LİNUX. Dosyalar ve dizinler

Transkript

1 LİNUX Dosyalar ve dizinler

2 Dosya sistemi Linux işletim sisteminde de dosya ve dizinler diğer Unix türevi işletim sistemlerinde olduğu gibi hiyerarşik yapıya sahiptir. En üst düzeyde olan kök dizini olarak adlandırılan dizin, alt dizinleri içermektedir.

3 Dosya Tipleri ve Dosyaların Sınıflandırılması Her işletim sisteminde olduğu gibi Linux işletim sisteminde de dosyalar işletim sisteminin büyük bir kısmını oluşturmaktadır. İşletim sistemi de sistemin açılması sırasında bir dosyadan bilgi okunmaktadır. Linux ta bir dosyaya isim verirken tüm alfabetik karakterler, alt çizgi ( _ ), rakam, nokta, virgül kullanılabilmektedir. Dosya isminin uzunluğu 256 karakteri geçmemelidir. Ayrıca bir dosyanın büyüklüğü de 2 GB ile sınırlıdır. Linux işletim sisteminde çalıştırılabilir dosyaların belli bir uzantıya sahip olması gerekmemektedir.

4 Nokta (. ) karakterinin özel bir anlamı yoktur. Dosya adı içinde istediğiniz kadar nokta kullanabilirsiniz. Ancak, nokta ile başlayan dosya isimleri bir anlamda özeldir; adı nokta ile başlayan dosyalar yarı gizli dosyalardır. Özellikle belirtmedikçe, dosya isimleri listelerinde bu tür dosyaları göremezsiniz. Dosya isimlerinde büyük harf-küçük harf ayırımı VARDIR. Maya.Mektup ve MAYA.MEKTUP tamamen farklı dosya isimleridir. Bir kaç örnek vermek gerekirse : maya.mektuplar a1 1a 1-a muhasebe_1995_mizan Sinanin.Muhasebe.Programi.login.eski lotus.exe prog1.com Dosya isimleriyle, dosyaların program olup olmaması arasında bir ilişki yoktur. Örneğin, lotus.exe isimli bir dosyanın, bir program dosyası olması gerekmez. Bir dosyanın program dosyası olup olmadığını isminden anlayamazsınız.

5 Dizin Hiyerarşisi Dosya sistemi, işletim sisteminin dosyaları diskte belli bir düzen içerisinde kullandığı yapılara verilen addır. Linux sistemlerde Unix türevi olduğundan Unix gibi "Tekil Hiyerarşik Klasör Yapısı"nı benimsemiştir. Bu düzende tüm dosya ve dizinler tek bir kök dizin altında hiyerarşik olarak toplanmıştır. En üstteki bu kök dizine / simgesi ile ifade edilen root klasörü deniyor. Linux, / (root) klasöründen başlayarak, boot işlemindeki önem sırasına göre klasörleri dizer. Windowstaki \ (ters slash) işareti yerine, neden / (slash) işareti kullanıldığını merak edebilirsiniz; bu Linux'un Unix geleneğini takip etmesindendir.

6 Dizin Hiyerarşisi Bir dizin ya da dosyanın, sistemdeki konumu, o dosya/dizinin yolu ile belirtilir. Yol, kök dizininden itibaren, o dosya/dizine ulaşmak için geçilmesi gereken dizinlerin / işaretiyle birleştirilerek ardışık bir şekilde yazılmasıyla elde edilen ifadedir. Örneğin /home/egitim yolu, kök dizinindeki, home isimli dizin içindeki egitim dizininin konumunu belirtir. Bu ifadede en baştaki / kök dizinini belirtmektedir. Sistemdeki her şey bir dosyadır, Buna sistemdeki aygıtlar, donanım kaynakları hatta hafızada çalışan programlar da dahildir. Linux çekirdeği örneğin bir ethernet kartına ulaşmak istediğinde /dev/eth0 dosyasına okuma yazma yapar veya bir sabit disk bölümü için /dev/sda1 dosyasını kullanır. /dev Dizini altında aygıtlar /proc dizini altında sistem kaynakları ile ilgili dosyalar bulunur. Ancak bu tür dosyalar sistem açıldığında oluşturulan ve kapandığında kaybolan dosyalardır ve sadece sistem programları tarafından erişilebilir.

7

8 Kök dizini altında bulunan dizinlerden ve işlevleri: /bin: Genel kullanıcıların kullanabileceği komutlara ait dosyaların bulunduğu dizin. /sbin: Sadece root kullanıcısının kullanabileceği komutlara ait dosyaların bulunduğu dizin. /boot: Sistem açılışında kullanılan dosyaların bulunduğu dizin. /dev: Aygıtlar ve disk bölümlerine ait dosyaların bulunduğu dizin. /etc: Sistem yapılandırma dosyalarının bulunduğu dizin. /home: Sistemdeki kullanıcıların ev dizinidir. /lib: Programların ihtiyacı olan kütüphane dosyalarının bulunduğu dizin. /mnt: Otomatik olarak bağlanan aygıtlarla ilgili dosyalarının bulunduğu dizin. /proc: Sistem süreçlerinin bilgisinin bulunduğu sanal dosya sisteminin dosyalarının bulunduğu dizin. /root: Sistemdeki en yetkili root kullanıcısının kişisel dizinidir. /usr: Tüm kullanıcılarca paylaşılan verileri içeren dizin. /var: Log dosyaları ve web sunucu yazılımına ait dosyalarının bulunduğu dizin. /tmp: Herkesin kullanabildiği, genellikle geçici dosyaların bulunduğu dizin.

9 Bağlama ve Ayırma Kavramları Bir dosya sistemini/aygıtı erişilebilir kılmak için yapılması gereken işleme bağlamak (İng. mount) denir. Bağlama işlemi yapıldıktan sonra, bağlanan aygıta, bağlama noktası adı verilen bir dizinden erişilebilir. Bağlama noktası, olarak sistemde herhangi bir dizin seçilebilir fakat birazdan bahsedeceğimiz üzere, ön tanımlı bağlama noktaları /mnt'de bulunur. Bilgisayarınızı kapattığınız zaman sisteminize bağlı tüm aygıtlar otomatik olarak ayrılır. Eğer bilgisayarınızı doğrudan mesela fişi çekerek kapatırsanız, ayırma işlemi sırasında kaydedilecek olan bazı değişiklikler kaydedilemez, bu da sisteminizde birtakım hasarlara yol açabilir. Bu yüzden her zaman böyle durumlardan kaçının. Ayırma (ing. unmount) kavramı da adı üstünde, bir sistemi/aygıtı sistemden ayırmak için kullanılır. Ayrılma sırasında, ayrılan aygıta, yapılan birtakım değişiklikler kaydedilir.

10

11 Dosya ve dizinlerde izinler

12 Linux ta KONSOL Terminal ya da uç birim olarak da isimlendirilen konsol, sistem üzerinde çeşitli komutlar vererek işlemler yapmanızı sağlayan, çıktılarını size sunan bir ara birimdir. Konsolu açmak için; Pardus > Uygulamalar > Sistem > Uçbirim (Konsole) yolu takip edilerek, Alt + F2 yapıp açılan kutucuğa konsole yazılarak, Dolphin de herhangi bir dizin içindeyken F4 tuşuna basılarak Konsole uçbirimi açılabilir.

13 Yetkili Kullanıcı (Root) Hakları Elde Etmek Windows'taki yetkili kullanıcı Administrator'un Linux'taki karşılığı, Root kullanıcısıdır. Windows'ta normal kullanıcıların yapabildiği pek çok işlem Linux'ta root parolası girme şartına bağlanmıştır. Linux'ta root yetkisine sahip olmadan çeşitli sistem dosyalarını değiştiremezsiniz, silemezsiniz. Linux'daki bu sıkı tutum sayesinde sisteme zarar vermek isteyen zararlı yazılımlar yetki engelini aşamazlar. Bu engeli aşamayan zararlı yazılımlar dizinlerde yayılamazlar, bir faaliyet gösteremezler. Şimdi kendi kendinize sorabilirsiniz: "Acaba ben root kullanıcısı mıyım? Değilsem nasıl root kullanıcısı olabilirim?" diye. Bilgisayarınızın tek kullanıcısı siz olsanız dahi root kullanıcısı siz değilsinizdir. Root kullanıcısı: Kullanıcı adı; root olan ve kullanıcı şifresi; root şifresi olan özel bir kullanıcıdır. Sistemi root kullanıcısı olarak açmanın hiç bir gereği olmadığı gibi bu durum sistemde güvenlik açığına da neden olabilmektedir. Bu yüzden Pardus'da, root kullanıcısı olarak oturum açmak öntanımlı olarak engellenmiştir. Peki, root kullanıcısı olarak oturum açamıyorsam nasıl root hakları elde edeceğim? Eğer root şifresini biliyorsanız istediğiniz her an root yetkileri elde edebilirsiniz. Bunun yolu: pardus uygulamalar sistem root terminal

14 Dizindeki dosyaları listeleme ls ls -l Bir dizindeki dosyaları listeler ayrıntılı listeler ls -a normalde görülmeyen dosya ve dizinlerde görülür. ls -la gizli dosyalar dahil tüm dosyaları listeler

15 Linux Dosya İzinleri 1: Dosya yada dizinle ilgili güvenlik bilgileri 2: O dosya yada dizine bağlantı sayısı 3: Dosyanın sahibi olan kullanıcı 4: Sahibi olan grup adı 5: Byte cinsinden boyutu 6: Düzenlediği tarihi 7: Dosya adı 15

16 İzinler d rwx r-x r-x dizin-dosya dosyanın sahibinin hakları grubun hakları Diğer kullanıcıların hakları İZİNLER r =read(okuma) w =write(yazma) x =execute(çalıştırma) - =izin yok 16

17

18 İzinler Dosya Tipini belirten bölüm ls çıktısında dört kısımdan oluşmaktadır. 1) Dosya tipini belirten kısım: Normal dosyalarda - işareti görülmektedir. Dizinlerde d işareti görülmektedir. Karakter bazında işlem yapan aygıt sürücüleri için c gözükmektedir. Bit bazında işlem yapan aygıt sürücüleri için b gözükmektedir. Başka bir dosyayı işaret eden linkler için l işareti gösterilir. 18

19 İzinler Dosya sahibinin haklarını belirten bölüm Bu kısımda dosya sahibinin hakları tanımlanır. Grubunu haklarını belirten bölüm Bu kısımda dosya sahibinin dahil olduğu grubun hakları yer alır. Diğer kullanıcı hakları: Sistemde bulunan diğer kullanıcıların dosya üzerindeki hakları yer alır. Erişim hakları, Linux dosya sistemi güvenliğinin belkemiğini oluşturur. Her dosyaya ayrı verilebilen erişim izinleri sayesinde çok daha rahat bir sistem yönetimi gerçekleştirilebilir. Bu, konuya sadece sistem görevlisi tarafından yaklaşıldığı zaman çıkartılabilecek bir sonuçtur. 19

20 Dosya izinleri Kullanıcılar dosya üzerinde 3 farklı işlem yapabilmektedir. Okuma(r - read), Yazma (w- write ), Çalıştırma (x -execute). Dizin için çalıştırma hakkı demek o dizine geçip geçememek demektir. İzinlerin değiştirilmesi amacıyla chmod komutu kullanılmaktadır. 20

21 Linux Dosya İzinleri r : Okuma yetkisi, ( read access ) w : Yazma yetkisi, ( write access) x : Dosya bir program dosyası ise, programı çalıştırma yetkisini gösterir. ( execute access) ) 21

22 Linux dosya izinleri İzinler 3 farklı grubun dosya üzerinde 3 farklı işlevden hangilerini yapabileceklerini belirtir. Her grup tek başına ele alınıp izinlerin değerleri toplanarak sayısal değerler elde edilir. -rw-r--r-- iznini ele alalım : Dosyanın sahibinin hakları: rw- Verilen haklar için 1, verilmeyen haklar için 0 konularak izinin 2 li düzendeki görüntüsü elde edilir. rw li tabandaki sayı 10 luk tabana çevrilerek izinin sayısal değeri elde edilir. 110 = 6 Grubun hakları:r = 4 Diğer kullanıcıların hakları:r = 4 rw-r--r = 644 r-x=5 22

23 İzinler Örnek-1 23

24 İzinler Örnek-2 24

25 rwx=111=7, rw- =110=6 r-x =101=5 R-- =100=4 -wx =011=3 -w- =010=2 --x =001=1 --- =000=0

26 chmod ile yetki değiştirme Dosya ve dizinlerin izinleri sahipleri tarafından değiştirilebilmektedir. İzinlerin değiştirilmesi amacıyla chmod komutu kullanılmaktadır. Chmod komutu 2 farklı şekilde çalıştırılabilmektedir : Yeni izinin sayısal değerinin verilmesi ile Yapılacak değişiklik sembolik olarak verilmesi ile

27 chmod sayısal kullanım örnekleri chmod 740 dosya_ismi rwx r Kullanıcıya ait yetkiler Gruba ait yetkiler Diğer kullanıcılara yetkiler Oku, Yaz, Çalıştır Oku Hiçbiri 27

28 chmod ile yetki değiştirme (sembolik ) chmod semboller dosya_ismi u : dosyanın sahibi (user) g : dosyanın sahibiyle aynı grupta olanlar (group) o : diğer kullanıcılar (others) a : herkes (all ) + : yetki ekleme = : yetki eşitleme - : yetki çıkarma r : okuma yetkisi (read) w : yazma yetkisi (write) x : Çalıştırma (execute) 28

29 chmod sembolik kullanım örnekleri Herkese okuma hakkı vermek, chmod a+r dosya_ismi Dosyanın sahibine tüm hakları vermek, chmod u+rwx dosya_ismi Diğer kullanıcıların yazma ve çalıştırma haklarını kaldırmak, chmod o-wx dosya_ismi Dosyanın sahibine tüm haklar, gruba okuma, diğer kullanıcılara okuma hakları vermek chmod u+rwx, g+r, o+r dosya_ismi 29

30 Bir dosyanın sahibini sadece sistemdeki root kullanıcı değiştirebilme yetkisine sahiptir. Dosyanın sahibini değiştirmek için kullanılan chown komutunun temel yapısı aşağıdaki gibidir : chown kullanıcı_ismi dosya_ismi Dosyanın sadece grubu değiştirilmek istendiğinde chgrp komutu kullanılmaktadır. Bu komutun temel yapısı aşağıdaki gibidir : chgrp grup_ismi dosya_ismi