletmesi görünümündedir. Tarımsal araziler veraset yoluyla parçalanmaktadır. Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Türkiye genelinde 2001 de yapılan son Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre ülke genelindeki ortalama işletme büyüklüğü 61,8 dekardır. Bölgede sulanabilir tarım arazileri yetersizdir. Tablo 33 e göre, Bölge genelinde sulu tarım arazisi toplam tarım arazilerinin %28,3 ünü oluşturmaktadır ve bu oran %24,1 olan ülke ortalamasının üzerindedir. Manisa ilinde sulu tarım arazilerinin oranı %40,2 ile Bölgedeki en yüksek değere sahipken, Uşak ili %8 lik oranı ile Bölgenin en dezavantajlı ilidir. Ürün yetişme döneminde kuraklık ve düzensiz yağış riskleri nedeniyle sulanan alanların artması, tarımsal üretim artışı ve istikrarı için hayati öneme sahiptir. Bölgedeki daha çok alanın sulanabilir hale gelmesi ile birlikte katma değeri ve pazarlama olanağı daha yüksek olan yeni ürünlerin üretiminin artırılması sağlanabilecektir. Tablo 33 - Bölge Tarım Arazilerinin Sulama Durumu (2012) Toplam Sulu Tarım Sulu Arazi Tarım Arazisi (ha) Oranı (%) Arazisi (ha) Kuru Tarım Arazisi (ha) Kuru Arazi Oranı (%) Afyonkarahisar , ,54 Kütahya , ,55 Manisa , ,81 Uşak , ,95 Bölge , ,67 Türkiye , ,90 Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Brifing Raporları (2012) 27 Kurutulan ürünlerin fiyat değerleri İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden temin edilerek, ilde fiyatı oluşmayan ürünlerin fiyat değerleri ise en yakın ildeki fiyat kullanılarak oluşturulmuştur. 71

74 Bölgede bir yandan modern tarım teknikleri kullanılırken, diğer yandan geleneksel metotlarla üretim yapılmaktadır. Özellikle ekonomisi tarıma bağlı olan ilçelerde tarımsal uygulamaların geleneksel metotlarla yapıldığı tespit edilmiştir. Bazı ilçe ve köylerde aşırı ve bilinçsiz gübre ve ilaç uygulaması, salma ya da karıkla sulama, elle hasat ve yetersiz mekanizasyon olduğu belirlenmiştir. Buna karşılık Akhisar, Sandıklı ve Bolvadin gibi bazı alt bölgelerde sertifikalı tohum kullanımı, damla ya da yağmurlama sulama teknikleri, bilinçli gübre ve ilaç uygulamaları ile gelişmiş mekanizasyona rastlanmaktadır. Geleneksel yöntemlerle üretim yapan üreticiler genellikle her yıl benzer ürünleri üretmekte, daha yüksek gelir elde edebilecekleri ürünlere yönelememekte, yeni girişimlerde bulunamamaktadırlar. Bölge, bitkisel üretim bakımından yüksek bir üretim potansiyeline sahip olup, Türkiye tahıl ve meyve üretim alanlarının yaklaşık %7 si Bölgede bulunmaktadır. Bitkisel üretim Bölge tarımında ağırlıklı bir yer tutmaktadır. Bölgede ülke genelindeki pay yönünden fazla üretilen ürünler sırasıyla; üzüm, buğday, şekerpancarı, domates, arpa ve patatestir. Bölgedeki üzüm üretimi Türkiye genelinin %35 ini oluşturmaktadır. Türkiye buğday üretiminin %5,3 ü, şekerpancarı üretiminin %7 si, domatesin %8 i, arpa ve patatesin yaklaşık %10 u Bölgede gerçekleşmektedir. Tablo 34 te sunulan Bölgenin bitkisel üretim yapısına iller bazında bakıldığında buğday, şekerpancarı, patates ve arpa üretiminin Manisa dışındaki Bölge illerinde ilk sıralarda geldiği görülmektedir. Tablo 34 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Miktarı (2011) (Ton) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ürün Üretim Üretim Üretim Üretim Ürün Ürün Ürün Miktarı Miktarı Miktarı Miktarı Şeker Pancarı Buğday Üzüm Arpa Patates Şeker Pancarı Domates Buğday Buğday Arpa Mısır (dane) Şeker Pancarı Arpa Yonca Buğday Yonca Yonca Domates Biber Üzüm Vişne Patates Zeytin Karpuz Hıyar Kiraz Karpuz Domates Elma Üzüm Kavun Kavun Hayvan pancarı Elma Arpa Hıyar Kiraz Nohut Yonca Elma Kaynak: TÜİK, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Brifing Raporları (2012) Manisa ili bitkisel üretim miktarı ve değeri bakımından Bölgenin en gelişmiş ili konumundadır. Manisa da üzüm, domates ve mısır gibi sulu tarımda yetiştirilen ürünler ağırlıktadır. Ancak; üretim miktarı bakımından önde gelen ürünler ile üretim değeri bakımından önde gelen ürünler arasında bazı iller için farklılıklar olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar da en yüksek üretim değeri patates ve buğdaydan elde edilirken, Kütahya da en yüksek üretim değeri buğday ve kiraza, Manisa da çekirdeksiz kurutmalık ve yaş üzüm ile zeytine, Uşak ta ise arpa, buğday ve çekirdekli kurutmalık üzüme aittir. 28 Bu durum Bölge 28 Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 72

75 illerinin tarımsal üretim noktasında farklılaştığını göstermektedir. Bu da Bölge ekonomisi açısından olumlu bir göstergedir. Afyonkarahisar ve Manisa illerinin hayvansal üretim miktarı bakımından Bölgenin en gelişmiş illeri olduğu görülmektedir. Bölgedeki süt üretiminin %37 si, kırmızı et üretiminin yaklaşık yarısı ve yumurta üretiminin %61 i Afyonkarahisar ilinde gerçekleşmektedir. Afyonkarahisar ili beyaz et üretiminde geri planda kalmakta olup, Manisa ili Bölgedeki beyaz et üretiminin neredeyse tamamını gerçekleştirmektedir. Bal üretiminde yine Manisa ve Afyonkarahisar illerinin üstün olduğu görülmektedir. Banaz, Simav ve Sandıklı alt bölgeleri süt üretiminde ilk sıralarda gelmektedir. Akhisar, Afyonkarahisar ve Banaz alt bölgeleri kırmızı et üretiminde önemli bir yer tutmaktadır. Bölgenin su ürünleri hariç hayvansal üretim miktarları da Tablo 35 te verilmiştir. Tablo 35 - Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton) Ürün Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Süt Kırmızı et Beyaz et Yumurta Bal (Süzme) Kaynak: TÜİK, Hayvansal Üretim İstatistikleri; TÜİK, Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgedeki yüksek meyve sebze üretimine karşılık soğuk hava depoları, kurutma tesisleri, seçme ve boylama makineleri, ambalajlama üniteleri yetersizdir. Meyve ve sebzelerin uygun koşullarda depolanmaması durumunda dayanıklılık sürelerinin çok kısa olması hem hasat sonrası ürün kaybına neden olmakta hem de zaten küçük ölçekli ve örgütsüz olan üreticilerin fiyat kontrollerini yitirmelerine neden olmaktadır. Bölgede üretilen yaş meyve ve sebzelerin yaklaşık %15-20 sinin daha pazara çıkamadan zayi olduğu ifade edilmektedir. Depolama ve ambalajlama tesisleri, ürünlerin sınıflandırılmasını sağlayacak makineler ile donatıldıklarında ürünün korunmasının yanı sıra ürünlerin kalite sınıflarına da ayrılmasını kolaylaştırmakta ve piyasada daha iyi bir fiyat elde edilmesini sağlamaktadır. Bölgede üretilen tarımsal ürünlerin bir kısmı tarıma dayalı sanayide işlenmeye elverişli çeşitlerden oluşmakta ve Bölgede bu tesislere ihtiyaç duyulmaktadır. Alt bölgelerin üretim yapısına uygun olarak bazı gıda işletmeleri gelişmiştir. Bölgede en fazla görülen tarıma dayalı sanayi tesisleri; et ve et ürünleri işleyen tesisler, süt ürünleri işletmeleri, patates işleme tesisleri, paketleme tesisleri, un ve yem fabrikalarıdır. Ancak, bazı tesislerin sayı ve kapasitelerinin yetersiz olduğu, bazılarının da atıl kaldığı tespit edilmiştir. Bölgede üretilen ürünlerin pazarlanması ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Bölgede üretilen ürünlerin pazarlanması, tanıtılması ve yeni pazarlar bulunması ile ilgili sorunlar yaşandığı tespit edilmiştir. Bölgede üretilen tarım ürünlerinin geneline bakıldığında özellikle yurt dışına ihraç olanağı olan kuru üzüm, kiraz, vişne, elma vb. ürünlerin üretildiği görülmektedir. Özellikle ihraç olanağı olan bu ürünler için depolama, standardizasyon, 73

76 ambalajlama, lojistik, tanıtım, markalaşma, reklam vb. pazarlama faaliyetleri yeterince gerçekleştirilememektedir. Ayrıca yurt dışı pazarlar çeşitli kalite güvence sistemlerinin uygulanmasını ve sertifikalandırılmasını talep etmesine rağmen bu konuda Bölgede yeterli çalışma yapılmadığı gözlemlenmiştir. Bölgede ihracata yönelik ürünlerin kalitelerinin standardizasyonunu sağlayacak akredite laboratuvarlar yaygın olarak bulunmamaktadır. Manisa ilinde toprak ve bitki besin elementleri tespitinde kullanılan Merkez, Akhisar ve Salihli ilçelerinde 2 şer, Alaşehir ve Demirci de ise 1 er toprak analiz desteğinde yetkili toprak-bitki analiz laboratuvarı bulunmaktır. Bölgenin diğer illerinden Afyonkarahisar da 1 i Merkez ilçede diğerleri ise Bolvadin, Dinar ve Emirdağ ilçelerinde olmak üzere toplam 4 adet laboratuvar mevcuttur. Kütahya ve Uşak illerinde ise sadece merkez ilçelerde birer laboratuvar bulunmaktadır. Bölgedeki toplam yetkili bitki-toprak laboratuvarı sayısı 14 tür. Bölge illeri arasında tarımsal ürünlerde en çok ihracat yapan il Manisa dır yılında Manisa dolarlık tarımsal ihracat gerçekleştirmiştir. Manisa yı dolarla Afyonkarahisar, dolarla Uşak ve dolarla Kütahya takip etmektedir yılında Manisa nın tarımsal ihracatında en büyük payı dolar ile üzüm ihracatı almış olup üzüm ihracatı Manisa nın toplam tarımsal ihracatının %44 üne denk gelmektedir. Afyonkarahisar 2011 yılında dolarla en çok yumurta ihraç etmiştir. Afyonkarahisar ın toplam tarımsal ihracatında yumurtanın oranı %65 tir. Uşak 2011 yılında dolar değerinde kurutulmuş sebze ihraç etmiştir. Bu ihracat Uşak ın toplam tarımsal ihracatının %35,9 una denk gelmektedir. Kütahya nın tarımsal ihracatında en büyük payı peynir almaktadır. Kütahya 2011 yılında dolar değerinde peynir ve pıhtılaşmış ürün ihraç etmiştir. Bu değer Kütahya tarımsal ihracatının %51 ine denk gelmektedir. 29 Manisa nın Bölgenin tarımsal ihracatının önemli kısmını tek başına gerçekleştiriyor olması, ildeki üretim kültürünün ve altyapısının gücünü ortaya koymaktadır. Bölge yöresel ürünler açısından zengindir. Afyon kaymağı, mermeri, pastırması ve sucuğu, Akhisar domat ve uslu zeytinleri, Salihli kirazı ve odun köftesi ile Tavşanlı leblebisi Türk Patent Enstitüsü tarafından tescil edilerek coğrafi işareti alınmıştır. Yöresel ürünlerin coğrafi işaret alması markalaşma yolunda önemli bir adım olup, Bölgenin diğer yöresel ürünleri için de coğrafi işaret başvurularının yapılması faydalı olacaktır. Bölge yetiştiricilerinin genel eğitim düzeyi yeterli seviyede değildir ve tarımsal üretimde teknik desteğe ihtiyaç duyulmaktadır. Bölge genelindeki tarım işletmeleri sahiplerinin konularında tecrübe sahibi olmalarına karşılık, eğitim düzeylerinin düşük olduğu tespit edilmiştir. Bölge üreticilerinin bitki besleme, yeni üretim teknikleri ve özellikle hastalık ve zararlılar ile mücadele konularında sıklıkla bilgi edinme ihtiyacı duydukları ifade edilmektedir. Üreticilerin çok küçük bir kısmı bilgiye kendi çabaları ile erişirken, çoğunluğun tarımsal üretim konularında teknik desteğe ihtiyacı vardır. Bölgede veteriner ve ziraat mühendislerine ihtiyaç olduğu tespit edilmiştir. Hayvancılık işletmelerinde, hayvan bakıcısı 29 TÜİK (2012) 74

77 sıkıntısı duyulduğu belirtilmiştir. Süt ürünleri işletmelerinde peynir ve diğer süt ürünleri ustalarının zor bulunduğu ifade edilmektedir. Et üretim tesislerinde çalışacak üretim ustalarına, soğuk hava depolarında çalışacak elemanlara ve makine bakım ustalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Sera üretimindeki gelişmelere paralel olarak bu alanda çalışabilecek elemanların yetiştirilmesine ihtiyaç vardır. Su ürünleri üretimi, işlenmesi ve depolanmasında da kalifiye elemanlar gerekmektedir. Bölgenin doğu kesimlerinde yağış azlığı vardır yılları arasındaki yağış normallerini sunan Harita 8 de Manisa Merkez ilçe istisna tutulduğunda, batı kesimlerdeki yağışın Ege ve Marmara bölgeleri düzeyinde olduğu görülmektedir. İç Anadolu bölgesinde yoğun olarak görülen yağış azlığı sorununun Afyonkarahisar ın Merkez ilçesinin kuzeydoğu kesiminde etkili olduğu görülmektedir. Yağış miktarının biraz daha fazla olduğu ancak ülke genelinin altında kaldığı yerler ise Afyonkarahisar ın kalan kesimleri ile Kütahya nın doğusundaki bazı bölümlerdir. Harita 8 - Yağış Normalleri Haritası ( ) Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2012 Yılı Yağış Değerlendirmesi (2013) 2.4 TURİZM Yüksek turizm potansiyeline rağmen, Bölge, gelen turist sayısı ve geceleme açısından Ege Bölgesi nden ve Türkiye ortalamasından geridedir yılında turizm işletme belgeli tesislerde konaklayan turistten i Bölgedeki konaklama tesislerine gelmiştir. Bu da Türkiye toplamının %1,45 ine denk gelmektedir. Bu oran TR32 Bölgesi olan Denizli, Aydın, Muğla Bölgesi nde %13,5 olarak gerçekleşmiştir. Bölge toplam 75

78 geceleme sayısında geceleme ile Türkiye deki toplam turist gecelemelerinin %0,85 ini alabilmiştir. Bu oran TR32 Bölgesi nde %14,48 olarak gerçekleşmiştir. 30 Bölge ortalama kalış sürelerinde Türkiye ortalamasının altındadır yılında Türkiye deki turizm işletme belgeli tesislerde ortalama kalış süresi 3,2 gün olarak gerçekleşmiştir. Bu değer; TR32 Bölgesi nde 3 gün iken, Bölgeye gelen bir turist Bölgede ortalama 1,7 gün kalmaktadır. 31 Bu oran Türkiye ortalamasının yaklaşık yarısıdır. Bu durum Bölgedeki turizm gelirlerinin diğer bölgelere nazaran daha az olmasına neden olmaktadır. Bölge, doluluk oranlarında Türkiye ve TR32 Bölgesi ortalamalarının altındadır yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı belgeli tesislerde ülke geneli doluluk oranı %51,46, TR32 Bölgesi doluluk oranı %53,81, Bölge doluluk oranı ise %37,54 olmuştur. Bölgede en fazla doluluk oranı Afyonkarahisar da, en az doluluk oranı ise Kütahya dadır. Manisa yabancı doluluk oranında 1. sıradadır. Dikkat çeken diğer bir husus ise Bölgede yabancı turist doluluk oranının Türkiye ortalamasının çok altında olmasıdır. Belediye belgeli tesislerde Bölge ile ülke geneli arasındaki fark daralırken Uşak ili öne çıkmaktadır. Tablo 36 da Bölge ve Türkiye doluluk oranları gösterilmiştir. Tablo 36 - Bölge ve Türkiye Konaklama Tesisleri Doluluk Oranları (%) Bakanlık Belgeli Belediye Belgeli Afyonkarahisar 43,58 29,24 Kütahya 26,30 27,99 Manisa 39,89 24,10 Uşak 40,39 42,89 Türkiye 51,46 33,91 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) Bölge yüksek kaliteli konaklama tesisleri bakımından yeterli düzeyde değildir. Bölgede 5 yıldızlı oteller sadece Afyonkarahisar ve Manisa da bulunmaktadır. Bu oteller 2011 yılında kişiyi ağırlamıştır. Bu otellerin doluluk oranı %43,45 tir ve bu oran %37,54 olan Bölge doluluk oranının üzerindedir. Bölgedeki yüksek kalitedeki tesislerin doluluk oranının Bölge doluluk oranının üzerinde olması Bölgede yapılacak yüksek kalitede tesislerin de yüksek doluluk oranlarına ulaşabileceğini göstermektedir. Bölgede en çok turist çeken il Afyonkarahisar iken, yabancı turistlerin daha çok Manisa yı tercih ettiği görülmektedir. Tablo 37 de sunulan bilgilere göre 2011 yılında Bölgeye gelen turistin i Afyonkarahisar daki konaklama tesislerinde konaklamış, yapılan gecelemenin ise i Afyonkarahisar da gerçekleşmiştir. Buna karşın; Bölgeye gelen yabancıların %43,4 ünün Manisa yı tercih ettiği görülmektedir. Özellikle Kütahya ve Uşak taki tesislerin az sayıda turist çekmesi bu illerdeki lüks konaklama tesisleri ihtiyacı ile ilişkilidir. 30 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) 31 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) 76

79 Tablo 37 - Bölgedeki Turizm Tesislerinin Konaklama Bilgileri Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) Bölgede 2008 yılından beri turizm faaliyetlerinde artış görülmektedir. Grafik 14 teki bilgiler doğrultusunda Bölgede konaklayan turist sayısının yılları arasında artış olduğu görülürken, 2011 yılında çok da değişmediği anlaşılmaktadır. Bu durum; Bölgenin turizm potansiyelinin giderek daha iyi kullanılabildiğini ve pazarın turist sayısı yönünden büyüdüğünü göstermektedir. Grafik 14 - Bölgeye Yılları Arasında Gelen Turist Sayısı Gelen Turist Sayısı Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) Bölgenin yeteri kadar turist çekememesinin en önemli nedenlerinden biri seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler sektöründeki eksikliklerdir. Büyük turizm potansiyeline ve turizm sektöründeki önemli hedeflere karşın, TÜİK yıllık sanayi ve hizmet istatistiklerine göre, 2009 yılında gizlilik nedeniyle verisi gizlenen 5 Düzey-2 bölgesi çıkarıldığında kalan 21 bölge içinde TR33 Bölgesi söz konusu sektörde cirosu en düşük olan bölgedir. Ayrıca, konaklama sektörü (NACE Rev. 2 kodu 55) ile seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler sektöründeki (NACE Rev. 2 kodu 79) işletmelerin cirolarının logaritmaları arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Başka bir ifadeyle, seyahat acenteleri ve tur operatörlerinin faaliyetlerinin arttırılması konaklama sektörünü geliştirmektedir. Bu durum, TR33 Bölgesi nde seyahat acenteleri ve tur operatörleri benzer KOBİ lerin yeterince gelişmediği ve bu sektörün desteklenme ihtiyacını göstermektedir. 77

80 Grafik 15 - Konaklama ile Seyahat Acentesi/Tur Operatörü Sektörlerinin Ciroları Arasındaki İlişki LX: Düzey-2 bölgelerine göre konaklama sektöründeki işletmelerin cirolarının logaritması LY: Düzey-2 bölgelerine göre seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler sektöründeki işletmelerin cirolarının logaritması Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2009); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgede yatak kapasitesi yönünden Afyonkarahisar ili öne çıkmaktadır. İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin 2012 yılı verilerine göre; toplam yatak kapasitesine sahip olan Bölgede, en fazla kapasitenin Afyonkarahisar ilinde olduğu (19.283) saptanmıştır. Bu ildeki yatak kapasitesinin %30 unun lüks otellere, %28 inin otellere, geri kalan %48 inin de pansiyon ve kaplıcalara ait olduğu belirlenmiştir yılı itibarıyla Kütahya ili 7.123, Manisa ili ve Uşak ili de toplam yatak kapasitesine ulaşmıştır. Bölge içinde turizm potansiyelinin değerlendirilememesi ile yatak kapasitesinin arasında kısmen de olsa bir ilişki söz konusudur. Bölgedeki 4-5 yıldızlı ve 1. sınıf belgeli oteller Afyonkarahisar ve Manisa da yoğunlaşmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2011) verilerine göre Bölgede, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı veya yatırım ruhsatlı 15 adet, belediye ruhsatlı 42 adet olmak üzere toplam 57 adet lüks otel (4 veya 5 yıldızlı) bulunmaktadır. Lüks otellerin 28 tanesi Manisa, 16 tanesi Afyonkarahisar, 10 tanesi Kütahya ve 3 tanesi de Uşak illerinde bulunmaktadır. Bölgedeki lüks turizm tesisleri göz önüne alındığında, bu tesislerin yaygın olarak bulunmadığı görülmektedir. Bölgede kongre turizmi için yeterli potansiyel bulunmaktadır. Sahip olduğu 57 adet lüks otel ile Bölgenin, Türkiye kongre turizmi destinasyonunda yer alabilecek kapasiteye sahip olduğu görülmektedir. 32 Otellerin yanında Afyonkarahisar ve Uşak ta bulunan belediyeye bağlı Atatürk Kültür Merkezleri de kongre turizminde etkili olabilecek konumdadırlar. 32 İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri 78

81 Bölgedeki otellerin belli merkezlerde yoğunlaşması nedeniyle sanayi ve ticaretin yoğunlaştığı diğer ilçelerde ek lüks konaklama tesislerine ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. Bölgede kültür ve tarih turizmi varlıkları yoğun ve yaygın biçimde bulunmaktadır. Bölgede 18 müze, 134 ören yeri ve 119 tane tarihi ve sivil mimari eser bulunmaktadır. Müze sayılarında özellikle Kütahya Merkez in öne çıktığı görülmektedir. Bölgedeki tarih ve kültür varlıklarının mekânsal dağılımına Harita 9 d yer verilmiştir. Çavdarhisar daki Aizanoi Antik Kenti, Salihli deki Sardes Antik Kenti, Karahallı daki Cılandıras Köprüsü, Ulubey deki Sülümenli (Blaundus) Harabeleri, Sivaslı daki Sebaste Antik Kenti, Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki Frig Vadisi, Kula Evleri, Domaniç teki Hayme Ana Türbesi, Şuhut taki Zafer Yolu, Afyonkarahisar Merkez, Sinanpaşa, Şuhut ve Dumlupınar a yayılmış şekildeki Başkomutanlık Milli Parkı ulusal ve uluslararası potansiyeli olan tarihi ve kültürel değerlerdir. Harita 9 - Bölgedeki Tarih ve Kültür Varlıklarının Mekânsal Dağılımı Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012) Gezi, yürüyüş, araştırma, gözlem ve tırmanma faaliyetlerini kapsayan doğa turizmi, Bölgede önemli bir potansiyele sahiptir. Bölgedeki doğa varlıklarının mekânsal dağılımına Harita 10 da yer verilmiştir. Gediz de bulunan Murat Dağı, Manisa da bulunan Spil Dağı gezi amaçlı aktiviteler için, Domaniç teki Kaşalıç Tabiat Koruma Alanı, Emirdağ daki Dandindere Tabiat Koruma Alanı, Sandıklı da bulunan Akdağ Milli Parkı ve Ulubey Kanyonu yürüyüş, trekking, doğa inceleme-araştırma amaçlı aktiviteler için; Bolvadin, Çay ve Sultandağı sınırlarında bulunan Eber Gölü, Marmara Gölü, Dazkırı da bulunan Acıgöl ve Çay sınırlarında bulunan Karamık Gölü kuş gözlemleme ve araştırma amaçlı aktiviteler için; Kula daki Divlittepe Volkaniti ve barajı, Kula volkanitleri ve Soma da bulunan Yağcıllı Volkanları (peri bacaları) sahip oldukları coğrafi özellikler bakımından doğa turizminde değerlendirilebilecek önemli turizm varlıklarıdır. 79

82 Harita 10 - Bölgedeki Doğa Turizmi Varlıklarının Mekânsal Dağılımı Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012) Farklı inançlara ait kutsal değerlerin Türkiye deki ve Bölgedeki varlığı, inanç turizminin geliştirilmesi bakımından önemli bir avantajdır. Dünya İnanç Turizmi Örgütü (World Religious Travel Association-WRTA) yalnızca Hristiyanların katıldığı inanç turizminin üç yüz milyon turisti kapsayan bir pazar olduğunu belirtmektedir. Bu pazarın büyüklüğü ise yirmi milyar dolara ulaşmaktadır. Ortalama kalış süresi fazla olan bu turistlerin daha fazla harcama yapması beklendiğinden; bu turizm türünde yoğunlaşan bir bölgenin turizm gelirinin yüksek olması beklenmektedir. TÜİK Turizm İstatistiklerine göre; inanç turizmi amaçlı Türkiye ye gelen yabancıların oranı 2001 yılında 3 iken, 2010 yılında 5 e yükselmiştir. Yabancı turistlerin Türkiye yi inanç amaçlı ziyaret etme oranları diğer amaçlara göre çok düşük kalmaktadır. Bölge inanç turizmi açısından önemli potansiyele sahiptir. Bölgede 72 tarihi cami ve 13 kilise bulunmakta olup; sadece Manisa ilinde 47 tarihi cami ve 6 kilise bulunmaktadır. Bunlardan tarihi camiler Merkez, Akhisar, Alaşehir, Soma, Turgutlu, Demirci, Kula ve Ahmetli ilçelerinde; kiliseler Akhisar, Salihli, Merkez, Alaşehir ve Kula ilçelerinde yer almaktadır. Afyonkarahisar ilinin Merkez, Sinanpaşa, Sandıklı, Dazkırı, Çay ve Bolvadin ilçelerinde toplam 10 tarihi cami bulunmaktadır. Manisa ilinde, İncil de adı geçen 7 kiliseden üçünün (Sardes - Salihli, Thyateira - Akhisar, Philadelphia - Alaşehir) arasında bulunduğu toplam 6 kilise bulunmaktadır. Ayrıca, Salihli de bulunan Sardes Sinagogu ve Afyonkarahisar Merkez, Kütahya Merkez ve Manisa Merkez deki Mevlevihaneler ve Kula daki makam mezarları inanç turizminde ulusal ve uluslararası potansiyeli bulunan varlıklardır. Bölgedeki inanç turizmi açısından potansiyel arz eden varlıkların mekânsal dağılımına Harita 11 de yer verilmiştir. 80

83 Harita 11 - Bölgedeki İnanç Turizmi Varlıklarının Mekânsal Dağılımı Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012) Bölge, termal turizmde dünyada ilk yedi ülke arasında ve Avrupa da ilk sırada yer alan Türkiye nin lokomotifi konumundadır. Termal kaynakların coğrafi açıdan değişik bölgelerde (deniz kenarı, ormanlık, dağlık alanlarda) bulunması, termal turizmin diğer turizm çeşitleri ile entegrasyonu fırsatını sunmaktadır. Harita 12 ye göre ülke genelinde 4 adet termal kültür ve turizmi koruma ve gelişim bölgesi ile 70 adet termal turizm merkezi bulunmaktadır. Bölgede ise tüm illerde termal kaynakların yoğun olarak bulunduğu görülmektedir. Ayrıca; Manisa dışındaki Bölge illeri Ankara ve Eskişehir le birlikte Frigya Turizm Master Plan Bölgesi ne girerken, Manisa Güney Ege Turizm Master Plan Bölgesi ne girmektedir. 81

84 Harita 12 - Termal Turizm Master Plan Bölgeleri Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Termal Turizm Master Planı, Bölge, termal turizm kaynakları açısından zengindir. Türkiye de 170 in üzerinde ruhsatlı kaplıca bulunmakta olup, bunun önemli bir kısmı Bölgede yer almaktadır. Bölgede Kültür ve Turizm Bakanlığı ruhsatlı 19 adet, belediye ruhsatlı 28 adet kaplıca bulunmaktadır. Termal tesislerin yatak kapasitelerine göre mekânsal dağılımına Harita 13 te yer verilmiştir. Afyonkarahisar ilindeki kaplıcaların ağırlıklı olarak özel sektör işletmesi statüsünde, Kütahya ilindekilerin ise ağırlıklı olarak belediye işletmesi statüsünde oldukları tespit edilmiştir. Manisa ilinde yer alan kaplıcaların Demirci, Kula, Salihli, Soma ve Turgutlu ilçeleri sınırları içerisinde yer aldığı görülmektedir. Kütahya ilindeki kaplıcaların Merkez, Emet, Gediz, Hisarcık, Simav ve Tavşanlı ilçelerinde yoğunlaştığı saptanmıştır. Afyonkarahisar ilindeki kaplıcalar da Merkez, Bolvadin, İhsaniye ve Sandıklı da yer almaktadır. Uşak taki kaplıcalar ise Merkez, Banaz ve Ulubey ilçelerindedir. 82

85 Harita 13 - Bölgedeki Termal Tesislerin Yatak Kapasitelerine Göre Mekânsal Dağılımı Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012) 2.5 MADEN Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün Bölge ekonomisindeki payı yüksektir. Ülke genelinde Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü işletmesinin 657 si (%16 sı) Ege Bölgesi nde bulunmaktadır. Ege Bölgesi ndeki 657 işletmeden ise 270 i (%41,1 i) Bölgededir. Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe ülke genelinde kişi çalışırken, sektörün istihdamdaki payının %1,1 olduğu görülmektedir. Ege Bölgesi nde kişinin (sektörün payı %1,9) çalıştığı sektörde; Bölgedeki çalışanların sayısının (sektörün payı %5) olduğu ve Bölgede Madencilik ve taş ocakçılığı faaliyetlerinin önemli bir payının bulunduğu anlaşılmaktadır. 33 Bölgede Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün gelişmesi beklenmektedir. Ülke genelinde Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapılan TL lik yatırımın TL si (%18,6 sı) Ege Bölgesi nde; Ege Bölgesi ndeki TL lik yatırımın TL si (%66,6 sı) Bölgede yapılmıştır. Tüm sektörlerdeki yatırımların ülke genelinde %1,8 inin; Ege Bölgesi nde %3,9 unun; Bölgede %10,4 ünün Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapıldığı görülmektedir. 34 Bölgede madencilik istihdamında kömür ve linyit öne çıkarken, diğer sektörlerin payı düşük seviyededir. Ülke genelinde Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe istihdam yönünden öne çıkan alt sektörler; %44,1 lik payla Kömür ve linyit çıkartılması ile %35,2 ile 33 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 34 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 83

86 Diğer madencilik ve taş ocakçılığıdır. Diğer alt sektörlerden Metal cevheri madenciliğinin payı %14,3 iken; Ham petrol ve doğal gaz payı %5; Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetlerinin payı %1,3 tür. Bölgede Kömür ve linyitin payı %73,1 gibi yüksek bir seviyedeyken; Diğer madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün payı %22,4; Metal cevheri madenciliğinin payı sadece %4,5 düzeyindedir. 35 Madencilik sektöründe Bölge illerinden Manisa kömür ve linyitte, Afyonkarahisar mermerde yoğunlaşırken; Kütahya ve Uşak ta daha dengeli bir sektörel dağılım söz konusudur yılında ülke genelinde Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü çalışanından i (%24,5 i) mermer ve granit gibi taşların çıkartılmasını da içeren Süsleme ve yapı taşları ile kireç taşı, alçı taşı, tebeşir ve kayağantaşı (arduvaz-kayraktaşı) ocakçılığındadır. Ayrıca; (%19,6) kişi Linyit madenciliğinde, (%14,6) kişi Taş kömürü madenciliğinde, (%12,7) kişi Diğer demir dışı metal cevherleri madenciliğinde çalışmaktadır. Bölgede ise toplam çalışanın bulunduğu Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründeki ve alt sektörlerdeki istihdamın illere göre dağılımı Grafik 16 da sunulmaktadır. Bölgede Manisa Kömür ve linyit çıkartılmasında, Afyonkarahisar Diğer madencilik ve taş ocakçılığında yoğunlaşırken Kütahya ve Uşak ta sektörlerin daha dengeli dağıldığı görülmektedir. Grafik 16 - Madencilik Alt Sektörlerindeki İstihdam ve Madencilikteki Payları Madenciliği destekleyici hizmetler 5% Afyonkarahisar Kömür ve linyit çıkartılması 1% Metal cevheri madenciliği 0% Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 24% Kütahya Madenciliği destekleyici hizmetler 5% Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 94% Metal cevheri madenciliği 16% Kömür ve linyit çıkartılması 55% 35 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 84

87 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Metal 7% cevheri madenciliği 4% Manisa Madenciliği destekleyici hizmetler 1% Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 30% Uşak Madenciliği destekleyici hizmetler 2% Kömür ve linyit çıkartılması 7% Kömür ve linyit çıkartılması 88% Metal cevheri madenciliği 61% Kaynak: SGK (2012) Madencilik ve taş ocakçılığı ihracatında Manisa dışındaki Bölge illeri öne çıkarken; sektörün ithalattaki payının ülke genelinden fazla olduğu tek il Kütahya dır. Ülke genelinde 2012 yılında toplam ihracatın %2,1 i; toplam ithalatın ise %1,2 si (ayrıntıları bilinmeyen Gizli Veri kapsamı dahil edildiğinde %17,5 i) Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapılmaktadır. Bölgede ise Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün ihracattaki payı Manisa da %0,1 iken; söz konusu değer Afyonkarahisar da %13,8; Kütahya da %6; Uşak ta ise 3,2 dir. 36 Bu yönüyle Manisa dışındaki illerin ihracatında madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yoğunluk olduğu görülmektedir. İthalatta ise söz konusu oranın Manisa da %0,3; Afyonkarahisar da %0,2; Kütahya da %16,7 ve Uşak ta %0,8 olduğu anlaşılmaktadır. Bölgede maden sektörüne dayalı imalat kollarında yoğunlaşma görülmektedir. Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektöründe kişi (imalat sektörünün %6,7 si) çalışmaktadır. Bölge genelinde ise bu sektörde çalışanların payı %21,3 tür. Ülke genelinde imalat sektöründeki yatırımların TL sinin (%9,5 i) söz konusu sektörde yapıldığı görülmekteyken, Bölgede ise Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektöründeki yatırım değeri TL dir ve Bölgedeki toplam imalat sektörü yatırımının %22,2 sine karşılık gelmektedir. 37 Bu durum Bölgede gelişmiş madencilik sektörüne bağlı olarak Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının da yoğunlaştığını göstermektedir. Afyonkarahisar ili maden çeşitliliği ve rezervler bakımından son derece zengin bir ildir. İldeki başlıca madenler mermer, antimuan, demir manganez, kuvarsit, kireçtaşı, kumçakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, Merkez ilçede tenör oranı düşük uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiştir. Mevcut yer altı kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde sürükleyici 36 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri 37 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 85

88 sektörlerin başındadır. İscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu, iyi kaliteli diyatomit yataklarının gelişen teknoloji ve arz-talep dengeleri doğrultusunda değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir potansiyele sahip olduğu MTA nın Afyonkarahisar iline ilişkin değerlendirmeleri arasındadır. Afyonkarahisar iline ait tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13 te sunulmaktadır. Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup aynı zamanda Türkiye için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeşit madene sahip olan Kütahya da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüş ve linyittir. Türkiye nin, dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. 38 Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve Tavşanlı ilçelerinde halen işletilmekte olan çok sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye de işletilen tek gümüş yatağı Kütahya ili Gümüşköy yatağıdır. Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin gelişiminde çok önemli rol oynamaktadır. Kütahya daki linyit madeni ve termik santraller önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek termik santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karşılanmaktadır. Kütahya iline ait tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13 te sunulmaktadır. Jeolojik açıdan karmaşık bir yapıya sahip olan Manisa ili, endüstriyel hammadde kaynakları açısından önemli potansiyele sahiptir. Manisa ili mermer açısından önemli bir potansiyele sahip olup Demirci ilçesinde sarı-açık yeşil, yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluşmuş Demirci Oniks mermeri, Akhisar da da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı renkli mermer oluşumları mevcuttur. Ayrıca Manisa ili titanyum potansiyeli açısından Türkiye nin en önemli bölgesidir. Manisa-Gördes- Kuyumezardere de, Benlieli Ovası nda, Demirci Çayı nda, Gördes Çayı nda ve Salihli ile Turgutlu ovalarında titanyum zenginleşmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip olan Manisa ilinde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. İlçedeki bazı linyit işletmeleri ile termik santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin gelişmesine büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Manisa iline ait tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13 te sunulmaktadır. Uşak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla çeşitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye nin Bergama- Ovacık tan sonra işletilen ikinci altın yatağı Uşak-Eşme-Kışladağ yatağıdır. İlin bir diğer önemli yer altı kaynağı mermerdir. İlde 4 farklı çeşitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı mevkiindeki kireçtaşlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma 38 MTA, İl Maden Potansiyelleri, (1 Haziran 2013 te alınmıştır) 86

89 özelliklerinin iyi nitelikli olduğu tespit edilmiştir. Uşak Beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer rezervidir. Uşak ilinin tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13 te sunulmaktadır. Bölgede madencilik sektöründen imalat sanayine geçişteki sorunlar, Bölge ihracatının gelişmesini olumsuz etkilemektedir yılında Afyonkarahisar ihracatının dolarlık kısmı (%39,7 si) işlenmiş mermeri de içeren Yontulmaya veya inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayagan taşı hariç), mozaik için küp şeklinde taşlar ve granüllerdir. Afyonkarahisar ın ham ve bloklar halindeki mermeri içeren Mermer ve traverten, ekosin, su mermeri, kireçli taşlar ihracatı dolardır (%11,3). Ülke genelindeki işlenmiş mermer ve ham mermerin birim ihracat değerleri (sırasıyla 474 ve 133 dolar) kullanıldığında; Afyonkarahisar ın ham ve bloklar halinde mermeri işlenmiş halde satması yıllık ihracatını dolar (%28,9) arttıracaktır. Söz konusu senaryo; Kütahya da dolarlık (%9,8 lik); Uşak ta ise dolarlık (%9,3 lük) ihracat artışı sağlayacaktır. 39 Bu durum, Bölgede öne çıkan mermer ürününün genel olarak işlenmeden ham blok ve plakalar halinde yapıldığını göstermektedir. 2.6 ÇEVRE Bölgede Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinde hava kirliliği 1. öncelikli sorun oluştururken, Uşak ilinde 2. öncelikli sorundur. Hava kirliliği sorununa ait bölge haritası Harita 14 te verilmektedir. Buna göre Bölgede Uşak dışındaki tüm illerde hava kirliliği 1. öncelikli sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Uşak ilinde ise 1. öncelikli sorun atıklardır. 40 Harita 14 - Ege Bölgesinde Kirlilik Öncelikleri Kaynak: Ege Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları (2012) 39 TÜİK (2012); MTA Maden Dış Ticareti, (1 Haziran 2013 te alınmıştır); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 40 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı tarafından 2012 yılında yayınlanan Ege Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları Raporu 87

90 Bölge farklı akarsu havzalarına girdiğinden ortak çevre politikası uygulanması zordur. Bölgedeki su kaynakları incelendiğinde tek bir havzaya dâhil olmadığı, farklı tür ve niteliklerdeki havzalarda arazilerinin bulunduğu görülmektedir. Harita 15 te görüldüğü üzere Bölge illerinden Manisa nın Gediz ve Kuzey Ege; Afyonkarahisar ın Akarçay, Burdur, Büyük Menderes ve Sakarya; Kütahya nın Gediz, Sakarya ve Susurluk; Uşak ın ise Büyük Menderes Havzası içerisinde su kaynakları bulunmaktadır. Bu durum, Bölgenin bir havza etrafında konuşlanmadığı ve ortak çevre politikalarının uygulanmasındaki zorluğu göstermektedir. Ayrıca; Bölgedeki akarsu kaynaklarının tümünün akış yönlerinin Bölge dışına doğru olması su kirliliğinin etkilerinin Bölgede hissedilmesini azaltmakta ve bu konudaki duyarlılığı zayıflatmaktadır. Harita 15 - Ülke Geneli Akarsu Havzaları Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Atık Su Arıtımı Eylem Planı ( ) Bölge illerinin dâhil olduğu 8 akarsu havzasının 5 inin koruma eylem planları tamamlanmış olup, diğer 3 ü ise taslak aşamasındadır. Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında 2008 yılında koruma eylem planı hazırlanan 4 havza arasında Bölge nin dâhil olduğu Akarçay ve Gediz havzaları da bulunmaktadır yılları arasında hazırlanan 11 havzadan ise 5 inin (Büyük Menderes, Burdur, Kuzey Ege, Küçük Menderes ve Susurluk havzaları) Bölgede arazisinin olduğu görülmektedir yılında çalışmaları devam eden ve ilk taslakları Çevre ve Orman Bakanlığınca sürdürülen Sakarya Havzası na ek olarak 2008 yılında hazırlanan Akarçay ve Gediz Havza Koruma Eylem Planlarının AB Su Çevre Direktifi (SÇD) doğrultusunda revize edilmesiyle Bölgedeki tüm havzaların koruma eylem planları tamamlanmış olacaktır. Tablo 38 deki bilgilere göre Bölgenin en çok alanı bulunan havza Gediz Havzası dır. Havza koruma eylem planlarının hazırlık çalışmaları devam eden Susurluk ve Akarçay havzalarında bulunan alanların da fazla olması, söz konusu hazırlık çalışmalarının Bölge için kritik öneme haiz olduğunu göstermektedir. 88

91 Tablo 38 - Bölgede İllerinin Havzalarda Bulunan Alanları (Ha) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Gediz Sakarya Büyük Menderes Susurluk Akarçay Kuzey Ege Burdur Küçük Menderes Kaynak: Havza Koruma Eylem Planları Raporları Ülke ve Bölge genelinde su ve atık su yönetimi için yapılan harcamalar önemli miktarlardadır. Ülke ve Bölgedeki su ve atık su yönetim hizmetlerindeki harcamalar ile bu harcamaların toplam çevresel harcamalara ait oranları Tablo 39 da sunulmaktadır. Buna göre ülke genelindeki çevresel harcamaların %47,2 si su ve atık su yönetimi için yapılmaktadır. Bölgede ise Afyonkarahisar daki toplam çevresel harcamaların %55,4 ü, Kütahya da %34,7 si, Manisa da %25 i, Uşak ta ise %68,7 si su ve atık su yönetimi için yapılmaktadır. Bu durum su kirliliği konusuna en yoğun harcamayı yapan ilin Uşak olduğunu göstermektedir. Tablo 39 - Su ve Atık Su Yönetimi Harcamaları ve Payları Toplam çevresel harcamalar (TL) Su hizmetleri harcamaları (TL) Payı (%) Atık su yönetimi hizmetleri harcamaları (TL) Payı (%) Afyonkarahisar , ,7 Kütahya , ,5 Manisa , ,1 Uşak , ,9 Bölge , ,9 Türkiye , ,5 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Ülke genelinde içme suyuna erişim ve temiz içme suyu temini artış göstermektedir. Ülke genelinde %99 seviyesinde içme suyuna erişim sağlanmaktadır. Grafik 17 de 2004 ile 2010 yılları arasında temiz içme suyu erişiminin de arttığı görülmektedir ve 2006 yıllarında uluslararası seviyenin altında kalırken, 2008 yılından sonra ülke genelinde temiz içme suyu erişimi %50 nin üzerine çıkmıştır. Bu oranın Bölgede %20 düzeyinde olması söz konusu alandaki eksikliği göstermektedir. Bu durumun nedeni, Bölgedeki arıtma tesislerinin yeteri düzeyde çalışmamasıdır. 89

92 Grafik 17 - Ülke ve Bölgede İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Bölge illerinde arıtılmış içme suyu temini giderek artmaktadır. Grafik 18 de sunulan bilgilere göre Bölge illerinde %100 e yakın oranda su şebekesi hizmeti verilen nüfus bulunurken arıtma tesisi bulunan ve içme suyu hizmeti verilen nüfus oranının ülke genelindeki %54 seviyesinin çok altında olduğu görülmektedir. Söz konusu oranlar genel olarak artış eğilimindedir. Buna rağmen Uşak, %6 lık değer düşüklüğü ile dikkat çekmektedir. Bölgede en yüksek içme suyu hizmet oranına sahip il olan Manisa nın bile ancak %25 seviyesinde olması, su arıtma yatırımlarının Bölge için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Grafik 18 - Bölge İllerinde İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Bölge illerinde arıtmadan faydalanan nüfus seviyesi düşüktür. Bölge illerine bakıldığında kanalizasyon hizmetlerine erişim oranları ülke genelinden yüksek seyretmektedir. Ancak arıtmadan faydalanan nüfus oranı artış göstermemiştir. Grafik 19 daki verilere göre; 2010 yılında Bölge genelinde nüfusun %55 inin arıtma hizmetlerinden faydalanmasını sağlayan il Kütahya olup bu oran 2004 ten bu yana giderek artmıştır. Manisa ilinin arıtma hizmetlerinden faydalanma oranı %31 olup bu oran 2008 yılından bu yana düşmektedir. 90

93 Grafik 19 - Ülke ve Bölgedeki Atık Su Altyapısı ve Arıtma Hizmeti (2010) Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Bölgedeki sanayi atıkları için atık yönetimi altyapısında eksiklikler bulunmaktadır. Bölgede Manisa, Salihli, Uşak, Uşak Deri (Karma) ve Kütahya Merkez-I OSB de atık su artıma tesisleri mevcuttur. Ayrıca Karahallı OSB de kısmen faal bir atık su arıtma tesisi bulunmaktadır. 41 Buna karşın diğer organize sanayi bölgelerinde atık yönetimi altyapılarının bulunmaması Bölgeye yapılması planlanan yatırımları olumsuz etkilemektedir. Bölge genelinde toprak kirliliği öncelikli sorunlar arasında yer almamaktadır. Bölgedeki illerde evsel nitelikli katı atıklar, plansız kentleşme ve sanayi kaynaklı atıklar toprak kirliliğinin en önemli nedenleridir. Toprak kirliliği Afyonkarahisar ve Uşak illerinde 4., Kütahya ilinde 5., Manisa ilinde ise 6. öncelikli sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. 42 Bölge illerinde toprak kirliliği öncelikli sorunlar arasında bulunmasa da Bölgede tarım sektörünün gelişmiş olması, bu kirlilik türünü Bölge için önemli hale getirmektedir. Bölgede en fazla kullanım değiştiren arazi türü tarım arazileridir yılları arasında ülke genelinde kullanımı değişen arazilerin %66 sını tarım arazileri oluşturmaktadır. Kullanımı değişen arazilerden Manisa da %61 inin, Afyonkarahisar da %74 ünün, Kütahya da %37,8 inin ve Uşak ta ise %79,8 inin kullanımları değişmeden önce tarım arazisi olduğu görülmektedir. 43 Bölgenin önemli ekonomik kaynaklarından biri olan tarım sektörünün sürdürülebilirliği için tarım topraklarının amaç dışı kullanımının kontrol altına alınması gerekmektedir. Orman alanları Kütahya ve Manisa illerinde yoğunlaşırken, Manisa da sürekli tarım ürünlerinin yetiştirildiği arazilerin de yoğun olması bu ilde çevresel politikalar önem verilmesi gerektiğini göstermektedir. Orman ve Su İşler Bakanlığı nın Arazi Örtüsü Veritabanı nın 2006 yılı verilerini sunan Harita da Bölgedeki orman ve 41 Havza Koruma Eylem Planları Raporları 42 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı (2012) 43 TÜİK, Genel Tarım Sayımı (2001) 91

94 maki alanlarının Kütahya il geneli ile Manisa nın Gediz Nehri çevresi dışında kalan alanların dışında ve Afyonkarahisar ile Uşak illerinin kuzey kesimlerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bunun dışında sulak alanlar yoğun olarak Afyonkarahisar ilinin sınır ilçelerinde yoğunlaşırken, Manisa da özellikle Gediz Nehri çevresinde sürekli tarım yapılan alanlarının fazlalığı ve bu alanların çevrelerinde bolca ekilebilir veya karışık tarım alanlarının olması, ilde çevresel koruma tedbirlerinin kritik öneme haiz olduğuna işaret etmektedir. Harita 16 - Afyonkarahisar İli Arazi Örtüsü (2006) Harita 17 - Kütahya İli Arazi Örtüsü (2006) 92

95 Harita 18 - Manisa İli Arazi Örtüsü (2006) Harita 19 - Uşak İli Arazi Örtüsü (2006) Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Arazi Örtüsü Veritabanı ( ) (1 Ekim 2013 te alınmıştır) 93

96 Bölgede kış sezonunda hava kirliliğinde en kötü durumdaki merkezler Afyonkarahisar ve Soma iken; partiküler madde kirliliği kükürtdioksit kirliliğine göre daha etkili olmaktadır. Bölge istasyonlarında yapılan ölçümlere göre; havadaki kükürtdioksit (SO 2 ) ve partiküler maddenin (PM 10 ) kış sezonu (1 Ekim-31 Mart arası) ve yıllık ortalama değerleri Tablo 40 ve Tablo 41 de verilmektedir. Buna göre kükürtdioksit için kış sezonu aylık ortalamada 120 mikrogram/metreküp (μg/m 3 ) olan sınır değer, Bölgedeki hiçbir merkezde aşılmazken en yüksek değere Afyonkarahisar da ulaşılmıştır. Partiküler maddenin kış sezonu ortalamasında 90 μg/m 3 değeri sınırken bu değer Afyonkarahisar da aşılarak 107 ye ulaşmıştır. Ayrıca Afyonkarahisar da 5 kez, Manisa da 1 kez 260 μg/m 3 olan ilk seviye uyarı eşiği aşılmıştır. Partiküler maddenin insan sağlığının korunması için yıllık ortalamasının 60 μg/m 3 sınırını aşmaması gerekmektedir. Bu değerin Bölgenin tüm illerinde aşıldığı görülmektedir. Veriler doğrultusunda Bölgede hava kirliliğinde özellikle Afyonkarahisar ın sorun yaşadığı ve kış aylarındaki kirliliğin doğal gaz yerine kullanılan düşük kaliteli katı yakıtlardan dolayı daha yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 40 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Kış Sezonu Ortalama Değerleri ( ) İstasyon Kükürtdioksit (SO 2 ), μg/m 3 Partiküler Madde (PM 10 ), μg/m 3 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Soma Uşak Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kalitesi Haber Bülteni Tablo 41 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Yıllık Ortalama Değerleri (2010) İstasyon Kükürtdioksit (SO 2 ), μg/m 3 Partiküler Madde (PM 10 ), μg/m 3 Afyonkarahisar Kütahya Manisa 8 79 Uşak Kaynak: TÜİK, Çevre İstatistikleri Bölgede büyük ve sanayi yönünden gelişmiş ilçelerdeki belediye atık miktarları daha fazla iken; sadece Afyonkarahisar ın ilçelerindeki atıklar düzenli depolama yöntemiyle bertaraf edilmektedir. Bölge genelindeki belediye atık miktarlarının dağılımı Harita 20 de verilmiş olup, en çok atık bulunan ilçelerin Kütahya Merkez, Manisa Merkez, Afyonkarahisar Merkez, Uşak Merkez, Akhisar, Soma, Salihli, Turgutlu ve Tavşanlı ilçeleri olduğu görülmektedir. Bölge ilçelerinde atıklar, genel olarak belediye çöplüğünde bertaraf edilirken; yıllık tonluk atığın tonunun (%16,9 u) bertarafında düzenli depolama yönteminin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu oran %54,4 lük ülke genelinin altındadır. Söz konusu yöntem, Bölgede sadece Afyonkarahisar ın Başmakçı, Dazkırı, Evciler, Kızılören ve 94

97 Sultandağı dışındaki ilçelerinde kullanılmaktadır. 44 atıklarının modern yöntemlerle bertaraf edilmediğini göstermektedir. Bu durum; Bölge genelinde belediye Harita 20 - İlçelere Göre Belediye Atık Miktarı (Ton/Yıl) Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Bölge illerinde gürültü kirliliği diğer kirlilik türleri kadar etkili değildir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Raporu na 45 göre gürültü kirliliğinin il merkezlerinde daha çok rekreasyon ve eğlence, açık hava aktiviteleri ve yerleşim alanı içerisindeki atölye, imalathane, market, sağlık kuruluşları vb. faaliyetlerinden kaynaklandığı görülmektedir. İlçe yerleşim birimlerindeyse açık hava aktiviteleri ön plana çıkarken diğer gürültü kirliliği nedenleri yerleşim alanı içerisindeki atölye, imalathane, market, sağlık kuruluşları vb. faaliyetleri ile kent içi ulaşım olarak belirtilmiştir. Bölge illerinde gürültü kirliliği önemli bir sorun oluşturmamakta olup; söz konusu raporda gürültü kirliliği; Kütahya ve Manisa illerinde 4., Uşak ilinde 5., Afyonkarahisar ilinde ise 6. öncelikli sorun olarak belirtilmiştir. 46 Bölgede çok sayıda korunan alan bulunmaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın 2013 verilerine göre ülke genelindeki 40 milli parkın ikisi Bölgede bulunmaktadır. Bunlardan biri Manisa-Merkez deki Spil Dağı, diğeri ise Afyonkarahisar Merkez, Sinanpaşa, Sandıklı, Dumlupınar, Altıntaş ve Banaz ilçelerinde bulunan Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı dır. Ülke genelindeki 31 tabiatı koruma alanının ise üçü Bölgede bulunurken, bunlar Domaniç teki 44 TÜİK Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) 45 Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı (2012) 46 Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı (2012) 95

98 Kaşalıç, Emirdağ daki Dandindere ile Tavşanlı daki Vakıf Çamlığı dır. Buna ek olarak ülke genelindeki 189 tabiat parkından 8 i Bölgede bulunmaktadır. Bunlar; Sandıklı daki Okturdere, Sinanpaşa daki 26 Ağustos, Kütahya Merkez deki Çamlıca ve Enne Barajı, Manisa Merkez deki Mesir ve Süreyya, Banaz daki Evrendede ve Ulubey deki Ulubey Kanyonu dur. Bölgede çok sayıda korunan alan mevcutken, bunlar sayı yönünden genel olarak Afyonkarahisar ve Kütahya illerinde yoğunlaşmasına karşın alan yönünden Harita 21 de görüleceği üzere Afyonkarahisar öne çıkmaktadır. Harita 21 - Bölgede Korunan Alanlar Haritası 2.7 AFET YÖNETİMİ Bölgede birçok afet yaşanmış olmasına rağmen en fazla can kaybına yol açan afet türünün depremler olduğu görülmektedir. Meydana gelen depremlerde Manisa ilinde kişi hayatını kaybetmiştir. Bu sayı Kütahya da 1.089, Afyonkarahisar da 475 ve Uşak ta 21 olarak gerçekleşmiştir. Yaşanan depremlerde yaralı sayılarına bakıldığında Kütahya kişi ile ilk sırada yer alırken onu kişi ile Afyonkarahisar, 186 kişi ile Manisa takip etmektedir. Uşak ta ise yaşanan depremlerde yaralanan olmamıştır. Diğer afet türlerinde ölü ve yaralı sayıları depremlerle karşılaştırıldığında çok düşük kalmaktadır. Bölgede yaşanan afet türleri, ölü ve yaralı sayıları Ek 14 te verilmektedir. Su taşkını olayları Kütahya ve Manisa da daha çok yaşanmıştır. Akarsularda görülen sel (taşkın) olay sayısının tüm hidrometeorolojik afetler içindeki oranı yılları arasında %33 iken; yılları arasında bu oran %14 e düşmüştür. Bölgede yılları arasında 103 sel-taşkın-şiddetli yağış afeti gerçekleşmiştir. Harita 22 den görüleceği üzere bu afetlerin 42 si Manisa da ve 38 i Uşak ta yaşanmıştır. Bu durum; söz konusu afet türünün bu iki il için sorun teşkil ettiğini göstermektedir. 96

99 Harita 22 - Sel - Taşkın - Şiddet Yağış Afetleri Yılları Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma, Afetler, (1 Ağustos 2013 te alınmıştır) Bölge için orman yangınları önemli bir tehdit iken, Manisa ilinde orman yangını gerçekleşme olasılığı daha yüksektir. Orman yangınlarının gerçekleşme olasılığını gösteren Harita 23 te söz konusu afet türünün özellikle Ege ve Akdeniz kesimleri için önemli bir tehdit oluşturduğu görülmektedir. Yeşil rengin %0-25 arası olasılığı, sarı rengin %25-50 arası olasılığı, turuncu rengin %50-75 olasılığı, kırmızı rengin ise % arası olasılığı ifade ettiği haritada Bölge illerinin %25-75 bandında yer aldığı görülmektedir. Ancak özellikle orman alanlarının oranının %53 olduğu Kütahya ile %41 olduğu Manisa illerinin birçok alanlarının da %50-75 risk aralığında olması bu illeri orman yangını afetine daha duyarlı hale getirmektedir. Harita 23 - Orman Yangını Risk Haritası Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma, Afetler, (1 Ağustos 2013 te alınmıştır) 97

100 Bölgede en fazla risk teşkil eden doğal afet türü depremlerdir. Bölgede bugüne kadar ciddi hasar veren depremler yaşanmıştır. Gediz Çöküntü Sistemi, Dinar Fay Hattı, Akşehir Fay Hattı, Manisa Fay Hattı, Kütahya Fay Hattı ve Simav Fay Hattının aktif olmasından dolayı son yüzyılda büyüklükleri 4 ve 4 ün üzerinde olan birçok deprem yaşanmıştır. Harita 24 te Bölgedeki tüm ilçelerin deprem riskine göre sınıflandırılması gösterilmiştir. Harita 24 - Deprem Bölgelerinin Sınıflandırılması Kaynak: Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Deprem Dairesi Başkanlığı Afyonkarahisar il merkezi 2. derece deprem bölgesi olmakla birlikte ilin önemli bir kısmı 1. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Afyonkarahisar ve çevresini etkileyen tektonik sistemler; Gediz Çöküntü Sistemi, Dinar Fay Sistemi ve Akşehir Fay Sistemidir. 47 İlde 30 yılda bir 6,0 büyüklüğünde bir depremin olma olasılığı %78 iken; 7,0 büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde olma olasılığı da %35 tir. Yapılan analizler sonucunda bu ilde 100 yıl içerisinde meydana gelebilecek maksimum büyüklükteki deprem 7,3 tür. 48 Kütahya il merkezi 2. derece deprem bölgesi olmakla birlikte ilin güneybatısı 1. derece deprem bölgesidir. Kütahya da yapılan araştırmalar sonucunda ilde 6,0 büyüklüğündeki bir depremin 49 yılda bir gerçekleşme olasılığı %68,8 iken 7,0 büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde gerçekleşme olasılığı %20,2 dir Afyonkarahisar, İl Afet Acil Yardım Planı, Afyonkarahisar İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013) 49 Kütahya İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013) 98

101 Manisa nın tamamı Manisa Fay Sistemi üzerinde bulunmaktadır ve 1. derece deprem bölgesindedir. İl, Gediz Grabeni içerisinde bulunduğu için tarih boyunca çok önemli depremler yaşamıştır. Manisa da 5,0 büyüklüğündeki bir depremin 10 yılda gerçekleşme olasılığı %81,3 iken, 6,0 büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde gerçekleşme olasılığı %66,6 dır. 50 Uşak, 1. ve 2. derece deprem bölgesinde olmasına rağmen il sınırları içerisinde yıkıcı bir deprem yaşanmamıştır. Uşak ilinin etkilendiği depremler çevre illerde yaşanan depremlerdir. Bu bağlamda Uşak ilinin Bölgede deprem riski en az olan il olduğu söylenebilir. 51 Harita 25 te Bölgede günümüze kadar gerçekleşen depremlerin ilçe düzeyindeki şiddetleri gösterilmiştir. 52 Harita Yılından Günümüze Gerçekleşen Depremlerin Şiddetleri Kaynak: İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri Bölgenin doğal afetler sınıflandırılmasında depremlerden sonra su baskını, heyelan, kaya düşmesi ve yangın afetleri gelmektedir. Bölgede depremler kadar olmasa da bu afet türleri de maddi hasar ve can kaybına yol açmaktadır. Bu tür afetlerin görülme sıklığı depremler kadar değildir; fakat bu tür afetlerde gerçekleştiği zaman yıkıcı sonuçlara sebep olabilmektedir. Bu yüzden en az depremler kadar bu tür afetlere de hazırlıklı olmak ve afet sonrasında da gerekli müdahaleleri yapmak için ekip ve ekipmanlar yeterli düzeyde olmalıdır. 50 Manisa İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013) 51 Uşak İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013) 52 İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri (2013) 99

102 2.8 KENTSEL HİZMETLER Nüfus başına düşen faal sporcu sayısında Manisa, spor tesisi sayısında Uşak öne çıkmaktadır. Manisa da 164, Afyonkarahisar da 68, Kütahya da 39 ve Uşak ta 128 adet olmak üzere Bölge genelinde Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı 399 adet tesis bulunmaktadır. Yüz bin nüfusa düşen tesis sayısı ülke için 13,2, Ege Bölgesi için 13,3 iken Manisa da 12,4; Afyonkarahisar da 9,7; Kütahya da 6,7; Uşak ta ise 38,3 tür. On bin kişiye düşen faal sporcu sayısı ise ülke genelinde 29,7; Ege de 33,1 iken Manisa da 38,6; Afyonkarahisar da 23,7; Kütahya da 23 ve Uşak ta 24 olup; Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak ın ülke ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. 53 Bölgede tiyatro faaliyetlerinde Manisa öne çıkarken, bu ili Kütahya takip etmektedir. Bölgede sezonunda Manisa da 47, Afyonkarahisar da 3, Kütahya da 13, Uşak ta ise 11 eserin oynandığı görülmektedir. Sergilenen bu eserlerde Manisa da gösteri başına izleyici sayısı 206 iken; bu değerin Afyonkarahisar da 298, Kütahya da 451, Uşak ta 325, ülke genelinde ise 231 olması Bölge halkının gösterilere ilgili olduğunu göstermektedir. On bin nüfusa düşen gösteri sayısının ülke genelinde 3,2; Ege Bölgesi nde 2,7 iken Manisa da 1,3; Afyonkarahisar da 0,5; Kütahya ve Uşak ta ise 0,7 olması ise gösterilere yüksek ilgi gösterilmesine rağmen Bölgede yeterli sayıda etkinliğin düzenlenmediğine işaret etmektedir. On bin kişi başına düşen gösteri sayısı Grafik 20 de sunulmaktadır. Grafik 20 - Sezonlara Göre On Bin Nüfusa Düşen Tiyatro Gösteri Sayıları ( / ) 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Manisa Afyonkarahisar Kütahya Uşak Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri Sinema altyapısı açısından yılları arasında Manisa ve Afyonkarahisar da büyük bir atılım gerçekleştiği görülmektedir. Sahip olunan sinema salonu sayısı açısından yılları arasında Manisa nın 16 dan 20 ye, Afyonkarahisar ın 11 den 21 e çıktığı, Kütahya nın 9 dan 8 e, Uşak ın 9 dan 7 ye düştüğü görülmektedir. Bölge illerinde yıllara göre sinema izleyicilerinin gelişimi ise Grafik 21 de 53 TÜİK, Spor İstatistikleri (2007) 100

103 sunulmaktadır. Bu durum sinema altyapısı açısından Manisa ve Afyonkarahisar ın son 2 yıldaki gelişimiyle diğer Bölge illerinden ayrıştığını göstermektedir. Grafik 21 - Bölge İllerinde Yıllara Göre Sinema İzleme Sayıları ( ) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Kaynak: TÜİK Kültür İstatistikleri Bölgede halk kütüphanelerinin kullanımı Manisa ve Kütahya illerinde ülke ve Bölge ortalamasının üzerindedir yılında kütüphanelerden faydalanan yararlanıcı sayıları hesaplandığında bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayısı Manisa da 444, Afyonkarahisar da 268, Kütahya da 438, Uşak ta ise 174 tür. Ülke genelinde 252, Ege Bölgesi genelinde 247 olan bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayılarının Bölge illerinde yıllara göre gelişimi Grafik 22 de sunulmaktadır. Bölgede halk kütüphanelerine olan ilginin ve kullanımlarının yüksek olduğu görülmektedir. Grafik 22 - Yıllara Göre Bin Kişi Başına Halk Kütüphanelerinden Yararlanma Sayıları Manisa Afyonkarahisar Kütahya Uşak Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri (2011) Bölgede sadece 3 adet kültür merkezi bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü ne bağlı ülke genelindeki 71 adet faaliyette olan kültür merkezinden üçü Bölgede (Afyonkarahisar, Eşme ve Salihli) bulunmaktadır. Bu durum, Bakanlığa bağlı kültür merkezlerinin yaygın olmadığını göstermektedir. 101

104 Bölgede opera, bale, orkestra gibi farklı türlerdeki sanatsal gösteriler yaygın değildir. Tablo 42 de gösterildiği üzere; Manisa dışındaki Bölge illerinde opera/bale ve orkestra gösterileri yapılmamıştır. Koro ve topluluk gösterilerinde ise Uşak dışındaki tüm Bölge illerinde en az bir gösteri olmuştur ve özellikle Kütahya nın koro, Manisa nın ise topluluk gösterilerinde öne çıktığı görülmektedir. Ağırlıklı olarak yüksek eğitim seviyesindeki nüfus grubunun tercih ettiği, genel anlamda farklı türlerdeki gösteri/turne sayılarının az ve yaygınlaşmamış olduğu dikkat çekmektedir. Tablo 42 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Sayıları Gösteri/Turne Opera ve Bale Orkestra Koro Topluluk Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri (2011) Bölgenin opera, bale ve orkestra gibi nadir olarak yapılan sanatsal turne ve gösterilere ilgisi yüksektir. Bölgede sadece Manisa da yapılan opera/bale ve orkestra gösterimlerinin ortalama izleyici sayılarının ülke ve Ege Bölgesi genelinden yüksek olduğu Tablo 43 te görülmektedir. Ayrıca; korolara Manisa ve Kütahya nın; topluluk gösteri ve turnelerine ise Afyonkarahisar ve Kütahya nın yoğun ilgisi olduğu ortalama izleyici sayılarının büyük olmasından anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle Bölge halkı opera, bale ve orkestra gibi turnesi nadir olarak yapılan sanatsal gösterilere çok ilgi göstermektedir. Tablo 43 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Başına Düşen İzleyici Sayıları Gösteri/Turne Başına İzleyici Opera ve Bale Orkestra Koro Topluluk Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri (2011) Bölgede sanat, eğlence, dinlence ve spor hizmetleri az, çeşitliliği düşük ve Bölge geneline dağılmamış biçimde bulunmaktadır. Bölgedeki sosyal olanakların dağılımı incelendiğinde kültür-sanat faaliyetlerinin ağırlıklı olarak Bölge illerinin merkez ilçeleri ile Gediz ve Akhisar da bulunduğu görülmektedir. Harita 26 da sosyal olanakların ilçe bazlı yoğunluğu verilmektedir. 102

105 Harita 26 - Bölgedeki Sosyal Olanakların Mekânsal Dağılımı (2012) Kaynak: SGK Bölgedeki toplu taşıma ağı geniş bir alanı kapsamaktadır fakat çeşitlenmemiştir. Bölgede hizmet veren toplu taşıma sistemi belediye otobüsleri tarafından sağlanmaktadır. Raylı sistem, metrobüs vb. diğer toplu taşıma sistemleri Bölge içinde bulunmamaktadır. Bölge içinde toplu taşımayı yaygın olarak kullanacak öğrenci nüfusunun fazla olması göz önünde bulundurulduğunda toplu taşıma sistemlerinin daha çeşitli ve zaman tasarrufu sağlayan modlarda geliştirilmesi gerektiği öngörülmektedir. Bölgede, kişi başına düşen yeşil alan miktarı en yüksek olan il Kütahya dır. Kişi başına düşen yeşil alan miktarının Kütahya da 12 m²/kişi, Afyonkarahisar da 3,32 m²/kişi, Manisa da 9,28 m²/kişi ve Uşak ta 5 m²/kişi olduğu görülmektedir. Bölgede sadece Kütahya kişi başına olması gereken standart (10 m²/kişi) yeşil alan miktarının üzerinde yeşil alana sahiptir 54 ve diğer Bölge illerinde kişi başına düşen yeşil alan miktarının arttırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bölgeye çalışmak için gelen mevsimlik tarım işçilerinin barınma problemleri vardır. Ülke genelindeki yüksek tarımsal katma değerler üreten bir Bölge olarak, yılın bazı dönemlerinde geçici tarım işçilerine de ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak Bölge genelinde yapılan gözlemler ve toplantılar neticesinde geçici tarım işçilerinin Bölgede bulundukları dönem içerisinde barınma sorunları yaşadıkları ortaya çıkmıştır. Bölge illerindeki internet erişimi ülke geneli ve çevre bölgelere göre daha düşük düzeydedir. İnternet erişiminin ölçülmesinde kullanılan penetrasyon oranı, abone sayısının 54 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İl Çevre Durum Raporları (2011) 103

106 nüfusa bölünmesiyle elde edilmektedir. Ülke genelinde genişbant internet penetrasyon oranı yılları arasında %6,5 ten %26,5 e çıkmıştır ve 2012 verileri göz önüne alınarak yapılan kıyaslamada genişbant internet penetrasyon oranının TR33 Bölgesi nde %19,8 iken, TR31 Bölgesi nde %32,3 ve TR32 Bölgesi nde %25 olduğu görülmektedir. Bu durum, Bölgenin genel olarak internet erişiminde eksikliği olduğunun göstergesidir. Söz konusu orana iller itibarıyla bakıldığında ise Bölge illerinin tamamının diğer Ege Bölge illerinin gerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 44 - Ege Bölgesi İllerinde Genişbant İnternet Penetrasyon Oranları Genişbant İnternet Penetrasyon Oranı (%) Afyonkarahisar 18,0 Aydın 22,6 Denizli 22,8 İzmir 32,3 Kütahya 22,1 Manisa 19,7 Muğla 30,4 Uşak 20,2 Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Resmi İstatistik ve Yayınlar, Yıllık İl İstatistikleri (2012) Afyonkarahisar ve Manisa da yılları arasında banka şubesi sayıları artarken; Bölge illerinde nüfus başına düşen banka şubesi sayılarının ülke genelinin gerisinde olduğu görülmektedir yılında ülke genelindeki banka şubesinin 72 si Afyonkarahisar da, 55 i Kütahya da, 138 i Manisa da, 38 i Uşak ta bulunurken; 2012 yılındaki banka şubesinin ise 77 sinin Afyonkarahisar da, 55 inin Kütahya da, 143 ünün Manisa da, 37 sinin Uşak ta bulunduğu görülmektedir. Bölgede Afyonkarahisar ve Manisa da banka şubesi sayısı artmaktadır. Tablo 45 te sunulan yüz bin kişiye düşen banka şube sayılarına bakıldığında ise bu iki ilde azalma görülürken, Bölge illerinin tamamında ülke genelinin altında değerler göze çarpmaktadır. Bu durum Bölge illerinde finansal altyapı yönünden eksikliklerin olduğunu ve finansal hizmetlerin yoğunlaşmadığını göstermektedir. Tablo 45 - Bölge İllerinde ve Ülke Genelinde Yüz Bin Kişiye Düşen Banka Şube Sayıları Afyonkarahisar 8,9 10,9 Kütahya 8,4 9,6 Manisa 11,0 10,6 Uşak 11,8 10,8 Türkiye 11,5 13,4 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye de Bankacılık Sistemi İllere ve Bölgelere Göre Banka, Şube, Nüfus, Mevduat ve Kredilerin Dağılımı (2012) Uşak ili kişi başına düşen toplam mevduat ve nakdi kredi değerlerinde öne çıkarken, Manisa ili sadece kişi başına düşen nakdi kredi değerinde öne çıkmaktadır. Bankacılık sektöründeki tasarrufların tutulduğu mevduat hesapları 104

107 incelendiğinde kişi başı mevduat değerlerinin ülke genelinde 9.871,40 TL iken, Afyonkarahisar da 3.824,40 TL, Kütahya da 3.325,79 TL, Manisa da 3.861,58 TL, Uşak ta ise 7.132,37 TL dir. Uşak ta bu denli yüksek bir değerin olması, çevre illerdeki bazı ilçelerin kendi merkez ilçelerine Uşak Merkez den daha uzak olmasıyla ilişkilidir. Özellikle Gediz ve Simav gibi ilçelerdeki bazı mudilerin, kendi ilçelerinde bulunmayan ancak Uşak Merkez de mevcut bankaları tercih etmesi bu değeri arttırmaktadır. Nakdi kredilere bakıldığında ise ülke genelinde ,34 TL lik değere karşın, Afyonkarahisar da 4.943,82 TL lik, Kütahya da 4.994,05 TL lik, Manisa da 6.613,39 TL lik, Uşak ta ise 6.359,52 TL lik değerler görülmektedir. Gerek mevduat değerlerinde, gerekse kredilerde tüm Bölge illerinin ülke genelinin gerisinde olması ise İstanbul, Ankara ve İzmir gibi illerdeki yüksek finansal birikimlerle ilişkilidir. Harita 27 ve Harita 28 da ise Bölgenin finansal birikimlerde çevresine göre geride kaldığı görülmektedir. Harita 27 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Toplam Mevduat Değerleri (2012, TL) Kaynak: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Finansal Türkiye Haritası, (28 Ekim 2013 te alınmıştır) 105

108 Harita 28 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Nakdi Kredi Değerleri (2012, TL) Kaynak: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Finansal Türkiye Haritası, (28 Ekim 2013 te alınmıştır) Bölgedeki temel sağlık göstergeleri, ülke ortalamasına göre düşüktür. Tablo 46 da sunulan bilgilere göre, yüz bin kişiye düşen uzman hekim sayısı, toplam hekim sayısı ve sağlık personeli sayısı bakımından Bölge, ülke ortalamasının gerisindedir. Buna karşılık; hastane yatak sayılarında Bölge illerinin ülke genelinin üzerinde olması ise Bölgede sağlık alanındaki insan kaynaklarının fiziki imkânların gerisinde kaldığını göstermektedir. Başka bir ifadeyle; sağlık alanında hizmetlerin düşük olmasının nedeni Bölgede özellikle farklı branşlarda uzmanlığa sahip sağlık personelinin yeterli düzeyde bulunmamasıdır. Tablo 46 - Sağlık Göstergeleri (2010) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Yüz Bin Kişiye Düşen Uzman Hekim Yüz Bin Kişiye Düşen Toplam Hekim Yüz Bin Kişiye Düşen Sağlık Personeli Yüz Bin Kişiye Düşen Toplam Hastane Yatak Sayısı Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye (İl Yayınları)

109 Bölgedeki bebek ölüm hızı, ülke ortalamasının üzerindedir. Sağlık açısından önemli bir gösterge olan bebek ölüm hızı; her yıl gerçekleşen canlı doğum sonrasında, bir yaşını doldurmadan ölen bebek sayısının toplam canlı doğan bebek sayısına oranıdır. Ülke genelinde bu değer, son 4 yılda her yıl düşüş göstermiş olup 2012 verilerine göre 11,6 dır. Bölge illerinde ise 2012 öncesine kadar düşüş gösteren oran, sonrasında tekrar yükselmiştir. Tablo 47 de de görüleceği üzere, bebek ölüm hızı ülke ortalamasının üzerindedir. Bu doğrultuda Bölgedeki sağlık hizmetlerinin ülke geneliyle kıyaslandığında yeterli düzeyde olmadığı anlaşılmaktadır. Tablo 47 - Bebek Ölüm Hızları ( ) Yıl Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye ,1 18,5 15,9 15,5 16,1 13, ,5 17,6 13,1 11,8 13,3 12, ,2 12,2 10,9 12,7 11,7 11, ,6 12,6 12,6 15,0 13,4 11,6 Kaynak: TÜİK, Ölüm İstatistikleri (2012) Bölgede özellikle il merkezlerindeki hastanelerin yatak doluluk oranı yüksektir Sağlık İstatistikleri Yıllığına göre ülkedeki Sağlık Bakanlığı na bağlı hastanelerin yatak doluluk oranları %65,6 civarında olup, bu oran Ege Bölgesi nde %66,1; Bölgede ise %56,9 dur. Bölge genelindeki doluluk oranının ülke ortalamasının altında bulunması, sağlık olanaklarının iyi olduğuna işaret etse de, Bölge içinde bazı yerleşim merkezlerinde doluluk oranının %80 lerin üzerine çıktığı görülmektedir. Özellikle Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinin merkezleri ile Akhisar, Salihli ve Dinar ilçe merkezlerinde göze çarpan bu durum, merkezlerdeki hastanelerin kapasitelerinin arttırılması gerektiğini ya da merkez kademelenmelerine göre uygun büyüklükte yeni kademe sağlık tesislerinin kurulması gerektiğine işaret etmektedir. 2.9 İNSAN VE TOPLUM Bölgede yaşayanların eğitim seviyesinin Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Tablo 48 de Bölge illerine göre eğitim seviyesini gösteren değerler verilmektedir. Bölgenin nüfusunun mezuniyet durumu açısından ülke geneline göre ilköğretim/ilkokul düzeyinde daha yüksek, yükseköğretimde ise düşük oranlara sahip olduğu görülmektedir. Bu göstergenin düşük kalmış olması, yatırım yapılacak alanların değerlendirilmesi hususunda, potansiyel yatırımcıların nitelikli personel ihtiyacının karşılanamaması bakımından risk oluşturmaktadır. Ayrıca Bölgede temel eğitim düzeyindeki okullardan mezun olan bireylerin orta ve yüksek düzeydeki eğitim kurumlarına geçişte sorunlar yaşadığı anlaşılmaktadır. 107

110 Tablo 48-6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Sadece okuma yazma bilmeyen 4,5 3,5 4,0 3,8 4,0 4,9 Sadece okuma yazma bilen 6,0 7,5 6,8 7,2 6,8 6,7 İlkokulilköğretimortaokul 62,0 58,1 62,8 59,4 61,3 52,5 mezunu Lise ve dengi okul mezunu 18,8 21,8 17,4 19,5 18,8 21,4 Yükseköğretim mezunu 8,0 8,5 8,5 9,3 8,5 11,4 Eğitim durumu bilinmeyen 0,6 0,5 0,5 0,7 0,6 3,0 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Bölge illerindeki nüfusun okuryazarlık oranı Türkiye ortalamasının üzerinde olup, Ege Bölgesi ndeki diğer illerden daha düşüktür. Tablo 49 da sunulan 2012 yılı verilerine göre, Bölge illerinin tamamının 15 yaş üzeri nüfustaki okuryazarlık oranının ülke genelinin üzerinde, Ege Bölgesi genelinin ise gerisinde olduğu görülmektedir. Tablo 49 - Bölge İllerindeki 15 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Oranı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Ege Türkiye 94,8 96,1 95,4 95,5 95,4 95,6 92,0 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge illerindeki okullaşma oranları ülke genelindeki okullaşma oranlarından yüksek olup, Ege Bölgesi ndeki diğer illerle hemen hemen aynı seviyededir. Tablo 50 de, ülke genelindeki ve Bölgedeki net okullaşma oranları verilmektedir. Okul öncesi öğretimde Bölgedeki illerin okullaşma oranları ülke ortalamasının üzerindeyken, ilköğretimdeki ve ortaöğretimdeki okullaşma oranlarına bakıldığında Afyonkarahisar ın ülke genelindeki net okullaşma oranlarının altında kaldığı görülmektedir. Bölgedeki bütün illerde okullaşma oranlarının, eğitim seviyesi yükseldikçe düştüğü anlaşılmaktadır. Eğitime katılımda cinsiyet farklılığı, eğitim seviyesi ilerledikçe ortaya çıkmaktadır. Tablo 50 de verilen bilgilere okul öncesi eğitim ve ilköğretimde cinsiyete göre net okullaşma oranlarının birbirine yakın olduğu, ancak ortaöğretimde erkeklerin eğitim olanaklarından daha fazla yararlandıkları, Uşak dışındaki Bölge illerinde kadınlarda okullaşma oranlarının görece daha düşük olduğu görülmektedir. 108

111 Tablo 50 - Eğitim Seviyelerine ve Cinsiyete Göre Net Okullaşma Oranları (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye İlköğretim 99,0 99,2 99,2 98,9 98,7 Erkek 99,1 99,2 99,3 98,9 98,8 Kadın 99,0 99,1 99,1 99,0 98,6 Ortaöğretim 63,8 81,8 71,3 75,5 67,4 Erkek 66,6 86,3 71,4 72,0 68,5 Kadın 61,0 77,0 71,1 79,3 66,1 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri ( ) Bölgede ilköğretim mezunu olan veya altında eğitim alanların ağırlıklı olarak Kütahya ya bağlı ilçelerde, ortaöğretim mezunu ve altında eğitim almış nüfusun ise ağırlıklı olarak yine Kütahya ya ve Afyonkarahisar a bağlı ilçelerde yüksek olduğu görülmektedir. 15 yaş üstü nüfusun eğitim durumlarına ilişkin bilgiler incelendiğinde Aslanapa, Bayat, Çavdarhisar, Dumlupınar, Gölmarmara, Karahallı, Kızılören ve Şaphane ilçeleri ilköğretim ve altındaki seviyede eğitime sahip olan nüfuslarının çokluğuyla dikkat çekmektedir. Ortaöğretim ve altındaki seviyedeki eğitim durumlarına bakıldığında ise Aslanapa, Altıntaş, İhsaniye, İscehisar, Çobanlar, Sinanpaşa, Hocalar, Kızılören, Gölmarmara ve Saruhanlı ilçeleri ortaöğretim ve altındaki seviyede eğitime sahip olan nüfuslarının çokluğuyla dikkat çekmektedir. Harita 29 ve Harita 30, yerleşim merkezlerindeki nüfusun mevcut durumdaki eğitim seviyelerini göstermektedir. Harita 29 - İlköğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) 109

112 Harita 30 - Ortaöğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge illerinde çok sayıda üniversite öğrencisi bulunmaktadır. Bölgede Celal Bayar Üniversitesi (Manisa), Afyon Kocatepe Üniversitesi (Afyonkarahisar), Dumlupınar Üniversitesi (Kütahya) ve Uşak Üniversitesi (Uşak) olmak üzere 4 adet devlet üniversitesi bulunmaktadır. Tablo 51 deki bilgilere göre, bu üniversitelerde öğrenci ön lisans ve lisans düzeyinde eğitim almakta olup, bu sayı Ege Bölgesi nde eğitim görmekte olan toplam öğrenci sayısının %35,6 sına karşılık gelmektedir. İllerdeki üniversite mezunu nüfus oranlarının düşüklüğü değerlendirildiğinde, Bölgede öğrenim gören üniversite öğrencilerinin mezun olduktan sonra Bölgede kalmayı tercih etmedikleri ortaya çıkmaktadır. Bölge yükseköğrenim düzeylerinde; temel eğitim düzeyindeki kadar iyi bir konumda değildir. Bölgedeki yükseköğrenim düzeyindeki düşüklük Bölgenin nitelikli insan kaynağını azaltmakta, bu da beşeri sermayenin ekonomideki katma değerini düşürmektedir. Tablo 51 - Üniversite Öğrenci Sayıları ( ) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Ön lisans / lisans düzeyinde öğrenci Kaynak: TÜİK Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Akademik yayın yönünden Bölge üniversiteleri arasında Celal Bayar Üniversitesi ve Afyon Kocatepe Üniversitesi öne çıkmaktadır. SCI, SSCI ve AHCI te yayımlanan yayınların sayısına göre, Bölge üniversitelerden Afyon Kocatepe Üniversitesi 131 üniversite arasında 38., Dumlupınar Üniversitesi 54., Celal Bayar Üniversitesi 33. ve Uşak Üniversitesi 97. sıradadır. 55 Bu durum, 2006 da kurulan Uşak Üniversitesi nin, 1992 de kurulan diğer üç 55 Yükseköğretim Kurulu, Yayınlar ve İstatistikler, İstatistikler (2010) 110

113 Bölge üniversitesine göre akademik yayın sayısında henüz beklenen seviyeye erişemediğini göstermektedir. Ayrıca diğer üç üniversitenin üst ve orta sıralarda yer alması, söz konusu üniversitelerin yetkinliğinin iyi, ancak geliştirilebilir bir seviyede olduğunu göstermektedir. Bölge illerinin yaş bağımlılık oranları Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bunun temel nedeni, Bölgeden yoğun bir şekilde aktif yaş grubu olarak tanımlanan, yaş grubundaki insanların göç etmesidir. Yaş bağımlılık oranı, 0-14 yaş arası ile 65 ve üzeri yaştaki nüfusun, çalışma çağı (15-64 yaş arası) nüfusuna oranıdır yaş grubundaki insanların göç etmesi, Bölgede iş gücü kaybına sebep olmaktadır. İş gücünün azalması da çalışan her bireye düşen bağımlı insan sayısını arttırmaktadır. Tablo 52 - Yaş Bağımlılık Oranları (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Yaş Bağımlılık 50,0 42,3 44,7 45,2 45,5 48,0 Oranı Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgedeki aktif nüfusun iş gücüne katılım oranındaki artış ülke genelindeki artıştan daha fazladır. Tablo 53 e göre, yılları arasında; ülke genelinde bu oran 3,1 puan artarken, Bölgede bu oranın 10,8 puan arttığı gözlemlenmiştir. Ayrıca cinsiyete göre iş gücüne katılım oranları incelendiğinde son 5 yılda kadınların iş gücüne katılım oranı ülke genelinde 5 puan artmışken, Bölge genelinde 16,4 puan artmıştır yılında Bölgede kadınların iş gücüne katılım oranı %36,3 ile erkeklerin iş gücüne katılım oranının yaklaşık yarısı düzeyine yükselmiştir. Erkeklerin iş gücüne katılım oranı son 5 yılda Türkiye genelinde 0,9 puanlık bir artış gösterirken Bölgede bu artış 4,9 puan olmuştur. Bölgede iş gücüne katılım oranının ülke genelinden daha yüksek olması Bölge açısından olumlu bir göstergedir. Ayrıca son yıllarda Bölgede kadınların iş gücüne katılım oranının ülke geneline kıyasla daha fazla oranda artması kadın istihdamı açısından olumlu bir gelişmedir. Tablo 53 - Bölgedeki Aktif Nüfusun İş Gücüne Katılım Oranları (%) Türkiye Bölge Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın ,9 70,1 24,5 44,0 68,8 19, ,9 70,5 26,0 45,6 69,2 23, ,8 70,8 27,6 48,2 70,6 27, ,9 71,7 28,8 52,7 72,6 33, ,0 71,0 29,5 54,8 73,7 36,3 Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri Bölgedeki işsizlik oranı ülke işsizlik oranından düşüktür. Tablo 54 te sunulan verilere göre, Türkiye deki işsizlik oranı %7,9 dur. Bölgenin işsizlik oranı ise %5,5 tir. Bölgede en 111

114 yüksek işsizlik oranı %8,4 ile Uşak tadır. Uşak ı sırasıyla Kütahya, Afyonkarahisar ve Manisa takip etmektedir. Tablo 54 - İşgücü Göstergeleri 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (Bin Kişi) İşgücü (Bin Kişi) İstihdam (Bin Kişi) İşsiz (Bin Kişi) İstihdam Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) Afyonkarahisar ,7 5,1 Kütahya ,0 5,9 Manisa ,6 4,8 Uşak ,1 8,4 Bölge ,1 5,5 Türkiye ,7 7,9 Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması (2011) Bölge genelinde nitelikli iş gücünün ve istihdamın payı düşüktür. Tablo 55 te sunulan bilgilere göre, İŞKUR a kayıtlı iş gücündeki ön lisans, lisans ve doktora mezunlarının oranı ülke genelinde %20,1 iken; Bölgede %16,9 seviyesindedir. Tablo 56 ya göre ise çalışanlar içindeki yükseköğretim (lisans ve üzeri dereceler) mezunlarının payı ülke genelinde %18,1; Ege Bölgesi nde %16,1; Bölgede ise %10,1 dir. Bu iki göstergenin ülke genelinden daha düşük seviyede olması, nitelikli iş gücü sorununun Bölge genelinde etkili olduğunu göstermektedir. Tablo 55 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İllerde İş Gücü (2012) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Nitelikli İş Gücü* Nitelikli İş Gücü %17,9 %14,8 %19,2 %13,6 %16,9 %20,1 /Toplam İş Gücü Kaynak: 2012 İŞKUR İstatistik Yıllığı Ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının toplamı Tablo 56 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İstihdam (2012) Bölge Ege Bölgesi (TR3) Türkiye Nitelikli İstihdam* Nitelikli İstihdam %10,1 %16,1 %18,1 /Toplam İstihdam Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler *Yükseköğretim mezunları Bölgede istihdam edilenlerin büyük bir kısmı tarım sektöründe çalışmaktadır. Bölge illerinde çalışan nüfusun sektörlere dağılımlarını sunan Tablo 57 ye göre, Bölge illerinin tamamında tarım hâkim sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna rağmen; sanayi sektörü istihdamı payının ülke geneline yakın olduğu, ancak ikisinin de gerisinde kaldığı görülmektedir. Bölgenin hizmet sektörü payında ise ülke genelinin çok gerisinde olması dikkat 112

115 çekicidir. Ülke ve Bölge genelinde toplam katma değer artışına en çok katkı sağlayan sektörün hizmetler olduğu değerlendirildiğinde, bu durum katma değer artışını sınırlandırmaktadır. Tablo 57 - İstihdamın Sektörel Dağılımı (%) Tarım Sanayi Hizmet Afyonkarahisar 40,4 22,5 37,1 Kütahya 39,0 25,7 35,3 Manisa 40,7 25,1 34,2 Uşak 39,5 26,4 34,1 Türkiye 22,7 27,2 50,1 Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması (2011) Bölgede ücretsiz aile işçisi sayısı giderek artmaktadır. Tablo 58 deki bilgilere göre; 2008 yılında olan ücretsiz aile işçisi 2011 yılında e çıkarak %72 artış sergilemiştir. Bu değerin, ülke genelinde söz konusu dönemde %23,2 arttığı görülmektedir. Ücretsiz aile işçileri sosyal güvenlik haklarından mahrum ve emeğinin maddi karşılığını tam alamayan grup olup, bu kesimin gelirleri süreklilik arz etmemektedir. Bu kesim aynı zamanda Bölgedeki işsizliği perdelemekte ve gizli işsizlik yaratmaktadır. Bu bağlamda ücretsiz aile işçiliğinin %72 arttığı Bölgede çalışan yoksulluğuna yönelik çeşitli politikalar geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Tablo 58 - Bölgede Yıllara Göre Ücretsiz Aile İşçisi Sayısı Toplam Toplam (Bin Kişi) Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli İşveren ve kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri Bölge genelinde tarımla uğraşanların yarıdan fazlası ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Ülke genelinde tarım faaliyetinde bulunan 6 milyon 143 bin kişinin 623 bini (%10,1 i), Bölgede tarım faaliyetinde bulunan 477 bin kişinin ise 42 bini (%8,8 i) ücretli, maaşlı veya yevmiyeli olarak çalışmaktadır. Ayrıca; tarım sektöründe çalışanlardan ülke genelindeki 2 milyon 866 bin kişi (%46,7), Bölge genelinde ise 249 bin kişi (%52,2 si) ücretsiz aile işçisidir. Bu durum; Bölgede tarım sektörünün ülke geneline nazaran daha düşük oranda profesyonelleştiğini göstermektedir. Ülke ve Bölge genelinde tarımsal faaliyetlerde bulunanların işteki nitelikleri Tablo 59 da bulunmaktadır. 113

116 Tablo 59 - Tarım Sektöründe İşteki Durumlarına Göre İstihdam Toplam (bin kişi) Ücretli, maaşlı veya yevmiyeli (bin kişi-oran) İşveren veya kendi hesabına (bin kişi-oran) Ücretsiz aile işçisi (bin kişi-oran) Bölge %8,8 186 %39,0 249 %52,2 Türkiye %10, %43, %46,7 Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri (2011) Bölgedeki kayıt dışılık oranları Türkiye geneliyle benzerlik göstermektedir yılında Türkiye genelinde %43,5 olan kayıt dışı istihdam oranı 2011 yılında %42,1 olmuştur. 56 Tablo 60 ta da görüleceği üzere Bölgede kayıt dışılık oranları da bu değerlerin biraz üzerinde seyretmektedir. Hem Bölgede hem de Türkiye de krizin istihdam üzerindeki etkileri benzer şekilde olmuştur. Tablo 60 tan görülebilecek bir başka husus işletme büyüklüğü arttıkça kayıt dışı istihdam oranının büyük ölçüde azalmasıdır. Örneğin 2012 yılında 1-9 kişi çalışanı olan işletmelerde %61,3 olan kayıt dışı istihdam oranı 50 den fazla çalışanı olan işletmelerde %3,2 ye düşmektedir. Tablo 60 - Bölgede Toplam ve İşletme Büyüklüğüne Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları (15+ yaş) (Bin Kişi) İşletme Büyüklüğü Toplam Kayıtlı Değil Kayıtlı Toplam Toplam Kayıtlı Değil Kayıtlı Toplam Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri Kayıt Dışılık Oranı (%) 44,9 Kayıt Dışılık Oranı (%) Bölgede kayıt dışı istihdam önemli bir sorundur. Bölgede 2012 yılında kayıt dışılık oranı %45,2 olarak gerçekleşmiştir. Bir başka deyişle Bölgede yaklaşık her iki kişiden birisi kayıt dışı çalışmaktadır. Bir bölgede ya da ülkede kayıt dışılığın yüksek olması orada iş güvencesinden üretimde aksamalara kadar birçok soruna sebep olmaktadır. 45,2 Bölgede ticaret ve sanayi odaları ile ticaret borsaları sayıları açısından Manisa öne çıkmaktadır. Ülke genelindeki 182 ticaret ve sanayi odasının 20 si, 113 ticaret borsasının ise 10 u Bölgede bulunmaktadır. 57 En çok ticaret ve sanayi odasına sahip Bölge ili 8 oda ile Manisa dır. Merkez ilçenin yanı sıra; özellikle ticaret ve sanayi faaliyetleri gelişmiş Akhisar, Alaşehir, Demirci, Gördes, Salihli, Soma ve Turgutlu ilçelerinde ticaret ve sanayi odası 56 ÇSGB, Çalışma Hayatı İstatistikleri, TOBB İstatistikleri 114

117 bulunmaktadır. Altı odaya sahip Afyonkarahisar da ticaret ve sanayi odası bulunan ilçeler Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Çay, Dinar, Emirdağ ve Sandıklı iken, dört odaya sahip Kütahya da Merkez, Gediz, Simav ve Tavşanlı ilçelerinde ticaret ve sanayi odası mevcuttur. Uşak ta ise Merkez ilçenin yanı sıra sadece Karahallı da ticaret ve sanayi odası bulunmaktadır. Ticaret ve sanayi odası bulunan 20 ilçeden 14 ünde organize sanayi bölgesinin de bulunması oda bulunan ilçelerin genelde sanayisi gelişmiş ilçeler olduğunu göstermektedir. Bölgedeki 10 ticaret borsasının 5 i Manisa da, 3 ü Afyonkarahisar da, 1 er tanesi ise Kütahya ve Uşak illerindedir. Ticaret borsası bulunan ilçeler Manisa Merkez, Akhisar, Alaşehir, Salihli, Turgutlu, Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Sandıklı, Kütahya Merkez ve Uşak Merkez dir. Söz konusu 10 ilçenin tamamında ticaret ve sanayi odası da bulunmaktadır. Bu durum, oda faaliyetlerinin belirli ilçelerde toplandığını göstermektedir. Ticaret ve sanayi odası ile ticaret borsasının en çok bulunduğu Bölge illerinin sırasıyla Manisa ve Afyonkarahisar olması bu illerdeki yoğun üretim ve ticaret faaliyetleri ile ilişkilidir. Bölge illerinde alınan göçler içinde köyden kente yoğun göç dikkat çekmektedir. Ülke genelinde yılları arasında ülke genelindeki kişilik iç göçün %57,8 i şehirden şehre, %20,1 i şehirden köye, %17,5 i köyden şehre, %4,4 ü ise köyden köyedir. Köyden şehre doğru gerçekleşen göçün şehirden köye gerçekleşen göçten fazla olduğu dikkat çekmektedir. Ancak; Afyonkarahisar dışındaki Bölge illerinde tersi bir durum söz konusudur. Bu illere diğer illerden göç eden insanlar içinde köyden kente gidenlerin sayısı kentten köye gidenlerden fazladır. Bu durum; söz konusu illerin kentsel alanlarında hızlı bir sosyal dönüşüm olduğunu ve göçle gelen nüfusun adaptasyonu için çeşitli politikalara ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Tablo 61 - Bölge İllerinin Yerleşim Yerlerine Aldıkları Göç (2000) İl Şehirden Şehre Köyden Şehre Şehirden Köye Köyden Köye (%) (%) (%) (%) Afyonkarahisar 59,3 17,8 18,3 4,5 Aydın 53,2 13,4 22,8 10,6 Denizli 41,5 19,1 29,1 10,3 İzmir 65,9 14,9 14,7 4,5 Kütahya 56,1 19,5 18,4 6,1 Manisa 54,1 19,7 17,9 8,3 Muğla 40,9 9,5 40,2 9,3 Uşak 55,9 24,1 15,3 4,7 Kaynak: TÜİK, Genel Nüfus Sayımı (2000) Bölge içi gelir dağılımındaki eşitsizlik oldukça derindir. Aktif sigortalıların toplam brüt kazançları ilçeler bazında incelendiğinde, en yüksek gelire sahip 5 ilçenin tüm Bölge gelirinin %65,6 sını aldığı ve ilk 4 sırada merkez ilçelerin yer aldığı görülmektedir. Bu 5 ilçenin nüfuslarının Bölgedeki payı sadece %42,5 tir. En az gelire sahip 5 ilçe gelirin %0,3 ünü alırken bu ilçelerin nüfuslarının payının %1,1 olduğu görülmektedir. Bu durum; geliri yüksek ilçelerin nüfustaki paylarından daha fazla, geliri düşük ilçelerin ise nüfustaki paylarından daha az oranda gelir elde ettiğini ve Bölge içinde gelir adaletsizliği olduğunu göstermektedir. Bahsi geçen 10 ilçenin gelirden aldıkları miktar ve paylar Tablo 62 de sunulmaktadır. 115

118 Tablo 62 - En Çok ve En Az Kazanç Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) İlçe Adı Yıllık Toplam Brüt Kazanç (TL) Payı (%) Manisa Merkez ,8 Kütahya Merkez ,8 Afyonkarahisar Merkez ,4 Uşak Merkez ,2 Soma ,4 Dumlupınar ,06 Pazarlar ,06 Hocalar ,05 Aslanapa ,05 Kızılören ,03 TOPLAM Kaynak: SGK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Sosyal yardımlar gelir dağılımındaki eşitsizliği ancak sınırlı oranda azaltabilmektedir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü verilerine göre; Bölgede 2012 yılında brüt gelirin sadece %5,8 i kadar ( TL) sosyal yardım desteği verilmiştir. Tablo 63 te sunulduğu üzere brüt gelirler ile sosyal yardımlar birlikte değerlendirildiğinde ise en çok gelire sahip 5 ilçenin payının %65,5 ten %63,7 ye düştüğü; en az gelire sahip 5 ilçenin payının ise %0,3 ten %0,41 e yükseldiği görülmektedir. Ancak en çok gelire sahip 5 ilçenin nüfustaki payının %42,5; en az gelire sahip 5 ilçenin ise nüfustaki payının %1,2 olması sosyal yardımların gelir adaletsizliğini gidermekte belli bir başarı elde etmesine rağmen tamamen ortadan kaldıramadığını göstermektedir. Bu nedenle; söz konusu gelir adaletsizliğini gidermek için sosyal yardımların etkin ve stratejik kullanımına ihtiyaç duyulmaktadır. Tablo 63 - En Çok ve En Az Kazanç ve Yardım Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) İlçe Adı Yıllık Toplam Brüt Kazanç ve Yardımlar (TL) Payı (%) Manisa Merkez ,8 Kütahya Merkez ,4 Afyonkarahisar Merkez ,3 Uşak Merkez ,1 Soma ,1 Şaphane ,10 Pazarlar ,10 Evciler ,09 Hocalar ,08 Kızılören ,04 TOPLAM Kaynak: SGK (2012), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölge illerinde Sosyal Yardım Yasası (Muhtaç, Yaşlı ve Engelli Aylığı) ndan faydalanan kişilerin tüm nüfusa oranı Afyonkarahisar hariç Türkiye geneli ve Ege Bölgesi nden yüksektir. Tablo 64 te görüleceği üzere 2011 yılında Türkiye de %1,79 olan 116

119 bu oran Ege Bölgesi nde %1,6; Afyonkarahisar da 1,99; Kütahya da 1,7; Manisa da %2,1; Uşak ta ise %2 dir. Manisa Bölge içinde 2022 sayılı Yasa dan en çok faydalanan ildir. Bu oranın nüfusa oranının yüksek olması Bölgede sosyal yardıma muhtaç kişilerin Ege Bölgesi ve Türkiye den fazla, sosyal yardımlardan yararlananların sayısının da çok olduğu manasına gelmektedir. Bu bağlamda Bölgede muhtaç kişilere yönelik politikalar geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Tablo sayılı Sosyal Yardım Yasası ndan Faydalananların Sayısı Nüfus 2022 sayılı Yasadan Faydalanan Sayısı/Nüfus (%) 2022 sayılı Yasadan Faydalanan Sayısı Afyonkarahisar , Kütahya , Manisa , Uşak Bölge Ege , Türkiye , Kaynak: SGK İstatistik Yıllıkları (2011) Bölgede Manisa dışındaki illerde kooperatifçilik az gelişmiştir. Harita 31 de sunulan bilgilere göre Bölgede 2013 yılında faal ve faal olmayan kooperatif ve birliklerin sayıları 602 iken bunların yaklaşık yarısı Manisa dadır. Bu birlik ve kooperatiflerin toplam üye sayısının olduğu görülürken bu ortakların %56,7 sinin Manisa da olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum, Manisa da gelişen kooperatifçiliğe bağlı olarak daha büyük kooperatiflerin kurulmuş olmasından kaynaklanmaktadır. Bölgedeki durumu kıyaslamak için TR32 Bölgesi ne bakıldığında kooperatifte ortağın bulunduğu görülmektedir. Bölge ile neredeyse eşit nüfusa sahip komşu bir Düzey-2 Bölgesinde Bölgedekinin yaklaşık iki katı sayıda kooperatif ve ortağın bulunması düşük kooperatifleşme düzeyinin göstergesidir. Harita 31 İllere Göre Kooperatif ve Ortak Sayıları Kaynak: Kurumlardan Alınan Bilgiler ve Zafer Kalkınma Ajansı Derlemeleri (2013) Harita Açıklaması: Zemindeki rengin koyuluğu kooperatif sayılarını, noktalar ise kooperatif ortak sayılarını göstermektedir. 117

120 En çok faal derneğin Manisa da bulunduğu Bölgede kişi başına düşen dernek üye sayısı yönünden Kütahya ve Uşak illeri öne çıkmaktadır. Ülke genelinde 2012 yılındaki faal derneğin i (%1,21 i) Afyonkarahisar da, si (%1,23 ü) Kütahya da, i (%1,55 i) Manisa da ve 591 i (%0,60 ı) Uşak ta bulunmaktadır. Bin kişiye düşen dernek sayılarına bakıldığında Ege Bölgesi nde 123 ile en yüksek değere sahip İzmir i, 113 ile Kütahya nın ve 88 ile Uşak ın takip ettiği görülmektedir. Bu iki ilde dernekleşme faaliyetlerinin daha yaygın olduğu anlaşılmaktadır. Bin kişiye düşen dernek sayısı Afyonkarahisar da 64, Manisa da 78, Bölgede 82, Ege Bölgesi nde 97 ve ülke genelinde 125 tir. Başka bir deyişle Kütahya ve Uşak taki yoğun dernekleşmeye rağmen, Bölge kişi başına düşen dernek sayısı yönünden ülke geneli ve Ege Bölgesi nin gerisinde kalmaktadır. Derneklerdeki gerçek üye sayıları Tablo 65 te sunulmaktadır. Tablo 65 - Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları (2012) Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi Ege Türkiye Kaynak: İçişleri Bakanlığı, Dernekler Dairesi Başkanlığı Bölge illerindeki derneklerin türleri benzerlik gösterirken, mesleki ve dayanışma derneklerinin sayı yönünden yeterli olmadığı görülmektedir. Afyonkarahisar ve Kütahya da Dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet gösteren dernekler en çok bulunan dernek türü iken, Spor ve spor ile ilgili dernekler ikinci sıradadır. Dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet gösteren derneklerin payı Afyonkarahisar da %36,6; Kütahya da %28,6; Manisa da %20,5; Uşak ta ise %24,2 dir. Spor ve spor ile ilgili derneklerin payı ise Afyonkarahisar da %20,5; Kütahya da %21,3; Manisa da %25,7; Uşak ta ise %31,1 dir. Bölgede kurulan üniversitelerin bulundukları ildeki beşeri sermayeyi geliştirdikleri ve bölgesel kalkınmayı hızlandırdıkları görülmektedir Genel Nüfus Sayımı na göre 6 yaş üzerinde üniversite bitirenlerin payı Afyonkarahisar da %2,31; Kütahya da %2,33; Manisa da %2,41; Uşak ta ise %2,81 dir de Afyonkarahisar da Afyon Kocatepe, Kütahya da Dumlupınar, Manisa da ise Celal Bayar, 2006 da ise Uşak ta Uşak Üniversitesi nin kurulmasıyla bu oranlar 2012 yılında (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre) Afyonkarahisar da %6,71; Kütahya da %7,45; Manisa da %7,29; Uşak ta ise %8,05 seviyesine yükselmiştir. Bu durum, Bölge deki ekonomik gelişime bağlı olarak artan yükseköğrenim mezunu işgücü ihtiyacının giderilmesi için önemli bir kaynaktır. Bununla birlikte işgücü ve demografik göstergeler ele alındığında kalifiye nüfusun Bölgede tutulamadığı görülmektedir. 118

121 2.10 ENERJİ Kişi başı mesken elektrik kullanımında Bölge, ülke genelinin üzerinde, Ege Bölgesi genelinin ise altındadır. Tablo 66 ya göre Bölgede kişi başına mesken elektrik tüketiminde Manisa, Bölge illerinin çok üzerindedir. Bu çerçevede Manisa da kişi başına mesken elektrik tüketiminin azaltılmasına yönelik verimlilik ve tasarruf bağlamında çeşitli politikalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bölgede kişi başı elektrik tüketiminde Uşak öne çıkmaktadır. Tablo 66 ya göre ülke genelinde kişi başı elektrik tüketimi KWh olup; söz konusu değer sanayide KWh iken; mesken kullanımında 592 KWh tir. Sanayideki elektrik kullanımının kişi başına değerinin mesken kullanımına göre fazla olduğu görülmektedir. Kütahya ve Uşak illerinin kişi başı sanayi elektrik tüketimi ülke genelinden daha fazladır. Tablo 66 - Kişi Başına Elektrik Tüketim Değerleri (KWh) Toplam Sanayi Mesken Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Aydın Denizli Muğla TR32 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Enerji İstatistikleri (2011) Bölgede toplam elektrik tüketiminde %47,9 luk oran ile Manisa ilk sırada yer almaktadır. Manisa yı Kütahya, Afyonkarahisar ve Uşak takip etmektedir. Tablo 67 de sunulan bilgilere göre Bölgede sanayide kullanılan elektriğin %45,5 i Manisa tarafından tüketilmektedir. %24 ü Kütahya, %17,4 ü Uşak tarafından, %12,9 u ise Afyonkarahisar tarafından kullanılmaktadır. Kütahya da sanayi elektriği kullanımının bu kadar çok olmasının nedeni seramik ve porselen gibi yüksek enerji isteyen üretimlerin bu ilde yoğun şekilde yapılmasıdır. Tablo 67 - Bölge ve İlleri Toplam Elektrik Tüketim Değerleri (MWh) Toplam Sanayi işletmesi Mesken Tarımsal sulama Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Enerji İstatistikleri (2011) 119

122 Bölgede petrol ve doğal gaz kaynağı bulunmamakla birlikte Bölgedeki her ilde doğal gaz altyapısı oluşturulmuştur. Bölgede sanayide büyük oranda doğal gaz kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı devam etmektedir. Bölgede doğal gaz kullanımının en fazla olduğu il Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar dır /4347 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince, BOTAŞ Genel Müdürlüğü ne yapılan başvurular çerçevesinde Afyonkarahisar İli İscehisar, Sandıklı ve Şuhut İlçeleri ile Manisa İli Gördes İlçesine doğal gaz arzı sağlanmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. Bölgenin doğal gaz kullanım miktarı ise 2009 yılında Türkiye doğal gaz kullanımının yaklaşık %2 sidir. Bölge, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Köprübaşı, Soma, Dinar, Kütahya Merkez, Gediz ve Tavşanlı ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Bölgenin linyit rezervleri, 2010 yılı itibarıyla 13.3 milyar ton olan Türkiye linyit rezervlerinin %7,9 una tekabül etmektedir. Bölgenin linyit rezervleri, TKİ ye bağlı Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (GLİ), Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLİ) ve Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (ELİ) tarafından işletilmektedir. 59 Son olarak 2013 yılında Dinar ilçesinde işletilebilir linyit rezervi bulunmuştur ton linyit rezervi olduğu düşünülen ilçede yaklaşık 5 milyar dolarlık yatırımla MW gücünde termik santral kurulması hedeflenmektedir. Bu santralin inşa ve işletim sürecinde yaklaşık kişinin istihdam edilmesi beklenmektedir. Ayrıca Soma ve Tavşanlı ilçelerinde de ek linyit santrali yatırımları planlanmaktadır. Bölge hidrolik enerji kapasitesi açısından Türkiye de alt sıralarda yer almaktadır ve Bölgede hâlihazırda elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES Kütahya ilinde yer almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi 8 GWh dir. 60 Manisa ilinde bulunan HES ise Demirköprü HES dir. Demirköprü HES in kurulu gücü 69 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi 193 GWh dir. Bölgedeki diğer HES ise Afyonkarahisar Dinar ilçesinde Dinar HES 2 olup kurulu gücü 3 MW tır. Bunun dışında EPDK dan üretim lisansı almış, ancak henüz üretime geçmemiş 3 adet proje bulunmaktadır. 61 Harita 32 de Türkiye nin illere göre hidrolik enerji kapasitesi gösterilmiştir. Bölge illeri (MW) aralığında bulunan düşük potansiyelli illerdir. Bölgenin yakınındaki hidrolik enerji kapasitesi daha yüksek olan iller ise Bursa, Eskişehir, Denizli ve Aydın dır. 58 EPDK (2009) 59 TKİ Yıllık Faaliyet Raporu, ETKB, Mavi Kitap, Ankara, Elektrik ve Doğalgaz Piyasası Yatırım Verileri 120

123 Harita 32 - Hidrolik Enerji Kapasitesi Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, (1 Haziran 2013 te alınmıştır) Bölge illeri arasında rüzgâr enerjisi potansiyellerine göre Manisa öne çıkmaktadır. Ekonomik bir rüzgâr enerjisi santrali yatırımı için santral kurulması planlanan yerde yıllık ortalama rüzgâr hızının 7 m/s veya üzerinde ve kapasite faktörünün de %35 veya üzerinde olması gerekmektedir. Tablo 68 deki verilere göre Bölgede Manisa rüzgâr enerjisi yatırımı yapılabilecek alan sıralamasında ve kurulabilecek güç kapasitesinde sırasıyla km 2 ve MWh değerleri ile ilk sırada yer almaktadır. Bu bağlamda Manisa nın bu potansiyelinin değerlendirilmesi ilin yüksek enerji ihtiyacı açısından hayati önem taşımaktadır MW rüzgâr enerjisi potansiyeline sahip Bölgede, işletmede olan 320 MW ve inşa halinde 472 MW olmak üzere toplam 816,43 MW rüzgâr enerji santrali yatırımı mevcuttur. Tablo 68 - Bölgede Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Toplam Alan (km 2 ) Toplam Kurulabilecek Güç Kapasitesi (MWh) Afyonkarahisar 172,05 860,24 Kütahya 38,03 190,16 Manisa ,32 Uşak 1,85 9,28 Bölge 1.271, Kaynak: TR33 Bölgesi nin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerinin Tespiti, 2012 Bölgede rüzgâr enerjisinde Manisa ili iyi bir konumda bulunmaktadır. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) verilerine göre; Manisa da rüzgâr enerjisinde kurulu güç 320 MW dir; diğer Bölge illerinde üretimde olan kurulu rüzgâr enerjisi gücü yoktur. Harita 33 de illerdeki rüzgâr enerjisi kurulu güç miktarları görülmektedir. Haritadan da anlaşılacağı gibi 121

124 Bölgede rüzgâr enerjisi kurulu gücü açısından ilk sırada olan Manisa ili Türkiye de de üst sıralarda yer almaktadır. Harita 33 - Türkiye Kurulu Güce Göre Rüzgâr Enerjisi Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, (1 Haziran 2013 te alınmıştır) Bölgede Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinde jeotermal potansiyelin yüksek olduğu görülmektedir. Kütahya da Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, Gediz-Abide, Muratdağı, Yoncalı, Emet-Yeniceköy-Dereli-Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve Şaphane olmak üzere 8; Manisa da Turgutlu-Urganlı, Salihli-Kurşunlu, Alaşehir-Horzumsazdere, Köprübaşı- Saraycık, Kula-Emir, Demirci, Alaşehir, Soma ve Sarıgöl olmak üzere 9 jeotermal saha bulunmaktadır. Bu sahaların toplam potansiyel enerjisi MTA tarafından sırasıyla 250,16 ve 95,23 MWt olarak belirlenmiştir. Ayrıca; Afyonkarahisar da Ömer-Gecek, Kızık-Uyuz, Gazlıgöl, Heybeli-Çay ve Sandıklı olmak üzere; Uşak ta Emirfakı-Akbulak, Banaz, Aksaz, Hasköy ve Örencik te olmak üzere 5 er tane jeotermal saha vardır. Bu sahaların potansiyel enerjileri ise MTA tarafından sırasıyla 216,64 ve 15,64 MWt olarak belirlenmiştir. 62 Bölgenin jeotermal alanlarının yerleri Harita 34 te sunulmaktadır. 62 MTA, İl Maden Potansiyelleri 122

125 Harita 34 - Bölge de Jeotermal Potansiyele Sahip Olan İlçeler Kaynak: MTA Genel Müdürlüğü Bölgede Türkiye geneline göre yüksek jeotermal enerji potansiyeli bulunmasına rağmen jeotermal kurulu güç açısından bu kaynakların kullanılamadığı görülmektedir. Harita 35 te illere göre jeotermal kurulu güç değerleri gösterilmektedir. Buna göre; çok sayıda ve yayılmış halde bulunan jeotermal kaynakları bulunan Bölge illerinin kurulu güç açısından Aydın ve Denizli gibi illerin gerisinde kaldığı görülmektedir. Bölgede yüksek potansiyele sahip jeotermal kaynakların yeterince değerlendirilmediği anlaşılmaktadır. Harita 35 - Türkiye de Kurulu Güce Göre Jeotermal Enerji Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, (1 Haziran 2013 te alınmıştır) 123

126 Türkiye deki biyokütle ve biyoenerji santrali (BES) işletmelerinden ikisi Bölgede yer almaktadır. Bölgede yer alan bir biyoenerji yatırımı mevcuttur. 4,25 MW kurulu güce sahip olacak enerji santrali yatırımı Temmuz 2012 de kurulmuştur. Ayrıca Bölgede yer alan il ve ilçe belediyelerinin oluşturmuş oldukları katı atık birliklerinin atıklardan enerji üretimi sağlayacak tesis kurulumu çalışmalarına devam etmektedirler. Manisa dışındaki Bölge illeri incelendiğinde 63, imar alanı içindeki bildirimsiz elektrik kesintilerinin en çok Afyonkarahisar ın Bolvadin, Çay, Dinar, Evciler, Sandıklı, Sinanpaşa ilçeleri ile Uşak ın Merkez ilçesinde etkili olduğu görülmektedir. Enerji piyasalarındaki önemli sorunlardan biri olan tedarik sürekliliği için ilçelerdeki bildirimsiz elektrik kesintilerinin incelenmesi gerekmektedir. Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş. nin verilerine göre elektrik kesinti süreleri ile etkilenen kullanıcı sayısının çarpımıyla oluşan göstergeye Ocak-Haziran 2013 dönemi için bakıldığında Dinar ilçesi kullanıcı-saniye ile açık ara öne çıkmaktadır. İlçelerin imar alanı içindeki kesintilerdeki toplam etkilenme süreleri Ek 15 te sunulmaktadır. Buna göre, özellikle Afyonkarahisar ın ilçelerinde elektrik kesintilerinin daha çok etkili olduğu görülmektedir. Bölge illerinde 2010 yılında kayıp-kaçak oranı Türkiye nin altında olmasına karşın yüksek seviyededir. Bölgede kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu iller Manisa ve Afyonkarahisar iken en az olduğu il ise Kütahya dır. Tablo 69 daki verilere göre Bölgedeki kayıp-kaçak elektrik miktarının neredeyse yarısı Manisa dan kaynaklanmaktadır. Tablo 69 - Bölge İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Kayıp-Kaçak Miktarı (MWh) Kayıp-Kaçak Oranı (%) 7,4 5,6 7,4 7 18,6 Kaynak: TEDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu (2010) 2.11 ULAŞIM Bölgede ulaşım ve lojistik sektöründeki yatırımlar düşük seviyededir. Bölgede Ulaşım ve Depolama sektöründe yapılan yatırım miktarı TL, bu miktarın tüm sektörlerdeki yatırım miktarına oranı %3,7 dir. Bölge, bu oranla Ulaşım ve Depolama alanında en az oranda yatırım yapan üçüncü Düzey-2 Bölgesi konumundadır. Söz konusu oran, ülke genelinde %12,5 iken, Ege Bölgesi nde %10,1 dir. Sadece Kara yolu ve boru hattı taşımacılığı sektörü incelendiğinde ise ülke genelinde %9,2 ve Ege Bölgesi genelinde %7,3 lük paylara karşılık; Bölgedeki yatırımlarda söz konusu sektör payının %3,3 olduğu görülmektedir. Söz konusu değerler Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler sektöründe ise sırasıyla 63 Manisa iline ait verilere erişilememiştir. 124

127 %1,8; %0,4; %1,4 seviyesindedir. 64 Bu durum, Bölgedeki ulaşım ve lojistik sektörlerindeki yatırımların eksikliğinin kara ve demiryolu taşımacılığı ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Bölgedeki ana karayolu ulaşım aksları Kütahya-Afyonkarahisar, Manisa/İzmir- Balıkesir ve Afyonkarahisar-Uşak-Manisa/İzmir şeklindedir ve Afyonkarahisar ile Manisa çevresinde yoğunluk bulunmaktayken geri kalan hatlardaki düşük kullanım dikkat çekmektedir. Harita 36 ya göre; Bölgenin karayolu altyapısında çok şeritli yollar Tavşanlı/Kütahya-Afyonkarahisar, Manisa-Afyonkarahisar ve Manisa-Soma/Balıkesir mevkilerindedir. Aynı zamanda; bu hatlar en yoğun olarak kullanılan güzergâhlardır. 65 Bazı şehirlerarası yollar için en kısa mesafede bulunan hatlardan Kütahya-Gediz-Uşak, Tavşanlı/Kütahya-Balıkesir, Tavşanlı-Simav-Gediz, Tavşanlı-Simav-Salihli ve Gediz-Simav- Sındırgı hatlarının çok düşük hacim değerlerine sahip olması dikkat çekmektedir. Bu hatların yol kalitesindeki eksiklikler il merkezleri ile bazı büyük ilçelerin bağlantılarının daha uzun mesafeden sağlanmasına neden olmaktadır. Bu durum, Bölge içi ve Bölgeler arası erişilebilirliği olumsuz etkilemektedir. 66 Harita 36 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Karayolu Altyapısı Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (2012) 64 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 65 KGM, Trafik Hacim Haritası (2012) 66 Örneğin; KGM Güzergâh Analizi aracına göre Kütahya-Tavşanlı-Balıkesir yolu 236 km ve 2 saat 53 dakika sürmekteyken; Kütahya-Bursa-Balıkesir yolu 345 km ve 3 saat 38 dakika sürmektedir. Süre açısından mesafe %26 artarken, yol miktarı açısından mesafe %46,2 artmaktadır. Bir başka ifadeyle; Kütahya dan Balıkesir e gitmek isteyen bir kişi Tavşanlı istikameti yerine yol kalitesinin etkisiyle Bursa istikametini tercih edebilmektedir. Benzeri durum Bölge içinde de geçerlidir. Örneğin; Tavşanlı-Uşak- Salihli arası 243 km ve 2 saat 51 dakika sürmekteyken; Tavşanlı-Simav-Salihli arası 238 km olmasına rağmen 3 saat 17 dakika, Tavşanlı-Simav-Demirci-Salihli yine 243 km olmasına rağmen 3 saat 28 dakika sürmektedir. 125

128 Bölgenin demiryolu ağları ile karayolu ağlarında yoğun olarak kullanılan hatlar benzerlik göstermektedir. Harita 37 deki demiryolu ağlarına göre; Bölgenin demiryolu ağları Kütahya-Afyonkarahisar-Uşak-Alaşehir-Turgutlu-İzmir / Manisa-Akhisar-Soma / Balıkesir-Tavşanlı hattı üzerindedir. Söz konusu hatlar ile karayollarının yoğun olarak kullanıldığı hatların büyük benzerlik içerisinde olması ve Bölgenin denize kıyısının olmaması, Bölgede çoklu taşımacılığı (multimodal transport) zorlaştırmaktadır. Ayrıca bu durum; Simav- Gediz-Demirci gibi ilçelerin veya ulaşım ve taşımacılık amacıyla bu ilçelerden geçmek zorunda olan kişilerin zorluk yaşamasına neden olmaktadır. Harita 37 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Demiryolu Altyapısı Kaynak: TCDD (2012) Bölgede üçü askeri ikisi sivil olmak üzere beş adet havaalanı bulunmaktadır ve Zafer Bölgesel Havaalanı nın kullanımı hızla artmaktadır. Bölgedeki askeri havaalanları Afyonkarahisar, Akhisar ve Kütahya da, sivil havaalanları ise Altıntaş (Afyonkarahisar-Kütahya-Uşak ın ortak kullanımına yönelik Zafer Bölgesel Havaalanı) ve Uşak tadır. Uşak Havaalanı nda, 2008 de 432 ( yolcu), 2009 da 288 ( yolcu), 2010 da 324 ( yolcu), 2011 de 706 ( yolcu), 2012 de 694 uçuş yapılmıştır yılının Kasım ayında faaliyete geçen ve Tablo 70 te dönemlere göre uçuş ve yolcu sayıları sunulan Zafer Bölgesel Havaalanı ise ilk sekiz ay içerisinde 604 uçuş ve yolcuya ulaşmıştır. Giderek ve hızla artan yolcu sayısı Zafer Bölgesel Havaalanı na olan talebin artacağına işaret etmektedir. Tablo 70 - Dönemlere Göre Zafer Bölgesel Havaalanı ndan Yapılan Uçuş ve Taşınan Yolcu Sayısı Dönem Uçuş Sayısı Yolcu Sayısı Kasım-Aralık Ocak-Haziran Kaynak: DHMİ, (1 Eylül 2013 tarihinde alınmıştır) 126

129 Bölge illeri arasında nüfusa erişebilirliği en yüksek olan il Manisa dır. TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi çalışmasında illerin nüfusa göre erişebilirlikleri analiz edilmiştir. 67 Buna göre; Manisa nın coğrafi erişebilirlik endeksi 100 üzerinden 57 iken; Afyonkarahisar ın 54, Kütahya nın 55 ve Uşak ın 52 dir. Bu durum, Bölge illerinin orta derecede erişilebilir olduğunu göstermektedir. Bölgede merkez ilçeler ile Manisa nın bazı ilçeleri dışında karayolu erişebilirliği oldukça düşük seviyededir. Çevre (İstanbul, Ankara, Bursa, Balıkesir, Bilecik, Eskişehir, Konya, Isparta, Burdur, Denizli, Aydın, Antalya ve İzmir) illerin kent merkezleri de dahil edilerek yapılan analiz sonucunda belirlenen Bölge ilçelerinin erişebilirlik endeksi değerleri Harita 38 de sunulmaktadır. Buna göre Bölgede çoğunluğu Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak illerinde bulunan birçok ilçenin karayolu erişebilirliği oldukça düşük seviyededir. Harita 38 - Bölge İlçelerinin Karayolu Erişebilirlik Endeksi Değerleri Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma) 67 Avrupa Birliği Mekânsal Gelişme İzleme Ağı (The ESPON 2012 Programme, the European Observation Network for Territorial Development and Cohesion) grubu tarafından Avrupa genelinde mekânsal olarak en erişilebilir noktaların belirlenmesi için yapılan çalışmadaki yöntem izlenmiştir. Çalışma kapsamında seçilen merkezler arasında, mesafe matrisleri oluşturulmakta, bu yolla her bir merkezin diğer merkezlere olan uzaklıklarıyla birlikte belirleyici olan erişim süreleri ve nüfuslar çalışmaya girdi oluşturmaktadır. Erişilebilirlik düzeyi nüfus ile doğru orantılı mesafe-zamanla ters orantılıdır. Nüfus ve mesafeler veri alınarak oluşturulan ağırlıklandırılmış erişim matrisi marifetiyle her bir merkezin erişim katsayısına ulaşılmaktadır. Her ulaşım modu için ayrı ayrı (karayolu, deniz, havayolu, demiryolu) hesaplanan erişilebilirlik endeksinde 100 e yakın değerler o yerin erişebilirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir. 127

130 Tüm ulaşım yolları bir arada analiz edildiğindeki coğrafi erişebilirlikle karayolu erişebilirliği benzerlik göstermektedir. Tüm ulaşım yolları kullanılarak hazırlanan sentez erişebilirlik analizinin sonuçları Harita 39 da sunulmaktadır. Buna göre erişebilirliği yüksek ve düşük yerler karayolu erişebilirliğindeki yerlerle benzerlik gösterirken özellikle Manisa ile Kütahya illeri arasındaki ilçelerin halen düşük endeks değerlerine sahip olması dikkat çekmektedir. Söz konusu endeksin yüksek olduğu yerler, ekonomik ve sosyal faaliyetlere yönelik gelişim odakları oluşturmak için en uygun merkezlerdir. Bu merkezlerle erişebilirliğin düşük olduğu ilçelerin ulaşım hatlarının iyileştirilmesi, oluşacak üretim ve hizmet odaklarının çarpan etkisinin artırılması ve Bölge içi gelişmişlik farklılıklarının azaltılması için önem arz etmektedir. Harita 39 - Bölge İlçelerinin Sentez Erişebilirlik Endeksi Değerleri Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma) Bölgedeki tek lojistik merkezi Manisa OSB dedir. Bunun dışında TCDD tarafından Uşak ta kurulması planlanan lojistik köyü söz konusudur. Ülke genelinde 19 adet lojistik merkez kurulması hedeflenirken, Ege de Kemalpaşa (İzmir) ve Keklik (Denizli) ile Gökköy (Balıkesir), Bozüyük (Bilecik) ve Hasanbey (Eskişehir) Bölgenin yakın çevresinde kurulması planlanan diğer lojistik merkezlerdir. 68 Yeni kurulacak ve özellikle tarım ürünlerinin kullanımına açılacak lojistik merkezlerin ekonomik faaliyetleri gelişmiş, erişebilirliği yüksek ve ticaret merkezi konumundaki ilçelere kurulması gerekmektedir. Bölge illerinin Bölge dışındaki illerle daha yoğun ilişkide olduğu görülmektedir. Bölge illeri ve çevre iller arasındaki nakliye hacimleri incelendiğinde Manisa nın İzmir le, 68 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ulaşan ve Erişen Türkiye Raporu (2012) 128

131 Kütahya nın ise Bursa yla arasında yoğun bir yük taşımacılığı olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar ve Uşak illerinin diğer illerle arasındaki yük taşımacılığı daha zayıfken; Afyonkarahisar için Kütahya, Uşak içinse İzmir önemli ticaret ortakları olmuştur. Bunun yanı sıra; Bölge dışında Balıkesir-Bursa, İzmir-Konya ve Bursa-Eskişehir arasında Bölge içindekinden daha yüksek hacimlerin olması Bölge içindeki ticari ilişkilerin zayıflığını göstermektedir. Denizli ilinin tüm Bölge illeriyle farklı ölçeklerde ticari ilişkileri bulunmaktadır. Benzer şekilde, Balıkesir ili tüm Bölge illeriyle ticaret gerçekleştirmektedir. Şekil 6 - Bölge İlleri ve Çevre İller Arasındaki Nakliye Hacimleri Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma) Bölge içindeki yük taşımacılığı Bölge geneline yayılmamaktadır. Bölge ilçelerinin kendi aralarındaki yük taşımacılığı hacimlerinin sunulduğu Şekil 7 de Kütahya Merkez- Afyonkarahisar Merkez ile Kütahya Merkez-Tavşanlı hatlarındaki yoğunluk dikkat çekmektedir. Bunun dışında Afyonkarahisar Merkez in çevresindeki ilçeler için (ilişkiler zayıf da olsa) bir çekim olduğu, Manisa Merkez-Akhisar, Alaşehir-Salihli, Alaşehir-Turgutlu, Salihli-Turgutlu, Uşak Merkez-Salihli arasında da güçlü ilişkiler bulunduğu görülmektedir. Bu ilçelerin dışındaki ilçelerin merkez ilçelerle ve kendi aralarındaki ilişkilerin zayıflığı söz konusu ilçelerin erişebilirliğinin düşüklüğüyle ilişkilidir. 129

132 Şekil 7 - Bölge İlçeleri Arasındaki Nakliye Hacimleri Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma) 2.12 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ KÜRESEL GELİŞMELER Uluslararası piyasalarda giderek artan ara ürün ve endüstri içi ticaret ilişkileri sayesinde maliyetleri azalıp kalitesi artan ulaştırma, lojistik ve bilgi-iletişim teknolojileri, dış ticaret hacminin ve üretilen katma değerin artmasına neden olmaktadır. Bu sayede pazarın genişlemesi ile ihracat odaklı büyüyen ekonomiler için önemli bir fırsat oluşmuştur. Özellikle dış ticaret miktarı yüksek olan, küresel piyasalarla entegre halde ve Avrupa ya diğer bölgelere göre daha yakın konumlanmış bölgelerin bu gelişmeler doğrultusunda, artan dış talebi karşılayacak şekilde ihracatlarını hem miktar, hem de katma değer yönünden arttırarak gelişmişlik düzeylerini arttırma şansları bulunmaktadır. Gelişmiş ülkeler, ticari ilişkilerde değer zincirlerinin yüksek katma değer yaratan kısımlarına odaklanmaktayken gelişmekte olan ülkelerin değer zincirlerinin düşük katma değerli kısımlarına yöneldikleri görülmektedir. Bu durum, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında ticari bir iş bölümünün sonucudur. Zira gelişmiş ülkeler, yüksek katma değerli üretim aşamalarını daha fazla kar elde etmek için gerçekleştirirken, düşük katma değerli ve emek yoğun üretim süreçleri işgücü maliyetlerinin daha ucuz olduğu gelişmekte olan ülkeler için daha caziptir. Bu kapsamda gelişmişlik düzeyi düşük bölgelerde veya bölgelerdeki gelişmişlik düzeyi düşük il ve ilçelerde özellikle gıda, tekstil, deri, mobilya vb. sektörler geliştirilerek işsizlerin sayısının azaltılması ve ucuz işgücü kaynağının değerlendirilmesi için bir potansiyel bulunmaktadır. Fazla miktarda ucuz işgücüne sahip Çin ve Hindistan gibi ülkeler, sahip oldukları bu kaynak ile ucuz ve düşük teknolojili ürünler üreterek öncelikle piyasaları ele geçirmekte, daha sonra 130

133 ise bu avantajını yüksek teknolojili sektörlere yaymaktadır. Bu sayede düşük teknoloji düzeyindeki üretim artışıyla başlayan süreç, yapısal bir dönüşümle kalıcı bir rekabet gücü artışı doğurmaktadır. Bu tarz bir gelişim modeli ile fazla bir sermaye birikimi olmayan bir ülke ya da bölge elindeki ucuz işgücü ile ilk aşamada üretim kapasitesini arttırıp, ardından elde edeceği sermaye akışını kullanarak hızlı bir kalkınma sürecine girebilmektedir. İşgücünün artan hareketliliği ile ülkemizin yüksek ve istikrarlı büyümesinin sonucu olarak artan nitelikli işgücü talebi giderek çevre ülkelerden gelen beyin göçü ile karşılanması öngörülmektedir. Bunun bir sonucu olarak ülke ekonomisinin büyüme potansiyeli daha fazla değerlendirilmektedir. Bu durum, ülkemizde büyüme potansiyeli bulunan, ancak yeterli sayıda nitelikli işgücüne sahip olmayan bölgeler için önemli bir fırsat teşkil etmektedir. Avrupa Birliği ne giriş süreci de dış çevrenin Bölgeye etkileri açısından ciddi bir önem arz etmektedir. Avrupa Birliği sürecinde fasılların açılmasıyla Bölgedeki katma değer, sanayide verimlilik, ulaşım politikaları ve aksları, tarım politikaları, yenilenebilir enerji kullanımı ile ilgili önemli adımlar atılması beklenmektedir. Yine bu süreçte sosyal bütünlük, sosyal dönüşüm, gelir dağılımının düzeltilmesi, nitelikli işgücünün artırılması, kayıt dışı ekonominin azaltılması ve önlenmesine yönelik ciddi adımlar atılacaktır. Avrupa Birliği ne giriş süreci ile birlikte vizesiz seyahat ve çalışma kapsamında işgücü çok daha mobil hale gelecektir. Ayrıca Bölgede üretilen ürünlerin Avrupa gibi büyük bir pazarda daha kolay pazarlanmasının ve satılmasının önü açılacaktır. Daha çok mobilite sayesinde yurt dışındaki nitelikli işgücü Bölge ye daha rahat gelecek ve bu da Bölgede yatırım yapacak yabancı sermayeli firmaların nitelikli işgücü ihtiyacını karşılayarak katma değeri yüksek olan doğrudan yabancı yatırımların miktarının Bölge de artmasını sağlayacaktır. Ülkemizin yakın bir geçmişe kadar oldukça geride olduğu kadınların işgücüne katılma oranının arttırılması sayesinde kadınların işgücüne kazandırılması sağlanırken, nitelikli işgücü ihtiyacı büyük ölçüde iç dinamiklerle giderilmektedir. Bu durum özellikle nitelikli işgücü eksikliğinin yoğun olarak hissedildiği bölgelerin kalkınması için olumlu bir gelişmedir. Söz konusu bölgeler, eğitim-sanayi işbirliği politikalarının da etkisiyle gerek kendi içindeki gerekse çevre bölgelerdeki kadınların işgücüne katılması sayesinde ihtiyaç duydukları nitelikli işgücünü karşılayabileceklerdir. Sağlık hizmetlerinde kalite ve çeşitliliği giderek artan ülkemiz, gerek Avrupa gerekse OECD ülkeleri için giderek bir çekim kaynağı haline gelmektedir. Özellikle hasta ve yaşlı bireyler özellikle ülkemizdeki sağlık hizmeti potansiyeli ve cazibesinin etkisiyle tedavi ve rehabilitasyon amacıyla sağlık kurumlarımızı ziyaret etmektedir. Bu sayede ülkemizde, bir yandan sağlık turizminde gelişme sağlarken, diğer yandan gelir artışı, cari açığın azaltılması gibi makroekonomik kazanımlar elde edilmektedir. Ülkemizde çevre, ulaşım, enerji gibi temel altyapı ve hizmet yatırımları ile şehirlerin ekonomik etkinliği giderek artmaktadır. Bu artış ile yüksek katma değerli sektörlerin gelişme imkanı 131

134 artmaktadır. Ülke genelinde geliştirilen altyapı ile daha fazla katma değer üretilmekte, dolayısıyla kişi başına gelir artmaktadır. Gelişmiş ülkelerde durağan yapıdaki nüfus dinamiklerine karşın, gelişmekte olan ülkelerdeki hızlı nüfus artışı ve bu toplumların giderek daha müreffeh bir hayata sahip olmasıyla tarım ürünlerine olan talebin yükselmesi ve gıda fiyatlarındaki istikrarlı yapının korunmasına sebep olmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde kadınların işgücüne katılımının artmasıyla özellikle hazır gıda ürünlerine olan talep artarken, Avrupa Birliği başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde artan ihtiyaca bağlı olarak organik ve kalite standardı bulunan gıda ürünlerinin pazarı genişlemektedir. Bu gelişmeler doğrultusunda, nitelikli tarım alanlarının ve gıda sektörünün önemi artmaktadır. Ülkemizde son yıllardaki gelişmelere bağlı olarak tarımsal üretimde verimlilik arttırılmış, maliyetlerin düşürülmesiyle dünya fiyatlarının üzerindeki gıda ürünleri fiyatları aşağıya çekilmeye başlanmıştır. Bu eğilimin sürmesiyle ülkemizde üretilen gıda ürünlerinin dış pazardaki talebi artacak ve tarım-gıda ürünlerindeki dış ticaret artacaktır. Ülkemizin enerjide dışa bağımlılığının azaltılması için uygulanmakta olan politikaların başta cari açığın azaltılması, istikrarlı ve yüksek büyüme olmak üzere temel makroekonomik hedeflere katkı sağlaması beklenmektedir. Bu doğrultuda linyit başta olmak üzere ülkemizde bulunan enerji kaynaklarının etkin biçimde değerlendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca giderek artan ve teşvik edilen yenilebilir enerji kaynaklarının kullanımı, sürdürülebilir büyüme ve doğal kaynakların etkin kullanımı açısından büyük önem taşımaktadır. Kısıtlı kaynaklara karşın, ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda artan enerji ihtiyacının kapsayıcı biçimde karşılanabilmesi için enerji verimliliğinin arttırılması gerekmektedir. Bu kapsamda özellikle komşu ülkelerle enerji ticaretinin geliştirilmesi, yenilebilir enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması ve verimli enerji kullanımını artıracak tedbirlerin alınması beklenmektedir. Gelişmekte olan ülkeler, çok sayıda olduğundan dünya ekonomisindeki küresel etkilerde daha fazla etkili olmaktadırlar. Bu ülkeler üretim zincirlerindeki ilk ve düşük katma değerli temel aşamalarda yoğunlaştıklarından ve gelişmiş ülkelere göre daha hızlı büyüdüklerinden, küresel ekonomide önemli bir yere sahiptirler. Bu açıdan önümüzdeki dönemde de sürmesi beklenen husus, gelişmekte olan ülkelerin küresel büyümedeki sürükleyici rolüdür BÖLGEYİ ETKİLEYEN ULUSAL YATIRIMLAR Ankara-İzmir hızlı tren hattı, Bölgeyi ilgilendiren önemli ulusal projelerden biridir. Hattın uzunluğu 663 km olup, Afyonkarahisar, Uşak ve Manisa üzerindeki güzergâhta ilerleyecektir. Hattın 2023 yılına kadar bitirilmesi planlanmaktadır. Proje sonunda Afyonkarahisar-Ankara arasındaki mesafe 1 saat 20 dakika, Afyonkarahisar-İzmir arasındaki mesafe 2 saat 30 dakika olacaktır. Söz konusu hat Bölgeyi Türkiye nin iki büyük şehriyle bütünleştirecektir. Ayrıca Afyonkarahisar, Uşak illeriyle ve Manisa nın İzmir e uzak ilçelerin Ege Bölgesi içinde merkez 132

135 konumundaki İzmir ile entegrasyonu artması ve özellikle erişebilirliği artan bu yerleşimlerdeki sanayi bölgelerine nitelikli işgücü çekilebileceği için yatırımların artması beklenmektedir. Ankara-İzmir arasındaki karayolu 587 km dir. Ankara-İzmir Otoyolunun 2023 yılına kadar bitirilmesi planlanmaktadır. Söz konusu otoyolun Afyonkarahisar, Uşak ve Manisa üzerinden geçmesi planlanmaktadır. Bölgenin üç ilinden geçecek bu otoyol projesinin Bölgeye getireceği lojistik avantajlar hem enerji hem de pazarlama maliyetleri açısından oldukça önemlidir. Yapılacak bu otoyol Harita 40 ta gösterilmektedir. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı nın bir diğer hızlı tren koridoru olan İstanbul- Antalya hızlı tren hattı da 2023 yılında bitirilmesi hedeflenen projeler arasındadır. İstanbul- Antalya arası mesafenin proje bitiminde 4 saat 30 dakikada kat edileceği öngörülmektedir. İstanbul-Antalya arasındaki yoğun yolcu trafiğini büyük ölçüde rahatlatacak olan bu hattın, Harita 41 de görüldüğü üzere Kütahya ve Afyonkarahisar dan geçmekte olup Bölgeyi önemli turizm ve ticaret merkezlerinden birisi olan Antalya ya bağlaması amaçlanmaktadır. Bölge için önemli bir proje olan İstanbul-Antalya Otoyolunun 2023 yılına kadar bitirilmesi planlanmaktadır. Bu otoyol Bölgede Kütahya ve Afyonkarahisar dan geçip Antalya ya ulaşmakta olup otoyolun güzergâhı, Harita 40 ta gösterilmektedir. İstanbul-Antalya arasındaki yolcu trafiğini rahatlatması öngörülen İstanbul-Antalya hızlı tren projesi ve yük trafiğini büyük ölçüde rahatlatacak olan İstanbul-Antalya otoyolu birlikte değerlendirildiğinde Türkiye nin Batısındaki Kuzey-Güney aksı trafik yoğunluğunu büyük ölçüde azaltması beklenmektedir. Bu otoyolun Bölgede Kütahya ve Afyonkarahisar dan geçmesi, ilin hali hazırda karayollarındaki kavşak konumundaki yerinin, demiryolu ulaşımı açısından da sağlanmasına neden olacağı değerlendirilmektedir. Aynı zamanda Bölgeyi Türkiye nin en önemli turizm şehirlerinden biri olan Antalya ile entegre hale getirecektir. Gerek Ankara-İzmir, gerekse İstanbul-Antalya hızlı tren hatlarıyla Gediz Havzası ile Büyük Menderes Havzası nın bir bölümünde verimli tarım arazilerini barındıran Bölgenin, İzmir ve Antalya ile gıda ve tarım sektöründe işbirliklerinin gelişmesi beklenmektedir. Ayrıca Ankara-İzmir aksında bulunmayan Kütahya nın İstanbul- Antalya hızlı tren hattı ile hem diğer Bölge illeriyle, hem de Bölge dışı illerle etkileşiminin artacağı değerlendirilmektedir. İstanbul-İzmir Otoyolu projesi Bölgeyi etkileyecek önemli bir diğer projedir. Proje bitiminde İstanbul-İzmir arası 4 saate inecektir. Bu otoyol projesi Bölge içinde Soma-Kırkağaç-Akhisar, Manisa Merkez ve Turgutlu dan geçip İzmir e ulaşmaktadır. Proje sonunda Bölgede sanayi ve tarım ihracatının en fazla yapıldığı Manisa ili ve Bölge lojistik anlamda daha avantajlı konuma gelecektir. Otoyolun güzergâhı, Harita 40 ta gösterilmektedir. Ulusal ölçekli hızlı tren projelerinin uluslararası demir yolları projeleriyle birleştirilmesi Ortadoğu ve Avrupa ile kesintisiz bir demiryolu bağlantısının önünü açacaktır. Yeniden canlandırılması planlanan İstanbul-Basra Demiryolu ve Hicaz Demiryolu koridorları Türkiye ye Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika ile olan kesintisiz bir demiryolu güzergâhı sağlayacaktır Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi 133

136 Yapılması planlanan bu projelerle Bölgenin uluslararası bölgelere ulaşım ve lojistik imkânları güçlenecektir. Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonları (BALO) Türkiye deki yük taşımacılığını demiryolları lehine geliştirmek ve Anadolu daki üretilen ürünlerin demiryollarıyla taşınarak Avrupa ya ve Asya ya ulaştırılmasını sağlamaya çalışan bir organizasyondur. Organizasyonun temel amacı Bandırma ve Ege Bölgesi arasındaki demiryolu bağlantısının güçlendirilmesidir. Demiryolu ile Bandırma ya gelecek olan yükler Tren Ferisi ile Tekirdağ a geçerek İstanbul boğazından Avrupa ya geçen eski koridora bir alternatif olacaktır. BALO projesine Bölgeden 4 il merkezi ve Akhisar, Alaşehir, İscehisar, Gediz, Salihli, Soma ve Tavşanlı ilçeleri dâhil edilmiştir. İzmir limanının şehrin çok içerisinde kalması ve yük kapasitesini kaldıramaması sonucunda yeni bir liman ihtiyacı oluşmuştur. Bu ihtiyacın giderilmesi için Çandarlı Limanı nın yapımına başlanmıştır. Çandarlı Limanı Bölgeyi etkileyecek en önemli ulusal yatırımlardan biridir yılı sonunda tamamlanması düşünülen proje, bitirildiğinde dünyanın en büyük 10 konteynır limanından birisi olacaktır. Proje bitiminde Bölgenin lojistik ağlarıyla entegre hale gelecek liman, dış ticaret imkanlarının çeşitlendirilmesine olanak sağlayacaktır. TCDD tarafından yapılması planlanan Uşak, Eskişehir (Hasanbey), Bilecik (Bozüyük), Balıkesir (Gökköy) ve Denizli (Kaklık) lojistik merkezleri Bölgesel stratejiler geliştirilirken değerlendirmeye alınması gerekli merkezlerdir. Yapılacak olan bu lojistik merkezler Bölgenin üretim ve dış ticaret potansiyelini önemli ölçüde artıracak ve çevre illerle olan ticari potansiyelin kullanılmasının önünü açacaktır. Bu projeler Bölgedeki yüksek maden, tekstil, makine, tarımsal ürün ve sanayi ihracatında önemli roller üstlenecektir. Türkiye de yapılacak olan lojistik merkezleri Harita 42 de gösterilmektedir. Harita 40 - Yap-İşlet-Devret Projeleri (2023 ve 2035 Hedefleri) Kaynak: Ulaşan ve Erişen Türkiye (2012) 134

137 Harita 41 - TCDD 2023 ve 2035 Demiryolu Hedefi Kaynak: Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi (Hedef 2023) Harita 42 - TCDD Lojistik Merkezler Haritası Kaynak: Ulaşan ve Erişen Türkiye (2012) DİĞER BÖLGELERLE İLİŞKİLER VE KOORDİNASYON Bölgenin en yoğun ilişki halinde olduğu yerleşim merkezi, Manisa Merkez ve Turgutlu ilçeleriyle ortak bir sosyo-ekonomik havza içerisinde yer alan İzmir dir. Bu ilçelerde istihdam edilen işgücünün bir kısmı İzmir ilinde ikamet etmektedir. İzmir ilinin Türkiye deki yaşam olanakları en gelişmiş illerden biri oluşu, bu ilçelerdeki nitelikli eleman ihtiyacının karşılanmasına olanak sağlamakta, özellikle sanayi sektöründe yüksek teknolojili üretimin gelişmesine zemin oluşturmaktadır. İzmir ilindeki hizmet sektörünün nitelik ve niceliği, Manisa 135

138 alt bölgesindeki firmaların ortaklıklar geliştirerek ulusal ölçekte rekabet edebilmesini mümkün kılmaktadır. Ek olarak, Turgutlu ilçesi ile Kemalpaşa arasında ortak organize sanayi bölgesi ve lojistik merkezi olarak kurgulanabilecek yatırımların planlanıyor oluşu, söz konusu yerleşim merkezlerinin ortak planlanmasını gerektiren ve üst ölçekte değerlendirilme ihtiyacı doğuran bir gelişmedir. Sandıklı Alt Bölgesinde yer alan pek çok ilçenin Afyonkarahisar Merkez ilçeye olan uzaklıkları, Denizli merkezine olan uzaklıklarıyla benzerlik göstermektedir. Bu durum, ilçelerin pek çok ürün ve hizmeti Denizli den temin etmesine sebep olmaktadır. Ayrıca Dazkırı ilçesinde, Denizli ye yakınlığı sebebiyle gelişmiş olan dokuma ve tekstil sektörü, iktisadi anlamda da bir ilişki teşkil etmekte; bu alt bölgede ikamet eden pek çok kişi Denizli ye bağlı ilçelerde istihdam edilmektedir. Bolvadin Alt Bölgesindeki Sultandağı ve Çay ilçelerinin, Afyonkarahisar Merkez ilçeye olan uzaklıkları sebebiyle Konya nın Akşehir ilçesiyle olan hizmet bağlantıları güçlüdür. Kütahya alt bölgesi ile Eskişehir ili arasında yoğun olmamakla birlikte hizmet ve iktisadi alanlarda ilişkiler mevcuttur. Her iki ilde de toprağa dayalı sanayilerin mevcut olması ticari ilişkilerin gelişmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca Eskişehir in ulusal ölçekli bir hizmet merkezi olması sebebiyle, Kütahya da ikamet edenler, belirli hizmetlerin teminini Eskişehir den gerçekleştirmektedir. Uşak Alt Bölgesi ve Denizli arasında, hizmet kademelenmesi bakımından olmasa da, iktisadi yönden güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Karahallı ve Uşak Merkez ilçelerde gelişmiş ve gelişmekte olan tekstil sektörü dolayısıyla Denizli ile işbirliği potansiyelleri mevcuttur. Bölgenin tekstil sektöründe ulusal düzeyde bir merkez olan Denizli ile yakınlığı, ticari ilişkilerin gelişmesini mümkün kılmakta ve rekabet gücünü arttırmasına olanak sağlamaktadır. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirmesi Projesi kapsamında 10 bölge ve iş kolundaki mevcut iş kümelerinin geliştirilmesi çalışması yürütülmektedir. Bu iş kümeleri arasında Bölge illerinin de dâhil olduğu Denizli-Uşak Ev Tekstil Kümesi, Eskişehir Bilecik Kütahya Seramik Kümesi ve Manisa Elektrik Elektronik Kümesi bulunmaktadır. 70 Söz konusu kümelerden sadece Eskişehir Bilecik Kütahya Seramik Kümesi içinde resmi çalışmalar başlatılmış olup, bu çalışmalar kapsamında oluşturulan İş Kümesi Derneği nin koordinasyonunda yürütülmektedir. Dernek, müşteri odaklı araştırma ve inovasyon, enerji verimliliği, kilit lojistik uygulamaları ve yeni teknolojilerin kullanılmasıyla iş kümesinin rekabet gücünün geliştirilmesi stratejiyle çalışmalarını yürütmektedir. Bölgenin dâhil olduğu diğer iki küme, resmi işbirliği çalışmalarının bulunmadığı yığınlar şeklinde faaliyet göstermektedir. Bölge illerinden Manisa nın İzmir, Aydın ve Denizli illeriyle arasında Hıristiyanlığın kutsal değerlerine sahip olmaları yönünden bir inanç turizmi bağı söz konusudur. Ayrıca Manisa Afyonkarahisar ve Kütahya ile birlikte sahip olduğu Mevlevihaneler açısından, Konya dan sonra önemli tasavvuf merkezlerden biridir. Bu nedenle, Bölgede inanç turizmine ilişkin 70 Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi 136

139 politikaların İzmir, Manisa, Aydın, Denizli ve Konya ile birlikte yürütülmesi gerekmektedir. Afyonkarahisar, Kütahya ve Eskişehir illeri tarafından kapsanan Frig Vadisi, Bölge illeri için tarih turizmi alanında belirlenen kararların Eskişehir ile koordineli uygulanması ihtiyacını ortaya koymaktadır. Ayrıca Kütahya başta olmak üzere Osmanlı Dönemine ait birçok eseri barındıran Bölge illerinin Osmanlı nın ilk başkenti Bursa ya yakın olması itibarıyla bu ille aralarında tarih turizmi alanında işbirliği olasılığı dikkat çekmektedir. Bölgenin, birçok doğa ve tabiat varlığı ile çevre illerden çoğuyla ekoturizm açısından işbirliğine girmesi muhtemeldir. Bu ilişkiler arasından Pamukkale ve Ulubey Kanyonlarının aynı rota üzerinde olması itibarıyla Uşak-Denizli doğa turizmi ilişkisi öne çıkmaktadır. Plan hazırlık sürecinde İzmir Kalkınma Ajansı, Güney Ege Kalkınma Ajansı ve Güney Marmara Kalkınma Ajansı ile 2011 yılında bir adet, 2012 yılında iki adet olmak üzere 3 ayrı Ege Kalkınma Ajansları Toplantısı düzenlenmiştir. Toplantılarda yapılan araştırma ve planlama çalışmalarına ilişkin faaliyetler hakkında istişareler yapılmıştır. Ayrıca Bölgenin yakın çevresinde yer alan İstanbul Kalkınma Ajansı, Güney Marmara Kalkınma Ajansı, İzmir Kalkınma Ajansı, Güney Ege Kalkınma Ajansı, Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı ve Mevlana Kalkınma Ajansı ile hazırlanmakta olan bölge planları ve mekânsal önceliklerle ilgili ayrı ayrı toplantı ve görüşmeler yapılmıştır. Plan hazırlığında, çevre bölgelerdeki planlarıyla uyumlu, Onuncu Kalkınma Planı ve Avrupa Birliği 2020 Stratejisi ne paralel olacak şekilde belirlenen üç sarmal bulunmaktadır. Bölgenin yakın çevresindeki TR10, TR22, TR31, TR32 ve TR42 Bölge Planları, strateji ve önceliklerini rekabet gücünün arttırılmasına dayalı, yaşam kalitesine odaklanan ve çevre, sosyal içerme gibi bu iki unsurla etkileşim içinde olan konuları içeren üç başlıkta toplamaktadır. Buna göre Plan ın çevre bölge planları ile uyumlu başlıkları Tablo 71 de sunulmaktadır. Tablo 71 - Plan ın Çevre Bölge Planları ile Uyumlu Başlıkları Bölge Başlık Adı TR33 Bölgesi TR10 Bölgesi TR22 Bölgesi TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR42 Bölgesi Rekabetçilik Sarmalı (Sanayi, Maden, Tarım, Turizm) Küresel Ekonomide Söz Sahibi, Yüksek Katma Değer Üreten, Yenilikçi ve Yaratıcı Ekonomi Güçlü Ekonomi ve Rekabetçi Sektörler Yaşanabilirlik Sarmalı (Çevre, Afet, Kentsel Hizmetler) Keyifle Yaşanan, Sürdürülebilir ve Özgün Kentsel Mekânlar Yaşanabilir Çevre Ve Mekân Yatay Eksenler (İnsan ve Toplum, Enerji, Ulaşım) Adil Paylaşan, Kapsayıcı ve Öğrenen Toplum Kaliteli Sosyal Yaşam Ve Nitelikli İnsan Güçlü Ekonomi Yüksek Yaşam Kalitesi Güçlü Toplum Değere Değer Katan Güney Ege Uluslararası Alanda Yüksek Rekabet Gücü Kaliteli Yaşayan Güney Ege Dengeli Mekânsal Gelişme ve Sürdürülebilir Çevre Doğasını Koruyan Güney Ege Beşeri Gelişme ve Sosyal İçerme 137

140 E DOĞRU 138

141 3.1 ULUSAL POLİTİKALAR Bölge Planı hazırlanırken Bölge nin potansiyelinin, güçlü ve zayıf yönlerinin üst ölçek plan ve kararlarda alınan karar ve uygulanacak politikalarla uyumu gözetilmiştir. Bölge Planı nda oluşturulan öncelik ve tedbirler Onuncu Kalkınma Planı (OKP) ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) çerçevesinde oluşturulmuştur. OKP nin hedefleri 4 kısımda incelenmiş olup bunlar; nitelikli insan ve güçlü toplum, yenilikçi üretim ve istikrarlı büyüme, yaşanabilir mekânlar ve sürdürülebilir çevre, kalkınma için uluslararası işbirliğidir. Bu bağlamda OKP de Türkiye nin büyüme performansının daha ileri seviyelere taşınması ve yenilikçi bir üretim yapısıyla tahkim edilmesinin amaçlandığı, küresel ölçekte de sanayi ve hizmetler sektörlerinde bilgiye dayalı rekabetin etkisini belirginleştirdiği ve ekonomide yenilikçi bir üretim yapısını elzem kıldığı belirtilmiştir. Bölge de potansiyeli bulunan sanayi ile buna bağlı olarak gelişen hizmetler sektörlerindeki öncelikler, OKP nin bu amacına uygun şekilde tasarlanmıştır. Buna ek olarak Bölgemizde kritik öneme haiz olan tarım sektörüne OKP de büyük ölçüde yer verilmiştir. OKP de tarımda süregelen verimlilik sorunlarının aşılması ve sektörden ayrılması sonucunda muhtemel işgücünün ekonominin daha üretken sektörlerinde istihdam edilmesinin önem taşıdığı belirtilmektedir. Bu açından tarım sektörü katma değerinin ve çalışan sayısının yüksek olduğu Bölge için Bölge Planı nda OKP nin bu amacı doğrultusunda öncelik ve tedbirler hazırlanmıştır. OKP ulaştırma hizmetlerine de büyük önem vermiştir. Plan da ulaştırma ve lojistik gibi kritik hizmet sektörlerinin yüksek büyüme ortamının getireceği büyük ölçekli ürün ve hizmet arzını zamanında, etkin ve uygun maliyetle karşılayabilmesine yönelik bir dönüşümün gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bölge Planı nda Bölge nin ulaşılabilirliğinin artırılması ve lojistik merkez olma noktasında politikalar belirlenmiş ve bunlara yönelik tedbirler ortaya koyulmuştur. OKP de geçen bölgesel gelişme, yerel ekonomilerin ve kırsal kesimin güçlendirilmesi, mekânsal gelişme ve şehirleşmenin dengeli oluşmasının sağlanması, her kesim için barınma ihtiyacının yeterli, sağlıklı ve güvenli bir şekilde giderilmesi gibi alanlarda insanı ve yaşam kalitesini daha çok merkeze alan bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu düsturu çerçevesinde Bölge Planı nda yaşanabilir mekânlar oluşturma ve dengeli mekânsal gelişme ve şehirleşmenin sağlanması doğrultusunda politikalar ortaya koyulmuştur. Yine OKP de üzerinde durulan daha güçlü ve müreffeh bir toplum yapısına ulaşmak ve beşeri sermayeyi güçlendirmek üzere temel hak ve özgürlükler, demokratikleşme, adalet, eğitim gibi konularda bütünleşik politikalara devam edileceği belirtilmiş olup Bölge Planı nda da bu bütünleşik politikaların sağlanması noktasında öncelik ve tedbirler geliştirilmiştir. Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS), bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılarak refahın ülke çapına yayılmasını, bölgelerin potansiyellerinin değerlendirilmesini ve bu potansiyellerin kullanılması sonucunda ulusal büyüme ve kalkınmaya katkılarının artırılmasını, OKP de de üzerinde sıklıkla durulan ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanmasını, ülke genelinde 139

142 daha dengeli ve düzenli bir mekânsal gelişmenin sağlanmasını amaçlamıştır. Bölge Planı nda da BGUS ta belirtilen genel amaçlarla örtüşen öncelik ve tedbirler belirlenmiştir. BGUS un yatay amaçlarında belirtilen bölgesel gelişmenin yönetişimi geliştirilecek, merkezi ve yerel kurumlar arası etkileşim, yönetim kademeleri arası işbirlikleri ve katılımcılık desteklenecektir kaidesi bağlamında Bölge Planı nda yönetişim ve katılımcılık üst düzeyde tutulmuştur. Ayrıca yine bölgesel gelişmenin tabandan tavana yayılması anlayışı doğrultusunda Bölge nin beşeri sermayesinin ve kurumsal yapısının iyileştirilmesi amaçlanmıştır. Plan da, BGUS ta da üzerinde durulduğu gibi Bölge nin rekabetçi üstünlüklerinin üzerinde durulmuş ve yenilik, kümelenme, girişimcilik gibi katma değer üreten konulara önem verilmiştir. Yine bölgesel kalkınmanın temel unsurlarından olan sosyal sermayenin gelişmesi için özel sektör ve STK lar arasında dayanışma kültürünün geliştirilmesi ve yerel oluşumlar oluşturmaları amaçlanmıştır. BGUS ta belirtilen bölgeler arası işbirliklerinin geliştirilmesi düsturu kapsamında Bölge Planı nda yakın çevredeki diğer bölgelerle ilişkilere ve bölgelerin gelişme akslarına özel önem verilmiş ve bu konuda toplantılar gerçekleştirilerek mutabakata varmak noktasında gerekli adımlar atılmıştır. Plan hazırlıkları kapsamında incelenen üst ölçekli strateji belgelerine Kaynakça da yer verilmiştir ÜST ÖLÇEK PLANLARDA BÖLGENİN YERİ Bölge Planı hazırlanırken Bölge nin üst ölçek plan ve stratejilerdeki yeri araştırılmış ve Bölge ye dair mekânsal kararlar üzerinde durulmuştur. Ulusal bir strateji olan Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) nde yerleşim sınıflamaları ortaya koyulmuş ve farklı kategorideki yerleşimler için faklı politika ve öncelikler belirlenmiştir. Bölge illerinden Manisa nın, İzmir ile beraber göz önüne alınarak büyüme odakları içerisinde yer alabileceği değerlendirilerek buna uygun politikalar belirlenmiştir. Bölge nin diğer illerinden Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak ın ise yapısal dönüşüm illeri olarak değerlendirilebilecekleri düşünülerek bu doğrultuda politikaların geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır. BGUS taki tüm yerleşim sınıflamalarının listesi Tablo 72 de sunulmaktadır. TR33 Bölgesi, BGUS ta gayri safi katma değer verileri kullanılarak yapılan analizde sosyoekonomik gelişmişlik düzeyine göre orta gelir grubunda yer almaktadır. Yapılan analizde komşu bölgelerin de benzer şekilde yüksek ve orta gelir düzeyine sahip oldukları görülmektedir. Tablo 72 - Yerleşim Sınıflamaları Kentsel Sınıflama Metropol Alanlar Büyüme Odakları Bölgesel Çekim Merkezleri Yapısal Dönüşüm İlleri Öncelikli Gelişme İlleri Kırsal Alanlar Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak ( ) 140

143 Harita 43 - Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Mekânsal Gelişim Şeması Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak ( ) BGUS ta bölgesel projeler ödeneği gibi farklı araçların yatırım ve destekleme sistemlerinin uygulamaya konulması önerilmekte ve bölgelerde gelir düzeyine göre farklılaşan destek oranlarının uygulanacağı belirtilmektedir. Harita 44 - Gelir Düzeyine Göre Bölgeler Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak ( ) 141

144 BGUS ile uyumlu olarak hazırlanan Plan da Manisa ya yönelik olarak İzmir in merkez alanının başta Manisa üzerindeki etkisi ile iki il arasındaki yoğun ekonomik ve sosyal ilişkiler gözetilmiş ve temel politika ve önceliklerin belirlenmesinde söz konusu iki ilin bütüncül bir yapıda olduğu değerlendirilerek çalışmalar yürütülmüştür. Plan da Bölge genelindeki kültür ve sağlık/termal turizm açısından mevcut olan potansiyel göz önüne alınarak turizm eksenindeki temel politikalar, bu güçlü potansiyele göre belirlenmiştir. Ayrıca Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te ise Kütahya ve Manisa kültür kentleri arasına dâhil edilmiştir. Stratejide bu illerde kültür turizmi canlandırılarak marka kültür kentlerinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Yine aynı stratejide Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak Frigya içerisinde ele alınmış ve gerekli politikalar belirlenmiştir. Harita 45 - Turizm Bölgeleri ve Güzergâhları İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2011) çalışmasında Bölge 4 kademe Bölge arasında 2. Kademe (Orta Gelir) Bölgeler arasında bulunmaktadır. Onuncu Kalkınma Planı nda Bölge nin de içerisinde bulunduğu orta gelirli bölgelere yönelik Madde 919 da şu ifade geçmektedir: Orta gelirli bölgelerde üretim yapısının dönüşümü, sektörel çeşitliliğin artırılması, girişimcilik ortam ve kültürünün geliştirilmesi ve yeni istihdam alanlarının oluşturulması sağlanacaktır. Şehirlerin alt ve üst yapısının iyileştirilmesiyle bu bölgelerin yaşam ve yatırım koşulları bakımından cazibesi artırılacaktır. Onuncu Kalkınma Planı nda Bölgeye yönelik özellikle şehirlerin alt ve üst yapısının iyileştirilmesi, sektörel çeşitliliğin artırılması ve girişimciliğin geliştirilmesi temel politika olarak görülmektedir. Yine Onuncu Kalkınma Planı nda Bölge illerinden biri olan Afyonkarahisar a yönelik Madde 842 de şu ifadeye yer verilmiştir: Hızlı tren ağı; Ankara merkez olmak üzere İstanbul-Ankara-Sivas, 142

145 Ankara-Afyonkarahisar-İzmir, Ankara-Konya ve İstanbul-Eskişehir-Antalya koridorlarından oluşmaktadır. Plan dönemi sonuna kadar 393 km uzunluğundaki Ankara-Sivas ve 167 km uzunluğundaki Ankara (Polatlı)-Afyonkarahisar hızlı tren hatları işletmeye açılacaktır. 3.2 BÖLGE VİZYONU Vizyon gelecekte olmak istenen yer, varılmak istenen nokta, gerçekleştirilmek istenen amaca ilişkin mevcut durumu da göz önünde bulundurarak yapılan tasavvur anlamına gelmektedir. Bölge vizyonu katılımcılık ilkesi doğrultusunda, Bölge genelinden paydaşlarla birlikte belirlenmiştir. TR33 Bölgesi Bölge Planı hazırlıkları kapsamında düzenlenen geniş katılımlı istişare toplantıları neticesinde belirlenen ve Bölge Planı hazırlıkları kapsamında yeniden değerlendirilen bu vizyon, Uzun Vadeli Strateji ve Ulusal Kalkınma Planları ile uyumlu olarak 2023 yılında TR33 Bölgesi ni nasıl görmek istiyoruz? sorusuna cevap vermektedir. Bölgenin 2023 vizyonu, ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bir bölge olarak belirlenmiştir. Bölge vizyonu aynı zamanda Planın vizyonu olarak da temel alınmış, Plandaki tüm genel amaçlar, hedefler, anahtar kavramlar ve stratejiler bu vizyon doğrultusunda ortaya konulmuştur. 3.3 GELİŞİM SENARYOLARI Bölgeyi oluşturan iller iktisadi ve sosyal bakımdan heterojen bir yapı sergilemektedir. Bölge genelinde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin katma değerdeki payları 2010 yılı verilerine göre sırasıyla %19,9; %34,3 ve %45,8 dir. Bununla birlikte, Bölgede 2012 yılında istihdamın tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine dağılımı sırasıyla %46; %22,2 ve %31,8 şeklindedir yılı için ulusal ölçekte hedeflenen göstergelere ulaşılabilmesi için sanayi ve hizmet sektörlerinin toplam katma değer içindeki paylarının artması; istihdamın yapısındaki temel değişimin tarım ve hizmet sektörlerinde gerçekleşmesi ve dönem sonunda tarımsal istihdamın azalırken hizmet sektörü istihdamının artması gerekmektedir. Demografik verilere bakıldığında, Bölge genelinde, son 4 yıl içinde doğurganlık ve gelen göç oranında kayda değer bir artış yaşanmamıştır. TÜİK in hazırladığı nüfus projeksiyonlarına göre, 2023 yılında Kütahya nın nüfusunun azalması; Afyonkarahisar ın nüfusunda önemli bir değişiklik olmaması beklenmektedir. Manisa ve Uşak illerindeki nüfus artışı ise oldukça düşük olarak öngörülürken beklenen yıllık ortalama artış oranı 2 civarında olup, 9,8 lik ülke ortalamasının altında kalmaktadır. Bölgeden göç edenlerin içinde nitelikli kişilerin oranı oldukça yüksektir. Göç eden kişilerin içinde lise ve yükseköğrenim düzeyinde eğitim görenlerin oranı döneminde %54,7 iken bu oran döneminde %65,2; döneminde ise %62,5 olmuştur. Yine, dönemi verilerine göre, Bölgeden en fazla yaş grubundaki insanların göç ettiği görülmektedir. Bu durum, 143

146 Bölgedeki kısıtlı ekonomik imkanlar ve çevre bölgelerle kıyaslandığında yaşanılabilirlik düzeyi açısından tercih edilen bir Bölge olmamasıyla açıklanabilir. Bölgenin nitelikli iş gücü tarafından tercih edilmemesi, sanayi ve hizmet sektöründe yaratılan katma değerin artışını sınırlamaktadır. Sanayi sektöründe teknoloji düzeyi yüksek sektörler istenilen düzeyde gelişemezken, hizmet sektörünün katma değer içerisindeki artış hızı sınırlı kalmaktadır. Nüfusun %46 sının istihdam edildiği tarım sektörü, toplam katma değerin ancak %19,8 ini yaratmaktadır. Tarım sektöründen sanayi ve hizmetler sektörüne dönüşüm devam etmekle birlikte çevre bölgelerle ve küresel ölçekte rekabet edilebilecek merkezlerle kıyaslandığında istenilen düzeyin oldukça altındadır. Bölge içi gelişmişlik farklılıkları fazladır. Ulaşım altyapısının Bölgesel dağılımı, coğrafi ve iklimsel farklılıklar, turizm ve maden varlıklarının yayılımı ve geçmişten gelen eğilimler; ilçeler ve iller arasında sosyo-ekonomik yapı ve gelişmişlik düzeyi bakımından önemli farklılaşmalara sebep olmuştur. Bu farklılıklar, ölçek büyüklüğünü ve sektörel uzmanlaşmayı zorlaştırmaktadır. Bölge, mekansal ilişkiler ve sektörel yapı itibariyle çok parçalıdır ve entegre değildir. Bölge vizyonunun belirlenmesi sonrasında, ortaya konulan mevcut durumdan söz konusu vizyona ulaşmak için hayata geçirilebilecek ve temel yaklaşımları farklılaşan senaryolar üretilmiştir. Üretilen senaryoların her biri için Bölgenin mevcut durum ve eğilimleri ışığında öngörüler geliştirilerek, ulusal politikalarla uyumlu şekilde vizyon kapsamında tasvir edilen Bölgeye ulaşmak için en uygun gelişme senaryosu esas alınmıştır. İlk gelişme senaryosu, mevcut kalkınma politikalarını sürdürmek ve Bölgenin mevcut durumda yakaladığı ivmeyi destekleyici müdahalelerde bulunmaktır. Senaryoya göre, iktisadi gelişme için Bölgede hâlihazırda ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet gücüne sahip sektörler desteklenecek; katma değerde hedeflenen artış bu sektörler üzerinden elde edilecektir. Dolayısıyla, söz konusu sektörlerdeki üretim altyapısının yoğun olduğu yerleşim yerlerindeki nüfus yoğunluğu artacak ve hizmet sektörü de bu yerleşim yerlerinde gelişecektir. Bu durumda, il merkezleri ile hâlihazırda nüfus yoğunluğunun fazla olduğu ilçeler ekonomik açıdan gelişmeye devam edecek; diğer ilçelerde üretim kapasitesi ile hizmet olanakları ve kalitesi büyük oranda aynı kalacaktır. İlk senaryoya göre, 2023 yılında Bölgede üretilen katma değerde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin paylarının sırasıyla %17,4; %36,4; %46,2 olması ve yıllık toplam 125,2 milyar TL katma değer yaratılması öngörülmektedir. 71 Böyle bir kalkınma modeli ile Bölge içindeki gelişmişlik farklarının azalması oldukça zor olacaktır. Bununla birlikte, senaryonun devam ettireceği mevcut eğilimde gelişmiş merkezlerdeki yaşam standartlarında ulusal ölçekte 71 En düşük (katı) katma değer büyüme oranı olan %2,03 baz alınarak yılları arasındaki büyümenin kaynak dağılımı ile arasındaki büyümenin kaynak dağılımının aynı olacağı varsayılmıştır. 144

147 rekabet edecek düzeyde önemli bir artış beklenmemektedir. Bu durum, kalifiye iş gücünün Bölgede yeterli düzeyde istihdam edilememesine; sanayi ve hizmetler sektöründe yüksek katma değerli üretime geçişin zorlaşmasına sebep olacaktır. Ayrıca azalan nüfus eğilimi sebebiyle sınırlı işgücü özellikle sanayi sektörünün gelişimi önünde engel teşkil edecektir. Son olarak, sadece halihazırda gelişmekte olan sektörlerin desteklenmesi Bölgenin yerel dinamiklerinden yeterli düzeyde yararlanamamasına sebep olacaktır ve tarım sektöründen sanayi ve hizmetler sektörüne geçişi yavaşlatacaktır. İkinci gelişme senaryosu, dengeli kalkınma modeline benzer biçimde, iktisadi ve sosyal gelişmişlik düzeylerine göre gelişmiş ve az gelişmiş ilçelere bütüncül müdahaleler yoluyla kalkınmayı gerçekleştirmektir. Bu modelde, kullanılabilir kaynakların önemli bir kısmı bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılması amacıyla az gelişmiş ilçelere yönlendirilecektir. Her il ve ilçede benzer kalkınma ivmesini yakalamak üzere dengeli biçimde uygulanacak tedbirler neticesinde kalkınma düzeyini arttırmak amaçlanacaktır. Gelişmişlik farklılıklarını azaltmak amacıyla az gelişmiş ilçelerde uygulanacak sanayi politikalarının etkisiyle, söz konusu senaryoda Bölge genelinde katma değer üretiminin 2023 yılında tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine sırasıyla %13,3; %37,1; %49,6 şeklinde dağılması ve yıllık toplam 170,5 milyar TL katma değer yaratılması öngörülmektedir. 72 Ancak, böyle bir gelişim, Bölgenin coğrafi ve demografik özellikleri bakımından farklılaşan yapısını arka plana atacaktır. Bu senaryoyu temel alarak kurgulanacak bir kalkınma modeli, ilk senaryoda beklendiği gibi gelişmişlik farklarını arttırmasa dahi Bölgenin öncelikli büyüme merkezlerinin ulusal ölçekteki rekabet güçlerine katkı sağlamayacaktır. Ek olarak, kalkınma odağının sanayi sektörünün gelişeceği az gelişmiş ilçelere kaymasıyla, merkez ilçelerde potansiyel arz eden hizmet sektörünün toplam katma değer içerisindeki payı sınırlı olacaktır. İstihdamla oranlandığında diğer sektörlere kıyasla daha yüksek katma değer yaratabilen hizmet sektöründeki bu sınırlı büyüme, toplam katma değer üzerinde de olumsuz etki yaratacaktır. Üçüncü gelişme senaryosu, merkez-çevre modelinden (peripherial model) yola çıkarak Bölgedeki hâlihazırda gelişmiş ve gelişme potansiyeli yüksek yerleşim yerlerini büyüme merkezleri olarak tasarlamak, çevre yerleşkelerin de bu merkezlerin çekiminde büyüyeceğini öngörmektedir. Bu kapsamda, Bölgede ilçeler sektörel gelişme odaklarına göre ayrıştırılmasına ve aynı gelişme odağına sahip ilçelere yönelik benzer politikaların geliştirilmesine ihtiyaç duyulacaktır. Yüksek teknolojili üretimi yaygınlaştırmak üzere ortadüşük ve orta teknoloji üretimin gerçekleştiği büyüme merkezlerinde yenilikçi adımlarla üretim altyapısı güçlendirilecek, kapasite ve katma değer artışı sağlanacaktır. Bu artış, büyüme merkezlerinin çevresinde yer alan az gelişmiş ilçelere de altyapı ve ulaşım bağlantılarının güçlendirilmesiyle yansıtılacaktır. Senaryo sonucunda 2023 yılında, katma değerde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin payının sırasıyla %7,8; %39,5; %52,7 olması 72 Ülke genelinde sanayinin tarıma oranla sahip olduğu katma değer üretme gücünün Bölgeye sirayet edeceği ve hizmetler sektöründeki katma değerin Bölgenin iç dinamikleri doğrultusunda artacağını varsayan makroekonomik projeksiyon yapılmıştır. 145

148 ve yıllık toplam 291,6 milyar TL katma değer yaratılması öngörülmektedir. 73 Ayrıca Bölge nüfusunun yıllık ortalama binde 6 lık artışla kişi 74 olması hedeflenmektedir. Bölgedeki yaşam kalitesini arttırmak ve nitelikli iş gücünü Bölgede tutmak adına iktisadi gelişmeye sosyal kalkınma kapsamındaki müdahaleler eşlik edecektir. Bu anlamda, sosyal politika kapsamındaki müdahaleler hizmet kademelenmesi çerçevesinde farklılaşacaktır. İktisadi gelişme potansiyeli yüksek olan ilçeler, aynı zamanda kalifiye nüfusu Bölgede tutabilecek nitelikte birer büyüme merkezi haline gelecektir. Etkileşimli merkez-çevre ilişkisinin öngörüldüğü üçüncü senaryoda, iktisadi gelişmeye yönelik hedefler ile Bölgenin rekabet gücünü artacak; ayrıca, ilçeler arasında yakınsama düzeyinin artması ile gelişmişlik farklarını en aza inecektir. Merkez-çevre modeli sonucu ortaya çıkacak büyüme odakları ile ülkeye gelecek doğrudan yabancı yatırımlar için gerek işgücü, gerek yaşam kalitesi, gerekse maddi koşullar açısından uygun çekim merkezleri yaratılabilecektir. Söz konusu merkezler, ulusal desantralizasyon politikaların sonucu olarak ortaya çıkabilecek yatırım fırsatları için de Bölgeye avantaj sağlayacaktır. Bu doğrultuda, Bölgedeki lokomotif ve ekonomik dönüşümü tetikleyici sektör içsel dinamiklere ek olarak ulusal ve uluslararası yatırımlarla birlikte sanayi sektörü olacaktır. Senaryoda tarımsal istihdam azalırken, tarım sektöründe yaratılan katma değer ölçek büyüklüğü, alınan verim ve ürün değerinin arttırılması gibi stratejilerle artacaktır. Tarım sektöründe istihdam edilen iş gücü sanayi ve hizmetler sektörüne yönlendirilecek, kalifiye nüfusun Bölgeye çekilmesi ve teknoloji düzeyinin artmasıyla bu sektörlerde yaratılan katma değerdeki artış, tarıma oranla daha yüksek düzeyde gerçekleşecektir. Toplam katma değer içerisinde en yüksek paya sahip sektör hizmetler sektörünün, Plan döneminde katma değer içindeki payı artacaktır. Bölge içi ve bölgelerarası gelişmişlik farklarını azaltmak ve kaynakların etkin kullanımını sağlamak amaçları doğrultusunda merkez-çevre modeli olarak adlandırılan 3. senaryo; Bölgenin dönemi için en uygun senaryo seçilmiş; Planda bu kalkınma modelini hayata geçirmek üzere kurgulanmış hedef, strateji ve tedbirlere yer verilmiştir. 3.4 TEMEL İLKELER Bölgenin belirlenen vizyona ulaşması için Planda yer alan hedef ve stratejiler doğrultusunda, hayata geçirilecek tüm tedbir ve müdahalelerde dikkate alınacak ilkeler şunlardır: Yenilikçilik Sürdürülebilirlik 73 Ülke genelinde sanayinin tarıma oranla sahip olduğu katma değer üretme gücü ile hizmetler sektörünün sanayiye göre sahip olduğu katma değer üretme gücünün Bölgeye sirayet edeceğini varsayan makroekonomik projeksiyon yapılmıştır. 74 İlçelere göre nüfus projeksiyonlarının sonuçları Ek 16 da sunulmaktadır. 146

149 İnovasyon kavramı yenilik, yenileme, yenileşme gibi farklı kelimeler ile karşılanmakta; ancak, en fazla yenilikçilik kelimesi ile özdeşleştirilmektedir. Yenilikçilik kavramı günümüzde oldukça kapsamlı şekilde ele alınmakta ve ürün, hizmet ve üretim yöntemlerinin tamamına yönelik olarak kullanılabilmektedir. Yenilikçilik, yaratılan katma değerin rekabetçi ve istikrarlı şekilde arttırılmasının en önemli ve yaygın araçlarından olup; Planın istenilen hedeflere ulaşmasında farklı sektörlerde ihtiyaç duyulacak gelişimin sağlanmasında temel bir öğedir. Çevre bölgelerle mevcut gelişmişlik farkları ve çevre bölgelerin gelişme eğilimleri dikkate alındığında, bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarının giderilmesi adına, Bölgede yenilikçi uygulamaların geliştirilmesi ve yürütülmesi elzemdir yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından hazırlanan rapor sonrasında iktisadi ve sosyal kalkınma politikalarında büyük önem atfedilen bir kavram olan sürdürülebilirliğin tanımı ise her disiplin için farklılaşabilmektedir. Kalkınmada sürdürülebilirlik, kalkınma politikalarına, iktisadi, sosyal, çevresel ve kültürel bağlamda kaynakların etkin kullanılması ilkesi ışığında şekil vermek olarak ifade edilebilir. Plan vizyonu ve gelişme senaryosu değerlendirildiğinde, Bölgenin sosyo-ekonomik yapısında Plan dönemi içerisinde önemli değişikliklere ihtiyaç duyulacağı ortaya konmaktadır. Bu dönemde hayata geçirilmesi gerekli kapsamlı politikaların sürdürülebilirlik ilkesi dâhilinde uygulanması Bölgenin uzun vadede vizyona ulaşabilmesi adına bir gerekliliktir. Yenilikçilik ve sürdürülebilirlik kavramları bütüncül bir kalkınma yaklaşımında birbirini tamamlayan kavramlar olarak kurgulanmıştır. Bölgenin, ulusal hedefler doğrultusunda, paydaşlar tarafından belirlenen vizyona ulaşmasına yönelik olarak atılacak adımların yenilikçi olması ve bu adımlar neticesinde ortaya çıkan büyümenin sürdürülebilir kılınması, Planda ele alınan hedef ve stratejilerin niteliğini belirleyen unsurlardır. 3.5 ANA AMAÇLAR Planın temel hazırlanma amacı, Bölgedeki öncelikli gelişme alanlarını ve sektörleri belirlemek, belirlenen öncelikler doğrultusunda ulaşılması istenen hedefleri ve hayata geçirilecek stratejileri tanımlayarak, söz konusu stratejilerin uygulanması için gerekli yönlendirmeleri yapmaktır. Ana amaçları gerçekleştirmek üzere uygulanacak tüm tedbir ve müdahalelerin temel niteliklere uygun şekilde yenilikçi ve sürdürülebilir olması beklenmektedir. Bölge vizyonu doğrultusunda, gelişme senaryosuyla uyumlu olacak şekilde, Planda yer verilen öncelik ve tedbirler ile ulaşılacak 4 ana amaç belirlenmiştir: Daha rekabetçi bir ekonomik yapı yaratmak Yaşam kalitesini arttırmak Bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak Dengeli mekânsal organizasyon oluşturmak 147

150 3.6 TEMEL POLİTİKALAR Ana amaçların her birine ulaşmak adına uygulanması gereken politikalara ilişkin detaylı açıklamalar ve mantıksal çerçeve aşağıda belirtilmektedir: DAHA REKABETÇİ BİR EKONOMİK YAPI YARATMAK Türkiye 2023 vizyonu ve 10. Kalkınma Planı, ülkenin katma değeri yüksek olan hizmet ve sanayi sektörleri odağında bir ekonomik yapıya sahip olmasını amaçlamaktadır. Bu doğrultuda 10. Kalkınma Planında Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme başlığına yer verilmiştir. Bu hedef doğrultusunda, sanayi ve hizmet sektörlerindeki istihdam ve yaratılan katma değer arttırılacaktır. Bölgede de, ulusal hedefle uyumlu olacak şekilde, sanayi ve hizmet sektörlerindeki istihdamın ve yaratılan katma değerin arttırılması amaçlanmaktadır. Gelişmiş merkezlere yakınlık, geniş coğrafi alan, lojistik ve ulaşım altyapısı, yatırım maliyetlerinin uygunluğu gibi Bölgenin sahip olduğu avantajlar, ulusal ölçekte sanayinin desantralizasyonu ve kümelenme politikalarıyla birlikte değerlendirildiğinde Bölgenin 2023 hedeflerindeki lokomotif sektörü sanayi olarak belirlenmiştir. Bu tespitte, Bölgenin İstanbul, Bursa, Kocaeli gibi gelişmiş sanayi odaklarından, desantralizasyon politikaları sonucunda sanayi yatırımları çekebileceği, bu sayede mevcut durumda %50 ye yakın tarımsal istihdama sahip olan Bölgenin yapısal dönüşümünü gerçekleştirebileceği değerlendirmelerinde bulunulmuştur. Ayrıca, en yüksek katma değeri oluşturan hizmet sektörünün gelişmesi, orta ve yüksek teknolojili sanayinin Bölgeye çekilmesi sayesinde mümkün kılınacaktır. Bölgenin ülkenin ihracat hedefine katkı sağlayabilmesi için de, üretim yöntemlerini yüksek teknoloji düzeyine çıkarmak gerekmektedir. Bu doğrultuda, mevcut üretim altyapısını yeni teknoloji ile ikame etmek; Bölgedeki üretim tesislerinde ve sanayi odaklarının çevresindeki hizmet sektöründe yenilikçi uygulamaları yaygınlaştırmak; odaklanma ve kümelenme politikaları uygulamak ve böylelikle mevcut sanayi yapısını katma değer üreten bir yapıya dönüştürmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Hizmetler sektöründe istenen gelişimin sağlanması da, yine bu yüksek katma değer yaratacak sanayi yapısıyla mümkün olacaktır. Bölgedeki tarım istihdamının oranı dikkate alındığında, sanayi ve hizmet sektörlerindeki büyümenin sağlanması, ancak tarım sektöründe istihdam edilen nüfus sanayi ve hizmet sektörlerine yönlendirilmesi ile mümkündür. Ancak Bölgedeki tarım sektörünün önemi ve bu alandaki potansiyel göz önünde bulundurulduğunda, tarım sektöründe istihdam azalırken, verimin, makineleşme oranının ve ölçek büyüklüğünün arttırılmasına ilişkin politikaların uygulanmasıyla tarımdan elde edilen katma değerin azalmasının önüne geçilmesi; sanayide ise kayda değer büyüme gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. 148

151 3.6.2 YAŞAM KALİTESİNİ ARTTIRMAK Bölgesel kalkınma için farklı modeller önerilmekle birlikte tüm kesimlerin üzerinde uzlaştığı nokta, kalkınma politikalarının odağında insanın refah seviyesinin yükseltilmesinin olmasıdır. Bu husus, 10. Kalkınma Planı nda da ortaya konmuş, Nitelikli İnsan ve Güçlü Toplum başlığında detaylı şekilde ele alınmıştır. Bölgenin refah seviyesinin arttırılmasının önündeki en önemli engeller, ekonomik sorunlarla birlikte, yaşam kalitesinin istenilen düzeyde olmayışı ve sonucunda ortaya çıkan aktif nüfus / nitelikli iş gücündeki azalmadır. Bu durum, 10. Kalkınma Planı ndaki Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre başlığıyla uyumlu olarak Bölgede yaşam kalitesinin arttırılması ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Bölgenin farklı alanlardaki potansiyelini ortaya çıkarmasının önündeki engellerden biri olarak olan aktif nüfus ve nitelikli işgücü kaybı büyük oranda Bölge genelinde sosyal yaşam olanaklarının azlığıyla ilişkilidir. Spor, sanat, eğlence ve dinlence olanakları yeterli olmadığı gibi mevcut tesislerde sunulan hizmetin kalitesi nitelikli iş gücünü Bölgede tutacak seviyede değildir. Gerek iş gücü arzındaki potansiyel kaybı önlemek gerekse Bölgede ikamet edenlerin hayat standartlarını arttırmak adına yapılacak müdahalelerden biri Bölgedeki sosyal yaşam olanaklarını geliştirmektir. Bölgedeki yaşam standartlarını tüm yerleşim merkezlerinde aynı düzeyde geliştirmek, mevcut gelişmişlik farkları sebebiyle mümkün değildir. Ancak, gelişme potansiyeli bulunan ve sanayi /hizmet sektörlerinde birer odak olarak kurgulanan büyüme merkezlerindeki yaşam olanaklarının arttırılmasıyla, kalifiye nüfusun az gelişmiş ilçelerden göç etse dahi Bölge içinde kalması sağlanabilecektir. Bölge genelinde sosyal yaşam olanaklarının azlığı toplumsal kaynaşma düzeyini de doğrudan etkilemektedir. Sosyal yaşam olanaklarının kalitesini ve erişilebilirliğini arttırmak bireyler için ortak eylem alanları oluşturacak; toplumsal kaynaşma düzeyini arttıracaktır. Bu, aynı zamanda, Bölgenin örgütlenme kapasitesini arttıracak bir tedbir niteliğinde olup bireylerin toplumsal faydaya giden yolda gönüllü faaliyetlerde yer almalarını sağlayacaktır. Ek olarak, mevcut beşeri sermaye düzeyini arttırmak da, Bölgenin ihtiyaç duyduğu yapısal dönüşüm için gereken unsurlardan biridir. Hayat boyu öğrenme kavramının etkinleştirilmesinden mesleki hareketliliğin sağlanmasına ve girişimcilik kültürünün yaygınlaşmasına kadar mesleki ve kişisel gelişime yönelik tedbirlerin alınması Bölge için öncelikli görünmektedir BÖLGE İÇİ GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTMAK 10. Kalkınma Planı nda Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre başlığı altında, Bölgesel gelişme politikalarına yer verilmiş, Bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılması hedefi ortaya konmuştur. Bölge, sosyal ve ekonomik gelişmişlik bakımından mekânsal düzeyde farklılıklar gösteren heterojen bir bölgedir. Bölgede az gelişmiş ilçelere yönelik temel yaklaşım, bu 149

152 ilçelerle gelişmiş ilçelerin yakınsanmasıdır. Bölgedeki ilçelerin yeterince gelişememesinin altında; arazi koşulları, konumları, iklim şartları gibi alanlardaki olumsuzluklar sebebiyle ekonomik açıdan sınırlı gelişme potansiyeline sahip olmaları ve/veya düşük erişilebilirlikleri sebebiyle büyüme potansiyellerini değerlendirememeleri yatmaktadır. İlçelerin az gelişmiş olması sebebiyle ortaya çıkan beşeri kaynak eksikliği de, ilçelerin geri kalmışlığının devamına sebep olan kısır bir döngüyü başlatmaktadır. Nitelikli iş gücü, sosyal olanaklara rahatlıkla erişim sağlayabileceği merkezlerde yaşamayı tercih ettiğinden az gelişmiş ilçelerde eğitimli nüfus tutulamamakta; bu durum var olan yerel potansiyelin de hayata geçirilmesine engel olmaktadır. Az gelişmiş ilçelerde sosyal olanakları arttırarak eğitimli nüfusu yerinde tutma politikası, küçük ölçekte sosyal olanakları çeşitlendirmeye yönelik yatırımların sürdürülebilirliğinin sınırlı olması sebebiyle uygulanabilirliği zor bir yaklaşımdır. Başka bir sıkıntı da, eğitimli nüfusun çoğunlukla Bölge içinde dahi tutulamaması ve gelişmiş bölgelere göç etmesidir. Bu alanda geliştirilen temel politika, seçilen senaryo doğrultusunda hizmet hiyerarşisinde üst kademelerde olan ilçelerin sosyal olanaklarının arttırılarak Bölge içinde büyüme merkezleri yaratılmasıdır. Bu sayede kalifiye nüfusun Bölge dışına göçme eğilimi azaltılacak ve iş gücünün az gelişmiş ilçelere yönlendirilmesi mümkün kılınacaktır. Ulaşım altyapısının da geliştirilmesiyle, az gelişmiş ilçelerin gelişen merkezlerdeki olanaklardan yararlanmalarına imkân tanınarak bu ilçelerdeki yaşam kalitesi yükseltilecektir. Ayrıca, insan hareketliliği sağlanarak gelişmiş ilçelerde yaşan vatandaşların da potansiyel arz eden az gelişmiş ilçelerde istihdam edilmesinin önü açılacak ve yerel dinamikler ortaya çıkarılacaktır DENGELİ MEKÂNSAL ORGANİZASYON OLUŞTURMAK 10. Kalkınma Planı nda Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre başlığı altında yer verilen bölgesel ve mekânsal gelişme politikaları doğrultusunda, Planda, dengeli bir organizasyon yapısı geliştirilmesine yönelik olarak geliştirilen mekânsal politikalar, 4 farklı düzeyde ele alınmaktadır. Bunlardan en üst ölçekli olanı, Bölge de kurgulanan çok kutuplu büyüme modelidir. Bu modelde, Bölgenin heterojen yapısı ve Bölge içi ilişkiler değerlendirilerek Manisa İzmir Turgutlu yerleşim merkezleri ilk kutup; Afyonkarahisar Kütahya Uşak merkez ilçeleri ikinci kutup olmak çift kutuplu büyüme modeli geliştirilmiş; diğer üretim koridorları ve büyüme merkezleri söz konusu kutuplara eklemlenecek şekilde kurgulanmıştır. Bu sayede, temel müdahalelerin mekâna dengeli şekilde dağılması hedeflenmektedir. Bu kutupların aynı zamanda Ar-Ge ve yenilik odakları olmaları öngörülerek kendileriyle eklemlenen merkezlerdeki gelişmeyi de tetikleyecek ve yönlendireceklerdir. 150

153 Harita 46 - Bölgedeki Büyüme Odakları İkincil düzeyde, yaratılacak sanayi gelişme koridorları, turizm merkezleri ve tarımsal gelişme bölgeleriyle Bölge içinde uzmanlaşmanın sağlanarak ekonomik faaliyetlerin dengeli şekilde dağıtılması hedeflenmektedir. Söz konusu faaliyetler büyüme odakları ve birbirleriyle mekansal olarak eklemli, işlevsel olarak entegre şekilde kurgulanarak Bölgedeki müdahale araçlarının mekana dağılımını yönlendireceklerdir. Uzmanlaşmanın sağlanmasıyla, ilçe bazlı önceliklerin belirlenmesi, ayrıca ilçeler arası ekonomik ilişkilerin bütünleyici hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Bu düzlemin kurgulanmasıyla, politikaların mekânsal olarak bütüncül ve dengeli olarak uygulanması mümkün kılınacaktır. 151

154 Harita 47 - Sanayi ve Tarım Gelişme Bölgeleri Üçüncü mekânsal düzey ise Bölge içi ulaşım ve hizmet altyapısının geliştirilmesinde de ana politikayı teşkil eden merkez-çevre modelidir. Bu yaklaşımla az gelişmiş ilçelerin hizmet aldıkları gelişmiş merkezler ile ulaşım bağlantıları ve hizmet ilişkilerinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Bu sayede sosyal yaşam olanaklarına erişim düzeyi ve ilçelerin erişilebilirliği artacak, insan hareketliliği de sağlanarak beşeri sermaye geliştirilecek, sınırlı potansiyel arz eden ilçelerde ekonomik çeşitlilik sağlanabilecektir. Bu gelişmeler, yaşam kalitesinin arttırılması ve Bölge içi gelişmişlik farklılıklarının azaltılması amaçlarına katkı sağlayacaktır. Ayrıca, gelişmiş merkezlerin etki alanları büyüyecek ve işgücüne erişimleri artacak, böylece rekabet güçlerinin arttırılması amacına girdi sağlanacaktır. 152

155 Harita 48 - Hizmet Kademesi İlişkileri Merkez çevre modeli, Planda Bölgedeki tüm yerleşim merkezlerinde uygulanacak şekilde kurgulanmış olup, yapılacak hizmet kademelenmesi kurgusuyla entegre şekilde uygulanarak farklı hizmet kademelerine sahip ilçeler için farklı ölçekli etki alanları tanımlanacaktır. Bu sayede farklı ölçeklerde altyapı yatırımlarının dağılımını yönlendirilmesine olanak sağlanacaktır. Hizmet etki alt bölgesi içinde kalan ulaşım altyapısının da güçlendirilmesiyle, söz konusu yatırımlara tüm kesimlerce erişim sağlanması ve bu sayede dengeli bir mekansal organizasyon oluşturulması amaçlanacaktır. 3.7 GELİŞME EKSENLERİ Plan vizyonuna ulaşmak için Planın ana amaçlarına ulaşmak için müdahale ihtiyacının duyulduğu alanlar gelişme eksenleri olarak tanımlanmıştır. Yapılacak müdahalelerin birbirleriyle etkileşimi düşünülerek Planın hazırlığında DNA modelinin birbiriyle entegre şekilde gelişen çift sarmallı yapısından esinlenilmiştir. Planda organik bir yapı kurgulanmış ve Plandaki gelişme eksenleri 3 kategoride ele alınmıştır. Rekabetçilik Sarmalı Yaşanabilirlik Sarmalı Yatay Eksenler Bu sarmallar, kalkınmanın sosyal ve ekonomik boyutlarının bir arada gelişmesi gerektiğini vurgulamak amacıyla rekabetçilik sarmalı ve yaşanabilirlik sarmalı olarak adlandırılmıştır. Sarmalların yapısı, 10. Kalkınma Planı nda yer verilen ana hedeflere uygun şekilde kurgulanmıştır. Geliştirilen model ile gerek kalkınmanın sosyal ve ekonomik boyutlarına ilişkin 153

156 farkındalık yaratılması, gerek bu iki boyutun bütünselliğinin ortaya konulması, gerekse planın daha rahat okunan bir kurguya kavuşması amaçlanmıştır. Her iki sarmalda yer verilen politikalara girdi oluşturacak gerek yaşanabilirlik, gerekse rekabetçilik açısından önem arz eden ulaşım, enerji ile insan ve topluma yönelik politikalara ise, sarmalları birbirine bağlayan yatay eksenler kapsamında yer verilmiştir. Şekil 8 - Plan Sarmal ve Eksenleri Rekabetçilik sarmalı 10. Kalkınma Planı nda ortaya koyulan Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme hedefi temelinde kurgulanmıştır. Bölgenin rekabet gücünün geliştirilmesine doğrudan katkı sağlayacak olan rekabetçilik sarmalı bünyesindeki gelişme eksenleri aşağıda verilmektedir. Bu eksenlerde gelişme sağlanmasıyla Bölge İçi Gelişmişlik Farklarını Azaltmak ve Bölgede Daha Rekabetçi Bir Ekonomik Yapı Yaratmak amaçlarına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Ayrıca eksenler kapsamındaki politikalar Bölgede Dengeli Mekansal Organizasyon Oluşturmak amacına uygun ve uyumlu şekilde ortaya konulmuştur. Tarım Turizm Sanayi Maden Yaşanabilirlik sarmalı 10. Kalkınma Planı nda ortaya koyulan Yaşanabilir Mekanlar, Sürdürülebilir Çevre hedefi temelinde kurgulanmıştır. Bölgedeki yaşam kalitesi ve memnuniyetinin artmasına doğrudan katkı sağlayacak yaşanabilirlik sarmalı bünyesinde yer alan gelişme eksenleri ise aşağıda olup, bu eksenlerde gelişme sağlanmasıyla Bölge İçi Gelişmişlik Farklarını Azaltmak ve Bölgedeki Yaşam Kalitesini Arttırmak amaçlarına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Diğer sarmalla benzer şekilde yaşanabilirlik sarmalı altında yer 154

157 alan eksenler de Bölgede Dengeli Mekansal Organizasyon Oluşturmak amacına uygun ve uyumlu şekilde ortaya konulmuştur. Afet Yönetimi Çevre Kentsel Hizmetler Söz konusu 2 sarmaldaki politikaların hayata geçirilmesinde önem arz eden, bu 2 sarmaldaki eksenlere girdi sağlayan ve tüm ana amaçlara katkı sağlayacak olan gelişme eksenleri, yatay eksenler olarak adlandırılmış olup aşağıda belirtilmiştir. 10. Kalkınma Planı nda yer verilen Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum hedefine ulaşmaya yönelik bölgesel politikalara da, yatay eksenler kapsamında yer verilmiştir. Ulaşım Enerji İnsan ve Toplum Eksenlerin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler tanımlanmıştır. Tedbirlere ilişkin ise müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Ayrıca her bir öncelik için planda döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir. Bazı öncelikler mekânsal bazda farklılık göstermekte olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler düzeyinde ortaya konulmuş, gerektiğinde haritalandırılmıştır. Projelerin her biri için kapsam, yaklaşık maliyet, uygulama süresi, sorumlu ve ilgili paydaşlar belirlenirken; müdahaleler için vade ve sorumlu paydaşlar tanımlanmıştır. Müdahalelerin uygulanmasından sorumlu ve ilgili paydaşlar, maliyet, uygulama süresi ve yeri gibi hususlar, bölgesel operasyonel programların hazırlanması sürecinde belirlenecektir. Planın izleme ve değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen stratejilerin her biri müdahale alanları matrisi kapsamında ele alınarak, kurumsal altyapı ve sosyal sermaye, beşeri kapasite, bilgi, teknoloji ve Ar-Ge ve fiziki altyapı başlıklarından ilgili olduklarının altında değerlendirilmiştir. Bu sayede her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli olarak gelişme ihtiyacı gösteren müdahale alanı belirlenmiştir. Bu sistem, Bölgeye sağlanacak desteklerin önceliklendirilmesinde ve planın izleme-değerlendirme sürecinde uygulayıcılara kolaylık sağlayacaktır. 3.8 MEKÂNSAL BOYUT Planda, 3 farklı düzeyde mekânsal kurgu geliştirilmiştir. Kademelenme Kurgusu Bütünleşik Alt Bölge Kurgusu İlçe Düzeyinde Önceliklendirme 155

158 3.8.1 KADEMELENME KURGUSU İlk plan kurgusu, ilçeler arasındaki etkileşimi temel alarak oluşturulan mekânsal kademelenme kurgusudur. Bu kurgu, merkez-çevre modeline esas teşkil etmekte olup, öncelikli ilçeler sosyal gelişmişlik ve hizmet endeksi ve k-ortalama kümelenme tekniği çalışma sonuçları doğrultusunda 4 farklı kategoriye ayrılmıştır. İkinci aşamada, 1, 2 ve 3. kategoride yer verilen ilçelerin hizmet verdikleri alt hizmet bölgeleri ortaya konmuştur. Bu çalışma sonuçlarına göre; 4. gelişmişlik kademesinde 39 ilçe, 3. gelişmişlik kademesinde 5 ilçe, 2. gelişmişlik kademesinde 5 ilçe, 1. gelişmişlik kademesinde 4 ilçe bulunmaktadır. İlçelerin kademelendirilmesi sonrasında BGUS anketi, Yatırım Ortamının Değerlendirilmesi anketi ve ilçe yönetişim toplantıları değerlendirme sonuçlarından yararlanılarak ilçelerin etki alanları belirlenmiştir. 1. kademe ilçeler, il merkezlerinden teşkil edilmiştir ve diğer kademelerden temin edilemeyecek ürün ve hizmet çeşitlerini barındırmaktadır. 2. kademe ilçeler, 3 ve 4. kademelerde bulunmayan ürün ve hizmetleri barındırırken; 3. kademe ilçelerde de 4. kademe ilçelerde yer almayan ürün ve hizmetler yer almaktadır. 1. ve 2. gelişmişlik kademelerinde, Bölgedeki ilçelerin Akşehir, Denizli, İzmir ve Eskişehir gibi Bölge dışı merkezlerden de hizmet aldığı görülmektedir. Müdahale ve projeler belirlenirken, her ilçenin, etki alanında bulunduğu bir üst kategori ilçeyle olan ulaşım bağlantılarının geliştirilmesi politikası esas alınmıştır. Kategorizasyona dâhil edilmemekle birlikte, Denizli, İzmir ve Eskişehir merkezlerinin Bölgedeki 1. kademe merkezlerin üzerinde bir hizmet potansiyeline sahip olduğu ve kendi hizmet alanlarını oluşturdukları ifade edilebilir. Bu doğrultuda Plan kapsamında Kentsel Hizmetler başta olmak üzere özellikle Yaşanabilirlik Sarmalı ndaki politikaların belirlenme sürecinde 1. ve 2. kademe ilçeler Bölge içindeki potansiyel hizmet merkez olarak addedilerek büyük ölçekli ve nispeten maliyeti yüksek yatırımlar bu ilçelerde kurgulanmıştır. Söz konusu yatırım önerileri ile temel hizmetlerdeki altyapıları iyileştirilen 3. ve 4. kademe ilçelerin, çevresindeki 1. ve 2. kademe merkezlerden hizmet alması öngörülmüştür. İlçeler arasındaki hizmet ilişkileri ve hizmet alt bölgeleri Harita 49 ve Harita 50 de belirtilmiştir. 156

159 Harita 49 - Hizmet Kademelerine Göre İlçeler 157

160 Harita 50 - Hizmet Kademesi İlişkileri ALT BÖLGE KURGUSU İkinci mekânsal yaklaşım ilçelerin ekonomik yapılarının benzerliği değerlendirilerek oluşturulan alt bölgelerdir. Çalışmada, ekonomik yapı endeksi ve k-ortalama kümelenme tekniği çalışmalarının sonuçlarıyla birlikte, ilçe bazlı mevcut durum raporları ve ilçe yönetişim toplantıları esas alınmıştır. Bu kurguda amaç, benzer ekonomik yapıdaki ilçeleri bir araya toplayarak, söz konusu ilçelere yönelik ortak politikalar geliştirmek, bu sayede üst ölçekte uzmanlaşma ve koordinasyon sağlamaktır. Bölgede, mevcut durum ve potansiyeller dikkate alınarak oluşturulan alt bölgeler, 3 farklı tipolojide ele alınmaktadır: Yeşil Üretim Alt Bölgeleri Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri 158

161 Harita 51 - Alt Bölge Tipolojileri Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, katma değeri yüksek tarım ürünlerinin yoğunlaştığı veya potansiyel arz ettiği; buna bağlı olarak tarıma dayalı sanayi ve yan kollarının da geliştiği ve gelişebileceği alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde tarım sektöründe verimli doğal kaynakların bulunması ve sanayi sektöründe hızlı bir gelişmenin yaşanması, çevrenin korunmasına özellikle dikkat edilmesini elzem kılmaktadır. Ayrıca bu alt bölgelerdeki tarıma dayalı sanayinin de öne çıkan ve hızlı gelişen sektörler arasından yer alması, çevresel korumanın önemini arttırmaktadır. Bu nedenle Bölgedeki Yeşil Üretim Gelişim Alt Bölgelerinde sanayi gelişimi, çevre dostu uygulamalar odağında gelişmesi gerekmektedir. Bölgede 2 farklı Yeşil Üretim Alt Bölgeleri bulunmaktadır: Akhisar Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, Türkiye nin en verimli tarım arazilerini barındıran Gediz Havzası üzerinde konumlanmış Akhisar, Ahmetli, Alaşehir, Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Sarıgöl, Saruhanlı ve Soma ilçelerinden oluşmaktadır. Alt bölgede yer alan ilçeler, katma değeri yüksek tarım ürünlerinin üretildiği, üretimde belirli düzeyde kurumsallaşmanın sağlandığı, sanayi sektörünün de gelişme eğiliminde olduğu ilçelerdir. Tarımda uzmanlaşma olan ürünler bulunmakta, ayrıca söz konusu ürünlerin işlenmesine yönelik tesisler hızla artmaktadır. Alt bölgenin lojistik avantajları bulunmakla birlikte, Manisa-Turgutlu alt bölgesiyle kıyaslandığında limana uzak olup, İzmir ili ile olan ilişkileri görece azdır. (Soma ilçesi linyit kaynaklarının yoğunluğu sebebiyle alt bölge genelinden farklılaşmakla birlikte, konumu ve tarım arazilerinin varlığı göz önünde bulundurularak bu alt bölge içinde değerlendirilmiştir.) 159

162 Sandıklı Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge Sandıklı, Başmakçı, Dazkırı, Dinar, Evciler, Kızılören ve Şuhut ilçelerinden teşkil edilmiştir. Dinar, Sandıklı ve Şuhut ilçelerinde karma OSB mevcut olmakla birlikte, bunlar henüz yeni yatırım çekmeye başlayan OSB lerdir. Başmakçı, Dazkırı, Evciler ve Kızılören ilçelerinde ise tarıma dayalı ekonomi mevcuttur. Alt bölgede bitkisel üretim ve hayvancılıkta uzmanlaşma potansiyeli de mevcut olup, tarıma dayalı sanayi ve yan kollarında son yıllarda gelişme görülmektedir. Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler, ekonomileri büyük oranda tarımsal üretime veya düşük teknolojili sanayi kollarına bağlı olan alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde tarımla uğraşanların pek azının profesyonel çiftçilik yaptığı görülmektedir. Arazilerin verim düzeyi fazla yüksek olmasa da, tarih boyunca sanayinin fazla gelişmiş olmamasına bağlı olarak, toprak kirliliği düşük düzeydedir ve organik tarım gibi uygulamalar için uygun araziler bulunmaktadır. Bu kategorideki bazı alt bölgelerde merkezi konumdaki büyük ilçelerde özellikle düşük teknolojiye dayalı gıda, tekstil ve deri gibi düşük teknolojili, emek yoğun ve önemli ölçüde doğal kaynaklara dayalı sektörlerde gelişim söz konusudur. Bu nedenle Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler, özellikle üretim kapasitesinin arttırılması ve temel altyapıların tesisinden önceliklidir. Bölgede 4 farklı geleneksel ekonomilere bağımlı alt bölge bulunmaktadır: Banaz Alt Bölgesi: Uşak ilinin Banaz, Eşme, Sivaslı ve Ulubey ilçeleri ile Afyonkarahisar ilinin Hocalar ve Sinanpaşa ilçesinden teşkil edilen alt bölgede tarım birincil sektör olmakla birlikte, iklim ve arazi koşulları katma değeri yüksek ürünlerin yetiştirilmesine olanak vermemektedir. İlçelerde sanayi gelişme potansiyeli bulunmamakta olup, ulaşım imkânları kısıtlıdır. Bolvadin Alt Bölgesi: Bolvadin, Çay, Çobanlar ve Sultandağı ilçelerinden oluşmakta olan alt bölgede, gerek bitkisel üretim, gerekse hayvancılık sektörlerinde uzmanlaşma olan ürünler mevcuttur. Söz konusu ilçelerden sadece Bolvadin ilçesinde OSB bulunmakla birlikte, bu OSB henüz aktif hale gelmiştir. Alt bölgedeki sanayi potansiyeli, Sandıklı alt bölgesiyle karşılaştırıldığında sınırlıdır. Demirci Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, Manisa nın kuzeydoğu kısmında yer alan, Demirci, Gördes, Köprübaşı, Kula ve Selendi ilçelerinden oluşmaktadır. Tarım sektörünün yoğun olduğu, ancak arazi yapısı ve iklim itibarıyla diğer alt bölgelerle kıyaslandığında daha az katma değer yaratan ürünlerin yoğunlaştığı, ulaşım imkânlarının engebeli arazi yapısı sebebiyle sınırlı olduğu alt bölgede, sanayi yatırımları sınırlıdır. Simav Alt Bölgesi: Kütahya nın Simav, Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar, Domaniç, Dumlupınar, Emet, Hisarcık, Pazarlar ve Şaphane ilçeleri ile Afyonkarahisar ın İhsaniye ilçesinin bulunduğu bu alt bölgedeki tüm ilçelerde tarıma dayalı bir ekonomi mevcuttur. Bazı ilçeler belirli ürünlerde uzmanlaşmış olmakla birlikte, genel olarak katma değeri görece düşük tarım ürünleri üretilmektedir. İlçelerin ulaşım olanakları sınırlıdır ve genelde engebeli bir araziye sahiptir. 160

163 Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri, konum ve gelişmişlik düzeyi itibariyle sanayi sektörünün geliştiği ve potansiyel arz ettiği alt bölgelerdir. Söz konusu alt bölgelerde sanayi üretiminde belirli bir doygunluğa ulaşılmış, yer yer belirli sektörlerde uzmanlaşmaya başlanmıştır. Ancak Bölge nüfusunun yoğunlaştığı bu alt bölgeler, genel olarak orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşmaları nedeniyle istenen düzeyde katma değer üretememektedirler. Bu nedenle söz konusu alt bölgelerde yüksek ve orta yüksek teknolojili sanayi sektörleri odağında bir gelişim önceliklidir. Bölgede 4 farklı teknoloji odaklı gelişim alt bölge bulunmaktadır: Afyonkarahisar Alt Bölgesi: Afyonkarahisar ın Merkez, Bayat, Emirdağ ve İscehisar ilçelerinden oluşan bu alt bölgede sanayi sektörü öne çıkmaktadır. Bayat ilçesi haricindeki tüm ilçelerde tarım potansiyeli de bulunmakla birlikte, gelişim eğilimlerine ve mevcut yapıya bakıldığında sanayi sektörünün baskın sektör olduğu ve bu ağırlığın artacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca alt bölge genelindeki ilçelerde mermer yataklarının bulunması göze çarpmaktadır. Kütahya Alt Bölgesi: Kütahya nın Merkez ve Tavşanlı ilçelerinden oluşan bu alt bölge, ekonomileri temelde sanayiye dayanan iki ilçeden oluşmaktadır. Kütahya ilindeki toplam sanayi üretiminin de büyük kısmını barındıran ilçelerde aktif OSB bulunmaktadır. İlçelerde tarımsal faaliyetler de bulunmakta birlikte, sanayi sektörünün ağırlığı sebebiyle tarım ikincil sektördür. Manisa Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, pek çok açıdan İzmir le bütünleşik hale gelmiş olan Manisa nın Merkez ve Turgutlu ilçelerinden oluşmaktadır. Bu ilçelerde verimli tarım alanları bulunmakla birlikte, gerek limana yakınlığından kaynaklanan lojistik avantajı, gerekse İzmir in getirdiği sosyal avantajların da etkisiyle sanayi gelişimi son yıllarda ciddi bir artış göstermiştir. Bölgedeki farklı sektörlerdeki sanayi yatırımlarının artarak devam edeceği öngörülmektedir. Uşak Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, sanayiye dayalı ekonomileri bulunan ve son yıllarda sanayi alanında yatırımların artış gösterdiği Uşak ilinin Merkez ve Karahallı ilçeleri ile Kütahya nın Gediz ilçesinde oluşmaktadır. Alt bölgedeki tüm ilçelerde aktif OSB bulunmaktadır. 161

164 Harita 52 - Alt Bölgeler İLÇE BAZLI ÖNCELİKLENDİRME Üçüncü mekânsal yaklaşım, ilçe bazlı olarak farklılaşan politikalarda kullanılan ilçe bazlı önceliklendirme kurgusudur. Bu kurguda, belirli bir alanda benzer potansiyele sahip olan veya sorun yaşayan ilçeler aynı kategoride değerlendirilerek ilçe bazlı politikalar farklılaştırılmıştır. Farklılaşma, müdahale ve proje düzeyinde ortaya konulmuştur. 3.9 RİSKLER VE VARSAYIMLAR İstanbul sanayisinin ildeki doluluk oranını arttırması, bu ile yakın Kocaeli ve Bursa da da arsa maliyetlerinin artmasıyla yaşanan sıkıntının giderilmesi için gereken desentrilizasyon, Ege ve Marmara bölgelerinin lojistik avantajları nedeniyle yeterli düzeyde sağlanamamaktadır. Buna karşın Bölge illerinin, sanayi üretiminde belirli bir eşiği aşmış İzmir, Kocaeli, Bursa, Antalya, Aydın ve Eskişehir gibi şehirlere yakın düzeyde lojistik avantaja sahip olması ve henüz doluluk oranlarının fazla olmaması desentrilizasyon sorununun çözümü için önemli bir fırsat olarak öne çıkmaktadır. Bölgede Manisa ilindekiler başta olmak üzere birçok sanayi alanında yapılan yatırımların İstanbul ve çevre illerin dolmasıyla artmaya başladığı görülmektedir. Bu durum, Bölgedeki sanayinin gelişme eğilimine girdiğini göstermektedir. Söz konusu gelişimin önümüzdeki yıllarda hızını arttıracağı öngörüldüğünden, Bölge sanayisinin kontrolsüz büyümesi durumunda çevre kirliliğini (özellikle hava ve su kirliliği) arttırma riski bulunmaktadır. 162

165 Bölgedeki 53 ilçe merkezinden 36 sının 1., 17 sinin ise 2. Derece deprem bölgesinde bulunması, ülke ve Bölge genelinde en çok hasara sebep olan afet türü olarak deprem riskine dikkat edilmesi gerekliliğini göstermektedir. Bölgede yaşanan depremler, etkiledikleri yerleşimlerdeki ekonomik ve sosyal gelişimi olumsuz yönde etkilemiştir. Bu durum, Bölgede özellikle deprem riski yüksek olan yerlerde, gerekli önlemlerin alınmaması halinde gelişme eğilimlerinin bu afet türünden etkilenme riskini doğurmaktadır. Bölge, 4 adet devlet üniversitesinin bulunması hasebiyle nitelikli işgücü oluşturma potansiyeline sahiptir. Ancak üniversite mezunu gençlerin, arzu ettikleri sosyoekonomik hizmetlerin Bölgede yeterli düzeyde olmaması nedeniyle yakın çevredeki büyük kentlere göç etme eğilimi söz konusudur. Bölgede hizmetler sektörünün hızlı biçimde gelişmemesi durumunda, önümüzdeki yıllarda genç ve nitelikli işgücü kaybı riski söz konusudur. Ülke genelinde önemli bir sorun teşkil eden enerji arzı güvenliğinin gerek evsel, gerekse sanayi amaçlı kullanımı açısından Bölgenin gelişme sürecinde, kritik bir rolü vardır. Ülkemiz ithalatının önemli bir kısmı enerji sektöründe yapılmakta ve bu ithalat, cari açığın artmasına sebep olmaktadır. Enerjinin, Bölgede öngörülen hızlı sanayi gelişimi ve üretim artışında vazgeçilmez bir unsur olması nedeniyle ülke genelindeki enerji bağımlılığının Bölge için risk içermektedir. Bölge içerisinde birçok ilçenin merkezlerle olan bağlantısının görece zayıf kalması, Bölge içi entegrasyon açısından önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bölgenin kapsayıcı biçimde topyekûn kalkınması için Bölge içindeki etkileşimin güçlü ilişkilerle sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle Bölge için erişebilirlik önemli bir risk teşkil etmektedir. 163

166 4. BÖLGESEL GELİŞME PLANI 164

167 165

168 4.1 SANAYİ REKABETÇİLİK SARMALI Sanayi, ham maddeleri veya yarı mamulleri işlemek için kullanılan yöntemlerin ve araçların bütünü olarak tanımlanmaktadır. Girdilerin biyolojik, fiziksel veya kimyasal özelliklerinin değiştirilmesi yoluyla yapılan sanayi faaliyetleri, tarımdan sonra ikincil ekonomik faaliyetler olarak da adlandırılmaktadır. Sanayi 18. yüzyılda önce İngiltere de, daha sonra Batı Avrupa ülkeleri ve ABD de gelişmiştir. Sektörün gelişmesi, emeğin etkisini azaltarak seri üretim yapan makinelerin önemini arttırmıştır. Bu sayede tarımsal faaliyetlerin aksine kısa sürede standart ürünler üretilmiş ve bu malların pazarlanmasıyla refah düzeyi artmıştır. Günümüzde sanayi, ülkelerin ekonomisini yönlendiren başlıca sektör haline gelmiştir. Sanayide gelişmiş ülkeler doğal kaynakların değerlendirilmesi, çok sayıda insana iş imkânı sağlanması, iklime bağlı olmayan ve uzun ömürlü ürünlerin üretilmesi ve pazarlanması gibi birçok avantaja sahiptir. Sanayideki büyüme finans, ticaret, bilgi ve iletişim teknolojileri gibi hizmet sektörlerinin de gelişmesine neden olduğundan ekonomiler için lokomotif sektör konumundadır. Tarımın ülkemiz ekonomisinde öne çıkan sektör olduğu dönemde, kişi başına düşen milli gelir çok düşük seviyelerde seyretmiştir. Bu dönemde ulusal strateji ve politikalarda sanayileşme temel amacının üzerinde durulmuş ve bu süreçte tarımın payı giderek azalırken sanayinin payı hızlı bir şekilde artmıştır. Sanayi sektörü özellikle 24 Ocak Kararları ndan sonra çok hızlı ve istikrarlı oranlarda büyüyerek stratejik sektör haline gelmiştir. Sektör, günümüze kadar kriz yılları dışındaki her yılda reel olarak büyüyerek ülke GSYH sindeki payını %20,7 den %32,9 a çıkarmıştır. Bölgede tarım toplumundan sanayi ve hizmetler sektörüne geçiş ülke geneline nazaran daha yavaş gerçekleşmektedir. Bu durumun nedenleri Bölge sanayisindeki yapısal sorunlar ve özellikle Manisa daki verimli tarım arazilerine bağlı olarak hızlı gelişen tarım sektörüdür. Bununla birlikte Bölgedeki katma değer artışına, hizmetlerden sonra en çok destek sağlayan sektör sanayidir. Ayrıca; Bölge tarımsal kaynakları, yeraltı zenginlikleri ve coğrafi konumunun vermiş olduğu avantaj (sanayi yönünden gelişmiş şehirlere ve limanlara yakınlığı) sayesinde farklı sanayi alt sektörlerinin gelişmesi için önemli potansiyele sahiptir. Sanayi ekseni kapsamında sadece sanayinin temel kolu olan imalat sanayisindeki faaliyetler değerlendirilmeye alınmış; ortaya konan hedef ve stratejilerle üretim ile katma değerin arttırıldığı ve ticari ağların daha etkin kullanıldığı bir sanayi politikası amaçlanmıştır. Sanayi sektörü hammadde ve yarı mamul kullanımında rekabetçilik sarmalının diğer eksenlerinden tarım ve maden ile ilişki içerisindedir. Genel olarak tarım, gıda alt sektörünü; maden ise taş ve toprağa dayalı sanayiler alt sektörünü beslemektedir. Enerjide verimlilik ve altyapının geliştirilmesi sanayi üretimine daha ekonomik ve sürekli arz sunacağından, Ulaşım eksenindeki hedef ve stratejiler ise Bölgenin erişilebilirliğinin arttırılmasını ve lojistik altyapısının geliştirilmesini sağlayacağından bu iki eksendeki genel politikalar Sanayi eksenindeki hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesi için bütünleyicidir. Ayrıca Toplumsal Hizmetler ve Beşeri Kaynaklar politikaların uygulanması sanayi sektöründe ihtiyaç duyulan 166

169 işgücünün yetiştirilmesinde ve Bölgeye çekilmesinde etkili olacaktır. Sanayideki gelişmenin sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla, Çevre ekseni altında yer alan politikalarla eşgüdümün sağlanması önceliklidir. Tarım ülkesinden sanayi ülkesine geçmekte olan ülkemizde sanayi politikaları çok önem kazanmaktadır. Bu politikalar oluşturulurken hedefler ve amaçlar özenli seçilmeli; gerekli tedbir ve müdahaleler spesifik bir şekilde açıklanmalıdır. Zira bu dönemde sanayi sektöründe oluşturulacak ve uygulanacak herhangi bir politikanın çarpan etkileri ile birlikte değerlendirildiğinde ülkenin geleceğinde ciddi bir rol oynayacağı aşikârdır. Bu bakımdan sanayi sektörü ulusal ve uluslararası politikaların birçoğunda ekseriyetle değinilen konulardandır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) nda sermaye birikimi ve sanayileşme sürecinin hızlandırılarak yurtiçi tasarruflar, üretken yatırımlar ve üretim faktörlerinin verimlilik düzeyleri artırılacak; böylelikle cari açık makul düzeylere çekilecek denmektedir. (Md. 122) OKP de de belirtildiği gibi verimlilik düzeylerinin artırılması ve sanayileşme, cari açığın kapanmasında önemli faktörlerden biri olarak görülmektedir. Bu kapsamda Bölge Planı nda işletmelerde üretim süreçleri iyileştirilmesine ve üretim kapasitesi arttırılmasına yönelik öncelik oluşturulmuştur. Bu öncelik altında da toplam faktör verimliliğinin arttırılması tedbiri belirlenmiş olup gerekli müdahaleler oluşturulmuştur. OKP Madde 416 da küresel ölçekte sanayi ve hizmetler sektörlerinde bilgiye dayalı rekabet, etkisini belirginleştirmekte ve ekonomide yeni bir üretim yapısını elzem kılmaktadır denmektedir. Bu politikaya paralel olarak Plan da işletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması ve teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması tedbirleri oluşturulmuştur. Bu tedbirlerin uygulanmasının sonucunda sanayide daha çok bilgi kullanılırken Ar-Ge faaliyetlerine yönelim gerçekleşecek ve ekonomide gerekli görülen yeni bir üretim yapısının oluşturulması sağlanacaktır. OKP Madde 425 de Ar-Ge ve teknoloji politikalarının sanayide verimliliği yüksek sektörlere yönelik bir dönüşüm yaşanmasında başrol oynayacağı ve bu bağlamda bu politikaların başarısında en önemli etken olan yeniliğin oluşturulması açısından teşvik, KOBİ, fikri ve sınai mülkiyet, bilgi ve iletişim teknolojilerinin uyum içinde olması gerektiği belirtilmektedir. Bu açıdan Bölge Planı nda bu üst politika ile paralel olarak nitelikli sektörlerdeki üretim kapasitesinin arttırılması, üretimde makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması, firmalar arası bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi gibi tedbirler oluşturulmuştur. Sanayi sektörünün geliştirilmesinde kamu-sanayi işbirliğinin artırılması gerekmektedir. Kamusanayi işbirliğinde özellikle üniversite sanayi işbirliğinin geliştirilmesi stratejik bir önem arz etmektedir. OKP Madde 632 de Teknoloji geliştirme bölgelerinin yapısı ve işleyişi; üniversite sanayi işbirliğini, işletmeler arası ortak Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini ve yenilikçi girişimciliği en üst düzeye çıkarmak üzere etkinleştirilecektir denmektedir. Bölge Planı nda da bu husus ile paralel olarak teknoloji geliştirme, araştırma ve tasarım merkezlerinin kurulması tedbiri belirlenmiş ve bu tedbir ile ilgili gerekli müdahale ve projelerden bahsedilmiştir. Yine aynı tedbir OKP Madde 480 de belirtilen tüketime yönelik ihraç ürünlerinde özgün tasarım faaliyetleri özendirilecek, nitelikli tasarımcı yetiştirilmesi sağlanacak, patent tescili ve uluslararası marka oluşturulması desteklenecek, tanıtım ve pazarlama konusundaki destekler ihracatçıların ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilecektir maddesi ile de ilişkilendirilmiş olup 167

170 Bölge de üretilen ürünlerin hem teknolojik açıdan hem de tasarımsal açıdan katma değerinin artırılması adına müdahaleler belirlenmiştir. Öncelik 1.1: Bölgesel üretim altyapısı geliştirilecektir. Tedbir 1.1.A: Sanayi alanlarının oluşturulması ve faaliyete geçmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem İmalat sanayi, Bölgenin gelişimindeki lokomotif sektör olarak tanımlanmıştır. Bölgede üretim kapasitesinin arttırılması için mevcut durumda belirli merkezlerde yoğunlaşan sanayi alanlarının arttırılmasına ve daha etkin kullanılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bölgede gerçekleşecek yeni yatırımlara olanak sağlamak, sektörel yoğunluğun yüksek olduğu yerlerde sağlıklı yapılaşma ihtiyacını karşılamak, firmaların bir arada yer almasını mümkün kılmak amaçlarıyla yeni sanayi bölgelerinin kurulması ve mevcut bölgelerin faaliyete geçmesi gerekmektedir. Ayrıca kuruluş kararı alınan veya yeni faaliyete başlayan OSB lerde de altyapı ve imar eksikliklerinin giderilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut doluluk oranlarını da dikkate alacak şekilde ve maliyet etkinlik ilkesi dâhilinde bu çerçevede alınacak tedbirler ve yapılacak müdahaleler önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yeşil Üretim ve Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerindeki potansiyel arz eden ve yığınlaşılan sektörlerde nüfus ve hizmet kademelenmesi bakımından önceliklendirme yapılarak yeni ihtisas OSB lerin kurulması Üretime geçilmiş parsel sayısının oranı %75 in üzerindeki organize sanayi bölgelerinde yeni etapların kurulması veya bu ilçelerde yeni OSB lerin kurulması OSB kurulumunun öncelikli olmadığı ilçelerde yoğunlaşılan ve ihtiyaç duyulan sektör odağında küçük sanayi siteleri kurulması ve OSB dışı yeni sanayi alanlarının imara açılması Yeşil Üretim Alt Bölgelerinde mevcut karma sanayi alanları dışında kalan tarım ürünlerine dayalı sanayi alanları oluşturulması Üretim aşamasına geçmiş OSB lerde gerekli kamulaştırma ve temel altyapı çalışmalarının tamamlanması 168

171 Kuruluş kararı alınmış, ancak üretim aşamasına geçmemiş OSB lerde imar ve altyapı çalışmalarına başlanması Proje 2: Altıntaş İhsaniye Soma OSB leri Kurulması Projesi Mekânsal Dağılım Harita Açıklaması: Bölgedeki mevcut ve planlanan Organize Sanayi Bölgeleri ve ilçeler arası işbirliği sonucunda ortaya çıkan ve çıkması öngörülen Sanayi Gelişim Koridorları haritada gösterilmiştir. Tedbir 1.1.B: Bölgedeki işletme sayısının arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki üretim kapasitesinin arttırılması için mevcut işletmelere yenilerinin katılması ve sanayi sektöründeki canlılık ve rekabetin arttırılması gerekmektedir. Yeni işletmelerin kurulmasının üretim miktarını arttırmak gibi doğrudan etkisinin yanı sıra, iş gücü piyasasındaki hareketliliği tetiklemesi ve ticari ağların hacmini arttırması gibi dolaylı etkileri de bulunmaktadır. Bölgedeki üretim miktarının arttırılması için gereken altyapıyı sağlayacak, içsel 169

172 dinamiklerle büyümeyi destekleyecek yerli sermaye ile komple yeni yatırımların desteklenmesi; girişimcilere iş kurma ve geliştirme döneminde teknik ve maddi yardım sağlanması Bölge içindeki tasarrufların yatırımlara dönüşmesini sağlayacaktır. Ek olarak doğrudan yabancı yatırımların desteklenmesi Bölgenin üretim yapısında hedeflenen dönüşümün hayata geçirilmesinde önemli rol üstlenecektir. Bu doğrultuda, Bölgede yeni işletmelerin kurulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Doğrudan yabancı yatırımların, öncelikli olarak Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerine yönlendirilmesi Girişimlerin özellikle ilk yıllarındaki iş kurma ve geliştirme (kuluçka) döneminde teknik destek almalarının sağlanması ile iş kurma ve yönetme kabiliyetlerinin arttırılması Küçük ve orta ölçekli işletme kurmak için yapılan yatırımların tüm alt bölgelerde, büyük ölçekli işletme kurmak için yapılan yatırımların Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde önceliklendirilmesi Bölge genelinde iş meleklerinin kendilerinin veya destekleriyle yapılacak yatırımların desteklenmesi Mevcut şirketlerdeki çalışanların aynı sektörde faaliyet gösterecek şekilde kendi firmalarını kurmaya yönelik girişimlerinin (spin-off) desteklenmesi Proje 11: İllerde İş Geliştirme Merkezi Kurulması Projesi Öncelik 1.2 Sanayi ürünlerinin değeri arttırılacaktır. Tedbir 1.2.A İşletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Araştırma ve geliştirme faaliyetleri, üretilen malların özelliğini (nitelik, kalite ve tasarım gibi unsurları) geliştirdiğinden katma değerin arttırılmasını sağlamaktadır. Bölgedeki işletmelerde Ar-Ge harcamalarının ciroya oranı çok düşük seviyededir. İlk dönemlerinde ek bir maliyet olarak etki eden Ar-Ge faaliyetleri, sürecin devamında üretilen ürün ve ara mamullerdeki katma değeri ve karlılığı arttıracaktır. Özellikle katma değeri yüksek ara ürünlerin üretilmesi, bu ürünlerin ihracatını artırıp, ithalatını azaltacağından dış ticareti olumlu etkileyecektir. Ar-Ge faaliyetlerinde bulunan işletmeler araştırma ve geliştirme süreçlerinde çeşitli teşvik ve 170

173 muafiyetlerden de yararlanabilmektedir. Bu nedenlerle, işletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere işletmelerin ürünlerin nitelik, katma değer ve tasarım değerini arttıracak Ar-Ge çalışmalarının ve harcamalarının desteklenmesi Ar-Ge birimi bulunan ve Ar-Ge çalışmaları yapan işletmelerde Ar-Ge personeli sayısının arttırılması Alt Bölge bazında teknoloji düzeyini azaltan sektörlerde Ar-Ge faaliyetlerinin önceliklendirilmesi İşletmelerde Ar-Ge faaliyetleri için gerekli kurumsal ve fiziki altyapının oluşturulması Sanayi işletmelerinin üniversitelerle işbirliği yaparak ürettikleri ürünlerdeki katma değerin arttırılması ve bilginin ekonomik değere dönüştürülmesi amacıyla Bölgede üniversite-sanayi işbirliklerinin geliştirilmesi Tedbir 1.2.B Teknoloji geliştirme, araştırma ve tasarım merkezlerinin kurulması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Teknoloji geliştirme ve tasarım merkezleri, işletmelere Ar-Ge faaliyetleri için ihtiyaç duydukları ortamı sağlamaktadır. Ayrıca; endüstriyel tasarım çalışmaları ürünlerin nitelik ve işlevini geliştirerek yaratılan katma değeri arttırmaktadır. Üniversite-sanayi işbirliklerinin geliştirilmesine katkı sağlayacak teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması, ileri teknolojili ve tasarım yoluyla geliştirilmiş, katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesini sağlayacak, firmaların kullandıkları teknoloji düzeyini arttırmaları için fırsat yaratacaktır. Bunlarla birlikte bölgedeki sanayi varlığının dağınık olması, devam eden sanayi gelişimi, özel sektörün yeni ürünlerinin test ve uygulama geliştirme ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmalıdır. Bu doğrultuda, Bölgede teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Manisa da altyapı çalışmaları süren teknoloji geliştirme bölgesinin kurulumunun tamamlanarak faaliyete geçirilmesi 171

174 Mevcut laboratuvar ve araştırma/uygulama merkezlerinin geliştirilmesi ve modernizasyonu Yeterli talebin bulunduğu Teknoloji Odaklı ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerinde uzmanlaşılan sektör veya ürün odağında yeni laboratuvar ve araştırma/uygulama merkezlerinin kurulması Celal Bayar ve Dumlupınar Üniversitelerindeki kurulu teknoloji geliştirme bölgelerinin faaliyete geçmesi Teknoparklar arası farklı alanlarda uzmanlaşma ekseninde işbirliklerinin geliştirilmesi Proje 7: Afyonkarahisar ve Uşak Merkez ilçelerinde Afyon Kocatepe ve Uşak Üniversitelerinin girişimleriyle farklı alanlarda ihtisaslaşmış teknoloji geliştirme bölgelerinin kurulması Proje 10: İl Merkezlerinde Firmalar Arası Ar-Ge Ve Tasarım Merkezi Proje 13: Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi Mekânsal Dağılım Harita Açıklaması: Bölgedeki planlanan teknoloji geliştirme bölgeleri ve endüstriyel tasarım merkezleri belirtilmiştir. Söz konusu bölge ve merkezlerin hizmet sağlayacağı ve ihtiyaçları doğrultusunda uzmanlaşacağı alt bölgeler etki alanlarıyla ifade edilmiştir. 172

175 Tedbir 1.2.C Markalaşmanın ve kalite standardizasyonunun sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Piyasalarda markalı, kalite ve standardizasyon belgelerine sahip ürünler, tüketiciye verdiği güven nedeniyle özellikle gelir düzeyi orta ve yüksek kesim tarafından daha çok tercih edilmektedir. Oluşan güvenin karşılığında, marka ve belgenin ürüne kattığı katma değer ortaya çıkmaktadır. Markalaşmanın arttırılması ve kalite standardizasyonunun sağlanması, üretilen ürünlerin katma değerinin de artmasını sağlamaktadır. Bu yüzden, markalaşmanın ve kalite standardizasyonunun sağlanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Her alt bölge ve ilçe için öne çıkan ürünlerde markalaşmanın sağlanması Satışı yapılan ürünlerin değerinin ve bilinirliğinin arttırılmasına yönelik marka başvuru/tescillerinin arttırılması Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere patent danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi Yenilik ve buluşlarını korumak isteyen küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin, patentlere göre daha kısa süre ve maliyette tescil edilebilen faydalı model başvuru ve tescillerinin arttırılması Firmanın ürettiği ürünlere duyulan güvenin ve üretilen katma değerin arttırılmasına yönelik ürün kalite standardizasyon belgelerinin firmalarca alınmasının desteklenmesi Proje 8: Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi Tedbir 1.2.D Sektör ve ürün çeşitliliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Üretim zincirinde orta ve son sıralarda yer alan ürünler, ham maddelere göre daha fazla işlemden geçirildiği için daha yüksek katma değere sahiptir. Ayrıca üretim ve ihracat yapılan 173

176 sektör ve ürün sayısının arttırılması, hem ekonominin rekabet gücünü ve üretimini arttırmakta hem de krizlere karşı ekonomik kırılganlığı azaltmaktadır. Çoğu alt bölgede ülke ortalamasının altında teknoloji seviyesine sahip sektörler yoğunlukta olup; yüksek teknolojili üretim yapısına geçişi için düşük teknolojili sektörlerden yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere geçişin sağlanması gerekmektedir. Bunun yanı sıra ihracat potansiyeli bulunan ve/veya yüksek oranda ithalat yapılan sektörlerdeki üretimin arttırılması Bölgenin ihracat odaklı büyümesinin desteklenmesi için önemli bir unsurdur. Bu çerçevede; alt bölgelerde teknoloji düzeyini arttıracak; dış ticaret dengesini geliştirecek veya alt bölgelerde öne çıkan sektörlere yoğun olarak girdi sağlayan sektörlerde komple yeni ve tevsi yatırımlar ile uç ve ara ürünlerin üretiminin ve sektörel çeşitliliğin arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler 75 Küresel piyasalarda talep görecek, ihracat potansiyeli bulunan ve/veya ulusal ölçekte yoğun olarak ithal edilen ürünlerin üretiminin ve/veya bu sektörlerdeki modernizasyon ve ürün çeşitliliğinin desteklemesi Patenti olmayan, ülkede üretilmeyen veya çok düşük düzeyde üretimi yapılan ürünlerin Bölgede üretiminin desteklenmesi Küresel piyasalarda talep görecek, ihracat potansiyeli bulunan sektörlerde modernizasyon ve ürün çeşitliliğinin desteklenmesi Düşük teknoloji düzeyinde yoğunlaşan alt bölgelerde; orta-düşük, orta-yüksek ve yüksek teknolojili sektörlerin desteklenmesi Düşük ve orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşan alt bölgelerde orta-yüksek ve yüksek teknolojili sektörlerin desteklenmesi Alt bölgelerde potansiyeli bulunan, yakınsanabilecek ve alt bölgenin niteliğini arttıracak sektörlere geçilmesi ve bu sektörlerdeki üretimin arttırılması Alt bölgelerde öne çıkan veya rekabet gücü yüksek sektörlere girdi sağlayan sektörlerin desteklenmesi Öncelik 1.3. İşletmelerde üretim süreçleri iyileştirilecek ve üretim kapasitesi arttırılacaktır. Tedbir 1.3.A Toplam faktör verimliliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri 75 Alt bölge bazında teknoloji düzeyini arttıracak sektörler ile potansiyeli bulunan, yakınsanabilecek ve alt bölgenin niteliğini arttıracak sektörlerin listeleri sırasıyla Ek 11 ve Ek 10 da sunulmaktadır. 174

177 Stratejik Önem Bölgedeki işletmelerde girdilerin (emek ve sermaye) verimliliği oldukça düşük düzeydedir. İşletmelerin kullandığı girdilerin daha verimli kullanılması ve üretim süreçlerindeki kayıpların azaltılması; daha az maliyetle daha fazla üretimin yapılmasına imkân verecektir. Ayrıca firmaların kurumsallaşma düzeylerinin arttırılması, kalifiye ve deneyimli personel istihdamının sağlanması da üretim süreçlerinin daha verimli hale gelmesini sağlamaktadır. Bölgede, toplam faktör verimliliğinin arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler İşletmelerde istihdam edilen yükseköğretim mezunu kişilerin sayısının arttırılarak üretim süreçlerinin daha nitelikli hale getirilmesi İşletmelerde üretim sürecindeki uygulamalara hâkim ve pratik bilgiye sahip deneyimli personel sayısının arttırılarak üretim süreçlerinde verimin arttırılması İşletmelerin performans yönetim sistemine geçişlerinin desteklenmesi İşletmelerin bilgi işlem birimlerinin kurulumlarının ve bilgi-işlem personeli istihdamlarının desteklenmesi İşletmelerin kurumsallaşma ve kalite yönetim sistemlerini uygulamalarının ve bu kapsamdaki sertifikasyon belgelerinin temininin desteklenmesi Tedbir 1.3.B Üretimde makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Makine yoğun üretim süreçleri otomatik sistemleri kullandığından, emek yoğun süreçlere göre daha verimlidir. İşletmelerin sermaye mallarının ve makineleşme oranının arttırılması, daha fazla üretim yapılabilmesine olanak sağlamaktadır. Bölgede finansman kaynaklarının ve bilinç düzeyinin yetersizliğinden dolayı makineleşme yeterli düzeyde değildir ve bazı üretim aşamaları manuel olarak yapılmaktadır. Makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması, işletmelerin birim üretimdeki emek ihtiyacını azaltarak mevcut iş gücü ile daha fazla üretim yapılmasını sağlayacak, ortalama maliyet ve kayıpları düşürecek, Bölgedeki üretimi arttıracaktır. Bu doğrultuda makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması önceliklidir. 175

178 İlgili Müdahale ve Projeler Bölgedeki işletmelerin alt bölgeler bazında teknoloji düzeyini ve/veya niteliğini arttıran sektörlerde makine sayılarının ve fiziki büyüklüklerinin arttırılması Bölge işletmelerinin emek yoğun üretim süreçlerinden makine yoğun üretim süreçlerine geçmelerinin desteklenmesi Otomasyon sistemlerine geçilerek el değmeden gerçekleştirilen üretim süreçlerinin yaygınlaştırılması Bölgedeki makine ve ekipmanın modernizasyonunun daha fazla ve verimli üretime olanak sağlayacak şekilde yapılması Öncelik 1.4 Bölge içi ve bölgeler arası ticari ağlar geliştirilecektir. Tedbir 1.4.A Firmalar arası bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri Stratejik Önem Firmalar arasında bilgi paylaşımı, tecrübe aktarımı ve teknoloji transferlerinin yoğun olması firmaları eşit bilgi ve teknoloji seviyesine getirecek, bölgenin ulusal ve uluslararası rekabet gücüne önemli katkı sağlayacaktır. Ortak bilgi, deneyim ve teknoloji düzeyleri firmaları benzer yapıya getirdiğinden işbirliklerinin geliştirilmesi ve kümelenme faaliyetleri için zemin hazırlayacaktır. Bölgedeki firmaların personel, piyasa ve sektör bilgilerini derleyip paylaşmaları firmalar arasındaki ilişkileri ve bölgenin rekabet gücünü geliştirecektir. Ayrıca bölgedeki firmaların uluslararası piyasalarla entegrasyonunun arttırılması için yabancı ülkelerden yapılan bilgi ve teknoloji aktarımının arttırılması gerekmektedir. Bu çerçevede, firmalar arasında bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Sanayi öncelikli gelişme bölgelerinde organize sanayi bölgeleri bünyesinde teknoloji transfer ofislerinin kurulması Yurt dışından yapılan teknoloji transferlerinin sanayi öncelikli gelişim bölgelerinde arttırılması Bölgedeki firmaların ortak bilgi sistemleri kullanarak bilgi sistemlerini entegre etmeleri 176

179 Alt bölgeler bazında öne çıkan ve mekânsal yığınlaşmanın olduğu sektörlerde ortak danışmanlık faaliyetlerinin desteklenmesi Sanayi yapılaşmasının yoğun olduğu Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde firmaların koordinasyonunu sağlayacak kümelenme bilgi merkezlerinin kurulması Proje 18: Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası Teknoloji Transferi Merkezi Kurulması Projesi Tedbir 1.4.B Firmalar arası üretim işbirliklerinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri Stratejik Önem Firmaların çeşitli alanlarda işbirliği ile yaptıkları faaliyetler, firmalar arasında ortak iş yapma kültürünü geliştirecektir. Bu artış sayesinde beraber iş yapan çok sayıda firma ortak hareket ederek tek bir büyük firmanın sahip olabileceği rekabet gücüne erişecektir. Bu durum, firmaların tek başına gerçekleştirmelerinin zor olduğu büyük ölçekli faaliyetlere girişebilmelerini sağlayacak ve firmalar arasındaki işbirliği faaliyetlerinin hacmini genişletecektir. Ayrıca işbirlikleri, firmalar arasında mal ve hizmet işlemleri (girdi ve çıktılar) artacaktır. Bölgedeki firmaların tedarik, üretim, pazarlama ve satış süreçlerinde ortak ve koordineli hareket etmelerini sağlayacak, işbirlikleri geliştirmelerinde koordinasyon görevi yürütecek, yönlendirme ve destek sağlayacak faaliyetler bu doğrultuda önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Üretici birliklerinin kurumsal kapasitelerinin ve altyapılarının geliştirilerek etkinliklerinin arttırılması Firmalar arasında işbirliklerinin daha hızlı ve koordinasyon içinde yürütülmesine yönelik kurumsal yapıların (işbirliği büroları vs.) tesis edilmesi Alt bölgeler bazında öne çıkan ve mekânsal yığınlaşmanın olduğu sektörlerde kümelenme faaliyetlerinin desteklenmesi Organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri arasındaki işbirliklerinin geliştirilmesi Mekânsal olarak yığınlaşmanın bulunduğu sektörlerde kümelenme çalışmalarının yürütülmesi 177

180 Tedbir 1.4.C Firmalarda pazarlama yönetiminin ve müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri Stratejik Önem Firmaların pazarlama faaliyetlerini ve müşteri ilişkilerini geliştirmesi, satışları ve ticari ilişkileri artıracaktır. Geliştirilen pazarlama yönetimi ve müşteri ilişkileri, tüketici memnuniyetini de arttırarak firmalar arasında güven ortamına katkı sağlayacaktır. Bu sayede firmalar arasındaki işbirlikleri ve etkileşim artacak ve geliştirilecektir. Ayrıca; nihai tüketiciye yönelik satışlarda müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi, firmalar ile tüketiciler arasındaki ilişkinin daha etkin ve yoğun hale gelmesini sağlayacaktır. Bu nedenle, firmalarda pazarlama yönetiminin ve müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Firmalarda satış ve pazarlama temsilcisi istihdamının desteklenmesi Firmalardaki satış ve pazarlama faaliyetlerini yürüten personelin niteliklerinin arttırılması Firmaların reklam ve tanıtım faaliyetleri için ayırdıkları bütçelerin arttırılması Firmalarda satış ve pazarlama birimlerinin kurulmasının desteklenmesi 178

181 4.2 TARIM REKABETÇİLİK SARMALI Tarım, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, uygun koşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması faaliyetlerinden oluşmaktadır. İlk çağlardan beri temel üretim ve geçim kaynağı olması nedeniyle birincil ekonomik faaliyetler olarak da nitelendirilmektedir. İnsanlık tarihinde ilk dönemlerde avcılık ve toplayıcılık olarak ortaya çıkan tarımsal faaliyetler ticari amaçtan çok hayatta kalmak için gereken besinlerin temini amacıyla kullanılmıştır. Daha sonraları ticari faaliyetlere konu olmaya başlayan tarım; özellikle Avrupa Birliğinin Ortak Tarım Politikasını geliştirmesi ve ürünlerin fiyatlarında son yıllarda çeşitli sebeplerle ortaya çıkan hızlı artışlar nedeniyle önemli bir sektör haline gelmiştir. Özellikle tarımsal ürünlerin doğrudan veya işlenerek yiyecek ve içecek amaçlı temel gereksinimleri karşılaması bu sektörü vazgeçilmez kılmaktadır. Ülkemizde sanayileşme sürecinin uzun yıllar boyunca yavaş ilerlemesi, verimli ve mikroklima iklim özelliklerine sahip tarım arazilerinin bulunması nedenleriyle tarımsal üretimde miktar ve çeşitlilik yönünden başarı sağlanmıştır. Böylece tarım, ülke ekonomisinde en çok istihdam ve üretime sahip sektör haline gelmiştir. Özellikle kırsal alanlarda yaşayanların temel geçim kaynağı tarımdır. Bölge, özellikle verimli bir tarım arazisi olan Gediz Havzası nın büyük bölümünü kapsaması nedeniyle tarımsal üretimde uzmanlaşarak, ülke genelinde en çok tarımsal katma değer üreten Düzey-2 Bölgesi olmuştur. Ayrıca; Bölge illerinin farklı nitelikteki topraklara ve coğrafi özelliklere sahip olması Bölgede tarımsal ürünlerin çeşitliliğini arttırmaktadır. Bu durum; büyük ölçekli tarım şirketlerinin kurulmasına da neden olmaktadır. Özellikle son yıllarda bu şirketlerin ve bazı kooperatiflerin üretim süreçlerini Avrupa Birliği nin standartlarına uyumlu hale getirmesi Bölgenin tarım ve tarıma dayalı sanayi ürünlerindeki ihracatını arttırmıştır. Bitkisel ve hayvansal üretim ile arıcılık, tıbbi-aromatik bitkiler ve su ürünlerinin değerlendirildiği eksende, Bölgede öne çıkan tarıma dayalı sanayi ürünleri de ele alınmaktadır. Eksendeki temel odak noktası sektördeki istihdamın azaltılarak, üretilen katma değerin arttırılmasıdır. Bu kapsamda verimli, kaliteli, katma değeri yüksek ürünler üreten, altyapısı ve işbirliği ağları gelişmiş ve pazarlama kabiliyeti yüksek bir tarım politikası geliştirilmiştir. Tarım sektörü, üretim aşamasında emek ve toprak kullanımı odaklı olması itibarıyla sanayi sektöründen farklılaşması ile iklim ve doğal koşullara bağımlılığı nedenleriyle ayrı bir eksende ele alınmıştır. Eksen kapsamındaki hedef ve stratejilerin gerçekleştirilmesinde Sanayi, Ulaşım, Beşeri Sermaye, Enerji ve Çevre eksenleri ile doğrudan; Maden ve Turizm eksenleri ile dolaylı olarak ilişkilidir. Sanayi sektörü hem tarımın girdilerini kullandığından, 179

182 hem de tarım makinelerini ürettiğinden Tarım ekseni, Sanayi ekseni ile iki yönlü ilişkidedir. Beşeri Sermaye ekseni tarım sektöründe istihdam edilenlerin niteliğinin geliştirilmesi; Enerji ekseni ise üretim süreçlerinde ihtiyaç duyulan girdilerden biri olarak kullanılmasından dolayı Tarım eksenindeki hedef ve stratejilerin uygulanmasında önemli rol oynamaktadır. Ulaşım eksenindeki lojistik altyapıların geliştirilmesi Tarım eksenindeki hedef ve stratejilerle ilişki içerisindedir. Ayrıca; Çevre ekseni tarım sektörünün üretim süreçlerindeki kirlilik hususuyla ilgili politikalar içerdiğinden bu eksenle Tarım ekseni arasında bir ilişki söz konusudur. Turizm ekseni ile de kırsal alanlardaki yerel değerlerle ilgili politikalarından dolayı kısmi bir ilişki içerisindedirler. Türkiye de tarımsal üretim, tarımsal katma değer ve istihdamda üst sıralarda yer alan Bölge ulusal tarım politikalarından yüksek ölçüde etkilenmektedir; bu yüzden bölgesel politikalarla ulusal politikalar uyum içerisinde olmalıdır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) nda tarımsal üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve verimliliğin artırılması durumunda ülkemizde dünya fiyatlarının üzerinde seyreden gıda fiyatlarının düşebileceği belirtilmektedir. (Madde 67) Ayrıca bu durumda artan nüfusu ve gelirinin yanı sıra kültürel yakınlığıyla önemli bir potansiyel taşıyan Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu nun, Türkiye için önemli bir pazar haline gelmesinde büyük rol oynayacağı anlaşılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında hem üretim maliyetlerinin düşürülmesi hem de verimliliğin artırılması için Plan da tarımsal üretimin, verimliliğin ve katma değerin artırılmasına yönelik öncelik koyulmuştur. Bu öncelik kapsamında modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması, tarımsal girdi kalitesinin yükseltilmesi gibi kritik tedbirler belirlenmiştir. OKP Madde 102 de tarımsal işletmelerde çok parçalılık ve ölçek sorunlarının giderilmesi, üretici örgütlülüğünün güçlendirilmesinden bahsedilmektedir. Yine Plan ın 759. maddesinde çok sayıda dağınık parsellerden oluşan tarım işletmelerinde bütünlüğün sağlanması, arazi parçalanmasının önüne geçilmesine yönelik hukuki ve kurumsal düzenlemelerin yapılacağına vurgu yapılmaktadır. Bu politika ile paralel olarak Bölge Planı nda tarımsal arazi ölçeğinin büyütülmesi tedbiri ve tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirliklerinin geliştirilmesi önceliği belirlenmiştir. Bu sayede çok parçalılığın önüne geçilebilecek ve tarımsal üreticiler çok daha güçlü olabileceklerdir. OKP de tarla içi geliştirme hizmetleri etkinleştirilerek sulama oranının artırılması, mevcut su iletim ve dağıtım tesislerinde toprak kanallar ile klasik sistemler yenilenerek kapalı sisteme geçişin hızlandırılması ve tarla içi sulamalarda modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması amaçlanmıştır. (Madde 760) Bu amaca paralel olarak Bölge Planı na sulanan arazi miktarının artırılması tedbiri kapsamında su kaynaklarının araştırılması ve sulama altyapısının geliştirilmesine yönelik müdahaleler koyulmuştur. 180

183 OKP de, sertifikalı üretim yöntemlerine önem verileceğinden bahsedilmektedir. (Madde 763) Bölge Planı nda da buna yönelik doğrudan bir tedbir belirlenmiştir ve gerekli müdahaleler oluşturulmuştur. Tarımsal ürünlerde farklılaşma tarımsal katma değerin artırılmasında en önemli etkenlerden biridir. Özellikle son yıllarda nanoteknoloji ve biyoteknoloji uygulamalarıyla tarımsal katma değerli üretim doğrudan sanayi ile iç içe hale gelmiştir. Bu bağlamda OKP de katma değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesine, gen kaynaklarının korunmasına, ıslah çalışmalarına, nanoteknoloji ve biyoteknolojiye yönelik araştırmalara öncelik verilecek, tarım ve gıda odaklı teknoparklar ile sektörel teknoloji platformlarının tesis edilmesi sağlanacaktır, denmektedir. (Madde 767) Bölge Planı nda da OKP deki bu politika ile paralel olarak modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması ve katma değeri yüksek geleneksel üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması tedbirleri oluşturulmuştur. Hayvansal üretimin önemli basamaklarından biri hayvansal yem maliyetleri ve kalitesidir. Hayvansal yem maliyetlerinin azalması ve kalitesinin artmasıyla Bölge de hayvancılık gelişecek ve hayvancılıktan elde edilen katma değer, verimlilik ve gelir artacaktır. OKP Madde 773 de çayır ve mera alanlarının tespit, tahdit, tasnif ve ıslah çalışmaları hızlandırılarak daha etkin ve verimli kullanımı sağlanacağından, yem bitkisi ihtiyacının üretim ve ürün çeşitliliğindeki artışla karşılanacağından bahsedilmektedir. Bu amaçla paralel olarak Bölge Planı nda da mera alanlarının ıslah edilmesi tedbiri koyulmuştur ve gerekli müdahaleler belirlenmiştir. Öncelik 2.1 Tarımsal üretimde verimlilik, katma değer ve kalite arttırılacaktır. Tedbir 2.1.A Modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgede verimlilik, katma değer ve kalitenin arttırılması amacı doğrultusunda modern üretim yöntemlerine geçiş yapılması gerekmektedir. Tarımsal üretimde mekanizasyona geçilmesi, sulamada suyun daha etkin yöntemlerle kullanılması, gübreleme ve ilaçlamada çevreye en az zarar veren entegre yöntemlerin seçilmesi ile ifade edilebilecek olan modern üretim teknikleri, işletmelerin daha karlı ve verimli çalışmalarını sağlamaktadır. Modern üretim teknikleri, Bölge kaynaklarının etkin kullanımı ve tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin sağlanması açısından da son derece önemlidir. Bölge tarımında modern üretim teknikleri açısından önemli bir 181

184 potansiyel bulunmasına rağmen, henüz istenilen seviyeye ulaşılamadığı görülmektedir. Bu doğrultuda, modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Ekonomisi büyük ölçüde geleneksel tarımsal üretime bağlı olan Banaz, Demirci ve Simav alt bölgeleri öncelikli olmak üzere tarımsal üretimde danışmanlık hizmetleri sunulması Modern sulama tekniklerinin yaygınlaştırılması, damla sulama ve yağmurlama sulama yöntemlerine geçişin sağlanması Tarımsal üretimde makineleşmenin teşvik edilmesi Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Akhisar, Demirci ve Uşak alt bölgelerinde örtü altı tarımın geliştirilmesi Proje 3: Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Termal Seracılık Merkezi Projesi Proje 17: Akhisar - Sandıklı Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi Tedbir 2.1.B Katma değeri yüksek, geleneksel üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır Stratejik Önem Bölgedeki çalışanların yarısının istihdam edildiği tarım sektörünün, Bölge ekonomisinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Gediz, Akarçay ve Büyük Menderes gibi havzaların önemli kısmını barındıran Bölgedeki bazı yörelerin, verimli arazileri ve sanayi yönünden fazla gelişmemiş olmaları nedeniyle çeşitli kirleticilerin etkili olmaması organik tarım için ciddi bir potansiyel oluşturmaktadır. Organik üretim ve iyi tarım uygulamalarının gerçekleştirilmesi söz konusu yörelerdeki tarımsal katma değeri ve verimi arttıracak yöntemleri içermektedir. Bu açıdan özellikle tarımsal gelişime açık ve kirliliği düşük alt bölgelerde katma değeri yüksek, geleneksel üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tarımsal arazilerin kirlilik açısından organik tarım uygulamalarına elverişli olduğu Bolvadin ve Demirci alt bölgeleri öncelikli olmak üzere organik tarım uygulamalarına geçilmesi Bölge genelinde iyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması Proje 9: İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi 182

185 Tedbir 2.1.C Ürün kalite ve standartlarının geliştirilmesi, sertifikasyonların yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Tarımsal ürünlerin yurt içi pazarlamasında zaman zaman ürün fazlalığı ya da kalite bozuklukları nedeniyle fiyat düşüşleri yaşanmaktadır. Bu dönemlerde yurt dışı pazarlar fiyat ve pazarlama açısından cazip hale gelmektedir. Ancak, gıda güvenliği ve ürün kalite standartları özellikle uluslararası pazarlamada tarife dışı teknik engeller olarak sıklıkla ortaya çıkmaktadır. Bölgede üretilen bazı tarımsal ürünlerde uluslararası standartlara uygun ilaç ve gübre kullanımı olmaması sebebiyle ihracat potansiyeli tam olarak değerlendirilememekte, ürünler daha düşük fiyattan iç pazarda satılmaktadır. Tarımsal pazarlamada düşük kaliteli ürünler, standart olmayan üretim ve sertifikaların olmaması markalaşma hedefini de olumsuz etkilemektedir. Bu çerçevede ürün kalite ve standartlarının geliştirilmesi ve sertifikasyonların yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Hayvan ve bitki hastalıklarıyla mücadelede katkı/kalıntı sorununu da minimize edecek, çevre ve maliyet etkin entegre yöntemlerin kullanılması Yeşil Üretim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere, yurt dışı pazarlar tarafından sıklıkla talep edilen sertifikaların alınması konusunda (GLOBALGAP, BRC, Helal, Kosher vb.) üretici örgütleri ve üreticilere teknik destek sağlanması Mevcut analiz laboratuvarlarının akreditasyonu, sayı ve kapasitelerinin arttırılması Yeşil Üretim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere, gerekli alanlarda yeni akredite araştırma ve analiz laboratuvarlarının kurulması Tedbir 2.1.D Tarımsal girdi kalitesinin iyileştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler 183

186 Stratejik Önem Girdi kullanımı ürün kalite ve verimliliğini, dolayısıyla da maliyet ve satış fiyatını etkileyen en önemli faktörlerin başında gelmektedir. Kullanılacak girdi kalitesinin artırılması ile Bölge üretiminde verimliliğin ve kalitenin artması, buna karşılık maliyetlerin düşmesi beklenmektedir. Kaliteli ve standart ürün üretiminin artırılması ile Bölge genelinde pazarlamada rekabet üstünlüğü kazanılabileceği gibi, maliyetlerin düşürülmesi hem rekabet avantajını hem de karlılık artışını beraberinde getirecektir. Bu bağlamda bitkisel ve tarımsal üretimde kullanılan her türlü girdi kalitesinin iyileştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Sertifikalı tohum kullanımının yaygınlaştırılması, kullanılan tohum kalitesinin arttırılması Girdi üretiminde faaliyet gösteren firmaların Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi Üretime uygun tohum ve yem kullanılmasının teşvik edilmesi ve gerekli danışmanlık desteğinin sağlanması Verimi yüksek damızlık hayvanların seçiminin teşvik edilmesi ve gerekli danışmanlık desteğinin sağlanması Sertifikalı yem kullanımının yaygınlaştırılması, kullanılan yem kalitesinin arttırılması Tedbir 2.1.E İlk işleme tesislerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Ürünlerin üretimden sonraki aşamaları da kaliteleri üzerinde önemli bir etkide bulunmaktadır. Üretilen ürünlerin katma değerinin yükseltilmesi için ürünlerin sınıflandırılması ve derecelendirilmesi yoluyla standart hale getirilmesi ve uygun bir şekilde ambalajlanması gerekmektedir. Standart hale getirilen ve ambalajlanan ürünler, kalite sınıfına göre fiyatlandırılma ve daha rahat pazarlama avantajına sahip olmaktadır. Bölge genelinde depolama, standardizasyon ve ambalajlama konularında tespit edilen eksiklikler ürünlerin bir bölümünün üretimden sonra bozulmasına ve pazar değerini kaybetmesine yol açmaktadır. Üretim sonrası yapılacak uygulamalar kalitenin korunmasının yanı sıra makineli standardizasyon ve uygun ambalajlama ile Bölgedeki ürünlerin pazardaki katma değerlerinin artırılmasını da sağlayacaktır. Bölgede geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasına ilişkin tedbir ve müdahaleler önceliklidir. 184

187 İlgili Müdahale ve Projeler Meyve ve sebze üretiminde önde gelen Demirci, Bolvadin ve Akhisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere; bölge genelinde tasnif, ambalajlama ve kurutma tesislerinin sayı ve kapasitelerinin arttırılması Süt üretiminin yoğunlaştığı Akhisar, Banaz, Simav, Sandıklı ve Afyonkarahisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere; Bölge genelinde süt toplama merkezlerinin kurulması, sayı ve niteliklerinin arttırılması 4. kademe ilçeler, köy ve beldeler öncelikli olmak üzere soğuk hava depolarının yaygınlaştırılması ve kalitelerinin arttırılması Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı alt bölgeler öncelikli olmak üzere; bölge genelinde et üretimi soğuk zincirlerinin kurulması; mevcut tesislerin modernizasyonu Tarım işletmelerindeki boylama, derecelendirme gibi standardizasyona yönelik alet, ekipman ve makinelerin kapasitelerinin arttırılması ve modernizasyonu Öncelik 2.2 Tarımsal altyapı iyileştirilecektir. Tedbir 2.2.A Arazi ölçeğinin büyütülmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgenin tarımsal verimliliğinin ve karlılığının önündeki en önemli engel tarım işletmelerinin küçük ölçekli olmasıdır. İşletme ölçeğinin küçüklüğünün yanı sıra arazilerin çok parçalı olması ekonomik ölçekte tarımsal faaliyet yapılamamasına, mekanizasyonun zorlaşmasına, maliyetlerin yükselmesine, pazarlama sorunlarının yaşanmasına ve işletmelerin pek çoğunun geçimlik tarım işletmesi yapısında kalmasına neden olmaktadır. Tarımsal altyapının iyileştirilmesi tarımın gelişmesi, rekabet gücünün arttırılması ve üreticileri küçük çiftçi olmaktan çıkartıp, ekonomik üretim yapan birimler haline getirmek açısından öncelikli konuların başında gelmektedir. Bu doğrultuda, arazi ölçeğinin büyütülmesi kapsamındaki tedbir ve müdahaleler önceliklidir. 185

188 İlgili Müdahale ve Projeler Arazilerin sınır sorunlarının bulunması ve kadastrosu tamamlanmamış arazi varlığının fazlalığı dolayısıyla Kütahya Merkez, Simav ve Bolvadin alt bölgeleri öncelikli olmak üzere; Bölge genelinde arazi toplulaştırma çalışmalarını gerçekleştirmek amacıyla toprak ve su kaynaklarının etüdü, haritalandırması, sınıflandırılması ile arazi ıslahı ve arazi kullanım planlarının yapılması Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere arazi toplulaştırma çalışmalarının yapılması ve parsel sayılarının azaltılması Tarım işletmelerinde ortak üretimin teşvik edilmesi Tedbir 2.2.B Sulanan arazi miktarının artırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Tarım arazilerinin sulanması ile verimde ciddi bir artış elde edilebildiği gibi, sulu alanlarda üretilen ürün çeşidi ile kalitesini arttırmak ve yıl içerisinde birden fazla ürün elde etmek mümkün olmaktadır. Bölge genelinde tarımın istihdamdaki payı %46 iken, Bölge genelinde sulu tarım arazisi toplam tarım arazilerinin %28,33 ünü oluşturması, tarımdan elde edilen katma değeri sınırlamaktadır. Tarımsal üretimin Bölge ekonomisindeki önemi düşünüldüğünde sulanan tarım alanlarının arttırılması ve yeterli düzeyde sulama sağlanmasına yönelik projelerin geliştirilmesi ve uygulanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yeni su kaynaklarının araştırılmasına yönelik çalışmaların yapılması Mevcut sulama altyapılarının iyileştirilmesi Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere sulama yapmaya olanak sağlayacak gölet ve baraj sayılarının arttırılması Kuyu suyu kullanımının yaygınlaştırılması 186

189 Tedbir 2.2.C Mera alanlarının ıslah edilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Et ve süt üretimi Bölge tarımında önemli bir yer tutmaktadır. Hayvansal üretimin verimli ve karlı olmasının birinci koşulu hayvancılık sektörünün en önemli girdisi olan yemin yeterli miktarda, kaliteli ve ucuz bir şekilde temin edilmesidir. Hayvan beslemede karşılaşılan sorunların başında yem, özellikle de kaba yem yetersizliği gelmektedir. Bu yemler içinde çayır-mera otları önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle yaz aylarında çayır ve meralarda otlatılan hayvanların verimliliğinin daha yüksek, hayvansal ürün maliyetlerinin ise daha düşük olduğu bilinmektedir. Çayır ve mera alanlarının iyileştirilmesi ile Bölge hayvancılığının daha sürdürülebilir bir yapıya kavuşması ve rekabet gücünün arttırılması sağlanacaktır. Bu doğrultuda, Bölgede mera alanlarının ıslahı önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Mera, yaylak ve kışlakların tespit ve tahditlerinin yapılması, belediye ve köy tüzel kişiliklerine otlatma amacıyla kullanmak üzere tahsis edilmesi Hayvansal üretimin ağırlıkta olduğu ve meraların toplam tarım arazisi içerisindeki payının yüksek bulunduğu Bolvadin, Kütahya Merkez ve Sandıklı alt bölgeleri öncelikli olmak üzere, bölge genelinde meraların verimliliklerinin arttırılması Meraların kullanımının, belirlenecek kurallara uygun şekilde gerçekleştirilmesinin sağlanması Yeni çayır ve mera alanlarının tesis edilmesi Mera, kışlak ve yaylakların korunması ile ilgili olarak sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yapılması 187

190 Öncelik 2.3 Tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirlikleri geliştirilecektir. Tedbir 2.3.A Tarımda örgütlenme ve örgüt etkinliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Bölge genelinde tarımsal üretimde pek çok sorunun temelinde yatan neden işletmelerin küçük ölçekli olması ve üreticilerin genel eğitim düzeylerinin düşük olmasıdır. Bu durum, üreticilerin ölçek ekonomilerinden yararlanmalarını engellemekte ve ürünlerini pazarlarken pazarlık gücünden yoksun olmalarına neden olmaktadır. Tarım üreticilerinin ölçeklerinden kaynaklanan zayıf yönlerinin bertaraf edilmesinin en etkili yolu örgütlenmelerini sağlamaktır. Örgütlenme yoluyla işletmelerin maliyetlerini düşürmeleri, bilgiye ulaşmaları, ürünlerini pazarlamaları ve pazarlık gücü kazanmaları kolaylaşmaktadır. Bu bağlamda örgütlenmenin sağlanması, mevcut örgütlerin etkinliğinin artırılması, yeniliklerin ve gelişmelerin yakından takip edildiği ve yaratıldığı üniversiteler ile üretici örgütleri ve üreticiler arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tarımsal desteklerde örgütlü üreticilere öncelik verilmesi Tarımsal üretici örgütlerinin yönetim yapılarının güçlendirilmesine yönelik eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin sunulması Üniversitelerin ziraat fakülteleri ve ilgili diğer birimlerinde üretici örgütleri ile üreticilere yönelik danışmanlık ve eğitim birimleri oluşturulmasının teşvik edilmesi Üniversitelerin ilgili fakülte ve yüksekokulları ile üretici ve üretici birlikleri arasında işbirlikleri geliştirilmesi Organize hayvancılık bölgelerinin kurulması Üretici örgütleri tarafından tarımsal arazilerde uygun ürün araştırmaları yapılması 188

191 Tedbir 2.3.B Tarım işletmelerinde teknik kapasitenin güçlendirilmesi ve şirketleşmenin sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Yeni ve doğru tarımsal üretim tekniklerinin kullanılması ve tarım sektöründeki gelişmelerin izlenmesi verimlilik ve kalite artışı kadar maliyetlerin düşürülmesi ve sürdürülebilirliğin sağlanması için de önemlidir. Bölge genelinde tarımsal işletmelerin büyük çoğunluğu küçük aile işletmesidir. Tarımsal üretimde şirketleşme oranı çok zayıf olup, şirketleşmenin daha büyük ölçekte çalışılması, daha profesyonel yönetim sağlanması ve pazarlama olanaklarına kavuşulması gibi avantajları olacaktır. Bölge üreticilerinin bitkisel ve hayvansal üretim konusunda teknik kapasitelerinin arttırılması ile üretim ve pazarlama etkinliğinin artırılması için işletmelerin şirketleşmelerinin sağlanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Veteriner ve ziraat mühendisi istihdamının arttırılması ve Bölge üretim desenine uygun yetiştirilmelerinin desteklenmesi Bireysel üreticilerin ve aile şirketlerinin kurumsallaşmasına yönelik teknik ve mali desteklerin sağlanması İşletmelerde üretim planlamasının teknik altyapısının geliştirilmesi İşletmelerin kurumsallaşma sertifikaları almalarının desteklenmesi Tedbir 2.3.C Tarımsal faaliyet kollarında çeşitliliğin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Tarım işletmelerinde ihtisaslaşmanın avantajları olmasına karşılık, özellikle küçük ölçekli tarım işletmelerinin yoğun bulunduğu bölgelerde üretici örgütlenmesi ve şirketleşme başarılamıyorsa üretim faaliyetlerinde farklılaşmaya ve çeşitlendirmeye gidilmesi gerekmektedir. Tarımsal faaliyet kollarının çeşitlendirilmesi ile doğal ve tarımsal risklerin 189

192 azaltılması, işletmeye sürekli nakit girişinin sağlanması, işletmelerdeki iş gücünden yıl boyunca yararlanılması ve tarımsal gelirin artırılması sağlanmaktadır. Tarımsal işletmelerin faaliyet kollarında çeşitlendirmeye gidilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Ormanlık alanların fazla olduğu Kütahya, Simav, Uşak, Banaz, Demirci, Manisa ve Akhisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere tıbbi ve aromatik bitkiler toplayıcılığı ve yetiştiriciliğinin geliştirilmesi Su kaynakları ve su ürünleri üretme potansiyeli yüksek olan Simav, Bolvadin ve Akhisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere su ürünleri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi, su kaynaklarının kirlenmesinin önlenmesi ve avcılığın kontrollü bir şekilde yapılması Arıcılığın ve bal üretiminin yaygınlaşmaya başladığı Manisa ve Afyonkarahisar alt bölgelerinde arıcılık faaliyetlerinin teşvik edilmesi Tarım arazilerinden daha verimli üretim yapılabilecek ürünlere yönelerek çeşitliliğin arttırılması Öncelik 2.4 Tarımda pazarlama kabiliyeti arttırılacaktır. Tedbir 2.4.A İşletmelerin pazarlama becerilerinin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Bölge genelinde en fazla üzerinde durulan sorunların başında pazarlama konusu gelmektedir. Üreticilerin üretmiş oldukları ürünlere pazar bulamaması ya da bulmuş oldukları pazarlardan değer fiyat elde edememeleri tarımsal gelirin düşmesine neden olmaktadır. Özellikle tarımsal ticarete dâhil olan aracı kuruluşlar nedeniyle, tarım faaliyetlerinden elde edilen gelir tabana yayılamamaktadır. Küçük ölçekli işletmeler genelde yeterli pazarlama performansı gösterememektedir. Bu doğrultuda işletmelerin pazarlama kapasitelerinin arttırılmasına yönelik tedbirler önceliklidir. 190

193 İlgili Müdahale ve Projeler Bireysel üreticilere ve özellikle üretici örgütlerine hizmet verecek olan ortak pazarlama kuruluşlarının kurularak pazar çeşitliliğinin sağlanması, yurt dışı işbirliklerinin geliştirilmesi Üretici örgütlerinin profesyonel pazarlama elemanları ile çalışmalarının desteklenmesi; satış danışmanı istihdam oranlarının arttırılması Üretici örgütlerine pazarlama konularında danışmanlık desteği verilmesi Sözleşmeli tarımın yaygınlaştırılması Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin yaygınlaştırılması Tedbir 2.4.B Yöresel ürünlerde markalaşmanın sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Bölgede kiraz, et ürünleri, zeytin vb. yöresi ile ünlenmiş önemli ürünler bulunmaktadır. Bu ürünlerden bazılarına coğrafi işaret alınmış olmakla birlikte Bölgede yöresel ürünler yönünden ciddi bir potansiyel bulunmaktadır. Dünya genelinde özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde ve Amerika da yöresel ürünlerin markalaşma çalışmaları ile yüksek bir katma değer yaratılmaktadır. Doğru ve etkin markalaşma çalışmaları ile belli bir bölgeyi tek bir ürüne dayalı olarak kalkındırmak mümkündür. Dolayısıyla markalaşma konusunda yapılacak çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Ürün tanıtım çalışmalarına destek verilmesi Her alt bölgede öne çıkan ürünlere yönelik markalaşma çalışmalarına danışmanlık desteği verilmesi Her alt bölgede öne çıkan ürünlere yönelik coğrafi işaret alınması konusunda danışmanlık desteği verilmesi Yöresel kimlikler oluşturularak ticari değerlere dönüştürülmesi 191

194 4.3 TURİZM REKABETÇİLİK SARMALI Turizm, çok yönlü aktivitelerden oluşan farklı hizmet ve ürünleri barındıran bir sektördür. Düzenli ve sürekli olarak gelişen turizm sektörü, diğer sektörlerin girdilerini kullanmasının yanı sıra birçok sektörü doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Bu özelliği nedeniyle, çağdaş bir tüketim ürünü olan turizm; ülke ve bölge ekonomilerine katkı sağlamakta ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde bir tanıtım ve gelir kaynağı olarak görülmektedir. Dünyadaki toplumsal ve ekonomik gelişmeye paralel olarak, kişi başına düşen gelirin yükselmesi, ulaşım araçlarının hız ve kapasitesinin artması, bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi, çalışma koşullarının iyileşmesi gibi faktörler turizm sektörünün büyümesini sağlamaktadır. Ülkelerin, turist profilindeki ve tercihlerindeki değişikliklerin oluşturduğu yeni eğilimlere cevap verebilmeleri ve dünya turizm hareketlerinden daha fazla pay alabilmeleri için turizmi çeşitlendirme politikaları gündeme gelmektedir. Önümüzdeki on yıl içerisinde dünyada turizm en hızlı büyüyecek sektörlerden biri konumundadır. Son yıllarda Türkiye turizm sektöründeki gelişmelerle birlikte, dünyadaki en başarılı örneklerden biri haline gelmiştir. Gelen turist ve geceleme sayıları, iç ve dış turizm gelirleri, turizm yatırımları ve konaklama kapasitesindeki artışlar gibi önemli göstergeler bu durumu doğrulamaktadır. Sağlık ve termal turizm, dağ ve doğa turizmi, kültür ve tarih turizmi, yayla turizmi, kırsal ve ekoturizm, kongre ve fuar turizmi, inanç turizmi gibi turizm türlerine ev sahipliği yapan Bölge, ülke içinde özel bir yere sahip olmasına rağmen, bu potansiyelini harekete geçirememektedir. Bu nedenle, Bölgenin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerleri, koruma-kullanma dengesi içinde değerlendirilerek, turizm alternatiflerinin geliştirilmesi ve Bölgenin turizmden alacağı payın arttırılması gerekmektedir. Bu eksende yer alan hedef ve stratejilerle turizm sektörü, kaynakların noktasal ölçekte planlanması yerine gelişim aksları boyunca turizm koridorları, turizm alt bölgeleri, sağlık turizmi, tarih turizmi ve ekoturizm bölgeleri oluşturacak şekilde ele alınmaktadır. Böylelikle kaynakların etkin kullanılması sağlanarak, kapsamlı, gerçekçi ve sürdürülebilir bir turizm politikası oluşturulmaktadır. Emek yoğun bir sektör olan turizmde nitelikli işgücüne olan talep oldukça fazladır. Bu nedenle sektörün ihtiyaçlarına uygun işgücünü yetiştirmek ve istihdam etmek adına yapılacak müdahalelerin tamamı Beşeri Sermaye ekseninde yer alan hedef ve stratejilerle örtüşmektedir. Bununla birlikte, Bölgenin turizmde sahip olduğu potansiyelin harekete geçirilmesi ve bunun sürdürülebilir olması için Toplumsal Hizmetler, Ulaşım, Enerji ve Çevre başta olmak üzere diğer eksenlerde öngörülen kentsel gelişmenin sağlanması gerekmektedir. Özellikle termal, sağlık ve tarih turizminin yaygın olduğu Bölge de turizmi geliştirmek için Bölge Planı nda çeşitli öncelik ve tedbirlere yer verilmiştir. Bu öncelik ve tedbirlerin üst ölçek planlarla da uyumlu olması konusuna ayrıca özen gösterilmiştir. Turizmin gelişmesi için en başta gelen koşullardan biri turizm tesislerinin ve turizm altyapısının kalitesinin iyi olmasıdır. 192

195 Bir bölgenin turizm varlıkları ne kadar iyi olursa olsun bu varlıklar gelişmiş turistik tesislerle desteklenmedikçe bölge turizmden hak ettiği payı alamayacaktır. Bu bağlamda Onuncu Kalkınma Planı (OKP) Madde 872 de sağlık turizmi başta olmak üzere, kongre turizmi, kış turizmi, kruvaziyer turizmi, golf turizmi ve kültür turizmine ilişkin altyapı eksiklikleri tamamlanarak pazarın çeşitlendirilmesinin sağlanmasından ve alternatif turizm türlerinin gelişiminin desteklenmesinden bahsedilmiştir. Bu kapsamda Bölge Planı na OKP deki bu politikayı destekler nitelikte mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi tedbiri koyulmuş ve bu tedbir kapsamında tesislerin, Bölgenin ihtiyaçları, kuruluş amaçları ve müşteri ihtiyaçları doğrultusunda sistemlerinin iyileştirilmesi ve tadilatlarının yapılması, tesislerin iç mekân donanımlarının modernize edilmesi, işletmelerde mevcut hizmetlerin fiziki altyapısının geliştirilmesi gibi müdahaleler belirlenmiştir. Ayrıca Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 578 de de turizm altyapısıyla ilgili olarak altyapı eksikliklerinin giderilmesi amacıyla; havacılık sektörünün turizm sektörü ile eşgüdüm içinde çalışması, belediye hizmetlerinde asgari standartların sağlanması (kanalizasyon, ulaşım, arıtma, vb.), turizm sektöründe hizmet verecek beşeri sermaye kapasitesi geliştirilmesi gözetilecektir denmektedir. OKP Madde 870 de Turizmde nitelikli işgücü, tesis ve hizmet kalitesiyle uluslararası bir marka haline gelinmesi; daha üst gelir grubuna hitap edecek şekilde turizm ürün ve hizmetlerinin çeşitlendirilmesi ve iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda Bölge Planı nda mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilmesi önceliği ve sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması tedbiri belirlenmiştir. Plan da Turizm ekseninde Bölge de turizm türlerinin çeşitlendirilmesine yönelik birçok tedbir belirlenmiştir buna paralel olarak OKP de de sağlık turizmi başta olmak üzere kongre turizmi, kış turizmi, kruvaziyer turizmi, golf turizmi ve kültür turizmine yönelik altyapı eksikliklerinin tamamlanarak turizm türlerinin çeşitlendirilmesi desteklenmektedir maddesi bulunmaktadır. (Madde 872) Yine OKP Madde 874 de pazardaki ve müşteri profilindeki gelişmeler sürekli izlenerek dış tanıtım faaliyetleri etkinleştirilecektir denmektedir. Bölge Planı nda da bu amaca uygun olarak müşteri odaklı pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi önceliği belirlenmiş ve gerekli tedbir ve müdahaleler oluşturulmuştur. Turizm sektörünün gelişmesinde turizm altyapısı kadar turizm sektöründeki hizmet kalitesinin de etkisi bulunmaktadır. Bir bölgeye gelen turistlerin o bölgeye tekrar gitmesi ve müşteri devamlılığı sağlanması turizmde ki hizmet kalitesiyle birebir ilişkilidir. OKP Madde 876 da turizm sektöründe işgücü kalitesi artırılarak, nitelikli turizm personeliyle turiste daha yüksek standartlarda hizmet sunumuna önem verilmesinden bahsedilmektedir. Bu madde ile paralel olarak Bölge Planı nda sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması tedbiri oluşturulmuş ve bu tedbir altında da mevcut ve yeni yapılacak tesislerde, hizmet kalitesinin yükseltilmesi için çalışanların bilgi ve becerisinin eğitim yolu ile arttırılması, meslek yüksekokulları ve üniversiteler ile tesisler arasındaki hizmet kalitesinin arttırılmasına yönelik işbirliklerinin geliştirilmesi/desteklenmesi, dil bilen personel sayısının arttırılması ve farklı dillerde hizmet verilmesi, bölgedeki aile işletmelerinin kurumsallaşmalarının desteklenmesi, uluslararası 193

196 pazarlarda rekabet edilebilirliğin artması açısından kalite ve standart belgelerinin alınması gibi müdahaleler belirtilmiştir. Öncelik 3.1 Mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilecektir. Tedbir 3.1.A Mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Turizm tesislerinin fiziki kalitesi, hem bu tesislerin tercih edilirliğini hem de konaklayan turistlerin konaklama sürelerini etkilemektedir. Gelişen turizm sektöründe, ağırlıklı olarak fiziki koşulları iyi olan, kaliteli veya lüks tesisler daha çok tercih edilmektedir. Bu nedenle fiziki koşulların iyileştirilmesi ve hizmet kalitesinin arttırılması, turizmden elde edilecek katma değerin artışına doğrudan katkı sağlayacaktır. Bölgede mevcut durumda geliş yapan turist sayıları az ve ortalama kalış süreleri düşüktür. Bu doğrultuda, Bölgedeki tesislerin talep edilme potansiyellerini arttırmak, tesislerde konaklayan turistlerin konaklama sürelerini ve memnuniyetlerini yükseltmek için mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tesislerin, Bölgenin ihtiyaçları, kuruluş amaçları ve müşteri ihtiyaçları doğrultusunda sistemlerinin iyileştirilmesi ve tadilatlarının yapılması Tesislerin iç mekân donanımlarının modernize edilmesi İşletmelerde mevcut hizmetlerin fiziki altyapısının geliştirilmesi Tedbir 3.1.B Tesislerin çevresel düzenlemelerinin yapılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 194

197 Stratejik Önem Tesislerin kalite standardına etki eden faktörlerden biri de dış mekân estetiğidir. Dış mekânda yapılacak iyileştirme ve yenileme çalışmaları, ziyaretçi memnuniyetini artıracak ve pazarlama açısından da olumlu etkide bulunacaktır. Çevresel düzenlemelerin Bölge imajı ve planları doğrultusunda yapılması, marka oluşumu açısından da önemli katkılar sağlayacaktır. Bu kapsamda Bölgenin ve tesisin özellikleri göz önünde bulundurulacak şekilde tesislerin çevresel düzenlemelerinin yapılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tesislerin pazarlama kapasitesini ve farkındalığını arttırmaya yönelik dış mekân düzenlemelerinin (peyzaj) yapılması Turizm işletmelerinde ve alanlarında çevresel düzenlemelerin yapılması Ana yol bağlantısı olmayan tesislerin, bölgesel ulaşım politikalarıyla uyumlu olacak şekilde erişilebilirliğinin arttırılması Tesislerin çevresinde ve turizm alanlarında erişilebilirlik ve farkındalığı arttırmaya yönelik gerekli yönlendirme ve bilgilendirmelerin yapılması Tedbir 3.1.C Sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Bölgedeki turizm tesisleri, yıl içinde belirli dönemlerde (8 ay üzerinde bir süre) tam doluluk oranına yaklaşamamaktadır. Talebin tüm mevsime yayılabilmesi açısından hizmet çeşitliliğinin sağlanması ve buna göre doluluğun arttırılması gerekmektedir. Hizmet çeşitliliğinin arttırılması ile sektörün canlanması sağlanacaktır. Bu kapsamda turizm alanında sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması yönündeki çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Mevcut ve yeni yapılacak tesislerde, hizmet kalitesinin yükseltilmesi için çalışanların bilgi ve becerisinin eğitim yolu ile arttırılması Meslek yüksekokulları ve üniversiteler ile tesisler arasındaki hizmet kalitesinin arttırılmasına yönelik işbirliklerinin geliştirilmesi/desteklenmesi Dil bilen personel sayısının arttırılması ve farklı dillerde hizmet verilmesi Bölgedeki aile işletmelerinin kurumsallaşmalarının desteklenmesi 195

198 Uluslararası pazarlarda rekabet edilebilirliğin artması açısından kalite ve standart belgelerinin alınması Mevcut tesislerde müşteri talepleri ve hizmet sunduğu turizm sınıfları doğrultusunda, yeni donatıların (spor salonu, yüzme havuzu vs.) eklenmesi Mevcut tesislerin turizm sınıflarını yükseltmeleri amacıyla yapacakları altyapı yatırımlarının desteklenmesi Öncelik 3.2. Turizm faaliyetleri çeşitlendirilecek ve artırılacaktır. Tedbir 3.2.A Sağlık turizmi ve termal turizmin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Sağlık turizmi, turizm sınıfları arasında tüm dünyada yükselen bir değer konumundadır. Termal kaynaklar açısından Türkiye çapında önemli bir yere sahip olan Bölge, sağlık turizmi ve termal turizmin gelişmesi açısından önemli bir potansiyel barındırmaktadır. Bölgede var olan bu potansiyelin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi, Bölge turizm gelişiminin ivme kazanması ve turizm aktivitelerinin tüm mevsimlere dağılabilmesi açısından önem arz etmektedir. Bu kapsamda, termal turizmin gelişiminin teşvik edilmesi ve sistemli bir şekilde sağlık turizm alanlarının geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Termal turizm gelişim merkezlerinde yer alan işletmelerde sağlık turizmine yönelik faaliyetlerin geliştirilmesi Termal turizm gelişim merkezlerinde pazarın talebine uygun özelliklerde yeni turizm tesislerinin yapılması; mevcut tesislerde kapasitenin arttırılması Termal kaynağı bulunan ancak tesisleşmemiş merkezlerde yeni termal turizm gelişim merkezleri kurulmasına yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi Sağlık turizminin yaygınlaştırılması doğrultusunda üniversite-sgk-turizm işletmeleri işbirliklerinin geliştirilmesi Termal turizm gelişim merkezlerinde Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon tesislerinin açılması Özel sağlık sigortası şirketleri ile termal turizm tesisleri arasında işbirliklerinin geliştirilmesi Proje 15: Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi 196

199 Mekânsal Dağılım Tedbir 3.2.B Tarih, kültür ve inanç turizminin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Dünyada tarih, kültür ve inanç turizmi, eğlence ve dinlenme turizmi haricinde alternatif turizm arayışında olan turistler açısından gittikçe daha fazla önem kazanan bir turizm türüdür. Bölgede, antik kentler ve arkeolojik değerler yanında, Cumhuriyet tarihinin başlangıcı olan Milli Mücadele döneminin de önemli izleri bulunmaktadır. Bunların yanında tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış Bölge, inanç turizmi açısından önemli potansiyeller barındırmakta olup, farklı dinlere ait önemli tarihi değerler bulunmaktadır. Hâlihazırda yürütülen ve planlanan çalışmalar ile ortaya çıkarılacak tarihi ve kültürel değerlerin korumakullanma dengesi gözetilerek tarih, kültür ve inanç turizminin ön plana çıkarılması önem arz etmektedir. Bu kapsamda, tarihsel, kültürel ve dini değer ve olguların değerlendirilerek, Bölgedeki turizme katkıda bulunması açısından kullanıma sunulması önceliklidir. 197

200 İlgili Müdahale ve Projeler Antik kentler/arkeolojik değerlerin kazı çalışmaları ile ortaya çıkartılması Mevcut kazı çalışmalarının tamamlanarak keşfedilen değerlerin turizme kazandırılması Tarihi ve kültürel varlıkların koruma altına alınması Tarih ve kültür turizmi gelişim merkezleri öncelikli olmak üzere tarihi değerlerin turizm kullanımına açılması ve restore edilmesi İnanç turizmine ilişkin yapıların yakın çevresinde konaklama ve diğer tamamlayıcı hizmetlerin sunulması İnanç turizmi değerlerinin aslına uygun olarak yenileme ve koruma çalışmalarının yapılması ve turizme kazandırılması Proje 1: Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi Mekânsal Dağılım Tedbir 3.2.C Doğa turizminin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. 198

201 Stratejik Önem Doğa turizmi, eğlence ve rekreasyon faaliyetleri ile birlikte halen dünyanın bir numaralı turizm sınıfı konumundadır. Bölge, sahip olduğu kanyon, vadi, mesire yerleri ve Milli Parklar ile doğa turizmi açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Alternatif turizm arayışında olan turist gruplarının Bölgeye çekilmesi için bu potansiyelin, sağlık turizmi ve kırsal/yerel değerler ile entegrasyonunun sağlanarak, Bölgenin cazibesinin arttırılması önem arz etmektedir. Bu kapsamda, doğa turizminin geliştirilmesi ve diğer turizm sınıfları ile entegrasyonunun sağlanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Doğa turizmi gelişim merkezleri öncelikli olmak üzere doğal varlıkların turist çekmesi açısından, yapılarına zarar getirmeyecek biçimde küçük konaklama mekânlarının yapılması Bölge içinde yapılacak değişik özellikli turlara destek sağlamak amaçlı, tur güzergâhlarında oluşturulmuş, özel kopar-ye bahçelerinin yaygınlaştırılması Dinlenme, eğlenme ve spor amaçlı kampçılık alanlarının oluşturulması ve yaygınlaştırılması Doğa sporu potansiyeli bulunan merkezlerde gerekli turizm tesislerinin inşa edilmesi Kuş gözlem sahalarının, doğal yaşama uygun özellikleri korunarak turizme açılması; bu konuda bilgilendirmelerin yapılarak kuş gözlem merkezlerinin oluşturulması Proje 16: Ulubey Kanyonu nun Turizme Kazandırılması Projesi Mekânsal Dağılım 199

202 Tedbir 3.2.D Kış turizminin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Kış turizmi, kayak sporunun merkezinde bulunduğu, buna uygun karlı ve eğimli alanlara yapılan seyahatler, konaklama ve diğer hizmetlerden oluşan faaliyet ve ilişkilerin bütünüdür. Karlı ortamlara bağlı olduğu için öncelikle, belli yükseklik ve eğime sahip, karın yerde kalış süresinin uzun olduğu ve diğer yürüyüş, tırmanış gibi uygulamaların yerine getirilmesine imkan sağlayan yerlerin varlığını gerekli kılmaktadır. Bölgedeki yükseltiler dikkate alındığında, kış turizmi, bölgede yapılmayan ancak değerlendirilebilecek bir potansiyeldir. Bu kapsamda Bölge içinde kış turizminin potansiyel olan alanlarda geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kış turizmi için tüm tamamlayıcı konaklama tesisi, kayak pisti gibi donatı ve ekipmanların sağlanması Murat Dağı nda yarışma/organizasyonların yapılması için ilgili federasyonlarla destekleyici çalışmaların yürütülmesi Proje 14: Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi 200

203 Mekânsal Dağılım Tedbir 3.2.E Kongre (iş) turizminin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Son yıllarda kongre turizmi sanayileşmiş ve kongre turizm zenginliği fazla olan ülkelere doğru bir yönelme göstermektedir. Kongrelerin organizasyonunda kongrenin konusu kadar, yapıldığı mekân ve mekânın yer aldığı kent/bölge de önem taşımaktadır. Bu nedenle kongre turizmi için, tesislerin altyapıları ve fiziksel özelliklerinin yanında, bulunduğu coğrafi konumun kolay ulaşılabilir olması da önem kazanmıştır. Kongre turizminin bu özellikleri dikkate alındığında, Bölge bu tür organizasyonlar için ideal bir merkez konumundadır. Bu kapsamda Bölge içindeki tesislerin, ortak bir çalışma planı içinde, kapasitelerini bu yönde geliştirmesinin sağlanması ve kongre turizminin geliştirilmesi önceliklidir. 201

204 İlgili Müdahale ve Projeler Kongre turizmi gelişme merkezleri öncelikli olmak üzere, kongre, toplantı, seminer türü organizasyonları düzenleyen dernek, vakıf, şirket ve acente gibi kuruluşlarla işbirliği ve ortaklıkların geliştirilmesi Kongre turizmi gelişme merkezlerinde ziyaretleri tamamlayıcı gezi ve aktivitelerin oluşturulması Şube veya bağlantı noktası Bölge sınırları içinde bulunan şirketler ile işbirliklerinin geliştirilerek kongre ve iş toplantılarının Bölgede yapılmasının desteklenmesi Kongre turizmi gelişme merkezleri öncelikli olmak üzere mevcut tesislerde kongre turizmine yönelik iyileştirmelerin yapılması ve 2. kademe merkezlerde iş adamlarının kullanımına yönelik yatak kapasitesinin arttırılması Proje 5: Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi kurulması Mekânsal Dağılım 202

205 Öncelik 3.3 Müşteri odaklı pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir. Tedbir 3.3.A Turizm güzergâhlarının oluşturulması ve geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Genel turizm ilkeleri çerçevesinde bir turun satılabilmesi için en önemli faktör, satılacak tur güzergâhının/alanının müşteri taleplerine uygun olarak düzenlenmesidir. Tur güzergâhlarının süre ve fiyat olarak çeşitlendirilmesiyle ise farklı müşteri gruplarına ulaşmayı sağlayacaktır. Bölge içindeki özel tarihi, kültürel alanlar ile sağlık turizmine uygun termal alanların varlığı bu tür güzergâhların oluşumunu kolaylaştırmaktadır. Bu kapsamda, Anadolu turlarının geçiş güzergâhı üzerinde yer alabilecek tarihi ve kültürel değerlere, termal ve sağlık turizmini destekleyici unsurlara yönelik tur güzergâhlarının oluşturulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Bölgesel ve ulusal seyahat acenteleri ile ortaklaşa çalışmalar yapıp, yeni tur programları oluşturulması Mevcut Pamukkale, Konya, Kapadokya, Antalya-İzmir, İstanbul, Bursa güzergâhlarına entegrasyonun sağlanması Tesisler ve bunların satışını gerçekleştiren acente/şirketler arasında entegrasyonun, koordinasyonun sağlanması Bölgede turizm alanında kamu-özel sektör işbirliklerinin geliştirilerek ortak platformlar kurulması Tedbir 3.3.B Yöresel turizm odaklarının geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 203

206 Stratejik Önem Turizm odaklarının gelişmesi ve Bölgedeki değerlerle tematik tur güzergâhlarının belirlenmesi turizm aktivitelerinin destinasyon şeklinde gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Bölgeye sadece bir turizm türünü gerçekleştirmek amacıyla gelen turistlere cazip olabilecek diğer turizm türlerinin de sunulmasıyla turizm noktasal bir aktivite olmaktan çıkacak ve Bölgedeki farklı turizm türleri de canlanmış olacaktır. Bölgedeki turizm potansiyelini destinasyon turizmi olarak geliştirmek için Bölgede bulunan mevcut ve potansiyel turizm odaklarının tamamlayıcı diğer noktalarla birleştirilip özel tur programlarının oluşturulması ve belirlenecek ortak pazarlama politikası doğrultusunda tanıtımının verimli bir şekilde yapılması önemlidir. Bu kapsamda tamamlayıcı turizm potansiyeline sahip odak noktaları içerecek özel tur programlarının oluşturulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Odak noktalar arası tamamlayıcı unsurların tespit edilerek özel tur programlarının oluşturulmasının teşvik edilmesi Her bir özel tur programı için özgün markalaşma çalışmalarının yürütülmesi Her bir merkez için özel tur programlarının oluşturulmasının teşvik edilmesi Turizm acentaları ile otel ve konaklama tesisleri arasındaki işbirliklerinin geliştirilmesi Tedbir 3.3.C Tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Turizm sektöründe yapılan tanıtımların turist sayısı ve sektörden elde edilen katma değere etkisi büyüktür. Turizm çeşitlerinin ve tur güzergâhlarının hedef müşterilere tanıtımının yapılması, yapılan tanıtımla Bölgeye gelen turist sayısını ve satılan tur sayısını arttıracağı için Bölge turizminin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Bu kapsamda, öncelikle bölge envanterinin oluşturulması, daha sonra da bunların, hedef müşteriler (acente ve şirketler) ile yararlanıcıların (yerli, yabancı turistler) taleplerine göre sunulmasının sağlanması; diğer bir ifadeyle Bölge içindeki tüm değerlerin iyi tanınması ve tanıtılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Bölgedeki turizm değerlerinin pazarlama stratejilerinin oluşturulması Turizm acenteleri ve işletmeler arasında tanıtım alanında işbirliklerinin geliştirilmesi 204

207 Ulusal seyahat acentelerinde Bölgedeki turizm değerleri, odakları ve güzergâhlarına yönelik farkındalık yaratılması Turist çekme potansiyeli bulunan ülkelerin ilgi göstereceği fuarlara bölgesel ölçekte katılım gösterilmesi Oluşturulan güzergâhlara ait tanıtıcı programların oluşturulması Yerel hizmet verecek acente/rehber gibi tamamlayıcı unsurların oluşturulmasının desteklenmesi Turizm değeri, güzergâhı ve odaklarının tanıtılmasına ilişkin materyal ve reklamların hazırlanması; farklı mecralar üzerinden sunulması Rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi ve Bölgeye hâkim rehber yetiştirilmesinin desteklenmesi 205

208 4.4 MADEN REKABETÇİLİK SARMALI Maden; yer kabuğunun bazı bölgelerinde çeşitli iç ve dış doğal etkenlerle oluşan, ekonomik yönden değer taşıyan mineral olarak tanımlanmaktadır. Bu minerallerin araştırılması, çıkarılması ve işletilmesiyle ilgili teknik ve yöntemlerin bütünü ise madencilik ve taş ocakçılığı faaliyetleri kapsamında değerlendirilmektedir. Madencilik ve taş ocakçılığı faaliyetleri ile ortaya çıkan ürünler gerek sanayi ve enerji alanlarında ara mamul olarak değerlendirilmesi, gerekse nihai ürün olarak kullanılması nedenleriyle farklı birçok sektörün gelişmesine olanak sağlamaktadır. Bu ürünlerin çıkarılıp işlenmesi, doğal kaynakların değerlendirilerek ekonomiye kazandırılması açısından önem taşımaktadır. Ülkemiz farklı jeolojik dönemlerde oluştuğundan yeraltı kaynakları açısından zengin bir ülkedir. Toplamda 50 milyar ton civarında maden bulunmaktadır. Bu yönüyle Türkiye, maden kaynakları açısından üretim itibarıyla 28., çeşitlilikte ise 10. sırada yer almaktadır. Ayrıca dünyada ticareti yapılan 90 çeşit madenden 77 si Türkiye de çıkarılabilmektedir. Bu durum, planlı kalkınma döneminde belirlenen kaynakların yurt içinde değerlendirilmesi odağında değerlendirildiğinde madencilik kritik öneme sahip sektörler arasındadır. Bölgede maden sektöründeki istihdam ve üretim ülke geneline kıyasla daha yüksektir. Ayrıca; Bölge illeri farklı türde ve stratejik öneme sahip maden yataklarına sahiptir. Söz konusu maden ürünleri özellikle enerji, metalürji ile taş ve toprağa dayalı sanayilerde kullanımları açısından dış ticarette önemli yere sahiptir. Bölge, limanlara yakınlığı sebebiyle söz konusu dış ticaret potansiyelinin değerlendirilmesi için avantajlı bir konumdadır. Metalik madenler, endüstriyel hammaddeler, kıymetli taşlar ile minerallerin araştırılması, çıkarılması ve işlenmesinin değerlendirildiği eksende, bu ürünlere girdi sağlayan Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (Taş ve toprağa dayalı sanayiler) sektörüne de yer verilmiştir. Eksendeki temel odak noktası Bölgedeki katma değerin arttırılması ve yeraltı kaynaklarının Bölgede değerlendirilmesidir. Bu kapsamda; verimli ve kaliteli üretim yapılması ile üretilen maden ürünlerindeki katma değeri yüksek uç ve ara ürünlerin üretilmesine yönelik maden politikaları geliştirilmiştir. Maden sektörü sanayiye girdi sağlaması ve maden ürünlerinin üretiminde sanayi makine ve ekipmanlarına ihtiyaç duyduğundan Maden eksenindeki hedeflere ulaşılmasında Sanayi eksenindeki politikalar etkilidir. Beşeri sermayenin geliştirilmesi nitelikli işgücünün sektöre çekilmesini, enerjide verimlilik ve sürekliliğin sağlanması üretim süreçlerinin daha az maliyetle yapılmasını sağlayacağından Beşeri Sermaye ve Enerji eksenleri maden eksenindeki politikaları etkilemektedir. Ulaşım ağlarının iyileştirilmesi maden ürünlerinin özellikle demiryollarıyla taşınması ve piyasalara sunulmadan önce saklanması (lojistik) yönünden etkilediğinden Ulaşım ekseni ile Maden ekseni arasında doğrudan ilişki söz konusudur. 206

209 Bölgenin daha yaşanabilir olması ise maden sektörünün ihtiyaç duyacağı nitelikli işgücünü artıracağından Maden ekseni ile yaşanabilirlik sarmalı arasında dolaylı bir ilişki bulunmaktadır. Madencilik ülkemizin en kritik konularından biridir. Özellikle maden ürünlerinin katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmesi ülke çapında genel politikadır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) Madde 812 de krom ve mermer gibi madencilik ürünlerinin yurtiçinde işlenmesi ve oluşan katma değerin artırılması sağlanacaktır denmektedir. Bu politika ile paralel olarak Bölge Planı nda madenlerin işlemeye uygun nitelikte ve daha verimli çıkartılması ve madenlerin katma değeri yüksek uç ve ara ürünlere dönüştürülmesi hedefleri koyulmuştur. OKP de küresel ölçekli ve rekabet gücü yüksek madencilik şirketlerinin oluşturulmasının destekleneceği belirtilmektedir. (Madde 813) Bölge Planı nda maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması stratejisi kapsamında gerekli tedbirler oluşturulmuş ve küresel ölçekte maden şirketlerinin kurulmasına destek olunacağı belirtilmiştir. Madencilik faaliyetlerinde en önemli kriterlerden biri kullanılan yöntemlerin modernize edilmesidir. Daha modern yöntemlerle çıkarılan madenler, hem daha verimli olmakta hem de daha çok miktarda çıkarılabilmektedir. OKP Madde 805 de Enerji üretiminde dışa bağımlılığın azaltılması hedefiyle uyumlu olarak; yurtiçi ve yurtdışında petrol ve doğal gaz arama faaliyetleri hızlandırılacak, linyit kömürü ve jeotermal gibi yerli kaynakların potansiyelinin tespitine yönelik arama faaliyetleri azami düzeye çıkarılacaktır. Kaya gazı konusunda ise kapsamlı araştırma faaliyetlerinin yürütülmesi sağlanacaktır denmektedir. Bu bağlamda da Bölge Planı nda madencilikte kullanılan yöntemlerin modernize edilmesi tedbiri altında, madencilik sektöründe kayıp oranını azaltacak makinelerin yaygınlaştırılması ve mevcut makinelerin modernizasyonunun sağlanması, maden kaynaklarının çıkarıldığı maksimum derinliğin yüksek teknoloji kullanımıyla arttırılması, maden rezerv arama süreçlerinde uzaktan algılama gibi maliyet etkinliği yüksek yöntemlerin kullanılması, çıkartılan madenlerin sanayi işletmelerinin talep ettiği nitelik ve şekillerde çıkartılmasını sağlayarak tedarik sürecini hızlandıracak yöntem ve ekipmanların yaygınlaştırılması gibi müdahaleler oluşturulmuştur. Ülkemizin madencilik şirketlerinin önemli sorunlarından biri, maden şirketlerinin küçük ölçekte kalması ve bu yüzden kurumsallaşamamasıdır. OKP de bu sorunun çözümüne yönelik küresel ölçekli ve rekabet gücü yüksek madencilik şirketleri oluşturulmasının desteklenmesi politikası koyulmuştur. Bölge Planı nda da maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması tedbiri altında bölgedeki madencilik sektörü işletmelerinde planlı çalışma düzenleri oluşturması, madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde Ar-Ge, kalite kontrol ve bilgi işlem gibi üretim dışındaki işleri yürüten birimlerin kurulması, maden işletmelerinde üretim planlamasının teşvik edilmesi gibi müdahaleler oluşturulmuştur. 207

210 Öncelik 4.1 Madenler daha nitelikli ve verimli şekilde çıkartılacaktır. Tedbir 4.1.A Madencilikte kullanılan yöntemlerin modernize edilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Madencilik sektöründe madenin çıkarılması ve şekil verilmesinde kullanılan yöntemler, üretimin verimini önemli ölçüde etkilemektedir. Yüksek teknolojiye sahip makinelerin kullanılması birim üretim maliyetlerini ve kayıp oranlarını düşürecek ve daha kaliteli ürünlerin üretilmesini sağlayacaktır. Bu sayede gerek işletmelerde verim ve karlılık artacak, gerekse ürünlerin sanayinin talep ettiği şekil ve niteliklerde çıkartılması sağlanacaktır. Bu doğrultuda maden çıkarma sürecinde daha modern yöntemlerin kullanılması, Bölgedeki maden potansiyelinin değerlendirilmesi adına önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Madencilik sektöründe kayıp oranını azaltacak makinelerin yaygınlaştırılması ve mevcut makinelerin modernizasyonunun sağlanması Maden kaynaklarının çıkarıldığı maksimum derinliğin yüksek teknoloji kullanımıyla arttırılması Maden rezerv arama süreçlerinde uzaktan algılama gibi maliyet etkinliği yüksek yöntemlerin kullanılması Çıkartılan madenlerin sanayi işletmelerinin talep ettiği nitelik ve şekillerde çıkartılmasını sağlayarak tedarik sürecini hızlandıracak yöntem ve ekipmanların yaygınlaştırılması Tedbir 4.1.B Maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 208

211 Stratejik Önem Bölgedeki firmaların planlı ve belirli kurallar çerçevesinde yönetilmesi üretim süreçlerinin daha iyi kurgulanmasını sağlamaktadır. Firmaların üretim planlaması yapmaları, iş gücünden azami derecede faydalanmaları, işlevselliği geliştirecek çalışma birimlerini kurmaları kurumsallaşma düzeylerini artıracaktır. Kurumsallaşma düzeyinin artmasıyla madenlerin daha verimli ve istenilen nitelikte çıkartılmasında ihtiyaç duyulacak beşeri ve kurumsal kapasite yaratılacaktır. Bu çerçevede maden işletmelerinin kurumsallaşmasına yönelik stratejiler önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Bölgedeki madencilik sektörü işletmelerinde planlı çalışma düzenleri oluşturması Madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde Ar-Ge, kalite kontrol ve bilgi işlem gibi üretim dışındaki işleri yürüten birimlerin kurulması Maden işletmelerinde üretim planlamasının teşvik edilmesi Öncelik 4.2 Madenlerin katma değeri yüksek konsantre ve ara ürünlere dönüştürülmesi sağlanacaktır. Tedbir 4.2.A Cevher hazırlama ve zenginleştirme kapasitesinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri Stratejik Önem Bölgedeki maden kaynaklarının önemli bir bölümü uygun olmayan tenör değerleri, yeterli teknolojik olanakların bulunmaması ve maliyete dayalı nedenlerle ürünlerin işlenmeden blok halinde ihraç edilmesine sebep olmaktadır. Ayrıca bazı yüksek teknolojili çıkarım süreçlerinin kullanılmaması bazı kaynakların çıkarılıp işlenememesine ve atıl maden rezervi oluşmasına sebep olmaktadır. Cevher hazırlama ve zenginleştirme tekniklerinin kullanılması hem bu tip atıl madenlerin ekonomiye kazandırılmasını sağlayacak hem de mevcut durumda çıkartılıp işlenen ürünlerdeki katma değeri artıracak ve Bölgede üretilen katma değerin artmasını ve ihracat potansiyelinin geliştirilmesini sağlayacaktır. Bu çerçevede, kaynakların cevher hazırlama ve zenginleştirme yollarıyla katma değerlerinin arttırılması ve konsantre uç ürünlerin üretimi önceliklidir. 209

212 İlgili Müdahale ve Projeler Bölgede nihai ürün üreten maden işletmelerinin sayısının ve üretim miktarlarının arttırılması Bölgede başta bor, gümüş ve manyezit olmak üzere öne çıkan maden kaynaklarının değerlendirilmesine yönelik araştırma enstitülerinin kurulması Madencilik faaliyetlerinin yoğun olduğu alt bölgelerde ihtisas organize sanayi bölgelerinin kurulması Madencilik faaliyetlerinin yoğun olduğu alt bölgelerde cevher hazırlama ve zenginleştirme tesislerinin kurulması Düşük tenör değerine sahip yataklardaki madenlerin işlenmesi için ön fizibilitelerin yapılması Proje 6: Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi Tedbir 4.2.B Kalite standardizasyon belgelerine sahip ürünlerin üretilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Maden ürünlerinde küresel piyasalarda verimli ve kaliteli ürünler daha çok talep edilmektedir. Söz konusu ürünlerin kalite standartlarına sahip olduğunu belirten belgelerin de bulunması tedarikçilerin ve tüketicilerin ürüne duyduğu güveni arttırdığından, alıcıların bu tip ürünler için daha da yüksek fiyatları ödemeyi kabul etmesini sağlamaktadır. Bu doğrultuda kalite standardizasyon belgesine sahip ürünlerin üretilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kalite standardizasyon belgeli üretim yapan firma sayısının arttırılması Bölgede öne çıkan ve yerel değer haline gelmiş maden ürünlerinde işletmelerin bir araya gelerek ürün standartlarının oluşturulması Bölgedeki işletmelere kalite standardizasyonuna ilişkin teknik ve kurumsal desteklerin verilmesi 210

213 4.5 ÇEVRE YAŞANABİLİRLİK SARMALI 21. yüzyıla kadar uygulanan iktisadi büyüme odaklı kalkınma politikaları gelişmiş ülkelerin bugünkü gelişmişlik seviyesine ulaşmalarını sağlarken, bu durum çevrenin günümüzdeki kırılgan yapıya ulaşmasına ve doğal kaynakların tükenme riskiyle karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. Gelecek nesillerin kaynaklara erişimini tehdit eden bu durum, kalkınmanın sürekliliği için çevrenin korunmasının kaçınılmaz olduğunu göstermiştir. Bu sayede 20. yüzyılın son çeyreğinde sürdürülebilir kalkınma kavramı ortaya çıkmıştır yılında Dünya Çevre ve Gelişme Komisyonu tarafından düzenlenen Ortak Geleceğimiz başlıklı raporda sürdürülebilir kalkınmanın tanımı, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama olanaklarını ellerinden almadan; şimdiki neslin ihtiyaçlarının karşılanabildiği gelişme süreci olarak yapılmıştır. Temel olarak üç boyuttan (ekonomik, sosyal ve çevre) oluşan sürdürülebilir kalkınma, özellikle çevre boyutuna değinilerek bu tarihten sonra Rio Zirvesi (1992), Kyoto Protokolü (1997), Bin Yıl Kalkınma Hedefleri (2000), Johannesburg Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi (2002) gibi birçok uluslararası organizasyonda ele alınmıştır. Planda bu eksen iki hedef temelinde ele alınmıştır. İlk hedefte yer alan sektör-çevre ilişkisi, üretim aşamasında doğal kaynakların kullanılması ve sonrasında atıkların çevreyi etkilemesi nedeniyle koruma-kullanma dengesi gözetilerek kurgulanmıştır. Çevreyi olumsuz etkileyen tek faktör üretim süreci değildir. Yerleşim alanlarındaki nüfusun yoğunluğu ve çarpık kentleşme de çevre üzerinde baskı kuran faktörlerdendir. Bu nedenle ikinci hedef, yerleşim alanlarında çevreyi kirletici faktörlerin azaltılmasına yöneliktir. Sürdürülebilir kalkınmanın temel taşlarından biri olan çevre konusu, Planda hem kaynakların etkin kullanımı hem de çevre kirliliğinin azaltılması açısından değerlendirilmiş ve gerekli politikalar bu doğrultuda üretilmiştir. Enerji sektöründe, linyit ve jeotermal gibi doğal kaynaklar enerji üretimi amacıyla kullanılırken, üretim sürecinde kaynakların bilinçli kullanılmaması hem kaynakların geleceğini tehdit etmekte hem de kirliliğe yol açmaktadır. Yine doğal kaynakları hammadde olarak kullanan sanayi tesisleri, üretim aşamasındaki kirleticilere karşı önlem almadığı takdirde çevrenin kirletilmesine ve kaynakların daha hızlı biçimde tükenmesine neden olmaktadır. Üretim faktörlerinden biri olan toprağın, üretimdeki verimliliğin artması amacıyla fazla gübre ve tarım ilacına maruz kalması halinde hem su kaynakları kirlenmekte hem de toprağın kimyasal yapısı değişmektedir. Bütün bu durumlardan anlaşılacağı gibi, Çevre ekseni ile rekabetçilik sarmalında yer alan diğer tüm eksenler kullanma-koruma dengesini temel alan bir ilişkiye sahiptir. Benzer biçimde, çevresel faktörlerin göz önünde bulundurulmadığı bir yerleşim süreci hem kentsel dokuya zarar vermekte hem de yaşam standartlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu anlamda, temel hizmetlerin sağlanması ve sosyal olanakların çeşitlenmesi çevre konusu ile doğrudan ilgilidir. 211

214 Çevre ekseninin öncelik ve tedbirleri belirlenirken üst ölçek plan ve stratejilerle uyumlu olmasına önem verilmiştir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) nın Maddesinde atık ve emisyon azaltma, geri kazanım, gürültü kirliliğinin önlenmesi çevre dostu malzeme kullanımı gibi konulara değinilmiştir. Bu kapsamda Bölge Planı nda, yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır hedefi oluşturulmuştur. OKP de üretim ve hizmetlerde yenilenebilir enerji, ekoverimlilik, temiz üretim teknolojileri gibi çevre dostu uygulamaların destekleneceği belirtilmiştir. (1037. Madde) Bununla ilişkili olarak Bölge Planı nda da sanayi ve madende çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi stratejisi oluşturulmuştur. Bu strateji kapsamında OSB lerde atık su arıtma tesislerinin kurulması, ihtiyaç duyulan OSB lerde kapasite artırımının ve ileri derece arıtma yapabilecek şekilde modernizasyonun yapılması, OSB lerde tehlikeli atıkların bertaraf edilmesine yönelik önlemler alınması, hava kirliliğinin azaltılmasına yönelik sanayi tesislerinde filtreleme, gaz arıtımı, baca modernizasyonu, zararlı emisyon yapmayan veya emisyonu minimum olan yakıtların ve atık dönüştürme teknolojilerinin kullanılması gibi tedbirler belirtilmiştir. OKP nin Maddesinde tarım, ormancılık, gıda ve ilaç sanayii açısından önem taşıyan biyolojik çeşitliliğin tespiti, korunması, sürdürülebilir kullanımı, geliştirilmesi ve izlenmesi sağlanacaktır denmektedir. Biyolojik çeşitliliğin korunması açısından tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi gerektiği belirtilmektedir. Buna bağlı olarak Bölge Planı nda tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi stratejisi belirlenmiştir. Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği çevrenin korunmasındaki en önemli zorluklardan biridir. Bu bölgelerdeki çevre kirliliğinin azaltılması için çevrenin korunmasına yönelik çevresel altyapıların oluşturulması gerekmektedir. OKP Madde 974 de nüfusun sağlıklı ve güvenilir içme ve kullanma suyuna erişiminin sağlanması; atıkların insan ve çevre sağlığına etkilerinin en aza indirilerek etkin yönetiminin gerçekleştirilmesi temel amaçtır denmektedir. Ayrıca Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 612 de katı atık ve atık su sistemleri yönetiminde teknolojik yeniliklere yönelik girişimlerde işbirliği sağlanarak, ortak bertaraf, geri dönüşüm, içme suyu ve arıtma tesisleri kurmak suretiyle kıt olan doğal kaynakların daha etkin ve verimli kullanımı sağlanacağı belirtilmektedir. Bu politikalarla ilgili olarak Bölge Planı nda yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır önceliği altında yerleşim merkezlerinde çevresel altyapıların tesis edilmesi tedbiri koyulmuştur. Çevresel korumanın önemli kriterlerin biri olan çevre bilinci ve çevre duyarlılığının artırılmasıdır. Çevrenin korunmasında hem bireyler hem kamu kurumları hem de özel sektör sorumludur. OKP Madde 1034 de sürdürülebilir üretim ve tüketimi desteklemek üzere kamu alımlarında çevre dostu ürünlerin tercih edilmesi özendirilecektir, Madde 1036 da ise tüketim alışkanlıklarının sürdürülebilirliğinin desteklenmesi ve doğa koruma başta olmak üzere çevre bilincinin artırılmasına yönelik uygulamalar yaygınlaştırılacaktır denmektedir. Bölge Planı nda da bu konu hakkında yerleşim alanlarında çevre duyarlılığının arttırılması tedbiri oluşturulmuştur. Bu tedbir altında da çevre bilincini arttırmaya yönelik eğitimler verilmesi ve yaygınlaştırılması, kötü kalitedeki yakıtların kullanımının azaltılarak doğal gaz kullanımının yaygınlaştırılması, hanelerde su tasarrufunun özendirilmesi gibi müdahaleler koyulmuştur. 212

215 Öncelik 5.1 Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir. Tedbir 5.1.A Sanayi ve madende çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri Stratejik Önem Doğal kaynaklar, insan faaliyetleri, yerleşim alanları, endüstriyel üretim faaliyetleri sonucu ortaya çıkan sorunlardan etkilenmektedir. Günümüzde pek çok gelişmiş ülke doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı azaltmak amacıyla sürdürülebilirlik kavramını benimsemiş ve uygulamalarında kullanmaya başlamıştır. Temiz (sürdürülebilir) üretim, üretim sürecinde doğal kaynak ve enerji tüketiminin, toksik ve tehlikeli kimyasal kullanımının ve atık, atık su ve emisyon oluşumunun bütünsel bir yaklaşımla kontrol edilerek minimize edilmesini kapsayan alternatif bir üretim şeklidir. Bu kapsamda Bölgedeki sanayi ve maden potansiyelinin değerlendirilmesi amacıyla çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi amacıyla yapılacak çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler OSB lerde atık su arıtma tesislerinin kurulması, ihtiyaç duyulan OSB lerde kapasite arttırımının ve ileri derece arıtma yapabilecek şekilde modernizasyonun yapılması OSB lerdeki atık su arıtma tesislerinin etkin olarak işletilmesi ve suyun geri kazanımının sağlanması Tehlikeli atık niteliğindeki atıkların çevreye zararlarını ortadan kaldırmaya yönelik OSB lerde tehlikeli atıkların bertaraf edilmesine yönelik önlemler alınması Sanayi atıklarının geri kazanımına yönelik OSB ler bünyesinde tesislerin kurulması Hava kirliliğinin azaltılmasına yönelik sanayi tesislerinde filtreleme, gaz arıtımı, baca modernizasyonu, zararlı emisyon yapmayan veya emisyonu minimum olan yakıtların ve atık dönüştürme teknolojilerinin kullanılması OSB içerisinde yer alan işletmelerde Çevre Yönetim Sisteminin kurulmasının ve mevcut üretim süreçlerinde temiz üretime yönelik iyileştirmelerin desteklenmesi Maden işletmelerinde çevre dostu üretim tekniklerinin kullanılması 213

216 Tedbir 5.1.B Tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Tarım sektörü bölgede yaratılan ekonomik değerin %20 sini oluşturmaktadır ve Bölge için önemli bir ekonomik kaynaktır. Sağladığı bu sosyoekonomik yarar dışında doğal kaynaklarla iç içe bir sektör olması nedeniyle çevre bileşenleri üzerinde yaratacağı olumlu veya olumsuz etkiler bakımından da oldukça önemlidir. Bu nedenle, tarımda verimliliği arttırmaya yönelik kullanılan yöntemler bilinçsizce uygulandığında çevre bileşenlerine zarar vermekte, zarar gören bu bileşenler hem yerleşim yerlerindeki insan sağlığını hem de diğer türlerin varlığını tehdit etmektedir. Bölge için ekonomik anlamda büyük önem taşıyan tarım sektörünün doğal kaynaklara zarar vermeden devam etmesi için tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi önceliklidir. İlgili Tedbir ve Müdahaleler Tarım topraklarının amaç dışı kullanımının engellenmesi Gübre kullanımının toprak kirliliğine ve yorgunluğuna yol açmayacak şekilde uygun tür, zaman ve miktarlarda sağlanması Tarım ilacı kullanımının toprak ve su kirliliğine yol açmayacak şekilde uygun tür, zaman ve miktarlarda kullanılması Çevre dostu tarım uygulamaları konusunda, çiftçi eğitim hizmetinin sağlanması Tarım topraklarının kaybının (erozyon, tuzlanma, çölleşme vb.) azaltılmasına yönelik uygun toprak işleme yöntemlerinin yaygınlaştırılması Kuyu suyu kaynağının kontrollü kullanılması Ekolojik risk haritalarının çıkartılması, riskli/kırılgan bölgelerin belirlenmesi Tedbir 5.1.C Turizmde sürdürülebilirliğin sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 214

217 Stratejik Önem Doğal kaynakların sürdürülebilir korunması ve yönetimi kaynakta kirliliğin azaltılmasına bağlıdır. Çevre kirliliğinin ortaya çıktıktan sonra azaltılması hem teknolojik olanaklara bağlıdır hem de maliyetlidir. Bu nedenle, kirletici etkilerin azaltılması için üretim ve tüketim kalıplarının da değişmesi gerekmektedir. Tarım ve turizm başta olmak üzere, çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyelin değerlendirilmesi, koruma-kullanma dengesinin gözetilmesi temel ulusal stratejilerden bir tanesidir. Turizmde rekabet gücünün kültür ve doğayı koruyarak arttırılması, turizmin geliştirilmesi, çeşitlendirilmesi ve yerel kalkınma amacıyla kullanılması doğal kaynakların ve çevrenin korunması için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Turizm tesislerinin jeotermal kaynakları sürdürülebilir olarak kullanmasına yönelik alt yapının geliştirilmesi, reenjeksiyon sistemlerinin kurulması Tabiat varlıklarının, turizm faaliyetlerinden zarar görmesini önleyici faaliyetlerin yaygınlaştırılması Öncelik 5.2 Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır. Tedbir 5.2.A Yerleşim merkezlerinde çevresel altyapıların tesis edilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Yerleşim alanlarında çevresel risklerin belirlenmesi (yer altı, yer üstü su kirliliği, hava, toprak, gürültü kirliliği ve atık su, katı atık, tehlikeli atık, yangın) ve azaltılması için gereken tedbirlerin alınması, yerleşim yerlerine yakın maden işletmelerinden kaynaklanan çevresel risklerin tanımlanması ve bertaraf yöntemlerinin saptanması, çevre ve insan sağlığının korunabilmesi için büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda kirliliğin azaltılması ve kontrolü konusunda, atık su arıtımı, kanalizasyon, hava kirliliği ve atıkların bertarafına ilişkin yatırım ve işletme harcamalarının arttırılması ve geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kentsel alanlarda atık su arıtma tesislerinin kurulması ve modernize edilmesi 215

218 Kentsel alanlarda vahşi katı atık depolama tesislerinden düzenli depolama tesislerine geçilmesi; katı atık birliklerinin etkinliğinin arttırılması Kentsel alanlarda tehlikeli atıkların, insan sağlığını tehdit etmeyecek şekilde bertaraf edilmesi Kırsal alanlarda düzenli depolama alanlarının tahsis edilmesi Katı atıkların geri kazanımına ilişkin mevcut tesislerin modernize edilmesi ve yeni tesislerin kurulmasının desteklenmesi Tedbir 5.2.B Yerleşim alanlarında çevre duyarlılığının arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Ülkemizde çevre bilinci ve çevre sorunlarına duyarlılık öncelik sıralamasının alt kademelerinde yer almaktadır. Atıklar ve atık sular doğal ortamlara deşarj edilebilmekte, hava ve toprak kirletilmektedir. Hem kamuoyu hem de özel sektör, özellikle KOBİ ler çevre sorunlarına daha duyarlı bakabilecek, uygulayabilecek bir alt yapıya sahip duruma getirilmelidirler. Çevre yönetiminin etkin olabilmesi için kamuoyunun bilinçlendirilmesi yanında endüstrilerde temiz üretimin uygulanması ve yaygınlaştırılması da amaçlanmalıdır. Bu kapsamda çevre kalitesini arttırmaya ve korumaya yönelik çevre bilincinin arttırılması için eğitim programlarının hazırlanması, ekolojik koridorların belirlenmesi ve kentsel yeşil alanların bu kapsamda geliştirilmesi amacıyla yapılacak çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Çevre bilincini arttırmaya yönelik eğitimler verilmesi ve yaygınlaştırılması Kötü kalitedeki yakıtların kullanımının azaltılarak doğal gaz kullanımının yaygınlaştırılması Hanelerde su tasarrufunun özendirilmesi 216

219 4.6 AFET YÖNETİMİ YAŞANABİLİRLİK SARMALI Afet, toplumun veya toplumun bir kesiminin sahip olduğu imkânlarla üstesinden gelmeye yetersiz kalacağı düzeyde fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar yaşadığı ve günlük hayatı durduran veya kısmen kesintiye uğratan doğal, teknolojik ve insan kaynaklı tehlikelerin yarattığı sonuçtur. Afetler türlerine göre iki sınıfa ayrılır: Doğal afetler ile teknolojik ve insan kaynaklı afetler. Doğal afetler, oluşum gerekçesi değiştirilemeyen, zamanlamasının tespitinde net bir yöntem olmayan ve etkisi büyük olan olaylar zinciridir. Teknolojik ve insan kaynaklı afetler ise doğal afetlerden farklı olarak teknolojik ve teknik yetersizliklerden veya ihmallerden dolayı ortaya çıkan afet türleridir. UNDP ye göre afetlerin kalkınma politikalarına olumlu veya olumsuz etkileri vardır. İlk olarak afetler yarattıkları sosyal ve ekonomik kayıplardan dolayı ülkelerin uzun vadeli kalkınma politikalarını negatif etkilemektedir. Bu kayıpların telafi edilmesi amacıyla ülkeler maddi ve manevi olarak birçok kaynağını seferber etmek zorunda kalmaktadır. Afet kalkınma ilişkisinde diğer bir olumsuz etki ise kalkınmanın afet riskini arttırabilmesidir. Ülkelerin kalkınma hamleleri esnasında hızlı ve plansız kentleşme ile çevre politikalarındaki yanlışlıklar afet risklerini arttırmaktadır. Afet kalkınma ilişkisinin olumlu yönlerinden ilki kalkınma politikaları kapsamında afetle ilgili önleyici ve bilinçlendirici faaliyetler aracılığıyla kalkınmanın afet riskini ve olumsuz etkilerini azaltabilmesidir. Son olarak bir afetten sonra yeniden yapılanma esnasında afet risklerini dikkate alan bir planlamaya gidilirse afetler kalkınma için bir fırsat haline dönüşebilir. Türkiye doğal afet yaşayan ve bu afetlerden zaman zaman önemli ölçüde etkilenen ülkeler arasındadır. Yaşanan bu afetler ülkenin ekonomik yapısına zarar vermektedir. Türkiye de maddi zararların ve can kaybının en çok yaşandığı doğal afet türü ülkenin jeolojik yapısından dolayı depremlerdir. Yapılan araştırmalara göre yılları arasında ülke ekonomisine en fazla zarar veren 67 depremin toplam maliyeti 25 milyar dolara yakındır. Bu depremlerde hayatını kaybedenlerin toplamı da dır. Depremleri takip eden ve en fazla maddi hasara ve can kaybına yol açan afet türü ise su baskınlarıdır. Bölge Türkiye nin afetler konusundaki genel özellikleriyle paralellik göstermektedir. Özellikle etkin fay hatlarının üzerinde bulunmasından dolayı Bölgede can ve mal kaybına neden olan depremler meydana gelmektedir. Ayrıca Bölgenin tamamına bakıldığında su baskını, heyelan, kaya düşmesi ve yangın gibi afetler de zaman zaman yaşanmaktadır. Bu nedenle, bu eksende, afet öncesinde risklerin tespit edilmesi ve güçlendirme çalışmaları, afet sırasında etkili ve sonuç odaklı müdahaleler ve afet sonrasında ise etkileri azaltmaya yönelik tedbirler bütüncül bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Diğer eksenlerde ele alınan stratejilerin uygulanmasında afet riskinin bir veri olarak düşünülmemesi orta ve uzun vadede çeşitli olumsuzluklara yol açabilir. Bölgenin yakın zamanda yaşayacağı iktisadi ve sosyal dönüşüm için gerekli altyapı düzenlemelerinin ilgili 217

220 mevzuata uymaması insan kaynaklı afetlerin yaşanma riskini arttıracaktır. Sağlıksız bir sanayileşme beraberinde çevresel sorunları getirecek olup bu durum toplumu doğrudan etkileyecektir. Bölgede gerçekleştirilmesi planlanan sektörel ve mekânsal dönüşümün yerleşim yerlerine de etkisi olacaktır. Özellikle, ekonomik faaliyetlerin sanayi ve hizmet sektörüne kayması ile kırsal alandaki nüfusun şehirlere göç etmesi yeni bir kentsel planlama ihtiyacını doğuracaktır. Sürekli depremlerin yaşandığı Bölgede yeni yerleşim yerlerinde deprem riski dikkate alınmaz ve mevcut bina stokları kentsel dönüşüm projeleriyle afetlere hazırlıklı hale getirilmez ise Toplumsal Hizmetler ve Çevre eksenleri başta olmak üzere diğer eksenlerde amaçlanan gelişmeyi sekteye uğratacaktır. Bölgenin beşeri sermaye ve yaşam olanakları anlamında gelişme ihtiyacı düşünüldüğünde afetlerin zararları bu alanlarda Bölgeyi zayıflatacak, var olan nitelikli iş gücünün de kaybına yol açacaktır. Bu sebeple, Afet ekseninde yer alan tüm tedbir ve müdahalelerin gerçekleşmesi Beşeri Sermaye eksenindeki hedeflerle ilişkilidir. Afet konusu ülkelerin en öncelikle üzerinde durması gereken konulardandır. Afetler doğrudan insan sağlığına ve canına etki etmekte olup afetlerin önlenmesi ve afet sonrasında zararları en aza indirmek açısından çalışmaların yapılması elzemdir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) nın Maddesinde yüksek afet riskli alanlar öncelikli olmak üzere afet risklerinin belirlenmesine yönelik mikro bölgeleme çalışmaları tamamlanacak ve imar planlaması süreçlerinde afet riskleri dikkate alınacaktır denmektedir. Bölge Planı nda bu amaca yönelik olarak ilçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi ve mekânsal düzeyde ve afet bazlı planların hazırlanması tedbirleri belirlenmiştir. Yine OKP de geçen afet risklerinin azaltılmasına yönelik uygulama mekanizmaları güçlendirilecek, afetlere hazırlık ve afet sonrası müdahalede özel önem arz eden hastane, okul, yurt gibi ortak kullanım mekânları ile enerji, ulaştırma, su ve haberleşme gibi kritik altyapıların güçlendirilmesine öncelik verileceği (Madde 1069) amacına uygun olarak Bölge Planı nda alt ve üst yapılarda güçlendirme yapılması tedbiri oluşturulmuştur. Bu tedbir doğrultusunda kamu binaları öncelikli olmak üzere güçlendirme çalışmaları yapılması, erken uyarı ve acil müdahale sistemlerinin desteklenmesi, afet riski yüksek yerleşim yerlerinde kentsel dönüşüm projelerinin geliştirilmesi gibi müdahaleler hayata geçirilecektir. Öncelik 6.1. Afetle planlı mücadele etkin kılınacaktır. Tedbir 6.1.A İlçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 218

221 Stratejik Önem İlçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi ve plan dönemi içerisinde gerekli tedbirlerin planlara yansıtılması, yaşanabilecek afetler karşısında olası zararların en aza indirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Afetlerden tamamen korunmak mümkün olmamakla birlikte, geçmiş tecrübelerden yararlanarak riskleri belirlemek ve koruyucu tedbirleri planlamak mümkün olmaktadır. Tespit edilen riskler kapsamında gerekli tedbirlerin alınması afet anı ve sonrasındaki toparlanma döneminin hızlı ve etkin bir şekilde atlatılabilmesini sağlamaktadır. Geçmişte önemli afetler yaşamış olan Bölgede afet risklerinin tespit edilmesi ve afet planlarına girdi sağlanması çerçevesindeki çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Bölgede geçmişte yaşanan afetlerin ve sebep oldukları zararların derlenerek bölgesel veri tabanı oluşturulması İlçelerde farklı afet türlerine yönelik tehdit analizlerinin yapılması ve afet risk ve tehdit haritalarının hazırlanması İlçelerdeki yapıların, mevcut deprem yönetmeliklerine göre değerlendirilerek afet riski durumlarının önceliklendirilmesi İlçelerin afetlere karşı eksikliklerinin tespiti amacıyla gerekli yapı stoku, zemin etütleri ve afet senaryolarına ilişkin analiz çalışmalarının yapılması Başta kamu kurum ve kuruluşları olmak üzere mevcut yapıların afet risk sınıflandırılmasının yapılması Tedbir 6.1.B Afetle mücadele planlarının hazırlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Etkin ve uygulanabilir planların hazırlanması ancak mekânsal veya tematik düzeyde odaklanmayla mümkün olabilmektedir. Oluşturulacak mekânsal planlar genel hükümlerden ziyade yerleşim yerlerinin kendilerine özgü özelliklerine, taşıdıkları risklere ve bu risklerin ortadan kaldırılmasına yönelik tedbirleri içermesi halinde başarıya ulaşabilmektedir. Yapılan afet bazlı planların, ilgili afetin tehdit oluşturduğu bölge (alt bölge, benzer özelliklere sahip ilçeler vb.) düzeyinde hedef ve stratejileri içermesiyle etkili bir eylem planı oluşturulabilecektir. Benzer şekilde tek bir afet türüne odaklanan planların yapılması, bu alanda koordinasyonu ve uzmanlaşmayı mümkün kılmaktadır. Bu kapsamda tehdit oluşturan afet türleri için korunma ve müdahale yol haritası görevi üstlenecek olan mekân bazlı 219

222 planların hazırlanması ve bu alanlara dair hazırlanacak fiziki gelişme planlarında afet risklerinin dikkate alınması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yapılacak çevre düzeni planları ve diğer mekânsal planlarda ilçelerin afet risklerinin dikkate alınması ve yapılaşmaya bu doğrultuda izin verilmesi Afet yaşamış veya risk altında bulunan yerleşim merkezlerine yönelik afetle mücadele eylem planlarının katılımcılık ve yönetişim esaslı olarak hazırlanması Hazırlanan planlara uygulanmasına yönelik karar destek sitemlerinin oluşturulması Öncelik 6.2 Etkin korunma ve canlandırma yöntemleri uygulanacaktır. Tedbir 6.2.A Alt ve üst yapılarda güçlendirme yapılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Afetlerin tam olarak ne zaman gerçekleşeceğinin tespiti günümüz teknolojisi ile mümkün değildir. Ancak risk taşıyan alanlarda farklı zarar azaltma çalışmaları yapmak mümkündür. Afet riski taşıyan bölgelerde afet öncesi güçlendirme faaliyetleri afet anında hasarı azaltmakta, sonraki dönemde afetin zararlarıyla mücadeleyi ve yeniden canlanma sürecini mümkün kılmaktadır. Bu kapsamda, Bölgenin potansiyel afet riski taşıyan alanlarda afet anındaki zararı önlemeye yönelik alt ve üst yapılarının güçlendirilmelerinin yapılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Mevcut afet riskleri doğrultusunda önceliklendirme yapılarak kamu binaları öncelikli olmak üzere binalarda güçlendirme çalışmalarının yapılması Afet riski yüksek yerleşim yerlerinde kentsel dönüşüm projelerinin geliştirilmesi Afet riskleri göz önüne alınarak gerekli altyapı güçlendirme çalışmalarının yapılması 220

223 Tedbir 6.2.B Afet anında oluşan zararın azaltılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Afet anındaki ilk müdahale ve kurtarma faaliyetleri can kaybının en aza indirilebilmesinde hayati önem taşımaktadır. Bu işle sorumlu tutulan birimlerin afet anında hızlı bir şekilde organize olarak ilk müdahaleyi yapması ve aralarında herhangi bir iletişim sorunu olmaması yaşanan karmaşanın etkilerini azaltacaktır. Benzer şekilde, afetlere karşı toplumun farkındalığının ve bu alandaki bilincin arttırılması afet anındaki muhtemel kayıpların azaltılmasında etkili olacaktır. Bu nedenle, bu alandaki toplumsal farkındalığın sağlanması ve afete müdahale kapasitesinin arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Afet tehditlerinin yoğun olduğu bölgelerde halkın bilinçlenmesine yönelik teorik ve uygulamalı eğitimlerin (tatbikat) gerçekleştirilmesi Yerleşim yerlerinde afet anında hemen harekete geçebilecek ve organize olabilecek kriz masalarının kurulması Afet anında kullanılmak üzere acil durum haberleşme altyapısının güçlendirilmesi ve afetten sonra barınma olanaklarının, sağlık hizmetlerinin verilebileceği acil durum merkezlerinin kurulması Afet riski yüksek bölgelerde müdahale için gerekli olabilecek araç ve gereçlerin modernize edilmesi Afet müdahale ekiplerinin teknik kapasite ve becerilerinin arttırılmasına yönelik eğitimlerin gerçekleştirilmesi Yerleşim yerlerindeki mevcut yapıların afetlere karşı korunması, erken uyarı ve acil müdahale sistemleriyle desteklenmesi Tedbir 6.2.C Etkilenen bölgelerde afetin izlerinin silinmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 221

224 Stratejik Önem Afetlerin yerleşim yerlerine verdikleri ekonomik zararların telafisi uzun dönemli planlama ile gerçekleşmektedir. Gerek sermaye gerek kalifiye iş gücünün kaybı afet bölgelerini ekonomik olarak dezavantajlı duruma getirmekte ve sosyal ve ekonomik yapının oldukça kırılgan bir hal almasına neden olmaktadır. Bu sorunların hızlı bir şekilde atlatılabilmesi için alt ve üst yapı çalışmalarının ivedilikle yapılarak hizmete sunulması ve afetin yarattığı psikolojik etkilerin minimize edilmesi gerekmektedir. Toparlanma sürecinde normalleşmenin sağlanabilmesi için afet sonrasında ekonomik ve sosyal zararların telafi edilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yerleşim yerinin su ve kanalizasyon ihtiyacının afet sonrasında salgın vb. sorunların önüne geçilebilmesi amacıyla acil bir şekilde giderilmesi Afet sonrası devletten ve kamuoyundan gelen maddi desteklerin iş imkânları yaratabilecek şekilde kullanılması Afetten etkilenen yerleşim yerlerine yatırım yapanlara hibe, teşvik ve kredi imkânlarının sağlanması Afet bölgelerini tekrardan cazip hale getirebilecek hâlihazırda devam eden projelerin hızlandırılması ve bu projelere ek olarak yeni ulaşım, sanayi ve sosyal projelerin faaliyete geçirilmesi Afetten etkilenenlerin normal hayatlarına dönebilmelerine yönelik psikolojik destek sağlanması 222

225 4.7 KENTSEL HİZMETLER YAŞANABİLİRLİK SARMALI Kentsel hizmetler; yerleşim yerlerinde yapılan temel eğitim ve sağlık, kentsel fiziki çevre, sosyal donatı gibi alanlardaki hizmetleri kapsamaktadır. Bu hizmetler Bölgedeki iş gücü piyasasının işleyişinden yatırımcıların Bölgeye çekilmesine, demografik hareketlilikten Bölgede ikamet edenlerin yaşam memnuniyetine kadar birçok alanı etkilemektedir. Kentsel hizmetlerdeki çeşitlilik ve kalite ile bu olanaklara erişebilirlik yükseldikçe Bölge halkının yaşam memnuniyeti sağlanacaktır. Bölgedeki yaşam kalitesini arttırmak için kamu müdahalelerinde öncelikli alanlar olan eğitim ve sağlık hizmetlerini erişilebilir kılmak gerekmektedir. Bu, bilhassa Bölge genelinde temel hak ve hizmetlere erişimde fırsat eşitliği için gereklidir. Sunulan hizmetlerin kalitesi de, bu hizmetlere erişim kadar önemlidir. Bu nedenle, temel hizmetlerin kalitesini iyileştirmek ve hâlihazırda bu hizmetlerin sunulduğu kurum ve kuruluşları (okul, hastane, toplum merkezleri vb.) her anlamda modernize etmek gerekmektedir. Benzer müdahaleler, söz konusu hizmetlerin adil, kaliteli ve eşit biçimde sunulmasını sağlayacağı için Bölge halkının yaşam kalitesinin artmasını sağlayacaktır. Temel ihtiyaçları karşılanan bireylerin yaşam memnuniyetine etki edecek farklı hizmetler de bulunmaktadır. Bunlar kültür, sanat, spor, eğlence ve dinlence gibi olanakların geliştirilmesine bağlı hizmetlerdir. Bu anlamda, ön plana çıkan hususlar ise yaygınlık ve çeşitliliktir. Bölge sakinlerinin yaşam memnuniyetini arttırmak adına sosyal donatılarla birlikte buralarda sunulan kültürel ve sportif hizmetleri çeşitlendirmek ve yaygın kılmak gerekmektedir. Bütün bu nedenlerle, Planda bu eksen ele alınırken Bölge sakinlerinin yaşam kalitelerini ve memnuniyetlerini arttırmak üzere, temel ihtiyaçların giderilmesi ve sosyal olanakların çeşitlenmesi üzerinde durulmaktadır. Kentsel Hizmetler ekseninde Bölgedeki yerleşim alanlarında kamusal mekânların arttırılması ve bu mekânların erişilebilir olması konusuna değinilmiştir. Bu ve benzer stratejilerin hayata geçirilmesi birey ve grup düzeyinde iletişimi arttırmakta; sosyal ilişkileri geliştirmektedir. Bu nedenle, eksende öngörülen hedef ve stratejiler, sosyal bütünlüğü gerçekleştirmeye yönelik hedeflerle ilgilidir. Benzer şekilde, temel hizmetlerin iyileştirilmesi ve sosyokültürel faaliyetlerin çeşitlenmesi ile Bölgeden göç eden nitelikli nüfus oranında azalma olması beklenmektedir. Nitelikli nüfusun ve dolayısıyla iş gücünün Bölge içinde tutulması beşeri sermaye anlamında öngörülen politikalardan biridir. Yine eksende yer alan kent estetiğinin iyileştirilmesi ve kentteki ticari canlılığın arttırılmasına yönelik stratejiler Turizm ekseni kapsamında yapılacaklara; konut stoku ile ilgili stratejiler ise mevsimlik işçileri ilgilendirdiğinden Tarım ekseni kapsamında yapılacaklara zemin oluşturmaktadır. Bütün bu örneklerden de anlaşıldığı üzere, Kentsel Hizmetler ekseni kapsamında yapılacak tüm müdahaleler rekabetçilik ve yaşanabilirlik sarmalları ile ara eksenlerdeki hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesinde önem arz etmektedir. 223

226 Kentsel hizmetler sunulurken planlı kentsel gelişmişliğin olması, hizmet vermeyi kolaylaştırmaktadır. Ayrıca planlı kentsel gelişme şehrin dokusuna uygun yapılaşmayı sağlamakta ve şehrin mimarisini bozmayacak konutların ve binaların yapımına olanak tanımaktadır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) Madde 303 de şehir mimarisinin ve peyzajın insan üzerindeki etkisi göz önünde bulundurularak, yapılacak kentsel tasarımların, imar planlarının, toplu konutlar ve kamu binalarının peyzaja, şehrin dokusuna, estetiğine ve kimliğine katkı sağlamasına özen gösterilecek ve kentsel dönüşüm uygulamalarının kültürel kimliğe ve yapıya uygunluğu gözetilecektir denmektedir. Bölge Planı nda da bu hususla paralel olarak planlı kentsel gelişmenin sağlanması tedbiri oluşturulmuş ve kentsel mekanlarda estetiğin arttırılması, kentlerin yakın çevresinde rekreasyon alanlarının ve mesire alanlarının inşası, kentlerde yaya erişilebilirliğinin ve yayaya yönelik kamusal alanların arttırılması, tarihi kentsel dokuların korunması ve restorasyonu gibi müdahaleler belirlenmiştir. Kentsel teknik altyapı ve bilgi hizmetleri kentsel hizmetlerin omurgalarından biridir. Kent içi ulaşım altyapısının veritabanına aktarılıp online erişime açık olması, anlık trafik yoğunluğu ve yolcu bilgilerinin erişilebilir olması kentsel hizmetler açısından oldukça önemlidir. Ayrıca kent içi ulaşımda modern ulaşım araçlarının ve imkanlarının kullanılması kentsel teknik altyapının gelişmiş olduğunun göstergelerinden biridir. Bu kapsamda OKP Madde 983 de kentiçi ulaşımda kurumlar arası koordinasyon geliştirilecek, daha etkin planlama ve yönetim sağlanacak, kentiçi ulaşım altyapısının diğer altyapılarla entegrasyonu güçlendirilecektir ve Madde 985 de kentiçi ulaşımda trafik yönetimi ve toplu taşıma hizmetlerinde bilgi teknolojileri ve akıllı ulaşım sistemlerinden etkin bir şekilde faydalanılacaktır denmektedir. Bununla paralel olarak Bölge Planı nda da kentsel teknik altyapının geliştirilmesi tedbiri altında kentlerde ulaştırma veri tabanlarının oluşturulması ile kent içi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi gibi müdahaleler belirlenmiştir. OKP Madde 155 de geçen kalabalık ve birleştirilmiş sınıf ile ikili eğitim uygulamalarının azaltılması ve Madde 157 de geçen örgün ve yaygın eğitim kurumlarında bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısı geliştirilmesi ve öğrenci ve öğretmenlerin bu teknolojileri kullanma yetkinlikleri artırılması politikası ortaya konmuştur. Bu doğrultuda Bölge Planı nda temel sağlık ve eğitim hizmetlerinin iyileştirilmesi stratejisi kapsamında gerekli tedbirler belirlenmiştir. OKP nin kültür ve sanat bölümünde politika olarak belirlenen kültürümüzün özgün yapısını ve zenginliğini kaybetmeden gelişime açık olması ve evrensel kültür birikimine katkıda bulunması, kültürel ve sanatsal faaliyetlere katılımın bir yaşam alışkanlığı olarak gelişmesi sağlanacaktır (Madde 295) maddesi ile paralel olarak Bölge Planı nda mevcut sosyokültürel hizmetlerin kalitesinin iyileştirilmesi stratejisi belirlenmiştir. Bu strateji kapsamında da sosyal donatıların modernize edilmesi, yetersiz kalan alanlarda sinema salonu, tiyatro salonu, kültür merkezi, çok amaçlı salonlar yapılması gibi tedbirler ele alınmıştır. OKP nin 340. Maddesinde geçen spor tesislerinin yapımı ve işletiminde başta kamu-özel işbirliği modeli olmak üzere alternatif finansman ve işletme modelleri hayata geçirilecektir politikası belirlenmiştir. Toplumsal hizmetler ekseninin spor bölümünde de Bölge Planı nda farklı spor dallarına 224

227 yönelik tesislerin inşa edilmesi stratejisi oluşturulmuş ve bu stratejiye bağlı olarak gerekli tedbir ve müdahaleler belirlenmiştir. Öncelik 7.1 Kentsel çevre iyileştirilecektir. Tedbir 7.1.A Planlı kentsel gelişmenin sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Bölge nüfusunun %64 ünün yaşadığı kentlerde yaşam kalitesinin artması, hem Bölgedeki yaşam memnuniyetini arttıracak, hem dışarıya verilen göçü azaltacak, hem de kalifiye nüfusun Bölgede tutulabilmesine olanak sağlayacaktır. Plandaki merkez-çevre kurgusu ve hizmet kademelenme yaklaşımında, gelişmiş ve gelişmekte olan merkezlere büyük önem atfedilmekte ve hedeflenen nüfus artışı ve ekonomik gelişmelerin büyük kısmının söz konusu merkezlerde gerçekleşeceği öngörülmektedir. Önemli büyüme gerçekleştirecek olan şehirlerde kamusal mekan, yeşil alan, yaya erişilebilirliği, estetik gibi başlıklarda standartların yakalanması ancak planlı yapılaşmayla mümkün kılınacak. Bu doğrultuda kentlerde yaşanacak gelişmelerin yaşam kalitesini ve insan memnuniyetini arttıracak şekilde planlı şekilde hayata geçirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kent içi kamusal mekanların sayısının, kalitelerinin ve erişilebilirliklerinin arttırılması Kent içi yeşil alan miktarlarının arttırılması Kent içi ticari olanakların çeşitlendirilmesi ve canlandırılması Kentsel mekanlarda estetiğin arttırılması Kentlerin yakın çevresinde rekreasyon alanlarının ve mesire alanlarının inşası Kentlerde yaya erişilebilirliğinin ve yayaya yönelik kamusal alanların arttırılması Tarihi kentsel dokuların korunması ve restorasyonu 225

228 Tedbir 7.1.B Kentsel teknik altyapının geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Plandaki merkez-çevre kurgusu ve hizmet kademelenme yaklaşımları doğrultusunda, katma değeri yüksek ekonomik aktiviteler ve sosyo-kültürel donatıların önemli bir kısmı kent merkezlerinde yoğunlaşacaktır. Bu doğrultuda hayata geçirilecek politika ve yatırımlar değerlendirildiğinde, özellikle Teknoloji Odaklı Gelişim ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerindeki üst kademe kent merkezlerinde ciddi nüfus artışı ve kentsel büyüme öngörülmektedir. Söz konusu büyümenin sürdürülebilir kılınması ancak sağlıklı ulaşım, haberleşme, su, kanalizasyon, doğal gaz gibi altyapıların tesisi ile mümkündür. Bu doğrultuda kentlerde ihtiyaç duyulan teknik altyapının geliştirilmesi Bölgede önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kentlerde ulaştırma veri tabanlarının oluşturulması Nüfusu in, doruk saat tek yön yolculuk talebi yolcu/saatin üzerinde olan yerleşim merkezlerinde tramvay ve hafif raylı sistem araştırmalarının yürütülmesi Kentlerde su ve kanalizasyon altyapılarının iyileştirilmesi, geliştirilmesi, modernize edilmesi Bölgede doğal gaz altyapısının geliştirilmesi, mevcut sistemlerin ihtiyaçlar doğrultusunda modernizasyonu ve güçlendirilmesi Kent içi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi Bölgede 1. ve 2. gelişmişlik kademesindeki ilçelerde öncelikli olmak üzere internet altyapısının güçlendirilmesi ve Bölge genelinde temel internet altyapısının yaygınlaştırılması Tedbir 7.1.C Kentlerde sağlıklı konut arzının sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler 226

229 Stratejik Önem Bölgede Teknoloji Odaklı ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerindeki üst kademe kent merkezleri öncelikli olmak üzere kentlerde yaşayan nüfusun artış göstermesi beklenmektedir. Bu durum, mevcut yapı stokundaki zayıflık ve eksiklikler, hızla artan öğrenci nüfusunun barınma ihtiyacı ve mevsimlik işçilerin barınma koşullarındaki sorunlarla birlikte değerlendirildiğinde, uzun vadede sağlıklı yaşam alanlarına olan talebin artacağı öngörülmektedir. Bu doğrultuda, Bölgedeki kentlerde sağlıklı konut arzının sağlanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Üniversite öğrencilerinin barınma ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yurt inşasının fakülte ve yüksekokul bulunan ilçeler öncelikli olmak üzere özendirilmesi Mevcut durumu kötü olan yapı stokunun iyileştirilmesi ve güçlendirilmesi Yeşil Üretim ve Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde yeni konut alanlarının kurgulanması Mevsimlik işçilerin barınmasına yönelik sağlıklı yaşam alanları inşası Öncelik 7.2 Temel ve sosyokültürel hizmetler geliştirilecektir. Tedbir 7.2.A Temel eğitim ve sağlık altyapısının iyileştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm ilçeler Stratejik Önem Bölge mevcut durum itibariyle temel eğitim ve sağlık göstergelerinde iyi durumdadır. Ancak kent merkezlerinde beklenen büyüme ve özellikle üst kademe merkezlerde hedeflenen sektörel gelişmeler değerlendirildiğinde, temel eğitim ve sağlık altyapısında iyileştirmelere ihtiyaç duyulacağı öngörülmektedir. Ayrıca merkez-çevre politikalarının hayata geçirilmesiyle merkezlerde yer alan eğitim ve sağlık kurumlarına olan talebin artması beklenmektedir. Daha geniş kitlelere hizmet verilmesi, daha nitelikli hizmet gerekliliğini de beraberinde getirecektir. Bölgede temel eğitim ve sağlık altyapısının iyileştirilmesi amacıyla yapılacak müdahale ve projeler önceliklidir. 227

230 İlgili Müdahale ve Projeler Kentlerdeki sağlık ve eğitim tesislerinde donanımsal ve fiziksel eksikliklerin giderilmesi Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, ihtiyaç tespit edilen alanlar öncelikli olarak yeni sağlık ve eğitim tesislerinin yapılması ve mevcut tesislerde kapasitenin arttırılması Sağlık ve eğitim tesislerinin hizmet altyapısının kırsal alana servis sunacak şekilde geliştirilmesi Toplumun tüm kesimlerine eşit temel eğitim ve sağlık hizmetinin sağlanmasına yönelik önlemlerin alınması Tedbir 7.2.B Sosyokültürel hizmetlerin çeşitlendirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Sosyal olanaklardaki çeşitliliğin arttırılması, sosyal yaşamın güçlendirilmesine katkıda bulunmaktadır. Ayrıca, Bölge dışında kalan büyük kentlerde mevcut faaliyet alanlarının Bölge illerinde de bulunması, Bölgedeki yaşam memnuniyetini arttıracak ve kalifiye iş gücünü Bölgede tutmaya da katkı sağlayacaktır. Bölgede halihazır durumda 1. ve 2. kademe merkezlerde sosyokültürel hizmet çeşitliliği görece iyi durumdayken, 3. ve 4. kademe merkezlerde genel itibariyle çok amaçlı salonlar ve sadece ana spor dallarına ilişkin tesisler mevcuttur. Bu doğrultuda, Bölgedeki kentlerde sosyokültürel hizmetlerin çeşitlendirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tiyatro ve film festivallerinin düzenlenmesi Bölgede yapılması planlanan turnelerin desteklenmesi Bale, opera ve orkestra gibi Bölgede bulunmayan veya yaygınlaşmamış sanat faaliyetlerinin arttırılması Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, ihtiyaç duyulan merkezlerde sinema salonu, kültür merkezi, çok amaçlı salon benzeri yapıların inşa edilmesi Yerleşim merkezlerinde hali hazır durumda gerçekleştirilemeyen spor türlerine yönelik tesislerin inşası 228

231 Tedbir 7.2.C Mevcut sosyokültürel donatıların iyileştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Bölgedeki temel hizmet sunan tesislerden farklı olarak, vatandaşların eğlence, dinlence gibi ihtiyaçlarını karşılamak üzere inşa edilmiş sosyokültürel yapıların sayısı Bölgede yeterli düzeyde değildir. Ek olarak mevcut tesislerde sunulan hizmetin kalitesindeki ve kapasitelerindeki eksiklik Bölgedeki olanakları olumsuz etkilemektedir. Sosyokültürel faaliyetlerde çeşitlendirmeye gidilirken, diğer taraftan da mevcut tesislerde iyileştirme ve geliştirme çalışmaları yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu doğrultuda gerçekleştirilecek proje ve müdahaleler Bölgede önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, kapasitesi yetersiz olan tesislerde kapasite arttırılması Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, mevcut durumu kötü olan sosyal donatıların modernize edilmesi 229

232 4.8 İNSAN VE TOPLUM YATAY EKSENLER İnsan, toplum halinde bir kültür çevresinde yaşayan, düşünme ve konuşma yeteneği olan, evreni bütün olarak kavrayabilen, bulguları sonucunda değiştirebilen ve biçimlendirebilen canlılardan oluşmakta olup bütün bilimsel, teknolojik ve sosyal gelişmeler insanın hayatını kolaylaştırmak ve daha iyi bir yaşam sunmak hedefleriyle gerçekleşmiştir. Toplum ise aynı toprak parçası üzerinde bir arada yaşayan ve temel çıkarlarını sağlamak için iş birliği yapan insanlar bütününü ifade etmektedir. Kalkınma yaklaşımlarında giderek önem kazanan insan odaklı kalkınma politikalarının etkisiyle gerek ulusal, gerekse AB ülkelerindeki strateji belgelerinde çalışma hayatının iyileştirilmesi, yoksulluğun azaltılması, dezavantajlı gruplara yönelik sosyal hizmet ve olanakların arttırılması ile yardımlaşma ve dayanışma gibi birey ve topluma odaklanan politikalara daha fazla değinilmektedir. İnsan odaklı kalkınma yaklaşımının gereği olarak, yapılan fiziki yatırım ve faaliyetlerin fayda-maliyet değerlendirmesinde birey ve toplum esas alınmakta, toplumun ekonomik ve sosyal anlamda daha müreffeh bir yaşam sürmesi temel kaide olarak görülmektedir. Kalkınma politikaları içinde sosyal politikaların önemi yadsınamayacak düzeydedir. Sosyal politika kapsamında yapılan müdahaleler oldukça çeşitli olmakla birlikte, bu müdahalelerin tamamı toplumsal bütünleşme sürecine katkıda bulunmaktadır. Bu planda sosyal bütünlük, tüm bireylerin ırk, cinsiyet, dil ve din farkı gözetilmeksizin, haklarını ve sorumluluklarını toplumun diğer bireyleri ile eşit şekilde ve tam olarak idrak ettiği ve topluma bu doğrultuda katkıda bulunduğu eşit ve dinamik bir toplumun oluşturulabilmesi için gerekli değer, ilişki ve kurumların bütünü olarak ele alınmaktadır. 76 Oldukça kapsamlı bu tanım üzerinden ilerlemekle birlikte, bu eksen, plan yöntemine uygun olarak yoksullukla mücadele, sosyal uyum ve sosyal sermaye bileşenleri üzerinden hazırlanmıştır. Bu eksende, aktif işgücü politikalarının oluşturulması önceliğiyle Bölgede istihdam edilenlerin çalışma koşullarının iyileştirerek hem daha nitelikli bir işgücünün oluşması, hem de bireylerin kişisel ve mesleki gelişiminin arttırılması gibi hususlar ifade edilmektedir. İşbirliği ve dayanışma kültürü önceliği ise bireylerin sosyal dayanışma ve yardımlaşma yoluyla daha güçlü bir toplum oluşmasına katkı sağlayacak tedbirleri barındırmaktadır. Eksende ayrıca yoksullukla mücadele amacıyla çalışan ve çalışmayan bireylere yönelik çeşitli çözüm önerileri bulunmaktadır. Sosyal hizmetlerin yaygın ve etkin hale getirilmesiyle ise toplum içerisinde pozitif ayrımcılığa ihtiyaç duyan gençler, kadınlar, yaşlı ve engelliler başta olmak üzere çeşitli gruplara yönelik hizmetlere ilişkin tedbirler sağlanacaktır %BC%C4%9F%C3%BC.pdf (Sosyal Politika Kavramları Sözlüğü) 230

233 Bölgenin rekabetçilik sarmalı ve ara eksenlerde amaçlanan gelişmeyi gerçekleştirmesi ve sürdürebilmesi, Bölgede uyumlu ve bütünlük içinde bir toplum ile nitelikli istihdamın varlığına da bağlıdır. İnsan ve Toplum ekseni altında bahsedilen kavramlar ve bu kavramlar çerçevesinde uygulanacak politikalar oldukça geniş kapsamlıdır. Bu sebeple, bu eksende yer alan tüm hedeflerin gerçekleşmesi, diğer eksenlerdeki hedef ve stratejilerle ilişkili olup Planın da organik yapısını oluşturan bir bağımlılık ilişkisi mevcuttur. Eksenler arasındaki bağımlılık ilişkisi Bölgenin diğer alanlarda rekabet gücünü arttırmak için alınacak tüm tedbir ve müdahalelerde göz önünde bulundurulması gereken bir durumdur. Bu nedenle, Sosyal Bütünlük ekseni Planın rekabetçilik sarmalında ele alınan tüm eksenlerle doğrudan ilişkilidir. Buna ek olarak, Yaşanabilirlik Sarmalı içerisinde yer alan Çevre, Afet ve Kentsel Hizmetler birey ve toplum odağında ele alındığından söz konusu eksenler ile İnsan ve Toplum ekseni arasında dolaylı bir ilişki söz konusudur. Plan da insan ve toplum ekseni içerisinde yoksulluk, gelir dağılımı, istihdam, sosyal yardımlar gibi birçok konu ele alınmıştır. İş gücü arzının nicelikleri ve nitelikleri iş gücüne uygun olmak zorundadır. Aksi takdirde ya istihdam edilecek iş gücü bulunamayacak ya da istihdam edilen iş gücünün nitelikleri işin gerektirdiği nitelikler uyuşmayacak ve verimlilik düşecektir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) nda özellikle bunun üzerinde durulmakta ve Madde 318 de işgücünün eğitim düzeyi yükseltilerek istihdam edilebilirliği artırılacak ve işgücü piyasasının talep ettiği becerilerin kazandırılması için yaşam boyu eğitim faaliyetlerine önem verilecektir denmektedir. Bölge Planı nda da talebe duyarlı iş gücü arzının sağlanması tedbiri oluşturulmuş ve bu tedbir altında, ilçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde ortaöğrenim ve yükseköğrenim düzeyinde taleplere uygun eğitim programları oluşturulması, ilçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde yeni meslek ve beceriler edindirmeye yönelik sektörel taleplere uygun yaygın eğitim programları açılması, ilçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde mesleki ve teknik eğitimde uygulamalı eğitim programlarının güçlendirilmesi gibi müdahaleler oluşturulmuştur. İşgücü arzının diğer bir önemli konusu istihdamda sürekliliğin sağlanmasıdır. İstihdamda süreklilik ekonominin birçok faktörünü etkilemekte özellikle de üretimde devamlılığı ve verimlilik artıınış sağlayarak ekonominin daha iyi duruma gelmesine katkıda bulunmaktadır. OKP Madde 319 da insana yakışır iş bağlamında, çalışma koşulları iyileştirileceğinden ve ücret-verimlilik ilişkisinin güçlendirileceğinden bahsedilmektedir. Bölge Planı nda da bu hususa yönelik istihdamda sürekliliğin sağlanması tedbiri oluşturulmuştur ve gerekli müdahaleler ortaya koyulmuştur. OKP de yoksulluğun nesiller arası aktarımının önlenmesi amacıyla başta eğitim olmak üzere temel kamu hizmetlerine erişimde fırsat eşitliği daha da güçlendirilecek; yoksullukla mücadelede sivil toplumun katılımı artırılacak ve yerel yönetimlerin rolü güçlendirilecektir denmektedir. (Madde 281) Bu amaca uygun olarak Plan da yoksullukla mücadele yöntemlerinin kapsamlı ve etkin kılınması önceliği belirlenmiş olup bu hedefe yönelik tedbir ve müdahaleler de oluşturulmuştur. OKP Madde 283 de geçen sosyal yardım-istihdam bağlantısı güçlendirilerek yoksul kesimin istihdam edilebilirliğinin artırılması ve üretken 231

234 duruma geçirilmesine yönelik programlara devam edilecektir politikasına yönelik Bölge Planı nda çalışan yoksulluğunun ortadan kaldırılması ve farklı gelir kaynaklarının yaratılması stratejileri oluşturulmuştur. Yine OKP de Madde 285, 286 ve 287 de geçen engelli, yaşlı, bakıma muhtaç kişilere yönelik politikalara Bölge Planı nda da değinilmiştir. Plan da çocuk ve gençlik hizmetlerinin geliştirilmesi, yaşlı hizmetlerinin geliştirilmesi, engelli hizmetlerinin geliştirilmesi gibi stratejiler oluşturulmuştur. Toplumdaki önemli bir husus kamu-özel sektör-stk işbirliğinin sağlanmasıdır. Bu işbirliği sayesinde oluşacak toplumsal sinerjiyle toplumsal işleyişin daha verimli olması ve kurumlar ve insanlar arası diyalogun artması beklenmektedir. OKP Madde 934 de STK ların yerel ve bölgesel kalkınmaya katkılarını artırmak üzere karar alma süreçlerine katılımları artırılacak, mali yönetim ve teknik kapasiteleri güçlendirilecek, proje geliştirme ve uygulama becerileri geliştirilecektir ile kamu kurumlarının özellikle kalkınma konularında çalışan STK larla işbirliği geliştirilecektir denmektedir. Yine Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 492 de bölgesel politikaların geliştirilmesi ve etkili olarak uygulanması için yerel yönetimler, özel kesim ve STK ların kurumsal kapasiteleri geliştirilecek, bu kuruluşların kalkınma politikalarının üretilmesi ve uygulama sürecine aktif katılımı sağlanacak, merkezi ve yerel yönetimler arası koordinasyon artırılacaktır denmektedir. Bu politikalarla paralel olarak Bölge Planı nda İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır önceliği altında kamu-özel sektör-stk işbirliğinin etkin kılınması tedbiri oluşturulmuştur. Öncelik 8.1 Aktif işgücü piyasası politikaları uygulanacaktır. Tedbir 8.1.A Talebe duyarlı iş gücü arzının sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler Stratejik Önem İşverenlerin gereksinimleri ile iş gücünün becerilerinin eşleştirilmesi istihdamı arttırmak ve iyi işleyen bir iş gücü piyasasına sahip olmak için önemlidir. Bölgenin iş gücü piyasasına ilşikn mevcut durumu ve gerçekleştirilen araştırma sonuçları değerlendirildiğinde, iş gücüne katılım oranının yüksek olduğu ancak arzın piyasa talepleri ile uyumluluk göstermediği ve bu sebeple işe yerleştirmelerin yeterli düzeyde olmadığı görülmektedir. Bölge genelinde istihdama ilişkin istatistiklerde de ortaya çıkan bu uyumsuzluğu gidermek için, iş gücünün Bölgede öne çıkan sektörlerin ihtiyaçlarına uygun şekilde yetiştirilmesi önceliklidir. 232

235 İlgili Müdahale ve Projeler İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde ortaöğrenim ve yükseköğrenim düzeyinde taleplere uygun eğitim programları oluşturulması İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde yeni meslek ve beceriler edindirmeye yönelik sektörel taleplere uygun yaygın eğitim programları açılması İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde mesleki ve teknik eğitimde uygulamalı eğitim programlarının güçlendirilmesi Demirci Alt Bölgesindeki ilçelerde yükseköğrenim altyapısının geliştirilerek, alt bölge bazında bir üniversite kurulmasına yönelik çalışmaların başlatılması Yurt içi ve yurt dışında iş gücünün bilgi, görgü ve deneyimlerini arttıracak hareketlilik programlarının uygulanması İş gücü piyasası aktörleri arasındaki koordinasyonun sağlanması İşverenler ile iş gücü yetiştiren eğitim kurumları arasında etkili işbirliği programları geliştirilmesi Tedbir 8.1.B İstihdamda sürekliliğin sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Beşeri sermaye birikiminde mesleki deneyimler önemli bir yere sahip olup; işin sürekliliği, bireylerin hem mesleki hem de mali açıdan kendi sermayelerine katkıda bulunmalarını kolaylaştırmaktadır. Uzun süreli deneyimler bireylerin mevcut pozisyonlarında uzmanlaşmalarını sağladığı gibi mesleki bakımdan hareketliliğe hazır olmalarına ve yaşam koşullarını iyileştirmelerine de katkıda bulunmaktadır. Ayrıca istihdamda sürekliliğin sağlanması, Bölge genelinde verimli ve rekabet gücüne sahip beşeri sermaye birikimi için de bir koşuldur. Bireylerin uygun çalışma koşullarında istihdam edilmeleri de, sahip oldukları işin sürekliliği bakımından elzemdir. Bu sebeple, istihdamda sürekliliğin sağlanmasına yönelik proje ve müdahaleler Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Çalışanların sosyal güvence altına alınması konusunda tüm toplum kesimlerinin bilinçlendirilmesi ve özendirilmesi İşverenlerin ve çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda bilinç ve bilgi düzeyinin artırılmasına yönelik faaliyetlerin desteklenmesi 233

236 İşverenlerin, işyerlerinde iş güvenliğinin sağlanmasına yönelik mali ve teknik bakımdan desteklenmesi İşverenlerin çalışanlar için uygun çalışma koşulları oluşturmaları ve iş-yaşam dengesini gözetmeleri konusunda bilinçlendirilmesi ve özendirilmesi Sözleşmeye bağlanan istihdamın özendirilmesi Sözleşmeden doğan hak ve yükümlülükler başta olmak üzere işçi ve işverenlerin hak ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirilmesi Tedbir 8.1.C Mesleki hareketliliğe yönelik mekanizmaların geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Beşeri sermaye ve dolayısıyla istihdam edilebilirliğin artması için iş gücünün kişisel ve mesleki gelişim olanaklarından faydalanması; bilgi ve becerilerini arttırması önem arz etmektedir. Hayat boyu öğrenme kavramı ve neticesinde gelen mesleki hareketlilik bilgi toplumuna dönüşmenin en önemli araçlarından biri haline gelmiştir. Ayrıca sermayeye erişim olanaklarının kolaylaştırılması, bireylerin mesleki hareketlilik ve iş/yaşam statülerinin değiştirilmesi bakımından önemlidir. Yapısal dönüşümün getireceği iktisadi koşullara ayak uydurabilecek iş gücü arzını yaratmak ve bu dönüşümün ihtiyaç duyacağı girişimciliği arttırmak bakımından mesleki hareketliliğe yönelik mekanizmaların yaygın ve etkin olarak kullanılması Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Hayat boyu öğrenme yaklaşımı ve imkânlarının kapsamlı şekilde tanıtılması İş ve meslek danışmanlığı hizmetlerinin geliştirilmesi İşyerlerinde kişisel ve mesleki gelişime yönelik uygulamaların desteklenmesi Meslek ve beceri edindirme kurslarının Bölge ihtiyaçları ile uyumlu bir şekilde yaygınlaştırılması İşyerlerinde çalışanlara yönelik hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerin verilmesi İşletmelerin insan kaynakları yönetim birimleri kurmasının ve bu alanda yönetim sistemleri geliştirmesinin desteklenmesi Mevcut mikro kredi olanaklarının tanıtılması İlgili kuruluşlar tarafından girişimciliği özendirecek tanıtımlar yapılması ve aday girişimcilere, sermayeye erişim dâhil rehberlik hizmeti verilmesi 234

237 Öncelik 8.2 İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır. Tedbir 8.2.A Kamu-özel sektör-stk işbirliğinin etkin kılınması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Gerek ulusal, gerekse yerel düzeyde işbirliği ve dayanışmanın sağlanması, uygulanacak politikaların ve geçekleştirilecek faaliyetlerin daha fazla katılım ve sahiplenme ile yürümesini sağlamaktadır. Özellikle yerel aktörler arasında kamu, özel kesim ve sivil toplumun işbirlikleri kurması, yapılan çalışmalara farklı perspektiflerin yansıtılması ve güçlü bir toplum oluşmasını sağlamaktadır. Bu sayede, kalkınmanın toplumun her kesimine etki eden bir olgu olmasını sağlayacaktır. Bu nedenle Bölgede kamu-özel sektör-stk işbirliğinin etkin kılınması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Üniversite, diğer kamu kurumları ve özel sektör arasında etkili işbirliği ve koordineli çalışma fırsatları sunacak platformların oluşturulması, faaliyetlerin desteklenmesi Üniversite ve işletmeler arasında proje ortaklığı imkânlarının geliştirilmesi Bölge genelindeki ticaret ve sanayi odaları, meslek kuruluşları, birlikler gibi üst kuruluşların ve diğer STK ların ortak proje geliştirmesinin teşvik edilmesi ve desteklenmesi Yerel yönetimler ile kamu kurum ve kuruluşlarının, diğer aktörler arasında koordinatör rolünün güçlendirilmesine yönelik kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi Kurumların bilgi ve veri tabanı sistemlerinin ortak kullanılması Sosyal diyaloğu geliştirmeye yönelik platformların oluşturulması ve benzer faaliyetlerin desteklenmesi Sosyal girişimci yetiştirmeye ve/veya sosyal girişim kurmaya yönelik faaliyetlerin desteklenmesi 235

238 Tedbir 8.2.B Bireyler arası dayanışma ve diyaloğun güçlendirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Sosyal sermaye toplumda var olan ilişkiler ağının bir neticesidir. Bireylerin ortak değerler etrafında birleşerek eylemlerde bulunmaları toplumdaki sosyal sermaye birikiminin artmasını sağlamaktadır. Bölgede geleneksel yöntemlerle yürütülmekte olan toplumsal yardımlaşma ve dayanışma, toplumda güven duygusunun yerleşmesi için önemli bir unsurdur. Toplumsal dayanışma ve yardımlaşmanın temel taşlarından olan bireysel gönüllülük olgusunun canlı tutulması sosyal koruma reflekslerinin sürdürülebilmesi bakımından da önemlidir. Bölgede aile, akraba ve komşuluk ilişkilerine dayanan, sosyal dayanışma ve yardımlaşma anlamında önemli bir potansiyel mevcut olup bu kültürün kurumsallaşması ve etkin hale gelmesi sosyal sermayeye katkı sağlamak bakımından önemlidir. Bu doğrultuda, Bölgede toplumsal dayanışmayı artırmaya yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Sosyal sorumluluk projelerine katılımı cazip kılacak faaliyetlerin yürütülmesi Sosyal yardımlaşmayı özendirici kampanyaların düzenlenmesi Toplumsal diyalog ve dayanışmayı arttırmaya yönelik kurumsal altyapıların oluşturulması Dayanışma ve hoşgörüyü arttırıcı toplumsal birliktelik faaliyetlerinin desteklenmesi Bölge genelinde gönüllülük kavramı ve gönüllü hizmetler hakkında bilgilendirme kampanyalarının düzenlenmesi Tedbir 8.2.C Sivil toplum kuruluşlarının etkinliklerinin ve kapasitelerinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 236

239 Stratejik Önem Sivil toplum kuruluşları, bireylerin doğrudan sorumluluk alarak hak ve özgürlüklerini gerçekleştirmelerine, aynı zamanda, toplumdaki güven ve birliktelik duygusunun perçinlenmesine yarar sağlayan kuruluşlardır. Ortak amaç çerçevesinde birleşmeyi ve eylemde bulunmayı teşvik eden bu kuruluşlar, toplumsal dayanışmanın ve dolayısıyla bütünleşmenin önemli araçlarındandır. Bölgede 150 ye yakın vakıf ve civarında derneğin var olması kurumsal temelli dayanışma ve ortak eylem potansiyelinin göstergesi durumunda olup Bölgede sivil toplum kuruluşlarının kapasitelerini ve etkinliğini arttıracak tedbirlerin alınması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Sivil toplum kuruluşlarının kurumsallaşmalarının sağlanması Bölgedeki sivil toplum kuruluşları hakkında dinamik ve etkin bir veri tabanı oluşturulması Bölgesel kalkınma hedefleri doğrultusunda ilgili sivil toplum kuruluşları arasında etkili işleyen bir ağ oluşturulması Kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin desteklenmesi Öncelik 8.3 Yoksullukla mücadele yöntemleri kapsamlı ve etkin kılınacaktır. Tedbir 8.3.A Sosyal yardımların etkinliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Yoksullukla mücadelenin bir boyutu olan yardımlar çok sayıda kurum, mevzuat ve programı içinde barındıran çoklu bir yapıda ilerlediğinden kendi içinde etkili bir işbirliği ve koordinasyonun olmadığı durumlarda yardımların etkinliği azalabilmektedir. Bununla beraber sosyal yardımlarda ihtiyaç sahiplerinin tespiti son derece önemlidir. Bu, sınırlı olan kamu kaynaklarının etkin dağıtımına olduğu kadar, kaynakların gerçek ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması bakımından da önemli bir işlev üstlenmektedir. Bölgede sosyal yardımlardan yararlanan kişiler Bölge nüfusunun %10 unu oluşturmaktadır. Bu bakımdan, sosyal yardımlardan etkili ve verimli sonuçlar alınması adına yapılacak müdahaleler Bölge için önceliklidir. 237

240 İlgili Müdahale ve Projeler Sosyal yardımlarda mükerrerliği önlemek için etkili bir kayıt sistemi ve veri tabanı oluşturulması Sosyal yardım veren kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyon içinde çalışma imkânlarının artırılması Sosyal yardım hizmetlerinde doğrudan hizmet veren çalışanların niteliğini yükseltici faaliyetlerin desteklenmesi Tedbir 8.3.B Çalışan yoksulluğunun ortadan kaldırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Çalışan yoksulluğunda en önemli etkenlerden birisi çalışanların yasal haklarından yoksun olmalarıdır. Bu durum çoğu zaman kayıt dışı çalışma ve işçi çalıştırma olarak ortaya çıkmaktadır. Kayıt dışı çalışmanın çalışanlar açısından olduğu kadar, ülke açısından da düşük gelir, işsizlik sigortası ve diğer sosyal güvenlik haklarından yoksun olmaktan; kamunun vergi ve sosyal güvenlik gelirlerinde kayıplarına değin bir dizi olumsuz sonuçları bulunmaktadır. Bölgede kayıt dışılık ve düşük ücretten kaynaklanan çalışan yoksulluğunun var olması sebebiyle, bu sorunla mücadele etmek için uygulanacak tedbir ve müdahaleler Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler İşsizlik sigorta ve yardımları hakkında farkındalık ve bilinçlendirme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi Tarımsal istihdam başta olmak üzere esnek statüde istihdam edilenlerin sosyal güvenceye ilişkin farkındalıklarının arttırılması Asgari ücret altında işçi çalıştırmanın riskleri konusunda işçi ve işveren kesimlerinin bilinçlendirilmesi Kendi hesabına çalışanların kooperatifleşme konusunda desteklenmesi 238

241 Tedbir 8.3.C Kırsalda farklı gelir kaynaklarının yaratılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 3. ve 4. Kademe İlçeler Stratejik Önem Yoksullukla mücadele yöntemlerinin kapsamlı ve etkin kılınmasında farklı gelir kaynaklarının yaratılması önemli bir yer tutmaktadır. Bireyleri daha üretken kılacak önlemlerle farklı gelir kaynakları yaratmak ve böylece yoksullukla mücadeleye katkı sağlamak mümkündür. Sürekli istihdama ve gelire ulaşamayan bireylerin tamamını ilgilendiren bu durum tarımsal istihdamın yoğunluğu ve kayıt dışılık sorunu göz önünde bulundurulduğunda belirli alt bölgelerde öncelikli sorun haline gelmektedir. Bu çerçevede kırsaldaki istihdama ve gelire sürekli erişemeyen kesimler öncelikli olmak üzere gelirde sürekliliği sağlayacak ve farklı gelir kaynakları yaratacak nitelikte önlemlerin alınması Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, yöresel ve geleneksel ürünlerin üretim, satış ve pazarlanmasının desteklenmesi Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, farklı gelir kaynakları yaratmaya yönelik geleneksel sınai faaliyetlerin desteklenmesi Kırsal kesimde ev eksenli kadın girişimlerinin desteklenmesi Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, farklı kırsal gelir kaynakları yaratmaya yönelik işbirlikleri ve kooperatifleşmenin desteklenmesi Öncelik 8.4 Sosyal hizmetler yaygın ve etkin kılınacaktır. Tedbir 8.4.A Aile ve toplum hizmetlerinin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 239

242 Stratejik Önem Kişi ve ailelerin kendi bünye ve çevre şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesini, ihtiyaçlarının karşılanmasını ve yaşam şartlarının iyileştirilmesini sağlayan sosyal hizmetlerin bir ayağı da aile ve topluma yönelik hizmetlerdir. Aile ve topluma yönelik hizmetler; koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerini ifade etmektedir. Bölgede aileye ve aileye ilişkin değerlere verilen önemden dolayı geleneksel bağlara dayanan ilişkilerin yoğunluğu gözlemlenmektedir. Aile yapısının ve değerlerinin korunması, güçlendirilmesi ve ailenin sosyal refahının arttırılmasına yönelik faaliyetler Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Aile ve topluma yönelik koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerinin yaygınlaştırılması Aile yapısının ve değerlerinin korunması, güçlendirilmesi ve ailenin sosyal refahının arttırılması için çalışmalar yapılması Aile eğitimi, aile danışmanlığı vb. aileyi güçlendirici etkinliklerin yaygınlaştırılması Sosyal risklerin yoğun olduğu alanlar başta olmak üzere sosyal hizmetlere erişimin kolaylaştırılması Sosyal dışlanmaya maruz kalmış birey ve gruplar için rehabilitasyon ve sosyal içerme programlarının yaygınlaştırılması Tedbir 8.4.B Çocuk ve gençlik hizmetlerinin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Çocuk ve gençlik hizmetleri çocukların ve gençlerin her türlü ihmal ve istismardan korunması ile sağlıklı gelişimi için gerekli önleyici ve telafi edici mekanizmaları içermektedir. Çocuk ve genç nüfusun yaşam kalitesini yükseltmek ve geleceğe en iyi şekilde hazırlamak her ülkenin en önemli amaçlarından biridir. Çocuk ve gençlerin yetkin bireylere dönüşmeleri öğrenen bölge olma vizyonu bakımından da önem arz etmektedir. Bölge nüfusunun %45 inin otuz yaş altında olduğu dikkate alınırsa çocuk ve gençlere yönelik sosyal hizmetlerin yaygın ve etkin kılınması Bölge için önceliklidir. 240

243 İlgili Müdahale ve Projeler Çocukların korunmaya ve bakıma muhtaç hale gelmesini engelleyici ve öncelikle aileleri yanında bakımını sağlayacak hizmetlerin geliştirilmesi Alternatif aile bakımından yararlandırılamayan korunmaya muhtaç çocuklara aile bakımına en yakın modeller içerisinde bakılmasının desteklenmesi Çocukları her türlü ihmal ve istismardan koruyacak çalışmalara ağırlık verilmesi Gençlik alanında bilgilendirme, rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması Gençlik çalışmaları ve projelerinin desteklenmesi Gençliğin kişisel ve sosyal gelişimini destekleyici imkânlar sağlanması Tedbir 8.4.C Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına ve kadına yönelik hizmetlerin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Kişilere yaşamın herhangi bir alanında cinsiyet bazında ayrımcılık yapmak toplumsal kaynaşmanın önünde önemli bir engel oluşturmaktadır. Bölgede kadınların eğitim ve toplumsal yaşamdaki yerine ilişkin göstergeler iyi olmakla birlikte iş gücüne katılan kadınların oransal azlığı ve çalışanların çoğunluğunun gelir ve güvenceden yoksun oluşu bu konuyu daha da önemli kılmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda bölge genelinde farkındalık yaratacak etkinlikler ile başta eğitimde, istihdamda ve toplumsal yaşamda cinsiyet eşitliğini sağlayacak önlemlerin alınması Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda tüm toplumda farkındalık yaratacak etkinlikler düzenlenmesi Eğitimde toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya dönük önlemlerin alınması İstihdamda ve çalışma yaşamında toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasını amaçlayan faaliyetlerin desteklenmesi Toplumsal yaşamda toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlayacak önlemlerin alınması 241

244 Tedbir 8.4.D Yaşlı ve engellilere yönelik hizmetlerin ve olanakların geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Toplumsal değerler ve diğer etkenler toplumda yaşlı ve engellilere verilen değeri ve yeri belirlemektedir. Yaşlılar ve engelliler toplumun en kırılgan/hassas kesimleri arasında yer almaktadır. Bölge, genel olarak net göç veren bir özelliğe sahiptir. Bu kesimler, çoğu zaman göç eden ailelerin geride kalanlarını oluşturmakta; giderek artan sayıları ile Bölgenin demografik yapısı içinde de önemli bir yer işgal etmektedirler. Yaşlı ve engelli bireylerin her tür istismarına karşı sosyal politikalar geliştirmek, aleyhlerine ayrımcılığı önlemek ve ayrımcılıkla mücadele etmek sosyal bir gerekliliktir. Bu nedenle, yaşlıları ve engellileri korumak ve yaşam kalitelerini yükseltmek üzere sosyal hizmetlerin yaygınlaşması Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yaşlı ve engellileri yoksulluktan koruyacak ve yaşam standartlarını iyileştirecek hizmetlerin desteklenmesi Yaşlı ve engellilerin sağlık/bakım hizmetlerine erişimini kolaylaştıracak önlemlerin alınması Kente göç nedeniyle kırsal kesimlerde yalnız kalan yaşlıların yaşam standartlarını yükseltici desteklerin sunulması Engelli bireylerin sosyal yaşama dâhil olabileceği olanakların yaratılması Özel bakım merkezlerinde kaliteli hizmet sunulması için önlemlerin alınması İş yerlerinde engellilerin çalışmaları için gerekli uyumlu hale getirme ve engelli istihdamına ilişkin farkındalık arttırma çalışmalarının yapılması 242

245 4.9 ENERJİ YATAY EKSENLER Enerji sektörü, ülkelerin kalkınma politikaları içinde hayati önem taşıyan stratejik bir alan niteliğindedir. Dünyadaki nüfus artışı, sanayileşme ve kentleşme doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi arttırırken, birtakım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların içerisinde en önemlilerinden biri mevcut enerji kaynaklarının verimli kullanılması ve arz güvenliğinin sağlanması iken diğer bir sorun da artan tüketimi karşılayacak alternatif kaynakların bulunması ve insanlığın kullanımına sunulmasıdır. Enerji politikaları genel itibarıyla ulusal ölçekli politikalar olmakla birlikte, yerel düzeyde enerjiyi daha verimli şekilde üretmek ve tüketmek, ayrıca çevreye asgari düzeyde zarar vererek üretim kapasitesini arttırmak mümkündür. Ek olarak Bölgede enerji ihtiyacının sürdürülebilir ve mevcut/potansiyel ihtiyaçlara cevap verecek biçimde karşılanması gerekmekte olup, bu durum altyapı yatırımlarının tamamlanmasıyla da ilişkilidir. Bu eksen, Planda ele alınırken yenilenebilir enerji üretimi ve kullanımının yaygınlaştırılması, geleneksel enerji üretiminde verimliliğin ve kapasitenin arttırılması, tüketimde ise tasarrufun sağlanması temel hedefler olarak belirlenmiştir. Verimin arttırılması kavramı üretimde ve kullanımda verim olarak iki farklı çerçevede değerlendirilmiştir. Üretimde verimin artışı, enerji üretimi artarken girdilerden daha uzun süre istifade edilebilmesidir. Enerji kullanımında verimin artması ise harcanan enerjiden azami seviyede ve sürede istifade edilmesi, enerji kayıplarının azaltılması, birim işin daha az enerji kullanılarak yapılabilmesidir. Üretimde kapasitenin arttırılması ile amaçlanan ise, planın sürdürülebilirlik ilkesi ile uyumlu olacak şekilde, gelenekselden ziyade yenilenebilir enerji kaynaklarında üretim kapasitesinin arttırılmasıdır. Geleneksel enerji kaynaklarının kullanımında kapasitenin arttırılması ulusal düzeyde bir politika olup, Plan kapsamında söz konusu kaynakların kullanımına ilişkin stratejiler verimin arttırılması amacıyla sınırlı tutulmuştur. Yenilenebilir enerji kullanımının arttırılması Planda yenilenebilir enerji kaynaklarının üretim açısından arttırılması; ayrıca tüketimde yenilenebilir enerji kaynaklarından daha fazla faydalanılması olarak ele alınmıştır. Enerji, küreselleşen dünyada sanayiyi etkilemiş, ulaşım imkânlarındaki gelişme vasıtasıyla ticaretin ve lojistiğin bir parçası olmuş, tarımsal verimliliği arttırarak gıda ve tarım politikalarında önemli bir rol oynamış ve son yıllarda yenilenebilir enerjiyle birlikte çevresel politikaları da ciddi oranda etkilemiştir. Bu etkileşim nedeniyle, Enerji ekseni Planda ara eksen olarak yer almıştır. Sanayi ekseni gerek mevcut durum gerek politika bazında enerji konusu dikkate alınarak hazırlanmıştır. Buna ilaveten, genel ekonomik ve sosyal görünümde yapılan analizlerde dahi enerjinin önemi ortaya konmuştur. Ulaşım ekseninde önerilen stratejilerde enerji fiyatları göz önünde bulundurulmuş; Çevre ekseninde enerji kullanımının çevreye duyarlı yöntemleri 243

246 ele alınmıştır. Ayrıca, ülkenin dış ticaret açığında önemli bir rolü olan enerji ithalatına karşı bu eksende yenilenebilir enerjiye ilişkin stratejiler geliştirilmiştir. Enerji konusu, Türkiye ekonomisinin en büyük darboğazlarından biri olarak önümüzde durmaktadır. Bu darboğazı aşmak için enerji arzını artırmak ve enerji kullanımında tasarrufu artırmaktan başka yol görünmemektedir. Enerji arzında geleneksel kaynakların yanı sıra yenilenebilir enerji kaynaklarının da kullanımı Türkiye yi enerjide dışa bağımlılıktan kurtaracak yöntemdir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) nda enerjiden bahsederken şu amaç belirlenmiştir: Enerjinin nihai tüketiciye sürekli, kaliteli, güvenli, asgari maliyetlerle arzını ve enerji temininde kaynak çeşitlendirmesini esas alarak; yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarını mümkün olan en üst düzeyde değerlendiren, nükleer teknolojiyi elektrik üretiminde kullanmayı öngören, ekonominin enerji yoğunluğunu azaltmayı destekleyen, israfı ve enerjinin çevresel etkilerini asgariye indiren, ülkenin uluslararası enerji ticaretinde stratejik konumunu güçlendiren rekabetçi bir enerji sistemine ulaşılması temel amaçtır. (Madde 784) OKP deki bu amaca paralel olarak Bölge Planı nda yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılmasına yönelik öncelik belirlenip bu kapsamda güneş, rüzgar, biyokütle ve jeotermal enerji arzının artırılmasına yönelik stratejiler oluşturulmuştur. Yine aynı amaçta belirtilen enerji israfını aza indirmek düsturu çerçevesinde enerji kullanımında tasarrufun sağlanmasına yönelik hedef belirlenmiştir. Bu hedef çerçevesinde aydınlatmada daha az enerji harcayan teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılması, ev ve işyerlerinde yalıtım malzemesi kullanımının yaygınlaştırılması gibi tedbirler belirlenmiştir. Ayrıca enerji israfının önemli bir ayağını oluşturan enerji dağıtım altyapısının yetersiz olmasına yönelik enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir önceliği koyulmuştur. Hanelerde ve işyerlerinde farklı enerji türlerinin kullanılması ülkenin ve Bölgenin enerji açığını kapatmada önemli rol oynayacak enstrümanlardan biridir. Bu mekânlarda özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ayrı bir önem arz etmektedir. OKP Madde 429 da enerji sektöründe yüksek büyüme ortamının yaratacağı enerji talebinin zamanında, yeterli düzeyde, güvenli ve düşük maliyetle karşılanabilmesine odaklanılacağı dile getirilmiştir. Ayrıca, ithalata bağımlılığın yüksek olduğu bu sektörde, cari açık sorunu ve arz güvenliği gözetilerek yerli ve yenilenebilir kaynaklardan azami derecede faydalanma yoluna gidilecektir denmektedir. Bu maddenin özellikle son kısmı yani; yerli ve yenilenebilir kaynaklardan azami ölçüde faydalanma yoluna gidilecektir cümlesi hanelerde ve işyerlerinde de farklı enerji türlerinin kullanımını teşvik etmektedir. Bu bağlamda Bölge Planı nda da hane, işyerleri ve sosyal alanlarda farklı enerji türlerinin kullanımının arttırılması tedbiri belirlenmiş; ısınma amaçlı olarak ev ve işyerlerinde güneş paneli kullanımının yaygınlaştırılması, tarım işletmelerinde biyokütle enerjisi üretiminin yaygınlaştırılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi, işletmelerde küçük çaplı rüzgâr türbinleri kurularak küçük ölçekte elektrik üretilmesi, işletmelerde güneş panelleri kullanılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi gibi müdahaleler oluşturulmuştur. 244

247 Öncelik 9.1 Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı arttırılacaktır. Tedbir 9.1.A Rüzgârdan enerji üretiminin yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Rüzgâr enerjisi, kirlilik üretmeyen, girdi maliyeti bulunmayan, yenilenebilir bir enerji kaynağıdır. Bölgede farklı alanlarda rüzgâr enerjisi üretim potansiyeli mevcut olup, bu alanların bazılarında rüzgâr türbini yatırımları hayata geçirilmiştir, bazılarında ise fizibilite ve yatırım çalışmaları devam etmektedir. Bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak adına potansiyel olan alanlarda rüzgâr enerjisinin üretiminin yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Rüzgâr enerjisi yatırım talebi olan alanlarda detaylı fizibilite çalışmalarının yapılarak uygun bölgelerde rüzgâr enerjisi santrallerinin kurulması Rüzgâr enerjisi santrallerinin negatif dışsal etkilerinin (gürültü kirliliği, görüntü kirliliği vb.) en aza indirilerek yatırımların planlanması Mevcut rüzgâr enerji santrallerinde verimi ve üretimi arttıracak modernizasyon ve kapasite arttırımı çalışmalarının yapılması 245

248 Mekânsal Dağılım Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve iklim değişiklikleriyle revizyonu mümkün olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede rüzgâr enerjisi santrali yatırımlarının yapılabilir olduğu ilçeler haritada gösterilmiştir. Tedbir 9.1.B Jeotermal enerjinin kullanımının yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki yoğun tektonik hareket nedeniyle jeotermal enerji önemli ve öncelikli bir yenilenebilir enerji kaynağıdır. Bölgedeki çok sayıda ilçede jeotermal kaynaklar bulunmakla birlikte, bunların sadece bir kısmı enerji üretimi için yeterli sıcaklığa sahiptir. Bu alanların bazılarında yatırımlar başlamış olup, diğer alanlarda yatırımların yapılabilmesi ve yeni yatırım alanlarının tespiti için fizibilite çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Jeotermal enerji ayrıca seraların, hanelerin veya tesislerin ısıtılması amacıyla da kullanılabilmektedir. Bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak adına potansiyel olan alanlarda jeotermal enerjinin kullanımının arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler MTA tarafından yapılan araştırmanın sonuçlarıyla uyumlu olacak şekilde, yatırım talebi olan alanlarda detaylı fizibilite çalışmalarının yapılması 246

249 Jeotermal kaynaklardan konutların ısınması amacıyla da faydalanılmasına yönelik altyapı yatırımlarının yapılması Jeotermal kaynaklardan yapılacak entegre yatırımlarla birden fazla alanda yararlanılmasının sağlanması Detaylı fizibilite çalışması sonucunda yatırım yapılabilir olarak tespit edilen bölgelerde jeotermal enerji santrallerinin yapılması Mekânsal Dağılım Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve iklim değişiklikleriyle revizyonu mümkün olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede jeotermal enerjiden yararlanılması mümkün olan ilçeler haritada gösterilmiştir. 1. derece öncelikli ilçeler sıcaklık ve debi bakımından yüksek potansiyel arz etmekte olup, doğrudan elektrik üretimine olanak sağlayabilecek ilçelerdir. Tedbir 9.1.C Biyokütleden enerji üretiminin yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki büyük ölçekli zirai üretim ve canlı varlıklar sebebiyle, enerji dönüşüm süreçleri neticesinde ortaya çıkan biyokütle önemli bir potansiyeldir. Biyokütle enerjisine yönelik olarak Bölgedeki tüm ilçelerde potansiyel bulunmakla birlikte, yatırım yapılabilirlik ve öncelik düzeyleri ilçeler arasında farklılık göstermektedir. Bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak adına yatırımların uygulanabilirliği olan alanlarda biyokütle enerjisinin üretiminin arttırılması önceliklidir. 247

250 İlgili Tedbir ve Müdahaleler Mekânsal önceliklerle sonuçlarıyla uyumlu olacak şekilde, yatırım talebi olan alanlarda ve işletmelerde detaylı fizibilite çalışmalarının yapılması Detaylı fizibilite çalışması sonucunda yatırım yapılabilir olarak tespit edilen bölgelerde biyokütle enerjisi santrallerinin yapılması Proje 4: Biyokütle Enerji Santrali Projesi Mekânsal Dağılım 248

251 Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve tarım faaliyetlerindeki değişikliklerle revizyonu mümkün olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede biyokütle enerjisi santrali yatırımlarının yapılabilir olduğu ilçeler haritada gösterilmiştir. Tedbir 9.1.D Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda farklı enerji türlerinin kullanımının arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Hane ve işyerleri bireysel olarak güneş, biyokütle ve rüzgâr enerjisini kullanarak, belirli faaliyet ve ihtiyaçlarda elektrik enerjisi kullanımını azaltabilmekte, enerji tasarrufu sağlanmaktadır. Bölgede ülke geneline göre daha yüksek düzeydeki kişi başına düşen enerji tüketimi ve yenilebilir enerji kaynaklarındaki potansiyel göz önüne alındığında, kişi veya işletmelerin ısınmalarını sağlamak veya kendileri kullanmak üzere küçük ölçeklerde biyokütle, güneş ve rüzgâr enerjisi kullanımlarının desteklenmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Isınma amaçlı olarak ev ve işyerlerinde güneş paneli kullanımının yaygınlaştırılması 249

252 Tarım işletmelerinde biyokütle enerjisi üretiminin yaygınlaştırılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi İşletmelerde küçük çaplı rüzgâr türbinleri kurularak küçük ölçekte elektrik üretilmesi İşletmelerde güneş panelleri kullanılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi Öncelik 9.2 Geleneksel enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir. Tedbir 9.2.A Modern enerji üretim tesislerinin yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Yenilenebilir enerjiyle birlikte geleneksel enerji kaynaklarının da değerlendirilmesi bir gerekliliktir. Modern üretim tesislerinin hayata geçirilmesi ve kullanılan teknoloji düzeyinin iyileştirilmesi, gerek verimi arttıracak gerekse çevreye olan olumsuz etkileri azaltacaktır. Bu çerçevede, bölgede hammaddenin bulunduğu veya ihtiyaç duyulan ilçelerde, sürdürülebilirlik ilkesine tezat oluşturmayacak şekilde verimi yüksek ve çevre dostu modern enerji üretim ve dönüşüm tesislerinin yapımı ve mevcut tesislerin modernizasyonu önceliklidir. Bu sayede, var olan doğal kaynaklardan daha uzun süre yararlanılması da mümkün kılınacaktır. Ayrıca enerji üretim tesislerinin atık ve çıktılarından diğer sektörlerde yararlanılacak şekilde entegre tesislerin kurulması diğer sektörlerin girdi maliyetlerini düşürürken tesislerin verimliliğini arttıracaktır. Bu kapsamda bölgede modern enerji üretim tesislerinin yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Tedbir ve Müdahaleler Linyit santrallerinde teknoloji düzeyinin arttırılarak atıkların azaltılması ve verimin arttırılması Linyit santrallerinde entegre teknolojilerin kullanılarak atıklardan ve buhardan faydalanılması Rezerv bulunan alanlarda yeni ve yüksek teknolojili linyit santrallerinin kurulması 250

253 Tedbir 9.2.B Dağıtım altyapısının iyileştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Bölgenin hızla gelişen ve büyüyen bir bölge olması ve sanayi altyapısına ilişkin yatırımların çoğalmasıyla dağıtım altyapısında sıkıntılar yaşanabilmektedir. Bölgede elektrik dağıtımının daha etkin gerçekleştirilmesi, dağıtım sürecindeki kayıpların azaltılması, çevre ve görüntü kirliliğinin azaltılması amaçlarıyla Bölge genelinde iyileştirmelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çerçevede, dağıtım altyapısının iyileştirilmesiyle ilişkilendirilecek hatların yeraltına alınarak yenilenmesi, trafo ve enerji dağıtım merkezlerinin kurulmasına ilişkin stratejiler önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Elektrik dağıtım hatlarının yer altına alınmasına ilişkin yapım çalışmalarının arttırılması Sanayi öncelikli gelişim bölgeleri ve yüksek dereceli hizmet odakları öncelikli olmak üzere, elektrik dağıtım hatlarının modernizasyonu ve ihtiyaç duyulan bölgelerde trafo merkezlerinin kurulması Elektrik kaçaklarının azaltılmasına ilişkin önlemlerin alınmasının ve altyapı çalışmalarının desteklenmesi Tedbir 9.2.C Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda enerji verimliliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Enerji tüketiminin gelişme ve yaşam standartlarını etkilemeden azaltılması ancak tasarruf politikalarıyla mümkündür. Bölgede hane ve işyerlerinde az elektrik tüketen makine ve teçhizat kullanılması yoluyla enerji tasarrufuna önem verilmesi gerekmektedir. Zira Bölgede sanayi ve mesken alanlarında enerji tüketimi yüksek düzeydedir. Bu stratejinin etkin şekilde hayata geçirilebilmesi adına öncelikli bir diğer husus ise bu kapsamda farkındalık faaliyetlerinin arttırılması önceliklidir. 251

254 İlgili Müdahale ve Projeler Aydınlatmada daha az enerji harcayan teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılması Ev ve işyerlerinde yalıtım malzemesi kullanımının yaygınlaştırılması Ev ve işyerlerinde makine, ekipman ve teçhizatın modernize edilerek kullanılan elektrik miktarının azaltılması Elektrik tasarrufunun sağlanmasına yönelik bilinçlendirme faaliyetlerinin temel eğitim düzeyinde yaygınlaştırılması 252

255 4.10 ULAŞIM YATAY EKSENLER İnsanların veya ürünlerin kara, deniz veya havayolu vasıtasıyla taşınması veya köyler, şehirler, ülkeler arasında bir yerden bir yere aktarılması ulaşım veya ulaştırma olarak adlandırılmaktadır. Ulaşım faaliyetlerinde önemli unsurlar; hızlı, aksamayan, konforlu ve güvenli taşımacılığın sağlanmasıdır. Ekonomi ve teknolojideki gelişmeler, insanların ve ürünlerin daha uzun mesafelerde ve/veya daha çok sayıda taşınması ihtiyacını doğurmaktadır. Yolcu taşımacılığı, hareketliliği arttırarak insanların yaşadıkları yer dışındaki bölgelerden mal/hizmet alması ile bu bölgelere mal/hizmet vermeleri açısından önem taşımaktadır. Yük taşımacılığı ise bir yerde üretilen ürünlerin farklı yerlerdeki pazarlara açılmasını sağlayarak ticari ilişkileri geliştirmektedir. Yük taşımacılığına ilaveten ürünlerin pazarlara sunulmadan önce saklanmasını sağlayan lojistik sektörü stratejik bir konumdadır. Türkiye; Asya, Avrupa ve Afrika nın kesiştiği noktada yer alması itibarıyla birçok ticaret ve ulaşım ağının üzerinde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra ülkenin geniş bir coğrafyaya yayılmış olması içindeki ulaşımla ilgili politikaların zaman ve maliyet açısından çok büyük etkileri olmasını sağlamaktadır. Ayrıca; uzun vadeli ulusal hedefler arasında yer alan ihracat odaklı büyümenin sağlanması için ülke içi kadar ülke dışıyla ulaşımın geliştirilmesi de büyük önem taşımaktadır. Bölge, hem nüfus ve ekonomik yönden büyük şehirler ile önemli limanların yakınında bulunması, hem de önemli ulusal ulaşım ağlarının birçoğunun üzerinde olması itibarıyla stratejik bir konuma sahiptir. Bu yönüyle Bölge, hem insan hareketliliği hem de yurt içi ve yurt dışı piyasalara erişim açısından önemli bir potansiyele sahipken; bu potansiyelin değerlendirilmesi için Bölgenin kendi içinde ve Bölge dışındaki önemli merkezlere bağlantılarının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Karayolu ve demiryolunu içeren kara taşımacılığı, denizyolu taşımacılığı ve havayolu taşımacılığının ele alındığı eksende ulaşımla etkileşim içerisindeki lojistik sektörü de değerlendirilmiştir. Eksendeki temel odak noktası Bölgenin ulaşım ve lojistik altyapısının geliştirilmesidir. Bu kapsamda erişilebilirliği yüksek ve lojistik altyapısı gelişmiş bir Bölge oluşturma politikası ortaya konmuştur. Ulaşım, ara eksenler içinde yer aldığından, bu strateji kapsamındaki politikalar hem rekabetçilik sarmalındaki, hem de yaşanabilirlik sarmalındaki eksenlerde göz önüne alınmıştır. Erişilebilirliğin arttırılması yaşam kalitesini de, pazarlara erişimi de etkilediğinden Ulaşım ekseni yaşanabilirlik ve rekabetçilik sarmallarındaki eksenlerle ilişkilidir. Ayrıca; lojistik altyapısının geliştirilmesi, Sanayi, Tarım ve Maden eksenlerindeki pazarlamaya dönük stratejilerin uygulanmasına katkı sağlayacaktır. Turizm destinasyonlarının işlerliğinin sağlanması için de ulaşım altyapısının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 253

256 Ulaşım son yıllarda ülke politikalarında en önemli yeri tutan alanlardan biridir; zira ulaşım birçok sektörle ilişki içerisinde olup diğer sektörlerdeki hedef ve amaçların gerçekleştirilmesinde kolaylaştırıcı rol oynamaktadır. Ülke politikalarında ulaştırma alanında son yıllarda en çok önem verilen konular lojistik altyapısının geliştirilmesiyle lojistik maliyetlerin düşürülmesi ve ulaşım altyapısının geliştirilmesidir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) nda Türkiye nin lojistikte bölgesel bir üs olmasından bahsedilmekte (Madde 829) ve lojistik maliyetlerin düşürülmesi amaçlanmaktadır. Diğer yandan yük ve yolcu ulaştırma hizmetlerinin etkin, verimli, ekonomik ve emniyetli bir şekilde sağlanması amaçlanmaktadır. Bu amaçlarla paralel olarak Bölge Planı nda ulaşım ekseninde iki temel hedef belirlenmiştir. Bu hedeflerden birisi erişilebilirliğin artırılmasına yönelik hedeftir. Bu hedef altında mevcut karayolu ağının geliştirilmesi, ulaşımda entegrasyonun sağlanması gibi stratejiler belirlenmiştir. Plan da ikinci hedef olarak Lojistik altyapısının geliştirilmesi belirlenmiştir. Bu hedef kapsamında lojistik merkezlerin kurulması ve yeni demiryolu hatlarının yapılması gibi stratejiler belirlenmiştir. Karayolu ağı bir ülkenin ulaşım ağının belkemiğini oluşturan bir faktördür. Karayollarından hem mevcut ağın iyileştirilmesi hem de yeni karayolu ağları yapılması ulaşımın sorunlarını azaltmak açısından oldukça önemlidir. OKP Madde 838 de karayollarında; önleyici bakım kavramının esas alındığı ve bakım-onarım hizmetlerinin zamanında ve yeterli düzeyde karşılanmasını temin edecek etkin bir üstyapı yönetim sistemi tesis edilecektir. Bakım ve onarım hizmetlerinin ağırlıklı olarak özel kesim marifetiyle yürütülmesi için gerekli hukuki ve kurumsal düzenlemeler hayata geçirilecektir denmektedir. Bu madde ile paralel olarak Bölge Planı nda mevcut karayolu ağının iyileştirilmesi tedbiri oluşturulmuş olup bu tedbir altında gerekli müdahaleler oluşturulmuştur. Bölge de son yıllarda çeşitli alanlarda ulaşım yatırımları gerçekleştirilmektedir. Bu ulaşım yatırımlarından en üst düzeyde verim alabilmek için bu ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması büyük önem arz etmektedir. OKP Madde 835 te ulaştırma koridorlarında uygun hacim ve mesafelerde en avantajlı ulaşım türü belirlenerek, bu kapsamda denizyolu ve demiryolu taşımacılığının özendirilmesi ve kombine taşımacılık imkânlarının geliştirilmesinden bahsedilmektedir. Ayrıca Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 647 de özellikle yük taşımacılığında tek ulaştırma türünden çok kombine/multimodal/intermodal sistemlerden yararlanılması ve karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu türlerinin birlikte hizmet sunmaları sağlanacaktır denmektedir. Bu politikalarla paralel olarak Bölge Planı nda ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması tedbiri oluşturulmuş ve tedbir altında da ilgili müdahaleler belirlenmiştir. Lojistik merkezler lojistik faaliyetlerin optimum şekilde gerçekleştirildiği, lojistik maliyetlerin minimuma indirildiği, ve bu faaliyetlerin en hızlı şekilde gerçekleştirildiği yerlerdir. Lojistikte önemli bir üs olunması için lojistik merkezler en temel koşullardan biridir. OKP Madde 829 da Türkiye nin lojistikte bölgesel bir üs olması sağlanarak; lojistik maliyetin düşürülmesi, ticaretin geliştirilmesi ve rekabet gücünün artırılması temel amaçtır denmektedir. Bu bağlamda Bölge Planı nda da lojistik altyapısı iyileştirilecektir önceliği altında Lojistik merkezlerinin kurulması 254

257 tedbiri belirlenmiştir. Bu tedbir altında da bazı yerlerde lojistik ihtisas OSB kurulması, lojistik köylerin yapılması gibi müdahale ve projeler oluşturulmuştur. Öncelik 10.1 Bölgede erişilebilirlik arttırılacaktır. Tedbir 10.1.A Mevcut karayolu ağının iyileştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki temel ulaşım ağı karayollarıdır. Bölge genelinin ve il/ilçelerin erişilebilirlik düzeyinin yükseltilmesi için birinci öncelik karayolu ağının iyileştirilmesidir. Planda az gelişmiş yerleşim merkezlerine yönelik temel yaklaşım, bu merkezlerin büyüme odaklarıyla olan ilişkilerinin arttırılarak büyüme ivmesi kazanmalarıdır. Bu çerçevede ulaşım süre ve kalitesinin iyileştirilmesi gerekmekte olup; sıkıntı yaşanan veya geliştirilmesine ihtiyaç duyulan güzergâhlarda yol kalitesinin arttırılması, güzergâhların düzeltilmesi, taşıma kapasitesinin arttırılması, kaplamanın iyileştirilmesi ve şerit genişliğinin düzenlenmesi önceliklidir. Öncelikli yollar belirlenirken Bölge İçi Gelişmişlik Farklarını azaltmak amacı kapsamında belirlenen ilçeler arası yakınsama politikaları dikkate alınmıştır. İlgili Müdahale ve Projeler Kütahya-Gediz-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Akhisar-Salihli-Sarıgöl yolunun çalışmalarının tamamlanarak yolun duble yol haline getirilmesi ve yol kalitesinin arttırılması Simav-(Pazarlar/Şaphane)-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Simav-Balıkesir yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Salihli-Köprübaşı-Demirci yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Uşak-Eşme yolunun kalitesinin arttırılması Uşak-Ulubey yolunun kalitesinin arttırılması Domaniç-Tavşanlı yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Afyonkarahisar-İhsaniye-Gazlıgöl yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Altıntaş-Gediz yolunun kalitesinin arttırılması 255

258 Karahallı-Sivaslı-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Hocalar-Sandıklı yolunun kalitesinin arttırılması Gördes-Akhisar yolunun kalitesinin arttırılması Tavşanlı-Simav-Selendi yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Harita 53 - Bölgedeki Planlanan Mevcut ve Planlanan Karayolu Altyapısı Tedbir 10.1.B Ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgeyi de etkileyecek olan ulusal otoyol ve hızlı tren yatırımları, inşaatı tamamlanan Zafer Havaalanı, yeni karayolu yapım ve iyileştirme çalışmaları, önerilen demiryolu güzergâhları gibi farklı yatırımlar değerlendirildiğinde, bunların Bölgenin erişilebilirlik düzeyine olan katkılarının maksimize edilmesi amacıyla entegrasyon ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Söz konusu entegrasyonun sağlanabilmesi amacıyla Bölgede ihtiyaç duyulan nokta ve güzergâhlarda ek yatırımlar yapılması veya ek hizmetler sunulması önceliklidir. 256

259 İlgili Müdahale ve Projeler Zafer Havaalanının hızlı tren-otoyol ve konvansiyonel demiryolu entegrasyonlarının sağlanması Hat üzerinde yer alan ilçelerde hizmet kademelenmesi göz önünde bulundurulacak şekilde hızlı tren istasyonlarının yapılması Hat üzerinde yer alan ilçelere hizmet kademelenmesi göz önünde bulundurulacak şekilde otoyol çıkışları verilmesi Hızlı tren duraklarının bulunduğu noktalarda konvansiyonel demiryolu hatları ile entegrasyonların sağlanması Çandarlı Limanı ile konvansiyonel demiryolu hatlarının entegrasyonunun sağlanması BALO projesi kapsamında Bandırma limanıyla konvansiyonel demiryolu hatlarının entegrasyonunun sağlanması Tedbir 10.1.C Havaalanlarının etkinliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgede yer alan 2 sivil havaalanının etkinliğinin arttırılması, yurt dışı ve metropol bağlantılarının geliştirilmesi açısından önemlidir. Bu bağlantıların geliştirilmesi, bölgenin sosyoekonomik gelişimine de doğrudan katkıda bulunacaktır. Bu çerçevede, Uşak Havaalanı nın 12 ay çalışabilir hale gelmesi, Zafer Havaalanında ise uçuş yapılan nokta sayısının artması ile yeni firmaların ve hizmetlerin çekilebilmesine yönelik faaliyetler önceliklidir. Bu stratejinin hayata geçirilmesi kendi başına bir öncelik olmayıp, ilgili diğer rekabetçilik eksenindeki stratejilerle koordinasyon içerisinde değerlendirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Zafer Havaalanının lojistik ve kargoculuk hizmet altyapısının iyileştirilmesi Zafer Havaalanı çevresinde otoyol, hızlı tren ve havaalanının yaratacağı yüksek erişilebilirlikten yararlanabilecek uluslararası fuar ve kültür merkezi, tema parkı benzeri kullanımların geliştirilmesi Havaalanları bünyesinde yolculara verilen hizmetlerin çeşitlendirilmesi Zafer Havaalanı bünyesinde gümrük kurulması Havaalanlarına toplu taşıma bağlantılarının güçlendirilmesi, hat sayı ve sıklığının arttırılması 257

260 Zafer Havaalanı-Uşak Havaalanı arasında uzun vadede işbirliği geliştirilerek her iki havaalanının da hizmette kalmasının sağlanması Zafer Havaalanı bünyesinde hava taşıtları bakım ve onarım merkezi kurulmasına yönelik çalışmalar yapılması Öncelik 10.2 Lojistik altyapısı iyileştirilecektir. Tedbir 10.2.A Lojistik merkezlerinin kurulması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Yükün karayolundan demiryoluna yöneltilmesi, sanayi kuruluşları için maliyetlerin düşürülmesi, depolama alanları oluşturulması, satış ve temin olanaklarının arttırılması, kent içi ulaşımın düzenlenmesi açısından lojistik merkezlerinin kurulması önemlidir. Lojistik merkezleri, sanayi altyapısının oluşturulması ve geliştirilmesi bakımından da bir gerekliliktir. Bu çerçevede, gereklilik görülen alanlarda lojistik merkezlerinin kurulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Afyonkarahisar ili Merkez ilçede yurt içi dağıtım merkezi olarak işlev görecek, kara, hava ve demiryolu aktarma merkezi niteliğine de haiz Lojistik İhtisas OSB kurulması Kütahya ili Merkez ilçede, bölgesel dağıtım merkezi olarak işlev görecek, firmaların yurt içi ve yurt dışı lojistik faaliyetlerini gerçekleştirebilecekleri karayolu-demiryolu lojistik köyü kurulması Uşak ili Merkez ilçede, TCDD tarafından da planlanan konsolidasyon merkezi niteliğindeki lojistik köyün kurulması Manisa Organize Sanayi Bölgesi içerisinde yer alan lojistik merkezinin geliştirilerek dış ticaret ağırlıklı firmaların lojistik faaliyetleri için kullanacağı dış ticaret lojistik merkezi kurulması Tavşanlı ilçesi ve çevresindeki madencilik, sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması Turgutlu ilçesindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik, Kemalpaşa Lojistik Merkezi ile koordineli faaliyet gösterecek depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması 258

261 Salihli ilçesi ve yakın çevresindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması Akhisar ilçesi ve yakın çevresindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması Proje 12: İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi Tedbir 10.2.B Yeni demiryolu hatlarının yapılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa ( ) Orta ( ) Uzun ( ) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki yük nakliyatı bakımından temel strateji taşımacılığın karayollarından demiryollarına yönlendirilmesidir. Hızlı tren hatları ulusal çaplı yatırımlar olduğundan bölge planı kararları kapsamı dışında bırakılmış olup, Bölgede geleneksel demiryolu hatlarının da yolcu taşımacılığından ziyade yük taşımacılığında kullanılması politikası geliştirilmiştir. Bu çerçevede, lojistik merkezi, liman ve sanayi bağlantısını göz önünde bulunduracak şekilde demiryolu hatlarının yapılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Zafer Havaalanı ile Dumlupınar ve Kütahya ilçeleri arasında demiryolu bağlantısı kurulması Uşak-Gediz demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması Uşak-Karahallı demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması Tavşanlı-Emet demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması Akhisar-Salihli ve Alaşehir-Denizli demiryolu bağlantıları için ön çalışma yapılması Soma-Çandarlı demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması Demiryolu bulunan ilçelerdeki organize sanayi bölgelerine demiryolu bağlantısı yapılması 259

262 Harita 54 - Bölgedeki Mevcut ve Planlanan Demiryolu ve Lojistik Altyapısı 260

263 5. UYGULAMA SÜRECİ ve PROJELER 261

264 5.1 SORUMLU VE İLGİLİ PAYDAŞLAR Plan kararlarını ve ilkelerini uygulayacak veya uygulanmasına katkı sağlayacak paydaşlar, 8 temel kategoride ele alınmaktadır: Sivil Toplum Kuruluşları Meslek Kuruluşları Valilikler ve Kaymakamlıklar Yerel Yönetimler Bakanlıkların Taşra Teşkilatları Üniversiteler Eğitim Kurumları Medya Sivil Toplum Kuruluşları (STK lar): Planın doğru ve etkin şekilde uygulanması için beşeri ve sosyal sermayenin rolü kritik olup bu bağlamda kilit yapılardan biri de STK lardır. STK lar etkin şekilde faaliyet gösterdikleri sürece eğitimden sağlığa; sosyal yaşamdan dezavantajlı gruplara kadar geniş bir yelpazede sosyal politikanın uygulanmasına katkı sağlamaktadırlar. Bu doğrultuda, STK ların geniş ve katılımcı bir üye tabanına sahip olması, mali kaynaklarının sürekli ve yeterli olması ve profesyonel şekilde yönetilmeleri gerekmektedir. Bölge Planı, bir taraftan Bölgedeki STK ların yukarıda bahsedilen alanlarda kapasitelerini güçlendirmelerini ve sayılarının artmasını hedeflerken; diğer taraftan Planın uygulama sürecine katılımlarının artmasını sağlayacaktır. Bu sayede sosyal sermaye en etkin şekilde harekete geçirilecektir. STK lar hem ürettikleri hizmetle fayda sağlayacak; hem de sosyal faaliyetlere katılma noktasında toplumda farkındalığı arttıracaklardır. Meslek Kuruluşları: Özel sektörün örgütlenmesi ve temsili ile ilgili olarak çeşitli kurumlar mevcuttur. Bunlar arasında ticaret/sanayi odaları, borsalar, meslek odaları, iş dernekleri, kooperatifler, üretici ve yetiştirici birlikleri yer almaktadır. Bu yapıların pek çoğunun kendine özgü bir mevzuatı ve kamu nitelikleri bulunmaktadır. Gerek yönetim gerek sekretarya düzeyinde ilgili kuruluşların Planın genel içeriğine, ilke ve kararlarına hâkim olmaları büyük önem arz etmektedir. Bu doğrultuda, söz konusu kuruluşların kendi üyelerini planın uygulama sürecine katılım ve katkıda bulunmaları için bilinçlendirmeleri ve organize etmeleri önemlidir. Ayrıca, bu kuruluşların üyeleriyle güçlü bir iletişim altyapıları bulunmakta olup; bu altyapı paydaşlarla iletişimi Planın uygulanması sürecinde etkin ve hızlı kılacaktır. Söz konusu kuruluşlar, iş gücü piyasası aktörleri arasında sosyal diyaloğun başlamasına ve piyasaya ilişkin olarak alınacak tedbirlerin işbirliği içinde uygulanmasına katkı sağlamaları bakımından oldukça kritiktir. Valilikler ve Kaymakamlıklar: Valiler ve Kaymakamlar illerde ve ilçelerdeki en büyük mülki amirlerdir. Valiler devletin, hükümetin ve tek tek bakanlıkların illerdeki temsilcisi iken Kaymakamlar görev yaptıkları ilçelerde hükümeti temsil ederler. İl genelinde Valiliklerin ilçelerde ise Kaymakamlıkların yönlendirici ve koordine edici rollerinden dolayı bu makamların Planın uygulanma safhasındaki başarısına doğrudan etki etmesi beklenmektedir. Zira Plan, 262

265 kamu kurumlarının stratejilerinde ve faaliyetlerinde esas almak zorunda oldukları bir doküman olup Valiliklerin bu anlamda kamu idarelerini yönlendirmesi uygulama aşamasını önemli ölçüde etkileyecektir. Buna ek olarak, Planda yer alan alt bölge düzeyindeki strateji ve tedbirlerin uygulanması bakımından Kaymakamlıkların ilçelerdeki rolü önem arz etmektedir. Özellikle sosyo-ekonomik olarak az gelişmiş veya gelişmekte olan ilçelerde mülki amir sıfatı ile Kaymakamların Planın uygulanmasına sağlayacağı katkı kırsal kesimde istenilen gelişmenin sağlanması için gerekli görülmektedir. Yerel Yönetimler: Planın uygulanması esnasında belediyeler ve il özel idareleri görev ve sorumlulukları gereği önemli rol oynayacak olan kurumlardır. Belediyeler ve İl Özel İdareleri il ölçeğinde birçok iktisadi ve sosyal faaliyetleri yapmakla yükümlüdürler. İlin imar, su, kanalizasyon, kentsel altyapı çevre ve çevre sağlığı, çevre düzeni planları, gençlik ve spor vb. alanlarda söz konusu kurumlar görev ve sorumluluklarını yerine getirmektedirler. Planın eksenleri ve bu kurumların görev ve sorumlulukları karşılaştırıldığında birbiriyle örtüşen bir tablo ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, İl Özel İdareleri ve Belediyelerin yaptıkları stratejik plan ve yatırım ve çalışma programlarının Bölge Planına uygun olma zorunluluğu nedeniyle Planın uygulama safhasında her iki kurumla da eşgüdüm halinde çalışmak önem ihtiva etmektedir. Bu şekilde Planın hedeflediği sonuçlar yerelde elde edilebilecektir. Bakanlıkların Taşra Teşkilatları: Yerel kapasiteyi teşkil eden temel unsurlar arasında Bakanlıkların taşra teşkilatları gelmektedir. Bunlar merkezi bürokrasinin yereldeki birimleri olan bölge, il ve ilçe müdürlükleridir. Söz konusu kurumlar kendi alanlarında uzmanlaşan ve uzmanlık hizmeti sunan; buna paralel olarak da önemli sayıda teknik personel barındıran kuruluşlardır. Taşra teşkilatları büyük ölçüde kendi merkezi teşkilatlarının güdümünde ve merkezden belirlenen politikalar çerçevesinde hizmet sunmaktadır. Paydaş açısından en kritik hususlardan bir tanesi söz konusu teşkilatların merkezi politikalar ile yereldeki faaliyetler arasında aracı kurumlar olmasıdır. Bu rolüyle, Planın hazırlık aşamasında önemli girdiler sağlayan taşra teşkilatları; uygulama aşamasında da, merkezi politikaların yerelin özgün dinamiklerini göz önünde bulundurarak uygulanması ve iki yönlü bir etkileşimin sağlanması noktasında kritik unsurlar olacaktır. Bu çerçevede, taşra teşkilat yöneticilerinin Planda yer alan genel ilkelere ve kendilerini ilgilendiren hedef ve stratejilere hâkim olmaları elzemdir. Yöneticiler, kendi kilit teknik personelini de bu doğrultuda eğitmeli ve farkındalıklarını üst düzeye çıkarmalıdır. Planın uygulama sürecinde söz konusu kurumların teknik ve analitik görüş ve geri bildirimlerine ihtiyaç duyulacaktır. Üniversiteler: Her ilde bir tane (Afyon Kocatepe, Dumlupınar, Celal Bayar ve Uşak Üniversiteleri) olmak üzere Bölgede 4 üniversite mevcuttur. Bölge üniversiteleri çeşitli eğitim programları, geniş öğretim ve öğrenci kadroları ile önemli bir bilimsel kapasiteyi barındırmaktadır. Üniversiteler başta Ar-Ge ve yenilik süreçleri olmak üzere üniversite-sanayi işbirliği sürecinin kilit aktörleridir. Bu bakımdan Planın uygulanması açısından yadsınamaz bir önem taşımaktadırlar. Başta özel sektör ile kuracakları işbirlikleri olmak üzere, üniversitelerin kamu ve sivil toplum ile iç içe olmaları elzemdir. Bunun için üniversitelerin kurumsal düzeyde ortaya koyacağı çalışmalar kadar, akademisyenlerin bireysel çalışmaları da önemlidir. 263

266 Akademisyenlerin özel sektör başta olmak üzere toplumun farklı kesimleri ile yürütecekleri projeler; bilgi çoğaltım süreçlerinin çeşitlenmesi ve artmasına büyük ivme kazandıracaktır. Planın üniversitelerde yalnızca üst yönetim seviyesinde değil; bölüm başkanlıkları düzeyinde de bilinmesi ve takip edilmesi gerekmektedir. Akademisyenlerin ilgili çalışmalarında Planı referans alması ve Plana atıf yapması; Planın hem uygulanması hem de tanınırlığının artması bakımından önemlidir. Eğitim Kurumları: Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı başta mesleki ve teknik liseler olmak üzere tüm eğitim kurumlarını, halk eğitim merkezlerini, üniversitelerin sürekli eğitim merkezlerini ve özel eğitim kurumlarını ayrı bir başlık altında değerlendirmek gerekmektedir. Bu kurumlar Planın uygulanması için gerekli olan beşeri sermayenin yetiştirilmesi ve geliştirilmesinde kritik unsurlardır. Eğitim müfredatı ve uygulaması ulusal düzeyde belirlense de özellikle mesleki ve teknik liselerin yereldeki rolü oldukça önemlidir. Özel sektörün ihtiyaç duyduğu iş gücünü yetiştirmek için meslek liselerinin yereldeki ihtiyaçlar odağında yapılanmaları ve yerel aktörlerle iletişim ve etkileşim halinde olmaları önemlidir. Bu nedenle başta Milli Eğitim Müdürlükleri ile bağlı ve ilgili kuruluşlardaki idareciler olmak üzere okul müdürlerinin Plan hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Mesleki ve teknik eğitim kurumlarının etkinliği ve işlevi, eğitim bürokratları, Ajans yetkilileri ve iş gücü piyasası temsilcileri arasında sürekli takip edilmesi ve değerlendirilmesi gereken bir husus olarak ön plana çıkmaktadır. Hayat boyu öğrenme olgusunun önem kazanmasıyla; halk eğitim merkezleri, sürekli eğitim merkezleri ve özel eğitim kurumlarının rolleri daha önemli hale gelmiştir. Bölgedeki mevcut iş gücünün değişen sosyoekonomik koşullara uyumlu hale gelmesi, mesleki becerilerin geliştirilmesi ve yenilerinin kazandırılması için söz konusu kurumların etkin ve verimli bir işleyişe sahip olması Planın başarısına da katkı sağlayacaktır. Medya: Planın uygulama aşamasında katılımı ve farkındalığı arttırmak adına medya kilit aktörlerden biridir. Bu çerçevede, ilk olarak yerel basını dikkate almak gerekir. Yerel basın unsurları arasında yerel gazeteler, yerel televizyon kanalları, radyo kanalları ve internet siteleri (haber portalları) yer almaktadır. Bilgi toplumuna dönüşürken, yerel medyanın bilgilendirme ve farkındalığı arttırma yönündeki kapasitesi paydaşların Planı sahiplenmesi ve uygulanmasına katkıda bulunması bakımından oldukça önemlidir. Benzer şekilde, Planda yer alan hedef ve stratejiler ile Plan kapsamında alınacak tedbirlerin yerel basında kapsamlı şekilde işlenmesi kalkınmanın toplum geneline yayılmasına katkı sağlayacaktır. Plana ilişkin Bölge genelinde farkındalık yaratılması, Planın uygulama sürecinde geri bildirimlerin alınmasını kolaylaştıracaktır. Yerel basının ötesinde, Planın bölgesel ve ulusal düzeyde yayın yapan medya kuruluşlarında yer alması, gerek diğer bölgelerle koordinasyon açısından gerek Ajansın Plan güdümünde gerçekleştirdiği çok boyutlu kalkınma çalışmalarının daha iyi anlaşılması açısından önem arz etmektedir. Bu çerçevede, başta yerel basın organlarının yönetici ve çalışanları olmak üzere tüm basın mensupları ile etkin ve sürekli bir iletişim elzemdir. Yerel basının Plana atıf yapabilmesi, Planın önemine dikkat çekmesi ve Plan 264

267 kapsamında yapılacak müdahaleleri aktarabilmesi ile paydaşlar Bölge genelindeki çalışmalara ilişkin bilgi ve farkındalık sahibi olacaklardır. 5.2 PROJE ÖNERİLERİ Bölgedeki önemli öncelik, ihtiyaç ve potansiyelleri göz önüne alındığında, öne çıkan proje önerileri aşağıda listelenmektedir. P1. Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi P2. Altıntaş - İhsaniye - Soma OSB leri Kurulması Projesi P3. Termal Seracılık Merkezi Projesi P4. Biyokütle Enerji Santrali Projesi P5. Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi Projesi P6. Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi P7. Bölgesel Zafer Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kurulması Projesi P8. Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi P9. İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi P10. İl Merkezlerinde Firmalar Arası Ar-Ge, Tasarım ve Markalaşma Merkezi Projesi P11. İş Geliştirme Merkezleri Kurulması Projesi P12. İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi P13. Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi P14. Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi P15. Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi P16. Ulubey Kanyonu nun Turizme Kazandırılması Projesi P17. Bölgesel Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarları Projesi P18. Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası Teknoloji Transferi Merkezi Kurulması Projesi Söz konusu proje önerilerinin muhtemel yerleri, amaçları, tanımları, faydalanıcıları, uygulayıcıları, uygulama alt bileşenleri ve tahmini finansman ihtiyaçlarına ilişkin bilgiler ise aşağıda bulunmaktadır. 265

268 Proje Adı Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi Proje Yeri Çavdarhisar - Kütahya Projenin Amacı Aizanoi Antik Kentinin restore edilerek Kütahya turizmine kazandırılması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin Finansman İhtiyacı Proje Kütahya daki kültür ve inanç turizmi potansiyeline ciddi bir katkıda bulunacaktır. Aizanoi Antik Kenti ndeki Zeus tapınağı, dünyadaki tek stadyumlu tiyatro, ilk borsa binası, hamam, sütunlu cadde, antik köprüler, agora, gymnasium, Meter Steuene kutsal alanı, nekropoller, su yolları ve kapı yapıları tarih ve inanç turizmi açısından yüksek potansiyel arz etmektedir. Bu yapısıyla Aizonai nin restorasyonu Bölge ye turist çekme açısından büyük öneme haizdir. Hâlihazırda Aslanapa-Altıntaş yolunun İl Özel İdaresi nce yapılmasının ardından Zafer Havalimanı na mesafenin 55 kilometreye düşmesi de Bölge dışından turist çekilmesinde etkili olacaktır. Söz konusu turistlerin Bölge içindeki diğer turistik alanları da ziyaret etmesi ile Bölge nin turizm gelirleri artacaktır. Projeyle yerli ve yabancı turistler Bölgeye çekilecektir. Turist sayısının artmasıyla birlikte Çavdarhisar özelinde Kütahya esnafı ve turizm işletmeleri de projeden faydalanacaktır. Kütahya Valiliği, Kütahya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Çavdarhisar Kaymakamlığı, Çavdarhisar Belediyesi Projenin alt bileşenleri Zeus tapınağı, dünyadaki tek stadyumlu tiyatro, ilk borsa binası, hamam, sütunlu cadde, antik köprüler, agora, gymnasium, Meter Steuene kutsal alanı, nekropoller, su yolları ve kapı yapıları gibi yapıların restorasyonudur. Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 8 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 266

269 Proje Adı Altıntaş - İhsaniye - Soma OSB leri Kurulması Projesi Proje Yeri Altıntaş - Kütahya, İhsaniye - Afyonkarahisar, Soma - Manisa Projenin Amacı Belirtilen ilçelerde üretim kapasitesini artıracak OSB lerin kurulması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin amacı ilçelerdeki üretim kapasitesini artıracak ve firmaların daha iyi ve kaliteli üretim yapmasını sağlayacak OSB ler kurmaktır. Ayrıca bu OSB lerde atık su arıtma ve diğer arıtma tesislerinin bulunmasıyla temiz ve çevreci üretim noktasında bir merhale daha alınmış olacaktır. Yine kurulacak OSB ler sayesinde ilçelerde sanayinin etkinliği artırılacak ve düzenli kent yerleşmesinin sağlanması adına bir adım daha atılmış olacaktır. Firmaların enerji, ulaşım, hammadde gibi sorunları bu OSB ler sayesinde daha kolay olacağı için firmalar daha maliyet etkin çalışabileceklerdir. Ayrıca bu OSB ler sayesinde Bölge ye doğrudan yabancı yatırımların çekilmesi daha kolay olacaktır. Projeden belirtilen ilçelerdeki hem firmalar hem de çalışanlar faydalanacaktır. Ayrıca firmaların üretim kapasitesinin artması sayesinde bu ilçelerde ikamet edenleri istihdamı artacak ve ticari canlılığın esnaflara olumlu etkileri olacaktır. Bilim Sanayi Teknoloji İl Müdürlükleri Altıntaş, İhsaniye ve Soma Kaymakamlıkları Altıntaş, İhsaniye ve Soma Belediyeleri Kütahya ve Soma Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin alt bileşenleri OSB yönetim merkezi, atık su arıtma tesisi, tehlikeli atık yönetim sistemi, haberleşme altyapısı, temel altyapı (elektrik, su, kanalizasyon) ve OSB ulaşım altyapısıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı OSB başına yaklaşık 60 Milyon TL (Kamulaştırma bedeli hariç) olarak öngörülmektedir. 267

270 Proje Adı Termal Seracılık Merkezi Projesi Proje Yeri Banaz - Uşak, Bolvadin - Afyonkarahisar, Sandıklı - Afyonkarahisar, Simav - Kütahya Projenin Amacı Bölge deki termal enerji olanaklarını kullanıp Bölge yi bir termal sera merkezi haline getirecek merkezlerin oluşturulması Projenin Gerekçesi Projenin amacı belirtilen her ilçe için 100 dekarlık alanda, yüksek tünel ile kemerli ve çok gözlü sera, damla sulama sistemi, termal örtü, ısıtma sistemi ve soğutma sistemi kurularak üretilen ürünlerin verimi ve kalitesini artırmaktır. Bu sayede üretimdeki emek yoğunluğu azaltılacak, doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecek, enerji, zirai ilaç ve kimyasal madde kullanımında tasarrufa gidilecektir. Ayrıca, üniversite öncülüğünde bir araştırma merkezi kurularak verim ve kalite yönünden daha üstün olan hibrit çeşitlerin genetik araştırmaları yapılacak, tohum ve fide üretimi ile topraksız tarım uygulamaları geliştirilecektir. Proje ile tarım sektöründe üretilen katma değerde artış sağlanacaktır. Projenin Faydalanıcıları Projenin faydalanıcıları Bölge deki tarım ve gıda firmaları ile esnaf ve halktır. Projenin Uygulayıcıları Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Kaymakamlıkları Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Belediyeleri Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Ziraat Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri yüksek tünel, kemerli ve çok gözlü sera, damla sulama sistemi, termal örtü, ısıtma sistemi ve soğutma sistemidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı her bir tesis için yaklaşık 12 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 268

271 Proje Adı Biyokütle Enerji Santrali Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Manisa Projenin Amacı Bölgedeki enerji arzının arttırılması için biyokütle enerji santrali kurulması Projenin Gerekçesi Proje Bölge nin ve Türkiye nin enerji darboğazını aşmasına yardımcı olacaktır. Biyokütle enerji santrali sayesinde son yıllarda ısınmada daha az kullanılmasından dolayı fiyatı azalan odunun tekrar ekonomiye kazandırılması sağlanacaktır. Kurulacak tesiste organik atıkların yanı sıra bitkisel yağ atıkları, tarımsal hasat artıkları dâhil olmak üzere, tarım ve orman ürünlerinden ve bu ürünlerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden katı, sıvı ve gaz halinde yakıt elde edilecektir. Buna ek olarak bu santralde evsel atıklar da değerlendirilecek böylece bu atıkların çevreye verdiği zarar minimuma indirilecek ve bu atıklar ekonomiye kazandırılmış olacaktır. Ayrıca Bölge de yoğun olarak yapılan tarımsal faaliyetlere bağlı atıklardan kaynaklanan hayvan dışkıları da biyokütle santralinde enerjiye dönüştürülebilecek ürünlerdendir. Projenin Faydalanıcıları Projeden enerji, tarım, geri dönüşüm, ormancılık ve odun ürünleri alanında faaliyet gösteren firmalar faydalanabilecektir. Projenin Uygulayıcıları Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Afyonkarahisar Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Manisa Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Orman Bölge Müdürlüğü Tarımsal Üretici Birlikleri Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri enerji üretim, depolama ve dağıtım ekipman ve teçhizatlarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 10 Milyon olarak öngörülmektedir. 269

272 Proje Adı Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar-Merkez, İhsaniye - Afyonkarahisar, Kütahya-Merkez, Altıntaş - Kütahya Projenin Amacı Bölgesel fuar ve kongre merkezinin yapılması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Proje ile Bölge nin kongre ve iş turizmi merkezlerinden biri olması için büyük adım atılacaktır. Projede fuar alanı ve sergi alanları, büyük toplantı odaları, özel görüşme odaları, iş adamlarına yönelik birebir iş görüşmelerinde kullanılmak üzere her türlü donatıya sahip toplantı odaları olacaktır. Bu sayede Bölgedeki işi dünyası ile Bölge dışındaki işletmeler arasındaki etkileşim artacak ve Bölgenin bu alandaki ihtiyacı giderilecektir. Ayrıca fuarların Bölgede düzenlenmesi ile hem diğer şehirlerin Bölgeye tanıtılması, hem de Bölgedeki şehir ve kültürlerin Bölge dışına tanıtılması sağlanacaktır. Bu yolla Bölgenin bilinirliği artacak ve Bölgenin dışıyla ticari ilişkiler geliştirilecektir. Projeden turizm acentaları, AVM ler, bölge esnafı, yöresel ürün satıcıları özelinde tüm Bölge esnafı ve halkı faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Afyonkarahisar-Kütahya İl Özel İdareleri Afyonkarahisar-Kütahya Belediyeleri Afyonkarahisar-Kütahya Ticaret ve Sanayi Odaları Afyonkarahisar-Kütahya İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri fuar alanı, sergi alanı, toplantı odaları, iş bağlantı ve görüşme odaları, konferans salonlarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı 7 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 270

273 Projenin Adı Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak Projenin Amacı Bölgesel çapta hizmet verecek maden, kimya ve metal olmayan mineral ürünler araştırma enstitülerinin kurulması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin Finansman İhtiyacı Projenin gerekçesi Bölge içi ve Bölge dışı tüm firma ve kamu kurum ve kuruluşlarının ihtiyaç duyduğu laboratuvar ve analiz hizmetlerinin verildiği bir enstitü ve laboratuvar yapılmasıdır. Enstitüde hem ürünlerin analizi yapılacak hem de katma değerli ve uç ürünlerin geliştirilmesi ve üretimine yönelik çalışmalar yapılacaktır. Bu merkezlerde çalışanlar da koordineli bir biçimde çalışarak bu alanlarda ortak gerçekleştirilecek projelerde birlikte çalışacaktır. Bu sayede bölgesel bir sinerji oluşacak ve Bölge nin üretim ve sanayi altyapısı, Bölge deki yerelleşmiş maden, metalik olmayan mineral ürünler ve kimya gibi sektörler vasıtasıyla geliştirilecektir. Araştırma merkezleri üniversitelerle işbirliği içerisinde çalışarak karşılıklı olarak birbirine girdi sağlayacaktır. Yaptığı araştırma ve analizlerle kendi finansmanını sağlayacak olan bu merkezler zaman içerisinde farklılaşarak yeni laboratuvar ve ünitelerle hizmet vermeye devam edecektir. Bu sayede Bölgede önemli bir potansiyel olarak yer edinmiş yeraltı kaynaklarının ekonomik değere dönüştürülmesinin önü açılacak ve Bölge firmalarının araştırma ve analiz ihtiyaçları karşılanacaktır. Projeden Bölge de gıda, kimya, maden, enerji, tarım sektöründe faaliyet gösteren birçok firma ve bu alanlarda analize ihtiyaç duyan birçok kamu kurumu faydalanacaktır. İl Özel İdareleri İlgili Belediye Başkanlıkları Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin alt bileşenleri enstitülerde kullanılacak laboratuvar makine ve ekipmanları, analiz araç, gereç ve ekipmanlarıdır. Projenin finansman ihtiyacı enstitü başına yaklaşık 8 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 271

274 Proje Adı Bölgesel Zafer Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kurulması Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Uşak Projenin Amacı Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Afyonkarahisar ve Uşak illerinde teknoloji geliştirme bölgelerinin kurulması TR33 Bölgesi ülke genelinde teknoloji geliştirme bölgesi bulunmayan 9 Düzey-2 Bölgesinden biridir. Bölgedeki ihtiyacı karşılamak ve illerdeki ekonomik uzmanlaşmaları değerlendirmek amacıyla ortak teknoloji geliştirme bölgelerinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu amaçla illerdeki iki üniversitenin ortaklığıyla kurulacak şirket marifetiyle, üniversitelerin kampüslerinde farklı alanlarda ihtisaslaşmış teknopark alanları oluşturulacaktır. İhtisaslaşma alanları açısından Afyon Kocatepe Üniversitesi nde gıda ve mermer, Uşak Üniversitesi nde deri ve tekstil öncelikli olacaktır. Söz konusu tesisler ilk etapta 3 er bin metrekarelik alanlarda faaliyet gösterecek ve 500 ün üzerinde nitelikli personel istihdam edilecektir. Böylece Bölgedeki firmalar ile üniversiteler arasındaki işbirliklerinin arttırılması ve bilginin ekonomik değere dönüştürülmesi imkânı sağlanacaktır. Projeden bölgedeki gıda, mermer, maden, kimya, deri, tekstil, enerji sektöründeki firmalar, üniversiteler ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Afyon Kocatepe Üniversitesi Uşak Üniversitesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Afyonkarahisar ve Uşak İl Müdürlükleri Afyonkarahisar ve Uşak Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri illerdeki iki üniversitenin ortaklığıyla kurulacak şirket marifetiyle, üniversitelerin kampüslerinde farklı alanlarda ihtisaslaşmış teknoloji geliştirme bölgesi alanlarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 20 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 272

275 Proje Adı Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi Proje Yeri Bölge geneli Projenin Amacı Dünyada öne çıkmış uzmanların Bölge ye çağırılarak sektördeki öne çıkan ve büyük firmalara danışmanlık verilmesi suretiyle teknoloji ve bilgi transferinin sağlanması. Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin gerekçesi Bölge deki teknolojik ve yönetimsel bilgi düzeyinin artırılması ve Bölge ye teknik uzmanlık (know-how) düzeyinin yükseltilmesidir. Danışmanlık süresi içerisinde ilgili sektör uzmanı, firmaları ziyaret ederek sektöre dair üretim, satış, pazarlama, yenilik, kümelenme vb. alanlarda bilgi, tecrübe varsa iyi uygulamaları aktaracaktır. Sonraki aşamada ortak bir toplantı ile firmalar bir araya gelecek ve proje sürecindeki deneyimlerini paylaşarak toplam fayda arttırılacaktır. Ayrıca proje sonrasında seçilecek yüksek başarı sağlayan firmaların başarı hikâyelerinin tanıtım film ve broşürleri yapılarak yerel medyada paylaşılacaktır. Projenin farklı sektörlere yönelik olarak uygulanması amaçlanmaktadır. Projenin faydalanıcıları Bölge deki ilgili sektörlerde tüm öne çıkan firmalardır Projenin Uygulayıcıları Ticaret ve Sanayi Odaları, KOSGEB İl Müdürlükleri, Organize Sanayi Bölge Müdürlükleri, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İl Müdürlükleri, İşletmeler Projenin Alt Bileşenleri - Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 750 Bin TL olarak öngörülmektedir. 273

276 Proje Adı İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi Proje Yeri Manisa (Demirci, Gördes, Köprübaşı, Kula ve Selendi) ilçeleri Projenin Amacı Projenin Amacı belirtilen ilçelerde Agropark aracılığıyla yöredeki tarımsal üreticilerin bilinçlendirilmesi ve katma değeri yüksek ve verimli üretime yönelmeleridir. Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin gerekçesi yüksek tarım potansiyeli olan belirtilen ilçelerde tarımsal katma değeri artırmak ve ilçe merkezlerinde ve büyük beldelerde hobi bahçeleri uygulamaları ile yörenin turizm potansiyeline katkıda bulunmaktadır. Köylerde ise sulamanın arttırılması ve kimyasal gübre ve ilaçların kullanımının azaltılması ile organik tarım ve iyi tarım uygulamaları geliştirilecektir. Bu sayede hem toprağın korunması sağlanacak, hem de üretim sürekli ve verimli hale gelecektir. Ayrıca agroparkta, yöredeki toprak yapısı, iklim özellikleri ve yeryüzü şekilleri incelenerek alternatif yüksek katma değerli tarımsal ürünlere yönelik etütler yapılacaktır. Projenin faydalanıcıları belirtilen ilçelerdeki tarım üreticileri ve çalışanları başta olmak üzere, turizm sektörü firmaları ve çalışanları da projeden faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Manisa İl Koordinatörlüğü, Manisa İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Sorumlu ilçelerdeki İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri, ziraat odaları, tarım kredi kooperatifleri ve meslek yüksekokulları, Demirci Meyve Üreticileri Birliği, Gördes Kiraz Üreticileri Birliği, Köprübaşı Üzümsü Meyveler Üretici Birliği Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri agropark, hobi bahçeleri, organik tarım sahaları, iyi tarım uygulamaları sahalarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 5 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 274

277 Proje Adı İl Merkezlerinde Firmalar Arası Ar-Ge, Tasarım ve Markalaşma Merkezi Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Projenin Amacı İllerde Ar-Ge ve tasarım merkezi kurarak yeni kurulacak veya kurulmuş işletmelere Ar-GE ve tasarım desteğinin verilmesi Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin gerekçesi illerde Ar-Ge ve tasarım merkezi kurarak firmalarımızın teknolojik ürün üretmede en büyük handikapı olan Ar- Ge faaliyetlerine destek olmaktır. Bölge deki birçok firma altyapı ve finansman yetersizliği nedenleriyle Ar-Ge faaliyetlerini yürütememekte ya da Bölge dışı işbirliklerine girişmektedir. Bölge firmalarının markalaşma ve katma değerli yeni ürün geliştirme yolunda bu tasarım ve markalaşma merkezleri ciddi rol alacaklardır. Bu sayede Bölgedeki ürünlerin fikri ve sınai mülkiyet hakları korunan ürünlerin arttırılması ile yenilikçilik altyapısı geliştirilecek ve katma değer artışı sağlanacak, aynı zamanda pazarlama süreçleri iyileştirilecektir. Projeden Bölge illerindeki teknoloji ve tasarım firmaları ve yeni girişimciler faydalanabileceklerdir. Ayrıca sektörde hâlihazırda var olan birçok firma da markalaşma yolunda bu merkezlerden yarar sağlayacaklardır. Projenin Uygulayıcıları Bölge illeri Valilikleri Bölge illeri Belediyeleri Bölge illeri Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri firma ofisleri, tasarım merkezleri, Ar-Ge merkezleri, konferans ve toplantı odaları, yönetim odaları ve çeşitli idari ofislerdir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 12 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 275

278 Proje Adı İş Geliştirme Merkezleri Kurulması Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Projenin Amacı İllerde iş geliştirme merkezleri kurarak Bölgedeki işletmelere iş kurma ve geliştirme alanında danışmanlık ve teknik desteğin sunulması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları İllerde iş geliştirme merkezleri kurarak Bölge firmalarının iş kurma ve geliştirme alanlarında ihtiyaç duyduğu danışmanlık altyapısının sağlanması ile Bölgedeki önemli bir eksiklik olan girişimcilik kültürünün arttırılması öngörülmektedir. Bu sayede işletmeler veya girişimciler yapacakları yatırımlarda ihtiyaç duydukları yönlendirme desteğini elde edecektir. Bu durum Bölgedeki yatırımların başarısız olma ihtimalini minimize ederek kalıcı yatırımların önünü açacaktır. Ayrıca yeni yatırımlarla Bölgedeki üretim potansiyeli ve istihdam da artacaktır. Kurumlar arası işbirliğine de destek olacak olan iş geliştirme merkezleri rekabet ortamını iyileştirerek daha kaliteli hizmet ve ürünlerin oluşmasına öncülük edecektir. Projeden Bölge illerindeki tüm yeni girişimciler ve iş kurmak isteyenler faydalanabileceklerdir. Ayrıca daha önceden firma sahipleri olanlar da Bölgedeki bilgi birikiminin artması ve rekabet ortamının iyileşmesi sonucunda bu projeden faydalanacaktır. Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığı Bölge İlleri Valilikleri Bölge İlleri Belediyeleri Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri firma ofisleri, konferans ve toplantı odaları, yönetim odası ve çeşitli idari ofislerdir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 20 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 276

279 Proje Adı İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar (Merkez), Kütahya (Merkez), Tavşanlı - Kütahya, Salihli Manisa, Turgutlu - Manisa, Uşak (Merkez) Projenin Amacı İllerde lojistik merkezler kurarak ulaştırma ve enerji maliyetlerinde ciddi bir azalmanın sağlanması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin Finansman İhtiyacı Projenin gerekçesi belirtilen yerlerde lojistik merkezler kurarak ulaşım ve enerji maliyetleri azaltmak, mal akışını optimize etmek, demiryolu taşımacılığını daha aktif kullanmak, kombine taşımacılığı geliştirmek, firmaların tedarik zinciri operasyonlarının daha etkili ve dengeli yapılmasını sağlamak, konteynır yükleme ve boşaltma işlemlerinin daha kolay yapılmasını sağlamaktır. Yine lojistik merkezler sayesinde firmalar tüketicilere daha hızlı ve kaliteli hizmet sunmuş olmaktadırlar. Bu merkezlerdeki depolama, gümrükleme, etiketleme, montaj, elleçleme gibi faaliyetler sayesinde lojistik operasyonlar çok daha hızlı ve kaliteli bir şekilde yapılabilmektedir. Bu sebeple lojistik merkezler bölgesel kalkınmanın kilit noktalarından birini oluştururlar. Projeden Bölge illerinde taşımacılık sektöründe faaliyet gösteren tüm firmalar, tarım ve sanayide üretim yapan tüm firmalar, ara mal ve nihai ürün tedarikçileri ve tüketicileri faydalanacaktır. Bu bağlamda Bölge deki tüm esnaf ve halk da projeden dolaylı bir şekilde faydalanabilecektir. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Bölge illeri Valilikleri Bölge illeri Belediyeleri Bölge illeri Üniversiteleri Bölge illeri Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin alt bileşenleri lojistik merkez kapsamında depolama merkezleri, dağıtım merkezleri, gümrükleme merkezleri, paketleme, etiketleme merkezleri gibi merkezlerdir. Ayrıca merkezde firma ofisleri, toplantı odaları, yönetim odaları ve çeşitli idari ofisler olacaktır. Projenin finansman ihtiyacı merkez başına yaklaşık 25 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 277

280 Proje Adı Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi Projenin Yeri Manisa - Turgutlu Projenin Amacı Manisa, İzmir ve Turgutlu ya hizmet edecek bir teknoloji geliştirme bölgesi, fuar alanı ve teknoloji transfer merkezi yapılması. Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Bölgede özellikle Manisa ilinin merkez ve yakın ilçelerinde üretim miktarının belirli bir eşik değeri aşıp, Ar-Ge ve yenilikçilik gibi farklı alanlara yönelimin olduğunu görülmektedir. Proje ile oluşturulacak teknoloji geliştirme bölgesi bu alanda firmaların ihtiyacını karşılayarak Bölge de yeni teknolojiler gelişmesini ve yüksek katma değerli ürün üretiminin arttırılmasını sağlayacaktır. Ayrıca yapılacak fuar alanıyla Manisa-İzmir-Turgutlu Bölgesi ndeki firmaların fuar ihtiyacını karşılayacak bir fuar alanı yapılacaktır. Bu bölgede akademik camiadan kişiler gelip firmalarla çalışacak ve onlara danışmanlık hizmeti verecektir. Teknoloji geliştirme Bölgesi nin içerisinde teknoloji transfer merkezi de olacak ve akademik bilgi endüstriye aktarılmış olacaktır. Yine bu merkezde ulusal ve uluslararası fonlar hakkında firmalara bilgi verilecektir. Merkeze gelecek şirketlere proje desteği de verilecek olup firmaların proje yazma ve yürütme kapasitesini arttırmaları sağlanacaktır. Bölgede firmaların patent, telif ve ticari buluşlarının da başvuruları ve takibi yapılacaktır. Projeden sözü edilen Bölge deki tüm firmalar ve kamu kurumları faydalanabilecektir. Projenin Uygulayıcıları Manisa Büyükşehir Belediyesi Celal Bayar Üniversitesi Bilim Sanayi ve Teknoloji Manisa İl Müdürlüğü Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Manisa Ticaret ve Sanayi Odası Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri teknoloji geliştirme bölgesi, fuar alanı ve teknoloji transfer merkezidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 8 milyon TL olarak öngörülmektedir. 278

281 Proje Adı Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi Proje Yeri Gediz - Kütahya Projenin Amacı Murat Dağı nın potansiyelini kullanarak Gediz ve çevresinde çoklu bir turizm merkezi modelinin geliştirilmesi Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Murat Dağı ve çevresinin, Bölgede önemli bir kış, termal ve sağlık turizmi merkezi olma potansiyeli bulunmaktadır. Proje kapsamında Murat Dağı ve çevresinde gerekli çevresel düzenlemeler yapılarak Gediz ilçesi kayak sporu faaliyetleri ve termal sağlık hizmetleri açısından önemli bir turizm merkezi haline gelecek ve Bölgeye önemli ölçüde turist çekilecektir. Ayrıca gerek turizm faaliyetleri, gerekse yöresel ürünlerin pazarlanması ile ilçedeki gelir kaynaklarının artması beklenmektedir. Projeden tüm Gediz ve Kütahya turizm sektörü firmaları, esnafı ve halkı faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Gediz Belediyesi Gediz Ticaret ve Sanayi Odası Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütahya İl Müdürlüğü Kütahya İl Özel İdaresi Seyahat acenteleri Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri doğa turizm bölgesi, konaklama imkânları, kış turizmi merkezidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 10 milyon TL olarak öngörülmektedir. 279

282 Proje Adı Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar - Manisa Projenin Amacı Sağlık alanında termal kaynaklar kullanılarak oluşturulacak bir sağlık serbest bölgesinin kurulması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin gerekçesi başta yurtdışından gelen turistler olmak üzere Bölge dışından ziyarete gelen kişilere kaliteli bir sağlık hizmeti sunmaktır. Yapılacak serbest bölgede hastaneler, rekreasyon ve rehabilitasyon alanları, SPA merkezi yapılar oluşturulacaktır. Bu tesislere dinlenme ve şifa bulma amaçlı gelenler hem bürokratik işlemlerle uğraşmayacak, hem de kullanacağı tesisler bir arada bulunduğundan zaman maliyetinden tasarruf etmiş olacaktır. Bu nedenle, söz konusu serbest bölgenin termal kaynaklar çevresinde, havaalanına yakın ve lüks konaklama tesislerinin bulunduğu yerde olması önemlidir. Ayrıca; kurulacak Ar-Ge merkezinde sağlık alanında nitelikli personel araştırmalar yapacaktır. Projeden yerli ve yabancı turistler, turizm sektöründe faaliyet gösteren firmalar, Bölge esnafı ve halkı faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Sağlık Bakanlığı Afyonkarahisar ve Manisa Valilikleri Afyonkarahisar ve Manisa Ticaret ve Sanayi Odaları Afyonkarahisar ve Manisa İl Sağlık Müdürlükleri Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri Sağlık Ar-Ge Merkezi, Termal Hastane, Rekreasyon ve Rehabilitasyon Alanı, SPA Merkezidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 16 milyon TL olarak düşünülmektedir. 280

283 Proje Adı Ulubey Kanyonu nun Turizme Kazandırılması Projesi Proje Yeri Ulubey - Uşak Projenin Amacı Dünyanın en büyük kanyonlarından olan Ulubey Kanyonunun turizme açılması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin Finansman İhtiyacı Ulubey Kanyonları, ulusal ve uluslararası açıdan önemli bir potansiyele sahip bir doğal turizm varlığıdır. Proje ile gerekli altyapıların teşkil edilmesi, önemli bir doğal güzelliğe sahip kanyonların yerli ve yabancı turistler tarafından doğa sporları amacıyla ziyaret edilmesine olanak sağlayacaktır. Oluşturulacak şeffaf yürüme parkurları ve gezi turu parkurlarının, Ulubey Kanyonlarının küresel düzeyde rağbet görecek bir doğa turizmi merkezi haline gelmesine etki edecektir. Bu sayede Ulubey ilçesi ile çevresindeki refahın artması beklenmektedir. Projeden yerli ve yabancı turistler, turizm firmaları, Ulubey ve Uşak esnafı ve halkı faydalanacaktır. Uşak İl Özel İdaresi Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Ulubey Kaymakamlığı Ulubey Belediyesi Projenin alt bileşenleri kanyonun yüksek yerlerinden aşağıya bakıldığında kanyonun görülebildiği şeffaf yürüme parkurları, dere rotalarında gezi turlarının yapılması için oluşturulmuş parkurlar, turistlerin günübirlik gelip gitmesi yerine konaklamalarını da sağlayabilecekleri bir otel, kanyonun muhtelif yerlerinde kanyonun farklı açılardan da görülebilmesini sağlayacak dürbün izleme sistemleri ve kanyonun fotoğraflarının yer aldığı ekranlardır. Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 5 milyon TL olarak öngörülmektedir. 281

284 Projenin Adı Bölgesel Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarları Projesi Proje Yeri Bölge illeri Projenin Amacı Akhisar ve Sandıklı ilçelerinde gıdadan katma değerli ve uç ürünler elde edilebilecek bir araştırma enstitüsü ve laboratuvarlarının kurulması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin gerekçesi tarımsal üretimi yüksek olan belirtilen ilçelerden ve Bölge deki diğer ilçelerden firma ve kamu kurum ve kuruluşlarının gıda alanında ihtiyaç duydukları laboratuvar ve analiz hizmetlerinin verildiği bir enstitü ve laboratuvar yapılmasıdır. Bu enstitüde gıdada katma değerli ürünlerin nasıl elde edilebileceğine yönelik çalışmalar ve analizler yapılacaktır. Ayrıca isteyen firmalar buraya gelip dünyadaki gıda alanında katma değerli ürünlere ve bu ürünlerin talebine yönelik danışmanlık hizmeti de alabileceklerdir. Bu araştırma merkezi üniversitelerle de işbirliği içerisinde çalışarak kurumlar karşılıklı olarak birbirine girdi sağlayacaktır. Yaptığı araştırma ve verdiği danışmanlık hizmetleriyle kendi finansmanını sağlayacak olan bu merkez zaman içerisinde farklılaşarak yeni laboratuvar ve ünitelerle hizmet vermeye devam edecektir. Projeden Bölge de gıda ve tarım sektöründe faaliyet gösteren birçok firma ve bu alanlarda analize ihtiyaç duyan birçok kamu kurumu faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Akhisar ve Sandıklı Kaymakamlıkları Akhisar ve Sandıklı Belediyeleri Akhisar ve Sandıklı Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri enstitüde kullanılacak laboratuvar makine ve ekipmanları, analiz araç, gereç ve ekipmanları ve idari ofislerdir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 5 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 282

285 Proje Adı Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası Teknoloji Transferi Merkezi Kurulması Projesi Projenin Yeri Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri Projenin Amacı Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde firmaların bilgi, know-how ve deneyimlerini paylaşacakları bir teknoloji transfer merkezlerinin kurulması Projenin gerekçesi sözü edilen yerlerde firmaların birbirleri arasında teknoloji transferini sağlamak için merkezler kurmaktır. Bu merkezler teknoloji geliştirici firma ve kurumlarla teknoloji kullanıcı firma ve kurumları bir araya getirip var olan teknolojinin paylaşılmasını sağlayacaktır. Ayrıca yine aynı aktörler arasında bilgilendirme ve koordinasyon faaliyetlerini de yürütecektir. Yine bu yapıda yeni teknoloji firmalarının kurulmasını teşvik etme, işbirliğini geliştirme, patent alma gibi konularda faaliyetler gerçekleştirilecektir. Merkezlerde akademik çalışmalar da yapılacak olup akademik dünyadan kişiler gelip akademik bilginin ve potansiyelin endüstriye aktarılmasını sağlayacaktır. Son olarak şirketlere proje desteği de verilecek olup firmaların proje yazma ve yürütme kapasitesini arttırmaları sağlanacaktır. Projeden sözü edilen alt bölgelerdeki firmalar ve kamu kurumları faydalanabilecektir. Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri Belediyeleri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak üniversiteleri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri teknoloji transfer merkezidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı yaklaşık 4 milyon TL olarak öngörülmektedir. 283

286 5.3 MEVCUT YATIRIMLAR Bölgede 2012 yılı sonu itibarıyla devam eden kamu yatırımları ile son üç yıl içesinde gerçekleştirilen özel sektör yatırımlarından önemli ve büyük ölçekli olanlara ilişkin bilgiler ve bu yatırımların Bölgeye muhtemel etkilerinin değerlendirilmesi aşağıda sunulmaktadır KAMU YATIRIMLARI Sanayi S1. Kütahya Merkez 2. OSB Projesi: Kamulaştırması devam eden 359 hektarlık bölgenin toplam proje bedeli 48 milyon 162 bin TL dir. Projenin Kütahya ya yapılacak yatırımları attırması beklenirken henüz altyapıların oluşturulamamış olması bu etkiyi geciktirmektedir. S2. Manisa Turgutlu OSB Genişleme Projesi: 162 hektarlık yatırımın 90 hektarında altyapı inşaatı ve elektrik şebekesi tamamlanmıştır. Toplam bedeli 25 milyon 987 bin TL olan projenin İzmir (Kemalpaşa) ve Manisa dan yoğunlaşan sanayinin Turgutlu yla birlikte bir odak oluşturması beklenmektedir. S3. Akhisar Zeytin ve Zeytin Yağı ve Türevleri İhtisas OSB Projesi: 135 hektarlık ve 18 milyon 630 bin TL lik yatırım ile Akhisar ve çevresindeki zeytin yetiştiriciliği yapan çiftçilerin ürünlerini sanayi sektörüne pazarlaması kolaylaşacak ve yurt içi ve yurt dışı ticari etkileşim artacaktır. S4. Uşak Karahallı OSB Projesi: Bir bölümü üretime geçen 68 hektarlık sanayi alanının yatırım bedeli 9 milyon 449 bin TL olup, Karahallı ilçesinde geleneksel olarak süren tekstil üretimi potansiyelinin değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Turizm TU1. Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı Projesi: 48 milyon 843 bin TL lik proje ile Afyonkarahisar ve Kütahya illerinin kapsadığı milli parkın restore edilmesi ve turizm değerinin arttırılması beklenmektedir. Bu süreçte Zafer Havaalanı nın olumlu etkisi olacaktır. Maden M1. Emet Çok Amaçlı Borik Asit Tesisi, Emet Sülfürik Asit Tesisi ve III. Borik Asit Tesisi Projeleri: Toplam değeri 634 milyon 862 bin TL lik yıllık üretim kapasiteleri sırasıyla , ve olan tesislerle Emet ilçesindeki doğal kaynakların kullanımı arttırılacak ve kimya, tarım gibi sektörlere girdi sağlanarak ticari ilişkiler geliştirilecektir. M2. Ömerler Yeraltı Mekanizasyon Tevsii Projesi: 157 milyon 693 bin TL lik proje ile yılda 350 bin ton olan linyit üretim kapasitesi 1,4 milyon tona çıkmış olacak ve Bölgenin yeraltı kaynakları daha fazla değerlendirilmiş olacaktır. 284

287 Çevre Ç1. Afyonkarahisar İçme Suyu Projesi: Yıllık 15,5 hm 3 içme suyu sağlayacak 153 milyon 922 bin TL lik proje ile Afyonkarahisar daki içme suyu altyapısı geliştirilecek ve ildeki yaşam kalitesi artacaktır. Ç2. Seyitömer Termik Santrali 1-4. Üniteler Bacagazı Kükürt Arıtma Tesisi Projesi: Proje kapsamında 499 milyon TL lik yatırımla Kütahya Merkez ilçedeki hava kirliliğinin önemli oranda azalması beklenmektedir. Ç3. Kütahya Kanalizasyon Projesi: 47 milyon 23 bin TL lik kısmı dış kaynakla sağlanan proje ile K tahya'da sunulacak atık su arıtma hizmeti ile AB standartları düzeyine erişilmesi ve yaşam kalitesi arttırılacaktır. Ç4. Kütahya İçme Suyu Projesi: 11 milyon 190 bin TL lik kısmı dış kaynakla sağlanan proje kapsamında 12 milyon 433 bin TL lik yatırım yapılacak olup ildeki içme suyu şebekesi geliştirilecektir. Ç5. Soma-B ( ) Üniteler Elekrofiltre İyileştirmesi ve Soma-B (1-6) Termik Santrali Bacagazı Kükürt Arıtma Tesisi Projeleri: Söz konusu projeler kapsamında toplam 826 milyon 369 bin TL lik yatırım ile Soma ilçesindeki çevresel koşulların iyileştirilmesi ve yaşam standartlarının geliştirilmesi beklenmektedir. Ç6. Salihli OSB Arıtma Tesisi Projesi: Proje kapsamında 7 milyon 320 bin TL lik yatırım yapılacak olup, sanayi yönünden gelişmiş Salihli ilçesinde OSB bünyesinde faaliyet gösteren firmaların ürettiği kirliliğin azaltılması ve ilçenin daha yaşanabilir hale gelmesi beklenmektedir. Ç7. Soma İçme Suyu ve Kanalizasyon Projesi: 16 milyon 709 bin TL si dış kaynakla sağlanan toplam 19 milyon 658 bin TL yatırım içeren projeyle çevresindeki küçük ilçeler için hizmet merkezi konumunda olan Soma ilçesindeki yaşam kalitesi arttırılacaktır. Ç8. Saruhanlı Kanalizasyon Projesi: 13 milyon 412 bin TL lik yatırımla kanalizasyon şebekesinin geliştirilmesi ve Saruhanlı ilçesinin temel hizmet altyapısı iyileştirilmiş olacaktır. Ç9. Uşak İçme Suyu II. Merhale (Susuzören) Projesi: Yıllık 10,75 hm 3 lük içme suyu kapasitesi oluşturacak 33 milyon 557 bin TL lik yatırım ile kentteki içme suyu temel hizmetinin kapasitesi geliştirilecektir. Afet A1. Kütahya Afet Konutları Projesi: Deprem riski taşıyan Kütahya ilinde 202 konut ve altyapısının tamamlanacağı 20,2 milyon TL lik proje ile afet sorununa karşı alınmış önlemler arttırılmış olacaktır. Kentsel Hizmetler K1. Afyon Kocatepe Üniversitesi Acil Yardım ve Fizik Tedavi Rehabilitasyon Hastanesi Projesi: metrekarelik alanda 200 yataklı hastanenin inşaatı tamamlanmış olup, 285

288 makine teçhizat alımı süren proje ile il merkezinin sağlık yönünden çevre ilçeler için çekim ve hizmet merkezi halindeki yapısı pekiştirilecektir. 54 milyon 734 bin TL K2. Afyonkarahisar Merkez Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı tarafından metrekarelik alanda yapılması planlanan 300 yataklı hastane ile Afyonkarahisar Merkez in özellikle İhsaniye, İscehisar ve Bayat gibi ilçeler açısından hizmet merkezi olması durumu pekiştirilecektir. 47 milyon 82 bin TL K3. Afyonkarahisar Dinar Devlet Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı tarafından metrekarelik alanda yapılması planlanan 100 yatak kapasiteli hastane ile mevcut durumda Başmakçı, Dazkırı, Evciler ve Kızılören ilçeleri için hizmet merkezi konumunda bulunan Dinar ilçesindeki yüksek hastane yatak doluluk oranı sorununun çözülmesi ve bu ilçelerin sağlık hizmetine erişiminin iyileştirilmesi hedeflenmektedir. 16 milyon TL K4. Afyonkarahisar Bayat Entegre İlçe Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı tarafından geliştirilen metrekarelik alanda 10 yataklı entegre hastane kurulması planlanan proje ile daha ileri düzeyde sağlık hizmetleri Afyonkarahisar Merkez den karşılayan Bayat ilçesinin gündelik ihtiyaçlarının ilçe içinde karşılanması planlanmaktadır. K5. Kütahya Gediz, Emet ve Tavşanlı Devlet Hastanesi Projeleri: Sağlık Bakanlığınca Gediz de 100, Emet te 40 Tavşanlı da 200 yataklı hastaneler yapılarak Kütahya nın nispeten nüfusu büyük ilçelerindeki halkın, temel sağlık hizmetlerini kendi ilçeleri içinde almaları ve Tavşanlı nın Kütahya Merkez, Emet ve Gediz in Uşak Merkez e bu hizmetler yönünden bağımlılığı giderilecektir. Toplam 44 milyon 824 bin TL K6. Celal Bayar Üniversitesi Kardiyoloji Merkezi Projesi: metrekarelik alanda tamamlanmakta olan merkezin, en kalabalık ilçesi olan Manisa Merkez de ihtiyaç duyulan temel hizmet düzeyinin üzerindeki sağlık hizmeti ihtiyacı karşılaması beklenmektedir. 17 milyon 150 bin TL K7. Manisa Merkez Efendi, Soma ve Demirci Devlet Hastanesi Projeleri: Manisa Merkez de 400, Soma da 300 ve Demirci yatak kapasiteli hastanelerle nüfusu hızla artan ve çevresi için hizmet merkezi konumundaki ilçelerin sağlık alanındaki ihtiyacını giderecek üç hastanenin tamamlanması planlanmaktadır. Toplam 140 milyon 485 bin TL K8. Uşak Banaz ve Eşme Devlet Hastanesi Projeleri: Eşme de 30, Banaz da ise 75 yatak kapasiteli hastaneler ile daha büyük ihtiyaçlarını Uşak Merkez den karşılayan söz konusu ilçelerin temel düzeydeki sağlık hizmetlerini kendi ilçelerinden temin etmeleri beklenmektedir. Toplam 11 milyon 206 bin TL Enerji E kv luk İletim Tesisleri Projeleri: Afyonkarahisar da 30,5 milyon TL lik, Kütahya da 22 milyon TL lik, Manisa da 36,5 milyon TL lik olmak üzere Bölge genelinde toplam 69 milyon TL lik yatırım yapılacaktır. Bu sayede özellikle Afyonkarahisar daki hane halklarının yaşadığı elektrik kesintileri sorununun çözülmesi ve Bölge genelinde enerji arzı sürekliliğinin sağlanması hedeflenmektedir. 286

289 E kv luk İletim Tesisleri Projeleri: Manisa da 22,5 milyon TL ve Uşak ta 2 milyon TL olmak üzere yapılacak toplam 24,5 milyon TL lik yatırımla geneli Manisa da olan sanayi amaçlı enerji altyapısı geliştirilmiş olacak ve bu sayede söz konusu iki ile daha fazla yatırımcı çekilebilecektir. E3. Soma Termik Santrali 1. ve 2. Ünite Kazan Rehabilitasyonu ve Yanma Optimizasyonu ile 1-6. Üniteler Otomasyon, Regülasyon ve EHS Sistemlerinin Yenilenmesi Rehabilitasyon Projesi: Proje kapsamında yapılacak 210 milyon TL değerindeki yenileme ile daha verimli enerji üretimi sağlanacaktır. Ulaşım U1. (Akşehir-Afyonkarahisar) Ayrımı-Çay-Bolvadin-Emirdağ (Emirdağ Çevre Yolu) Projesi: Proje kapsamında 62 kilometrelik yol kalitesi 2A seviyesine çıkarılacak Çay, Sultandağı ve Bolvadin ilçelerinin, kendileri için hizmet merkezi konumdaki Konya nın Akşehir ilçesiyle entegrasyonu arttırılacaktır. (150 milyon TL) U2. Emirdağ Ayrımı-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında 71 kilometrelik bölünmüş yol yapılacak ve Afyonkarahisar ın merkez ilçesi ile İscehisar, Bayat ve Emirdağ ilçeleri arasında daha hızlı karayolu ulaşımı sağlanacaktır. (319 milyon 310 bin TL) U3. Afyonkarahisar Geçişi Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında İstanbul-Antalya ve Ankara-İzmir gibi iki önemli aksın kesişim noktasında yoğun bir trafik yüküne maruz kalan Afyonkarahisar ın Merkez ilçesinde çevre yolu niteliğinde 19 kilometrelik bölünmüş yol yapılacak ve bu yük azaltılacaktır. (169 milyon 32 bin TL) U4. Dinar-Dazkırı-2. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında yapılacak 56 kilometrelik bölünmüş yol ile Dinar, Kızılören, Dazkırı, Evciler ve Başmakçı ilçelerinin hizmet merkezi konumundaki Denizli ile etkileşimi artacaktır. (223 milyon 608 bin TL) U5. Afyonkarahisar-Sandıklı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 45 kilometrelik bölünmüş yol ile Afyonkarahisar Merkez in kendisine uzak konumdaki Sandıklı ve Şuhut ile arasındaki etkileşimin artması ve Dinar çevresindeki ilçeler ile etkileşim kurulması sağlanacaktır. (153 milyon 153 bin TL) U6. Sivrihisar-Emirdağ Ayrımı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında Eskişehir in Sivrihisar ile Emirdağ ilçesi arasında 49 kilometrelik bölünmüş yol yapılacak ve bu sayede Afyonkarahisar ile Ankara/Polatlı mevkii arasının daha hızlı ulaşıma sahip olması sağlanacaktır. (145 milyon 929 bin TL) U7. Uşak-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 97 kilometrelik bölünmüş yol ile hem iki il merkezi arasındaki entegrasyon artacak, hem de iki ilin ilçeleri arasındaki erişebilirlik yükselecektir. (319 milyon 310 bin TL) U Bölge Hududu-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında Afyonkarahisar ile Kütahya nın Altıntaş ilçesi arasında 54 kilometrelik bölünmüş yol hazırlanacak olup, bir yandan Afyonkarahisar ile Kütahya arasındaki etkileşim artarken, diğer yandan Zafer Havaalanı nın Afyonkarahisar tarafından kullanımı artacaktır. (115 milyon 500 bin TL) 287

290 U9. Sandıklı-Keçiborlu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında Sandıklı ile Isparta nın Keçiborlu ilçesi üzerinde Isparta, Burdur ve Antalya illerine olan ulaşımın iyileştirilmesi amacıyla 69 kilometrelik bölünmüş yol tamamlanacaktır. (262 milyon 873 bin TL) U10. Akşehir-Afyonkarahisar (KOP) Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında 80 kilometrelik bölünmüş yol ile Afyonkarahisar-Çay-Akşehir arasındaki bağlantı güçlendirilecek ve Konya-Akşehir (KOP) Bölünmüş Yol Projesi nin de katkısıyla Afyonkarahisar ile Konya illeri (başka bir ifadeyle Ege ile İç Anadolu nun iki büyük lojistik merkez konumundaki ili) entegre hale gelecektir. (168 milyon 53 bin TL) U11. Kütahya-Tavşanlı (Kütahya Geçişi Dâhil) Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamındaki 58 kilometrelik bölünmüş yol vasıtasıyla Kütahya nın en büyük iki ilçesi (Merkez ve Tavşanlı) birbirine bağlanacaktır. (166 milyon 339 bin TL) U12. Kütahya-Simav-Demirci Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 156 kilometrelik 1A kalitesindeki yol ile Kütahya ve Manisa nın merkezden uzak, erişebilirliği düşük konumdaki yöreleri (Kütahya da Simav ilçesi çevresi ile Manisa nın Demirci ilçesi çevresi) hem kendi aralarındaki, hem de Ankara-İzmir ana hattı ile aralarındaki ulaşım altyapısı iyileştirilecektir. (172 milyon 207 bin TL) U13. Altıntaş-Dumlupınar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 38 kilometrelik bölünmüş yol ile hem Zafer Havaalanı nın Kütahya ve Uşak illeri tarafından kullanımı artacak, hem de bu iki al arasındaki entegrasyon geliştirilmiş olacaktır. (76 milyon TL) U14. Balıkesir-Dursunbey-Harmancık-Tavşanlı (Balıkesir Çevreyolu Dâhil) Yolu Projesi: Proje kapsamında 140 kilometrelik 1A kalitesinde ve 47 kilometrelik bölünmüş yol ile Kütahya-Tavşanlı arasındaki entegrasyon Balıkesir bu sayede Kütahya dan başlayan hattın Bandırma ya kadar uzanması hedeflenmektedir. (484 milyon 479 bin TL) U15. (Bursa-Orhaneli) Ayrımı-Keles-Tavşanlı Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 2A kalitesindeki 98 kilometrelik yolun, Kütahya-Tavşanlı mevkii ile Bursa yönüne İnegöl üzerinden giden yola alternatif daha kısa bir hat oluşmuş olacaktır. (66 milyon TL) U16. (Sındırgı-Simav) Ayrımı-Demirci-Salihli Yolu Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 124 kilometrelik, 2 A kalitesindeki yol ile Demirci ilçesi ve çevresinin Ankara-İzmir hattına erişim kolaylaşacak ve özellikle Demirci Eğitim Fakültesi nin tercih edilebilirliği artacaktır. (67 milyon 650 bin TL) U17. Tavşanlı-Emet-Simav Yolu Projesi: Proje kapsamındaki 1A kalitesindeki 85 kilometrelik yolun, Kütahya nın Simav ve Emet çevresinde erişebilirlik düzeyi düşük ilçelerine ulaşım altyapısını iyileştirmesi ve bu ilçelerdeki turizm potansiyelinin açığa çıkarılmasını sağlaması beklenmektedir. (79 milyon 662 bin TL) U18. Bozüyük Ayrımı-Kütahya-3. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 106 kilometrelik bölünmüş yolu ile Konya dan Akşehir- Afyonkarahisar-Kütahya-Tavşanlı-Balıkesir hattı üzerinden Bandırma ya kadar bölünmüş yol ile bağlanmaktadır. Bu hat üzerinde üretilen tarım-gıda ürünlerinin İstanbul ve yurtdışı pazarlara ulaştırılması beklenmemektedir. (137 milyon 742 bin TL) 288

291 U19. (Uşak-Kula) Ayrımı-Selendi Yolu Projesi: Proje kapsamında Ankara-İzmir anayolundan Selendi sapağına ayrılan 1A kalitesindeki 16 kilometrelik yol ile hem Selendi ilçesinin erişebilirliği artacak, hem de Simav çevresinden İzmir mevkiine kestirme bir hat yapılmış olacaktır. (16 milyon 500 bin TL) U20. Akhisar-Gördes-Köprübaşı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A kalitesindeki 79 kilometrelik yol ile Gördes ve Köprübaşı ilçelerinin İstanbul-İzmir Anayolu na bağlantılarının geliştirilmesi beklenmektedir. (94 milyon 160 milyon TL) U21. Demirci-Yarbasan-Selendi Yolu Projesi: Proje kapsamında 55 kilometre uzunluğunda 1A kalitesindeki yol ile Demirci ilçesinin Ankara-İzmir Anayolu na bağlantısı güçlendirilecektir. (65 milyon 912 bin TL) U22. Kırkağaç-Gelenbe Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan 1A kalitesindeki 21 kilometrelik yol ile Soma ve Kırkağaç ilçelerinin İstanbul-İzmir Anayolu na kestirme bağlantıları sağlanmış olacak ve bu ilçelerin özellikle Balıkesir ile entegrasyonu arttırılacaktır. (44 milyon TL) U23. Manisa-Akhisar-Balıkesir Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 135 kilometrelik bölünmüş yol ile hem etkileşim içerisindeki Manisa Merkez-Akhisar-Balıkesir Merkez arasındaki entegrasyon artacak, hem de İstanbul- İzmir güzergahının altyapısı güçlendirilmiş olacaktır. (199 milyon 837 bin TL) U24. İzmir-Manisa Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan 24 kilometrelik bölünmüş yol ile yoğun ve günübirlik etkileşim içerisinde olan İzmir ile Manisa arasındaki ilişkilerin daha da gelişmesi beklenmektedir. (135 milyon 974 bin TL) U25. Bornova-Turgutlu-Salihli Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak olan 73 kilometrelik bölünmüş yol ile Ankara-İzmir Anayolu ve etkileşim içerisinde olan İzmir-Turgutlu-Salihli nin entegrasyonunun geliştirilmesi beklenmektedir. (354 milyon 846 bin TL) U26. Menemen-Manisa Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamındaki 34 kilometrelik bölünmüş yolun Manisa Merkez ile İzmir in kuzeyindeki sanayi aksı arasındaki etkileşimi arttırması beklenmektedir. (91 milyon 474 bin TL) U27. Bergama-Soma-Akhisar Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 89 kilometrelik 1A kalitesindeki yol ile Akhisar ve Soma ilçeleri çevresinin Çandarlı Limanı ile bağlantısı güçlendirilecek olup, İzmir in kuzeyindeki sanayi odağının ihracat kapasitesi geliştirilecektir. (232 milyon 502 bin TL) U28. Akhisar Çevre Yolu Projesi: Proje kapsamında 13 kilometrelik bölünmüş yol ile İstanbul-İzmir Anayolu arasındaki yoğun trafiğin Akhisar ilçesi içerisinden geçmesinin önüne geçilerek trafik sıkışıklığının azaltılması hedeflenmektedir. (35 milyon TL) U29. Saruhanlı-Halitpaşa-(Gölmarmara-Salihli) Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 38 kilometre uzunluğundaki 2A kalitesindeki yol sayesinde Manisa Merkez ve Saruhanlı ilçelerinin Marmara Gölü ve çevresiyle bağlantısı geliştirilecektir. (22 milyon 598 bin TL) U30. Kula-Salihli Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 44 kilometrelik Ankara-İzmir Anayolu üzerindeki hattın bir bölümü iyileştirilecek ve 289

292 çevresindeki ilçelere göre potansiyel merkez konumundaki Salihli ilçesinin Kula ilçesiyle arasındaki bağlantı güçlendirilmiş olacaktır. (78 milyon 464 bin TL) U31. Salihli-Gölmarmara-Akhisar Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A kalitesindeki 59 kilometrelik yol ile Manisa nın gıda başta olmak üzere sanayi üretiminde öne çıkan ve ticari ilişkileri bulunan Akhisar ve Salihli ilçeleri arasındaki etkileşim artacak ve Denizli başta olmak üzere Güney Ege deki çeşitli merkezlerin Marmara Bölgesi ile bağlantısı iyileştirilmiş olacaktır. (100 milyon 508 bin TL) U32. Manisa-(İzmir-Turgutlu) Ayrımı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında yapılacak 27 kilometrelik bölünmüş yol ile İzmir-Manisa Merkez-Turgutlu üçgeni arasındaki etkileşim arttırılarak İzmir anakentinin art alanı konumundaki alanla bütünleştirilmesi öngörülmektedir. (30 milyon 921 bin TL) U33. Akhisar-Sındırgı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 56 kilometrelik 1A kalitesindeki yol ile Balıkesir in Sındırgı ilçesinin, ilçe için hizmet merkezi konumundaki Akhisar ilçesi ile bağlantısı iyileştirilecek ve iki ilçe arasındaki etkileşim arttırılacaktır. (96 milyon 514 bin TL) U34. Uşak Çevre Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması beklenen 30 kilometrelik bölünmüş yol ile Ankara-İzmir Anayolu üzerindeki Uşak Merkez in trafik sorununun azaltılması hedeflenirken Anayol üzerinde Uşak şehri içinde harcanan zamandan tasarruf edilecektir. (102 milyon 499 bin TL) U35. Kula-Eşme Yolu Projesi: Proje kapsamında 39 kilometrelik 1A kalitesindeki yol tamamlanacak olup, bu yolun Eşme ilçesinden Ankara-İzmir Yolu na (özellikle İzmir e gidiş amaçlı) bağlantısını iyileştirerek erişebilirliğini arttırması beklenmektedir. (33 milyon 962 bin TL) U36. Ulubey-Eşme Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan 1A kalitesindeki 32 kilometre yol ile Ulubey ilçesinin Eşme ilçesi ve İzmir-Salihli mevkii ile etkileşiminin artması beklenirken, Uşak Merkez ile arasında yeterli olmayan bir ulaşım altyapısına sahip Eşme nin bu durumunun giderilmesi hedeflenmektedir. (28 milyon 302 bin TL) U37. Eşme-Güney Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 2A kalitesindeki 28 kilometre uzunluğundaki yol ile Eşme nin Ulubey-Güney arasındaki yol ile bağlantısının arttırılması ve bu sayede Denizli nin Ankara-İzmir Anayolu na erişiminde alternatif bir hat edinmesi sağlanacaktır. (22 milyon TL) U38. Uşak-Ulubey Yolu Projesi: Proje kapsamındaki 1A kalitesindeki 30 kilometrelik yol ile Ulubey ilçesinin Uşak Merkez le yeterli kalitede olmayan ulaşım altyapısının iyileştirilmesi ve Uşak-Denizli arasında alternatif bir yol kullanımının oluşturulması beklenmektedir. (33 milyon 962 bin TL) U39. Uşak-Kula Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 60 kilometrelik bölünmüş yol ile coğrafi açıdan aralarında engel olan ancak Uşak ile Kula arasında yoğun bir şekilde kullanılan ve Ankara-İzmir Anayolu nun bir bölümünü teşkil eden hattın iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. (200 milyon 256 bin TL) U40. (Denizli-Çardak) Ayrımı-Sivaslı-Uşak Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 109 kilometrelik bölünmüş yolun, bir yandan Sivaslı ilçesinin Uşak 290

293 Merkez ilçeye bağlantısını güçlendirirken diğer yandan Uşak ile Denizli arasındaki etkileşimi arttırması beklenmektedir. (159 milyon 56 bin TL) U41. (Kula-Uşak) Ayrımı-14. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 19 kilometrelik bölünmüş yol ile hali hazırda hizmet merkezi olarak Uşak ın Merkez ilçesini kullanan Gediz, Simav, Şaphane ve Pazarlar ilçelerinin, Uşak ile aralarındaki ilişkinin artması beklenmektedir. (35 milyon 310 bin TL) U42. Ulubey-Güney Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A kalitesindeki 43 kilometrelik yolun Uşak ile Denizli illeri arasındaki alternatif bağlantının bir bölümünü iyileştirmesi beklenmektedir. (9 milyon 322 bin TL) U43. Uşak, Eskişehir (Hasanbey), Balıkesir (Gökköy), Bilecik (Bozüyük) Lojistik Merkezleri Projesi: Yurt genelinde kurulacak 16 lojistik merkezin birinin Bölgede, üçünün ise yakın çevrede yer alması Bölge içinde ve Bölgenin çevresiyle arasındaki tarım ve gıda ürünleri başta olmak üzere ticari ilişkilerin gelişmesine etki edecektir. (514 milyon 900 bin TL) ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI Afyonkarahisar: Afyonkarahisar da yılları arasındaki büyük özel sektör yatırımları incelendiğinde Merkez ilçedeki yatırımların turizm sektöründe yoğunlaştığı, diğer ilçelerde ise enerji, gıda ve tekstil gibi muhtelif yatırımların olduğu görülmektedir. Turizm alanında en büyük üç yatırımın toplam maliyeti 193,4 milyon TL iken, Dinar da 150 milyon TL lik, Çay da 115 milyon TL lik enerji yatırımları ile Merkez ilçedeki 75,5 milyon TL lik gıda sektörü yatırımı dikkat çekmektedir. Kütahya: Kütahya da yılları arasındaki özel sektör yatırımları Merkez ve Tavşanlı da ve özellikle taş ve toprağa dayalı sektörler ile altyapı yatırımlarında yoğunlaşmaktadır. İlde öne çıkan yatırımlar arasında Tavşanlı daki 171 milyon TL lik çimento, 92 milyon TL lik termik, 73,6 milyon TL lik linyit ile Merkez deki 62 milyon TL lik altyapı, 47,4 milyon TL lik tekstil ve 46, 8 milyon TL lik seramik yatırımıdır. Ayrıca Altıntaş ilçesindeki 124,7 milyon TL lik havaalanı yatırımı ile Emet yapılması planlanan yaklaşık 300 milyon TL lik bor/çimento yatırımları dikkat çekmektedir. Manisa: Manisa, yılları içerisinde Bölgede çok sayıda büyük özel sektör yatırımı çeken il olarak öne çıkmaktadır. İldeki yatırımlar enerji başta olmak üzere, farklı ilçelerde yoğunlaşmaktadır. Merkez ilçede toplam değeri 113,1 milyon TL lik iki adet plastik yatırımı ile 195,5 milyon TL lik elektronik, 100,5 milyon TL lik gıda, 70 milyon TL lik enerji, 56,7 milyon TL lik ambalaj ve 55,6 milyon TL lik jant sanayi yatırımı öne çıkan yatırımlar arasındadır. Bunun dışında Alaşehir ilçesinde enerji yatırımları yoğunlaşmıştır. İlçede son 3 yılda yapılan 4 jeotermal enerji santrali yatırımının maliyeti 316 milyon TL dir. Diğer ilçelerden Soma da toplam değeri 186,1 milyon TL olan iki adet linyit yatırımı ile Turgutlu daki 265 milyon TL lik nikel, Akhisar daki 133,4 milyon TL lik ve Kırkağaç taki 68 milyon TL lik rüzgâr enerjisi yatırımları öne çıkan yatırımlar arasındadır. Ayrıca Gördes ilçesindeki yaklaşık maliyeti 1,5 milyar dolar olan bir yatırımın çalışmalarına başlanmıştır. 291

294 Uşak: Uşak ili yılları arasında diğer Bölge illerine göre daha az sayıda büyük özel sektör yatırımı çekmiştir. Bu yatırımlar arasında Banaz daki 108 milyon TL lik enerji, Ulubey deki 78 milyon TL lik maden, Eşme deki 73,5 milyon TL lik gıda ve Merkez ilçedeki 53,3 milyon TL lik tekstil sektörü yatırımları öne çıkmaktadır. İldeki büyük yatırımların sektörel veya coğrafi olarak belirgin bir yoğunlaşması olmadığı dikkat çekmektedir. 5.4 Plan Kararlarının Uygulama Esasları Bölgedeki mevcut yatırımlar ile proje önerilerinin Plan kararlarıyla ilişkisi aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Mevcut yatırım ve proje önerileri, Bölüm 5.2 ve 5.3 te belirtilen kodlarıyla ifade edilmektedir. EKSEN SANAYİ TEDBİR Sanayi alanlarının oluşturulması ve faaliyete geçmesi Bölgedeki işletme sayısının arttırılması İşletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması Teknoloji geliştirme, araştırma ve tasarım merkezlerinin kurulması Markalaşmanın ve kalite standardizasyonunun sağlanması Sektör ve ürün çeşitliliğinin arttırılması Toplam faktör verimliliğinin arttırılması Üretimde makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması Firmalar arası bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi Firmalar arası üretim işbirliklerinin arttırılması Firmalarda pazarlama yönetiminin ve müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Vade Kısa Orta Uzun Ulusal Özel Sektör, Ajans, Ulusal Özel Sektör, Ajans, Ulusal Ajans, Ulusal, Kaynaklar Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal Ajans, Ulusal, Uluslararası İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ S1, S2, S3, S4, P2 P11 P7, P10, P13 P8 P18 Ajans, Ulusal Ajans, Ulusal, Uluslararası 292

295 EKSEN TARIM TURİZM TEDBİR Modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması Katma değeri yüksek, geleneksel üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması Ürün kalite ve standartlarının geliştirilmesi, sertifikasyonların yaygınlaştırılması Tarımsal girdi kalitesinin iyileştirilmesi İlk işleme tesislerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması Arazi ölçeğinin büyütülmesi Sulanan arazi miktarının arttırılması Mera alanlarının ıslah edilmesi Tarımda örgütlenme ve örgüt etkinliğinin arttırılması Tarım işletmelerinde teknik kapasitenin güçlendirilmesi ve şirketleşmenin sağlanması Tarımsal faaliyet kollarında çeşitliliğin arttırılması İşletmelerin pazarlama becerilerinin geliştirilmesi Yöresel ürünlerde markalaşmanın sağlanması Mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi Tesislerin çevresel düzenlemelerinin yapılması Sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması Sağlık turizmi ve termal turizmin geliştirilmesi ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ulusal Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası Ulusal Vade Kısa Orta Uzun İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ P3, P17 P9 Ulusal Ulusal Özel Ulusal Sektör, Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal Özel Ulusal Özel Ulusal Sektör, Sektör, Özel Sektör, Ajans, Ulusal Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası P15 293

296 EKSEN TURİZM MADEN ÇEVRE AFET TEDBİR Tarih, kültür ve inanç turizminin geliştirilmesi Doğa turizminin geliştirilmesi Kış turizminin geliştirilmesi Kongre (iş) turizminin geliştirilmesi Turizm güzergâhlarının oluşturulması ve geliştirilmesi Yöresel turizm odaklarının geliştirilmesi Tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi Madencilikte kullanılan yöntemlerin modernize edilmesi Maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması Cevher hazırlama ve zenginleştirme kapasitesinin arttırılması Kalite standardizasyon belgelerine sahip ürünlerin üretilmesi Sanayi ve madende çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi Tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi Turizmde sürdürülebilirliğin sağlanması Yerleşim merkezlerinde çevresel altyapıların tesis edilmesi Yerleşim alanlarında çevre duyarlılığının arttırılması İlçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi Afetle mücadele planlarının hazırlanması Alt ve üst yapılarda güçlendirme yapılması ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Vade Kısa Orta Uzun İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ TU1, P1 P16 P14 P5 Ajans Ulusal, Ajans Ajans, Ulusal Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası Özel Ulusal Özel Ulusal Sektör, Sektör, Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası M1, M2 P6 Ç2, Ç5, Ç6 Ulusal Ajans, Ulusal, Uluslararası Uluslararası Ç1, Ç3, Ç4, Ç7, Ç8, Ç9 294

297 EKSEN AFET KENTSEL HİZMETLER İNSAN VE TOPLUM TEDBİR Afet anında oluşan zararın azaltılması Etkilenen bölgelerde afetin izlerinin silinmesi Planlı kentsel gelişmenin sağlanması Kentsel teknik altyapının geliştirilmesi Kentlerde sağlıklı konut arzının sağlanması Temel eğitim ve sağlık altyapısının iyileştirilmesi Sosyokültürel hizmetlerin çeşitlendirilmesi Mevcut sosyokültürel donatıların iyileştirilmesi Talebe duyarlı iş gücü arzının sağlanması İstihdamda sürekliliğinin sağlanması Mesleki hareketliliğe yönelik mekanizmaların geliştirilmesi Kamu-özel sektör-stk işbirliğinin etkin kılınması Bireyler arası dayanışma ve diyaloğun güçlendirilmesi Sivil toplum kuruluşlarının etkinliklerinin ve kapasitelerinin arttırılması Sosyal yardımların etkinliğinin arttırılması Çalışan yoksulluğunun ortadan kaldırılması Kırsalda farklı gelir kaynaklarının yaratılması Aile ve toplum hizmetlerinin geliştirilmesi Çocuk ve gençlik hizmetlerinin geliştirilmesi Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına ve kadına yönelik hizmetlerin arttırılması ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Vade Kısa Orta Uzun İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ A1 Ulusal Ulusal Ulusal Ulusal Ajans, Ulusal Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8 295

298 EKSEN İNSAN VE TOPLUM ENERJİ ULAŞIM TEDBİR Yaşlı ve engellilere yönelik hizmetlerin ve olanakların geliştirilmesi Rüzgârdan enerji üretiminin yaygınlaştırılması Jeotermal enerjinin kullanımının yaygınlaştırılması Biyokütleden enerji üretiminin yaygınlaştırılması Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda farklı enerji türlerinin kullanımının arttırılması Modern enerji üretim tesislerinin yaygınlaştırılması Dağıtım altyapısının iyileştirilmesi Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda enerji verimliliğinin arttırılması Mevcut karayolu ağının iyileştirilmesi Ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması Havaalanlarının etkinliğinin arttırılması Lojistik merkezlerinin kurulması Yeni demiryolu hatlarının yapılması ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör Özel Sektör Özel Ulusal Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Vade Kısa Orta Uzun İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ Ulusal E3 Ulusal E1, E2 Özel Ulusal Sektör, Ulusal U1-9, U10-42 Ulusal Ulusal Ulusal U43, P12 Ulusal P4 296

299 6. İZLEME VE DEĞERLENDİRME 297

300 6.1 MÜDAHALE ALANLARI Planın uygulanabilir kılınması ve etkin bir izleme-değerlendirme sürecinin yürütülmesi adına, Planda yer alan hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesinde öncelikli müdahaleye ihtiyaç duyulan alanlar belirlenmiş; bu doğrultuda bir etki matrisi oluşturulmuştur. Etki matrisinde 4 temel müdahale alanı tanımlanmıştır: Kurumsal Altyapı ve Sosyal Sermaye Beşeri Kapasite Bilgi, Teknoloji ve Ar-Ge Fiziki Altyapı Söz konusu matris Planda yer alan öncelikler üzerinden kurgulanmış; ancak müdahale alanları belirlenirken bu hedeflere ait stratejiler ile tedbirler esas alınmıştır. Matris kurgulanırken her bir hedefin gerçekleştirilmesinde ilgili alanlarda yapılacak müdahalelerin ne ölçüde etkili olduğu üzerinde durulmuştur. Böylelikle, Plan uygulanırken her bir öncelik için ihtiyaç duyulacak müdahale alanları kendi aralarında önceliklendirilmiştir. Önceliklendirme yapılırken her bir tedbir ve müdahale kendi düzeylerinde eşit tutulmuş ve müdahalelerin hangi müdahale alanına uygun olduğu değerlendirilerek paylar belirlenmiştir. Etki matrisi ile yapılan önceliklendirme neticesinde, Planın hayata geçirilmesinde müdahale edilmesi gereken ilk alan fiziki altyapı olarak belirlenmiştir. Ağırlığın en yoğun olduğu diğer müdahale alanları ise sırasıyla beşeri kapasite ile sosyal sermaye ve kurumsal altyapıdır. Değerlendirme sonuçlarına Tablo 73 te yer verilmiştir. 298

301 Tablo 73 - Etki Matrisi Öncelik 1.1. Bölgesel üretim altyapısı geliştirilecektir. Öncelik 1.2. Sanayi ürünlerinin değeri arttırılacaktır. Öncelik 1.3. İşletmelerde üretim süreçleri iyileştirilecek ve üretim kapasitesi arttırılacaktır. Öncelik 1.4. Bölge içi ve bölgeler arası ticari ağlar geliştirilecektir. Öncelik 2.1. Tarımsal üretimde verimlilik, katma değer ve kalite arttırılacaktır. Öncelik 2.2. Tarımsal altyapı iyileştirilecektir. Öncelik 2.3. Tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirlikleri geliştirilecektir. Öncelik 2.4. Tarımda pazarlama kabiliyeti arttırılacaktır. Öncelik 3.1. Mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilecektir. Öncelik 3.2. Turizm faaliyetleri çeşitlendirilecek ve artırılacaktır. Öncelik 3.3. Müşteri odaklı pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir. Öncelik 4.1. Madenler daha nitelikli ve verimli şekilde çıkartılacaktır. Öncelik 4.2. Madenlerin katma değeri yüksek konsantre ve ara ürünlere dönüştürülmesi sağlanacaktır. Öncelik 5.1. Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir. Öncelik 5.2. Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır. Öncelik 6.1. Afetle Planlı Mücadele Etkin Kılınacaktır. Öncelik 6.2. Etkin Korunma ve Canlandırma Yöntemleri Uygulanacaktır Öncelik 7.1. Kentsel çevre iyileştirilecektir. Öncelik 7.2. Temel ve sosyokültürel hizmetler geliştirilecektir. Öncelik 8.1. Aktif işgücü piyasası politikaları uygulanacaktır. Öncelik 8.2. İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır. Öncelik 8.3. Yoksullukla mücadele yöntemleri kapsamlı ve etkin kılınacaktır. Öncelik 8.4. Sosyal hizmetler yaygın ve etkin kılınacaktır. Öncelik 9.1. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı arttırılacaktır. Öncelik 9.2. Geleneksel enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir. Öncelik Erişilebilirlik arttırılacaktır. Öncelik Lojistik altyapısı iyileştirilecektir. Sosyal Sermaye ve Kurumsal Altyapı Beşeri Kapasite Bilgi Teknoloji ve Ar-Ge Fiziki Altyapı 299

302 6.2 PERFORMANS GÖSTERGELERİ Planın uygulanma düzeyini ortaya koyması amacıyla bir ara dönem ve bir plan sonu dönemine ilişkin öncelikler bazında performans göstergeleri belirlenmiştir. Söz konusu göstergelerin gerçekleşme düzeyi, Bölgenin Planda ortaya konan vizyonu doğrultusundaki ilerleme düzeyini gösterecektir. SANAYİ Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Bölgedeki OSB sayısı Adet OSBÜK Bilgi Sistemi 23 (2013) Bölgesel üretim altyapısı geliştirilecektir. Teşvik kapsamında yapılan yerli yatırım sayısı Teşvik kapsamında yapılan yabancı yatırım sayısı Adet Adet Ekonomi Bakanlığı Ekonomi Bakanlığı 256 ( ) 27 ( ) (Plan dönemi toplamı) 100 (Plan dönemi toplamı) Bölgede imalat sektörü çalışan sayısı yüzdesi Yüzde SGK 37,2 ( ) (Plan Dönemi) Bölgeden yapılan marka başvuru sayısı Adet TPE ( ) (Plan dönemi toplamı) Bölgeden yapılan marka tescil sayısı Adet TPE ( ) (Plan dönemi toplamı) Sanayi ürünlerinin değeri arttırılacaktır. Bölgeden yapılan patent başvurusu sayısı Bölgeden yapılan patent tescil sayısı Adet TPE 135 (2012) 1000 Adet TPE 60 (2012) (Plan dönemi toplamı) (Plan dönemi toplamı) Yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdamın payı Bölge den yapılan Orta- Yüksek teknolojili imalat sektörü ihracatının tüm imalat sektörü ihracatına oranı Yüzde SGK 5,5 (2012) 7 10 Yüzde TÜİK 12, İşletmelerde üretim süreçleri iyileştirilecek ve üretim kapasitesi arttırılacaktır. İmalat sektöründeki işyeri sayısı İmalat sektöründeki çalışan sayısı Adet Kişi SGK SGK (2013) (2012) Bölge içi ve bölgeler arası ticari ağlar geliştirilecektir. Bölgede bulunan iş geliştirme merkezi sayısı Bölgede bulunan teknoloji geliştirme bölgesi Adet Adet ZEKA Derlemeleri ZEKA Derlemeleri 5 (2013) (2013)

303 TARIM Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Kişi başına düşen bitkisel üretim değeri TL TÜİK (2012) Tarımsal üretimde verimlilik, katma değer ve kalite arttırılacaktır. Ürün kalitelerinin standardizasyonunu sağlayacak akredite laboratuvar sayısı Adet İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri Bölgedeki sera alanları Dekar TÜİK 8 (2013) (2012) Tarımsal altyapı iyileştirilecektir. Tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirlikleri geliştirilecektir. Tarımda pazarlama kabiliyeti arttırılacaktır. Bölgede organik tarım üretiminin Türkiye organik tarım üretimine oranı Bölgedeki cam sera alanlarının tarım alanlarına oranı Bölge deki sulanan arazi oranı Bölgede bulunan kooperatif, üretici birliği sayısı Bölgede tarımsal ürün ihracatı Yüzde TÜİK 3,7 (2012) 6 10 Yüzde TÜİK 2,3 (2013) 3 5 Yüzde Adet Dolar Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Brifing Raporları Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları TÜİK 28,33 (2012) (2013) (2011) TURİZM Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Bölgeye gelen turist sayısı Kişi Kültür ve Turizm Bakanlığı (2011) Mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilecektir. Bölgeye yabancı sayısı gelen turist Bölgedeki Yatak Sayısı Kişi Adet Kültür ve Turizm Bakanlığı İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2011) (2012) Bölgedeki 4 ve 5 yıldızlı otel sayısı Adet Kültür ve Turizm Bakanlığı 57 (2011) Turizm faaliyetleri çeşitlendirilecek ve artırılacaktır. Kongre turizmi yapılabilecek otel sayısı Bölgedeki kaplıca sayısı Adet Adet Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı 57(2011) (2012)

304 TURİZM Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Müşteri odaklı pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir. Turizm İşletme Belgeli tesislerde geceleme sayısının Türkiye geceleme sayısına oranı Turizm İşletme Belgeli tesislerde ortalama kalış süresi Yüzde Gün Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı 0,85 (2011) 2 4 1,7 (2011) 2,2 3 MADEN Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Madenler daha nitelikli ve verimli şekilde çıkartılacaktır. Madenlerin katma değeri yüksek konsantre ve ara ürünlere dönüştürülmesi sağlanacaktır. Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü firma sayısı Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapılan yatırım Bölgeden yapılan işlenmiş mermer ihracatının/toplam mermer ihracatına oranı Adet TÜİK 270 (2010) TL TÜİK (2010) Yüzde TÜİK 72 (2011) ÇEVRE Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir. Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır. Birim tarım arazisi için tüketilen kimyasal gübre miktarı Birim tarım arazisi için tüketilen tarım ilacı miktarı Belediyelerin çevre için yaptıkları harcamalar Bölge sınırlarında hizmet veren içme suyu arıtma tesisleri Bölge sınırlarında hizmet veren atık su arıtma tesisleri Düzenli depolama sahalarında bertaraf edilen atıkların toplam katı atığa oranı Kg/ha Kg/ha TL Adet Adet Yüzde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TÜİK Seçilmiş Göstergelerle İller TÜİK Seçilmiş Göstergelerle İller TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller TÜİK, Belediye İstatistikleri Bölge ortalaması: 92,94 (2009) Bölge illerinin ortalaması: 2,17 (2005) Bölge Ortalaması: TL (2010) ,1 1, (Plan Dönemi) 11 (2011) (2010) (2010)

305 AFET YÖNETİMİ Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Afetle planlı mücadele etkin kılınacaktır. Bölgede afet bilgi bankası oluşturulması Adet İl Afet ve Koordinasyon Müdürlükleri 0 (2013) 1 1 Bölge İllerindeki kentsel dönüşümü sağlanan riskli alan sayısı Adet İl afet Ve Koordinasyon Müdürlükleri, Belediyeler 0 (2013) 8 20 Etkin korunma ve canlandırma yöntemleri uygulanacaktır. Bölge İllerinde oluşturulmuş Bütünleşik afet tehlike haritası sayısı İl bazında tamamlanmış Bina Kimlik Sistemi çalışması sayısı Adet Adet T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı İl Koordinasyon Müdürlükleri 0 (2013) (2013) 2 4 Bölge İllerindeki Doğal Afet Sigortası olan konut oranı Yüzde Doğal Afet Sigortaları Kurumu 22,8 (2013) Öncelik Kentsel çevre iyileştirilecektir. Gösterge Kişi başına düşen yeşil alan miktarı Genişbant internet penetrasyon oranları KENTSEL HİZMETLER Gösterge Birimi m 2 Yüzde Veri Kaynağı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Mevcut Durum ,9 (2011) ,8 (2012) Bölgede yüz bin kişi başına toplam hastane yatak sayısı Adet TÜİK Sağlık İstatistikleri 284 (2013) Temel ve sosyokültürel hizmetler geliştirilecektir. Ortaöğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı Bölgedeki kütüphane sayısı Kişi TÜİK Eğitim İstatistikleri 26 (2012) Adet TÜİK 72 (2011) Bölgedeki sayısı tiyatro Adet TÜİK 15 (2011) İNSAN VE TOPLUM Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Bölge genelinde iş gücünün açık işi karşılama oranı Yüzde İŞKUR İstatistik Yıllığı 43,4 (2012) Aktif işgücü piyasası politikaları uygulanacaktır Kayıt dışı istihdam oranı Yüzde TÜİK 45,2 (2012) Bölgedeki iş kazaları sayısı Adet SGK İstatistikleri (2011) (Plan Dönemi Toplamı) 303

306 İNSAN VE TOPLUM Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Bölgedeki ticaret sanayi odası ve borsaların sayısının Türkiye deki TSO ve borsalara oranı Yüzde TOBB İstatistikleri 10,1 (2012) İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır. Bölgede kurulan yeni vakıf sayısının arttırılması Adet Vakıflar Genel Müdürlüğü 131 (2012) (Plan Döenmi) Bölgede faal durumdaki kooperatif ve birlik sayısı Adet Kurumlardan alınan bilgiler ve Zafer Kalkınma Ajansı Derlemeleri 602 (2013) Yoksullukla mücadele yöntemleri kapsamlı ve etkin kılınacaktır. Bölgede ücretsiz aile işçisi sayısı Bölgede sosyal yardımlaşma vakıflarından faydalanan kişilerin Bölge nüfusuna oranı Kişi Yüzde TÜİK Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü (2011) 7,7 (2012) ,9 5 Sosyal hizmetler yaygın ve etkin kılınacaktır. Bölgede kadın nüfusun tarım dışı istihdama katılım oranının arttırılması Bölgedeki yaşlı/engelli bakım ve rehabilitasyon merkezi ve huzurevi sayısı Yüzde Adet TÜİK İş gücü İstatistikleri Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri 32,2 (2012) 15 (2013) ENERJİ Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı arttırılacaktır. Rüzgâr enerjisinde kurulu güç Hidrolik enerjisinde kurulu güç MW MW Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü Türkiye Elektrik İletim A.Ş. 320 (2012) (2012) Kişi başına mesken elektrik tüketimi KWh TÜİK 499 (2011) Geleneksel enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir. Kişi başına sanayi elektrik tüketimi Bölgede kayıp kaçak oranı Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak taki eletrik kesintilerinin süresi Bölgedeki termik santrallerin Türkiye elektrik üretimindeki oranı KWh TÜİK 1176 (2011) Yüzde TEDAŞ 6,85 (2010) 6,6 6 Kullanıcı. Saniye Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş Yüzde EÜAŞ 4,14 (2012) 5,

307 ULAŞIM Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Erişilebilirlik arttırılacaktır. İl ve devlet yolu uzunluğu Demiryolu uzunluğu km km TÜİK Ulaştırma İstatistikleri TÜİK Ulaştırma İstatistikleri (2011) (2011) Lojistik merkez sayısı Adet TCDD 1 (2013) 3 6 Lojistik altyapısı iyileştirilecektir. Bölgede ulaşım ve lojistik sektöründeki yatırımların tüm yatırımlara oranı Yüzde TÜİK 3,7 (2010) 5 7,5 Bölgede lojistik ve destekleyici sektörlerde çalışan sayısı Kişi SGK (2011)

308 7. BÖLGESEL GELİŞME ŞEMASI 306

309 307

310 8. EKLER 308

311 Ek 1 - Plan Hazırlıkları Kapsamında Gerçekleştirilen Toplantılar ve Yapılan Anketlere İlişkin Bilgiler Tarih İhtisas Komisyonu Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Afyonkarahisar İhtisas Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kütahya İhtisas Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Uşak İhtisas Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Manisa İhtisas Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Afyonkarahisar) Katılımcılık Yöntemi Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Kütahya) Katılımcılık Yöntemi Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sanayi Teknik Komisyon Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sanayi Teknik Komisyon Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 309

312 Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Manisa) Katılımcılık Yöntemi Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Uşak) Katılımcılık Yöntemi Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 310

313 Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Uşak) Katılımcılık Yöntemi Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih OSB Zirveleri Katılımcılık Yöntemi TR33 Bölgesi I. OSB Zirvesi - Manisa Açık Alan Toplantısı TR33 Bölgesi II. OSB Zirvesi - Uşak Açık Alan Toplantısı Tarih Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Çalışma Grubu 1. Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı Çalışma Grubu 2. Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı Çalışma Grubu 3. Toplantısı - Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı Tarih Tematik Alan Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı - Kütahya Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler, Mesleki Eğitim Tematik Alan Toplantısı - Kütahya Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Turizm Tematik Alan Toplantısı - Kütahya Konuşma Çemberi Sanayi Politikası, Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik Alan Toplantısı - Kütahya Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler, Mesleki Eğitim Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Turizm Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar Konuşma Çemberi Sanayi Politikası Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar Konuşma Çemberi 311

314 Tarih Tematik Alan Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı - Manisa Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik Alan Toplantısı - Manisa Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Turizm Tematik Alan Toplantısı - Manisa Konuşma Çemberi Sosyal Politika: Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler, Mesleki Eğitim Tematik Alan Toplantısı - Manisa Konuşma Çemberi Enerji Tematik Alan Toplantısı - Uşak Konuşma Çemberi Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı - Uşak Kadın, Gençlik, Yaşlılar, Dezavantajlı Gruplar, Yoksulluk Tematik Alan Toplantısı - Uşak Sanayi Politikası, Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik Alan Toplantısı Uşak Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Tarih Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespit Edilmesi Çalışması Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Gıda Sektörü Toplantısı - Manisa Açık Alan Toplantısı Elektronik/Makine Sektörü Toplantısı - Manisa Açık Alan Toplantısı Makine Sektörü Toplantısı - Manisa Açık Alan Toplantısı Deri/Tekstil Sektörü Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı Gıda Sektörü Toplantısı - Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı Mermer Sektörü Toplantısı - Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı Seramik/Porselen Sektörü Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı Tarih TR33 Bölgesi Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Açılış Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kütahya Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sandıklı-Şuhut-Dinar-Kızılören-Başmakçı-Evciler- Dazkırı Alt Bölge Toplantısı Afyonkarahisar-Bayat-İscehisar-Emirdağ Alt Bölge Toplantısı Bolvadin-Çay-Sultandağı-Çobanlar Alt Bölge Toplantısı Sarıgöl-Banaz-Eşme-Sivaslı-Ulubey-Sinanpaşa- Hocalar Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı 312

315 Simav-Domaniç-Emet-Hisarcık-Şaphane- Pazarlar-Dumlupınar-Çavdarhisar-Aslanapa- Altıntaş-İhsaniye Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı Manisa-Turgutlu Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı Soma-Kırkağaç-Gölmarmara-Akhisar-Saruhanlı- Ahmetli-Salihli-Alaşehir Alt Bölge Toplantısı Demirci-Kula-Gördes-Köprübaşı-Selendi Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kapanış Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi Odak Grup Toplantıları Kamu Kurumları Temsilcileri Odak Grup Toplantısı - Manisa Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı - Manisa Kamu Kurumları Temsilcileri Odak Grup Toplantısı - Afyonkarahisar Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı - Afyonkarahisar Katılımcılık Yöntemi Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı Tarih İlçe Önceliklendirme Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Dumlupınar ve Altıntaş Toplantıları Çavdarhisar ve Aslanapa Toplantıları Simav, Hisarcık ve Emet Toplantıları Gediz, Şaphane ve Pazarlar Toplantıları Tavşanlı ve Domaniç Toplantıları Sinanpaşa ve İhsaniye Toplantıları Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Hocalar Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sultandağı, Çay ve Bolvadin Toplantıları İscehisar, Bayat ve Emirdağ Toplantıları Çobanlar ve Şuhut Toplantıları Açık Alan Toplantıları (3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) 313

316 Tarih İlçe Önceliklendirme Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Dinar ve Kızılören Toplantıları Başmakçı, Dazkırı ve Evciler Toplantıları Sivaslı, Banaz ve Karahallı Toplantıları Ulubey ve Eşme Toplantıları Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Demirci Toplantısı Açık Alan Toplantısı Selendi ve Kula Toplantıları Alaşehir ve Sarıgöl Toplantıları Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Gördes Toplantısı Açık Alan Toplantısı Köprübaşı ve Ahmetli Toplantıları Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Gölmarmara Toplantısı Açık Alan Toplantısı Turgutlu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Akhisar Toplantısı Açık Alan Toplantısı Sandıklı Toplantısı Açık Alan Toplantısı Saruhanlı Toplantısı Açık Alan Toplantısı Soma ve Kırkağaç Toplantıları Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Salihli Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Yaşanabilirlik Ekseni Odak Grup Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Odak Grup Toplantısı - Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı Odak Grup Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı Odak Grup Toplantısı - Manisa Açık Alan Toplantısı Odak Grup Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı Tarih Bölge Planı İstişare Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Afyonkarahisar Bölge Planı İstişare Toplantısı Açık Alan Toplantısı Kütahya Bölge Planı İstişare Toplantısı Açık Alan Toplantısı Uşak Bölge Planı İstişare Toplantısı Açık Alan Toplantısı Manisa Bölge Planı İstişare Toplantısı Açık Alan Toplantısı 314

317 Tarih TR33 Bölgesi Turizm Stratejisi ve Operasyonel Programı Toplantıları Katılımcılık Yöntemi Kütahya ve Afyonkarahisar Toplantıları Açık Alan Toplantısı Uşak Toplantısı Açık Alan Toplantısı Manisa Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Diğer Ajanslarla Yapılan Mekansal Gelişim Şeması İstişare Toplantıları Katılımcılık Yöntemi İSTKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı Açık Alan Toplantısı GEKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı Açık Alan Toplantısı İZKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı Açık Alan Toplantısı GMKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Anket Uygulandığı Kişi Sayısı Sanayi Anketi Sektör Önceliklendirme Anketi Kişi 400 Kişi 315

318 Ek 2 - Dış Ticaret Göstergelerinden RCA ve GH ile İlgili Bilgiler RCA ik X X ik wk / / X X it wt X ik ve X it sırasıyla i ilinin k sektöründeki ve toplam ihracatını; X wk ve X wt ise sırasıyla Dünyanın k sektöründeki ve toplam ihracatını ifade etmektedir. GH i n k1 S 2 k *100 S k, i ilinin k sektöründe yaptığı ihracatı göstermektedir. BT ij X X jk wk / X / X jt wt X jk ve X wk değerleri j ilinin ve dünyanın k ülkesine ihracat değerlerini, toplam ihracatıyla toplam dünya ihracatını vermektedir. X jt ve X wt ise j ilinin 316

319 Ek 3 - ISIC Rev. 4 Sınıflaması Kod Tanım 01 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 02 Ormancılık ve tomrukçuluk 03 Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği 05 Kömür ve linyit çıkartılması 06 Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı 07 Metal cevheri madenciliği 08 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 09 Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri 10 Gıda ürünlerinin imalatı 11 İçeceklerin imalatı 12 Tütün ürünleri imalatı 13 Tekstil ürünlerinin imalatı 14 Giyim eşyalarının imalatı 15 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı 16 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşyaların imalatı 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı 18 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması 19 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 21 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 23 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 24 Ana metal sanayii 25 Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 27 Elektrikli teçhizat imalatı 28 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı 31 Mobilya imalatı 32 Diğer imalatlar 33 Makine ve donanımların kurulumu ve onarımı 35 Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı 36 Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması 37 Kanalizasyon 38 Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 39 İyileştirme faaliyetleri ve diğer atık yönetimi hizmetleri 41 Bina inşaatı 42 Bina dışı yapıların inşaatı 43 özel inşaat faaliyetleri 45 Toptan ve perakende ticaret ve motorlu taşıtlar ve motosikletlerin onarımı 46 Motorlu taşıtlar ve motosikletler hariç toptan ticaret 47 Perakende ticaret ( Motorlu taşıtlar ve motosikletler hariç) 49 Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı 50 Su yolu taşımacılığı 51 Havayolu taşımacılığı 52 Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler 53 Posta ve kurye faaliyetleri 55 Konaklama 317

320 Kod Tanım 56 Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri 58 Yayıncılık faaliyetleri 59 Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri 60 Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri 61 Telekomünikasyon 62 Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili faaliyetler 63 Bilgi hizmet faaliyetleri 64 Sigorta ve emeklilik fonları hariç finansal hizmet faaliyetleri 65 Zorunlu sosyal güvenlik hariç, sigorta, reasürans ve emeklilik fonları 66 Finansal hizmetler ve sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler 68 Gayrimenkul faaliyetleri 69 Hukuki ve muhasebe faaliyetleri 70 İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık faaliyetleri 71 Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene ve analiz 72 Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri 73 Reklamcılık ve pazar araştırması 74 Diğer profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler 75 Veterinerlik hizmetleri 77 Kiralama ve leasing (finansal kiralama) faaliyetleri 78 İstihdam faaliyetleri 79 Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ile ilgili faaliyetler 80 Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri 81 Binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri 82 Büro yönetimi, büro desteği ve diğer şirket destek faaliyetleri 84 Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik 85 Eğitim 86 İnsan sağlığı hizmetleri 87 Yatılı bakım faaliyetleri 88 Barınacak yer sağlanmaksızın yürütülen sosyal hizmetler 90 Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri 91 Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler 92 Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri 93 Spor faaliyetleri ve eğlence ve oyun faaliyetleri 94 üye olunan kuruluşların faaliyetleri 95 Bilgisayarların ve kişisel ve ev eşyalarının onarımı 96 Diğer hizmet faaliyetleri 97 Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak hanehalklarının faaliyetleri 98 Hanehalkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış mal ve hizmetler 99 Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin faaliyetleri 318

321 Ek 4 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İhracat Değerleri (2012) İL ISIC Kodu ISIC Adı DOLAR 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 2 Ormancılık ve tomrukçuluk Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı. 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait. AFYONKARAHİSAR malzemelerin imalatı 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar. 36 Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması. 38 Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 5 Kömür ve linyit çıkartılması. 7 Metal cevheri madenciliği. 8 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı KÜTAHYA 11 İçeceklerin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı KÜTAHYA 18 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması. 319

322 İL MANİSA MANİSA ISIC Kodu ISIC Adı DOLAR 19 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler 283 (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları. yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri 71 Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene. ve analiz 90 Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence. faaliyetleri 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 2 Ormancılık ve tomrukçuluk Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 320

323 İL UŞAK ISIC Kodu ISIC Adı DOLAR 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları 283 yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri 90 Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence. faaliyetleri 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 2 Ormancılık ve tomrukçuluk Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri

324 Ek 5 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İthalat Değerleri (2012) İL AFYONKARAHİSAR KÜTAHYA ISIC Kodu ISIC Adı DOLAR 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 2 Ormancılık ve tomrukçuluk Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri 71 Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik. muayene ve analiz 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 2 Ormancılık ve tomrukçuluk. 3 Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği. 7 Metal cevheri madenciliği Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı. 13 Tekstil ürünlerinin imalatı

325 İL KÜTAHYA MANİSA ISIC Kodu ISIC Adı DOLAR 14 Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı. 31 Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri;. maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri 71 Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik. muayene ve analiz 90 Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 2 Ormancılık ve tomrukçuluk. 7 Metal cevheri madenciliği Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait. 323

326 İL MANİSA UŞAK ISIC Kodu ISIC Adı DOLAR 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri 71 Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik 120 muayene ve analiz 74 Diğer profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler. 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 7 Metal cevheri madenciliği. 8 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı

327 İL UŞAK ISIC Kodu ISIC Adı DOLAR 32 Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları 233 yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri 71 Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik. muayene ve analiz 325

328 Ek 6 - BEC Rev. 4 Sınıflaması Kod Tanım 1 Yiyecek ve içecekler 11 İşlenmemiş yiyecek ve içecekler 111 Sanayi için işlenmemiş yiyecek ve içecekler 112 Hane halkı tüketimi için işlenmemiş yiyecek ve içecekler 12 İşlenmiş yiyecek ve içecekler 121 Sanayi için işlenmiş yiyecek ve içecekler 122 Hane halkı tüketimi için işlenmiş yiyecek ve içecekler 2 Başka yerde belirtilmemiş sanayi hammaddeler 21 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler 22 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler 3 Yakıt ve yağlar 31 İşlem görmemiş yakıt ve yağlar 32 İşlem görmüş yakıt ve yağlar 321 Motor benzini ve diğer hafif yağlar 322 Diğer motor benzini ve diğer hafif yağlar 4 Sermaye malları, (Taşımacılık araçları hariç ), parçaları ve aksesuvarları 41 Sermaye malları ( Taşımacılık araçları hariç ) 42 Yatırım mallarının aksam ve parçaları 5 Taşımacılık araçları, parçaları ve aksesuvarları 51 Binek otomobilleri 52 Diğer yolcu taşıma araçları 521 Sanayi ile ilgili taşımacılık araç ve gereçleri 522 Sanayi ile ilgili olmayan taşımacılık araç ve gereçleri 53 Taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları 6 Başka yerde sınıflandırılmamış tüketim malları 61 Başka yerde sınıflandırılmamış dayanıklı tüketim malları 62 Başka yerde sınıflandırılmamış yarı dayanıklı tüketim malları 63 Başka yerde sınıflandırılmamış dayanıksız tüketim malları 7 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer mallar 77 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer mallar 326

329 Ek 7 - İmalat Sektörlerinin Teknoloji Düzeyleri 327

330 Ek 8 - Hizmet Sektörlerinin Bilgi Yoğunluğu 328