istanbul TicARET ODASı

Transkript

1 istanbul TicARET ODASı YAYıN NO:

2 İSTANBUL TİcARET ODASı YAYıN NO: SORULARLA,, ELEKTRONIK TICARET

3 Bu kitabın tüm hakları istanbul Ticaret Odası'na (ito) aittir. ito'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, ito'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. Şubat 2001 istanbul ISBN ito yayınları için ayrıntılı bilgi ito Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir. TeL. : (212) Faks: (212) E. Posta: dokumantasyon@tr-ito.com BASKı TANBURACı Matbaacılık ve Ticaret A. Ş. TeL. ve Fax: (0.212)

4 ÖNSÖZ Sürekli olarak ülke ekonomisinin gelişimine katkıda bulunmayı hedefleyen Odamız, bu arada teknolojik gelişmeleri de takip etmektedir. Özellikle son yılların en önemli teknolojik gelişmelerinden olan intemet ve elektronik ticaret takip ettiğimiz konuların başında gelmektedir. Internet ve elektronik ticaret ülkemizde yeni yenigelişen bununla birlikte günlük hayatımıza yerleşmiş bir olgudur. Ancak tüm bu gelişmelere rağmen özellikle elektronik ticaret konusunda ülkemizde her türlü bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. tıcaret Bu nedenle, üyelerimize elektronik konusunda genel bir bilgi vermek ve bu konuda en çok sorulan soruları cevaplamak amacıyla Odamızca "Sorularla Elektronik Ticaret" isimli bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmamn tüm ilgililere faydalı olmasını diler, çalışmayı hazırlayan Uluslararası İlişkiler, Turizm ve Fuarlar Şubesi {Jzman Yardımcısı Senem Çeşmecioğlu'na teşekkür ederim. Prof. Dr. İsmail Özaslan Genel Sekreter

5

6 3 I. BÖLÜM GENEL OLARAK ELEKTRONİK TİcARET ı. Elektronik Ticaret Nedir? E-ticaret bilgisayar ağları aracılığıyla ürünlerin üretilmesi, tanıtımının, satışının, ödemesinin, ve dağıtımının yapılmasıdır. Yapılan İşlemler, sayısal biçime dönüştürülmüş yazılı metin, ses ve video görüntülerinin işlenmesi ve iletilmesini içermektedir Ayrıca, ticari sonuçlar doğuran ya da ticari faaliyetleri destekleyen eğitim, tanıtım, reklam, kamuoyunu bilgilendirme gibi amaçlar için elektronik ortamda yapılan işlemler de elektronik ticaret olarak sayılmaktadır. 2. Elektronik Ticaretin Araçları N elerdir? Telefon, Fax, Televizyon, Elektronik ödeme ve para transfer sistemleri, Elektronik verı değişimi (Electronic Data Interchange - EDI) Internet şeklinde 6 ana araç tespit edilebilir.

7 Fakat çoğu zaman elektronik ticaret, internet ve diğer ağlar üzerinden yapılan ticaret olarak algılanmakta ve tartışmalar bu araçlar üzerinde yoğun laşmaktad ır. Elektronik ticaretin çok yeni bir kavram olmamasına karşın, ticari işlemlerde bir veya daha fazla insan tarafından ses, görüntü ve yazılı metinlerin aynı anda interaktif bir şekilde iletilmesi, zaman ve mekan sınırının olmayışı ve nispeten daha düşük maliyetlerle çalışabilmesi şeklinde internet ortamının sunduğu olanaklar, elektronik ticaret kavramını hızla gündeme getirmiştir. Bu olanaklar intemetin diğer elektronik ticaret araçlarına göre daha esnek olmasını sağlamaktadır. İnternet ortamı iletişim ve ticaretin önündeki engelleri azaltmaktadır. 3. Elektronik Ticaretin Tarafları Hangileridir? Alıcı, Satıcı, Üretici, Bankalar, Komisyoncular, Sigorta şirketleri, Nakliye şirketleri, Özel sektör bilgi teknolojileri, Sivil toplum örgütleri,

8 5 Üniversiteler, Onay kurumları, elektronik noterler, Kamu kurumları 4. Elektronik Ticaretin uygulamaları nasıldır? Günümüzde 3 tür elektronik ticaret uygulaması bulunmaktadır: İşletmeler arasındaki e-ticaret (business to business) İşletme içi e-ticaret (business to administration) İşletmeden tüketiciye e-ticaret (business to consumer) 5. İşletmelerarası Elektronik Ticaret Uygulamalarının Getirdiği Kolaylıklar N elerdir? o Firmaların tedarikçi sayısını, sipariş sürecım ve masrafını azaltıp iş ortaklıklarını kolay laştırmak, o Sipariş, nakliye ve faturalama süresini kısaltmaktır. İş ortakları faks ya da le gönderilen bilgi doğrultusunda elektronik ortamda talebe anında cevap verebilmekte ve dokümanların karşı tarafın eline geçip geçmediğini takip edebilmektedir.

9 6 o Konşimento, sipariş emri, gümrük beyannamesi gibi dokümanların kişilerin eline zamanında geçmesini ko lay laş tırmaktadır. o Ticari ortaklara operasyona dair şartların değişmesi halinde anında bilgi değişimi imkanı sağlamaktadır. Teknik, ürün ya da fiyat konularında saat farklarından ötürü gerçekleştirilemeyen telefon konuşmaları yerini internet ortamında on-line fikir alışverişine bırakmaktadır. o Uluslararası dağıtım kanalları, satıcılar ve firmalar arasında anında, yapılmaktadır. doğru ve kesin bir bilgi paylaşımı o Firmalar, tedarikçiler ve dağıtıcıların internet üzerinde buluşması ödemelerin elektronik ortamda yapılabilmesine imkan tanımaktadır. Elektronik ödemeyle yazım hatalarından kaynaklanan sorunlar azalmakta, fatura tesliminde sürat sağlanmakta ve de işlemler daha ucuza gerçekleşmektedir. 6. İşletme İçi Elektronik Ticaret Uygulamalarının Getirdiği Kolaylıklar Nelerdir? o Yöneticiler elektronik posta, video konferansı ya da duyuru panoları aracılığıyla çalışanlarla on-line iletişim kurabilmektedir. Ani değişiklikler karşısında firma stratejisi hızla belirlenip tüm personele duyurulabilmektedir.

10 7 o Firmaların broşür, ürün katalogları ya da toplantı duyuruları gibi yayınlarının basılmasında internetten yararlanılmaktadır. Bu yolla, basım ve dağıtım masraflarından kar edilmekte, posta işlemleri çabuklaşmakta ve güncelliğini yitirmiş bilgi transferi önlenmektedir. 7. İşletmeden Tüketiciye Elektronik Ticaret Uygulamalarının Getirdiği Kolaylıklar Nelerdir? Müşteriler ürün hakkında daha kolay bilgiye ulaşmakta, e-para ya da diğer güvenli ödeme sistemleriyle ürün satın alabilmektedir. Tüketiciler yeni ürün ve hizmetler hakkında on-line bilgi edinmektedir. Tüketicilerin yatırımlarının ve kişisel bütçelerinin idaresi sağlanmaktadır. Tüketiciler birbirleriyle , video konferansı ya da haber gruplarıyla iletişimde bulunabilmektedir. Tüketiciler sürekli olarak düşük fiyata kaliteyi takip etmektedirler. Aracı kurumların ortadan kalkması, envanteri n azalması, dağıtım fiyatlarının düşmesiyle elektronik ticaret tüketiciye bu imkanı sunmaktadır.

11 8 8. Elektronik Ticaretin kapsadığı aktiviteler nelerdir? Kapalı ve açık ağlar kullanılarak yapılabilecek iş ve ticaret aktiviteleri şu şekilde sıralanabilir. o Mal ve hizmetlerin elektronik alışverişi o Üretim planlaması yapma ve üretim zıncırı oluşturma o Tanıtım, reklam ve bilgilendirme o Sipariş verme o Anlaşma yapma o Elektronik banka işlemleri ve fon transferi o Elektronik konşimento gönderme o Gümrükleme o Elektronik ortamda üretim izleme o Ortak tasarım geliştirme ve mühendislik o Elektronik ortamda kamu alımları o Elektronik posta ile ilgili işlemler o Elektronik hisse alışverişi ve borsa o Ticari kayıtların tutulması ve izlenmesi o Doğrudan tüketiciye pazarlama o Sayısal imza, elektronik noter vb. o Sayısal içeriğin anında dağıtımı o Anında bilgi oluşturma ve aktarma o Elektronik ortamda vergilendirme o Fikri mülkiyet haklarının transferi

12 9 9. Elektronik Ticaretin Süreci Nasıldır? İnternet üzerinde yapılan ticaret geleneksel ticaretten çok farklı bir yapıya sahiptir. İnternet üzerinde ticaret yapmak isteyen firmaların bir ürün, hizmet yapısı oluşturduktan sonra aşağıdaki safhaları izlemeleri gerekmektedir: 1- Web Sitesinin Hazırlanması: Sanal bir ticaret ortamının hazırlanmasıdır. Reklam çalışmalarına benzer bir şekilde teknik, sanatsal ve bilimsel yönleri olan bir çalışmayla oluşturulan web sitesi, ticari başarıyı doğrudan etkilemektedir. Web sitesının hazırlanmasında; teknik özellikler (erişilebilirlik hızı, iletişim hızı, sayfalar içinde aradığını kolay bulabilme ve ilgili diğer sayfalara kolay erişebilme), web sayfasının içeriği (mal ve hizmetleri en iyi şekilde tanıtabilen ve yararlı bir sayfa olması, çok yönlü olması, hatta interaktif olması), web sayfasının formu (web sayfasının görsel olarak tüketicinin dikkatini çekecek bir sayfa olması, görsel malzemelerin çeşitliliği) en önemli konulardır.

13 10 2- Servis sağlayıcının seçimi,' İnternet ortamında hizmet veren çok sayıda bilgi sağlayıcı (web server) bulunmaktadır. Bunların içinde işletmelerin ihtiyaçlarını internet üzerinde yer alan çeşitli araçlarla değişik yollardan dengeleyen bir sunucunun seçilmesi gerekmektedir. Etkin bir pazarlama çalışması için tam hizmet veren servis sağlayıcı şirketlerin seçilmesi uygun olacaktır. 3- Alan adı "Domain Name" alınması; İnternet üzerinden yapılan elektronik ticarette başarılı olmak için vazgeçilmezlerin arasında iyi dizayn edilmiş bir web sitesi, sağlam bir altyapı, teknik açıdan yeterli ve bilgili bir ekip gibi faktörler bulunmaktadır. Tüm bunları sağladıktan sonra web sitesinin başarılı ve etkin olabilmesi, sahip olduğu "domain name"e (alan adı) bağlıdır. İsim tescil ettirilebilecek siteler arasında gibi adresler yer almaktadır. Alan adı alırken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Örneğin ticari bir site ıçın ".com" yerıne ".net"uzantıh bir alan adı satın almak girişimcileri pazardaki rekabet açısından şanssız durumda bırakmaktadır.

14 II Bu arada akılda kalabilecek bir ısım ıçın sunulabilecek alternatif Country Code Level Domainlerdir; bu alan adlarını ülke kodu uzantılı alan adları olarak tanımlayabiliriz. (örneğin Türkiye için ".tr", Kanada için ".ca" ile sona eren web adresleri) Ülkemizde ".tr" uzantılı alan adlarının dağıtımında yetkili olan kuruluş ODTÜ'dür. ODTÜ'nün konuyla ilgili olarak uygulaması yurtdışındaki uygulamalardan farklı seyretmektedir. ODTÜ'nün alan adıyla ilgili aradığı şart ".tr" uzantılı adların alımı esnasında firmanın varlığını ispatlayacak bir belge gösterilmesidir. Özetle şahıslar bir firma kaydı göstermeksizin ticari bir alan adı satın alamamaktadırlar. 10. Elektronik Ticarette Ödeme Araçları Nelerdİr? D D Nakit ödemeler Nakit dışı ödemeler: - Cekler ve senetler (önceleri kağıda dayalı yapılan takas işlemleri, çek taşıma riskleri ve çek takasını hızlandırmak maksadıyla çek bilgileri üzerinden elektronik ortamda gerçekleştirilmeye başlamıştır.) - Kartlar Kredi kartları Banka kartları Ön ödemeli kartlar

15 12 1 ı. E-ticarette Kredi kartı ile Ödeme N asıl (;erçe~eşmektedir? Elektronik ticarette en çok kullanılan ödeme şekli olan kredi kartı geleneksel doğrudan pazarlama yöntemlerinde kullanılan ödeme şeklinin bir uzantısıdır. Bu yöntemde; ilgili web sayfalarında yer alan sipariş fonnunda beğenilen mal veya hizmetin siparişi verilmekte ve müşteri tarafından belirtilen kredi kartı numarasına bağlı hesaptan, mal ya da hizmet bedeli alınarak alışveriş işlemi tamamlanmaktadır. Kredi kartlarında ortaya çıkan güvenlik sorununu çözmek amacıyla geliştirilen ve kullanıma sunulan özel şifreli kredi kartları, internette pazarlamada gelecekte en fazla kullanılacak ödeme aracı olarak görünmektedir. 12. Elektronik Ödemeler Nasıl Olmaktadır? Zamanla birlikte elektronik ticarette yeni ödeme şekilleri ortaya çıkmıştır. Elektronik ortamda açık ağlarda yapılan ticari alışverişierde SSL (secure socket layer-güvenli kilit sistemi) ve SET (secure electronic transactions - güvenli elektronik işlemler) olmak üzere 2 yöntem kullanılmaktadır.

16 13 - SSL Yöntemi: Ödemeyi web sayfasında kredi kartı numarasını deşifre ederek gerçekleştirme. SSL yönteminde, satıcı tarafından web sayfası için hazırlanan bir sipariş formu sunulmaktadır. Alıcı kredi kartı bilgileri dahil gerekli kısımları doldurmakta,.satıcı da bankaya giderek müşterisinin kredi kartı numarasıyla tahsilatı gerçekleştirmektedir. - SET Yöntemi: Ödemeyi müşteri ve işyeri arasında aracı bir finans kurumu vasıtasıyla gerçekleştirme (kredi kartı numarası yerine kurumun verdiği sertifikayı kullanarak). SET yönteminde ilişki 3 taraflıdır; müşteri üye işyeri ve finans kurumu - genellikle banka - Alışveriş, müşterinin kredi kartı yerine bankadan aldığı bir sertifika aracılığıyla gerçekleşmektedir. SET Yönteminde sertifika numarası sistem tarafından öğrenilemediği ve de sanalortamda açıklanmadığı ıçın sistemin güvenilirliği daha fazladır. SET Yöntemi taraflann kapalı bir ağ içinde işlem yapmalanndan dolayı daha çok tercih edilmektedir. Her iki yöntemde de numaralann 3. kişilerin geçme ihtimali bulunmaktadır. eline

17 Elektronik Para Nedir? Yeni ödeme şekilleriyle birlikte İnternet üzerinde yapılan alışverişierde kullanılmak üzere "elektronik para" (e-cash) ortaya çıkmıştır. E-para, küçük çaplı ödemelerde hız kazandırdığı gibi yüz yüze karşılaşma gereğini de ortadan kaldırarak on-line ödeme imkanı sunmaktadır. Bu yöntem para transferindeki gecikmeleri, hatalı ödemeleri ve bunun gibi sorunları azaltmaktadır. E-para elektronik biraraca yüklenen mali değer ya da kişisel fondur; kullandıkça tekrar yüklenmesi gerekmektedir. 14. Elektronik Para ile Ödeme Nasıl Yapılmaktadır? Kredi kartlarının güvenli bir ödeme sistemi olmayışı elektronik para sisteminin gelişmesini sağlamıştır. Bu sistem bir tür kodlama esasına dayanmaktadır. Kodları banka basmakta ve hesaba kullanılan kurun eşdeğer haliyle yatırılmaktadır. Her para, dijital bir mühürle müşterinin bilgisayarına transfer edilmeden önce damgalanmaktadır. İnternet üzerinden alışveriş yapmak isteyenler ödemeleri satıcıya transfer etmekte ve satıcı da paraları doğrulamak ve nakde çevirmek için bankaya transfer etmektedir. Banka her paranın yalnız bir kere kullanıldığını kontrol etmek için her harcanan paranın seri numarasını kaydetmekte ve eğer para veri bankasında önceden kaydedilmişse banka kişinin aynı parayı yeniden kullanmasına izin vermemektedir.

18 Kaç Tür Elektronik Para Vardır? Elektronik Paranın 2 türü vardır : - Ön ödemeli kart taban lı (akıllı kartlar) - Ön ödemeli yazılım tabanh (internet gibi iletişim ağları üzerinden değer transferini gerçekleştirirler.) E-para, diğer borç ve kredi kartlarından kullanımı sırasında provizyon veya benzeri bir sorgulama gerektirmemesiyle ayrılmaktadır. E-parada ödeme yapılacak miktar önceden yüklendiği ıçın onay gerektirmemektedir. Ayrıca borç ve kredi kartıyla yapılan ödemeler internet üzerinden yapılsa bile havale niteliği taşır. E-para ise gerekli miktar ve kişisel bilgileri içermemesi nedeniyle havale niteliği taşımamaktadır. 16.E-Paramn Avantajları ve Riskleri Nelerdir? E-para işlemler sırasında gecikmiş veya hatalı ödemeler nedeniyle doğabilecek finansal risklerin minimuma inmesini sağlar, ödemeler zamanında yapılır, tüketiciler daha çok alışveriş yaparlar.

19 16 Ancak e-para'nın kullanımından; Ödemelerin yüz yüze yapılmamasından doğabilecek vergi kaçırmaları, Merkez Bankalarının uyguladığı ortak para politikalarının e-para kullanımı yaygınlaştıkça değişmesi, Gümrük işlemlerinde ülkeler arası uygulama farklarından doğabilecek uyumsuzluklar, E-para sisteminde oluşabilecek sorunlar (sisteme ızınsız gırış, e-paranın çalınması, sisteme virüs girmesi) Elektrik kesintisi, hat kesintisi, E-para arz edenlerin sisteme illegal girişler gibi çeşitli risklere maruz kalması, E-paranın finansal kurumlara likidite riski yaratması gibi riskleri vardır. Türkiye'de kredi ve borçkartlarının yaygın olarak kullanılmasına rağmen e-para kullanımı henüz çok yaygın değildir. Sistem bankalarca ufak çaplı ödemelerin yapılabileceği şekilde düzenlenmiştir. Ayrıca, telefon, gaz, metro ve otobüs kartları de bu sisteme dahildir. ile Akbil

20 17 t 7. Elektronik Veri Değişimi (ED I) N asıl Faaliyete Geçmektedir? Elektronik Veri Değişimi eski bir kavram olmasına rağmen internetle tekrar gündeme gelmiştir. Elektronik ticarette bilgisayarlar arası gerçekleştirilen "elektronik veri değişimi" (electronic data interchange-edi) her geçen gün gelişmektedir. EDI, çeşitli kurum ve kuruluşların bilgisayarları arasında yapılanmış veri değiş tokuşunda kullanılmaktadır. Firmalara daha çabuk, daha ucuz ve de kağıda dayalı sistemlere göre kesin çözümler sunmaktadır. EDI, dağıtım kanalları aracılığı ile bilginin akışı hareketinde destek görevini üstlenmektedir. 18. Elektronik Veri Değişimi (EDI) Uygulamalarının Görüldüğü Sektörler Hangileridir? Taşımacılık (rezervasyon, navlun ücretleri, nakliye faturaları, Sağlık ve ilaç sektörü (reçeteler, laboratuar sonuçları, ilaç siparişi) Ticaret ve Sanayi (siparişler, satış raporları, faturalar, fıyat listeleri) Dağıtım sipariş konfırmasyonları, Kamu sektörü (gümrük ve katma değer beyanları) vergısı Finans kurumları (borçlar, krediler, ödeme talimatları)

21 Elektronik Veri Değişimi (EDI) Tam Olarak Nedir? Elektronik Veri Değişimi, talep sipariş formları, fatura ve konşimento gibi dokümanların standardize olmuş elektronik formatlarına verilen addır. ABD'de ticari işlemlerle ilgili olarak kullanılan ofis içi iletişim araçlarının % 85'inİ bu dokümanlar oluşturmaktadır. EDI uygulamalarına geçmek için önce yapılması gereken firmanın muhasebe kayıtlarını bilgisayar ortamına aktarmak ve de EDI işlemlerine geçişi kabul eden ticari ortaklar bulmaktır. EDI öncelikle kağıda dayalı işlemlerde meydana gelen zaman ve para kaybını elektronik doküman nakli sayesinde önlemektedir. Kayıtların daha iyi tutulması sonucunda toplam kalitede iyiye gidiş, verilerde daha az hata yapma, ış sürecinin hızlanması, verı yorumlamada insana bağımlılığın azalması EDI'nin sağladığı diğer kolaylıklar arasında sıralanabilir. Ayrıca, EDI ile envanterin tanzimi kolaylaşmakta, ve idari karar aşamasında daha iyi bilgilenme imkanı doğmaktadır. Böylelikle firmalar açısından birçok sorun ortadan kakmış olmaktadır.

22 19 20.Elektronik Veri Değişimi (EDI)'nin Faaliyeti Nasıl Olmaktadır? Elektronik Veri Değişimi'nin ardında son derece basit bir fikir yatmaktadır. EDI uygulamaları ile elde hazırlanmış olan doküman elektronik formata dönüştürülmektedir. Bu bilgisayardaki çıktı, bilgisayarlar arası bilgi transferi esnasında diğer bilgisayara veri olarak aktarılmaktadır. Sonuç olarak kağıda dayalı işlemlerdeki hatalar ve gecikmeler en aza indirilmektedir. EDIorganizasyonlar arası uygulama öncesi ve sonrası bilgi akışının karşılaştırılmasına imkan tanımaktadır. Genelolarak alıcı ile satıcı arasında bağlantı kurulmasında, üniversitelerde transkript değişimi yapılmasında ve de araba imalatçılarına ait özel bilgisayarlarda dizayn edilen geniş ve karmaşık tasarımların aktarılmasında EDl'den yararlanılmaktadır. Büyük ölçekli firmalarda ise EDI fiyat listeleri, ürün katalogları, indirimler, mukaveleler gibi dokümanları iletmede kullanılmaktadır. Alıcı, satıcıya bir sipariş gönderdiği zaman geçerli veri alıcının bilgisayarına kaydedilmektedir. Kaydedilen kopya daha sonra satıcıya geri gönderilmektedir. Satıcıya bu bilgi mektup ve bazı hallerde faks formunda ulaşmaktadır. Gelen- bilgi, alıcının iç idari sistemine elle veri girişi şeklinde kaydedilmektedir.

23 20 EDI uygulamalarında bu işlem, zamandan ve paradan büyük tasarruf sağlamaktadır. Satın alma, nakliye ve ödeme gibi EDI işlemleri şu şekilde gerçekleşmektedir. 1. Adım Alıcının bilgisayarı satıcının bilgisayarına sipariş formu gönderir. 2. Adım Satıcının bilgisayarı bu sıparış formunun konfırmasyonunu alıcının bilgisayanna gönderir. 3. Adım Satıcının bilgisayarı nakliye şirketinin bilgisayarına rezervasyon talimatı gönderir. 4. Adım Nakliye şirketinin bilgisayarı rezervasyon konfırmasyonunu satıcının bilgisayarına gönderir. 5. Adım Satıcının bilgisayarı alıcının bilgisayarına sevk belgesini gönderir. 6. Adım Nakliye şirketinin bilgisayarı satıcının bilgisayarına şartnameyi gönderir. 7. Adım Alıcının bilgisayarı satıcının bilgisayarına alındı makbuzu gönderir. 8. Adım Satıcının bilgisayarı alıcının bilgisayarına faturayı gönderir. 9. Adım Alıcının bilgisayarı satıcının bilgisayarına makbuzu yollar.

24 21 EDI uygulamalarında firmalardaki tüm idari departmanlar satıcı ya da alıcı adı altında toplanıp basite indirilmektedir. Siparişin konfirmasyonu satıcı tarafından fiyat ve satış şartlarının kabul edilmesi anlamına gelmektedir. 21. Neden EDl'ye Geçişte Geri Kalınmıştır? Bunun sebepleri: Yüksek maliyet EDI uygulamaları çok yüksek maliyetlidir. Yüksek maliyetin fiyatlara yansıması ise piyasaya yeni girmek isteyenlere zorluklar çıkartmaktadır. Sınırlı İletişim EDI uygulamaları müşterilerin satıcılarla, EDI öncesine göre, daha zor iletişim kurmasına sebep olmaktadır. Örneğin; firmayla iş yapmak için tedarikçinin V AN (Value Added Network)- Katma Değerli Bilgi Ağıadında on-line bir servıs ağına kaydolması gerekmektedir. VAN, servisine kayıtlı firmaya software sağlamakla yükümlü bir sistemdir. Şartların Zorlu ğu EDI uygulamaları, yüksek yapılandırılmış protokoller ile önceden yapılandırılmış düzenlemeleri ve çift taraflı bilgi değişiminde tek mülkiyeti gerektirir.

25 22 Ayrıca uygulamalarda kullanılmak üzere birtakım bağlantılara ihtiyaç duyulmaktadır 01 AN Sistemi). Tüm bu hazırlıklar zaman kaybına ve de uygulamada zorluklara yol açmaktadır. Sonuçta çıkan mali tablo ile birlikte küçük firmaların EDI uygulamalarına yatırım yapması ve de büyük firmalar ile rekabet etmesi daha da zorlaşmaktadır. Kısmİ Çözümler EDI uygulamaları işlem sürecinin sadece bir kısmını otomatize etmektedir. Örneğin ürün siparişi anında gerçekleşmekle birlikte, muhasebe ve envanter bilgilerinin değişimi, ödeme ve kaynak transferi gibi işlemler günlerce sürebilmektedir. Sınırlılık EDI uygulamaları dar bir alanda gerçekleşmekte, Web ise bu kapalı dünya kavramını tamamen ortadan kaldırmaktadır. Bu sebeple, Web'in açık dünyası tedarikçilerin pazara girmesini kolaylaştırmaktadır. 22. EDl'de Yaşanan Hukuki Problemler Nelerdir? EDI daha öncede belirtildiği üzere kağıda dayalı işlemlerde meydana gelen zaman ve para kaybını azaltmayı amaçlayan bir sistemdir. Sözkonusu uygulamalarda başarı sağlanması için ıse birtakım yasal düzenlemelere gidilmesi gerekmektedir.

26 23 Hızla ilerleyen gelişmelerde yaşanan sorunları azaltmanın bir yolu mevcut hukuki sistemde köklü değişikliklere gitmektir. Bir diğer yol ise kanuni sistemde ufak değişikliklere gidip, elektronik mesajlarda yaşanan şifreleme ve elektronik imza gibi sorunlara teknik çözümler getirmektir. Kağıt üzerinde yapılan anlaşmalarda anlaşmanın üzerinde değişiklikler yapılabildiği bilinmektedir. Buna karşılık elektronik dokümanlarda ise doğruluk, kimlik belgelerinin doğruluğu ve de elektronik mesajın tek olup olmadığı gibi sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunlarla ilgili olarak bir çözüm elektronik ödernede gördüğümüz gibi bir aracı kurumla çalışmak iken diğer bir çözüm de mesajı gönderen kişilerin yani tüzel kişilerin kendine özgü bir anahtar şifrelemesi kullanması şeklinde düşünülebilir. Bu sayede 'mesajın içeriğinin değiştirilmesi önlenebilmektedir. 23. İş Ortaklığı Ağı : Extranet N edir? Business to Business türü elektronik ticaret konusunda birçok teşvik bulunmakla birlikte, on-line ortaklıklar kurmanın avantajları da açıkça ortadadır. Ancak varolan bir işi ortaklıklara açmanın altyapısı teknik açıdan sorunlara yol açmaktadır.

27 24 On-line ortaklıklar "business partner network" (iş ortaklığı ağı) aracılığıyla işlemektedir. Sözkonusu ağ, internet üzerinden kurulmakta olup, izin sahibi kişiler tarafından iç ve dış uygulama kaynaklarına sımrlı erişim imkanı ile sağlanmaktadır. Teknik ismiyle extranet olarak bilenen ortaklık ağları, günümüzde geleneksel iletişim sistemleri olan telefon ve fakstan çok daha etkili bulunmaktadır. İş ortaklığı bilgi ağları 2 temel unsurdan meydana gelmektedir: "uygulamalar" ve bu uygulamaların işlemesini sağlayacak "altyapı". Bu iki başlık gerekli kültürel ve teknolojik değişiklikler yapmayı düşünen anonim şirketlerin iş ve teknik altyapıya önem vermesi gerektiğini vurgulamaktadır. 24. Extranet Neden Tercih Edilmektedir? Anonim şirketler, extraneti: Tedarikçilerin malları anında teslim etmesi, Fiyat ve zamandan kazanç sağlaması, Envanteri azaltması, 24 saat 7 gün kesintisiz müşteri hizmeti sağlaması, Sipariş kabulünü otomatikleştirmesi Satın almada ya da e-pazarlarda on-line iletişimi sağlaması sebebiyle tercih etmektedirler.

28 25 İş Ortaklığı Ağı (Extranet)'i kurarken ortaklarla birlikte çalışmak daha fazla başan sağlayacaktır. Firmanın tek başına extranet kurması authentication, web authorizationu ve diğer ihtiyaçlar, sınırlamalar, yapılabilirlik ve ortaklar tarafından bilgi teknolojisi ortamının anlaşılması güçlükler arasında sıralanmaktadır. 25. Extranet'in Avantajları Nelerdir? Kaynakların iş ortaklarıyla paylaşılması, Ortak ürünlerin gelişmesi, Düşük maliyeti, çabukluğu, envanter azlığını ve kesintisiz müşteri hizmeti sa~aması, Extranet servis sağlayıcılarının hızla çoğalması 26. Extranetin Dezavantajları N elerdir? - Karmaşık bir entegrasyonu gerektirir. - Bazılan, iş ortaklık ağının tam kontrolünü tercih edebilir. - Extranet servıs sağlayıcılan yönetim politikası, güvenlik, rehberlik ve ıp transportu açısından zayıf kalmaktadır.

29 Elektronik Ticaretin Tüketicilere sağladığı Kolaylıklar N elerdir? Elektronik ticaret sayesinde tüketiciler kısa bir sürede sadece birkaç mağaza gezerek yapılacak alışveriş yerine örneğin evden fıyat ve kalite karşılaştırması yaparak alışveriş imkanı bulmaktadırlar. İntemetin bilgisayar kullanabilen her yaştan her kişinin kullanabileceği kadar basit bir araç olması, ucuz olması alışverişierin kolay bir şekilde gerçekleşebilmesi açısından önemli üstünlükler yaratmaktadır. Ayrıca, satın almanın her aşamasında, örnegın alternatiflerin değerlendirilmesi sırasında çok sayıda seçeneğin aynı anda bilgisayar ekranında görülebilmesi, fıyat, kalite ve diğer özellikler bakımından karşılaştırmalar yapılabilmesi, uzman kişilere danışma ve satıcılara her konuda sınırsız soru sorma imkanının sağlanması gibi üstünlükler, internet üzerinden yapılan alışverişierde inisiyatifın büyük ölçüde müşteride olması sonucunu doğurmaktadır.

30 27, 28. Elektronik Ticaret ve Bankacılık Sektörü İlişkileri f Nasıldır? Elektronik ticaretin bankacılıkta önemli bir rolü ve etkisi bulunmaktadır. Bankacılık faaliyetleri arasında özellikle perakende ve yatırım bankacılığı on-line teknolojisinin yeniliklerinden en fazla etkilenen ve elektronik ticaretten en fazla kar eden branşlardır. Network üzerinde kaydedilen gelişmeler bankalara düşük maliyetli hizmet olanağı sunmaktadır. Teknolojinin fiyatları kontrol etmedeki etkisi bankaların müşteri hizmetlerinde bu yeniliklere yönelmesine sebep olmaktadır. Ürün ve hizmet çeşitleri zenginleşmektedir. Çek yazma, vergi dosyalama ve fon transferi gibi işlemler hız kazanmaktadır. Günümüz bankacılığında müşteri ile bankalar arası ilişki yeni bir boyut kazanmıştır. Bankaların broşürleri on-line postalanmakta, hesaplar arası fon transferi gerçekleştirilmekte, elektronik fatura ve senet ödemeleri yapılmaktadır. Büyük yatırımlarda yeni teknoloji hem bankalar arası rekabeti hem de banka olmayan finansal kuruluşlarla rekabeti sağlamaktadır.

31 Elektronik Ticaretle ilgilenen Uluslararası Kuruluşlar Hangileridir? Elektronik ticaret konusunda, dünya genelinde yaşanan gelişmelere paralelolarak birçok ülke ve uluslararası kuruluş elektronik ticaret ve onunla bağlantılı konuları gündemine almıştır. WTO (Dünya Ticaret Örgütü), UNCTAD (BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı), OECD (iktisadi işbirliği ve Kalkınma Teşkilatı), Avrupa Birliği, CEFACT (BM Yönetim, Ticaret ve Ulaştırma işlemlerini Kolaylaştırma Merkezi), UNCITRAL (BM Uluslararası Ticaret Kanunu Komisyonu) gibi kuruluşlar İle ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği) ve Dünya Bankası'nın son birkaç yıldır ticarette etkinliğin sağlanması amacıyla, elektronik ticarete ilişkin konularda yoğun olarak çalışmaya başladıkları gözlenmektedir. 30. Avrupa Birliği'nde Elektronik Ticaret Çalışmaları Nelerdir? Elektronik ticaret konusunda en çok çalışan kurumlardan biri şüphesiz Avrupa Birliği Komisyonudur yıllarını kapsayan 5. Çerçeve Programda bilgi toplumu başlığı altında yer alan öncelikli alanlardan biri de elektronik ticarettir.

32 29 Efektronik ticarette güveni ve güvenilirliği sağlayan teknolojiler Avrupa'da ticari olarak bulunmasına ve kullanılmasına rağmen yasal ve kurumsal düzenlemeler henüz oluşturulmamıştır. Komisyonun hedefi yakın zaman içinde bu teknolojilerin kullanım ve işleyişini hazırlamak ve elektronik ticarette tek pazara tam olarak girilmesini sağlamaktır. Komisyon ayrıca sayısal imzanın tek pazarda yasal kabulü konusunda bir çerçeve oluşturmayı planlamaktadır. AB'nin ikinci hedefi ise, tek pazara tam olarak girilmesini sağlamaktır. Farklı uygulamaların önlenmesi için tüm Avrupa'da uygulanacak yasal bir çerçeve oluşturulmalıdır. AB, bilgi veri tabanıarının, yasal korunması ve yasal sözleşmelerle ilgili direktiflerde de elektronik ticaretin gereksinimlerini göz önünde bulundurmaktadır. Bütün AB ülkeleri için direktifler her geçen gün daha fazla önem kazanmaktadır. Direktifler varolan ulusal yasayı harmonize eden yasal çerçeveyi kesinlikle sınırlamadığı gibi, ortak bir yasayı teşvik edebilecek niteliğe sahiptir. AB Direktifleri 15 üye ülke için ortak bir siber yasanın oluşmasını sağlayacak potansiyele sahiptir. Tüm AB Direktifleri için bağlayıcı olan öğe esasen, elektronik sözleşmeler yönetmeliği olmayıp, elektronik

33 30 eşya ve hizmetlerin serbest dolaşımı prensipleri olmalıdır. "Üst düzeyli tüketici koruması (high level of consumer protection) prensibi elektronik pazarlarla ilgili direktifterin oluşmasını sağlayan etkendir. Konuyla ilgili bazı AB Direktifleri ise şunlardır; ı. Tüketici sözleşmelerinde haksız şartlara ilişkin 93/131 AB Direktifi 2. "Distance contract"larda tüketicinin korunmasına ilişkin 93/131 AB Direktifi 3. Kişisel verinin işlenmesi ve bu tür verinin serbest dolaşımıyla ilgili fertlerin korunmasına ilişkin 95/461 AB Direktifi 4. Kişisel verinin işlenmesi sektöründeki gizliliğin 97/661 AB Direktifi ve telekomünikasyon sağlanmasına ilişkin 5. Müşterek teminatlar ile tüketici mallarının satışının bazı yönlerine ilişkin ı 999/441 AB Direktifi 6. Tüketici finans hizmetlerinin "distance marketing" olayına ilişkin Taslak Direktif20001 IAB 7. Bilgi toplumu hizmetlerinin bazı yasla yönleri ile özellikle de iç pazarda elektronik ticarete ilişkin Taslak Direktif Dijital imzalara ilişkin ı 9991 IAB Direktifi

34 31 AB Direktifleri elektronik pazarların bazı yönlerine yönelik olup, varolan bu direktiflerin elektronik sözleşmeler konusunda bir kurallar dizisi niteliğinde olduğu iddia edilemez. AB yönetmeliğinin önemi bağımsız ulusal mevzuatların oluşumunu önlemesinde yatmaktadır. Direktiflerin dışında şifrelenmiş hizmetlerin korunması, telif hakkı ve bağlantılı haklar, endüstriyel mal, ticari haberleşmeler, kamu ihaleleri, işitme-görme ve bilgi hizmetlerinde çocukların ve tüm insanların korunması konularında Komisyon bazı danışma belgeleri yayınlamıştır. AB'de elektronik ticareti düzenleyecek yasal bir çerçevenin ana hatları ise; düzenlemenin tek pazar özgürlüklerine ve iş hayatına dayanması ile genel çıkar hedeflerini. etkin ve verimli bir şekilde karşılanması olarak belirlenmektedir. Vergi konusunda ise açık, tarafsız ve önceden bilinen bir ortam oluşturulması ancak geleneksel ticarete nazaran ek yükler getirmeden yapılması gerekmektedir. AB Komisyonu DG III'ün başlattığı ve finanse ettiği ESPRIT Programı kapsamında E-CLIP (Electronic Commerce Legal lssues Platform) adlı bir proje yer almaktadır.

35 32 Proje ESPRIT içinde yürütülen bilgi ve haberleşme teknolojileri pilot projelerine yasal konularda danışmanlık hizmeti vermektedir. Çalışma grubu 5 üniversite ve 2 danışmanlık fırması tarafından 1998 yılında oluşturulmuştur. Çalışma konuları; fikri mülkiyet hakları, vergilendirme, sorumluluk, kullanıcıların korunması, sözleşme yasası, uluslararası özel hukuk ve elektronik ödemelerdir. E-CLIP'in tespit ettiği elektronik ticarette incelenmesi ve uyumlaştırılması gereken yasalar ise; Sözleşme yasası Tüketiciyi koruma yasası Ticari marka yasası - Vergi yasasıdır. 31. Avrupa'da Elektronik Ticaret Yatırımları Nelerdir? Avrupa elektronik ticaret pazarı Amerikan elektronik ticaret pazarına oranla daha küçük olup, Amerikan pazarının birkaç yıl gerisinden gelmektedir. Bu sebeple girişimcilerin elektronik ticarete Avrupa'dan başlaması onlara zaman kazandırmaktadır. Avrupa'nın ünde gelen web siteleri arasında ilk on sitenin Amerikan siteleri olması sebebiyle A vrupahların Amerikalılardan öğrenecekleri pek çok şeyolduğuna kesin gözle bakılmaktadır.

36 33 Avrupa'nın gelecekte kablosuz web devriminde lider olması beklenmektedir. Cep telefonu konusunda da Avrupa Amerika'dan daha önde olup cep telefonu liderleri Nokia ve Ericsson'un Avrupa kökenli olduğu bilinmektedir. Bu sebeple son araştırmalar da Avrupa'da cep telefonu sayısı 100 milyona ulaşırken haftada 10 veya daha fazla saat internete bağlanan kullanıcıların sayısı % 12'ye ulaşacaktır. Avrupa'daki potansiyel açıkça gözükmekle birlikte Avrupa'da iş yapabilmek pek kolay değildir. Avrupa'ya işinizi taşıyabilmek çok emek ve çaba gerektirmektedir. Öncelikle dilsel ve kültürel farklılıklar bulunmaktadır. Ödeme ve posta hizmetleri ABD'deki gibi işlemernekte, pazar tercihleri çok farklılık göstermektedir. Son olarak Avrupa'daki yasal çerçeve Amerikalılara karışık ve yanıltıcı gelmektedir. Tüm bunlara rağmen Avrupa'nın elektronik ticaret pazarı keşfedurneyi beklemektedir.

37

38 35 II. BÖLÜM TÜRKİYE'DE E-TİcARET 32. Türkiye'de Elektronik Ticaretin Durumu Nasıldır? İntemetin yaygınlaşmaya başladığı ülkemizde öncelikle şirketlerin kendilerini tanıtma ve bilgi alışverişinde bulunmak amacıyla internette yer almaları gerekmektedir. Yasal yapının elverişsiz1iği elektronik ticaret için gerekli ortamı sağlamasa da Türkiye'deki internet kullanıcıları internet üzerinde alışveriş yapabilmektedir. Elektronik ticarette hedeflenmesi gereken işler ise, şirketler arası işlerden önce tüketiciye yönelik işler olmalıdır. Bu işe başlamak isteyenler öncelikle internet altyapısını sağladıktan sonra stratejilerini, ürün ve pazarlama metotlarını belirlemek durumundadırlar. Başlangıç olarak tüketiciye yönelik yapılan işler dışında bütün telekom firmaları ve bankalar elektronik ticareti şirketler arasında da uygulamaktadır. 33. Türkiye'de Elektronik Ticaret Konusunda Yürütülen Çalışmalar Nelerdir? Ülkemizin uyum sağlamak zorunda olduğu dünyadaki gelişmelere paralelolarak ulusal bir strateji belirlenmesi amacıyla, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun 1997 tarihinde alınan kararları doğrultusunda, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETKK) oluşturulmuştur.

39 36 Bu kurulun yapacağı çalışmalarda koordinasyon Dış Ticaret Müsteşarlığı, sekreterya hizmetleri ıse TÜBİTAK - BİLTEN tarafından yerine getirilmektedir. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun çalışmaları arasında yer alan pilot bir projeyle alt ve üst yapının oluşturulmasına başlanmıştır. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun sözkonusu pilot projesiyle, dünya standartları esas alınarak ülkemizde sayısal imza için bir algoritma geliştirilmesi ve bu algoritma yardımıyla kişilerin kendi açık ve kapalı anahtarlarını oluşturarak elektronik ticaret yapmaları sağlanacaktır. Böyle bir uygulama için önce alt ve üst yapının oluşturulması gerekmektedir. Alt yapının oluşturulmasında; - Standart ve protokollerin belirlenmesi, - Seçilecek ticari alanlara ilişkin yazılımların hazırlanması, - Güvenlik mühendisliği yazılımlarının geliştirilmesi, - En az 3 'er onay kurumu ve elektronik noterin belirlenmesi, gibi konular yer almaktadır.

40 37 Üst yapının oluşturulmasında ise, - En az 20 alıcı ve satıcı firma, 2 banka ve 3 internet servıs sağlayıcı olmak üzere ticari alandaki tarafların belirlenmesi, - Eğitim ve tanıtım gibi konular yer almaktadır. Bu pilot proje ile, internet üzerinde bilginin gizliliği, bütünlüğü ve kimin tarafından gönderildiğinin doğrulanması sağlanarak bir güven ortamı oluşturulması ve bu gerçek ortamda elektronik ticaretin teknik, finansal ve yasal boyutlarının belirlenerek sınanması hedeflenmektedir. Büyük bir hızla yaygınlaşmakta olan elektronik ticaretin vizyonu, bilgi ve iletişim teknolojileri aracı lığıy la, küreselleşme, rekabet üstünlüğü, uluslar arası ticaretten daha çok pay ve sürdürülebilir sosyal ve ekonomik kalkınmaya katkı olarak özetlenebilir. Bu durumda, Türkiye'nin elektronik ticaretin dışında kalması düşünülemez.

41 Türkiye'de Mali Piyasalar ve Elektronik Ticaret İlişkileri Nasıldır? Ülkemizde faaliyette bulunan finansal kurumlar 4 ana grupta toplanmaktadır. Para Yaratan Finansal Kurumlar : T.C. Merkez Bankası, özel yasalarla kurulmuş bankalar, ticari bankalar ve özel finansal kurumlar. Para Yaratmayan Kurumlar : Yatırım ve kalkınma bankaları, kredi ve kefalet kooperatifleri, posta çekleri sistemi, sigorta şirketleri, aracı kurumlar. Yarı Finansal Kurumlar: Sosyal güvenlik örgütleri, zorunlu sigortalar. Hizmet Gören Kurumlar İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Altın Borsası, finansal aracı kurumlar. Türkiye'deki bankaları çok genelolarak; Ticari Bankalar ve Yatırım / Kalkınma Bankaları olarak 2'ye ayırmak mümkündür. Ticari Bankalar; her türlü mevduat kabulü, dövize yönelik işlemler, menkul kıymet alımı satımı gibi her türlü bankacılık işlemini gerçekleştirmektedirler.

42 39 Yatırım Bankaları; sennaye piyasası araçları sennaye piyasasında işlem yapmaktadırlar. Mevduat kabulü hariç diğer bankacılık faaliyetleri yanında danışmanlık da vennektedirler. Kalkınma Bankaları; yatırım bankalarının faaliyetleri dışında kendi fonları ile yönettikleri fonlar üzerinden kredi vermektedirler. Bankalar hesap sahiplerine çek ve kredi kartı verebilirler. Finans sektöründeki elektronik ticaret uygulamalarına örnek olarak daha önce söz ettiğimiz Elektronik Veri Değişimi (EDI) ve Elektronik Fon Transferi (EFT) sistemi gösterilebilir: EFT sisteminin kuruluşundaki amaçları : Bankalar arası güvenli para transferi, Bankalar arası hızlı para transferi Merkez Bankası ile yapılan işlemlerde hız ve kolaylık Piyasada nakit dolaşımını en aza indinnek. Bu sayede bankalar kolay ve güvenilir fon yönetimi, hızlı ve ucuz müşteri hizmeti, insan gücünden tasarruf, elektronik ortamda banka işlemleri İzleme ve bunları muhasebe sistemleriyle bütünleştinne gibi olanaklar yakalamışlardır.

43 40 - Ayrıca bu sistemde ödeme mesajı gönderilerek yalnızca alacaklandırma yapılabilir (direct crediting) - EFT sistemi gerçek zamanlı mutabakat sistemidir. (real time gross settlement) Ödeme, mesaj EFT merkezinde işlem alındıktan sonra kesinleşir (finality) Ödeme geri dönülemezdir (irrevocable) Gün sonu ve gün başı işlemlerin yapıldığı saatler dışında sürekli hizmet verir. Sisteme, bankalar, finans kurumları ve merkez Bankasınca uygun görülecek diğer kuruluşlar katılabilir. -.EFT ile gerçekleştirilen işlemler: - Para piyasası işlemleri - Açık piyasa işlemleri - Menkul kıymet piyasaları işlemleri Döviz ve efektif piyasaları işlemleri Döviz devirleri - Bankalar arası fon aktarımları Diğer işlemler

44 Türkiye'de Bankalardaki Elektronik Ticaret.. ;Z. Uygulamaları Nelerdir? Ülkemizde elektronik bankacılıkta her geçen gün gelişmeler kaydedilmektedir. Elektronik Fon Transferi (EFT) sayesinde interbank-non interbank, açık piyasa işlemleri, alınan ve satılan dövizlerin karşılıklarının transferleri gibi para piyasası işlemlerinin yanında, maaş ödemeleri, havale ve diğer banka senet tahsil işlemleri de yapılmaktadır. İnternette güvenlik konusundaki çalışmalar ise hızla sürdürülmektedir. Bankalar yeni geliştirdikleri sistemlerle kimlik uygulamalarını da başlatmaktadırlar. Mevcut güvenlik uygulamalarına ek olarak başlatılan bu uygulama ile bankalar müşterinin yüzde yüz gizlilik ve güvenlik taleplerini yerine getirmiş olmaktadırlar. Fotoğraf ve kimlik bilgilerinin de internet üzerinde belirtilmesi ile müşterinin bankasına olan güveni sağlanacaktır. Ayrıca kurumsal bankacılık işlemleri arasında repo, hazine bonosu, döviz alım-satım işlemleri gerçekleştirilmektedir.

45 42 Gerçekleştirilen işlemlerde kredi kartı, elektrik-telefon gibi ödemeler ya da havale ve EFT işlemleri için bankaların şubelerinden dekont alma imkanı da bulunmaktadır. Ayrıca internet şubelerinden 365 gün 24 saat döviz alınıp satılabilir, internette döviz hesabı açabilme imkanı da mevcuttur. Bir diğer kolaylık da SSK prim ve vergilerinin de internet ortamında ödenmesiyle sağlanmaktadır.

46 43 III. BÖLÜM E-TİcARET ve HUKUK 36. Elektronik Ticaret'te Hukuki İşlemler Nasıl Olmaktadır? Elektronik ticaretin esası internet üzerinde ve internet araçları kullanılarak yapılan sözleşmelerdir. Web sayfası kurulması, bir server üzerinde reklam yapılması veya benzer yayınlarda bulunulması amacı ile yapılan sözleşmeler, e-contract teşkil etmezler; bu gibi ilişkiler mutad iletişim imkanları ve araçları kullanılarak yapılır. Elektronik ticaretin özelliği ise, internet üzerinden ve sadece elektronik iletişim araçları kullanılarak yapılmış olmasıdır ve bu özellikle nedeni ile e-ticaret, e-contract yolu ile yapılır. 37. İnternette Akdi İlişkiler Nelerdir? ~ Elektronik Veri Değişimi (EDI) Elektronik Veri Değişimi, insan unsuru araya girmeden, sadece bilgisayarlar arasında yürütülen ve tamamlanan bir iş ilişkisidir. EDI tipik bir bilgisayar ağını teşkil etmektedir ve kullanım alanı çok geniştir; stok ikmalinden, bankacılık işlemlerine kadar çok değişik alanlarda uygulanabilir.

47 44 Ancak, EDI yöntemi tipik bir e-contract değildir. Bir akitten söz edebilmek için, önce akde taraf olacakların, karşılıklı olarak ve birbirine uygun surette irade beyanında bulunmuş olmaları, arzu ve niyetlerini birbirlerinin bilgi ve algılama alanına iletmiş olmaları gerekmektedir. EDI yönteminde ise, karşılıklı olarak ilişki -ve iletişim- içinde olanlar sadece bilgisayarlardır ve düzenlenmiş bir programın belirlediği usule uygun olarak, belli şartların gerçekleşmesi halinde mesajları iletmektedirler. EDI bir sözleşme kurulması olmayıp kurulmuş olan bir sözleşmenin ifa aşamalarının gerçekleştirilmesine uygulanan bir yöntemdir. Mal Satışı Web sayfalarından mal satışı yapılması gitgide artan bir yöntem olarak gelişmektedir. Bu esasında e-ticaretin en tipik uygulamasını teşkil etmektedir. Burada Borçlar Kanunu'nun satış sözleşmesini düzenleyen 182. maddeleri ile genel hükümleri uygulama alanı bulabilecektir. Sözleşme internet araçları kullanılarak bir e-contract tarzında yapılsa bile, satıcının borcunu ifası, klasik usuller uyarınca, fiziki teslim şeklinde olacaktır. Alıcının borcunun ifası ise, çoğunlukla kredi kartı veya banka havalesi yolu ile yapıldığından, tam bir fiziki ifadan söz edilmeyebilir.

48 45»- Digital Ürün Satışı Bu alan belki e-ticaret modelinin en belirgin uygulamasıdır. Bu arada her iki taraf da edimlerini internet üzerinden ve elektronik ortamda ifa etmektedirler. Satıcı borcunu, üzerinde mutabakat sağlanmış bulunan malın, alıcı tarafından "downioad" edilmesi ile ifa edilmiş olmaktadır. Alıcı ise, mal bedelini kredi kartı, banka havalesi gibi elektronik ortam araçlarını kullanarak ödemektedir.»- Hizmet Temini Bu tür faaliyet, web sayfasından karşı tarafa fiilen bir hizmet taahhüdü altına girilen hallerdir. Bunlara parasal hizmetler, havale-virman gibi bankacılık işlemleri, uçak bileti temini, otel rezervasyonu yapılması gibi ve karşı akdin taahhüdünü yine bir fiziki işlem ile ifa edebileceği faaliyetler örnek olarak gösterilebilir.»- Bilgi Temini Bu alternatif ıse sadece bir bilginin iletilmesinden ibarettir, karşı tarafa herhangi bir taahhüt üstlenilmemekte, dolayısı ile de karşı taraftan herhangi bir davranış beklenilmemektedir. Hava raporu verilmesinden, uçak tarifelerinin, banka faizlerinin, döviz kurlarının, müze adreslerinin yayınlanmasına kadar çok geniş bir alanı kapsayan faaliyet sözkonusu olabilir.

49 E-contract Nedir? E-contract genelolarak, klasik iletişim araçları ve yolları kullanılmadan, tamamen elektronik ortam içinde, internet üzerinden yapılan sözleşmeler olarak tanımlanabilir. Kurulmasında kullanılan yeni ve teknolojik gelişmelerin getirdiği bazı özellikler dışında, sözleşme kavramını belirleyen ve tanımlayan bütün unsurlar ve şartlar burada da geçerlidir. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun kuralları da, işlemin özelliğine uydukları oranda, uygulama alanı bulabilecek hükümler arasında yer alacaktır. Bu arada, yolu ile yapılan sözleşmeler ile web sayfaları üzerinde yapılan sözleşmelerde ayrı ayrı değerlendirilmelidir. ile kurulan ilişkiler esasında karşılıklı iki tarafın bizzat haberleşmesi sureti ile olmaktadır. Fakat web sayfaları üzerinden kurulan ilişkilerde, satıcı taraf işlemin her yönü bakımından tam anlamı ile bilgisayarlaşmış durumdadır. Uluslararası satış sözleşmelerinde, sözleşmeye uygulanacak hukuk, yetkili mahkeme eğer satış şartları arasında varsa, tahkim ve benzeri gibi Devletler Hususi Hukuku konuları da incelenecek hususlar arasında yer almaktadır.

50 E-contract'ın Tarafları Kimlerdir? E-contract'ın tarafları, çoğunlukla bir yanda İnternet aracı ile, ki bu özellikle bir web sayfasıdır, satılık malı bulunduğunu veya bir hizmeti temin etmekte olduğunu beyan eden kişinin yerine irade açıklamasında bulunan bir "server" ile diğer yanda sözkonusu malı almayı veya hizmetten yararlanmayı arzu eden kişi olmaktadır. Bu görünümü ile, bu tür sözleşmeler, satış otomatları ile yapılan sözleşmelere benzetilebilir. Buna karşılık ile yapılan sözleşmelerde, her iki tarafta da kişiler bulunmaktadır. Diğer taraftan akitlerin, özellikle alıcının ehliyeti konusu ciddi bir tartışma zemini oluşturmaktadır. 40. Sözleşmenin Kurulmasının Aşamaları Nasıldır? a- İcap Kabul Bu ilişki içinde önemli olan husus icabın hangi taraftan, kabulün hangi taraftan geldiğinin tayinidir. Olayların büyük çoğunluğunda icap - kabul konusu Borçlar Hukukunun genel kurallarına göre çözülebilir. Satıcı veya hizmet sunan tarafın ekranda yansıttığı görünüm ve diğer tarafın üzerinde uyandırdığı intiba, davranışın icap mı yoksa icaba davet mi olduğu hususunda varılacak karara etken olacaktır.

51 48 b- Sözleşmenin Yapılması - Hüküm İfade Etmesi Sözleşme zamanı ile sözleşmenin hüküm ifade etmeye başladığı zaman da teknolojik veriler dikkate alınarak, yine Borçlar Hukukunun genel ilkeleri doğrultusunda tayin edilebilir. Hatta, internetteki işlemlerin yürüdüğü ve sonuçlandığı hızlar dikkate alınırsa, işin bu yönünün tartışılması anlamsız dahi kalabilecektir. Ayrıca, bütün mesajların zaman ve saat kayıtları rahatça tespit edilebildiği için, bu açıdan da tartışma çıkması beklenmemektedir. c- Sözleşmenin Yapıldığı Yer Sözleşmenin nerede yapılmış olduğu üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu husus, bilhassa Devletler Hususi Hukuku bakımından değer taşıyacaktır. Bununla beraber yurt içinde yapılan sözleşmelerde de mahkemenin yetkisi bakımından üzerinde durulmalıdır. d- Sözleşmenin İfası - Mal Satışlarında : Mal satışlarında, satıcı borcunu, zorunlu olarak fiziki teslim sureti ile ifa edecektir. Bu teslimin zamanı, teslim edilen malın spesifikasyonlara uymaması veya hasarlı

52 49 olması veya tamamen başka bir mal olınası veya tesliminin hiç yapılmaması, alıcının hakları ve bunları kullanması, ve benzeri konular aşamada çözüm bekleyen hususlar belirmektedir. birinci olarak - Digital Ürün Satışlarında : Burada satıcının borcunu ifa etmesi kendiliğinden olmaktadır. Taraflar, elektronik ortamda bilgiler ve irade beyanları ile anlaşma sağladıktan sonra, ya belli bir aşamadan sonra kendiliğinden veya alıcının yapacağı son bir girişten sonra, ürün internetten otomatik olarak alıcının bilgisayarına yüklenmektedir. Burada da teslimin yapılamaması (yani download edilememesi) ürünün ayıplı veya spesifikasyona uygun olmaması veya çok önemli bir konu olan virüs bulaşması gibi ihtimaller belirgin tartışma konularını teşkil edecektir. Alıcının borcunu ifasında ıse, hemen yukarıda değinmiş olduğumuz konular bu işlem türünde akla gelen hususlardır.

53 so Hizmet Temini Sözleşmelerinde Bu tür sözleşmelerde de belli hizmetlerin fiilen ifası gerekecektir; örneğin uçak bileti, konser bileti temini gibi taahhütlerin konusu alacaklıya fiilen teslim edilmelidir. Belki otel rezervasyonlarında, otele iletilecek bir talimat ile edimin ifa edilmiş olduğu kabul edilebilir. Banka işlemleri, örneğin havale, virman, EFT de ifa yine elektronik ortamda gerçekleşebilir. Bilgi Temini Sözleşmelerinde Bu tür sözleşmelerde, ifa bilginin internet ortamından elde edilebilir halde olması ile tamamlanmıştır. Tüm bu sözleşme kategorilerinde, bir taraftan sözleşmenin yapılmış olup olmadığının ve diğer taraftan da yükümlülüklerin ifa edilmiş olup olmadığının ispatı en ciddi sorunlardan birini ve hatta başlıcasını teşkil etmektedir.

54 51 ıv. BÖLÜM E-TİcARET SÖZLÜ(;Ü ci Açık anahtar (public key) : Açık anahtarlı bir kriptografık yöntem kullanan bir kullanıcının kendisine ait olan iki anahtardan kamuya açık olanı. ci Açık bilgisayar ağı (open computer network) : İsteyen herhangi bir bilgisayar kullanıcısının bağlanabileceği ve diğer kişilere bilgisayar üzerinden iletişim kurabileceği, herkese açık elektronik iletişim ortamı. ci Anahtar (key) : Şifreleme ve şifre çözme sırasında kullanılan sayı dizisi. ci Basit bölüm (simple segment) : Hiçbir sınıflandırmaya ihtiyacı olmayan bölüm. (Anlamı sabit ve basit olan bölüm) ci Basit veri elemanı değer taşıyan veri elemanı ci Bilgi bütünlüğü (simple data element) : Tek bir (message intergrity) : Bilginin saklanması veya açık kapalı iletişim ağlarından iletimi sırasında içerik açısından herhangi bir değişime uğratılmamış olması, özgün halde korunması. ci Bilgi güvenliği (information security) : Bilginin, kime ait olduğu belirlenmiş, bütünlüğü korunarak ve gizliliği sağlanmış olarak iletimi ve saklanması.

55 52 o Bölüm adı (segment name) : Doğal dilde bir ya da daha çok sözcük ile veri bölümü kavramının tanımlanması. o Bölüm kodu (segment code) : Bölüm rehberinde tanımlandığı şekilde, her bölümü tek olarak gösteren kod. o Doküman (document) : Bir verinin üzerine kayıt edildiği, insan ya da makine tarafından okunabilen, değişmez veri taşıyıcı. O Elektronik kimlik belgesi - EKB (digital certificate) : Onay kurumunun hazırladığı ve sayısalolarak imzaladığı, hangi açık anahtarın hangi kişiye ait olduğunu gösteren belge. O Elektronik veri değişimi (electronic data interchange): Standart bir yapıda bilgisayardan bilgisayara veri (ticari) transferi. (access) : Herhangi bir sistemi kullanmaya başlama, örneğin bir elektronik ticaret sistemine bilgisayar üzerinden bağlanarak iletişim kurma. O Erişim O Gizlilik (privacy) : İletişim kuran iki tarafa arasındaki yazışmaların üçüncü kişilerden gizli tutulması, veya bir kişiye ait bilgilerin kendisi dışında herkesten gizli tutulması.