Yrd. Doç. Dr. U ur ÖZGÖKER

Transkript

1 Yrd. Doç. Dr. U ur ÖZGÖKER KAD R HAS ÜN VERS TES AB Araflt rma ve Uygulama Merkezi Müdürü Rekabet Derne i stanbul fiubesi Genel Sekreteri Tüketiciler Derne i AB ve Rekabet Komisyonu Baflkan AVRUPA B RL REKABET HUKUKU ve POL T KASI Editör: rfan Bülbül STANBUL 2008

2 Yay n No : 2050 Hukuk Dizisi : Bas m - Kas m 2008 ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da - t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij fl Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/ STANBUL Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 AVRUPA B RL REKABET HUKUKU VE POL T KASI III Ç NDEK LER KISALTMALAR VII ÖNSÖZ IX G R fi Birinci Bölüm ÖZEL TEfiEBBÜSLERE UYGULANAN KURALLAR I- AB ANTLAfiMASININ 81. MADDES A- TAR HSEL GEL fi M B- 81. MADDE KAPSAMINDA YASAKLANAN EYLEMLER ANLAfiMALAR, KARARLAR VE UYUMLU EYLEMLER MUVAZAA (G ZL ANLAfiMA) VE KARTELLER REKABET KISITLAMALARI a- Yatay K s tlamalar b- Dikey K s tlamalar C- UYGULAMA MÜSAMAHA (TOLERANS) POL T KASI TEDAR K ANLAfiMALARI (81. MADDEDE YER ALAN ST SNALAR) II- HÂK M DURUMUN KÖTÜYE KULLANILMASI A- HÂK M DURUMUN KÖTÜYE KULLANILMASI KAVRAMI MADDE KAPSAMINDA YASAKLANAN UYGULAMALAR MADDE KAPSAMINA G RMEYEN UYGULAMALAR B- HÂK M DURUM VE TEKEL: Microsoft Vakas C- AVRUPA TOPLULUKLARI ADALET D VANI NIN 82. MADDE KAPSAMINDAK ÇT HADI PAZAR KAVRAMININ D VAN TARAFINDAN YORUMLANMASI D VANIN F YAT AYRIMCILI I ÇERÇEVES NDEK YAKLAfiIMI..34 a- Birinci Derece Fiyat Ayr mc l b- kinci Derece Fiyat Ayr mc l c- Üçüncü Derece Fiyat Ayr mc l d- Fiyat ndirimleri ( skontolar) e- Seçici Fiyat ndirimleri fieklindeki Fiyat Ay r mc l f- Ba l ve Gruplanm fl Fiyatlama III- B RLEfiME VE DEVRALMALARIN KONTROLÜ A- B RLEfiME VE DEVRALMALARIN AB HUKUKU AÇISINDAN ÖNEM.44 B- AB B RLEfiME TÜZÜ Ü C- B RLEfiME VE DEVRALMALAR KONUSUNDA AB-ABD ARASINDAK YAKLAfiIM FARKI

4 IV AVRUPA B RL REKABET HUKUKU VE POL T KASI kinci Bölüm KAMU KES M NE UYGULANAN KURALLAR I- DEVLET YARDIMLARI KONUSUNDAK DÜZENLEMELER VE UYGULAMALAR A- DEVLET N EKONOM YE MÜDAHALES B- DEVLET YARDIMI VE EKONOM K REFORM C- DEVLET YARDIMLARI KONUSUNDA YAPILMASI GEREKEN REFORMLAR II- KAMU TEfiEBBÜSLER N N REKABET KURALLARI KARfiISINDAK KONUMU A- KAMU H ZMETLER KONUSUNDAK GENEL DURUM B- REKABET VE KAMU H ZMET Üçüncü Bölüm REKABET POL T KASININ MODERNLEfiT R LMES I- AD L VE ETK N B R REKABET REJ M N N TES S ED LMES Ekonomik Tavsiyenin Kalitesini Art rmak ç Denetim ve Denge Unsurlar n n Etkinli ini Art rmak Komisyon un Olgular Ortaya Ç karma Yetisini Güçlendirmek Birleflme Takvimini Daha Esnek Hâle Getirmek Komisyon un Rekabet Yarg lar nda fieffafl Art rmak Daha Adil ve Etkin Yapt r mlar Gelifltirmek Özel Giriflimi Desteklemek Devlet Yard m Prosedürlerini Modern Hâle Getirmek II- AVRUPA REKABET POL T KASININ YEN DEN TANIMLANMASI Rekabet Soruflturmalar Tüketiciye Öncelik Tan mak Yarat c l Desteklemek III YILINDA GERÇEKLEfiT R LEN REFORM A YILINDAK REFORMUN ÇER VE BU REFORM ÇERÇEVES NDE KABUL ED LEN DÜZENLEMELER B- BELL BAfiLI ULUSAL REKABET KURUMLARI Dördüncü Bölüm TÜRK YE N N AB ÜYEL PERSPEKT F NDE REKABET HUKUKU NUN UYGULANMASI I- GENEL DE ERLEND RMELER II- SPES F K SAPTAMALAR SONUÇ VE ÖNER LER

5 AVRUPA B RL REKABET HUKUKU VE POL T KASI V EK:1 AB REKABET GENEL MÜDÜRLÜ Ü VE ATAD IN REKABETLE LG L KARARLARINDAN ÖRNEKLER EK:2 REKABET N KORUNMASI LE TÜKET C N N KORUNMASI KANUNLARININ TAMAMLAYICILI I KAPSAMINDA AB-TÜRK YE-GB ANLAfiMASININ TÜRK YE DE TÜKET C HAKLARININ KORUNMASINA ETK LER EK:3 TÜRKÇE REKABET L TERATÜRÜ KAYNAKÇA NDEKS

6 VI AVRUPA B RL REKABET HUKUKU VE POL T KASI

7 AVRUPA B RL REKABET HUKUKU VE POL T KASI VII KISALTMALAR AB : Avrupa Birli i AET : Avrupa Ekonomik Toplulu u AEA : Avrupa Ekonomik Alan AK : Avrupa Komisyonu AOL : American Online ARA : Avrupa Rekabet A ARGE : Araflt rma ve Gelifltirme AT : Avrupa Toplulu u ATA : Avrupa Toplulu u Antlaflmas ATAD : Avrupa Toplulu u Adalet Divan ATBT : Avrupa Toplulu u Birleflmeler Tüzü ü AT DM : Avrupa Topluluklar lk Derece Mahkemesi BAB : Bat Avrupa Birli i BDS : Belgacom Directory Services BPO : British Post Office ÇUfi : Çok Uluslu fiirketler DoJ : Department of Justice DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü GE : General Electric GSY H : Gayri safi yurtiçi has las IMF : Uluslararas Para Fonu KV : ktisadi Kalk nma Vakf KOB : Küçük ve Orta Ölçekli flletmeler OECD : Ekonomik Kalk nma ve flbirli i Örgütü OFT : Adil Ticaret Bürosu OP : Ortak Pazar UBC : United Brands Company UNCTAD : Birleflmifl Milletler Ticaret Ve Kalk nma Konferans UNDP : Birleflmifl Milletler Kalk nma Program UNICE : Union of Industries of the European Community (AB iflverenler örgütü) URK : Ulusal Rekabet Kurumlar RK : Rekabet Kurulu STK : Sivil Toplum Kurulufllar

8 VIII AVRUPA B RL REKABET HUKUKU VE POL T KASI

9 AVRUPA B RL REKABET HUKUKU VE POL T KASI IX ÖNSÖZ Küreselleflme ça nda günümüzde iki temel iktisadi kavram ön plana ç km flt r: Rekabet ve flbirli i. Asl nda birbirine taban tabana z t gibi görünen bu iki kavram; 1889 da Kanada da ve 1890 da ABD de (Sherman Act) uygulamaya konulan, genifl ve etkin flekilde 2. Dünya Savafl ndan sonra AB de uygulanan, Rekabet Kanunlar ile birbirleriyle uyumlu flekilde çal flmalar ve ekonomik anlamda toplumlar n refah ve h zla iktisadi olarak kalk nmalar, siyasi anlamda da devletlerin bar fl içinde yaflamas ve savafllara neden olan meselelerin bertaraf edilmesinde çok büyük etkisi olmufltur. Rekabet; bireyleri, toplumlar ve devletleri daha fazla üretmeye, daha çok çal flmaya teflvik eden en önemli unsurdur. Rekabetin olmad toplumlar rehavete, atalete ve dura anl a sürüklenirler. Ancak haks z, kurals z ve vahfli rekabet teflebbüsleri, toplumlar ve devletleri yok olma noktas na götürecek zararlar verebilir. flbirli i ise kavram olarak temelde ekonomik ve siyasi bak mdan olumlu sonuçlar do urmas na ra men, ekonomik bak mdan y k c, rakiplerini piyasadan silici, rakiplerin piyasa girifllerini engelleyici iflbirli i modellerini içermesi hâlinde üreticilerin, tüketicilerin, genel olarak tüm toplumun ve devletin aleyhine sonuçlar do urabilir. Siyasi anlamda da 1.ve 2. Dünya Savafllar öncesi devletler aras ittifaklar kurmak yoluyla yap lan iflbirlikleri de dünya savafllar n n ç kmalar na neden olmufltur. Dolay s yla ekonomik anlamda ölçek ekonomilerinin avantajlar ndan yararlanmak, h zl ekonomik büyümeyi sa lamak, sürekli bir refah art fl ivmesini yakalamak, verimlili i, kârl l, kaliteyi art rmak, tüketici refah n ön planda tutmak, maliyetleri ve fiyatlar düflürmek, tedarik-lojistik-stok-depolama-ulafl m-reklam vb. hizmetleri kolaylaflt rmak ve h zland rmak, hammadde tedarikinden nihai tüketiciye olan üretim zincirini sa lamlaflt rmak ve son tüketiciye daha ucuz, daha kaliteli, çevreyi kirletmeyen ve kalite standartlar na uygun mal ve hizmet sunmaya yarayan teflebbüsler aras iflbirlikleri; e er belirli kurallara ba lan p, denetlenmezse (regülasyon) beklendi inden daha büyük ekonomik zararlara neden olabilmektedir. Küreselleflme ça nda ülkeler aras nda üretim faktörleri olan mallar, hizmetler, kifliler ve özellikle de sermayenin serbest dolafl m sayesinde ölçek ekonomilerinden yararlanma olanaklar ve teflebbüsler aras nda Birleflme ve Devralma (M&A) ifllemleri çok artm flt r. Dünya çap nda ekonomik ve ticari iliflkilerde devletlerin önemi azalm fl, bunun yerine uluslararas ekonomik örgütler ve Çok Uluslu fiirketler (ÇUfi) ön plana ç km fllard r. ÇUfi lar n do rudan yabanc sermaye yat r mlar, ortak giriflim (joint venture) ve birleflmeler (mergers) yoluyla tekelleflerek veya karteller oluflturarak dünya pazarlar n ellerine geçirmeleri ancak AB, OECD, DTÖ, UNCTAD gibi uluslarüstü ve uluslararas örgütlerle devletlerin ayn hükümleri içeren uluslararas reka-

10 X AVRUPA B RL REKABET HUKUKU VE POL T KASI bet kurallar yla önlenebilmektedir. Böylece adil ve serbest bir uluslararas ticaret ortam oluflmakta, bütün devletler bu sayede küreselleflmenin (globalization) nimetlerinden yararlanarak iktisadi kalk nma ve toplumsal refah art fl sa lamaktad rlar. Günümüzde devletler aras nda ekonomik ve siyasi birleflmenin en baflar l örne- i AB dir. 2. Dünya Savafl ndan iktisadî, sosyal, siyasî ve askerî bak mdan enkaz hâlinde ç kan Avrupa ülkeleri, AB çat s alt nda ekonomik ve siyasî entegrasyon oluflturarak 50 y l gibi devletlerin yaflam nda çok k sa bir sürede Dünya çap nda ekonomik ve siyasi bir dev hâline gelmifllerdir. flte uluslarüstü (supra-national) nitelikli bu AB entegrasyonunun ana motoru AB Ortak Rekabet Politikas d r. AB nin; Ticaret, Sanayi (KOB ve Giriflimcilik), Ulaflt rma, Enerji, Çevre, Telekomünikasyon, Sosyal, D fl ve Güvenlik gibi birçok Ortak yani üye ülkelerin egemenlik yetkileri üstünde do rudan Brüksel taraf ndan al nan ve AB ye üye bütün ülkeler taraf ndan uygulanmas zorunlu politikalar olmas na ra men Rekabet politikas, en önemli politikas olarak AB Entegrasyonunun tutkal veya lehim fonksiyonunu görmektedir. Bu bak mdan 20 y ld r AB üzerine çal flan bir akademisyen, bürokrat ve sivil toplum kuruluflu yöneticisi olarak Yeditepe Üniversitesi MBA Program, Kadir Has Üniversitesi Uluslararas liflkiler ve Küreselleflme Yüksek Lisans Program ile Spor Hukuku Yüksek Lisans Programlar nda verdi im AB Rekabet Hukuku ve Politikas ders notlar m kitap hâline getirdim. Bu kitab n konuyla ilgili akademisyenler, AB uzmanlar, rekabet konular nda çal flanlar ile ö rencilere yararl olmas n diliyorum. Kitab n haz rlanmas nda büyük yard mlar olan meslektafl m Vedat Akman a, Uluslararas liflkiler ve Küreselleflme yüksek lisans ö rencilerine, Araflt rma Görevlisi H. Burç Aka ya, Tüketiciler Derne i Genel Baflkan Engin Baflaran han mefendiye, Rekabet Derne i stanbul fiubesi ve Rekabet Kurumu kurucu Baflkan Prof. Dr. Ayd n Ayayd n a, tashihleri özenle uygulayan Ayça Öztürk e, Asl Akda a ve kitab n yaz lmas s ras nda bana sab rla katlanan eflim Sevda Özgöker e, kitab özenle yay ma haz rlayan BETA yay nevi sahibi Say n Seyhan Satar ile dizgi sorumlusu Gonca Çarp k a teflekkürü bir borç biliyorum. Dr. U ur ÖZGÖKER A ustos 2008, Ataköy