Makaleler M. Sait Karaçorlu. Makaleler. M. Sait Karaçorlu.

Transkript

1 Ma k a l e l e r M.Sa i tka r a ç o r l u

2 Makaleler 1

3 Üstadım! 2 Ölüm yıldönümünde aziz hatırasına Yine böyle bir mayıs ayıydı. Üstad ölmüş dediler. Tabutunu taşıyacak dört inanmış adamdan biri olmayı ne kadar istemiştim. Ama Fatih Camii nin avlusu bencileyin on binlerce insanla dolmuş idi. Ruh hamurkârlığını yaptığın binler, on binler. Tabutun binlerce elin üzerinde uçuyordu. Kalabalığın dışında, lüks bir arabada, siyahlar giyinmiş yaşlıca bir bayan ilişti gözüme. Sosyetik bir bayandı. Ağlıyordu. Makyajlı ve buruşuk yanaklarından aşağıya doğru yuvarlanan billur gözyaşlarını gördüm. Seni buluşacağımız yere yolcu ederken özleyeceklerden biri de oydu. Farklı bir yerde duruyordu besbelli. Ama arkandan ağlıyordu. Senin arkandan O nun gibi ağlayamadığıma utanıyorum üstadım Seni çok özledik. Senin yokluğunu çok hisseder olduk şu günlerde. Anma törenlerinde yeri doldurulamayacak klişesi çok kullanılır. Tabiatta boşluğa yer yok fizik kuralını, herkesin bilmesine rağmen. Ama sen hiç kaba hakikatlerle herkesin bildiği malumlarla oyalanmadın. Bizlere hep ötesi var. Daha ötesi var. Daha, daha ötesi var demiştin. Ve yerin doldurulamadı üstadım Seksen yıllık ömrüne her biri ayrı, ayrı uzmanlık dalı olan beş altı alanda zirveye oturma başarısı sığdırdın. Hayat mı? Eser

4 mi? diye sık tekrarladığın ikilemi hem hayat, hem eser diye cevaplandırdın. Klişe olarak kullanılan Bir devre damgasını vurmak tabirini gerçek anlamıyla tahakkuk ettirdin. Ve gittin üstadım 3 demiştin ya. Bir idamlık Ali vardı asıldı Kaydını düştüler mühür basıldı Geçti gitti birkaç günlük fasıldı Ondan kalan boynu bükük ve sefil Bahçeye diktiği üç beş karanfil Sen mutlaka bir kaç günlük fasıl değildin. Ama biz bir hapishane duvarının dibine ekilmiş, boynu bükük ve sefil üç beş karanfil gibiyiz. Sen şairdin. Yazardın. Her sayısı olay olan dergilerin yayıncısı idin. Sanatın fildişi kulesine çekilip yukardan ahkam kesmedin. Politikanın içinde aktif bir mücadele adamı idin. Bir milletin ruhunun, tarihinin, örfünün pazara çıkarıldığı cadı kazanında tek başına, kalemini bir kılıç gibi kuşanıp kaleler fetheden, sınırlar savunan kahraman idin. Öfkeliydin. Polemikçi idin. Tenkitçi idin. Taviz vermedin. Geri adını atmadın. Uzlaşmadın. Ve yenilmedin üstadım. Salyalı kuduz dilini Islama uzatmaya yeltenen oldu mu karşısında seni bulurdu. Tüzel kişiliklerimiz yoktu. Kitle iletişim araçlarımız yoktu. Balıkların çıktığı kavağı anlatan tarihçilere, vak vaktan lisan öğrenen bülbüllere eyvallahımız yoktu. Üstadımız vardı. Kalemini bir kez salladı mı savulanları, sinenleri, sesini kısanları görür yüreğimiz yağ bağlardı. Sen İstanbul dan fısıldasan biz Erzurum dan, Kars dan, Elazığ dan, Bingöl den

5 Malatya dan, Maraş dan duyardık. Fısıltına yankı olur gürlerdik. 4 Sen şairdin Üstadım. Sana Sultan ü-ş Şüera dediklerinden daha fazlasıydı şairliğin. Hasta annenin Keşke sen de şair olsaydın dediği günden itibaren şair idin. Sonra Fransa dönüşü Genç şair, şarkın Boudleri dedikleri dönem başladı. Türk ediplerinin aristokrasisi içine bomba gibi düştün. Şairlerin ve ediplerin ağır topları, kendilerine kimseyi yaklaştırmayanlar, Yahya Kemal ler, Abdülhak Hâmid ler, Ahmet Haşim ler edebî kudretin karşısında şapka çıkarmışlardı. Bohem in içinde hep yıldız olan sendin. Hani Ankara da Yahya Kemal; şiir okumanı isteyip de reddettiğinde, kendisi Kaldırımlar ı okumaya başlamıştı. Şaşırmıştın. Aşılması çok zor bir zirve olan Kaldırımlar şiirini. Sokaktayım kimsesiz bir sokak ortasında Yürüyorum arkama bakmadan yürüyorum Yolumun karanlığa saplanan noktasında Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum diye başlayıp Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar İn cin uykuda yalnız iki yoldaş uyanık Biri benim biri de serseri kaldırımlar Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya Alsa buz gibi taşlar alnımdan bu ateşi

6 Dalıp sokaklar kadar esrarlı bir uykuya Ölse kaldırımların kara sevdalı eşi diye biten şaheseri. Burhan Toprak haftalar boyu kapalı gişe oynayan Bir Adam yaratmak için Eser değil şaheser demişti. Muhsin Ertuğrul u özel dostluğunuzla beraber sanatın zirvesine taşıyan o büyük tiyatro eserini. Hüsrev in Beynim kanıyor cümlesiyle beyinleri kanatmaya çalışan tiyatro eserini. 5 Elbette sadece o değildi beyinleri kanatan eser ve şaheser. Senin kaleminden çıkan her cümle, her beyit, her mısra okuyana dinleyene taraf veya karşı olana, sevene ve öfke duyana *gerçekten sihir kudretinde imiş+ dedirtecek bir olağanüstülükte idi. Muhatabına anlatmak istediğin şeyi, en kolay, en kestirme, en çarpıcı, en umulmadık kelimeleri bulup kullanarak anlatırdın. Kelimeler senin elinde hassas bir beyin ameliyatı yapan cerrahın elindeki neşter gibiydi. İnsan idrakinin, ruhunun ve dimağının en ücra köşelerine kadar ulaşırdın. İster bir ruh hali, ister toplumsal kokuşmanın feryadı, ister bir heyecanın mesajı, ister hicvin, tenkidin küfre varan galiz saldırısı. Ne olursa olsun ön planda olan hep lisan kudreti, ifadede ki olağanüstü belağat idi. Ve kim birkaç satır okusa imzaya gerek kalmaksızın bu üstadın derdi. O kadar ki bazı muharrirler dişe dokunur bir şeyler yazdığı zaman bunu Necip Fazıl a yazdırmış diyen muarızlar bile olmuştu. Ben yağmuru seninle sevdim üstadım. [Bir hâl, ebedî bir yağmur. Yağmur değil pudra gibi bir çiseleme. Vicdan kıvranışı gibi, ter döküşü gibi bir şey. Bir gün on gün değil hep böyle, gece ve gündüz böyle.] ve sonra

7 *Yağmur+ isimli şiir; Bu yağmur bu yağmur bu kıldan ince Nefesten yumuşak yağan bu yağmur Bu yağmur bu yağmur bir gün dinince Aynalar yüzümü tanımaz olur 6 Bu yağmur kanımı boğan bir iplik Tenimde acısız yatan bir bıçak Bu yağmur yerde taş ve bende kemik Dayandıkça çisil çisil yağacak Bu yağmur delilik vehminden üstün Karanlık kovulmaz düşüncelerden Cinlerin beynimde yaptığı düğün Sulardan seslerden ve gecelerden Cumhuriyet döneminin bütün eli kalem tutanları senden az veya çok etkilendi. Sen şiirde ve sanatta madde planında kalan kabalıkları aşmayı öğrettin. Hadisenin ve eşyanın görünmeyen yüzünü, ruhunu, inceliğini, içinde taşıdığı sırlı, gizli anlamları anlamaya talip, anlatmaya sevdalıydın. Şiir sen olmasaydın Süleyman efendinin nasırına mahkum kalacaktı. Belki sırf bu yüzden Ümit Yaşar Beni siz zehirlediniz diyerek hayranlığını ilan ve itiraf etmek zorunda kalmıştı. Keza Sen buralarda harcanıyorsun, senin gibi bir beyin Fransa da olsaydı dünya çapında isim olurdun diyen, haklıydı. Nazım Hikmet, Nurullah Ataç, Abidin Dino, Ahmet Haşim, Peyami Safa, Bedri Rahmi ve hatta Ahdülhak Hamid gibi sanat ve edebiyatın ileri gelenleri hayranların ve dostların idi. Sen uzun yıllar onlar için Şarkın Bodleri idin. Mistik şair idin.

8 Ancak bütün bu nümayişler elit çevren Ben Müslüman ım dediğin ana kadar yanında oldu. Ağaç mecmuasında yavaş, yavaş kendini hissettiren dünya görüşü değişikliği Büyük Doğu ile perdeyi açınca önce bir şaşkınlık, sonra umursamazlık, sonra öfke ve düşmanlık gelmeye başladı. Burhan Belge İslam Komünisti, Falih Rıfkı İslam Faşisti, Yakup Kadri Neo-Müzülman diyorlardı. Sabık Şair demeye başladılar. Necip Fazıl, sanatını fikrine kurban etti dediler. Biri Necip Fazıl, cinsi tükenmiş bir Osmanlı kalıntısı aydının son temsilcisidir. Bunlar kendilerini her şeyi bilmeye zorunlu hissederdi. Elazığ kelimesinin etimolojik manasından tutun da mayonezin nasıl yapılacağına kadar her şeyi biliyorlardı diyordu. Bilgiyi hakir görerek, bilgisizliği yücelterek... 7 Alkışlayanlar kurşunlamaya başlamıştı. Ve sen Üstadım Hepsine karşı tek başınaydın. Yılmadın. Geri adım atmadın. Davana gerçek anlamda inanmıştın. Onlar senin şahsına değil, inancına düşmandı. Onların düşüncelerine ve dünya görüşlerine ufacık bir tavizkâr tutumun olsaydı alkışlar devam edecekti. Uzlaşsaydın, gelenin keyfi için geçmişe kalkıp sövse idin, inandığın yerde değil onların safında dursa idin seni yere göğe sığdıramazlardı. Hayatının her karesine ölümsüz anıtlar dikerlerdi. Adına akademiler kurarlardı. Onların bayrağı olurdun. Seni selamlamadan uçan kuşu ölüme mahkum ederlerdi. Ve sen Üstadım.

9 Kelimelerin büyülü gücüyle onları nasıl yıldırdın? Nasıl püskürttün? Silahın sözcüklerdi. Gücün, paran, otoriten, iktidarın sözcüklerdi. Birine; *Pastahanesinden tanınan onuncu sınıf bir şiir fukarası. Tipine pek uygun olarak dahice bir buluşla teneşir horozu ismi takılan, gözlüklü, dikine tuğla suratlı, yüzünde hiç bir tahassüs çizgisi bulunmayan soğuk nevale+ bir diğerine; * şahsiyet olma değil de şahsiyetler arası münasebet kurma, vitrinleme merakında, patlak gözleriyle bir koyun kadar saf bakışlı, gece hayatı üniversitesinden doktoralı, sonradan görme efendilerin köşkünde onların adiliklerini göre göre hizmet etmekte kusur etmeyen bir uşak+ bir başkasına * uzun boylu, altın renkli saçları, çakır Çiğ gözleri, çilli ve tozpembe yüzü, şapşal çehre hatları ve küçücük yusyuvarlak kafasıyla ilk bakışta insana yakışıklı hissini verir. Her şey onda ileri-geri, sınıf-zümre, burjuva-köylü, patron-işçi gibi tabirlerle Moskova tertibi ezberleme logaritma çerçevesi içinde ve bir kaç kelimelik leke sabunu prospektüsleri halindedir+ iyice nefret ettiğin başka bir tanesine ise * çiçek bozuğu suratlı ve derisinin altı sanki için için iltihaplı bu adam batı kazanına cup diye atlama ve özünü inkarda ilklerden. Adüvvullah+ demiştin. Bunlar indirilen maskelerdi. Sahte kahramanları deşifre çabasıydı. Devleri cüce, cüceleri dev gösteren, sefil aynalı dolaba isyandı. Yalan üzerine kurulu köksüzlüğe gerçeği haykırmaktı. Hakikatin kafese tıkılmasına tepkiydi. 8 Allah ın bir pulunu bekleye dursun on kul

10 Bir kişiye tam dokuz, dokuz kişiye bir pul Bu taksimi kurt yapmaz kuzulara şah olsa Yaşasın kefenimin kefili karaborsa 9 Kubur faresi hayat meselesiz gerçeksiz Heykel destek üstünde benim ruhum desteksiz Siyaset kavas, ilim köle, sanat ihtilaç Serbest verem ve sıtma mahpus gümrükte ilaç demiştin. Sonra bu savaşı göze alamayanların yok olmaya razı olacaklarını uyarmıştın. Bir nefes gibiydi, dirilten dizelerin; Sen bir devsin yükü ağırdır devin Kalk ayağa! Dimdik doğrul ve sevin! Yaşamak, meselesiz ve gerçeksiz ise kubur faresine denktir, demiştin. Ne kötü kaybetmek için sahiplik Ölümlüyü sevmek ne korkulu iş diye uyarmıştın. Yayınlanan 8 şiir, 14 tiyatro, 7 senaryo, 3 hikaye, 2 roman, 4 hatıra, 17 dini tasavvufi, 47 siyasi, tarihi, inceleme türünde toplam 102 eser. Banka görevleri, Robert Kolej de, Dil Tarih de, Güzel Sanatlarda Hocalık. Askerlik. Konferanslar. Bütün yazıları ve tashihi de dahil bir kişi tarafından yapılan Büyük Doğu maratonu. Aktif politikanın içinde geçen süreler. Sekiz defada toplam 3 yıl, 20 ay, 8 günlük hapis. Seksen yıllık bir ömre nasıl sığdı? Bir değil bir kaç insan ömrünün bile yetmeyeceği bu zirvelere hangi güçle çıktın?

11 Hangi yanardağdı yanan göğsünde? Meşalen binlere, on binlere, yüz binlere ışık oldu, güç oldu? 10 Üstadım Seni özlerken bile saçtığın tohumun heyecanı sarıyor benliğimizi. Sen; Tohum saç bitmezse toprak utansın Hedefe varmayan mızrak utansın Hey gidi küheylan koşmana bak sen Çatlarsan doğuran kısrak utansın Eski çınar şimdi Noel ağacı Dallarda iğreti yaprak utansın Ustada kalırsa bu öksüz yapı Onu sürdürmeyen çırak utansın Ölümden ilerde varış dediğin Geride ne varsa bırak utansın Ey bin bir tanede solmayan tek renk Bayraklaşmıyorsan bayrak utansın demiştin. Biz o tohumu bitirmeyen toprak, hedefe varmayan mızrak, koşarken çatlayan küheylan görüntüsündeyiz. Cılız ömrümüze gecekondular kondurmakla dopdoluyuz. Kaybedeceklerimize sahiplik etmenin savaşı içinde mağlup, mağdur ve mahzunuz. Vakit fukarasıyız. Nakit fukarasıyız. Aşk ve muhabbet, uzlet ve çile fukarasıyız. İzzet fukarasıyız. Yalana teslim, hayale mahkumuz. Bir hapishane duvarı kenarına dikilmiş, boynu bükük ve sefil üç beş karanfil gibiyiz. Taşların çatlaklarından fırlayıp çıkacak ve ruhumuzun etrafına örülmüş kalın duvarları yıkacak sarmaşık köklerine muhtacız. Bir rahmet yağmuruna açtık ellerimizi, beklemekteyiz.

12 Öğretmenim 11 Öğretmenim. Öğretmenim. Öğretmenim. Tınısına göre anlamı ve amacı bu kadar değişen bir başka sözcük yoktur yeryüzünde. Öğretmenim" Sarı bukleleri alnına düşmüş, maviş gözlerindeki ışıltı burnunun üzerinde hiçbir sanatçının başaramayacağı düzende serpiştirilmiş çillerine vurmuş, küçücük dudaklarının kıvrımlarına giderilemez bir merakı oturtmuş, seslenmektedir. Öğretmenim! Sesin tınısı kendiniz dışındaki tüm bağlantılarınızı koparır. Dönüp bakmadan, sonunu dinlemeden, bu seslenişin arkasından bir soru geleceğini, hatta çoğu zaman hangi soru geleceğini hissedersiniz. Erirsiniz. Bütün benliğiniz bütün birikiminiz bütün bilginiz ılık bir eriyik hâline dönüşür, o seslenişe doğru akmaya başlar. İki ayrı varlık arasında görünmeyen, dokunulmayan ama inkarı mümkün olmayan bir köprü kurulmuştur. Öğrendikçe maviş gözleri büyür. Meraklı küçük dudaklarında biraz mutlu, biraz kendinden emin, biraz büyümüş olmanın bilincini yansıtan bir gülücük oluşur. Ve siz o an, o ölçülemez küçücük zaman diliminde hayatın tüm yorgunluklarından kurtulursunuz. Ayaklarınız yerden kesilir. Bütün bunları sadece öğretmen olanlar bilir.

13 Öğretmenim! On dakikalık teneffüs boyunca aralıksız koşmuştur. Koluyla sildiği yüzünde bahçenin tozuyla karışan terden kalan izler durmaktadır. Kısa kesilmiş siyah saçları, esmer yüzü, parlak siyah gözleri. Öfkesi çok belirgindir. Ama yine de o öfkeyi örten önemsizleştiren masumiyeti baskındır. 12 Öğretmenim Sesin vurgusunda hırçın bir başkaldırı duyumsarsınız. Sıra arkadaşıyla itişip kakışması derse kadar devam etmiştir. O hırçınlıkta bir barış ilanı vardır. Tamam, buraya kadar demektedir. Bu sesleniş sizden bir yardım isteyiştir. Hatta bir göreve davettir. Dönüp her iki tarafa da kızgın bir bakış fırlatmanız gerekmektedir. Tarafların öncesini asla hatırlamayacakları bir ateşkes. Şimdi derse dönün bakalım, uyarısı. Bütün bunlar hiçbir sözcüğe gerek kalmaksızın olur, biter. Tek bir bakış sorunları çözer. Sessizlik gelir. Defterler açılır. Duruş düzeltilir. Gözler tahtaya dikilir. Bütün bunları sadece öğretmen olanlar bilir. Öğretmenim! Zayıf, çelimsiz, ürkek bir yavaşlık içindedir. Gözlerinde insanı apansız vuruveren bir hüzün dalgası gelip geçmektedir. Birkaç saniye göz göze gelseniz uzaktan geçen bir geminin siluetine bakıyor gibi dalıp gidersiniz. Uzaktır. Kıyafetinden, ayakkabılarından, tırnaklarından birkaç dakikalık dikkat edişle nasıl bir evde nasıl bir anne babayla kaç kardeşle yaşamak zorunda olduğunu kestirebilirsiniz. O sizin merhametinize muhtaç olmayacak bir tevekkülle hayatın yükünü

14 kabullenmiştir. Uzaklığı ondandır. Ama yaramaz bir arkadaşın kalemini kırmasına, silgisini atmasına tahammül edemeyeceğinin farkındadır. 13 Öğretmenim Sesi kısıktır. Zor duyarsınız. O kısık seslenişteki sığınma duygusu bütün hücrelerinizi ayağa kaldıracaktır. Size duyulan güveni boşa çıkarmayacak, hayal kırıklığı yaratmayacak, çaresizliğe çare olacaksınız. O kısık ve ürkek sesleniş boşlukta kalmayacak, hiç değilse, bu kadarcık da olsa bir adım atması gerektiğini öğrenecektir. Önce güvenmeyi sonra kendine güvenmeyi daha sonra başkalarının kendisine güvenmesini öğrenecektir. Gözlerdeki hüzün gider yerine mutlu bir gülücük geliverir. Bütün bunları sadece öğretmen olanlar bilir. Öğretmenim! Yaramaz, şımarık alaycıdır. Hatta biraz bencil, biraz zalimcedir. Kendi yaptığını örtbas etmek üzere atılmıştır. Diğerlerinden daha atak daha cesur daha güçlüdür. Gücünü kendi için kullanmayı öğrenmektedir. Her şeye rağmen suç sözcüğünün kapsamına giremeyecek kadar küçüktür. Çünkü çocuktur. Çünkü yaptığı düzeltilmesi gereken bir şey bile olsa masumdur. Öğretmenim Seslenişinde size asıl amacını ele veren bir titreme vardır. Önce belki aldatılmak üzere oluşunuza öfkelenirsiniz. Öfkenizin asıl nedenini çabuk bulursunuz. Asıl neden,

15 yapacağınız hatanın sonuçlarıdır. Yapacağınız hata aldatılmış olmakla kendi kişiliğinizde meydana gelecek kırılma değil, başkası adına yol açabileceğiniz zarardır. Bütün bunlar çok hızlı peşpeşe aklınıza gelir. 14 Bütün bunları sadece öğretmen olanlar bilir. Öğretmenim! diyen sesler toplanır, ruhunuzun en ücra köşesinde bile hissedebileceğiniz bir şarkıya dönüşür. Bu ölümsüz senfoninin bestekârı öğretmenlerdir. Öğretmenim! diyen sesler sonsuz renklerle bezenmiş bir bahçenin çiçeklerine dönüşür. Gözyaşıyla, emekle, hoşgörüyle sulanan, gülücüklerin kuş cıvıltılarına benzeştiği bu bahçenin bahçıvanı öğretmenlerdir. Öğretmenim! diyen sesler hayalin bilinmez ufkuna atılmış merdivenlere tırmanıştır. Geleceğin önceden bilinemeyen kulelerini inşa eden mimarlar öğretmenlerdir. Öğretmenim! diyen her sese, bir sıcak nefes olup geri dönebilenler, öğretmenlerdir. Bütün bunları sadece öğretmen olanlar bilir. *

16 Asım'ın Nesli 15 İstiklal Marşımızın şairi; Mehmet Akif, İstiklal Harbinin acı dolu günlerini destanlaştıran yüzlerce şiirin şairi; Mehmet Akif, Vatan ve iman şairi Mehmet Akif Mehmet Akif Aralık 1873 yılında İstanbul Fatih te dünyaya geldi. 27 Aralık 1936 yılında İstanbul da ebediyet yolculuğuna çıktı. 63 yıllık çileli ömrünü vatana, imana, sanata adamıştı. Adını gönlümüze kazıyan eserleri onun yaşadığı dönemde meydana gelen olağanüstü yüzlerce hadisenin ruhunda kopardığı fırtınaların dışa vurumuydu. Onu ve onun sanatını doğru anlayabilmek için bahsi geçen hadiselerin büyüklüğünü asla göz önünden uzak tutmamak gerekir. O üç yaşındayken tarihin en kaba ve alçak saray darbesi yapılmış Sultan Abdülaziz tahttan indirilerek öldürülmüştü. O dört yaşındayken 93 harbi denilen Türk Rus savaşı başlamış son Türk devleti tarihinin en ağır darbesini almıştı. Hem doğudan hem batıdan büyük topraklar kaybetmişti. Madden çöküntüye uğramıştı. İnsan kaybı ise hadde hesaba gelir değildi. O yirmi yaşındayken, Sultan Abdülhamit e karşı olanlar ittihat ve Terakki denilen cemiyetin şemsiyesi altında girmişti ve taraflar arasında kıyasıya bir iktidar mücadelesi sürmekteydi. Bazıları, Anayasaya bağlı parlamenter bir devlet yapısına geçilmeli derdindeydi. Bazılar liberal görüşlerin egemen olmasını istemekteydi. Bazılar dini esaslardan tamamen kurtulmak lazım görüşündeydi. Batılılaşmak,

17 modernleşmek, muasır medeniyetler seviyesine çıkmak, irtica, sultanlık, meşrutiyet gibi çoğu içi boş kavramlar üzerinden kavga edilmekteydi. Devleti kurtarmak adına kim ne söylerse devleti biraz daha dibe batırmaktan başka bir sonuç doğurmuyordu. 16 O otuz yaşlarına geldiğinde Balkanlar kaybedildi, otuz beş yaşlarında herkesin umuduyla yaşadığı hürriyet geldi meşrutiyet ilan edildi. Ama sonuç hayal kırıklığıydı. Silahlar, siyasi cinayetler, entrikalar, ayaklanmalar, isyanlar, idam sehpaları sürekli savaş her şeyi bitirmişti. Devlet adına hiçbir şey kalmamıştı. Ama daha önemlisi insanı bitirmişti. Fakirlik, açlık, işsizlik, cahillik kol geziyordu. Balkanlardan göçe zorlanan insanların sayısı milyonu buluyordu. Bu Bulgar zulmünden, Yunan ve Sırp tedhişinden canlarını zor kurtarmış insanlar, İstanbul un yangın yerlerinde mezbeleliklerde hayat mücadelesi veriyordu. İktidar mücadelesinin içine dalmış insanların gözleri körelmiş, vicdanları kararmıştı. Olan biten umurlarına gelmiyordu. Sadece mevki ve makam kapmanın peşindeydiler. Nihayet beklenen oldu. Birinci dünya savaşına girerek bütün toprakları, egemenlik, devlet olma hak ve yetkisi tamamen kaybedildi. Bütün bunların belgelendiği 1918 tarihinde Mehmet Akif 45 yaşındadır. O güne kadar batılılaşma taraftarı, Amerikan mandasına girmeyi öneren, liberal veya başka ne kadar görüş ve fikir varsa hepsi iflas etmişti. Mehmet Akif in Sebilürreşat ve Sırat-ı Müstakim dergilerinde yayınladığı makalelerinde ve şiirlerinde vurguladığı tezlerinden başka hiçbir çıkar yol kalmamıştı.

18 Eğer Türk milleti tarihin karanlık sayfalarında yok olup gitmeyecekse, yeniden küllerinden doğacaksa Mehmet Akif in söylediklerine şimdi daha içten kulak verme zamanıydı. 17 Öncelikle o kelimenin tam anlamıyla bir devrimciydi. Eskinin köhnemiş, çürümüş, gaye ve amacından uzaklaşmış bütün kurum ve kuruluşlarından vazgeçilmeliydi. Körü körüne geçmişe bağlılık çürümenin tek sebebiydi. İkinci olarak asla umutsuzluğa kapılmamalı can tende durdukça uğraşmalı, didinmeli ter dökmeliydi. Üçüncü olarak bu kimliksiz ve kişiliksiz insanlarla, şahsiyeti bozulmuş, dalkavuk, çıkarcı, bir tutam ot için yaklaşan aslan umuruna gelmeyen eşeğin vurdumduymazlığı içinde boğulmuş insanlarla olmazdı, olamazdı. Avrupa hayranı, Paris gecelerinin ışıltısından gözleri kamaşmış tipler elin tersiyle itilmeliydi. Kimlik ve kişiliğin ana kaynağı ise insanın diniydi. Dini rayından çıkaranların anlattığı medrese zorbalarının dayattığı din değil bizzat Kuranın ferman ettiği dine candan ve gönülden sarılmaktan başka çare yoktu. Dördüncü olarak müspet ilim bütün yöntemleri ve sonuçlarıyla elde edilmeliydi. Bunu elde etmenin yolu Avrupa ya gitmek orada tahsil etmek ise bu yapılmalı oradan bilim ana vatana getirilmeliydi. Mehmet Akif; kurtuluşu geçmişi tamamen silip yeni bir nesil meydana getirmekte görüyordu. Bu yeni nesil her bakımdan mükemmel bir insan tipolojisi ile betimleniyordu. Ütopik değildi. Çanakkale savaşının destanını yazan kahramanlar simgesel bir anlatımdan fazlasıydı. O ruhu kaybetmemiş nüveden yepyeni bir nesil ortaya çıkabilirdi.

19 İşte İstiklal savaşını başlatan, kazanan ve Türkü kendi küllerinden yeniden doğuran güç buydu. Hem istiklal savaşının hem yeni cumhuriyetin hem yeni cumhuriyetin temel umdelerinin fikir babası teorisyeni Mehmet Akif, uygulayıcısı, teoriyi pratiğe dökeni ise Mustafa Kemal di. 18 Mehmet Akif, geçmişin bütün kirlerinden temizlenmiş, ama geçmişiyle bağını sağlam kurabilmiş bu yeni Nesle Asım ın Nesli demişti. Safahat ın altıncı kitabı olan Asım şiiri Mehmet Akif in eserleri içinde en sevdiğidir, diyebiliriz. Bu hükmü onun bu şiire devam etmek niyet ve çabası içinde oluşundan çıkarıyoruz. (ASIM) manzumesi dört kişi arasında geçen bir konuşma tarzında kaleme alınmıştır. Bu dört şahıs; Hocazade ki babası Müderris Mehmet Tahir Efendiye izafeten Akif in kendisi- Hocazade nin dolayısıyla Mehmet Akif in- oğlu. Köse İmam. Mehmet Tahir efendinin öğrencilerinden biridir. Cemiyet meselelerine vakıf, onların çözümü için uğraşan, oldukça okumuş bir imamdır. Köse imamı aynı zamanda bir boşanma hikâyesi olan Köse İmam şiirinden de tanıyoruz. Asım. Köse imamın oğludur. Olay Akışı; Köse imam Hocazadeyi evinde ziyaret etmektedir. Konuşmalar iki samimi dostun şakalaşmaları ve latifeleriyle başlar. Günlük konuların içinde memleketin hâli kapkara ümitsizlikle kuşatılmış insanların acıklı durumlarını

20 konuşmakla gelişir. Bu konuşmalarda geçen tespitler teşhisler o kadar ustaca o kadar beliğ ve veciz ifade edilmiştir ki Mehmet Akif için o yazdığı kurşun kalemi bağırtan feryat ettiren bir şairdir diyen kişiyi tasdik etmemek mümkün değildir. Köse İmam, oğlu Asım dan şikâyetçidir. Hocazadeye yakınmaktadır. Asım bir savaş gazisidir. Çanakkale kahramanlarındandır. Savaş dönüşü İstanbul da hiç ummadığı bir manzara bulur. Savaşın doğurduğu felaketlerden istifade eden türediler çıkmıştır. Ahlak bir çöküntü halindedir. Sarhoşlar ve kumarbazlar işret ve rezalet içinde yaşamaktadırlar. Asım bu gördüklerine kaba kuvvetle tepki göstermeye başlamıştır. Şiddete başvurmaktadır. Savaşın sefalete sürüklediği zavallılara, biçarelere, mazlumlara kaybedilen haklarını geri vermeye zalimlerle bilek gücünü ortaya koyarak mücadele etmeye çalışmaktadır. Babası Köse İmam bu gidişten endişelidir. Hocazadenin Asım üzerindeki etkisini bildiğinden ondan Asım a nasihat etmesi ricasında bulunur. Hocazade ise Asım dan yanadır. Ona hayrandır. Hatta daha da ilerisi Asım da memleketin geleceğinin emanet edilebileceği bir gençliğin ışığını görmektedir. Hocazadenin bu görüşlerine Köse İmam babalık şefkatiyle katılamamaktadır. Asım ın birkaç arkadaşıyla birlikte Babıâli yi basmak fikrinde olduğunu söyler. Bu sırada Asım çıkagelir. Babası Köse İmam gider. Sahnede Hocazade ve Asım kalmıştır. Hocazade Asım a nasihat eder. Ona gençlik heyecanını, vatanseverliğini, idealistliğini böyle harcamamasını söyler. Vatanın kurtuluşunun çalışmaya ve bilimsel ilerlemeye bağlı olduğunu tekrar eder. Avrupa ya giderek orada tahsil yapmasının daha doğru olduğunu anlatır. Oradan bilimi getirmelidir. Batılının 19

21 bu yükselişi bilime bağlıdır. Onlar artık bitmeyen enerjilerin peşinde koşmaktadır. Asım; Avrupa ya tahsil yapmaya gitme konusunda ikna olur. 20 Asım manzumesinin son mısraları şöyledir: yazık hâlâ biz Dünkü ilmin bile bigânesiyiz cahiliyiz Yarının ilmi nedir? Hâlbuki gayet müthiş Maddenin kudret-i zerriyesi uğraştığı iş O yaman kudrete hâkim olabilsem diyerek Sarf edip durmada birçok kafa binlerce emek Akif; Asım manzumesini, Asım ın kurtuluş savaşının başlamasıyla Avrupa dan geri gelişi, istiklal savaşına katılması ve istiklal savaşını bütünüyle konu alan bir destanla devam ettirmek istemiş fakat bu niyetini gerçekleştirmeye ömrü yetmemişti. Birinci bölümüyle yani yazılmış kısmıyla Asım aslında yine bir destan niteliğindedir. Akif in bütün şiirlerine hâkim vatan sevgisi, İslam ve iman aşkı, hürriyet tutkusu Asım manzumesinde mısra, mısra şahikasına yükselmektedir. İşgal edilmiş, parçalanmış, perişan, bitkin, yenik ve yorgun cemiyete bir kudret bir enerji aşılamaktadır. Hatta o kara günlerin hüzün ve yeis dolu tablosunu hayat kazanmış ebedilik kazanmış kelimelerle gözlerimizin önüne sererken bile insanları olması gereken yere çağırmakta haykırmaktadır. Edebiyatımızda bunun örneğini bulmak zordur. Eski divanlarımızdan tutun da bugüne gelebilmiş her örnekte böyle hakka, hakikate, hürriyete, istiklale tek kelimeyle insanlığa çağıran bir eser bulabilmek çok zordur. Edebiyatın

22 kendi ifadesiyle- mescitleşen meyhane, mihraplaşan saki, şarap kokusu, kadın ve behimi zevklerin cirit attığı sayfalarının arasında 21 Ey dipdiri meyyit iki el bir baş içindir Davransana el de senin baş ta senindir Diye bir çığlık duyuyorsak, durmak ve dinlemek zorundayız. Asım manzumesinin Çanakkale Şehitlerine yazılmış harikulade bölümündeki kahraman Asım, belirli bir kişi olmaktan çok soyut ve gaye haline gelmiş bir fikir, memleketin ufkunu aydınlatacak onu esaretin zilletinden hürriyet ve istiklalin şerefine yükseltecek olan bir çözüm bir formüldür. Eğitilmesi ve mutlaka ulaşılması gereken ideal gençliktir. Köse İmam çizilen kara tablo için şöyle diyor: -Şimdi oğlum kızacaksın ya boş ne desen Bu rezalet beni meyus ediyor atiden Hele baktıkça adam kahroluyor elde değil Bizi kim kurtaracak var mı ki başka nesil -Asım ın nesli Hocam -Nerde? -Hayır haksızsın -Asım ın nesli diyorsun ya ne uzun boylu hayal -Asım ın nesline münkad olacak istikbal İşte istikbalin bağlı olduğu Asım ın Neslinin mahiyet ve hüviyetini şair bize Asım ı anlatarak gösteriyor. Asım şeklen ve bedenen sıhhatlidir, sağlamdır, kuvvetlidir. Onun dış görünüşünde adalelerinde heykelleşen bir heybet vardır. Ne büyük hilkat o Asım ne muazzam heykel Onu bir şi r-i hamaset gibi ilham-ı ezel

23 Sana sunduysa açıp ruhunu teşrihe çalış Asım görünüşündeki bu heybet ve azametin kaslarındaki gücün ve kudretin tam zıddına çok ince duyguludur, yumuşaktır, rikkatli ve merhametlidir. 22 Dalgalandıkça içinden taşan iman denizi Dökülen hisleri gör incilerin en temizi Gövde yalçın kayadan abide lakayd-ı ecel Sanki hiç Duygusu yok fakat bir de ruhuna gel Onu ifrat ile rikkat hani etsen ta mik Bir kadın ruhu değildir belki o kadar rakik Asım bilgilidir, okumuştur, irfan sahibidir. Sonra irfanı için söyleyecek söz bulamam Oğlanın bildiği öğrendiği her şey sağlam Boyun dehşetli evet, beyni de lakin zinde Kafa enseyle beraber gidiyor seyrinde Asım; şahsiyetlidir, âlicenaptır, fazilet sahibidir. Asım çok kuvvetli olmasına savleti hiç kuvvet tanımaz olmasına rağmen vücutça kendinden çok iri cephe arkadaşıyla güreşir ve yenebilecekken yenmez onu. Sebebini şöyle açıklar: Yenemezmiş onu bir kere değilmiş dengi Bir de biçare adam pek mutaazzım şeymiş Kahrolurmuş kederinden tutarak yenseymiş Asım bir kahramandır. Çanakkale savaşının kahramanlarındandır. Diyor ki şair; Asım ın nesli diyordum ya nesilmiş gerçek / İşte çiğnetmedi namusunu çiğnetmeyecek Asım; Çanakkale de bombaları göğsünde söndüren, Huda nın ebedi yurdu göğsünden düşmanın geçmesine izin vermeyen kahramandır. Cephe gerisinde ise vatanın hâline ağlamasını bilmediği gibi utanmaz suratında gülmemesini beceremeyen, mahalle karanlıktayken toplanıp sandıklar dolusu gazyağını israf eden, halkın acısını paylaşmak yerine içki içip sarhoş olan

24 bir de üstelik nara atan sarhoşa haddini bildirecektir. Ramazanda sigarasını yakıp babasının yüzüne dumanını üfleyen soysuza gerekli dersi verecektir. Şecaat sahibidir. 23 Şairin Asım dan beklediği hasletleri ise, hem yine Asım Manzumesinde hem de diğer şiirlerinin bazı mısralarında teksif edilmiş olarak bulmaktayız. Geleceğin temelleri geçmişi bilmekle olur. mazisi yıkık milletin atisi olur mu? diye soruyor Akif ve Donanma ordu muzafferen yürürken ileri / Üzengi öpmeye hasretti garbın elçileri mısralarında, mazi için özlemini, sahipsiz vatanda duyduğu hüznü anlatıyor: Bu diyarın hani sahipleri dersin cinler Hani sahipleri der karşıki dağdan bu sefer Nerde Ertuğrul u koynunda büyütmüş dağlar Hani Osman gibi Orhan gibi gürbüz babalar Hani bir şanlı Süleyman Paşa bir kanlı Selim Ah bir Yıldırım olsun göremezsin ne elim Bugün artık biri yok hepsi masal hepsi yalan Bir onulmaz yaradır varsa yürekte kalan Fakat tarihin bilgisi maziye uzanan köklerin övüncünde tehlikeli bir nokta vardır. Mazinin övüncünü ninni gibi uyumaya vesile yapmamak. Fakat mefahir-i ecdadı anlatan ana tel Bakılmayıp da asırlarca kalmada mühmel Ya büsbütün sağır olmuş ya öyle paslanmış Ki hangi perdeye vursan çıkan tel yanlış Bugün uyuşturuyor ninnilerle ahfadı Mehmet Akif in bütün meselelere bakışı, çözümü, terkip ve tahlili din noktasındandır. Asım için ortaya koyduğu her hususiyet kökleri dinde olan dallardır. Kahramanlık, ilim ve

25 irfan sahibi oluş, şecaat, vatanperverlik ve faziletlerin tümü dinden kaynaklanır. Bunların zıddı olan her şey ise tembellik, korkaklık, cehalet, soysuzluk ve esaret ise dinden sapmanın dinden uzaklaşmanın bir sonucudur. 24 Şöyle diyor şair: Ah o din nerde o azmin o sebatın dini O yerin gökten inen dini hayatın dini Müslümanlık mı dedin tevbeler olsun ne demek Bu nasıl dar, ne kadar basmakalıp görenek Hani Kurandaki ruhun şu heyulada izi Nasıl İslam ile telif ederiz kendimizi Esaretin zincirleri milletin boynuna dolanmıştır. Sırtlanlardan daha vahşi batılının saldırışına ters bir tevekkül anlayışı ile kendini teslim etmek üzeredir. Dalgın ve yorgun, teknolojide geri, bu yüzden cahil ve ne yapacağını bilmez şaşkındır. Bu milleti uyandıracak onun içindeki iman ateşini tutuşturacak, karanlıkları yırtacak, zilletten, esaretten, cehaletten kurtaracak nesil, Asım ın neslidir. Onu da bekleyen tehlikeler vardır. Bu tehlikeleri de şairin bazı mısralarında yoğunlaşan keskin, acı, çıplak gerçekler ve bu gerçeklerin kelimelerden çığlıklar haline gelişinde görüyoruz. Egoizm, menfaatçilik, aptal ve ahmakça sadece kendini düşünmek, en basit ve giderilmesi en tabii ihtiyaçlarını bile bir gaye hâline getirmek. Mehmet Akif bütün bunları çürüyüşün ve yok oluşun ilk basamağı sayıyor ve Asım ın Neslini beyne çakılan çiviler gibi şu mısralarla uyarıyor.

26 Kurt uzaktan bakar dalgın görürmüş merkebi Saldırırmış ansızın yaydan boşanmış ok gibi Lakin aşk olsun ki aldırmaz da otlarmış eşek Sanki tavşanmış gelen yahut kılıksız köstebek Kâr sayarmış bir tutam fazla ot yutmayı Hasmı derken çullanırmış yutmadan son lokmayı Bu hakikattir bu şaşmaz bildiğin üsluba sok Halimiz merkeple kurdun ayni asla farkı yok Burnumuzdan tuttu düşman biz boğaz kaydındayız Bu boğaz kaydından daha ilerisi yaşamak uğruna ölmeyi göze alamamak ölmemek için her türlü alçalışa razı olmaktır. 25 Hayat uğruna istihfafa şayan görmedik hüsran Gebersin tekmeler altında razı tek çıkmasın can Boğaz derdine düşmekten, ölmemek için her türlü alçaklığa razı olmaktan da kötüsü vardır. Gelecekten ümidi kesmek. Yese düşmek. Gücünü hareket kabiliyetini kaybetmek. Bir ferdin dolayısıyla bir toplumun düşebileceği en kötü uçurum budur ve bunun tek çaresi vardır; çalışmak, çalışmak, çalışmak. Yesin karşısında azme sımsıkı sarılmak, tembelliğin karşısında çalışmaya tutunmak gerekir. Ve bu duygu kişinin öz benliğinde insan olması hasebiyle zaten mevcuttur. Ey yolda kalan yolcusu Yelda-yı hayatın Göklerde değil yerde değil sende necatın Telkini hayat etmedi asla bize bir ses Yurdun ezeli yasası baykuş gibi herkes Yesin bulanık ruhunu zerketmeye baktı Melun aşı bir nesli uyuşturdu bıraktı Batmazdı bu devlet batacaktır demeyeydik Batmazdı hayır batmadı hem batmayacaktır Tek sen uluyan ye si gebert azmi uyandır

27 Allah a dayan sa ye sarıl hikmete ram ol Yol varsa budur bilmiyorum başka çıkar yol Çalışmak yeis bataklığından kurtulabilmenin tek şartıdır. Çalışmak, didinmek, nasıl olabiliyorsa öyle yapmak, gerekiyorsa haykırmak fakat susmamak ölüm sükûnetinde boğulmamak azmi bırakma alçaklığına düşmemek. 26 Atiyi karanlık görerek azmi bırakmak Alçak bir ölüm varsa eminim budur ancak Âlemde ziya olmasa halk etmelisin halk Ey elleri böğründe yatan şaşkın adam kalk Ye s öyle bataktır ki düşersen boğulursun Ümmide sarıl sımsıkı seyret ne olursun Hüsrana rıza verme çalış azmi bırakma Feryat ile kurtulması me mul ise haykır Ve çalışmaya başladıktan sonra tevekkül gelir. Çalışmaya başlamadan tevfikin, yani başarının hesabını yapmak yanlıştır. Kişiye düşen çalışmaktır. Başarmak ise sonradan gelir. Mehmet Akif Köse İmama şöyle diyor: Amma kul ne ile mükellef hoca Tevfik ile mi? Hiç değil, sa y ile, Tevfik o Huda nın keremi Sarıl esbaba da çık, işte tarik işte refik Ne vazifen senin olurmuş olmazmış Tevfik Oturup dil dökecek yerde gidip döksene ter Bin çalış ömründe gayen için bir kazan yeter Akif bütün meseleyi iki kelimede formüle ediyor. Birincisi fazilet, ikincisi marifet. Asım a: Çünkü milletlerin ikbali için evladım Marifet bir de fazilet iki kudret lazım Marifet ilkin ahaliye saadet verecek Bütün esbabı taşır sonra fazilet gelerek

28 diyor. Marifet bütün ilimlerde ilerlemek, batının sadece teknolojisini alarak kendimizin yüzyıllara varan kültür birikimine sahip çıkmak. İlmi sadece yazılmış eserlerden kuru bilgiler bir iki mana çıkarmaktan ibaret zannetmenin yanlışlığını, bu anlayışın insanı hiçbir yere götüremeyeceğini, batılılarla aramızdaki üç dört yüz senelik farkın en kısa yoldan kapatmanın tek çaresinin ilme sarılmak olduğunu anlatmak Akif in bütün şiirlerinin bariz vasfıdır. 27 Ve Akif şöyle diyor: Son söz olarak: Medresen var mı senin bence o çoktan yürüdü Hadi göster bakayım şimdi de İbn-i Rüştü İbn-i Sina neden yok nerde Gazzali görelim Hani Seyyid gibi Razi gibi üç beş alim Belki on şerhe bakıp bir kuru mana çıkaran Yedi yüz yıllık eserlerle bu dinin hâlâ İhtiyacaatını kabil mi telafi asla Doğrudan doğruya Kurandan alıp ilhamı Asrın idrakine söyletmeliyiz İslam ı Milletlerin hayatının fertlerin hayatıyla kıyaslanamayacağı kaidesince Mehmet Akif in şiirleştirerek anlattığı gerçekler ve düsturlar elan yürürlüktedir ve bir vakıa olarak ortadadır. Bir tarafta batının ahlaksızlığını aynen kopya edenler. Her karış toprağı şehit kanıyla dolu bu aziz vatanın üzerinde tepinenler. Çanakkale de, Sakarya da, Dumlupınar da göğsünde bombaları söndürerek bize bu cennet vatanı bırakanların daha kanları soğumadan mirasyedi gibi har vurup harman savuran sorumsuz soysuzlar diğer tarafta hürriyet ve

29 istiklalin manasını tarihin şuurunu, imanı ve İslam ı anlama çaba ve gayretinde, ilim irfan fazilet yolunda bir nesil. 28 Akif in beklediği özlediği nesil. Asım ın nesli. *

30 Kitaplar Aydınlar ve Üretim Sorunları 29 Aydın kavramı daha çok toplumun okuyan, bilgili, fikri meselelerle ilgilenen kesimi hakkında kullanılmaktadır. Daha eskilerde münevver, şimdilerde entelektüel tabirleriyle karşılanıyor. Fransız aydınlanmacılığına gönderme yapan ideolojik bir tarafı da var. Bir taraftan ideolojik göndermesi diğer taraftan sınıfsal bir vurgusu toplum nazarında bu tabirlerinin içinin boşaltılması sonucunu doğurmuştur. Sözgelişi çocuklarımıza şimdi sorsak aydın olmak gibi bir gaye taşıyanı zor bulunur. Ama girişimci daha bir itibarlı tabir olarak dolaşımdadır. Ayrıca bizim gibi geri kalmışlık yaftası boynuna asılmış ülkelerde doktorun, subayın, avukatın ve diğer meslek erbabının sahtesi mebzul miktarda bulunduğu hatta bilim adamının bile sahtesine rastlandığı için aydının sahtesi de çoktur. Aydınlığı işlevi, eseri, üretimiyle değil de görüntüsüyle üzerinde taşımak elbette daha kolaydır. Fakat bütün bunlar konumuzun dışındadır. Keza genel olarak ekonomik değer üretmekten, cari açıktan, sanayileşmekten ve benzeri mevzulardan da bahis açmak haddimiz değil. Ancak hepsinin birbiriyle olan bağlantısı göz önünden uzak tutamayacağımız bir gerçeklik. Alanımızı sadece sanat, kültür ve bilim üretmek gibi aydın kavramıyla ilgili sınıra çekecek şekilde daraltabilirsek zamanı verimli kullanmış yani bir şeyler üretmiş oluruz diye düşünmek mümkündür. Üretimle ilgili bir sorunumuz var mı?

31 Bunun tespiti için mevcut verilere şöyle kabaca bir göz atmak gerekiyor. 30 Kültür Bakanlığı kendi birimlerinden Halk Kütüphanelerini ilgilendiren spesifik bir konuda bir araştırma yapıyor. Adı Türkiye Okuma Kültürü Haritası şeklinde konan bu araştırmanın sonuçları şöyle: Kitap Rastgele Seçilip, Düzensiz Okunuyor (% 45.3) Seçici ve düzenli okuyanlar: 7-14 yaş grubundaki bireyler (% 35.4) Kadınlar (% 29.1) Yalnız yaşayanlar (% 32.4) Eşi hayatta olmayanlar (% 30.1) Bekârlar (% 29.0) Aylık 5000 TL'den fazla geliri olanlar (% 41.2) Evinde internet bağlantısı bulunanlar (% 26.4) Yaşamının büyük kısmını kentte geçirenler (%30.5) Kamu çalışanları (% 36.8 Yılda Ortalama 7.2 Kitap Okunuyor Seçici ve düzenli okuyanlar (Yılda ortalama 14.5 kitap okuyor) 7-14 yaş grubu bireyler ( Yılda ortalama 12 kitap okuyor) Kadınlar (Yılda ortalama 7.3 kitap okuyor) Erkekler (Yılda ortalama 7.1 kitap okuyor)

32 Bekârlar (Yılda ortalama 10.1 kitap okuyor) Yaşamının büyük kısmını büyükşehirde geçirenler (Yılda ortalama 7.7 kitap okuyor) 31 Aylık TL arasında geliri olanlar (Yılda ortalama 10.9 kitap okuyor) 4 kişilik aile bireyleri (Yılda ortalama 7.6 kitap okuyor) Evinde internet bağlantısı bulunanlar (Yılda ortalama 8.4 kitap okuyor) Öğrenciler (Yılda ortalama 11.1 kitap okuyor) En Çok Tavsiye Edilen Kitaplar Okunuyor (% 61.5) Kitap adı (% 25.6) Dergi/ gazetelerin kitap ekleri (% 23.7) Kitapevlerini gezme ( % 14.4) Yazarın popülerliği ( % 14.3) Kitap kapak tasarımı ( % 13.2) İnternet sitelerindeki kitap tanıtım yazıları ( % 12.8) TV'deki kitap tanıtımları ( % 11.6) Yayınevinin tanınmışlığı ( % 3.6) 2010 yılı sonuçlarına dair istatistik veriler: TUİK in (Türkiye İstatistik Kurumu) 2010 yılına ait ISBN (Uluslararası Standart Kitap Numarası) istatistiklerini açıkladığı haber bülteninde şu kayıtları görüyoruz:

33 2010 yılında kitap yayınlanmıştır yılında yayınlanan materyallerin sayısı 2009 yılına göre % 14,3 artmıştır yılında yayıncılar tarafından kitap, 330 elektronik kitap (dvd, vcd, cd), 305 elektronik kitap (web tabanlı), 36 kitap kaseti, 83 harita ve 156 diğer materyaller olmak üzere toplam materyal için ISBN alınmıştır yılında özel sektör tarafından yayımlanan materyaller 2009 yılına göre % 10,5 artmıştır yılında yayımlanan materyallerin % 85'i özel sektör, % 11,1'i kamu ve eğitim kurumları, % 3,7'si ise sivil toplum kuruluşları tarafından yayımlanmıştır 2010 yılında yayımlanan % 33,6'si sosyal bilimler konusu üzerine yayımlanmıştır 2010 yılında sosyal bilimler konusu üzerine yayımlanan materyaller 2009 yılına göre % 2,4 azalırken, edebiyat ve retorik konusu üzerine yayımlananlar ise % 34,2 artmıştır 2010 yılında yayımlanan materyallerin % 33,6'si sosyal bilimler, % 35,7'si edebiyat ve retorik, % 7,6'si coğrafya ve tarih, % 6,5'i din, % 5,9'u teknoloji (uygulamalı bilimler) konusu üzerine yayımlanmıştır, yayımlanan materyallerin % 93,6'si Türkçe, % 3,9'u ise İngilizcedir 2010 yılında yayımlanan materyallerin basım adedi 141 milyon 345 bin 319 olup, 2009 yılına göre % 8,6 artmıştır.

34 Ürettiğimiz kitapların dış itibarları ne durumdadır? Türkiye'de arası farklı dillere sadece 200 eser çevrilirken yılları arasında 900 eserin çevirisi yapılmış görünüyor Frankfurt Kitap Fuarı'na 600 çeviri eser ve 16'si yetişkin olmak üzere toplam 27 yayıneviyle katılıyor. Kültür Bakanlığı'nın öncülüğünde gerçekleştirilen Türk Edebiyatını Dışa Açma (TEDA) projesi kapsamında 600 eserin çevirisine destek veriliyor. Fuarda en çok Alman, Fransız, İranlı, Mısırlı, Güney Kore ve Çinli okuyucuların Türk kültür ve edebiyat dünyasını keşfe çıktıkları ifade ediliyor. Güney Kore'de Orhan Pamuk'un bütün eserlerinin çevrilmesi ve "Benim Adım Kırmızı" eserinin 275 bin satması Güney Korelilerin ilgisini gösteriyor. Kitapları 62 farklı dile çevrilen Orhan Pamuk'un Brezilya da 80 bin satışa ulaşması Türk romancılığının dışa açılımına büyük katkı veriyor. Kitaplarımızın sayısal durumu nedir? Türkiye'de 1987'ye kadar yıllık kaç kitap yayınlandığı konusunda net bilgi bulunmuyor. Buna karşılık arası toplan 314 bin başlıkta yayın yapıldığı belirtildi yılında 9-10 bin olan yeni başlık sayısının ise 2011'de 36 bin olduğu açıklandı. Almanya'da ise yıllık 90 bin ayrı başlıkta kitap yayınlanıyor.

35 Kitap basımında da artışın yaşandığı Türkiye'de 2011 yılında 213 milyon kitap satışı gerçekleştirildi. Üretilen kitap sayısı ise 408 milyon. Kültür kitapları baz alındığında kişi başına düşen kitap miktarının üç olması yıllarca her 10 kişiye bir kitap düşüyor söylentisinin gerçeği yansıtmadığını ortaya çıkarıyor. 34 Yayınlanan kitaplar arasında ilk sırayı edebiyat alıyor. Bunu sosyal bilimler, politika ve tarih takip ediyor. Çocuk kitabı oranının yüzde 12 olduğu belirtilirken engelliler ve okul öncesi eğitim için yeteri kadar kaynak üretilmediği, okul öncesi eğitim için yüzde 4'lük, engelliler için yüzde 0-1 arası bir yayın yapıldığı dikkat çekiyor. Türkiye en çok İngilizce, Fransızca ve Arapça dan çeviri yaparken yine Türkçe den en çok İngilizce, Almanca, Arapça ve Fransızcaya eserlerin çevrildiği ifade edildi. Rusçaya yapılan çevrinin ise yüzde 1 oranında olduğu tahmin ediliyor. Kitap sektörünün mali durumuna dair notlar: Dünya yayıncılık sektörünün büyüklüğü 90 milyar Dolar. Türkiye'nin ise 1, 25 milyar doları buluyor. Amerika 25 milyar Dolar ile birinci sırada yer alırken Almanya'nın payı 14 milyar Dolar. Türkiye'de bir türlü mücadelede başarılı olunamayan korsan yayıncılığın maliyetinin 250 milyon Dolar olduğu tahmin ediliyor. Kitap basımı, üretimi ve satışı konusunda Amerika ve Çin'den sonra üçüncü büyük piyasaya sahip olan Almanya'da kitap basımıyla ilgili 22 bin kurum ve kuruluş bulunuyor. Sürekli kitap basan yayınevi sayısı 2 bin civarındayken 4 bin kitap satış mağazasıyla okuyucuya ulaşıyor. Ortalama 980 milyon adet

36 kitap piyasaya sürülürken bunun 90 bini yeni başlıktan oluşuyor. 35 Almanya'da yayınlarda roman ve hikâyeler birinci sırada yer alırken (yüzde 25, 2), ikinci sırada çocuk ve gençlere yönelik yayınlar geliyor(yüzde 7). Diğer dillerden tercüme edilen kitap sayısı ise 5 bin civarında. Almancaya en çok tercüme İngilizce (yüzde 56, 8), Fransızca (yüzde10) ve İtalyanca (yüzde 3, 3) olurken Almanca dan başka dillere çeviri de başı yüzde 10 ile Çin çekiyor. Çin'i yüzde 7, 5 ile Korece, yüzde 6, 8 ile İspanyolca ve İngilizce takip ediyor. Kitap adetlerinin yıllara göre dağılımı:

37 SEGMENTLER (MİLYON USD) : DERS KİTAPLARI: 235 (%23,5) 36 YARDIMCI DERS KİTAPLARI: 235 (%23,5) KÜLTÜR YAYINLARI: 370 (% 37) AKADEMİK YAYINLAR: 90 (%9) İTHAL KİTAPLAR 70 (% 7) ISBN Tahsisi yapılmış kayıtlı yayıncı sayısı 2009 yılında 1547 iken, 2010 yılı itibariyle 1605 yeni yayıncıya ISBN tahsis edilmiştir. Online sisteme geçilen 2007 yılı itibariyle 3 yıllık süreçte ISBN tahsis edilen toplam yayıncı sayısı 6387 olmuştur. Bu yayıncılar arasından halen aktif olarak faaliyette olan yayıncı sayısı 6375 tir. Türkiye de 6000 kitapçı, 150 dağıtımcı bulunmaktadır. Kitapların ortalama satış fiyatları ise şöyle; Okul kitapları, 1.2 USD Kültür Kitaplar, 10 USD Akademik Kitaplar, 10 USD. Kitapların konularına göre dağılımı: 2010 yılında üretilen başlık kitap Genel Konular 459 Felsefe ve Psikoloji 1224 Din 2229 Toplum Bilimleri Dil ve Dil Bilim 515 Doğa Bilimleri ve Matematik 342

38 Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler 1996 Güzel Sanatlar Edebiyat ve Retorik Coğrafya ve Tarih 2599 Diğer Konular 8 Bu veriler ışığında meseleye baktığımızda bir üretim sorunumuz olduğu gerçeğine ulaşmaktayız. Bu sorunu aşmanın materyalist diyalektik içinde dört temel merhalesi var. Tespit, teşhis, tahlil ve çözüm. Sorunu tespit etmek mesele değil. Zaten gözümüzün içine girip dururken tespit yapmamak sorunu görmezden gelmemizden başka nedene dayanmaz. Ama teşhis? İşte tahlil ve çözüm merhalesine geçebilmemiz için asıl gerekli olan hayati derecede önemli olan aşama burasıdır. Teşhisin ne olduğu nasıl olacağı nasıl olması gerektiği konusunda hemfikir olmayı başarmış insanların tahlil ve çözümü başaracaklarına mutlak gözüyle bakabiliriz. Sağlam bir teşhis için ilk yapılacak iş düşünce sistematiğimizdeki basmakalıpçılığı kırmamızdır. Çünkü öğretilmiş bir daralmayla doğru düşünemeyiz. Doğru düşünemediğimizi fark etmemiz elbette doğru düşünemediğimiz için- çok zordur. Bu fasit daireden kurtulabilirsek, doğru düşünmeye doğru ilk adımı atmış oluruz. Burada meseleye alışageldiğimiz yöntemin dışında bakmamız önerilebilir.

39 Alışageldiğimiz yöntem, pozitivist, deneysel bilgiden başkasına itibar etmeyen yöntemdir. Bu yöntem on dokuzuncu yüzyılda insanlığın çok işine yaramıştı. Yenilik tabir edilen, gelişme denilen imkânlara bu yöntemin sayesinde ulaştık. Atomu parçalamaktan genetik mucizelere kadar ne varsa kullandığımız araç gereçten, yaşam tarzımızı belirleyen tüketim alışkanlıklarına kadar her şeyimiz deneysel bilgi ile oldu. Ama üretim sorunumuz gibi içsel bir meselede bu yöntemin fayda vermeyeceğini düşünmemiz gerekiyor. 38 Çünkü deneysel bilgi aynı zamanda kendi egemenliğine kendini mahkûm edecek bir noktaya sıçradı. İşte bir fasit daire de tam burada başlıyor. Onun sınırlarının içine hapsolmuş mahkûmiyetimizden kurtulmak, yeniden insanlığımıza dönebilmek için yeni şeyler üretmemiz gerekiyor. Üretemeyişimizin teşhisini doğru yapabilmek için yöntemimizi değiştirmemizin zorunluluk nedenlerinden biri de budur. Neden üretemiyoruz? Batının değer üreten sistematiğini alamadığımız için. Bunun yerine basmakalıp içi boş bir sürü sözcük ve kavramla yıllarca oyalandık. İleri-geri çağdaşlık-gericilik medenilikköylülük dincilik-laiklik devlet-millet vesaire, vesaire. Yönetim meselesinde Makyavel in yöneticiliği neden-sonuç ilişkisine indirgeyerek bir bakıma mekanize eden determinizmi, bize kasaba politikacısı tiplemeler şeklinde yansıdı. Bilimi bilim olarak değil onu bir şeyleri yıkmak bir şeylere karşı olmak için bir araç görerek ilişki kurduk. Bu sahih olmayan ilişkiden sahte, yalan, yanlış, günü kurtarmaktan başka hiçbir değeri olmayan sakat doğumlar çıktı ortaya. O

40 sakat doğumlarla uğraşmaktan bir şeyler üretmeye vakit bulamadık. 39 Batılı olmak için batılı gibi olmak yeterli olmayacaktı. Gibi olmak basit bir taklitten öteye geçmeyecekti. Mehmet Akif in Japonya örneği, batının sadece bilimini alalım, kendi ahlaki değerlerimize sahip çıkalım tezi yanlış bir tezdi. Çünkü bu konuda ya hep ya hiçten başka bir çare yoktu. Japonya yı kimonosu kaldı diye Japon olarak kaldı zannetmek hatadan başka bir şey değildi. Hâliyle binlerce yıldan beri sürdürülen bir medeniyet temsilciliği bir anda yok edilip yerine yeni bir toplum yaratmak koyun kopyalamak gibi bir ham hayaldi. Olmadı. Taklit etmek üretmek değildi. Üretmek zannedilmesi de büyük bir hataydı. Atilla İlhan Hangi Batı da bunu çarpıcı bir şekilde anlatır. Fransız arkadaşları onun şiirlerine bıyık altından gülmekte, ama Fuzuli den, Nabi den duydukları bir mısraa şaşırmaktadırlar. Sürrealizm dehşet harika tepkileri onun şiirlerinin basit bir taklit olmasından başka bir şeye dayanmamaktadır. Bu süreç bir kimlik bunalımı çıkardı ortaya. Tıpkı etnik kimlik gibi kültürel bir kimlik bahis mevzu idi. Kurgulanan yeni bir millet yaratma projesinde bu nokta atlanmıştı veya hafife alınmıştı veya devlet zoruyla başarılabilinir zannedilmişti. Belki de yöneticilerin görülmemiş bir galibiyetin mümessili olmaları böyle ruhsal bir sapmaya neden olmuştu. Ama kültürel kimlik her şeyden önce bir gelenek halkasıyla bir önceki ve bir sonrakiyle kurulacak bağla mümkün olabilirdi. ben kökleri mazide olan atiyim söylemi hamasetten ibaret kaldı.

41 Kimliksiz olmak ne üreteceğini bilememek gibi bir girdaba sebep oldu. Yeni olsun da ne olursa olsun, eskiye karşı olsun da ne olursa olsun gibi bir saplantıya düşüldü. Bu saplantının üç vahim neticesi çıktı ortaya. Birincisi; yenilik adına ortaya konan her garabet, her tuhaflık, her saçmalık sanat böyle bir şey zannedilmesi ve bunların kendine alan bulmasıydı. İkincisi; sanatın tıpkı bilim gibi sınıflaşmaya araç olmasıydı. Toplum kendine mahsus bir refleks göstererek bu bapta önüne konan hiçbir şeyi yemedi. Bayburt, Bayburt olalı böyle zulüm görmedi diyerek arkasını döndü. Üçüncüsü; her şeyi metalaştıran, satılan ve satın alınan bir düzeneğe çeviren sistem kendine baskı kurarak toplumun hoşuna gidecek, onun beğenisini okşayacak ve dolayısıyla satın almasını sağlayacak şeyler üretmeye başladı. Bu da yozlaşmayı, çürümeyi, basitleşmeyi doğurdu. Bu son netice adeta yılanla kertenkelenin zehir alışverişi gibi biri diğerini besleyerek büyümek gibi daha vahim bir sonuç doğurdu. Neden bu çapaçulluğu yapıyorsunuz sorusuna halk böyle istiyor cevabı geldi. Halk neden bunu istiyor sorusunun cevabı ise ona sadece bu verildiği için idi. 40 Kimlik bunalımı kişilik bozulmasına yol açtı. Kimlik bunalımını doğuran asıl sebep baskı bu kişilik bozulmasının da sebebiydi. Özgüveni eksik, birey olmanın bilincine erememiş, emek harcamak yerine fırsatları değerlendirmeyi marifet zanneden, kendi başına var olamayacağının farkında olduğu için hep kendini bir yerlere, guruplara, oluşumlara bağlayarak var olmaya çalışan bir karakter yapısı çıktı ortaya. İşte asıl üretme probleminin kaynağı burasıydı. Sanat kültür ve bilim için olmazsa olmaz şart özgüvendi, kendi olabilmeyi