PARA ARZININ ENDOJENLĐĞĐ ve TÜRKĐYE ÖRNEĞĐ

Transkript

1 Yönetim, Yıl: 1, Sayı: 1, Haziran 00 PARA ARZININ ENDOJENLĐĞĐ ve TÜRKĐYE ÖRNEĞĐ Yrd. Dç. Dr. Gökhan Karabulut Đstanbul Üniversitesi Đktisat Fakültesi Bu çalışmanın amacı, para arzı ve para talebi arasındaki nedensellik ilişkilerini analiz ederek, Türkiye de, Pst Keynesyen Para Arzının Đçselliği terisinin, geçerlililiğini sınamaktır. Pst Keynesyen para arzı terisi, Neklasik terinin para arzının kntrlü ile ilgili görüşlerine, önemli bir alternatif luşturmaktadır. Đki farklı para arzının endjenliği terisinden bahsedilebilir. Bunlardan Đntibakçı görüş, piyasadaki para miktarının, kredi talebine uyum sağladığını iddia ederken, daha ılımlı lan Yapısalcı görüş ise, para arzının Merkez Bankası kararları ve kredi talebinin karşılıklı etkileşimleri ile belirlendiğinin kabul eder. 1:01-00:01 dönemi. Granger Nedensellik Testleri kullanılarak yapılan analizde, Türkiye de, yapısalcı endjenlik görüşünün geçerli lduğu görülmüştür. Anahtar Sözcükler:Para Arzı, Para Arzının Endjenliği, Pst Keynesyen Sistem MONEY SUPPLY ENDOGENEITY: TURKISH CASE This paper investigates the relatinship f mney supply and mney demand and tests the validity f Pst Keynesian endgenus mney supply apprach in Turkey. Pst Keynesian endgenus mney supply apprach ffers a clear alternative t the rthdx, Neclassical apprach. Accrding t Pst Keynesian schl, When the demand fr lans increases, banks nrmally make mre lans and create mre banking depsits, withut wrrying abut the quantity f reserves n hand, therefre supply f mney is credit-driven and demand-determined. There are tw different psitins in the endgeneity view the Accmmdatinist and the Structuralist views. In the paper, after cnstructing the mdel, it has been used granger causality tests t analyse the realtinship f mney supply and mney demand in Turkey fr the 1:01-00:01 perid.. The results are cnsistent with the Structuralist view. Keywrds: Mney Supply, Mney Supply Endgeneity, Pst Keynesian System

2 GĐRĐŞ Pst Keynesyen iktisatçıların, iktisat literatürüne kazandırdığı, para arzının endjenliği terisinin temelleri 1. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Buna rağmen 10 lerin başına kadar, merkez bankalarının para arzını kntrl yetenekleri, ana akım içinde sayılabilecek kulların hiçbiri tarafından tartışma knusu lmamıştır. Bazı Pst Keynesyen iktisatçılar, J.M. Keynes in de bazı çalışmalarında, para arzının endjen lma ihtimali üzerinde durduğunu öne sürmektedir. Fakat bu iddiayı destekleyecek çk fazla kanıt lduğu söylenemez. Para arzının tam endjen lduğunu kabul etmek, knjnktür dalgaları, finansal krizler, iktisatta bireysel tercihlerin ve kurumsal yapının önemi gibi, birçk knuda rtdks iktisatın ürettiği snuçlardan, bir miktar uzaklaşmak anlamına gelmektedir. Yine de para arzının endjenliği, Pst Keynesyen genel denge terisinde önemli bir yapı taşı işlevi görmektedir. Çalışmanın ikinci bölümünde para arzının endjenliği terisinin kökenleri incelendikten snra Pst Keynesyen kul içinde bu terinin farklı yönleri de ele alınacaktır. Üçüncü bölümde mdelin sunulmasının ardından, dördüncü bölümde terinin ve mdelin ürettiği snuçlar Türkiye örneğinde analiz edilecektir. Beşinci bölüm ise snuçların sunulduğu bölümdür. 1. PARA ARZININ ENDOJENLĐĞĐ TEORĐSĐ Bazı Pst Keynesyen iktisatçılar, para arzının endjenliği terisinin temellerinin, 1. yy başlarında gerçekleşen Bankacılık Okulu (Banking Schl) Nakit Okulu (Currency Schl) tartışmasına kadar uzandığını öne sürmektedir. Bankacılık kulunun önemli iktisatçılarından T.Tke ve J.S. Mill, bankaların asli işlevinin, piyasaların ihtiyaç duyduğu satın alma gücünü sağlamak lduğunu vurgulamışlardır. Bankacılık kuluna göre para arzı, kaydi paranın varlığı nedeniyle, piyasa ihtiyaçlarına göre değişebilir. Fakat bu kesin bir kural değildir. Merkez bankasının bu durumu engelleme imkanı vardır. Bu imkana rağmen, bankacılık kulu mensubu iktisatçılar, merkez bankalarının bu mekanizmayı uygulamamaları gerektiğini savunmaktadırlar. Đngiltere de, 1. yüzyılın başlarında, para basma ve piyasaları regüle etme yetkisinin, bir bankaya verilmesi, önerisinin tartışıldığı dönemde, Đngiltere Bankası (Bank f England) özel bir bankaydı. Tartışma bir Merkez Bankasının gerekliliği değil, bankanın hangi kurallarla işleyeceği üzerineydi. Bu knuda karşıt fikirlere sahip bankacılık kulu ve nakit kulunun görüşleri 1, külçe raprunun (Bullin Reprt) yayınlanması ile, daha da kesinlik kazanmıştır. Başta D. Ricard lmak üzere nakit kulu taraftarları, piyasaya arz edilecek paranın, %0 altın karşılığı lması gerektiğini savunuyrdu. Çünkü aksi bir plitikanın enflasyn prblemine neden lacağı iddia ediliyrdu. Bu görüşlerin terik arka planını ise miktar terisi luşturuyrdu. Bankacılık kulu, Bankaların görevinin, piyasanın ihtiyaç duyduğu likiditeyi sağlamak lduğunu öne sürmekteydi. Dlayısıyla bu işlevin önüne geçecek her plitika eknmi için zararlı larak görülüyrdu. (Chwn, 1,s.10). Bazı Pst Keynesyen iktisatçılara göre, Keynes de genel teride lmasa da, çeşitli çalışmalarında para arzının endjen labilme ihtimali üzerinde durmuştur. Örneğin F.J.C. Carvalh ya göre, likidite tercihi terisini, bir para talebi terisi larak adlandırmak çk dar bir tanım lacaktır. Bunun yerine bu teriyi, bir faiz terisi larak kabul etmek gerekir. Bu görüşü savunan Pst Keynesyen iktisatçılara göre, Pst Keynesyen para terisi, likidite tercihi terisinde gerçekleşen bir gelişmedir. ( Carvalh, 1, s. ). Sheila Dw a göre, Keynesyen teride para talebi, hane halkının servet stkunu, daha likit frmda tutma arzusu larak ele alınmaktadır. Bu arzu, geleceğe yönelik beklentilere luşan güvensizlik veya likit lmayan varlıkların fiyatlarında bir düşüş lma beklentisinden kaynaklanmaktadır.(a.c. Dw ve S.C. Dw, 1,s.1). Pst Keynesyen teride ise değişen beklentiler, para arzının değişmesine kadar giden bir sürecin başlangıcını luşturmaktadır. Diğer bir önemli Pst Keynesyen iktisatçı, Paul Davidsn, Keynes in Genel Teri de lmasa da, The General Thery f Emplyment makalesinde (1) ve A Treatise n Mney (1) çalışmasında para arzının belli kşullarda içsel labileceğini savunduğunu öne sürmektedir. Ayrıca Davidsn a göre Keynes in, Real Bills Dktrinini savunması da bu argümana bir delil luşturmaktadır. Real Bills Dktrinine göre para arzı piyasanın ihtiyaçlarına göre belirlenmelidir. Bu ihtiyaçların ne kadar lduğu ise Merkez Bankasına gelen ticari senetler yardımıyla belirlenir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus, para arzının piyasanın ihtiyaçlarına göre belirlenmesi gerektiğini savunmakla, belirlendiğini savunmak arasında önemli bir fark lduğudur. Keynes Real Bills dktrinini savunarak, para arzının piyasanın ihtiyaçlarına göre belirlenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Para arzının Merkez Bankası tarafından kntrl edilebilirliğini srgulamamaktadır. Pst Keynesyen para terisi, iktisat literatüründe yerini almadan önce para arzının endjenliği ile ilgili bir diğer vurgu, Đngiliz Radcliffe Kmitesinden gelmiştir. Kmitenin 1 daki Parasal Sistemin Đşleyişi adlı raprunda, para arzının tam larak Merkez Bankasının kntrlünde lmadığı iddia edilmektedir. Raprda paranın dlanım hızının harcama miktarını etkilediğini ve paranın dlanım hızının, Keynes in iddia ettiği gibi, bir limiti lmadığı da öne sürülmektedir. Bu para arzının endjen bir yönünün lduğunu zımni bir kabulüdür. (Russeas, 1, s. 1). Pst Keynesyen teri ile birlikte para arzının endjenliği tanımı da netleşmiştir. Merkez Bankasının para arzı üzerinde hiçbir kntrlünün lmadığı ve para arzının tamamen efektif talep beklentilerine göre belirlendiği durum, para arzının tam endjen lduğu durumdur. Bu tanıma intibakçı endjenlik de

3 denmektedir. Bu görüşün önde gelen savunucuları Nichlas Kaldr, Sidney Weintraub ve Basil Mre dur. Bu görüşe göre para arzı, ticari ihtiyaçlara intibak etmektedir. Süreç, kredi hacminin kntrl edilebilir lmamasından kaynaklanmaktadır. Bu süreç knjnktür dalgalarının daha şiddetli lmasına neden lur. Merkez bankasının etkinlikleri, yunun genel kuralları larak ele alınabilir. Fakat yunun snucu farklı faktörlere bağlıdır. (A.C. Dw S.C. Dw,, s. 1). Kaldr, bazı makalelerinde, Keynes in, likidite tercihi fnksiynunu kullanmasının bir hata lduğunu vurgulamaktadır.. ( Kaldr, 1,1). Đntibakçı endjenlik terisine göre süreç şöyle gelişmektedir: Knjnktürün genişleme fazında artan tüketim ve lumlu beklentiler snucu, yatırımın marjinal etkinliği (MEI) artar. Eğer bu ptimizm bankalara da yansırsa, bankalar, risk primlerini azaltır ve ahlakı riskle daha az ilgilenirler. Đşlerin iyi gideceğini ve bu nedenle kredilerin geri ödenmeme riskinin daha az lduğunu düşünürler. Geleceğe yönelik lumlu beklentilere giren yatırımcılar, üretim ve üretilen malların satılmasının zaman alacağını bildiğinden, bu zaman açığını brçlanarak, kapatırlar. Bu lgunun gerçekleşmesi, Keynes in Hayvani güdü larak tanımladığı özelliğin girişimcilerde bulunmasına bağlıdır. Girişimciler, efektif talepteki değişimleri önceden tahmin edebilir lmalıdırlar. Đntibakçı endjenlik görüşünü savunanlara göre merkez bankalarının, bankalar ve yatırımcıların bu şekilde rtak bir yönde hareket etmeleri karşısında yapabileceği çk fazla şey yktur. Çünkü merkez bankasının, gerekli fnu piyasaya sunmaması durumunda bir likidite krizi kaçınılmaz lur. Merkez bankası böyle bir krize yl açmayı göze alamaz. P. Arestis bu duruma örnek larak 10 lar ve 10 lerde, ABD eknmisindeki kredi piyasası krizlerini ele almaktadır. Gerçektende bu krizlerin gerçekleştiği her dönemde, knjnktürün genişleme fazında luşu ve parasal tritelerin daraltıcı para plitikası uygulanan yönündeki çabalarıyla örtüşmesi dikkate değerdir. (Arestis, 1, s. 1). Pst Keynesyen iktisatçılar bir çk çalışmasında, New Yrk Federal Rezerv bankası başkan yardımcısının 1 da öne sürdüğü Gerçek dünyada bankalar önce kredi arzını artırır. Snra rezervlerin tamamlaması düşünülür. Görüşünü, para arzının endjenliğine örnek göstermektedir.( Pllin, 11, s.). Bu yapıya göre merkez bankaları, faiz ranlarını belirler ve belli bir faiz ranında para arzı snsuz elastiktir ve piyasadaki para miktarı para talebi tarafından belirlenir. Merkez Bankaları fiyat belirleyicidir. Fakat miktar piyasalar tarafından belirlenir. B. Mre, gelişmiş ülkelerde, kredi limit kullanımının, %0 civarında lduğunu, yatırımcı ve tüketicilerin, kredi limitlerinin tamamı kullanmadıklarını vurgulamaktadır. Sadece bu örnek bile tam anlamıyla bir egzjenliğin, söz knusu lmadığını göstermektedir (Mre, 1, s. 1). Para arzının endjenliğine katkıda bulunan bir diğer lgu da finansal innvasyndur. Fn maliyetleri yükseldikçe, finansal innvasyn süreci de hızlanmaktadır. Böylece bankalar merkez bankasının kyduğu kuralları farklı yllarla aşabilmektedir. Sheila Dw a göre para arzını içselleştiren bir başka mekanizma ise uluslararası sermaye akımları ile luşan para arzı değişimleridir. Dw, bir genellemeyle ödemeler bilançsu fazlası durumunda para arzının artacağını, açık durumunda ise azalacağını vurgulamıştır. (Arestis, 1, s. 10). Tabii bu sürecin ülkenin dışa açıklık düzeyi ve uygulanan döviz kuru rejimi ile dğrudan ilişkili lduğu göz ardı edilmemelidir. Örneğin para kurulu gibi çk katı bir sabit kur rejiminde, para arzı tamamen Merkez Bankasının kntrlünden çıkacaktır. Fakat burada bahsedilen, daha esnek bir kur rejiminde bile, dışa açık eknmilerde, tam egzjenlik durumundan bahsedilemeyeceğidir. Pst Keynesyen para terisinde standart bir yaklaşımdan söz edilemez. Fakat Pst Keynesyen iktisatçılar iki görüş etrafında yğunlaşmaktadır. Bu görüşlerden biri yukarıda bahsedilen Đntibakçı Endjenlik, diğeri ise Yapısal Endjenlik görüşüdür. Bu yaklaşımın öncüleri H. Minsky, S. Russeas ve P. Davidsn dur. Yapısalcı Endjenlik Yaklaşımına göre, Merkez Bankaları, piyasaya fn vermek istemediklerinde, bu hedefte kısmen başarılı lurlar. Bu durumun arka planında, isknt penceresinin ödünç alınmamış rezervlerle yakın ikame lmadığı yönünde bir zımni varsayım vardır. (Pllin, 11, s.). Yapısalcı yaklaşımda da, finansal innvasyn süreci çk önemlidir. Piyasaların fn yaratmasında bu süreç önemli rl ynamaktadır. Fakat bu tarz bir pasif yönetimiyle, bankaların ihtiyaç duyduğu tüm fnları luşturması mümkün değildir. Aynı zamanda merkez bankalarının kyduğu fiyatlar da piyasalar üzerinde kısmen etkili lmaktadır. Dlayısıyla yapısalcı yaklaşımda, para miktarı, piyasalar ve Merkez Bankası tarafından, karşılıklı etkileşimlerle belirlenmektedir. Knjnktürün genişleme fazında, bir taraftan finansal kırılganlık artarken, diğer taraftan kredi hacmi artmaktadır. Süreç, finansal piyasalarda paniğe yl açacak bir gelişmenin lması snucu faiz ranlarının çk yükselmesi ve kredi tayınlaması, lgusunun gerçekleşmesiyle sn bulur. Merkez Bankaları piyasalara fn vermeme eğilimindeyse faiz ranları daha hızlı, kredi arzı daha yavaş genişleyecektir. Bu lguya eknmi plitik çerçevesinden bakıldığından parasal kntrl, gerçekleştirilebilir bir kurumsal strateji ile mümkündür ve bu her zaman mümkün değildir.. MODEL Bu mdel, bankacılık sektörü, Merkez Bankası ve Hazine arasındaki fn akışlarını irdeleyen bir kısmi denge analizidir. Dışa kapalı bir eknmide, bankacılık sektörü denklem 1 deki bütçe kısıtına sahiptir.

4 D + F = K S + B (1) D = S = S 0 + sy (.a) Burada D tplam mevduatları gösterir ki, tplam tasarruflara eşittir (.a) F =λ (K D k S ) = λi O + λ V Y - λbi - λk S (.b) F, Merkez Bankasından, bankacılık sistemine sağlanan fn akışını göstermektedir. Denklem (.b) de görüleceği üzere kredi piyasasındaki talep fazlası, Merkez Bankası fnlarıyla kısmen (eğer λ<1) veya tamamen (eğer λ = 1) kapatılır. K D = I = I + vy bi (.c) F yi tanımlarken kullanılan kredi talebi K D, Denklem (.c) de belirtildiği üzere yatırım fnksiynuyla tanımlanmıştır. Yatırım fnksiynu, standart yatırım ilişkisine gelirin dğrusal bir fnksiynu lan uyarılmış yatırımların da dahil edilmesi ile elde edilmiştir. B = µ (G - ty) = µg - µ t Y (.d) AB, hazinenin, açıklarını finanse etmek üzere bankacılık sektöründen iç brç larak aldığı fn miktarını göstermektedir. Dlayısıyla denklem.b ve.d için 0 < λ, µ 1 kşulu geçerlidir. Đç brç ne kadar yüksek lursa bankacılık sektörünün krediye ayıracağı kaynaklar da kadar düşük lur (Dışlama etkisi). B denklem (.d) de kamu açığının dğrusal bir fnksiynu larak gösterilmiştir. S + sy + λi + λvy - λbi - λk s = K s + µg - µ ty () (1 + λ) K s = (S + λi - µg ) + (s + µt + λv) Y - λbi 0 < t, v, s < 1 Denklem (), Denklem (1) e; denklem (.a-d) deki tanımların yerleştirilmesi ile elde edilmiştir. Denklem () kredi arzına, K s göre çözülürse Denklem () elde edilecektir. k ( S + λ I µ G ) ( S + µ + tλv) = + Y (1 + λ) (1 + λ) () λb i (1 + λ) s t Denklem () e göre kredi arzı tnm değişkenlerin, (S, I ) gelirin (Y) ve faizin (Đ) artan fnksiynudur. Sadece, tnm değişkenlerden kamu harcaması, (G ), kredi arzını ters yönde etkilemektedir ki bu da dışlama etkisi larak bilinmektedir. Para Piyasası Para arzı iki bileşenden luşmaktadır. Birinci bileşen, Merkez Bankasının kntrlündeki para tabanı (H ), ikinci bileşen ise kredi piyasasının fnlanması amacı ile arz edilen miktardır, ( F). Denklem (.a) bu ilişkiyi sergilemektedir. M s = H + F (.a) = H + λ (K D + K S ) = H + λ (I + vy bi K S ) Denklem (.a) da, Denklem (.b) deki değerler yerlerine kyulursa Denklem (.b) elde edilir. Bu yarı endjen bir para arzı fnksiynudur. S M = H + λi (S λ b λb i (1 + λ) + λi µ G ) λ(s + µ t + λv) + λv (1 + λ) (1 + λ) (.b) Denklem (.a) standart para talebini vermektedir. M D = l Y ki (.a) Denklem (.b) Denklem () teki parametreler sadeleştirilerek luşturulmuştur. M S = M + M 1 Y + M i k > M l > M (.b) (k M ) i = l Y M 1 Y - M (.a) Denklem (.a) para piyasası dengesini denklem (.b) denge faiz haddini gösterir.

5 Đ ( M ) (k M ) 1 = l Y (.b). AMPĐRĐK ANALĐZ M k M Çalışmanın bu bölümünde para arzının endjenliği terisinin, Türk Finansal Sisteminde geçerliliği test edilecektir. Terinin geçerliliği, literatürde, ve bankacılık sisteminde yaratılan krediler arasındaki ilişki incelenerek test edilmektedir. Test yöntemi larak, OLS de dahil, bir çk yöntem kullanılmaktadır.bu çalışmada Granger Nedensellik testi tercih edilmiştir. Mdelde kullanılacak değişkenler; : Emisyn : : Mevduat ve Kalkınma Bankaları Tplulaştırılmış Krediler :Tplam Yurtiçi Krediler, lacaktır. Mdelde kullanılan tüm değişkenler, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) veritabanından elde edilmiştir. Analizde 1:01-00:01 dönemi ele alınmıştır. Birim Kök Analizi Granger Nedensellik Testini uygulamadan önce serilerin birim kökten arındırılması gerekmektedir. Bu nedenle serilere Augmented Dickey-Fuller Testi uygulanmıştır. Testin kaç gecikmeli yapılacağına Akaike Enfrmasyn Kriterlerine ve Krelgramlara bakılarak karar verilmiştir.akaike Enfrmasyn Kriteri değerleri grafik larak aşağıda gösterilmektedir. Düzey değerleri, lev; bir fark değerleri, 1f; iki fark değerleri, f ile simgelenmiştir.yatay eksen gecikmeleri, dikey eksen Akaike Enfrmasyn Kriteri değerlerini göstermektedir. Grafikler dört veya sekiz gecikmenin uygun lacağını işaret etmektedir. Fakat krelgramlarda göz önünde bulundurularak, Dickey-Fuller Testlerinin dört gecikmeli yapılmasına karar verilmiştir. Birim Kök Testlerinin snuçları Tabl 1 de gösterilmektedir. Tabl 1 de değişkenlerin iki farkı alındığında durağan hale geldikleri görülmektedir. Dlayısıyla Granger Nedensellik Testinde bu değerler kullanılacaktır. Şekil 1: Akaike Enfrmasyn Kriteri Değerleri-Birim Kök a) b) AKAYIK1F AKAYIKF AKAYIKLEV AKAEMIS1F AKAEMISF AKAEMISLEV c) d) AKAIKE1F AKAIKEF AKAIKELEV AKA1F AKAF AKALEV

6 Tabl 1.Augmented Dickey-Fuller Testi snuçları DEĞĐŞKEN Düzey,1,,0, 1 Fark -1, 1,1-0, -0, Fark -,0* -,0* -,* -,0 Kritik Değerler %1 -, % -, % -, *: % 1 Anlamlılık düzeyi. Test, kesişmeli ve gecikmeli larak ele alınmıştır. Granger Nedensellik Testleri Bu aşamada -YĐS, -, - ve - arasındaki nedesellik ilişkileri incelenecektir. Snuçlar aşağıda gösterilmektedir. Tabl den görüleceği üzere ele alınan tüm gecikmeler için ve Yurt Đçi Krediler arasında karşılıklı Granger nedensellik söz knusudur. Emisyn ve Yurt Đçi Krediler arasında da karşılıklı Granger nedensellik söz knusudur.fakat Yurt Đçi Kredilerden, Emisyna giden nedensellik gecikmeden itibaren başlarken, tam tersi yönde bir nedensellik. ve. gecikmelerde görülmemektedir. Bu farka rağmen snuçlar, karşılıklı nedenselliğe işaret etmektedir. Tabl. - Granger Nedensellik Snuçları 1,E-0 (11,1) 0,00 (,) 1,0E-0 (,1) 1,E-0 (11,) 1,E-0 (,1),E-11 (,),E-11 (,),E-1 (,) 1,1E-1 (,0) 1,E-1 (1,1),E- (1,1),1E-1 (1,) 0,000 (,) 1,1E-1 (1,),E-1 (11,),E-1 (,) 1,E-0 (,),E- (,) Tabl. - Granger Nedensellik Snuçları,0E-0 (,) 0,000,,0E-0 (1,0),E-0 (,) (,0),E-0 (,0) 1,E-0 (,) 1,E-0 (,) 1,E-0 (,) 0,0 (,) 0, (0,) 0, (0,) (,) 0,000 (,1),E-0 (,),0E-0 (,) 1,E-1 (,0) 0,000 (,0) Tabl. - Granger Nedensellik Snuçları 0,000 (,1) 0,0 (,1) 0,000 (,1),E-0 (,1) 0,000 (,) (,0),E-0 (,) 0,000 (,) 0,000 (,),E-1 (,),E-11 (1,),1E-1 (.) 0,000 (,) 1,E-1 (1,) 1,1E-1 (1,01),E-1 (,),E-11 (,1) 1,E-11 (,) 0

7 Tabl : - Granger Nedensellik Snuçları,E-0 (11,) (,1),E- (1,),E-0,) (,),E-0 (,11),E-0 (,0),E-0 (,) 1,E-0 (,) 0,0 (,) 0,1 (1,) 0,0 (1,) 0,001 (,0) 0,00 (,) 0,000 (,1) (,1),1E-0 (,),E-11 (,) Tabl de ile Mevduat ve Kalkınma Bankaları Tplulaştırılmış Kredilerinin nedensellik ilişkileri görülmektedir. Bu snuçlara göre her iki değişken arasında kuvvetli bir karşılıklı nedensellik söz knusudur.tabl ise ile arasındaki nedensellik ilişkileri görülmektedir. Tabldan da görüleceği gibi ve da, karşılıklı larak birbirinin Granger nedenidir. ten ya yönelen nedensellik ve gecikmeli değerlerde görülmese de böyle bir karşılıklı nedensellik sözknusudur. Bu snuçlara dayanarak, Türkiye Cumhuriyeti Merkez bankasının para arzını tek başına kntrl etmediği ve piyasalarında bu büyüklük üzerinde etkili lduğu söylenebilir. Dlayısıyla bölüm de luşturulan mdele de uygun larak Türkiye de yapısal endjenlik durumundan söz edilebilir. Yani para arzı Merkez Bankası ve piyasaların karşılıklı etkileşimleri çerçevesinde belirlenmektedir. SONUÇ Ana akım iktisat kulları, para arzının tamamen Merkez Bankalarının kntrlünde lduğunu varsaysa da, Pst Keynesyen kul tam tersi bir iddia ile yla çıkmaktadır.. Pst Keynesyen iktisatçılara göre, piyasadaki para miktarı, Merkez Bankası triteteleri tarafından değil, piyasada luşan beklentiler tarafından belirlenmektedir. Fakat literatürde hmjen bir endjenlik görüşünden söz edilemez. Pst Keynesyen kulun iki tür endjenlik yaklaşımı vardır Bunlar intibakçı endjenlik ve yapısal endjenliktir. Đntibakçı endjenlik görüşünü savunanlara göre merkez bankalarının, bankalar ve yatırımcıların bu şekilde rtak bir yönde hareket etmeleri karşısında yapabileceği çk fazla şey yktur. Çünkü merkez bankasının, gerekli fnu piyasaya sunmaması durumunda bir likidite krizi kaçınılmaz lur Yapısal endjenlik yaklaşımına göre ise para arzı merkez bankası ve piyasaların karşılıklı etkileşimleri çerçevesinde belirlenmektedir parasal kntrl, gerçekleştirilebilir bir kurumsal strateji ile mümkündür ve bu her zaman mümkün değildir. Bu çalışmada luşturulan mdel de bu çerçevede ele alınabilir. Türkiye de ele alınan dönem için bu mdel test edildiğinde, snuçlar yapısal endjenlik lgusunun geçerli lduğunu göstermektedir. KAYNAKÇA Arestis, P., 1, The Keynesian Apprach t Ecnmics : An Alternative Analysis f Ecnmics Thery and Plicy, Edward Elgar. Carvalh, F.J.C., 1, Mr. Keynes and the Pst Keynesians, Edward Elgar. Chwn, J.F., 1, A Histry f Mney Frm AD 00, Rutledge, Lndn. Dw A.C.; S.C. Dw, 1, Endgenus Mney Creatin and Idle Balances, ed. J. Pheby, a New Directin in Pst Keynesian Ecnmics, Edward Elgar. Kaldr, N., 1, The Scurge f Mnetarism., Oxfrd University Press. Kaldr, N, 1, The Rle f Cmmdity Prices in Ecnmic Recvery, Llyds Bank Review, 1, (July), ss. 1-. Keynes, J. M., 10, A Treatise n Mney. Lndn: Macmillan and C. Limited. Keynes J.M., 1, "The General Thery f Emplyment", Quarterly Jurnal f Ecnmics, Vl. 1, ss.0-. Mre, B.J., 1. The Endgenus Mney Supply, Jurnal f Pst Keynesian Ecnmics, (Spring), ss.-. Pllin, R. 11, Tw Theries f Mney Supply Endgeneity: Sme Emprical Evidence, Jurnal f Pst Keynesian Ecnmics, (Spring), Vl.1, N:, ss.-. Russeas, S. W. 1, Pst Keynesian Mnetary Ecnmics, M.E. Sharp, New Yrk. 1