TÜRKİYE DE SEL KONTROL ÇALIŞMALARI

Transkript

1 EROZYONU ÖNLEME VE KONTROL YÖNTEMLERİ VE ORMANCILIK SEMİNERİ Şubat 2011 İstanbul TÜRKİYE DE SEL KONTROL ÇALIŞMALARI Prof. Dr. Hüseyin E. ÇELİK İÜ Orman Fakültesi İstanbul

2 TÜRKĠYE DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 1. Türkiye de Erozyonun Kapsamı ve Nedenleri 2. Seller ve OluĢma Nedenleri 3. Sel Kontrolu Orman Mühendisliği ĠliĢkisi 4. Sel Kontrol Önlemleri 5. Materyal Toplanma Bölümünde Alınacak Önlemler 6. MTB Yatak Islahı (Stabilizasyon) 7. MTB Yamaç Islahı (Stabilizasyon) 8. MTB AGM nin ÇalıĢmaları 9. MTB DSĠ nin ÇalıĢmaları 10.TaĢıntı Konisinde Alınabilecek Önlemler 11.Sel Kontrolunda Örgütler Arası ĠĢbirliği TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 2

3 1. Türkiye de Erozyonun Kapsamı ve Nedenleri Türkiye dünyada en fazla erozyona uğrayan G-GD Asya kuģağında yer alır. Birim alanda K Amerika dan 6, Avrupa dan 17, Afrika dan 32 kat fazla toprak kaybeder. Türkiye nin % 90 ında çeģitli Ģiddetlerde, % 60 ında Ģiddetli ve çok Ģiddetli erozyon vardır. Erozyon salt bir toprak aģınma-taģınması değil, sel, taģkın, sedimantasyon, heyelan, çığ gibi olgulardaki payı ile bir zararlı olaylar zinciridir. Bu nedenle hızla önlenmelidir. TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 3

4 1. Türkiye de Erozyonun Kapsamı ve Nedenleri Erozyon: toprağın aģınma, taģınması Türkiye de su erozyonu (%99) rüzgar erozyonu (%1) TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI Su erozyonu a. Yüzey erozyonu b. Oyuntu erozyonu c. Sel yatağı d. Sel deresi 4

5 Nallıhan - Ankara

6 1. Türkiye de Erozyonun Kapsamı ve Nedenleri Türkiye de Orman alanlarının %54 Tarım alanlarının %59 Meraların %64 Orta ve Ģiddetli erozyon TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 6

7 1. Türkiye de Erozyonun Kapsamı ve Nedenleri Türkiye de erozyon neden yüksektir? Ortalama yükselti 1132m> Asya(1050 m) Yükseltisi >1000 m (dağlık) TR nin % 57 si Kırıklı arazi > TR nin yarıdan fazlası Eğim > %45 TR nin % 45 i Jeoloji kolay aģınır, Anadolu, medeniyetler beģiği, bitki örtüsü tahrip edilmiģ TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 7

8 2. Seller ve oluşma nedenleri Türkiye nin Ġklim Haritası İklim kıyılar hariç buharlaşma > yağış TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 8

9 2. Seller ve oluşma nedenleri TÜRKİYE'DE ARAZİ KULLANIMI (Bin Ha) SU1.158 DİĞER ÇAYIR + MERA ORMAN + FUNDA TARIM I-IV V-VII VIII TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 9

10 2. Seller ve Oluşma Nedenleri Dünya da doğal afetler içinde sellerin yeri Maddi kayıp % 30 Sel 9% CAN KAYBI Volkan 2% Fırtına 46% DSĠ sel can kaybı 61 bin konut yıkıldı veya kullanılamaz halde YaklaĢık 2 milyar $ maddi hasar Deprem 43% Sel 77% ETKİLENEN İNSAN SAYISI Volkan 0% Fırtına 19% Deprem 4% TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 10

11 2. Seller ve Oluşma Nedenleri Sel ve TaĢkın Farkı Sel, Ģiddetli yağıģların ardından yanderelerden gelen ve fazla miktarda katı ve iri materyal içeren büyük su kitlesi Yanderelerden gelen sellerin ana akarsuya ulaģmasıyla vadi boyunca suyun taģması ise taģkın Yabancı dillerde (Torrent / flood, upstream, wildbach) Farkları: Sel yukarı havzada meydana geliyor, katı ve iri materyal fazla, sel materyalle bastığı araziyi kullanılmaz hale getiriyor. Sel ve taģkınlar normal akımların 5-11 bin katı TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 11

12 2. Seller ve Oluşma Nedenleri Rize - ÇamlıhemĢin 10 dakika sonra Ağustos TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 12

13 2. Seller ve Oluşma Nedenleri H. E. ÇELİK TÜRKİYE'DE SEL KONTROL ÇALIŞMALARI 13

14 2. Seller ve oluşma nedenleri H. E. ÇELİK TÜRKİYE'DE SEL KONTROL ÇALIŞMALARI 14

15 BÖLGELERE GÖRE TAŞKINLAR KARADENİZ GD ANADOLU D ANADOLU AKDENİZ İÇ ANADOLU B ANADOLU MARMARA CAN KAYBI TAŞKIN SAYISI DSİ I. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU

16 2. Seller ve oluşma nedenleri % 50 MEVSİMLERE GÖRE TAŞKINLAR ( ) İLKBAHAR YAZ SONBAHAR KIŞ DSİ I. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU

17 Sellerin nedenleri 1. Ġklim faktörleri A. YağıĢ özellikleri YağıĢ tipi YağıĢ Ģiddeti YağıĢ süresi YağıĢ dağılıģı YağıĢın hareket yönü YağıĢ öncesi toprak nemi B. Ġntersepsiyon C. Evaporasyon D. Transpirasyon 2. Seller ve oluşma nedenleri 2. Fizyografik faktörler; A. Havza Özellikleri Havza büyüklüğü ve formu Havza ortalama yükseltisi Havza ortalama eğimi Havza genel bakısı Drenaj durumu Toprak tipi Arazi kullanımı (Bitki örtüsü) B. Yatak (mecra) özellikleri Yatak geniģliği ve derinliği Enkesit formu ve alanı Yatak eğimi ve eğim kırıklıkları Kıvrımlılık Yatağı oluģturan malzemenin cinsi TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 17

18 2. Seller ve oluşma nedenleri Çıplak alan Orman Yağmur damlasının darbe etkisi Yağmur suyunun infiltrasyonu TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 18

19 2. Seller ve oluşma nedenleri Bitki örtüsünün yüzeysel akıģa ve toprağa sızan su miktarına etkisi Elmalı Barajı Havzası AraĢtırma Sonuçları (BALCI 1956) % 18 % 36 % 56 % 82 % 64 % 44 Orman Çayır TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI Çıplak Toprak 19

20 3. Sel Kontrolu-Orman Mühendisliği İlişkisi Erozyon ve sel kontrolu için görevler: I. Suların yağıģ havzasından dere yatağına düzenli geçiģini sağlamak, II. Sularla taģınan katı materyali nicelik ve nitelik bakımından normal ölçülere indirmek, III. Bu su ve materyali yatak boyunca çevreye zarar vermeden akıtmak, depolamak, tespit etmek. I ve II YağıĢ havzasının yamaçlarıyla ilgili, orman mühendisinin sorumluluk alanı, III büyük akarsu yataklarında inģaat mühendisinin sorumluluk alanı Ancak dağlık arazilerde yatak yamaç stabilitesini etkilediği yerlerde orman mühendisi TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 20

21 MTB B TK TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 21

22 3. Sel Kontrolu-Orman Mühendisliği İlişkisi 3116 Sayılı Orman Kanunu (1937) Madde 79 : Devlet ormanlarının sınırları içindeki ırmak ve çay kenarlarını ve bunların kaynaklarını tanzim etmek, sellerin husulüne ve yer kaymalarına mani olacak her türlü tahkimat ve imalat yapmak orman idaresinin vazifesidir Sayılı Orman Kanunu (1956) Madde 58 - Devlet ormanlarının hudutları içindeki ırmak ve çay kenarlarını ve bunların kaynaklarını tanzim edecek, sellerin husulüne ve yer kaymalarına ve toprak aģınma ve taģınmalarına mani olacak her türlü ağaçlamalar ve teknik tedbirler orman idaresince yapılır. TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL 22 ÇALIġMALARI

23 3. Sel Kontrolu-Orman Mühendisliği İlişkisi 5531 Sayılı Orman Mühendisliği, Orman Endüstri Mühendisliği ve Ağaç ĠĢleri Endüstri Mühendisliği Hakkında Kanun a / 7 nolu bend: (orman mühendisinin görevleri) ağaçlandırma, erozyonla mücadele, sel ve çığ kontrolü, havza amenajmanı, entegre havza ıslahı ve kırsal kalkınma planlama, projelerinde ve uygulama çalıģmaları yapmak TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 23

24 4. Sel Kontrolu I. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler a. Yatak stabilizasyonu TaĢıntı barajı, toprak bent, geçirgen baraj, çamur deposu, taban kuģağı ve brit, yatak kaplaması kıyıların stabilizasyonu b. Yamaç stabilizasyonu kitle stabilizasyonu, oyuntu ile savaģ, yüzey stabilizasyonu II. Taşıntı konisinde alınacak önlemler Yatak temizliği, kıyı tahkimi, yatağın doğrultulması TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 24

25 Kargılı dere / Aydın Nazilli TÜRKĠYEDE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 25

26 5. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler Sorunlar: Yatakta kazılma Kıyı oyulmaları Heyelanlar Oyuntular Yüzey erozyonu a. Yatak ıslahı TaĢıntı barajı, toprak bent, geçirgen baraj, çamur deposu, taban kuģağı ve brit, yatak kaplaması kıyıların stabilizasyonu TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 26

27 6. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler Yatak Islahı: TaĢıntı barajı SEL VE ÇIĞ KONTROLU 27

28 6. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler Yatak Islahı: Taşıntı barajı SEL VE ÇIĞ KONTROLU 28

29 6. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler TaĢıntı barajı, kontrbaraj ve düģü havuzu SEL VE ÇIĞ KONTROLU 29

30 6. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler Geçirgen baraj: düģey aralıklı, yatay aralıklı SEL VE ÇIĞ KONTROLU 30

31 Toprak bent 6. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler Çamur deposu TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 31

32 6. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler 32 Taban kuģağı ve brit SEL ve ÇIĞ KONTROLU

33 6. Materyal toplanma bölümünde alınacak önlemler 33 Kıyı stabilizasyonu SEL VE ÇIĞ KONTROLU

34 7. MT Bölümü Yamaç Islahı kitle stabilizasyonu Heyelan Taşıntı barajıyla heyelan stabilizasyonu (Bernard 1927)

35 7. MT Bölümü Yamaç Islahı kitle stabilizasyonu Kayan kitlenin drenajı Heyelan alanının ayrıntılı etüd ve planı Drenaj sistemi: toplama kanalı, akıtma kanalı

36 7. MT Bölümü Yamaç Islahı kitle stabilizasyonu Kazıklar Kartaltepe-İstanbul

37 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Oyuntu kontrolu Kuru Duvar EĢikler TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 37

38 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Oyuntu kontrolu Aydın ġerabat deresi, kuruduvar eģikler ve bitkilendirme

39 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Oyuntu kontrolu ÇEVİRME HENDEĞİ TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 39

40 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Oyuntu kontrolu Örme çit TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 40

41 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Oyuntu kontrolu Çuvallı Toprak Sedde TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 41

42 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Oyuntu kontrolu Kafes Tel EĢik TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 42

43 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Oyuntu kontrolu HarçlıtaĢ Yapılar TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 43

44 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Yüzey stabilizasyonu Örme çitler Teraslar Çayırlandırma, ağaçlandırma TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 44

45 7. MT Bölümü Yamaç Islahı: Yüzey stabilizasyonu Teraslar: eğimli, eğimsiz TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 45

46 7. MT Bölümü Yamaç Islahı: Yüzey stabilizasyonu Teraslar: eğimli, eğimsiz Eğimsiz teraslar: su ekonomisi ve erozyon koruma: kurak Eğimli teraslar : erozyon koruma: yağıģlı bölge Gradoni tipi teras TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 46

47 Kanallı gradoni 7. MT Bölümü Yamaç Islahı: Yüzey stabilizasyonu Teraslar: eğimli, eğimsiz

48 7. MT Bölümü Yamaç Islahı: Yüzey stabilizasyonu TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 48

49 7. MT Bölümü Yamaç Islahı: Yüzey stabilizasyonu Örme çit takviyeli teras TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 49

50 7. MT Bölümü Yamaç Islahı: Yüzey stabilizasyonu Teras aplikasyonu su terazili pergel TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 50

51 7. MT Bölümü Yamaç Islahı: Yüzey stabilizasyonu 7. MT Bölümü Yamaç Islahı Kültürel önlemler OTLANDIRMA Önce stabilizasyon sağlanır. Toprak hazırlığı, mevcut bitkiler korunur. Otlandırma - çalılandırma birlikte Bazı ot türleri: ayrık, agrostis, festuca, poa yonca, korunga, üçgül, fiğ Ot ekimi: çizgi ot ekimi, çayır kalıpları, malçlama. AĞAÇLANDIRMA TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 51

52 8. MTB AGM nin çalışmaları Ağaçlandırma Erozyon Kontrolu Rehabilitasyon YeĢil KuĢak Özel Ağaçlandırma Mera Islahı TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 52

53 8. MTB AGM nin çalışmaları TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 53

54 8. MTB AGM nin çalışmaları Kahramanmaraş-1935 Kahramanmaraş-2009 TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 54

55 8. MTB AGM nin çalışmaları Akşehir 1965 Akşehir 2009 TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 55

56 8. MTB AGM nin çalışmaları Isparta Ġli, Senirkent Ġlçesinde tarihinde meydana gelen sel ve toprak akmaları sırasında, ilçe merkezinde 74 vatandaģımız hayatını kaybetmiģ, 46 kiģi yaralanmıģ, 195 ev yıkılmıģ ve 125 bina hasar görmüģtür ha. sahada erozyon kontrolu çalıģması ve 490 ha. mera ıslah çalıģması yapılmıģtır. TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 56

57 8. MTB AGM nin çalışmaları 1980 yılı ilkbaharında Seyhan nehrinin bir kolu olan ve Seyhan baraj gölüne dökülen Çakıt Çayı taģmıģ E-5 karayolunu ve demiryolunu tahrip etmiģ. Adana ilini ise tehdit eder konuma gelmiģtir. Adana Çakıt Çayı Projesi Niğde Bor ve UlukıĢla ile Adana Pozantı Ġlçeleriyle 39 köyü içine alan Çakıt Çayı Erozyon Kontrol Projesi 1982 yılında uygulamaya baģlanmıģtır. TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 57

58 8. MTB AGM nin çalışmaları Ġzmir KarĢıyaka Erozyon Kontrolu Projesi TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 58

59 9. MTB DSİ nin çalışmaları Yatak ve yamaç ıslahı Denizli Çivril Irgıllı yan dereleri Aydın Nazilli ġerabat deresi Isparta Uluborlu Kuru ve GüreĢyeri dereleri Yatak ıslahı Erzincan Vasgirt dere Hatay Ġskenderun AĢkarbeyli dere Manisa Salihli Yenipazar dere TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 59

60 9. MTB DSİ nin çalışmaları: Senirkent TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 60

61 9. MTB DSİ nin çalışmaları

62 9. MTB DSİ nin çalışmaları

63 9. MTB DSİ nin çalışmaları

64 9. MTB DSİ nin çalışmaları Kuru duvar eģik

65 9. MTB DSİ nin çalışmaları AlaĢehir Horzum Embelli Dere

66 9. MTB DSİ nin çalışmaları

67 9. MTB DSİ nin çalışmaları

68 9. MTB DSİ nin çalışmaları

69 9. MTB DSİ nin çalışmaları Geçirgen tersip bendi

70 9. MTB DSİ nin çalışmaları Çok amaçlı seki

71 9. MTB DSİ nin çalışmaları

72 9. MTB DSİ nin çalışmaları TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 72

73 Taşıntı Konisinde Alınabilecek Önlemler Yatak temizliği Kıyıların tahkimi Kıyı duvarları yapımı Yatağın doğrultulması SEL ve ÇIĞ KONTROLU

74 11. Sel Kontrolunda Örgütler Arası İşbirliği Teknik anlamda sel kontrol çalıģmaları 1950 ler OGM ve DSĠ arası iki örgüt de hem yamaç, hem yatak ıslahı 1969 dan itibaren AGM ve DSĠ arasında iģbirliği protokolü ĠĢbirliği: yatak ıslahı DSĠ, yamaç ıslahı AGM 1995 MASK, 1998 AGM-DSĠ iģbirliği protokolü 2007 AGM, OGM ve DSĠ Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolu Eylem Planı TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 74

75 Poligon deresi Yukarı Havza Islahı: AGM + DSĠ : Teras, ağaçlandırma ve ıslah sekileri

76 TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 76

77 TEġEKKÜRLER TÜRKĠYE'DE SEL KONTROL ÇALIġMALARI 77