İŞ KANUNU 1. MODÜL KATILIMCI EL KİTABI. Temel Kavramlar İş n Düzenlenmes İş Sözleşmes ve İş Güvences İŞ YAŞAMI BECERİLERİ EĞİTİM PROGRAMI

Transkript

1 Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmektedir. İŞ YAŞAMI BECERİLERİ EĞİTİM PROGRAMI 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI Temel Kavramlar İş n Düzenlenmes İş Sözleşmes ve İş Güvences

2

3 HAK-İŞ olarak yen ve yen l kç dev b r proje le karşınızdayız. Önsöz Hazırlıkları 2013 yılının lk günler nde başlatılan ve 3 yıl kadar devam eden b r d z aşamadan sonra 18 N san 2016 tar h nde uygulamaya başladığımız İşç ler n ve İşverenler n Uyum Kapas teler n n Sosyal D yalog Yaklaşımıyla Artırılması Tekn k Yardım Projes n HAK-İŞ' n geleceğe da r öngörüler n, hayaller n, umutlarını ve beklent ler n gerçekleşt rme yolunda öneml ve somut b r adım olarak değerlend r yoruz. Ayrıca, bu projede ülkem z n en büyük şveren kuruluşlarından MÜSİAD le b rl ktey z. B l nd ğ üzere, sadece şç haklarını korumak ve gel şt rmek ç n mücadele etmey yeterl görmeyen Konfederasyonumuz, şs zl k, yoksulluk, meslek eğ t m, gençl k, kadın, engell ler, a le, mültec ler, sosyal d yalog ve şç - şveren uyum yetenekler n n artırılması g b meseleler faal yet alanına dah l ederek, çalışma hayatında gelecektek fırsatları bugünden öngörerek değerlend rmey ve meydan okumalarla başetmey en öneml görevler arasında görmekted r. Faal yetler n uygulamaya başladığımız şbu HAKİŞ-MÜSİAD ortak projes de, bu bakış açısının b r yansımasıdır. Sosyal d yalog yoluyla ve hayat boyu öğrenme yaklaşımıyla MÜSİAD le b rl kte çıktığımız bu yolda, şç ve şveren kes mler n buluşturduk. MÜSİAD le şb rl ğ çer s nde, 15 lde uygulanmakta olan bu öneml proje kapsamında şç ve şveren tems lc ler n eğ t m yoluyla b r araya get receğ z. İşç ler n ve şverenler n gel şen yen teknoloj ler, ortaya çıkan yen çalışma b ç mler, yen üret m b ç mler g b konularda uyum yetenekler n gel şt rmek, şyer a d yet n güçlend rmek ve ver ml l ğ n artırmak amacıyla düzenlenecek olan sektörel ve yatay eğ t mler n gelecekte ş barışına büyük katkı sağlayacağına nanmaktayım. Ayrıca, proje sonunda Türk endüstr l şk ler nde sosyal ortaklık temel nde önyargılardan arınmış yen b r bakış açısının ortaya çıkacağına yürekten nanmaktayım. HAK-İŞ olarak; projeler öğrenme ve yen lenme süreçler olarak görmektey z. Uygulamakta olduğumuz her proje, HAK-İŞ ve üyeler ne yen ufuklar açmakta ve farklı bakış açıları kazandırmaktadır. Artık, kamuoyu da, HAK-İŞ ve üyes send kaların, Türk ye'de projel yaşam konusunda öncü konumda olduğunun farkındadır. 01

4 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI Bu proje kapsamında alacağınız eğ t mler n s z değerl proje katılımcılarının şler n ze ve ş ortamlarınıza uyum sağlamanızı kolaylaştırmasına, daha üretken, daha başarılı ve daha mutlu b r çalışma hayatı geç rmen ze katkı sunmasını d l yorum. Proje çıktılarının yaygınlaştırılması yoluyla, projem z n Türk çalışma hayatının d ğer aktörler ne y uygulama örneğ olacağını üm t ed yorum. Bu ves leyle; başta proje ortağımız MÜSİAD'ın Genel Başkanı ve yönet c ler olmak üzere, proje tekn k destek ek b ne ve projem z uygulama b r m ndek HAK-İŞ ve MÜSİAD uzmanlarına le b rl kte s z değerl projem z katılımcılarına teşekkür ed yorum. Tüm çalışanların send ka üyes olduğu örgütlü b r toplum, gel şen teknoloj lere ve çalışma b ç mler ne uyumlu şç ler ve şverenler, rekabet gücü yüksek ve ver ml şyerler, çevreye saygılı üret m ve yaşanılab l r b r dünya temenn s yle; Projem z n hayırlara ves le olmasını d l yorum. Mahmut ARSLAN HAK-İŞ Konfederasyonu Genel Başkanı 02

5 İç ndek ler Önsöz İç ndek ler Modül Tanıtımı G r ş 1. Temel Kavramlar 1.1. İş kanunu, şç, şveren, ş sözleşmes ve şyer tanımları İş Kanunu İşç İşveren İş Sözleşmes İşyer 1.2. İşç ve şveren n yükümlülükler İşç yükümlülükler İşveren n yükümlülükler 2. İş n Düzenlenmes 2.1. Çalışma türler Bel rl sürel çalışma Kısm sürel çalışma Çağrı üzer ne çalışma Uzaktan çalışma Alt- şveren l şk s le çalışma Geç c ş l şk s le çalışma 2.2. Çalışma süreler Normal çalışma Denkleşt rme uygulaması Hazırlama, tamamlama ve tem zleme çalışması Fazla çalışma Zorunlu fazla çalışma Fazla sürelerle çalışma Gece Çalışması Postalar hakl nde çalışma Telafi çalışması Olağanüstü hallerde çalışma Ara d nlenmeler 2.3. İz nler Hafta tat l Ulusal bayram ve genel tat ller Yıllık ücretl z n Ücretl mazeret z nler Ücrets z mazeret z nler 2.4. Ücret, fazla çalışma ve ek menfaatler 3. İş Sözleşmes n n Sona Ermes ve İş Güvences 3.1. İş sözleşmes ve sona ermes B ld r ml fes h (fesh hbar) B ld r ms z fes h (haklı neden le fes h) 3.2. Fesh n geçerl sebebe dayandırılması ve ş güvences 3.3. İş Sözleşmes n n Sona Ermes n n Sonuçları Değerlend rme Soruları Kaynakça

6 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI MODÜL TANITIMI Adı Amacı Öğrenme Hedefler Eğ t m Süres Anahtar Kel meler Değerlend rme Yöntem 1. MODÜL: İŞ KANUNU Katılımcılara ş yaşamlarında karşılaşılacakları; ş n düzenlenmes, ş sözleşmes n n sona ermes ve ş güvences le lg l konular hakkında farkındalık ve b lg sağlamaktır. 1. Modül katılımcıları aşağıdak hususlarda b lg lend rmey ve b l nç sev yeler n arttırmayı ve bel rl sev yede tutum/davranış değ ş kl ğ kazandırmayı hedeflemekted r. Eğ t m n sonunda katılımcılar; İş kanunu, şç, şveren, ş sözleşmes ve şyer tanımlarını yapab leceklerd r. İşç ve şveren yükümlülükler n açıklayab leceklerd r. B r çalışmanın hang tür çalışma olduğunu ayırt edeb leceklerd r. Çalışma süreler ve ara d nlemeler anlatab leceklerd r. Ne tür z nler n olduğunu fark edeb leceklerd r. Ücret, fazla çalışma ve ek menfaat arasındak farklılıkları ayırt edeb leceklerd r. Ücret n ne şek lde korunduğunu fark edeb leceklerd r. İş sözleşmes n n ne olduğunu ve nasıl sona erd ğ n açıklayab leceklerd r. Fesh n geçerl sebebe dayanmasının önem n kavrayab lecekt r. İş sözleşmes n n sona ermes n n sonuçlarını kavrayab leceklerd r. Modül b r ders saat (45 dk), tek oturumdur. İş kanunu, şç, şveren, şyer, ş sözleşmes, yükümlülükler, çalışma süres, z n, ücret. Değerlend rme, Modül sonunda yer alan 10 soruluk b reysel değerlend rme sorularından oluşur. Değerlend rme soruları ve cevap anahtarları k tapçığın arkasındadır.katılımcının cevaplayamadığı sorular ç n cevap anahtarında bel rt len konuları tekrar okumaları öner l r. 04

7 GİRİŞ Temel nsan haklarından olan çalışma hakkının tüm ş arayanlar tarafından elde ed lmes, sosyal devlet n görevler nden olup, Anayasa'mızda da yer almaktadır. Çalışanların temel haklarının başında, çalışma hakkı ve özgürlüğü gelmekted r. Sosyal devlet, b reylere çalışma hakkını sosyal b r hak olarak tanımıştır. Sosyal devlet n temel amacı herkese nsan onuruna yaraşan asgar b r yaşam düzey sağlamaktır. Anayasamıza göre çalışma, herkes n hakkı ve ödev d r. Devlet, çalışanların hayat sev yes n yükseltmek, çalışma hayatını gel şt rmek ç n çalışanları korumak, çalışmayı desteklemek ve şs zl ğ önlemeye elver şl ekonom k b r ortam yaratmak ç n gerekl tedb rler alır. İşç n n korunması ht yacı ve amacı ş hukukunu doğurmuştur. İş hukuku le kt sad düzen karşılıklı etk leş m ç nded r. İş Hukuku, şverene bağlı olarak çalışanların, şverenle l şk ler n, bunlarla devlet arasındak ve şç lerle şveren n her b r n n kend ç ndek l şk ler n düzenleyen hukuk dalıdır. 05

8 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI 1. TEMEL KAVRAMLAR 1.1. İş Kanunu, İşç, İşveren, İş Sözleşmes ve İşyer Tanımları İş Kanunu: şverenler le b r ş sözleşmes ne dayanarak çalıştırılan şç ler n çalışma şartları ve çalışma ortamına l şk n hak ve sorumluluklarını düzenleyen kanundur. Yasal düzenlemeler, asgar emred c hükümlerd r. B reysel ş sözleşmeler ya da örgütlenme ve toplu ş sözleşmeler yoluyla kanunla düzenlenm ş hususların üstünde haklar elde ed lmes mümkündür İşç : İş sözleşmes ne dayalı olarak yan ücret karşılığında ve şverene bağımlı olarak çalışan k ş ye şç den r. Bu tanıma göre gerçek k ş n n şç sayılmasının şartları şunlardır: İşç b r gerçek k ş d r. İş n b r h zmet sözleşmes ne dayanması gerek r. Gerçek k ş n n b r şte çalışıyor olması gerek r. İşç ş n b r şverene bağlı olarak, onun em r ve tal matları doğrultusunda yapmalıdır. İşç n n emeğ n ortaya koyması gerek r. İş n ücret karşılığında görülmes gerek r İşveren: İşç çalıştıran gerçek veya tüzel k ş ye şveren den r. İş düzenlemek ve yürütmek şverene a t yetk lerdend r. Ancak büyük şletmelerde ş n yürütülmes nde ve yönet m nde şveren n adına hareket eden yardımcılara ht yaç vardır. İşyer nde şveren adına hareket eden ve ş le şyer n n yönet m nde görev alan k ş ye şveren vek l den r. B r şverenden, şyer ndek yardımcı şler nde veya asıl ş n b r bölümünde teknoloj k nedenlerle uzmanlık gerekt ren şlerde ş alan ve bu ş ç n görevlend rd ğ şç ler n sadece bu şyer nde aldığı şte çalıştıranlara alt- şveren den r. İPUCU: B r şyer nde mal ve h zmet üret m nde doğrudan etk s olan şlere asıl ş den r. Yardımcı şler se ş yer nde yürütülmekte olan mal veya h zmet üret m yle lg l olmakla beraber doğrudan doğruya üret m organ zasyonunun ç nde yer almayan, üret m n zorunlu b r unsuru olarak kabul ed lmeyen, ancak asıl ş devam ett ğ müddetçe devam eden ve asıl şe bağımlı olan ş fade eder. Örneğ n b r şletmedek tem zl k, yemek hazırlama vb. şler yardımcı şlerd r. 06

9 İş sözleşmes : İşç ve şveren arasındak ş l şk s, ş sözleşmes ne dayalıdır. İş sözleşmes, şç n n, bağımlı olarak ş görmes n ve şveren n ücret ödemes n çer r ve şç ve şveren n karşılıklı hak ve yükümlülükler n bel rler İşyer : İşveren tarafından mal veya h zmet üretmek amacıyla madd olan veya olmayan unsurlar le şç n n b rl kte örgütlend ğ b r me şyer den r. İş n n tel ğ ve yürütülüşü bakımından şyer ne bağlı bulunan yerler le d nlenme, çocuk emz rme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden eğ t m, meslek eğ t m yerler, avlular vb. eklent ler ve araçlarda şyerler nden sayılır. İşyer durağan b r yer olab leceğ g b hareketl b r yer de olab l r. Yolcu gem s, uçak, asıl şyer yle lg l taşıtlar, yapı mak neler, cankurtaran arabaları şyer nden sayılır. Günümüzün teknoloj k ve let ş m olanakları, şç n n yaptığı ş n şyer nde yapılması şekl ndek dar tanımı gen şletm ş ve şyer n n ş n yapıldığı yer olarak kabul ed lmes ne yol açmıştır. İş n yapıldığı yer, şverene a t şyer n n dışında, şç n n ev ya da başka b r yer de olab l r İşç ve İşveren n Yükümlülükler İşç n n yükümlülükler İş n b zzat yapma ve özenle yer ne get rme: İş n b zzat şç tarafından ve şyer nde tesp t ed len çalışma şartlarına uygun olarak yapılması gerek r. Ayrıca şç n n, şyer nde ş n güvenl ğ n tehl keye düşürmemes, herhang b r hasar / kayba sebeb yet vermemes ç n gereken ht mam ve özen göstermes gerekmekted r. İşveren n em r ve tal matlarına uyma: Bu borç, ş sözleşmes n n bağlılık unsurunun b r gereğ d r. İşç yer ne get rmekle yükümlüdür. İşç, yükümlend ğ ş şveren n em r ve tal matlarını uygun şek lde yer ne get rmekle yükümlüdür. İşveren n yönet m hakkına dayanarak verd ğ ş n yapılması ve şyer n n düzen le lg l tal matına, şç uymak zorundadır. İşveren n tal matı şyer n n ht yaçları ve o ş n âdet ne uygun olarak yapılması le sınırlıdır. İş görme borcunu kusurlu olarak yer ne get rmemes, ş n bırakıp başka b r şveren n ş ne g tmes, ş n özenle yapılmaması bell zarara yol açması, ş n hatırlatmaya rağmen yapılmaması hal nde şverene verd ğ zarardan sorumludur ve ş sözleşmes n n fesh de mümkündür. 07

10 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI İşveren çalışma koşullarında esaslı b r değ ş kl ğ ancak durumu şç ye yazılı olarak b ld rmek suret yle yapab l r. Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve şç tarafından altı şgünü ç nde yazılı olarak kabul ed lmeyen değ ş kl kler şç y bağlamaz. Örneğ n şyer n n değ şt r lmes ç n şç ye yazılı b ld r m olması gerek r. İşç sözlü olarak t raz etse b le fi len yen şyer nde şe başlamışsa şyer değ ş kl ğ n kabul etm ş sayılır İşveren n yükümlülükler Ücret ödeme: İşç n n ş görme borcu karşısında yer alan ve şveren n ş sözleşmes nden doğan başlıca borcudur. İş ç n gerekl araçları verme: İşveren, ş n yapılması ç n gerekl ortamı hazırlamak ve gereken araçları vermek zorundadır. İşç y koruma: İşveren şç y korumakla, şç n n sağlığı ve ş n güvenl ğ le lg l önlemler almakla yükümlüdür. Ayrıca şç n n d nlenmes ç n hafta tat l, yıllık ücretl z n, ara d nlenmes kullandırması vb. yükümlülükler vardır. İşç lere eş t davranma: İşveren şyer nde çalışan şç lere eş t davranmak ve aynı değerdek şlerde çalışan şç lere eş t çalışma koşulları uygulamakla yükümlüdür. İş l şk s nde d l, ırk, c ns yet, s yasal düşünce, felsefe nanç, d n, mezhep vb. sebeplere dayalı olarak ayrım yapılamaz. Farklı yeteneklere sah p olan şç ler arasında özell kle ücretler yönünden, şç ler n n tel kler göz önünde tutularak ayrım yapılab l r. 2. İŞİN DÜZENLENMESİ 2.1. Çalışma Türler İş l şk s n n b r süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme bel rs z sürel sayılır. Standart çalışma düzen ndek şç, bel rl günlük ve haftalık çalışma saatler ne uygun olarak, tam sürel, bel rs z sürel ve asıl şverenle yapılan ş sözleşmeler ne göre çalışan, aylık ücret alan şç d r. Standart dışı çalışma b ç mler se; Bel rl sürel çalışma: İş n başlama ve b t ş tar h n n bel rl olduğu veya bell b r ş n tamamlanması / bel rl b r olgunun ortaya çıkması g b objekt f kr terlere bağlı olarak sonlandırıldığı çalışmalardır. 08

11 İPUCU: Bel rl sürel ş sözleşmes, esaslı b r neden olmadıkça, b rden fazla üst üste (z nc rleme) yapılamaz. Aks halde ş sözleşmes başlangıçtan t baren bel rs z sürel kabul ed l r. Bel rl sürel ş sözleşmes le çalıştırılan şç, ayırımı haklı kılan b r neden olmadıkça, salt ş sözleşmes n n sürel olmasından dolayı bel rs z sürel ş sözleşmes yle çalıştırılan emsal şç ye göre farklı şleme tâb tutulamaz. Bel rl sürel ş sözleşmes le çalışan şç ye, bel rl b r zaman ölçüt alınarak ödenecek ücret ve paraya l şk n bölüneb l r menfaatler, şç n n çalıştığı süreye orantılı olarak ver l r. İş n n tel ğ t bar yle bel rl sürel olması mümkün olmayan b r sözleşmen n sırf hale yoluyla alınan b r ş çerçeves nde yapılması, o şte çalıştırılan şç lerle yapılacak sözleşmeler n bel rl sürel olması gerekt ğ sonucunu doğurmaz. Alt şverenler n hale yoluyla aldıkları ş bel rl b r süre üstlenm ş olmaları, şç lerle bel rl sürel sözleşme yapılmasının gerekçes n oluşturmaz Kısm sürel çalışma: İşyer nde tam sürel ş sözleşmes le yapılan emsal çalışmanın üçte k s oranına kadar yapılan çalışmalardır. Kısm sürel ş sözleşmes de, bel rl sürel kısm ş sözleşmes, bel rs z sürel kısm ş sözleşmes şekl nde olab l r. Kısm sürel ş sözleşmes yle çalışan şç ler de, tam sürel ş sözleşmes yle çalışanlardan ayrı şleme tab tutulamaz. Kısm sürel çalışan şç n n ücret ve paraya l şk n bölüneb l r menfaatler, tam sürel emsal şç ye göre çalıştığı süreye orantılı olarak öden r. 09

12 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI Çağrı üzer ne çalışma: İşç n n üstlend ğ şle lg l olarak kend s ne ht yaç duyulması hal nde ş görme ed m n yer ne get rmes n n kararlaştırıldığı çalışmalardır. Çalışma süres n n tam sürel çalışmaya göre kısalığı yönünden kısm sürel ş sözleşmes türüdür. Hafta, ay veya yıl g b bel rl b r zaman d l m çers nde şç n n ne kadar süreyle çalışacağını eğer taraflar bel rlemez se şveren haftalık 20 saat ş vermek zorundadır. Bu süre çers nde şç çalıştırılmazsa dah ücret öden r. Sözleşmede şç n n günlük olarak ne kadar çalışacağı kararlaştırılmamış se şveren her çağırdığı günde en az 4 saat üst üste çalıştırmak zorundadır. İşveren bu çağrıyı aks kararlaştırılmamışsa en az 4 gün önceden yapmak zorundadır Uzaktan çalışma: İşç n n, şveren tarafından oluşturulan ş organ zasyonu kapsamında ş görme ed m n ev nde ya da teknoloj k let ş m araçları le şyer dışında yer ne get rmes esasına dayalı çalışmalardır. Yapılacak ş sözleşmes nde; ş n tanımı, yapılma şekl, ş n süres ve yer, ücret ve ücret n ödenmes ne l şk n hususlar, şveren tarafından sağlanan ek pman ve bunların korunmasına l şk n yükümlülükler, şveren n şç yle let ş m kurması le genel ve özel çalışma şartlarına l şk n hükümler yer alır. Uzaktan çalışmada şç ler, esaslı neden olmadıkça salt ş sözleşmes n n n tel ğ nden ötürü emsal şç ye göre farklı şleme tab tutulamaz. İşveren, uzaktan çalışma l şk s yle ş verd ğ çalışanın yaptığı ş n n tel ğ n d kkate alarak ş sağlığı ve güvenl ğ önlemler hususunda çalışanı b lg lend rmek, gerekl eğ t m vermek, sağlık gözet m n sağlamak ve sağladığı ek pmanla lg l gerekl ş güvenl ğ tedb rler n almakla yükümlüdür Alt- şveren l şk s le çalışma: İşç n n alt- şveren tarafından şe alınarak asıl şveren n şyer nde görevlend r lmes suret yle yapılan çalışmalardır. B r şyer ndek yardımcı şlerde veya asıl ş n b r bölümünde ş alan taşeronların sadece bu şte st hdam ett kler şç ler açısından taşeron alt şveren ve ş n yapıldığı şyer şveren se asıl şverend r. Asıl şveren n şç ler n n alt şveren tarafından şe alınarak çalıştırılmaya devam ett r lmes suret yle hakları kısıtlanamaz. Alt şveren şç ler mevzuat gereğ asıl şveren şç ler n n sah p oldukları bütün haklara sah pt r. ş sağlığı ve güvenl ğ önlemler n almak alt şveren n sorumluluğundadır. Bununla beraber asıl şverenle alt şveren n şyer n n aynı şyer alanını 10

13 paylaşması neden yle ş sağlığı ve güvenl ğ önlemler n alma yükümlülüğünden asıl şveren de b rl kte sorumludur. Keza alt şveren şç s n n b r ş kazası ve meslek hastalığına maruz kalması hal nde asıl şveren de alt şverenle b rl kte sorumludur Geç c ş l şk s le çalışma: İşç n n özel st hdam bürosu aracılığıyla ya da hold ng bünyes ç nde veya aynı ş rketler topluluğuna bağlı başka b r şyer nde görevlend r lmes suret yle yapılan çalışmalardır. Geç c şç n n, şveren n şyer ndek çalışma süres nce temel çalışma koşulları, bu şç ler n aynı şveren tarafından aynı ş ç n doğrudan st hdamı hâl nde sağlanacak koşulların altında olamaz. Geç c ş l şk s nde şveren özel st hdam bürosudur. Özel st hdam bürosu aracılığıyla geç c ş l şk s, geç c şç le ş sözleşmes, geç c şç çalıştıran şveren le geç c şç sağlama sözleşmes yapmak suret yle yazılı olarak kurulur. Geç c şç çalıştıran şveren, şyer nde b r ayın üzer nde çalışan geç c şç ler n ücretler n n öden p ödenmed ğ n çalıştığı süre boyunca her ay kontrol etmekle, özel st hdam bürosu se ücret n ödend ğ n gösteren belgeler aylık olarak geç c şç çalıştıran şverene braz etmekle yükümlüdür. Geç c şç çalıştıran şveren, ödenmeyen ücretler mevcut se bunlar ödenene kadar özel st hdam bürosunun alacağını ödemeyerek, özel st hdam bürosunun alacağından mahsup etmek kaydıyla geç c şç ler n en çok üç aya kadar olan ücretler n doğrudan şç ler n banka hesabına yatırır. 11

14 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI 2.2. Çalışma Süreler Çalışma süres, şç n n çalışsın ya da çalışmasın şgücünü şverene sunduğu süreler le çalışma süres nden sayılan süreler n toplamından oluşur. İşveren tarafından başka b r yere çalıştırılmak ç n gönder l rse yolda geçen süreler, şç çalışmaya hazır olduğu halde çıkacak ş bekleyerek boş geç rd ğ süreler, çalışma süres nden sayılan hallere örnek olarak ver leb l r. Çalışma süreler aşağıdak başlıklar altında sınıflandırılab l r: Normal çalışma: Çalışma süres haftada en çok 45 saatt r, aks kararlaştırılmadıkça bu süre şyerler nde haftanın çalışılan günler ne eş t ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması le haftalık normal çalışma süres, şyerler nde haftanın çalışılan günler ne, günde 11 saat aşmamak koşulu le farklı şek lde dağıtılab l r Denkleşt rme uygulaması: Tarafların anlaşması şartıyla, denkleşt rme dönem ç nde haftalık çalışma süres de çalışılan haftalara farklı dağıtılab l r. Denkleşt rme dönem ç nde şç bazı haftalarda 45 saatten fazla bazı haftalarda se, 45 saatten az çalıştırılab l r. İPUCU: İşyer nde fazla çalışma uygulamasını steyen şveren n şç n n yazılı onayını alması şarttır. İşç fazla çalışma yapmaktan kaçındığı takd rde şveren hatırlattığı halde yapmamakta ısrar ederse ş sözleşmes tazm natsız olarak feshed leb l r. İk aylık (toplu sözleşmelerle 4 aya kadar çıkarılab l r) süre ç nde şç n n haftalık ortalama çalışma süres, normal haftalık çalışma süres n aşamaz. Denkleşt rme çalışması le bazı haftalarda toplam 45 saat aşsa dah bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz Hazırlama, tamamlama ve tem zleme çalışması: Asıl ş ç n bel rlenm ş olan günlük çalışma süreler ne ek olarak, bu süreler n başlama saatler nden önce veya b tme saatler nden sonra hazırlama, tamamlama ve tem zleme şler n yapacak olan şç ler, bu şlerde günde en çok k saat daha çalıştırılab l r Fazla çalışma: Haftalık 45 saat aşan çalışmalardır. Fazla çalışma süres n n toplamı b r yılda 270 saatten fazla olamaz. 12

15 Aşağıda sayılan şç lere fazla çalışma yaptırılamaz: 18 yaşını doldurmamış şç ler. Sağlığının elvermed ğ sağlık raporu le belgelenen şç ler. Gebe, yen doğum yapmış ve çocuk emz ren şç ler. Kısm sürel ş sözleşmes le çalıştırılan şç ler. İPUCU: Günlük çalışmanın başlama ve b t ş saatler le d nlenme saatler şyerler nde şç lere duyurulur. İş n n tel ğ ne göre ş n başlama ve b t ş saatler şç ler ç n farklı şek lde düzenleneb l r. Fazla çalışmaya her b r saat ç n ver lecek ücret, normal çalışma ücret n n saat başına düşen m ktarının % 50 yükselt lmes suret yle öden r. İPUCU: Ara d nlenme çalışma süres nden sayılmaz, bunun sonucu şveren ücret ödemek zorunda değ ld r. Ara d nlenme serbestçe kullanılab l r, d nlenme süreler ş yer n n dışında geç r leb l r. Fazla çalışma yaptığını dd a eden şç n n bunu kanıtlaması gerekmekted r. Fazla çalışma, şyer kayıtları, şe g r ş ve çıkışı belgeleyen kartlar, şyer yazışmaları, yoksa tanık beyanı le kanıtlanab l r. Buna karşılık şveren fazla çalışma karşılığı ücret n ödend ğ n kanıtlamakla yükümlüdür. Fazla çalışma yapıldığı takd rde bunun karşılığı ücret olarak alınab leceğ g b şç sterse fazla çalışma yaptığı süre yer ne serbest zaman da kullanab l r Zorunlu fazla çalışma: Arıza çıkması, mak ne araç ve gereç ç n hemen yapılması gereken ac l şler vb. durumlarda şç ler n heps veya b r kısmına fazla çalışma yaptırılab l r. Bu durumlarda şç n n onayına başvurulması zorunluluğu yoktur Fazla sürelerle çalışma: Haftalık çalışma saat n n 45 saat n altında kararlaştırıldığı şyerler nde 45 saate kadar olan çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her b r saat fazla çalışma ç n ver lecek ücret normal çalışma ücret n n saat başına düşen m ktarının % 25 yükselt lmes yle öden r Gece Çalışması: En geç saat 20:00'de başlayarak en erken sabah 06:00'a kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren gece dönem nde yapılan çalışmalardır. İşç ler n gece çalışmaları 7,5 saat geçemez ve gece fazla çalışma yaptırılamaz. 13

16 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI İPUCU: Postası değ şt r lecek şç kes nt s z ve en az 11 saat d nlend r lmeden d ğer postada çalıştırılamaz Postalar hakl nde çalışma: Gece ve gündüz şlet len ve nöbetleşe şç postaları kullanılan şlerde, b r çalışma haftası gece çalıştırılan şç ler n, ondan sonra gelen k nc çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suret yle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında k haftalık nöbetleşme esası da uygulanab l r Telafi çalışması: Zorunlu nedenlerle ş n durması, çeş tl nedenlerle şyer n n tat l ed lmes vb. nedenlerle şyer nde normal çalışma süreler n n altında çalışılması, şç n n taleb yle kend s ne z n ver lmes haller nde çalışılmayan süreler ç n k ay ç nde yapılan çalışmalardır. Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süres n aşmamak koşuluyla günde üç saatten fazla olamaz, yasal ve sözleşmeye dayalı tat l günler nde telafi çalışması yaptırılamaz. İPUCU: Telafi çalışması, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. Bu çalışma ç n şç n n onayı aranmaz Olağanüstü hallerde çalışma: Tab afet ve tehl kel salgın hastalıklar neden yle olağanüstü hal lan ed len bölgelerde, gerekl görülen hallerde gündüz ve gece çalışmalarında günlük ş saatler şler n n tel ğ ne ve ht yaç dereces ne göre arttırılab l r Ara d nlenmeler : Günlük çalışma süres ç nde şç ye d nlenmes ve yemek çmek g b ht yaçlarını g dereb lmes ç n ver len d nlenme süreler d r. Ara d nlenmes süreler günlük çalışma süreler ne bağlanmıştır: 4 saat veya daha kısa sürel şlerde 15 dak ka 4 7,5 saate kadar 30 dak ka 7,5 saatten fazla sürel şlerde 1 saat ara d nlenme ver l r. Bu d nlenme süreler en az olup aralıksız ver l r. Ara d nlenme, b r ş yer nde şç lere aynı veya değ ş k saatlerde kullandırılab l r. İPUCU: Çalışılmayan hafta sonu tat l günü ç n şveren tarafından b r ş karşılığı olmaksızın o günün ücret tam olarak öden r. 14

17 2.3. İz nler Anayasa, d nlenmen n çalışanların hakkı oluğunu fade etm ş ve bununla lg l olarak, ücretl hafta ve bayram tat l le yıllık ücretl z n haklarının ve şartlarının kanunla düzenlenmes n öngörmüştür Hafta Tat l : İşyerler n n haftada b r gün tat l yapmaları zorunlu olup haftada altı günden fazla çalıştırmakta yasak ed lm şt r. Sürekl çalışma zorunluluğu bulunan şyerler nde pazar günü tat l yapmamaları, haftanın başka b r günü yapmaları olanağı ver l r Ulusal Bayram ve Genel Tat ller: Tat l günler ve zamanları şöyled r: 23 N san Ulusal Egemenl k ve Çocuk Bayramı 19 Mayıs Atatürk'ü Anma ve Gençl k ve Spor Bayramı 30 Ağustos Zafer Bayramı 29 Ek m Cumhur yet Bayramı Ramazan Bayramı 3,5 gün Kurban Bayramı 4,5 gün Yılbaşı 1 Ocak günü Emek ve Dayanışma Günü 1 Mayıs İPUCU: Ulusal bayram ve genel tat l günler olarak kabul ed len günlerde şç ler n çalışmamaları hal nde, b r ş karşılığı olmaksızın o güne a t ücretler tam olarak, tat l yapmayarak çalışırsa, ayrıca çalışılan her gün ç n ek b r günlük ücret öden r Yıllık Ücretl İz n: İşyer nde şe başladığı günden t baren, deneme süres de ç nde olmak üzere, en az b r yıl çalışmış olan şç lere yıllık ücretl z n ver l r. Yıllık ücretl z n ş günü olarak ver l r. Yıllık z n süres ne rastlayan; hafta tat l ve ulusal bayram ve genel tat l günler z n süres ne lave ed l r. İşç, her h zmet yılına karşılık yıllık zn n gelecek h zmet yılı ç nde kullanır. Çalışma süres ne bağlı olarak asgar ücretl z n süres ; 1-5 yıl (5. yıl dâh l) 14 gün 5-15 yıl 20 gün 15 yıl ya da üzer 26 gündür. 15

18 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI İPUCU: İş sözleşmes n n devamı boyunca, z n kullandırılması yer ne ücret n n ödenmes yasal değ ld r. İşç n n bu yolda stekler de yasaya uygun olmadığı ç n, geçerl değ ld r. İş sözleşmes n n, herhang b r nedenle sona ermes hal nde şç n n hak kazanıp da kullanmadığı yıllık z n süreler ne a t ücret, sözleşmen n sona erd ğ tar htek ücret üzer nden kend s ne veya hak sah pler ne öden r. İşç hak ett ğ yıllık ücretl zn n, şverene b ld r r. İşveren şç n n yıllık z n taleb n, şyer gerekler le b rl kte değerlend r r. İz n süreler, tarafların anlaşması le b r bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler hâl nde kullanılab l r. İşveren, yıllık ücretl zn n kullanan her şç ye, yıllık z n dönem ne l şk n ücret n lg l şç n n z ne başlamasından önce peş n olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Yıllık ücretl zn n kullanmakta olan şç n n z n süres ç nde ücret karşılığı b r şte çalıştığı anlaşılırsa, bu z n süres ç nde kend s ne ödenen ücret şveren tarafından ger alınab l r Ücretl mazeret z nler : İşç ye; evlenmes veya evlat ed nmes ya da ana veya babasının, eş n n, kardeş n n, çocuğunun ölümü hâl nde üç gün, eş n n doğum yapması hâl nde se beş gün ücretl z n ver l r. Hek m raporu le ver len hastalık d nlenme z nler le kadın şç lere ham lel k süres nce per yod k kontroller ç n ver len z nler, doğum önces ve sonrası ver len 16 haftalık (çoğul gebel kte 20 haftalık) z n ve b r yıl boyunca günde 1,5 saat ver len süt z nler de bu kapsamdadır Ücrets z mazeret z nler : Doğum yapan kadının 16 haftalık z n b t m nde yazılı talepte bulunması hal nde şveren 6 aya kadar ücrets z z n vermek durumundadır. Evlat ed nenlere ver len z nler de bu kapsamdadır. Yıllık zn n ş yer n n bulunduğu yerden başka b r yerde geç recek şç, belgelemek koşuluyla yolda geçecek süreler karşılamak üzere z n sterse, şveren toplam dört güne kadar ücrets z z n vermek zorundadır. Doğumda veya doğum sonrasında annen n ölümü hâl nde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat ed nen eşlerden b r ne veya evlat ed nene çocuğun a leye fi len tesl m ed ld ğ tar hten t baren sek z hafta analık hâl zn kullandırılır. Kullanılan doğum sonrası analık hâl zn n n b t m nden t baren çocuğunun bakımı ve yet şt r lmes amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın şç le üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat ed nen kadın veya erkek şç lere 16

19 stekler hâl nde b r nc doğumda altmış gün, k nc doğumda yüz y rm gün, sonrak doğumlarda se yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süres n n yarısı kadar ücrets z z n ver l r. Çoğul doğum hâl nde bu sürelere otuzar gün eklen r. Çocuğun engell doğması hâl nde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır Ücret, Fazla Çalışma ve Ek Menfaatler Ücret, b r k mseye b r ş karşılığında şveren veya üçüncü k ş ler tarafından sağlanan ve para le ödenen tutardır. Gen ş anlamda ücret ya da g yd r lm ş ücret, şç ye para olarak ödenen ve para le ölçülmes mümkün yardımları (ulaşım y yecek, g yecek yardımı vb. sosyal yardımlar) kapsayan ücrett r. İş Kanunu le c ns yet neden yle ücret ayrımcılığı yapılamayacağına l şk n yasal düzenleme gen şlet lerek, aynı ve eş t değerde ş yapan şç lere ödenen ücretler arasında, c ns yet, d l, ırk, s yasal düşünce, felsefe nanç, d n, mezhep ve benzer nedenlerle farklılık olamayacağı düzenlenm şt r. Bu çevrede ücret n görünümler aşağıdak g b d r: Çıplak ücret: Ek menfaatler olmadan şç ye emeğ karşılığı ver len ücrett r. G yd r lm ş ücret: Çıplak ücret n dışındak ek menfaatler (pr m, kram ye, sosyal yardım vb.) de katınca ortaya çıkan ücrett r. Brüt ücret: Ücret n s gorta ve verg kes nt ler yapılmamış hâl d r. Net ücret: İşç n n ele geçen paradır. 17

20 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI Ücret n m ktarı konusunda kural olarak sözleşme serbestîs geçerl d r. Alt sınırı asgar ücrett r. Yukarı sınır yoktur. Normal ücrete fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmanın ücretler de eklen r. İPUCU: Türk ye genel nde çalıştırdıkları şç sayısının en az 5 olması hal nde şverenler, çalıştırdıkları şç ye o ay ç nde yapacakları her türlü ödemey, bankalar aracılığıyla ödemekle yükümlüdür. İş Kanunu'nda çalışanlara ücret dışında ve sosyal yardım n tel ğ nde (yol, yemek, kram ye ve benzer ) ödeme yapılmasına l şk n b r düzenleme olmayıp, taraflar aralarında kararlaştırab l rler. Başlıca ek menfaat türler aşağıda bel rt lm şt r. Pr m: İşç n n b reysel olarak veya grup ç nde üstün çaba göstererek başarılı b r şek lde yapmış olduğu ş ödüllend rmek ç n kend s ne ödenen ek ücrett r. İkram ye: Asıl ücrete ek olarak bazı ves lelerle (bayram, yılbaşı, ş yılının sona ermes vb.) ver len özel b r ücrett r. Sosyal yardımlar : Yol, yemek, yakacak, çocuk, a le yardımı g b yardımlardır. Sosyal yardımlar para le ödeneb leceğ g b aynen de yapılab l r. İPUCU: Ücret bordrolarında normal çalışma ücret, genel tat l ücret, hafta tat l ücret ve ek ödemeler yer almalıdır. İşç çalışmasının karşılığı ücret bordrolarında tam olarak görünüyorsa bordroyu mzalamasında sakınca yoktur. Ancak kend s ne ödenmeyen b rtakım hakların tahakkuk ett r ld ğ n gördüğü halde ücret bordrosunu mzalıyor se b lahare haklarını almadığını ler süremez. Bu durumda şç n n maaş bordrosuna, tüm alacak haklarım saklıdır tarzında şerh düşmes öner l r. Ücret, pr m, kram ye ve bu n tel ktek her çeş t st hkak kural olarak, Türk parası le şyer nde veya özel olarak açılan b r banka hesabına öden r. Ücret en geç ayda b r öden r. İş / toplu ş sözleşmeler le ödeme süres b r haftaya kadar nd r leb l r. Ücret alacaklarında zaman aşımı süres 5 yıldır. İşç n n ücret yönünden korunmasının başında şç n n temel ht yaçlarının karşılanması ç n gerekl asgar ücret düzey n n bel rlenmes ve bu ücret n altında ücret ödenmes n n yasaklanması gelmekted r. 18

21 İPUCU: Asgar ücretl şç n n el ne geçecek net ücret, asgar ücret n net tutarına asgar geç m nd r m n n eklenmes yle bulunur. Asgar ücret Çalışma ve Sosyal Güvenl k Bakanlığınca b r kom syon aracılığı le en geç k yılda b r bel rlen r. Bütün şkolları ve şler ç n tek b r asgar ücret düzey bel rlen r. Asgar ücrette farklılık, sadece şç ler n 16 yaşını doldurmuş olup olmadıklarına göre get r lm şt r. Asgar ücret brüt olarak bel rlen r. İPUCU: İşveren tarafından ücretler aşağı nd r lmek stend ğ takd rde, ücrette nd r m çalışma koşullarında değ ş kl k anlamına gel r ve şç n n onayı olmadan, ücret nden herhang b r nd r m yapılamaz. İşç n n onayı olmadan, ücret nde b r nd r m yapılırsa, bu durum şç ye haklı olarak ş sözleşmes n fes h etme hakkı ver r ve kıdem tazm natına hak kazanır. İşveren tarafından tek taraflı olarak şç n n çalışma süres n n azaltılması veya şveren n herhang b r yasal yükümlülüğü neden yle ücretten nd r m yapılması mümkün değ ld r. İşveren toplu sözleşme veya h zmet sözleşmeler nde göster lm ş olan sebepler dışında şç ye ücret kes nt s cezası veremez. İşç ücretler nden bu yolda yapılacak kes nt ler b r ayda 2 gündel kten fazla olamaz. İşveren n ödeme güçlüğüne düştüğü hallere özgü olarak şç ler n ş l şk s nden kaynaklanan üç aylık ödenmeyen ücret alacaklarını karşılamak amacı le İşs zl k S gortası Fonu kapsamında ayrı b r Ücret Garant Fonu oluşturulmuştur. Ücret alacağı bulunan şç tarafından, son üç aylık ücret alacaklarının ödenmed ğ n gösteren sa r belge le b rl kte Türk ye İş Kurumu'na başvurması gerek r. Özell kle genel ekonom k kr zlerde ve zorlayıcı sebeplerle çalışma hayatında sıkça görülen, şç ler n ücrets z zne çıkarılması durumunda şç lere sınırlıda olsa b r gel r güvences sağlamak amacıyla kısa çalışma kavramı get r lm şt r. En az dört hafta ş n durması ve kısa çalışma haller nde şç lere çalıştırılmadıkları süre ç n şs zl k s gortasından kısa çalışma ödeneğ öden r. Kısa çalışma süres üç ayı aşamaz. Kamu makamları ve asıl şverenler, alt şverenler n şç ücretler n ödey p ödemed kler n kontrol etmekle ve ücret ödenmeyen şç ler n başvurusu üzer ne, bu ücretler alt şverenlere ödeyecekler hak ed şlerden doğrudan şç lere ödemekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, ücret alacaklarının üç aylık tutarı le sınırlıdır. İşyer nde kısa çalışma uygulamasına geç ş, haftalık çalışma süres n n en az üçte b r oranında düşmes ya da faal yet n tamamen ya da 19

22 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI kısmen 4 hafta süreyle durması hal nde söz konusu olab l r. Çalışma ve Sosyal Güvenl k Bakanlığı'nca, şveren n taleb n n uygunluğunun bel rlenmes hal nde, koşulları uyan şç ler çalıştırılmadıkları süre ç n şs zl k s gortasından kısa çalışma ödeneğ alırlar. İşç n n kısa çalışma ödeneğ ne hak kazanab lmes ç n, çalışma süreler ve şs zl k s gortası pr m ödeme gün sayısı bakımından şs zl k ödeneğ ne hak kazanma şartlarını yer ne get rmes gerek r. Kısa çalışma ödeneğ ; s gortalının son 12 aylık pr me esas kazançları d kkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60'ıdır. Bu şek lde hesaplanan kısa çalışma ödeneğ m ktarı, 16 yaşından büyük şç ler ç n uygulanan aylık asgar ücret n brüt tutarının % 150's n geçemez. Ücret ödeme borcunun yer ne get r lmemes hal nde şç n n hakları İş görme borcundan kaçınması: Ücret ödeme gününden t baren y rm gün ç nde zorunlu b r neden dışında ödenmeyen şç, ş görme borcunu yer ne get rmekten kaçınab l r. İşç ler n bu nedenle çalışmadıkları ç n ş sözleşmeler feshed lemeyecek ve yer ne yen şç alınamayacak veya bu şler başkalarına yaptırılamayacaktır. Ücret n ödenmes ndek gec kme zamanına fa z şlet lmes n steme hakkı: Gününde ödenmeyen ücretler ç n mevduata uygulanan en yüksek fa z oranı uygulanır. İş sözleşmes n derhal fes h hakkı: İşç ücret n almadığı veyahut ücret n eks k ve geç aldığı takd rde, şç n n ş sözleşmes n b ld r ms z feshetme hakkı bulunmaktadır. 3. İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE İŞ GÜVENCESİ 3.1. İş Sözleşmes ve Sona Ermes İşç le şveren arasındak hukuk l şk n n kaynağını ş sözleşmes oluşturur. Sözleşmeler, yasanın emred c hükümler ne kamu düzen ne, ahlaka ve adaba aykırı olamaz. Ayrıca taraflar sözleşme yapmaya eh l olmalı, sözleşmen n konusu da olanaksız olmamalıdır. Bu özell kler taşımayan sözleşmeler yok hükmünded r, yan baştan geçers zd r. 20

23 İPUCU: İş sözleşmes ek nde bulunan, şyer tal matları, personel yönetmel ğ g b şyer yönetmel kler, ş sözleşmes n tel ğ nded r ve şç n n bunlara uyması gerek r. İş sözleşmes n n okumadan mzalanmaması, mzalandıktan sonra da b r nüshasının şç de kalması gerek r. İş sözleşmes nde tereddüt duyulan konu varsa, konunun uzmanı k ş lere danışılarak, gerek rse düzelt lmes yoluna g d lmes uygun olur. Genel olarak ş sözleşmes n n yazılı yapılması esastır. Süres 1 yıl ve daha fazla olan bel rl sürel ş sözleşmeler, geç c ş l şk s sözleşmeler, çağrı üzer ne çalışma sözleşmes ve takım sözleşmes le oluşturulan ş sözleşmeler n n yazılı yapılması geçerl l k şartı olup, bu tür sözleşmeler yapıldığı dd a ed l yorsa, yazılı olarak spat zorunluluğu vardır. İş sözleşmes n n temel unsurları şunlardır: B r ş n görülmes İş n ücret karşılığında görülmes Karşılıklı borç yüklemes Devamlı b r sözleşme olması İş sözleşmeler fes h dışında aşağıdak şek llerde son bulur: Tarafların anlaşması: İş sözleşmes tarafları, sözleşmey anlaşma le her zaman sona erd reb l r. Sözleşmen n bel rl ya da bel rs z sürel yapılmış olmasının anlaşma le sözleşmey sona erd rmeye etk s yoktur. Ölüm: İşç n n ölümü le ortaya çıkar. Bu durumda m rasçılar kıdem tazm natı alırlar. İşveren n ölümünde sözleşme sona ermez m rasçılarına geçer. 21

24 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI Bel rl süren n b t m : Bel rl sürel ş n b tmes, ş n tamamlanması, bell b r olgunun ortaya çıkması g b koşullara bağlı olarak kend l ğ nden sona erer. Sözleşmede bel rt len süren n dolmasına karşın şç çalışmaya devam eder, şveren de buna ses çıkarmazsa sözleşme aynı süre fakat en çok b r yıl ç n yen lenm ş sayılır. Bel rs z sürel h zmet sözleşmeler, sözleşmey taraflardan b r n n bozması le sona erer. Bel rs z sürel h zmet sözleşmeler, b ld r ml veya b ld r ms z olarak feshed l r B ld r ml bozma (fesh hbar): Taraflardan b r, b r süre vererek sözleşmen n bozulduğunu karşı tarafa b ld rerek sözleşmey bozab l r. İş sözleşmeler, b ld r m n d ğer tarafa yapılmasından başlayarak; 6 aya kadar kıdeml olanlar ( ş altı aydan az sürmüşler) ç n 2 6 ayla 1.5 yıl arasında kıdeml olanlar 4 hafta sonra, 1.5 yıl 3 yıl arasında kıdeml olanlar 6 hafta sonra, 3 yıldan fazla kıdeml olanlar ç n 8 hafta sonra feshed lm ş sayılır. Bu hbar süreler asgar olup sözleşmelerle arttırılab l r. İhbar süres ne uyarak ş akd feshetme yükümlülüğü yalnızca şç n n fesh nde de söz konusudur. İşveren, hbar süres n n ücret n peş n ödeyerek ( hbar tazm natı) süren n b t m n beklemeks z n sözleşmey sona erd reb l r. İşveren şç y çalıştırmaya devam ederse günde k saat yen ş arama zn vermes gerek r. Bu z n süres ş saatler ç nde olacak ve şveren bundan dolayı herhang b r ücret kes nt s yapamaz. İş arama zn ç n ver lecek süre, günde k saatten az olamaz ve şç sterse ş arama z n saatler n b rleşt rerek toplu kullanab l r. İşveren, ş arama zn esnasında şç y çalıştırır se şç n n z n kullanarak b r çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete laveten, çalıştırdığı süren n ücret n % 100 zamlı öder. 22

25 B ld r ms z bozma (haklı neden le fes h): Fes h b ld r m n n b r süreye bağlanmadan yapılmasıdır. Taraflardan b r, haklı b r nedene dayanarak ve herhang b r b ld r m süres vermeden, h zmet sözleşmes n derhal sona erd rmes ne b ld r ms z bozma den r. İşveren açısından haklı nedenler ş kanununda: Sağlık nedenler, (derl toplu olmayan yaşantısı, hastalığının tedav ed lemeyecek n tel kte olması vb.) Ahlak ve y n yet kurallarına uymayan durumlar ( şç n n 3 ş günü veya 1 ayda toplam 5 ş günü şe gelmemes, küfürleşme, hırsızlık, c nsel tac z, şveren yanıltma, meslek sırlarını açıklama vb.) Zorlayıcı nedenler (deprem, sel, yangın vb.), İşç n n gözaltına alınması veya tutuklanması hal nde devamsızlığı olarak sayılmıştır. H zmet süres bell veya bel rs z olab l r. Fes h b ld r m nde bulunma hakkı olan taraf, bu hakkın ortaya çıktığını öğrend kten sonra 6 ş günü dolana kadar fes h hakkını kullanab l r. Bu sürede kullanmazsa hakkını kaybeder. Haklı nedenle fes h yetk s (İşveren n yetk s ) ş yer nde toplu ş sözleşmes varsa çoğu kez oluşturulan d s pl n kurulu kararı le uygulamaya koyulur. Ayrıca haklı neden (ahlak ve y n yet ç n) teşk l eden olayın vuku bulmasından t baren de en geç 1 yıl ç nde bu fesh n yapılması gerek r. İşveren n haklı nedenle ş akd n feshetmes hâl nde de şç haklı neden n bulunmadığı g b fesh n geçerl b r nedene dayanmadığı dd asıyla ş güvences davası açab l r. Sözleşme şç tarafından haklı nedenle feshed l rse şç n n kıdem tazm natı hakkı doğar. 23

26 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI 3.2. Fesh n Geçerl Sebebe Dayandırılması ve İş Güvences İPUCU: İşveren n b ld r m süres ne uyarak ya da uymayıp hbar tazm natı ödeyerek akd feshetmes, şç n n ş güvences ne l şk n dava açma hakkını ortadan kaldırmaz. Çalışma hakkını bütünley c b r hak olarak ş güvences hakkı söz konusudur. İş güvences s stem, ş sözleşmes n n şverence keyfi nedenlerle fesh n önlemeye yönel k yasal düzenlemeler çer r. İş güvences öncel kle, şç n n yaşamını sürdürmeye olanak veren ş l şk s n n korunmasına h zmet eder. İş güvences, ş sözleşmes n n şverence fesh n n geçerl b r nedene dayanması aks takd rde şç n n şe ade ed lmes n kapsayıcı hukuk b r güvenced r. İş güvences n n kapsamı; 30 veya daha fazla şç çalıştıran yerlerde ( şveren n aynı ş kolunda) b rden fazla şyer bulunması hal nde çalışan şç sayısı bu ş yerler nde çalışan toplam şç sayısına göre bel rlen r ve en az 6 ay çalışan şç lerle sınırlıdır. Bazı şveren vek ller de kapsam dışı tutulmuştur. Geçerl sebep, şç n n yeters zl ğ nden veya davranışlarından kaynaklanab leceğ g b şletmen n, şyer n n veya ş n gerekler nden de kaynaklanab l r. İş sözleşmes n sona erd reb lmek ç n geçerl sayılan nedenler şunlardır: İşç n n yeters zl ğ İşç n n davranışlarındak kusur ve özens zl k İşyer nde yen çalışma ve üret m yöntemler ne g d lecek olması İşyer n n bazı bölümler n n kapatılması İşle lg l teknoloj k değ ş kl klere g d lmes Sektörel olumsuzluklar neden le önlemler alınması İşyer n n ekonom k sıkıntıları Genel ekonom k sıkıntılar 24

27 Fes h b ld r m yazılı ve gerekçel olarak yapılmalıdır. Fes h b ld r m nde şç ye fes h neden yazılı olarak bel rt lmel d r. İşç n n ş sözleşmes davranışı veya ver m le lg l nedenlerden dolayı fesh ed lecekse mutlaka yazılı olarak savunması alınması gerek r. İş sözleşmes feshed len şç, fes h beyanında sebep göster lmed ğ nden ya da göster lm şse sebeb n geçerl olmadığını ler sürerek fes h b ld r m nden t baren 1 ay çers nde ş mahkemes nde fesh n geçers zl ğ ne l şk n b r dava açab l r. Davada fesh n geçerl sebebe dayandığının spat yükü şverene a tt r. Mahkeme fesh n geçers zl ğ ne karar verm şse kes nleşen kararın b ld r lmes nden t baren şç 10 gün ç nde şverene başvurarak şe başlatılması taleb nde bulunmak zorundadır. Bu talep karşısında şveren de 1 ay çers nde şç y şe başlatmak zorundadır. Mahkeme fesh n geçers zl ğ kararıyla b rl kte dava süres ne l şk n şç n n açıkta kaldığı en fazla 4 aylık ücret ne ve şveren şç y şe başlatmazsa ödeyeceğ tazm nata da hükmeder. Bu tazm natın m ktarı şç n n 4 la 8 aylık ücret tutarında b r paradır (hak m n takd r ne göre). Bu tazm nata ş güvences tazm natı den r. B r şç n n ş sözleşmes şveren tarafından fes h hakkının kötüye kullanılması şekl nde sona erd r lm şse hbar tazm natından ayrı olarak, hbar tazm natının 3 katı tutarında b r kötü n yet tazm natı da düzenlenm şt r İş Sözleşmes n n Sona Ermes n n Sonuçları İş sözleşmeler n n sona ermes nde, şç n n ücret le sözleşme ve yasadan doğan para ve parayla ölçülmes olanaklı hakların tam olarak ödenmes zorunludur. En az b r yıllık çalışma süres n dolduran şç n n ş sözleşmes n n kanunda sayılan nedenlerden b r yle son bulması hal nde, şverence şç ye ya da m rasçılarına yapılan ödemeye kıdem tazm natı den r. İşç ye şe başladığı tar hten t baren, her çalışılan yıl ç n şç n n son aldığı otuz günlük brüt ücret tutarınca kıdem tazm natı öden r. Kıdem tazm natına hak kazanmanın koşulları: İş Kanunlarına bağlı sürekl b r şte çalışan şç olmak H zmet sözleşmes n yasada öngören b ç mde sona erd rmek En az b r yıl çalışmış olmaktır. 25

28 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI İşç ş kend steğ le bırakıyorsa, ahlak ve y n yet kurallarına uyulmaması ve buna benzer nedenlerden ş sözleşmes feshed l rse veya bel rl sürel ş sözleşmeler nde sözleşmen n süres n n sona ermes hal nde kıdem tazm natı ödenmez. B r ş sözleşmes n n fesh hal nde çalışanların her türlü hakkının fes h tar h nde ödenmes esastır. İş sözleşmes n n fesh sonucunda oluşan hakların ödenmemes, gec kt r lmes hal nde yargı yoluna başvurulması mümkündür. Kıdem tazm natının süres nde ödenmemes hal nde, geçen süre ç n mevduata uygulanan en yüksek fa z uygulanır. Kamu kuruluşlarında alt şverenler tarafından çalıştırılan şç ler n kıdem tazm natları, lg l kamu kuruluşu tarafından öden r. İş nden ayrılan şç ye, şç n n steğ üzer ne şveren tarafından şç n n çalıştığı ş n çeş d n n ne olduğunu ve çalıştığı sürey gösteren b r çalışma belges ver lmes zorunludur. Devlet, şs zler n ş bulması ç n gerekl önlemler almak zorundadır. İşs zl k s gortası, şs zl ğ n meydana get rm ş olduğu tahr batı ortadan kaldırmaya yönel k, tazm n ed c önlemler n alınması ht yacından doğmuştur. İşs zl k s gortası pr me dayalı b r sosyal s gorta koludur. Dolayısıyla bu s gorta kolundan yararlanmanın önkoşulu, çalışırken şs z kalınmasıdır. İşs zl k S gortası Kanunu'na göre; s gortalının şs zl k ödeneğ nden yararlanab lmes ç n öncel kle h zmet akd n n ( ş sözleşmes n n) şç n n kusurundan veya kend steğ nden kaynaklanmayan b r nedenle fesh gerekmekted r. 26

29 Kısm sürel ş sözleşmes le çalışanlardan şs zl k s gortası pr m ödeyen steğe bağlı s gortalılar da koşulları taşımak şartıyla yararlanab l r. İşs zl k s gortasından yararlanmak ç n, pr m ödeme koşullarını sağlamış olmak gerek r. Son 3 yıl ç nde en az 600 gün pr m ödem ş olmak (son 120 günü kes nt s z) gerek r. İşs zl k ödeneğ ne hak kazananların, bu ödenekten faydalanmak üzere şten ayrılma b ld rges le b rl kte h zmet akd n n feshed ld ğ tar h zleyen günden t baren otuz gün ç nde Türk ye İş Kurumu'na doğrudan veya elektron k ortamda başvurması gerek r. Mücb r zorunlu sebepler dışında, başvuruda gec k len süre şs zl k ödeneğ almaya hak kazanılan toplam süreden düşülür. İPUCU: İşç ler çalışırken İş Kanunu'na göre ücret, çalışma süreler, tat l ve yıllık z n g b haklarının ver lmed ğ, şyer nde ayrımcılığa uğradıkları veya ş sağlığı ve güvenl ğ kurallarına uyulmadığı ve haklarını kullanamadıkları gerekçeler yle, şveren Çalışma ve Sosyal Güvenl k Bakanlığı'na (ÇSGB) ş kayet edeb l r. İşç ler, şten ayrıldıktan sonra da aynı gerekçelerle ÇSGB'ye başvurab l r. İşç ler ş sözleşmes n n sona ermes nden kaynaklı tazm nat haklarını alamadıkları durumlarda da ÇSGB'ye başvuruda bulunab l rler. İşyer n n bulunduğu İŞKUR İl müdürlükler ne veya ÇSGB İş Teft ş Kurulu'na (Ankara) şahsen veya posta yoluyla başvurab l rler. Ayrıca, nternet üzer nden Çalışma ve Sosyal Güvenl k İlet ş m Merkez ne (ALO 170) veya BİMER'e hbarda bulunab l rler. Bu başvurularda, ad, soyad ve let ş m adresler le spatlayıcı belge varsa eklenmes gerek r. İsm n n g zl tutulmasını steyenler bunu bel rtmel d rler. İşs zl k s gortasından yararlanab lmek ç n; Kend stek ve kusuru dışında şs z kalmak, H zmet akd n n fesh nden öncek son 120 gün ç nde pr m ödeyerek sürekl çalışmış olmak, Son üç yıl ç nde en az 600 gün süre le şs zl k s gortası pr m ödem ş olmak, H zmet akd n n fesh nden sonrak 30 gün ç nde en yakın İŞKUR b r m ne şahsen ya da elektron k ortamda başvurmak gerek r. Günlük şs zl k ödeneğ, s gortalının son dört aylık pr me esas kazançları d kkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde kırkıdır. Bu şek lde hesaplanan şs zl k ödeneğ m ktarı, 16 yaşından büyük şç ler ç n uygulanan aylık asgar ücret n brüt tutarının yüzde seksen n geçemez. 27

30 1. MODÜL İŞ KANUNU KATILIMCI EL KİTABI DEĞERLENDİRME SORULARI 1- Aşağıdak fadelerden hang s yanlıştır? a. İş kanunu, şverenler le b r ş sözleşmes ne dayanarak çalıştırılan şç ler n çalışma şartları ve çalışma ortamına l şk n hak ve sorumluluklarını düzenleyen kanundur. b. İş sözleşmes ne dayalı olarak ve şverene bağımlı olarak çalışan k ş ye patron den r. c. İşç çalıştıran gerçek veya tüzel k ş ye şveren den r. d. İşveren tarafından mal veya h zmet üretmek amacıyla madd olan veya olmayan unsurlar le şç n n b rl kte örgütlend ğ b r me şyer den r. 2- Aşağıdak fadelerden hang s şç n n yükümlülükler nden b r d r? a. Ücret ödeme b. İş İç n gerekl araçları verme c. İşç y koruma d. İşveren n em r ve tal matlarına uyma 3- İşyer nde tam sürel ş sözleşmes le yapılan emsal çalışmanın üçte k s oranına kadar yapılan çalışmalar aşağıdak lerden hang s d r? a. Bel rl sürel çalışma b. Kısm sürel çalışma c. Uzaktan çalışma d. Geç c l şk s le çalışma 4- İşyer nde haftalık 45 saat aşan çalışmalar aşağıdak lerden hang s d r? a. Normal çalışma b. Fazla çalışma c. Fazla sürelerle çalışma d. Telafi çalışması 5- İşyer nde 5-15 yıl çalışanlara kaç gün yıllık z n ver l r? a. 12 gün b. 14 gün c. 20 gün d. 26 gün 6- İşç n n b reysel olarak veya grup ç nde üstün çaba göstererek başarılı b r şek lde yapmış olduğu ş ödüllend rmek ç n kend s ne ödenen ek ücrete ne ad ver l r? a. Ücret b. Ek ücret c. Pr m d. İkram ye 28

31 7- Özell kle genel ekonom k kr zlerde ve zorlayıcı sebeplerle çalışma hayatında sıkça görülen, şç ler n ücrets z zne çıkarılması durumunda şç lere sınırlıda olsa b r gel r güvences sağlamak amacıyla get r len kavram aşağıdak lerden hang s d r? a. Kısa çalışma ödeneğ b. Ücret garant fonu c. İşs zl k ödeneğ d. Geç c ş göremezl k tazm natı 8- Fes h b ld r m n n b r süreye bağlanmadan yapılması aşağıdak lerden hang s d r? a. B ld r ml bozma b. B ld r ms z bozma c. Tarafların anlaşması d. Bel rl süren n b t m 9- Aşağıdak lerden hang s şveren tarafından ş akd n b ld r ml bozmada geçerl sebeplerden b r değ ld r? a. İşç n n yeters zl ğ b. İşç n n davranışlarındak kusur ve özens zl k c. İşyer n n bazı bölümler n n kapatılması d. İşç n n ayda b r gün şe 5 dak ka geç gelmes 10- Aşağıdak durumların hang s nde şç şs zl k s gortasından yararlanamaz? a. Kend stek ve kusuru dışında şs z kalmak b. İşç n n kend kusuru olmaksızın h zmet akd n n fesh nden öncek son 120 gün ç nde pr m ödeyerek sürekl çalışmış olmak c. H zmet akd n n fesh nden sonra yen b r şe başlamak d. İşç n n kend kusuru olmaksızın h zmet akd n n fesh nden sonrak 30 gün ç nde en yakın İŞKUR b r m ne şahsen ya da elektron k ortamda başvurmak 29