Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulamaları

Transkript

1 Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulamaları Leman ŞENTURAN*, Ükke KARABACAK**, Şule ECEVİT ALPAR***, Necmiye SABUNCU**** ÖZET Amaç: Subkutan enjeksiyonlarda yapılacak ilaca göre, uygulama tekniğinde bazı değişiklikler söz konusudur. Kullanıma hazır enjektörlerle subkutan yolla heparin uygulama sırasında genel uygulamadan farklı olarak yapılması gereken önemli noktalar bulunmaktadır. Çalışma, hemşirelerin kullanıma hazır enjektörlerle subkütan yolla heparin uygulama yöntemlerini belirlemek ve uygulamalarının sonuçlarını incelemek amacıyla yapıldı. Gereç-Yöntem: Tanımlayıcı olarak gerçekleştirilen araştırmanın örneklemini, İstanbul ilinde bir üniversite hastanesi ile iki özel hastanede çalışan, araştırmaya katılmayı kabul eden 6 hemşire oluşturdu. Verilerin toplanmasında, araştırmacılar tarafından literatür ve klinik uygulamada karşılaşılan sorunlar doğrultusunda hazırlanan soru formu kullanıldı. Verilerin çözümlenmesinde yüzdelik dağılımlar ve ki kare testi uygulandı. Bulgular: Hemşirelerin % 9 unun (n=11) kullanıma hazır enjektörlerle subkutan yolla heparin uygulama konusunda herhangi bir eğitim/bilgi almadıkları; % 33. sinin (n=8) kullanım klavuzunu okumadığı; %6.6 sının (n=14) uygulama bölgesi olarak yalnızca üst kolun dış yanını tercih ettiklerini belirlendi. Enjektörde bulunan hava çıkartılarak, uygulama süresince dokuyu kavrama sürdürülmeden ve ilacı vermeden önce doku aspire edilerek subkütan yolla heparin uygulanan hastalarda, uygulama bölgesinde hematom görülme oranının anlamlı derecede yüksek olduğu saptandı (p<.1). Sonuç: Çalışma kapsamındaki hemşirelerin kullanıma hazır enjektörlerle yaptıkları subkutan heparin enjeksiyonlarında, kullanım kılavuzu okuma oranlarının düşüktü. Kullanım kılavuzlarının önerileri doğrultusunda uygulama yapan hemşirelerin, hastalarında, daha az ekimoz/hematoma rastladıklarını ifade ettikleri belirlendi. Anahtar Kelimeler: Subkutan enjeksiyon, heparin uygulama, kullanıma hazır enjektörler. ABSTRACT Nurses Use Of Prefilled Syringes For Subcutaneous Heparin Administration Objectives: There are some changes in the administration technique for subcutaneuos injection according to the medication that will be given. During subcutaneous heparin administration with prepared syringes there are important points that need to be done differently from general administration. This study was done for the purpose of determining nurses' methods of subcutaneous heparin administration with prepared syringes and examining the outcomes of administration. Instrument-Method: The sample for this descriptive research was comprised of 6 nurses who agreed to participate and worked at one university and two private hospitals in Istanbul province. A questionnaire prepared by the researchers according to problems described in the literature and observed in clinical practice was used for data collection. Percentage distribution and Chi square test were used in the data analysis. *Yrd. Doç. Dr. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Yüksekokulu Ebelik Bölümü **Yard.Doç.Dr. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Hemşirelik Esasları ABD *** Prof..Dr. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Hemşirelik Esasları ABD ****Prof..Dr. Haliç Üniversitesi. Hemşirelik Yüksekokulu

2 Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan 31 Findings: It was determined that 9% of the nurses (n=11) had not received any education/information on subcutaneous heparin administration with prepared syringes; 33.% (n=8) had not read the administration guidelines; 6.6% (n=14) preferred to use only the upper outer surface of the arm for administration. It was determined that patients who were administered subcutaneous heparin after the air in the syringe had been expelled, without pinching up tissue at the site of administration, and after aspirating before administering the medication had a higher incidence of hematoma at a statistically significant level (p<.1). Results: A low percentage of nurses included in the study had read the administration guidelines for subcutaneous heparin administration with prepared syringes. There was less ecchymosis/hematoma formation in patients whose nurses administered according to the recommendations in the administration guidelines. Key Words: Subcutaneous injections, Heparin, Prefilled syringe GİRİŞ Hemşirenin uygulayıcı rolü içinde hastanın tedavisinde yer alan ilaçları uygulaması, temel işlevlerinden biridir. Hemşireden beklenen, ilaçları temel ilkeler doğrultusunda uygun tekniği kullanarak ve gereken önlemleri alarak, en doğru biçimde verebilmesidir (Craven 3, Potter 1997, Ulusoy 199, Gümüş 1). Parenteral olarak ilaç uygulama yollarından biri olan Subkutan (SC) enjeksiyonlar, genellikle aşı, insülin, hormon ve heparin türündeki ilaçların verilmesinde kullanılır (Kuzu 1999, Timby 1989, Elkin, İnanç 1994). Subkutan enjeksiyon uygulamalarından sonra genellikle enjeksiyon tekniğine bağlı olarak ekimoz, hematom ve ağrı gibi problemler ortaya çıkabilmektedir (Kuzu 1999, Küçükgüçlü 1). Subkutan enjeksiyon uygulamalarında, verilecek olan ilaca göre ilacın emilimi ve oluşabilecek komplikasyonların önlenebilmesi amacıyla, uygulama tekniğinde bazı değişikliklerin olması gerekir (Craven 3, Potter 1997, Ulusoy 199, Taylor 1993, McCann ). Özellikle ardarda yapılan heparin enjeksiyonlarından sonra uygulama bölgesinde görülen ekimoz/hematomun oluşmasını engellemek için uygulama tekniğinde önerilen ve yapılması istenen değişiklikler daha da önem kazanmaktadır. (Craven 3, Küçükgüçlü 1). Günümüzde artan teknolojik gelişmelerin sonucunda subkütan olarak verilecek heparinler enjektörler içinde ayarlanmış dozlarla kullanıma sunulmaktadır. Literatür doğrultusunda araştırma sorularımız şunlardır; Kullanıma hazır enjektörlerle SC. heparin uygulamasında subkütan dokuya ilişkin tüm bölgeler dönüşümlü olarak kullanılıyor mu? En çok hangi bölge tercih ediliyor? Enjektördeki hava uygulama öncesi çıkartılıyor mu yoksa uygulama sırasında hastaya enjekte ediliyor mu? Hava enjekte edilmediği zaman ekimoz daha sık görülüyor mu? Subkütan doku sadece iğnenin girişi sırasında kavranıp, ilaç verilirken bırakılıyor mu, enjeksiyon süresince kavranmaya devam ediliyor mu? Subkütan dokuya girildikten sonra ilacı enjekte etmeden önce doku aspire ediliyor mu? İlaç kullanım klavuzları okunuyor mu? AMAÇ Çalışmanın amacı, hemşirelerin kullanıma hazır enjektörlerle subkütan yolla heparin uygulama yöntemlerini belirlemek ve uygulamalarının sonuçlarını incelemektir.

3 3 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:.8 GEREÇ-YÖNTEM Araştırma tanımlayıcı bir çalışma olup, 1 Ocak - 3 Nisan tarihlerinde gerçekleştirildi. Evrenini İstanbul ilinde yataklı tedavi kurumlarında çalışan hemşireler, örneklemini ise bir üniversite hastanesi ile iki özel hastanede çalışan 6 hemşire oluşturdu. Hemşirelerin çalıştıkları kliniklerde kullanıma hazır enjektörlerle subkutan yolla heparin uyguluyor olmaları örneklem seçiminde kriter olarak belirlendi. Araştırma için kurumlardan gereken yazılı izinler alındı. Hemşirelerin gönüllü katılımı için sözel onamları sağlandı. Verilerin toplanmasında, araştırmacılar tarafından konu ile ilgili klinik uygulamalar sırasında karşılaşılan sorunlar ve literatür bilgisi doğrultusunda hazırlanmış, açık uçlu ve çoktan seçmeli soruları içeren bir soru formu kullanıldı. Soru formunda hemşirelerin tanıtıcı özellikleri ve kullanıma hazır enjektörlerle subkutan yolla heparin uygulama biçimlerine ve ne bildiklerine yönelik sorulara yer verildi. Bu sorular literatürde yer alan prosedürler ve uygulama önerilerini kapsayan bölge seçimi, antiseptik kullanımı, bölge değiştirme, enjektördeki havanın çıkarılması, dokunun kavranması durumu, kullanım klavuzlarının okunması ve görülen komplikasyonlar hakkındaki bilgilerden derlendi. Hemşirelerin sorulara verdikleri yanıtlar ve ifadeleri değerlendirildi. Pilot çalışma için 3 hemşire ile çalışılarak, soru formu üzerinde gereken düzeltmeler yapıldı. Veriler istatistiksel yöntemlerden yüzdelik dağılımlar ve ki kare testi kullanılarak çözümlendi. BULGULAR Tablo 1: Hemşirelerin Tanıtıcı Özellikleri ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadelerinin Dağılımı (N=6) Tanıtıcı Özellikler ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadeler N % Kurumlar Özel Hastane Üniversite Hastanesi Yaş ve üzeri Çalışma Yılı ve üzeri SML/Önlisans 9 3. Eğitim Seviyesi Lisans Yükseklisans/Doktora 1.9 Çalışılan Klinik Dahili Birimler Cerrahi Birimler 7.3

4 Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan 33 Yoğun bakım/acil Karma Birimler Yalnızca Üst kol (Üst Kolun Dış Yanı) 14 6,6 Yalnızca Üst Bacak (Uyluğun Ön Kısmı), Heparin Uygulama Bölgesi Yalnızca Göbek Çevresi 13,1 Üstkol ve Göbek Çevresi 73 8, Üst kol ve Üst Bacak, Hepsi 1,9 Uygulama Bölgesini Değiştirerek Kullanma Durumu Enjektörde Bulunan Değiştiriyor 34 91,4 Değiştirmiyor 4 1,6 Bazen Değiştiriyor 14, Dikkat etmiyor 4 1,6 Çıkarmıyor 133, Havayı Çıkarma Durumu Çıkarıyor 13 48, Uygulama Süresince Kavrıyor , Dokuyu Kavrama Durumu Kavramıyor 7 8, İlacı Vermeden Önce Aspire Etmiyor 17 49,6 Dokuyu Aspire Etme Durumu Aspire Ediyor 19,4 Uygulama Sonrası Ekimoz/Hematom Görülme Durumu Soru Formunu Doldurduktan Sonra Kullanım Kılavuzlarını İnceleme İsteği Genellikle,3 Bazen 78 3, Seyrek 83 3,4 Görülmüyor 43 16,8 Evet 19 76, Hayır 31 1,1 Cevapsız 3 11,7

5 34 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:.8 Tablo 1 de araştırma kapsamındaki hemşirelerin tanıtıcı özellikleri incelendiğinde %71.1 inin (n=18) özel kurumda, %8.9 unun (n=74) üniversite hastanesinde çalıştığı ; %6.3 ünün (n=144) 18-7 yaş aralığında; %9 unun (n=11) lisans mezunu olduğu ve %34 ünün (n=87) yoğun bakım/acil birimlerinde çalıştığı belirlendi. Subkutan yolla heparin uygulama yöntemlerine ilişkin verdikleri yanıtların dağılımına bakıldığında ise; hemşirelerin %6.6 sının (n=14), uygulama bölgesi olarak yalnızca üst kolu tercih ettiklerini; % 91.4 ünün (n=34) bölgeyi değiştirerek kullandıklarını; % sinin (n=133) kullanıma hazır durumdaki enjektörde bulunan havayı çıkardıklarını,: % 71. inin (n=181) uygulama süresince dokuyu kavramaya devam ettiklerini, %.4 ünün (n=19) ilacı enjekte etmeden önce dokuyu aspire ettiklerini ifade etikleri görüldü. Hemşirelerin yalnızca %16.8 i (n=43) uygulama sonrası bölgede ekimoz/hematom olmadığını belirtti. Tablo : Hemşirelerin Bilgi Alma Durumlarına Göre, Tanıtıcı Özellikleri Ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadelerinin Dağılımı Ve Karşılaştırılması (N=6) Tanıtıcı Özellikler ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadeler UYGULAMA HAKKINDA BİLGİ ALMA DURUMU Bilgi Alan (n=1) Bilgi Almayan (n=11) Kurumlar Yaş* Çalışma Yılı Eğitim Seviyesi n % N % Özel Hastane Üniversite Hastanesi ve üzeri ve üzeri SML/Önlisans Lisans Yükseklisans/Doktora x²=6.871 p=.9 x²=.336 p=.311 x²=.6 p=.67 x²=.41 p=.811

6 Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan 3 Dahili Birimler Çalışılan Klinik Cerrahi Birimler Yoğun bakım/acil Karma Birimler Yalnızca Üst kol (Üst Kolun Dış Yanı) x²=.8 p=.134 Yalnızca Üst Bacak (Uyluğun Ön Kısmı) Heparin Uygulama Bölgesi Uygulama Bölgesini Değiştirerek Kullanma Durumu Yalnızca Göbek Çevresi Üstkol ve Göbek Çevresi Üst kol ve Üst Bacak Hepsi Değiştiriyor Değiştirmiyor Bazen Değiştiriyor Dikkat etmiyor x²=.6 p=.749 x²=.886 p=.89 Enjektörde Bulunan Çıkarmıyor Havayı Çıkarma Durumu Çıkarıyor Uygulama Süresince Kavrıyor Dokuyu Kavrama Durumu Kavramıyor İlacı Vermeden Aspire Etmiyor Önce Dokuyu Aspire Etme Durumu Aspire Ediyor x²=11.83 p=.1 x²=.13 p=.99 x²=1.7 p=.13 Uygulama Sonrası Ekimoz/Hematom Görülme Durumu Genellikle Bazen Seyrek Görülmüyor x²= p=.7

7 36 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:.8 Tablo de hemşirelerin kullanıma hazır heparinli enjektörler hakkında bilgi alma durumlarına göre tanıtıcı özellikleri incelediğinde çalışmaya katılan hemşirelerin %9 unun (n=11) herhangi bir dönemde kullanıma hazır enjektörle subkutan yolla heparin uygulama konusunda bilgi/eğitim almadıkları; % 41 inin (n=1) bilgi almış olduğu saptandı. Özel hastanelerde çalışan hemşirelerin üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerden istatistiksel olarak anlamlı derecede daha fazla bilgi almış oldukları görüldü (x²=6.871 p=.9). Hemşirelerin bilgi alma durumuna göre kullanıma hazır heparinli enjektörlerle yaptıkları uygulamalarla ilgili yanıtları değerlendirildiğinde bilgi almamış hemşirelerin bilgi alanlara göre daha yüksek oranda enjektördeki havayı çıkardıklarını (x²=11.83 p=.1); bilgi almış olan hemşirelerin bilgi almamış oranlar göre uygulama bölgelerinde daha az oranda ekimoz/hematoma rastladıklarını (x²=11,979 ; p=.7) ifade ettikleri ve bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlendi. Tablo 3: Hemşirelerin Kullanım Kılavuzlarını Okuma Durumlarına Göre Tanıtıcı Özellikleri ile Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadelerinin Dağılımı Ve Karşılaştırılması (N=6) Tanıtıcı Özellikleri ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadeler Kullanım Kılavuzlarını Okuma Durumu Okuyan Okumayan (n=171) (n=8) Kurumlar Yaş* Çalışma Yılı Eğitim Seviyesi Özel Hastane 11 1 n % N % Üniversite Hastanesi ve üzeri ve üzeri SML/Önlisans Lisans Yükseklisans/Doktora x²=9.7 p=. x²=6.74 p=.8 p=.19 x²=.33 x²=.3 p=.316

8 Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan 37 Dahili Birimler Çalışılan Klinik Cerrahi Birimler Yoğun bakım/acil Karma Birimler Yalnızca Üst kol (Üst Kolun Dış Yanı) x²=1.64 p=.1 Yalnızca Üst Bacak (Uyluğun Ön Kısmı) Heparin Uygulama Bölgesi Uygulama Bölgesini Değiştirerek Kullanma Durumu Enjektörde Bulunan Havayı Çıkarma Durumu Uygulama Süresince Dokuyu Kavrama Durumu Yalnızca Göbek Çevresi Üstkol ve Göbek Çevresi Üst kol ve Üst Bacak Hepsi Değiştiriyor Değiştirmiyor.8.8 Bazen Değiştiriyor Dikkat etmiyor Çıkarmıyor Çıkarıyor Kavrıyor Kavramıyor x²=9.7 p=.84 x²=.679 p=.878 x²= p=. x²= p=. İlacı Vermeden Aspire Etmiyor Önce Dokuyu Aspire Etme Durumu Aspire Ediyor x²=7.84 p=.7

9 38 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:.8 Genellikle Uygulama Sonrası Ekimoz/Hematom Görülme Durumu Bazen Seyrek Görülmüyor x²=37.49 p=. *x Tablo 3 de hemşirelerin kullanım kılavuzlarını okuma durumlarına göre tanıtıcı özellikleri ve kullanıma hazır heparinli enjektörlerle yaptıkları uygulamalara ilişkin yanıtları değerlendirildi. Hemşirelerin % inin (n=171) uygulama yapmadan önce kullanım kılavuzlarını okudukları % 33. sinin (n=8) okumadığı görüldü. Özel hastanelerde çalışan hemşirelerin üniversite hastanesinde çalışanlara göre (x²=9.7 p=.) yoğun bakım acil birimlerinde çalışanlar hemşirelerin diğer birimlerde çalışanlara göre (x²=1.64 p=.1) kullanım kılavuzlarını okuma oranının anlamlı derecede yüksek olduğu saptandı. Enjektörde bulunan havayı çıkarmayan hemşirelerin (% 4. n=13) çıkaranlara göre (% 11.7 n=3); uygulama süresince dokuyu kavramayı sürdüren hemşirelerin (% 8.7 n=131) kavramayı bırakanlara (% 19.8 n=) göre kullanmadan önce bu tür heparinli enjektörlerin kullanım kılavuzlarını istatistiksel olarak anlamlı derecede daha fazla okudukları belirlendi (p<.). Uygulamaları sonrasında enjeksiyon bölgesinde genellikle hematom gören hemşirelerin (%41. n=3) daha az hematom gören ya da hiç görmeyen hemşirelere göre kullanmadan önce bu tür heparinli enjektörlerin kullanım kılavuzlarını anlamlı derecede daha az okudukları belirlendi. Tablo 4: Uygulama Bölgesinde Ekimoz/Hematom Görülme Durumuna Göre Hemşirelerin Tanıtıcı Özellikleri ile Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadelerinin Dağılım ve Karşılaştırılması (N=6) Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Davranışları Uygulama Sonrası Ekimoz/Hematom Görülme Durumu Genellikl e Bazen Seyrek Görülmü yor Toplam n % n % n % n % N % Yalnızca Üst kol (Üst Kolun Dış Yanı) Heparin Uygulama Bölgesi Yalnızca Üst Bacak (Uyluğun Ön Kısmı) Yalnızca Göbek Çevresi x²=1. 41 p=.67 6 Üstkol ve Göbek Çevresi

10 Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan 39 Üst kol ve Üst Bacak Hepsi Değiştiriyor Uygulama Bölgesini Değiştirerek Kullanma Durumu Değiştirmiyor 1 Bazen Değiştiriyor x²=7.9 p=.4 Dikkat etmiyor Enjektörde Bulunan Havayı Çıkarma Durumu Çıkarmıyor Çıkarıyor X²=. 7 p=. Uygulama Süresince Dokuyu Kavrama Durumu Kavrıyor Kavramıyor X²= p=. İlacı Vermeden Aspire Etmiyor 14 Önce Dokuyu Aspire Etme Durumu Aspire Ediyor , , , ,8 19,4 X²=14. 8 p=. *x Uygulama bölgesinde ekimoz/hematom görülmesine göre hemşirelerin kullanıma hazır heparinli enjektörlerle yaptıkları uygulamalara ilişkin yanıtları incelendiğinde (tablo 4); enjektörde bulunan havayı çıkardığını (% 3. n=4), uygulama süresince dokuyu kavramaya devam etmediğini (% 44.4 n=3) ve ilacı vermeden önce dokuyu aspire ettiğini ifade eden hemşirelerin (% 9. n=38) diğerlerine göre uygulama bölgesinde istatistiksel olarak anlamlı derecede fazla hematom gördükleri saptandı (p<.1). TARTIŞMA Günümüzde sağlık bilimlerinde teknolojinin getirdiği yeniliklerin uygulamaya yansıtılmasında, eğitimciler ve uygulama alanlarındaki yöneticilerin yanısıra bu ürünleri kullanan kişilerin de sorumluluğu vardır. Özellikle ilk defa kullanılan bir ürünün/malzemenin, dikkatle gözden geçirilmesi ve önerilerin değerlendirilmesi gerekir.

11 4 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:.8 Heparin uygulamalarında bir yenilik olan, içinde kullanıma hazır ilacın bulunduğu enjektörlerin yaygınlaşması, hemşirelere bu yeniliğin uygulamaya doğru yansıtılması sorumluluğunu yüklemiştir. Çalışmamızda hemşirelerin, bu konu ile ilgili bilgi alma ve kullanım kılavuzlarını okuma oranının beklenenden daha düşük olarak belirlenmesi düşündürücüdür. Fakat soru formunu dolduran hemşirelerin artık enjeksiyon işleminden önce kullanım kılavuzlarını okumayı isteme oranlarının yükselmesi, çalışmanın merak oluşturması, farkındalık yaratması ve uygulama alanına olumlu yansıması nedeniyle oldukça sevindiricidir (Tablo1). Literatürde subkutan enjeksiyon uygulamalarında uygun olan bölgeler üst kolların dış yüzü, uyluğun ön yüzü, skapula altı, ve karın bölgesi olarak sıralanmaktadır (Craven 3, Kuzu 1999, Küçükgüçlü 1). Heparin uygulamalarında ise, bu bölgeler arasından öncelikle karın bölgesinin kullanılması önerilmektedir (Craven 3, Ommaty 1999, Küçükgüçlü 1, Gümüş 1, ). Karın bölgesinde büyük kas gruplarının az olması kas içine ilaç verme olasılığını ve hareketinin sınırlı olması ekimoz/hematom gelişebilme olasılığını azaltacaktır. Bir başka deyişle geniş kas gruplarının olmaması ve kas aktivitesinin daha az olması nedeniyle ekimoz/hematom oluşma riski daha düşüktür (Craven 3, Ommaty 1999, Uygulama bölgesine göre ekimoz/hematom görülme durumu değerlendirildiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmamakla birlikte (p>,), yalnızca üst kola yapılan uygulamalarda daha sık ekimoz/hematom belirlendi (Tablo 4). Bulgumuz literatür bilgisine paralellik göstermektedir. Çalışma grubumuzdaki hemşirelerin yalnızca çok küçük bir grubunun (n=13 %.1) (tablo 1) göbek çevresini tercih etmelerinin, bu bölgenin hastayı irrite edebilmesi ve hastayı hazırlamanın kol bölgesine göre daha zor olmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Nitekim hastalar kol bölgesine yapılan uygulamaları daha kolay kabul etmektedirler. Belirli aralıklarla sürekli yapılan tüm enjeksiyon uygulamalarında olduğu gibi subkutan enjeksiyon uygulamalarında da bölgelerin değiştirilerek bir sıra içinde kullanılması gerekir (Craven 3, Potter 1997, Ulusoy 199, Taylor 1993). Heparin enjeksiyonlarında özellikle doku nekrozunu önlemek için mutlaka bu ilkeye uyulmalıdır. Genel bir kural olması nedeniyle çalışmamıza katılan hemşirelerin %91.4 ünün bilinçli ya da bilinçsizce de olsa bu ilkeye uyuyor olmaları sevindiricidir (tablo 1). Uygulama bölgesini değiştirerek kullanma durumuyla ekimoz/hematom görülmesi arasında yapılan karşılaştırmada ise istatistiksel olarak anlamlı bir fark görülmemiş olması hemşirelerin subkutan uygulamada bölgeyi değiştirme ilkesini uyguladıklarını göstermiştir (p>.)(tablo 4). Kullanıma hazır durumdaki heparin enjektörlerinde.-.3 ml kadar hava bulunmaktadır ve bu hava uygulama öncesinde enjektörden çıkartılmamalı, uygulama sırasında ilacın arkasından hastanın dokuya enjekte edilmelidir (Ommaty 1999, Küçükgüçlü 1). Heparin uygulanması ile ilgili olarak hava kilidi tekniğinin kullanılmasının önemli olduğu belirtilmektedir. Kullanıma hazır enjektörlerdeki havanın ilacın tam doz uygulanmasını sağladığı ve cilt altına sızmasını önlediği için çıkarılmaması önerilmektedir (Ommaty 1999, Hemşirelerin %48 inin havayı çıkartmaları, üstelik neden olarak dokuyu travmatize etmek istemediklerini ya da bir alışkanlık olarak yaptıklarını ifade etmeleri, konu hakkında yeterli bilgilerinin olmadığını, ya da bilgisi olsa bile bunu davranışa dönüştüremediklerini işaret etmektedir. Bir diğer gösterge ise bilgisi olan ya da kullanım kılavuzunu okuyan hemşirelerin diğerlerine göre istatistiksel olarak ileri derecede anlamlı şekilde enjektörde var olan havayı çıkarmadıkları, hava kilidi tekniğine uyduklarıdır (Tablo ve 3) (p<.1). Enjektörde bulunan havanın çıkartılmasının ekimoz/hematom görülme durumu ile ilgili olup olmadığına bakıldığında istatistiksel olarak anlamlılık gösterdiği; enjektörde bulunan havanın çıkarıldığı uygulamalarda uygulama sonrası ekimoz /hematom görülme durumunun çıkarılmadığı durumlara göre daha sık olduğu saptandı (p<,1)(tablo3). Bulgumuz literatür bilgisiyle ve beklediğimiz sonuçlarla uyumludur. Kullanıma hazır durumdaki subkutan heparin uygulamalarında dikkat edilmesi gereken en temel iki özellik; ilacı vermeden önce aspirasyon işleminin yapılmaması ve uygulama bitinceye dek dokuyu kavramanın sürdürülmesidir (Ommaty 1999, Craven 3). Heparinin antikoagülan

12 Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan 41 bir ilaç olması nedeniyle uygulanma sırasında kan gelme durumunu kontrol etmek amacıyla aspire edilmemesi ve uygulama bölgesine masaj yapılmaması gerektiği belirtilmektedir (Craven 3, Potter 1997). Hemşirelerin %7.7 si (n=181) uygulama süresince dokuyu kavramalarına rağmen %.4 ünün (n=17) dokuyu aspire etmesi bu konuda ciddi bir bilgi eksiği olduğunu işaret etmektedir. (Tablo 1 ve ). Çalışmamızda kullanım kılavuzlarını okuyan hemşirelerin uygulama bitinceye dek dokuyu kavramaları istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Tablo 3; p<.). Uygulama süresince dokuyu kavrama ve uygulamadan önce aspire etme işlemi ile ekimoz /hematom görülme arasında istatistiksel bir anlamlılık olması (p<,1)(tablo4) uygulamalarda temel bilgi ve beceriye sahip olmanın gerekli olduğunu düşündürmüştür. SONUÇ VE ÖNERİLER Hemşireler gerek literatürü takip etme, kullanım klavuzlarını/prospektüsleri okuma gibi yollarla kendilerini eğiterek, gerekse hizmet-içi eğitim programları ile yeniliklerden /yeni gelişme ve yaklaşımlardan haberdar olmalıdırlar. Hemşirelerin kullanıma hazır enjektörlerle yaptıkları subkutan heparin enjeksiyonlarında kullanım kılavuzu okuma oranlarının düşük olduğu, fakat genel subkutan enjeksiyon uygulama kurallarına uydukları belirlendi. Bu sonuçtan yola çıkılarak hemşirelerin, öncelikli olarak uygulamalarda kullanılanlar olmak üzere, her türlü yeni ürün ve gelişmeler hakkında çalıştıkları kurumlar/üretici firmalar tarafından bilgilendirilmeleri ve bilgi kaynaklarını kullanmaları önerilebilir. KAYNAKLAR Craven RF, Hirnle CJ (3). Fundamentals of Nursing: Human Health and Function. 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams&Wilkins, Elkin MK, Perry AG, Potter PA (). Nursing İnterventions & Clinical Skills. nd ed. St Louis: Mosby Camp., Gümüş NY (1). İlaç etkinliğinde hemşirenin vazgeçilmezliği. I. Uluslar arası VII. Ulusal Hemşirelik Kongresi (Kongre Kitabı). İstanbul 9 Ekim- Kasım, 44. İnanç N, Hatipoğlu S, Yurt V, Avcı E, Akbayrak N, Bekiroğlu M, Öztürk E (1994). Hemşirelik Esasları. Ankara: Gata Basımevi, Kuzu N (1999). Subkutan heparin enjeksiyonu: ekimoz, hematom ve ağrı gelişimi nasıl önlenir? C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 3(): Küçükgüçlü Ö. Okumuş H (1). Subkutan antikoagülan uygulanan hastalarda enjeksiyon öncesi ve sonrası cilde doğrudan buz uygulamasının ekimoz oluşumu üzerine etkisi. I. Uluslar arası VII. Ulusal Hemşirelik Kongresi (Kongre Kitabı). İstanbul 9 Ekim- Kasım, McCann JAS (). Nursing Procedures Made Incredibly Easy. ed. Pennsylvania: Springouse Co., Ommaty R (1999). Vademekum Modern İlaç Rehberi. 16. Basım. Ankara: Hacettepe Taş Kitapçılık LTD, Potter PA, Perry GA (1997). Fundamentals of Nursing :Concepts, Process, And Practice. 4th ed. Missouri.: Mosby Camp. Taylor C, Lillis C, Lemone P (1993) Fundamentals Of Nursing: The Art And Science Of Nursing Care. nd ed. Philadelphia: Lippincod Comp., Timby BK (1989) Clinical Nursing Procedures. J.B. Philadelphia: Lippincott Co.,

13 4 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:.8 Ulusoy S, Görgülü S (199). Hemşirelik Esasları- Temel Kuram Kavram, İlke ve Yöntemler.. Basım, Cilt 1. Ankara: TDFO Ltd. Şti., 7-1. Clexan (). Erişim: İletişim adresi: Yrd. Doç. Dr. Leman Şenturan Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Yüksekokulu Ebelik Bölümü lsenturan@halic.edu.tr Tel: 134