HAVA KİRLETİCİLERİNİN İNSAN SAĞLIĞI VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÜZERİNE ETKİLERİ AFFECTS OF AIR POLLUTANTS ON CLIMATE CHANGE AND HUMAN HEALTH

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "HAVA KİRLETİCİLERİNİN İNSAN SAĞLIĞI VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÜZERİNE ETKİLERİ AFFECTS OF AIR POLLUTANTS ON CLIMATE CHANGE AND HUMAN HEALTH"

Transkript

1 HAVA KİRLETİCİLERİNİN İNSAN SAĞLIĞI VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÜZERİNE ETKİLERİ Kâmil B. VARINCA, Gülten GÜNEŞ, Ferruh ERTÜRK Yıldız Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, İstanbul, ÖZET - Hava kirleticileri çevreye doğal ya da antropojenik faaliyetler sonucu salınarak çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etki gösterirler. Hava kirletici maddelerin kaynakları doğal ve antropojen kaynaklar; hareketli ve sabit kaynaklar gibi pek çok kategoride sınıflandırılabilmektedir. En önemlisi bu kirleticiler atmosfere salındıktan sonra, atmosferik taşınım mekanizmalarıyla salındıkları kaynaktan çok daha uzak mesafelere taşınabilmektedirler. Hava kirleticilerinin insan sağlığı üzerinde akut ve kronik etkileri bulunmakta ve bu kirleticiler farklı organ ve sistemleri etkilemektedir. Ayrıca atmosferin kompozisyonun değişmesi ve diğer etkileri ile iklim değişikliğine katkıda bulunmaktadırlar. Bu bildiride hava kirleticilerinin iklim değişikliğine katkıları ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri incelenmiştir. Anahtar kelimeler: Hava kirleticileri, hava kirliliği, insan sağlığı, iklim değişikliği AFFECTS OF AIR POLLUTANTS ON CLIMATE CHANGE AND HUMAN HEALTH ABSTRACT - Air polluters are emitted into the atmosphere through natural or anthropogenic activities and adversely affect the environment and human health. Sources of air-pollutant materials can be classified in many ways such as natural and anthropogenic as well as moving and stable/static sources. Most importantly, once these pollutants are emitted into the atmosphere, they would be carried away by atmospheric mechanisms to long distances far from the source. Air pollutants affect human health creating chronic and acute disorders in various organs and systems. Besides, they contribute to climate change by altering the composition of the atmosphere and producing similar effects. In this paper, we study the negative effect of air-pollutants on climate change and human health. Key words: Air pollutants, air pollution, human health, climate change GİRİŞ Son yüzyılda hızla artan dünya nüfusu, sanayileşme, şehirleşme ve bu artışa bağlı olarak artan enerji ihtiyacı fosil yakıtların kullanımının artmasına neden olmuştur. Fosil yakıtların kullanımındaki artış atmosfer kompozisyonunda da gittikçe artan değişikliğe neden olmuştur. İnsanlar seçme şansı olmadan çevrelerindeki havayı solurlar. Eğer hava kirli ise hava içinde bulunan partiküller ve kirletici gazlar da solunur. Bu kirleticiler insanların akciğerine, kalbine ve diğer organlarına zarar verir. Öksürük, gözlerde yanma, solunum problemi, kanser gibi pek çok hastalığa neden olmaktadır. Geçmişte meydana gelmiş hava kirliliği olaylarında örneğin 1930 yılında Belçika da 63 kişi, 1948 yılında Pensilvanya da 20 kişi ve 1952 yılında Londra da 4000 den fazla kişi hayatını kaybetmiştir. Düşük konsantrasyonlu hava kirleticilerinin uzun yıllar solunması da insan sağlığı açısından tehlikeli olarak düşünülmektedir. Çocuklar daha aktif oldukları; karaciğer, akciğer ve diğer organları gelişim aşamasında olduğu için daha fazla risk taşımaktadır. Hava kirleticilerinin örneğin karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO 2 ), azot oksitler (NO x ), uçucu organik karbon (VOC: Volatile Suspended Solid), ozon (O 3 ), ağır metaller, solunabilir partiküler madde (PM 2.5 ve PM 10 ) nin kimyasal kompozisyonu, reaksiyon özellikleri, kısa ve uzun 1

2 aralıkta difüze olma özellikleri farklıdır. Pek çok doğal fiziksel faaliyet ile (volkanlar, yangınlar) atmosfere farklı kirleticiler salınmasına rağmen antropojenik faaliyetlerin (insan faaliyetleri) çevresel hava kirliliğinin esas nedeni olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada, dünyada ve ülkemizde her geçen gün artan enerji ihtiyacı ve fosil yakıt kullanımına paralel olarak artan hava kirleticilerinin hem direk insan sağlığı üzerindeki etkilerine hem de iklim değişikliğine olan katkıları üzerinde durulmuştur. KİRLETİCİLER Kirleticiler 4 grupta sınıflandırılabilir. Gaz Kirleticiler (SO 2, NO x, CO, O 3, VOC) Kalıcı organik kirleticiler (Dioksin/furan, PCB vb.) Ağır metaller (Kurşun, cıva, kadmiyum, nikel vb.) Partiküler madde (PM) Gaz kirleticiler fosil yakıtların yakılması sonucu oluştukları için atmosferin kompozisyonunun değişiminde katkıları büyüktür (Katsouyanni, 2003). Azot oksitler genellikle NO olarak salınırlar ve atmosferde ozon ve radikallerle hızlı bir şekilde reaksiyona girerek NO 2 yi oluştururlar. Bunun yanında atmosferin en alt tabakasında NO 2 ve uçucu organik bileşiklerin güneş ışığı ile reaksiyona girmesiyle troposferik ozon oluşur. Esas antropojenik kaynakları hareketli ve noktasal yanma kaynaklarıdır. CO 2 yanmanın, CO tam olmayan yanmanın ürünüdür. CO nun esas kaynağı taşıma araçlarıdır. Kükürt içerikli fosil yakıtların (kömür ve ağır yağlar) yakılması SO 2 nin antropojenik kaynağıdır. Kükürt içerikli madenlerin erimesi, volkanlar ve okyanuslar SO 2 nin doğal kaynaklarıdır. Yanma proseslerinde yakıt yakılması ve taşıma araçlarında yanma sonucu oluşan diğer bir kirletici uçucu organik bileşikler (volatile organic compounds) dir. VOC ler benzen gibi organik yapıda kimyasal türleri içerirler. Gaz kirleticilerin büyük kısmı solunup ve solunum sistemini etkilerken VOC ler ise hematolojik problemlere ve kansere neden olurlar. Kalıcı organik bileşikler kimyasalların toksik grubu olarak formlanırlar. Bu bileşikler çevrede uzun süre bozunmadan kalabilirler ve besin zincirinde birikirler. Kalıcı organik bileşikler pestisitleri, dioksin/furan, PCB (poliklorlubifenil) ve diğer klorlu organik türleri içerir. Genellikle dioksin ismi poliklorludibenzodioksin ve poliklorludibenzofuran için kullanılmakla beraber PCB ler dioksin benzeri bileşikler olarak adlandırılır ve toksisite açısından dioksine benzer davranışta bulunurlar (Schecter, vd. 2006). Dioksinler tam olmayan yanma sırasında ve klor içeren materyallerin yanması ile oluşurlar. Bu bileşikler atmosfere salındıktan sonra toprak ve suda depolanırlar. Bu bileşikler canlıların yağ dokularında stabil olup birikirler. Bu nedenle besin zincirinde biyoakümüle olurlar. Ağır metaller, esas olarak metal elementlerini içerir. Bu metaller Dünya nın kabuğundaki doğal bileşenlerdir. Metaller indirgenemez ya da parçalanamazlar hava aracılığıyla (atmosferik taşıma) taşınıp toprak, su ve insanların besinlerine girebilirler. Bunun yanında metaller yanma ve atıksu deşarjı gibi çevreye çok çeşitli kaynaklardan girebilmektedirler. Metallerin çok küçük bir kısmı insan vücuduna iz element olarak girer ve bu iz elementler normal metabolik reaksiyonlar için gereklidir. Yinede yüksek konsantrasyonlarda metaller toksik olabilirler (Jarup, 2003). Ağır metaller vücutta biyoakümüle olurlar. Metabolize edilmeleri ve vücuttan atılmaları çok yavaş olduğu için vücutta hızlı bir şekilde birikirler. Partiküler madde, hava içinde askıda halde bulunan partiküllerin çeşitli ve kompleks karışımını içerir. Partiküler madde doğal ve antropojenik faaliyetler sonucu oluşur (Poschl, 2005). Partiküler maddenin esas kaynakları fabrikalar, enerji tesisleri, yakma tesisleri, inşaat faaliyetleri, yangınlar ve rüzgârdır. Partiküllerin boyutu çok değişiktir (PM 2.5 ve PM 10 aerodinamik çapları 2,5µm ve 10 µm den küçük olanlar) ve farklı kategorilerde tanımlanabilirler. Ultra ince (ultra fine) partiküller aerodinamik çapı 0.1 µm den küçük olanlar ve ince (fine) partiküller aerodinamik çapı 1 µm den küçük olanlar ve kaba (coarse) partiküller çapı 1 µm den büyük olanlardır. Bu partiküller solunu sisteminde depolanabilirler. PM 10 üst solunum sisteminde depolanırken ince ve ultra ince partiküller alveollerde birikirler. PM in sağlığa etkilerini değerlendirmek için önemli rol oynayan parametreler partikül çapı, yüzeyi, kompozisyonu ve sayısıdır. PM in esas bileşenleri metaller, 2

3 organik bileşikler, biyolojik orijinli materyaller, iyonlar, reaktif gazlar ve partiküler karbondur. Bunun yanında PM in içinde bulunabilecek metal, poliaromatik hidrokarbonlar (PAH) ve diğer organik bileşikler örneğin endotoksinler PM in toksik olmasına neden olurlar. Ultra ince ve ince partiküller sağlık etkisi bakımından kaba partiküllerden daha tehlikelidir. Hava içinde bulunan toksik gazlar sıvılar ve askıda katılar çevre ve insan sağlığı için zararlı olabilirler. Atmosfere direkt olarak salınan kirleticiler birincil hava kirleticiler olarak tanımlanır. Birincil hava kirleticilerin atmosferde kimyasal olarak reaksiyona girmesiyle oluşan kirleticiler ikincil kirleticiler olarak tanımlanır. Kirleticiler alıcılarda (insanlar, hayvanlar, toprak, su, bitkiler) solunum, besin tüketimi ve çökelme (ıslak ya da kuru depolama) ile konsantre hale gelirler. Kirleticilerin çökelmesi toprak ve yüzey sularının kimyasını değiştirirler. Besin zinciri yoluyla da canlılarda birikerek yüksek konsantrasyona ulaşabilirler. Kirleticiler atmosfere salındıktan sonra rüzgârla birlikte taşınır ve seyrelirler. Rüzgâr hızı arttıkça seyrelmenin etkisi artar. Türbülanslı rüzgâr kirleticileri daha fazla karıştırır ve dağıtır. Kirleticiler rüzgâr yönünden dikey ve yatay yönde dağılırlar. Termal inversiyon olduğu zaman kirleticilerin dispersiyonu ve seyrelmesi engellenir. Atmosferin yeryüzüne yakın katmanında kirleticilerin konsantrasyonu çok yüksek değerlere ulaşır. Çökelme ile atmosferik kirleticiler yüzeye gelir ve su kaynaklarına karışır, toprak partikülleri üzerinde de birikirler. Toprak partikülleri üzerinde adsorbe olduktan sonra yer altı sularına karışabilirler. Aynı zamanda toprağın ph ını değiştirdikleri için bitkilerin büyüme dinamiğini de bozarlar. Eğer rüzgâr olmazsa kirleticiler difüze olmaya devam ederler. Difüzyon ile dağılırlar. Difüzyon kirleticilerin konsantrasyon farkından dolayı olur. Diğer atmosfer taşınım mekanizması toz esmesidir. Toz esintisinde anahtar parametreler; partikül çapı ve rüzgar hızıdır. Sabit rüzgar hızında partikül çapı arttıkça partikülün taşındığı mesafe azalır. HAVA KİRLETCİLERİNİN ETKİLERİ Hava kirleticileri genel anlamı ile hava kirliliğine sebep olurlar. Ancak hava kirliliği ile zincirleme şekilde birçok probleme sebep olmaktadırlar. Bunların en genel ve basit gösterimi Şekil 1 de verilmiştir. Şekil 1. Hava kirliliğinin neticeleri 3

4 İnsanlar farklı hava kirleticileri ile daha çok solunum ve besin yoluyla maruz kalırken deri yolu ile maruz kalma daha küçük boyuttadır. Hava kirleticileri su ve besinlere bulaşırlar. Toprak, bu bileşikler için doğal çökelme ve tutulma ortamıdır. Bitkiler, toprak aracılığıyla bunları absorplar ya da bileşikler, depolama (ıslak-kuru) ile bitki üzerinde tutulurlar. Besin zincirine geçiş ise bu bitkilerin, hayvanlar (koyun, sığır, keçi ve kümes hayvanları) tarafından tüketilmesi ile olur. Atmosferik taşınım ve depolama, bitkiler ve sebzeler için esas kaynaktır. Hava kirleticileri suya, depolama (ıslak-kuru), deşarj ve erozyon ile girerler. Burada yaşayan fitoplankton, zooplankton ve balıkların vücudunda birikerek konsantre olurlar. Kontamine olmuş suyun ve besinlerin tüketilmesi hava kirleticilerinin vücuda alımında önemli rol oynar (Thron, 1996). Sindirim ve solunum sistemi aracılığıyla kirleticiler absorbe olur ve kirleticiler farklı dokularda sirküle olup depolanırlar. HAVA KİRLETİCİLERİNİN SAĞLIĞA ETKİLERİ Ara sıra meydana gelen hava kirliliği olaylarından (Londra smoğu (1952)) sonra yapılan kısa ve uzun süreli epidemiyolojik çalışmalar ile hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Bu çalışmalar ölüm olaylarının ve hastane girişlerinin arttığını göstermiştir (Brunekreef ve Holgate, 2002). Hava kirleticilerinin kompozisyonu, dozu ve maruz kalınma süresi farklıdır. İnsanlar sadece bir maddeye değil kirletici karışımlarına maruz kalmaktadır. Bu da insan sağlığı üzerinde çeşitli etkilerin oluşumuna neden olur. İnsan sağlığı üzerindeki etkileri mide bulantısı, solunum güçlüğü, ciltte kızarıklık, kanser gibi geniş aralıkta olabilir. Bu kirleticiler aynı zamanda doğuştan gelen özürlülük, çocuklarda gelişim bozukluğu, bağışıklık sisteminde zayıflama gibi hastalıklara neden olur. Epidemiyolojik ve hayvan model verileri birincil olarak kardiyovasküler ve solunum sistemlerinin etkilendiğini göstermiştir. Bunun yanında diğer organların fonksiyonları da etkilenebilmektedir [Cohen, vd., 2005; Huang ve Ghio, 2006; Kunzli ve Tager, 2005; Sharma ve Agrawal, 2005). Sistemlere göre etkilenmeler aşağıda sıralanmıştır. Solunum Sistemi Çalışmalar, hava kirleticilerinin hepsinin yüksek konsantrasyonlarda solunum yollarını etkilediğini göstermiştir. Bunun yanında benzer etkiler daha düşük konsantrasyonlara uzun süre maruz kalma sonucunda da görülmüştür. Görülen semptomlar burun ve boğazda tahriş, bronkonstrüksiyon (akciğerlerde düz kasların çevresinin sıkışmasından dolayı hava yollarının daralması, öksürük, hırıltı, kısa nefes alma gibi problemlerin oluşması), astım SO 2 (Balmes, 1987), NO x (Kagawa, 1985) ve ağır metallere (arsenik, nikel, vanadyum) maruz kalma sonucunda görülür. Partiküler madde alveol epiteline girer (Ghio ve Huang, 2004), ozon ise akciğer iltihaplanmasını başlatır (Uysal ve Schapira, 2003). Akciğer lezyonu (doku bozukluğu) ya da akciğer hastalıkları akciğer iltihaplanmasının başlamasıyla daha da şiddetlenir. Hava kirleticileri; örneğin NO x ler solunum enfeksiyonlarını arttırır (Chauan vd., 1998). Sonuç olarak ozon ve ağır metallere uzun süre maruz kalma akciğer fonksiyonunu azaltır (Rastogi vd., 1991; Tager, vd., 2005). Astım, anfizem ve akciğer kanserine neden olur (Kuo, vd., 2006; Nawrot, vd., 2006). Kardiyovasküler Sistem Karbonmonoksit (CO) hemoglobine bağlanır ve onun oksijen taşıma kapasitesini azaltır (Badman ve Jaffe, 1996). Bu durum oksijen eldesini azaltarak farklı organların, özellikle yüksek miktarda oksijen tüketen (kalp, beyin) organların fonksiyonunu etkiler. Akciğer iltihabı dışında, partiküler madde kanda pıhtılaşmaya neden olur ve kan damarlarını etkiler. Bu da bir çeşit kalp hastalığı olan (angina) ve mikrokardial bozulmalara öncülük eder (Vermylen, vd., 2005). Taşikardi, kan basıncı ve kansızlık da (anemi) artış ağır metal (cıva, nikel, arsenik vb) kirliliği sonucu görülür [8]. En son yapılan epidemiyolojik çalışmalar dioksin ile ilgilidir. Dioksine maruz kalındıktan sonra kalp hastalıklarının neden olduğu ölüm oranı artmaktadır. Sinir Sistemi Sinir sistemi ağır metaller ve dioksinlerden etkilenmektedir. Arsenik, cıva ve kurşuna maruz kalma sonucunda bellek karışıklığı, uyku düzensizliği, öfke, yorgunluk, el titremesi, bulanık görtme, heceleri karıştırarak okuma gibi semptomların görüldüğü belirlenmiştir (Ewan ve Pamphlett, 1995; Ratnaike, 2005). Özellikle kurşuna maruz kalma dopamin sistemde, glutamat sistemde ve bellek fonksiyonlarında önemli rol oynayan N- methyl-d- Aspartate (NMDA) alıcı komplekste hasara 4

5 neden olur (Lasley ve Gilbert, 2000; Lasley ve Green, 2001). Dioksinler sinir iletim hızını azaltırlar ve çocukların zihinsel gelişimini bozarlar (Thomke, 1999; Walkoviak, vd:, 2001). Üriner Sistem Ağır metaller böbrekte hasara neden olurlar. Giriş tüplerinin fonksiyonu bozulur. Düşük molekül ağırlıklı proteinlerin vücuttan atılımı artar. Bunun yanında ağır metaller taş oluşumunu (Damek- Poprawa ve Swicka-Kapusta, 2003; Jarup, 2003; Loghman-Adham, 1997) ve kanser riskini arttırırlar. Sindirim Sistemi Dioksinler karaciğerde hücre hasarına neden olurlar (Kimbrough, vd., 1977), kanda ki enzim seviyesinde artış görülür, sindirim sistemi ve karaciğer kanserlerine neden olurlar (Mandal, 2005). İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE ETKİLER İklim, yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca gözlenen hava koşullarının ortalama durumudur. Ancak iklim, yalnızca ortalamaya yakın koşulları değil, uç değerleri (ekstremleri) ve tüm istatistiksel değişimleri de içerir. İklim değişikliği ise, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi'nde, "karşılaştırılabilir bir zaman periyodunda gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan yada dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan etkinlikleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik" biçiminde tanımlanmıştır. Daha genel bir yaklaşımla, iklim değişikliği, nedeni ne olursa olsun iklim koşullarındaki büyük ölçekli (küresel) ve önemli yerel etkileri bulunan, uzun süreli ve yavaş gelişen değişiklikler biçiminde tanımlanabilir. Güneş'in iç bölgelerinde oluşan füzyon tepkimeleri sırasında, çok büyük miktarlarda enerji açığa çıkar. Bu enerji yavaş yavaş Güneş'in yüzeyine doğru iletilir ve oradan da bütün dalga boylarındaki elektromanyetik dalgalar biçiminde uzaya yayılır. Güneş sistemindeki gezegenler, büyüklüklerine ve Güneş'e olan uzaklıklarına göre bu enerjinin küçük bir bölümünü paylaşırlar; geri kalanı uzayda yayılmayı sürdürür. Dünya'ya gelen ışınların yaklaşık ¼ ünü bulutlardan yansıyarak uzaya döner. Geri kalan enerjinin yaklaşık ¼ ünü (%28) stratosferdeki ozon tabakasıyla troposferdeki bulutlar ve su buharı soğurur. Atmosferin soğurduğu ışınların %90'ı bizim göremediğimiz kızılötesi ve morötesi ışınlar %10'u da görünür ışındır. Bir başka deyişle atmosfer Güneş'ten gelen görünür ışınların onda dokuzunun yeryüzüne geçişini engellemez. Yeryüzüne ulaşan bu ışınlar da onu ısıtır. Tropikal kuşaktan yükselen sıcak hava kutuplara doğru, soğuk kutup havası da yüzeye inip ekvatora doğru yönelir. Böylece atmosfer olayları, su çevrimi, karbon çevrimi vb. süreçler işleyerek dünyada yaşamın sürmesi sağlanır. Gelen ışınlarla ısınan Dünya, tıpkı dev bir radyatör gibi davranmaya başlar. Ancak bu ısıyı Güneş gibi tüm dalga boylarında yayamaz; yalnızca kızılötesi ışınlar biçiminde yayabilir. Ne ki yüzeyden yayılan bu ışınların yalnızca küçük bir bölümü uzaya gidebilir. Çünkü atmosferdeki su buharı, karbondioksit ve metan molekülleri bu ışınları soğurur; sonra da yüzeye doğru yansıtır. Böylece Dünya'nın yüzeyi ve troposfer olması gerekenden daha sıcak olur. Bu olay Güneş ışınlarıyla ısınan ama içindeki ısıyı dışarıya bırakmayan seraları andırır ve bu nedenle de doğal sera etkisi olarak bilinir. Bu sürecin başlıca aktörleri olan su buharı, karbondioksit ve metan da sera etkisi yapan gazlar yada kısaca sera gazlan olarak anılırlar. Bunların yanı sıra azot oksit (N 2 O) ve kloroflorokarbonlar (CFC) da sera etkisi yapar. Ancak bunların atmosferdeki oranları çok küçüktür. Dengeli bir sera etkisinin Dünya'daki yaşam için büyük bir önemi vardır. Çünkü dünyayı sıcak ve yaşanabilir kılar. Eğer bu etki olmasaydı yeryüzünde ortalama sıcaklık -18 C dolayında olurdu. Tıpkı Mars'takine benzer bir durum. Öte yandan şiddetli bir sera etkisi de Dünya'yı çok sıcak bir gezegen yapabilir; tıpkı Venüs gibi. Sera etkisinin, Dünya'yı olduğundan daha sıcak yapmasının yalnızca insan için değil tüm canlı türleri için yaşamsal bir önemi vardır. 5

6 Atmosferimizin içeriğinin, milyarlarca yıllık dünya tarihi boyunca zaman zaman değişmiş olduğu artık herkesçe biliniyor. Hatta bunun somut bir örneğine, bugün bizler tanıklık ediyoruz; 20. yüzyıl boyunca sera gazlarının atmosferdeki oranları sürekli arttı ve hâlâ da artıyor. Bunlardaki artış da atmosferin ısı tutma kapasitesini arttırıyor ve böylece küresel sıcaklığın yükselmesine yol açıyor. Bu gazlar arasında en etkilisi su buharı. Dünyadaki sera etkisinin %75'inin su buharından kaynaklandığı düşünülüyor. Bu durum, ilginç ve tehlikeli olabilecek bir kısır döngü oluşturuyor. Çünkü dünya ısındıkça okyanuslardan deniz, göl ve ırmaklardan daha büyük miktarlarda su buharlaşıp atmosfere karışır. Atmosferdeki daha çok su buharı da sera etkisinin artması yani dünyanın biraz daha ısınması demektir. Ne var ki insanların su çevrimi üzerinde yapabilecekleri doğrudan bir etki bulunmamaktadır. Ama sera etkisini arttıran öteki gazların büyük bir bölümünü insanlar üretiyor. Bunların başında da karbondioksit geliyor. 17. yüzyılın başlarında keşfedilen karbondioksit, renksiz bir gaz. Atmosferde %0,03 (on binde üç) oranında bulunuyor ve temel olarak karbon içeren maddelerin (kömür, petrol, doğalgaz vb) yakılmasıyla, fermantasyonla ve solumalarıyla üretiliyor. Günümüzde bilim adamları 1860'tan bu yana görülen yaklaşık 0,7 C'lik küresel ısınmanın %60'lık bölümünden karbondioksitin sorumlu olduğu kanısındalar. Çünkü atmosferdeki karbondioksit miktarı son yılın en üst düzeyinde. Bu kadar fazla karbondioksitin atmosfere karışmasından da kuşkusuz otomobillerde, fabrikalarda, elektrik santrallerinde vb. fosil yakıtları yakan insanlar sorumlu. Sadece karbondioksit değil diğer hava kirleticileri de bu etkiye katkıda bulunmaktadırlar. Örneğin PM ler atmosferde bir tabaka oluşturmak suretiyle yeryüzünden ısıyı tutarak ikinci bir sera etkisine sebep olmaktadırlar. Görüldüğü gibi hava kirleticileri sadece havayı kirletmekle kalmamakta direk ve dolaylı olarak insan sağlığını tehdit etmektedir. Hava kirliliği kontrol sistemlerinin olmasına rağmen bu sistemlerin önemi ve etkin kullanımı ancak hava kirliliğinin neticelerinin iyi bilinmesi ile mümkün olmaktadır. DEĞERLENDİRME Bu çalışmada hava kirleticileri ve bu kirleticilerin çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkilerine değinilmiştir. Bu kirleticiler hem direkt olarak hem de sebep oldukları ikincil problemlerle insan sağlığını tehdit etmektedirler. Bunun yanında yenilenebilir enerji kaynakları (güneş enerjisi, rüzgar enerjisi, jeotermal enerji, biyokütle enerjisi, hidrolik enerji vb) her alanda yeterince kullanılıncaya kadar fosil yakıtların enerji kaynağı olarak kullanımı ve bu kirleticilerin atmosfere salınımı devam edecektir. Salınım devam ettiği müddetçe tehditler de devam edeceklerdir. Ancak baca gazının atmosfere salınmadan önce uygun teknolojiler kullanılarak arıtılması ve böylece atmosfere salınan kirletici konsantrasyonunun azaltılması mümkündür. Açlığa 60 gün, susuzluğa 6 gün dayanabilen insan havasızlığa ancak 6 dakika dayanabilmektedir. Hava kirliliğinin insanlar üzerinde oluşturduğu olumsuz sonuçların tedavisinin zorluğu ve maliyeti düşünüldüğünde, kirliliği önleyici tedbirlerin (uygun baca gazı kontrol teknolojileri ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelimin) alınmasının önemi daha iyi anlaşılmaktadır. KAYNAKLAR Badman, DG., Jaffe, E.R., (1996) Blood and air pollution: state of knowledge and research needs, Otolaryngol. Head Neck Surg 114, 205. Balmes, J.R.,Fine, J.M., Sheppard, D., (1987) Symptomatic bronchoconstriction after short-term inhalation of sulfur dioxide, Am. Rev. Respir Bellinger, D.C.,(2005) Teratogen updatelead and pregnancy, Birth Defects Res. A Clin. Mol. Teratol 73, 409. Brunekreef, B., Holgate, S.T., (2002) Air pollution and health, Lancet 360,

7 Cohen, A.J., Ross Anderson, H., Ostro, B., Pandey, K.D., Krzyzanowski, M., Kunzli, N., Gutschmidt, K., Pope, a., Romieu, I., Samet, J.M., Smith, K., (2005) The global burden of disease due to out door air pollution, J. Toxicol. Environ. Health A 68, Chauan, A.J., Krishna, M.T., Frew, A.J., Holgate, S.T., (1998) Exposure to nitrogen oxide and respiratory disease risk, Rev. Environ. Health 13, 73. Damek- Poprawa, M., Swicka- Kapusta, K., (2003) Damage to the liver, kidney and testis with reference to burden of heavy metals in yellow necked mice from areas around steel Works and zinc smelters in Poland Toxicology 186, 1. Ewan, K.B., Pamphlett, R., (1996) İncreased inorganic mercury in spinal motor neurons following chelating agents Neurotoxicology 17, 343. Garza, A., Vega, R., Soto, E., (2006) Cellular mechanisms of lead neurotoxicity, Med. Sci. Monit. 12, RA57. Ghio, A.J., Huang, Y.C., (2004) Exposure to concentrated ambient particles (CAPS): review, Inhal. Toxicol. 16, 53. Huang, Y.C., Ghio, A.J., (2006) Vascular effects of ambient pollutant particles and metals, Curr.Vasc. Pharmacol. 4, 199. Jarup, L., (2003) Hazardous of heavy metal contamination, Br. Med. Bull. 68, 167. Kagawa, J., (1985) Evaluation of biological significanse of nitrogen oxides exposure, Tokai. J. Exp. Clin. Med. 10, 348. Katsouyanni, K., (2003) Ambient air pollution and health, Br. Med. Bull. 68, 143. Kimbrough, R.D., Carter, C.D., Liddle, J.A., Cline, R.E., (1977), Epidemiology and pathology of a tetrachlorodibenzodioxin poisoning episode, Arch. Environ.Health. 32, 77. Kunzli, N., Tager, I.B., (2005) Air pollution: from lung to heart, Swiss. Med. Wkly 135, 697. Kuo, C.Y., Wong, R.H., lin, J.Y., Lai, J.C., Lee, H., (2006) Accumulation of chromium and nickel metals in lung tumors from lung cancer patients in Taiwan, J. Toxicol.Environ. Health. A 69, Lasley, S.M., Gilbert, M.E., (2000) Glutamatergic components underlying lead- induced impairments in hippocampal synaptic plasticity Neurotoxicol. Teratol Lasley, S.M., Green, M.E., (2001) Rat hippocampal NMDA receptor binding as a function of chronic lead exposure level Neurotoxicol. Teratol, 23, 185. Loghman-Adham, M., (1997), Renal effects of environmental and occupational lead exposure, Environ. Health. Perspect. 105,928. Mandal, P.K., (2005) Dioxin: a review of it s environmental effects and its aryl hydrocarbon receptor biology, J.Comp.Physiol. 175, 221 [B]. Nawrot, T., Plusquin, M., Hogervorst, J., Roels, H.A., Celis, H., Thijs, L., Vangrosveld, J., Van Hecke, E., staessen, J.A., (2006) Environmental exposure to cadmium and risk of canser a: prospective population based study. Lancet. Oncal. 7, 119. Poschl, U., (2005) Atmospheric aerosols: composition, transformation, climate and health effects, Angew. Chem.Int. Ed. Engl. 44, Rastogi, S.K., Gupta, B.N., Husain, T., Chandra, H., Mathur, N., Pangtey, B.S., Chandra, S.V., Garg, N., (1991) A cross- sectional study of pulmonary function among workers exposed to multimetals in the glass bangle industry, Am.J-Ind. Med. 20, 391. Ratnaike, R.N., (2003) Acute and chronic arsenic toxicity, Postgrad. Med. J. 79, 391. Schecter, A., birnbaum, L., Ryan, J.J., Constable, J.D., (2006), Dioxins: an over view, Environ. Res.101, 419. Schell, L.M.,Gallo, M.V., Denham, M.,Ravenscroft, J., (2006) Effects of pollution on human growth and development: an introduction, J. Physiol. Anthropol. 25,103. Sharma, R.K., Agrawal, M., (2005) Biological effects of heavy metals : an overview. J. Environ. Biol. 26,301. Tager, I.B., Balmes, J., Lurmann, F., Ngo, L., Alcorn, S., Kunzli, N., (2005) Chronic exposure to ambient ozone and lung function in young adults, Epidemiology 16,

8 Thomke, F., jung, D., Besser, R., roder, R., Konietzko, J., Hopf, H.C., (1999) Increased risk of sensory neuropathy in workers with chloracne after exposure to 2,3,7,8- polychlorinated dioxins and furans Acta. Neurol. Scand. 100, 1. Thron, R.W., (1996) Direct and indirect exposure to air pollution, Otolaryngol. Head Neck surg. 114, 281. Uysal, N., Schapira, R.M., (2003) Effects of ozone on lung function and lung diseases Curr. Opin. Pulm. Med. 9, 144. Vermylen, J., Nemmar, A., Nemery, B., hoylaerts, M.F., (2005) Ambient air pollution and acute myocardial infarction, J. Thromb. Haemost. 3, Walkoviak, J., Wiener, J.A., Fastabenol, A., Heinzow, B., Kramer, U., Schmidt, E., steingruber, H.J., Wundram, S., Winneke, G., (2001) Environmental expoure to polychlorinated biphenyls and quality of the home environment effects on psychodevelopment in early childhood Lancet 358, Wang, S.L., Lin, C.Y., Guo, Y.L., Lin, L.Y., Chou, W,L., Chang, L.W., (2004) Infant exposure to polychlorinated dibenzo-p-dioxins, dibenzofurans and biphenyls(pcdd/f, PCB)- correlation between prenatal and postnatal exposure, Chemosphere 54,

Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri

Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri Environment International Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri Hoş Geldiniz 23 Temmuz 2010 Wim van Doorn TEMĠZ HAVA NEDĠR? Temiz hava bileşimi Azot Oksijen Su buharı Diğer kirleticiler Karbon dioksit Organik

Detaylı

Atmosfer Kimyası Neden Önemli?

Atmosfer Kimyası Neden Önemli? ÇEV 715 Atmosfer Kimyası Özgür ZEYDAN (PhD.) http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Atmosfer Kimyası Neden Önemli? Atmosfere salınan antropojenik ve doğal emisyonların atmosferin fiziksel ve kimyasal yapısını

Detaylı

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YER SEVİYESİ OZON KİRLİLİĞİ BİLGİ NOTU

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YER SEVİYESİ OZON KİRLİLİĞİ BİLGİ NOTU T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YER SEVİYESİ OZON KİRLİLİĞİ BİLGİ NOTU Temmuz 2014 OZON NEDİR Ozon (O 3 ) üç tane oksijen atomunun birleşmesi ile oluşmaktadır. Ozon, atmosferde

Detaylı

I.10. KARBONDİOKSİT VE İKLİM Esas bileşimi CO2 olan fosil yakıtların kullanılması nedeniyle atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonu artmaktadır.

I.10. KARBONDİOKSİT VE İKLİM Esas bileşimi CO2 olan fosil yakıtların kullanılması nedeniyle atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonu artmaktadır. I.10. KARBONDİOKSİT VE İKLİM Esas bileşimi CO2 olan fosil yakıtların kullanılması nedeniyle atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonu artmaktadır. Fosil yakıtlar, çoğu yeşil bitkilerin fotosentez ürünü

Detaylı

ÇALIŞMA YAPRAĞI KONU ANLATIMI

ÇALIŞMA YAPRAĞI KONU ANLATIMI ÇALIŞMA YAPRAĞI KONU ANLATIMI HATUN ÖZTÜRK 20338647 Küresel Isınma Küresel ısınma, dünya atmosferi ve okyanuslarının ortalama sıcaklıklarında belirlenen artış için kullanılan bir terimdir. Fosil yakıtların

Detaylı

Yıldız Teknik Üniversitesi Çağdaş, Öncü, Yenilikçi

Yıldız Teknik Üniversitesi Çağdaş, Öncü, Yenilikçi Hava Kirliliği Ölçüm Yöntemleri Emisyon Ölçümleri (Kaynakta) İmisyon Ölçümleri Sabit kaynaklar (Yakma tesisi, fabrika, termik santral bacaları) Hareketli kaynaklar (Motorlu araçlar) Ortam havasında yapılır

Detaylı

Hava Kirleticileri. Hava Kirleticileri. Özgür ZEYDAN (PhD.)

Hava Kirleticileri. Hava Kirleticileri. Özgür ZEYDAN (PhD.) Hava Kirleticileri Özgür ZEYDAN (PhD.) http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Hava Kirleticileri Gazlar Karbon monoksit Azot oksitler Kükürt oksitler Hidrojen sülfür Uçucu organik bileşikler Aerosoller Toplam

Detaylı

KONU MOTORLARIN ÇEVREYE OLUMSUZ ETKĠLERĠ VE BU ETKĠLERĠN AZALTILMASI

KONU MOTORLARIN ÇEVREYE OLUMSUZ ETKĠLERĠ VE BU ETKĠLERĠN AZALTILMASI KONU MOTORLARIN ÇEVREYE OLUMSUZ ETKĠLERĠ VE BU ETKĠLERĠN AZALTILMASI HAVA Etrafımızı saran gaz karışımıdır ( Atmosfer). Kuru Temiz hava içerisinde yaklaģık olarak ; - %78 Azot - %21 Oksijen - %0,03 Karbondioksit

Detaylı

Hava Kirliliğinin Sucul Ekosistemlere Etkileri

Hava Kirliliğinin Sucul Ekosistemlere Etkileri Hava Kirliliğinin Sucul Ekosistemlere Etkileri Prof. Dr. Gülen GÜLLÜ Hacettepe Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü E-mail: ggullu@hacettepe.edu.tr Ulusal Su ve Sağlık Kongresi Antalya-26-30 Ekim 2015

Detaylı

KĐMYA DENEYLERĐNDE AÇIĞA ÇIKAN GAZLAR KÜRESEL ISINMAYA ETKĐ EDER MĐ? Tahir Emre Gencer DERS SORUMLUSU : Prof. Dr Đnci MORGĐL

KĐMYA DENEYLERĐNDE AÇIĞA ÇIKAN GAZLAR KÜRESEL ISINMAYA ETKĐ EDER MĐ? Tahir Emre Gencer DERS SORUMLUSU : Prof. Dr Đnci MORGĐL KĐMYA DENEYLERĐNDE AÇIĞA ÇIKAN GAZLAR KÜRESEL ISINMAYA ETKĐ EDER MĐ? Tahir Emre Gencer DERS SORUMLUSU : Prof. Dr Đnci MORGĐL KÜRESEL ISINMA NEDĐR? Đnsanlar tarafından atmosfere salınan gazların sera etkisi

Detaylı

I.6. METEOROLOJİ VE HAVA KİRLİLİĞİ

I.6. METEOROLOJİ VE HAVA KİRLİLİĞİ I.6. METEOROLOJİ VE HAVA KİRLİLİĞİ Meteorolojik şartlar, hava kirliliğinin sadece can sıkıcı bir durum veya insan sağlığı için ciddi bir tehdit olduğunu belirler. Fotokimyasal dumanın negatif etkileri

Detaylı

Soluduğumuz havanın temiz olması sağlığımız için çok önemlidir.

Soluduğumuz havanın temiz olması sağlığımız için çok önemlidir. mız Temiz mi? Ana Tema Önerilen Süre Kazanımlar Öğrenciye Kazandırılacak Beceriler Yöntem ve Teknikler Araç ve Gereçler Soluduğumuz havanın temiz olması sağlığımız için çok önemlidir. 2-3 ders saati nın

Detaylı

Ayxmaz/biyoloji. Azot döngüsü. Azot kaynakları 1. Atmosfer 2. Su 3. Kara 4. Canlılar. Azot döngüsü

Ayxmaz/biyoloji. Azot döngüsü. Azot kaynakları 1. Atmosfer 2. Su 3. Kara 4. Canlılar. Azot döngüsü Azot döngüsü Azot kaynakları 1. Atmosfer 2. Su 3. Kara 4. Canlılar Azot döngüsü 1. Azot bitkiler tarafından organik moleküllerin (A.asit,organik baz vb.)yapısına katılır. 2. Bitkiler azotu sadece NO3-

Detaylı

ÖĞRENME ALANI: Canlılar ve Hayat 6.ÜNİTE: Canlılar ve Enerji ilişkileri

ÖĞRENME ALANI: Canlılar ve Hayat 6.ÜNİTE: Canlılar ve Enerji ilişkileri ÖĞRENME ALANI: Canlılar ve Hayat 6.ÜNİTE: Canlılar ve Enerji ilişkileri Ayrıca bitkilerin yapraklarına yeşil rengi de klorofil adı verilen bu yapılar verir. Besin Zinciri: - Aynı ekosistemde yaşayan canlıların

Detaylı

FOSİL YAKITLARIN YANMASI

FOSİL YAKITLARIN YANMASI Kömür, sıvı yakıtlar ve doğal gazın yakılması sırasında açığa çıkan bazı gazların zehirleyici etkileri ve çevre için zararları vardır. Kükürtdioksit (SO 2 ) ve (NO x ) ler bu zararlı gazların miktar ve

Detaylı

Ekosistem ve Özellikleri

Ekosistem ve Özellikleri Ekosistem ve Özellikleri Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Ekosistem Belirli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim halindeki canlılar (biyotik faktörler) ve cansız

Detaylı

KADIKÖY BELEDİYESİ ÇEVRE KORUMA MÜDÜRLÜĞÜ

KADIKÖY BELEDİYESİ ÇEVRE KORUMA MÜDÜRLÜĞÜ KADIKÖY BELEDİYESİ ÇEVRE KORUMA MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE NEDİR? İçinde bulunduğumuz canlı, cansız tüm varlıkların birbirleri ile ilişkilerini içine alan ortam. Çevrenin doğal yapısını ve bileşiminin bozulmasını,

Detaylı

Sera Etkisi. Gelen güneş ışınlarının bir kısmı bulutlar tarafında bloke edilmekte. Cam tarafından tutulan ısı

Sera Etkisi. Gelen güneş ışınlarının bir kısmı bulutlar tarafında bloke edilmekte. Cam tarafından tutulan ısı Sera Etkisi Bir miktarda ısı arz dan kaçmakta Gelen güneş ışınlarının bir kısmı bulutlar tarafında bloke edilmekte CO2 tarafından tutulan Isının bir kısmı tekrar atmosfere kaçabilir. Cam tarafından tutulan

Detaylı

Fotovoltaik Teknoloji

Fotovoltaik Teknoloji Fotovoltaik Teknoloji Bölüm 3: Güneş Enerjisi Güneşin Yapısı Güneş Işınımı Güneş Spektrumu Toplam Güneş Işınımı Güneş Işınımının Ölçülmesi Dr. Osman Turan Makine ve İmalat Mühendisliği Bilecik Şeyh Edebali

Detaylı

DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma

DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma Demografi (nüfus bilimi), sınırları belli olan bir coğrafyanın nüfus yapısını, özelliklerini ve değişimlerini incelemektedir. Doğum, ölümün yanı sıra göç gibi dinamikleri

Detaylı

Sera Gazları ve Önemi

Sera Gazları ve Önemi Sera Gazları ve Önemi Yeryüzünün uzun dönem içerisinde güneşten aldığı enerji kadar enerjiyi uzaya vermesi gerekir. Güneş enerjisi yeryüzüne kısa dalga boylu radyasyon olarak ulaşır. Gelen radyasyonun

Detaylı

EYVAH DENEY TÜPÜMDE GAZ BĐRĐKTĐ

EYVAH DENEY TÜPÜMDE GAZ BĐRĐKTĐ EYVAH DENEY TÜPÜMDE GAZ BĐRĐKTĐ KĐMYA EĞĐTĐMĐNDE PROJE DESTEKLĐ DENEY UYGULAMALRI DERS SORUMLUSU: PROF.DR ĐNCĐ MORGĐL HAZIRLAYAN: ERKAM UYGUR PROJE HEDEF SORUSU: Kalsiyum karbonat ve hidroklorik asit kullanarak

Detaylı

NE SOLUYORUZ? Dr. Hüseyin TOROS

NE SOLUYORUZ? Dr. Hüseyin TOROS NE SOLUYORUZ? Dr. Hüseyin TOROS İTÜ Meteoroloji Mühendisliği huseyintoros@yahoo.com, (İnsan ve Hayat Dergisi, Nisan 2011) Gıdayla ilgili mevzularda yapılan çalışmalar, son günlerde dikkat çekici oranda

Detaylı

ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI

ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI KONULAR 1-Güneş Enerjisi i 2-Rüzgar Enerjisi 4-Jeotermal Enerji 3-Hidrolik Enerji 4-Biyokütle Enerjisi 5-Biyogaz Enerjisi 6-Biyodizel Enerjisi 7-Deniz Kökenli Enerji 8-Hidrojen

Detaylı

SU ÜRÜNLERİNDE MEKANİZASYON-2

SU ÜRÜNLERİNDE MEKANİZASYON-2 SU ÜRÜNLERİNDE MEKANİZASYON-2 Yrd.Doç.Dr. Mehmet Ali Dayıoğlu Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları & Teknolojileri Mühendisliği Bölümü Kaynak: YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE TEKNOLOJİLERİ

Detaylı

Prof.Dr. Mustafa ODABAŞI

Prof.Dr. Mustafa ODABAŞI Prof.Dr. Mustafa ODABAŞI Dokuz Eylül Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Tınaztepe Yerleşkesi, 35160 Buca/İzmir E-mail : mustafa.odabasi@deu.edu.tr Ders İçeriği Temel Element Döngüleri Karbon Döngüsü

Detaylı

Bölüm 7. Mavi Bilye: YER

Bölüm 7. Mavi Bilye: YER Bölüm 7 Mavi Bilye: YER Japon uzay ajansının (JAXA) AY yörüngesinde bulunan aracı KAGUYA dan Yer in doğuşu ilk defa yüksek çözünürlüklü olarak görüntülendi. 14 Kasım 2007 Yeryüzü: Okyanus tabanındaki büyük

Detaylı

KUTUPLARDAKİ OZON İNCELMESİ

KUTUPLARDAKİ OZON İNCELMESİ KUTUPLARDAKİ OZON İNCELMESİ Bilim adamlarınca, geçtiğimiz yıllarda insan faaliyetlerindeki artışa paralel olarak, küresel ölçekte çevre değişiminde ve problemlerde artış olduğu ifade edilmiştir. En belirgin

Detaylı

Prof.Dr. Mustafa ODABAŞI

Prof.Dr. Mustafa ODABAŞI Prof.Dr. Mustafa ODABAŞI Dokuz Eylül Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Tınaztepe Yerleşkesi, 35160 Buca/İzmir E-mail : mustafa.odabasi@deu.edu.tr Ders İçeriği Güneş Radyasyonu ve Fotokimyasal Reaksiyonlar

Detaylı

İÇERİK. Amaç Yanma Dizel motorlardan kaynaklanan emisyonlar Dizel motor kaynaklı emisyonların insan ve çevre sağlığına etkileri Sonuç

İÇERİK. Amaç Yanma Dizel motorlardan kaynaklanan emisyonlar Dizel motor kaynaklı emisyonların insan ve çevre sağlığına etkileri Sonuç SAKARYA 2011 İÇERİK Amaç Yanma Dizel motorlardan kaynaklanan emisyonlar Dizel motor kaynaklı emisyonların insan ve çevre sağlığına etkileri Sonuç Yanma prosesinin incelenmesi ve temel yanma ürünleri Sıkıştırmalı

Detaylı

Öğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen

Öğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen Öğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen ix xiii xv xvii xix xxi 1. Çevre Kimyasına Giriş 3 1.1. Çevre Kimyasına Genel Bakış ve Önemi

Detaylı

Havacılık Meteorolojisi Ders Notları. 1. Atmosfer ve İçeriği

Havacılık Meteorolojisi Ders Notları. 1. Atmosfer ve İçeriği Havacılık Meteorolojisi Ders Notları 1. Atmosfer ve İçeriği Yard.Doç.Dr. İbrahim Sönmez Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ballıca Kampüsü Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği Bölümü

Detaylı

Dünya nüfusunun her geçen yıl artması, insanları beslenme, giyinme ve barınma gibi temel ihtiyaçlarını gidermek için değişik yollar aramaya

Dünya nüfusunun her geçen yıl artması, insanları beslenme, giyinme ve barınma gibi temel ihtiyaçlarını gidermek için değişik yollar aramaya Dünya nüfusunun her geçen yıl artması, insanları beslenme, giyinme ve barınma gibi temel ihtiyaçlarını gidermek için değişik yollar aramaya zorlamıştır. Mevcut Dünya topraklarından daha çok verim elde

Detaylı

Dünyanın sağlığı bozuldu; İklim Değişikliği

Dünyanın sağlığı bozuldu; İklim Değişikliği Dünyanın sağlığı bozuldu; İklim Değişikliği Dr. Hüseyin Toros (İTÜ Meteoroloji Mühendisliği) huseyintoros@yahoo.com (İnsan ve Hayat Dergisi Kasım 2011) İklim değişiklikleri, seller ve aşırı sıcaklar gündemden

Detaylı

KÖMÜR MADENCİLİĞİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ. Hazırlayan: Serkan YUMUŞAK

KÖMÜR MADENCİLİĞİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ. Hazırlayan: Serkan YUMUŞAK KÖMÜR MADENCİLİĞİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Hazırlayan: Serkan YUMUŞAK Kömür Madenciliğinin Çevresel Etkileri Kömür, organik maddelerin milyonlarca yıl boyunca basınç ve ısıya

Detaylı

İĞİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE 2011 YILINDA ANKARA'DA YAŞANAN İĞİ. Erkin ETİKE KMO Hava Kalitesi Takip Merkezi Başkanı. 12 Ocak 2012 - Ankara

İĞİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE 2011 YILINDA ANKARA'DA YAŞANAN İĞİ. Erkin ETİKE KMO Hava Kalitesi Takip Merkezi Başkanı. 12 Ocak 2012 - Ankara HAVA KİRLİLİĞİ İĞİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE 2011 YILINDA ANKARA'DA YAŞANAN NO VE O KİRLİLİĞİ İĞİ 2 3 Erkin ETİKE KMO Hava Kalitesi Takip Merkezi Başkanı 12 Ocak 2012 - Ankara SUNUM PLANI 1. GİRİŞ İŞ 2. HUKUKİ

Detaylı

1- Aşağıdakilerden hangisi Aşındırıcı sembolüdür? a. b. c. d. CEVAP: D. 2- Aşağıdakilerden hangisi Yanıcı sembolüdür? a. b. c. d.

1- Aşağıdakilerden hangisi Aşındırıcı sembolüdür? a. b. c. d. CEVAP: D. 2- Aşağıdakilerden hangisi Yanıcı sembolüdür? a. b. c. d. 1- Aşağıdakilerden hangisi Aşındırıcı sembolüdür? 2- Aşağıdakilerden hangisi Yanıcı sembolüdür? 3- Aşağıdakilerden hangisi Zararlı Madde sembolüdür? 4- Aşağıdakilerden hangisi Oksitleyici (Yükseltgen)

Detaylı

KĐMYA EĞĐTĐMĐNDE PROJE DESTEKLĐ DENEY UYGULAMASI GÖZDE MUTLU KĐÖ-4 20433456

KĐMYA EĞĐTĐMĐNDE PROJE DESTEKLĐ DENEY UYGULAMASI GÖZDE MUTLU KĐÖ-4 20433456 KĐMYA EĞĐTĐMĐNDE PROJE DESTEKLĐ DENEY UYGULAMASI GÖZDE MUTLU KĐÖ-4 20433456 PROJE HEDEF SORUSU: Seralarda oluşan karbondioksit (CO2) gazı, sera etkisine neden olur mu? KÜRESEL ISINMA NEDĐR? Küresel ısınma,

Detaylı

Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR. Yanma. Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM

Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR. Yanma. Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR Yanma Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM Telefon: 0232 3017494 Faks: 0232 3017498 E-Mail: abayram@deu.edu.tr ÇEV 3016 Hava

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Güray Doğan

Yrd. Doç. Dr. Güray Doğan 17.02.2017 Yrd. Doç. Dr. Güray Doğan Bugün: Hava kirliliği ölçekleri Yerel Kentsel Bölgesel Kıtasal Küresel Hava Kirliliği Ölçekleri Neden ölçeksel tanımlarız? Boyutları bilmek çözüm için para ve zaman

Detaylı

ATMOSFERİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

ATMOSFERİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ATMOSFER ATMOSFERİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ Athmo Nefes Sphere Küre 13000 km. 200 km. Denizler 4 km. ATMOSFERİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ Atmosfer: Yerkürenin etrafını çevreleyen yoğunluğu yükseklikle azalan,

Detaylı

Daha iyi bir yasam kalitesi için!

Daha iyi bir yasam kalitesi için! Daha iyi bir yasam kalitesi için! Dünya çapında patentli, üstün Alman teknolojisi ve işlev garantisi sunan TÜV onaylı ilk ve tek hava temizleme cihazı, DİKA A.Ş. güvencesiyle artık Türkiye de! TEMİZ HAVA

Detaylı

SIFIR KARBONDİOKSİT SALINIMI

SIFIR KARBONDİOKSİT SALINIMI SIFIR KARBONDİOKSİT SALINIMI HAZIRLAYAN ÖĞRENCİLER SARP BARIŞ ORHON (7-E) ARDA KÖROĞLU (7-E) DANIŞMAN ÖĞRETMEN Meral BEŞİRACI İZMİR 2014 İÇİNDEKİLER 1. Proje özeti...2 2. Projenin amacı...2 3. Giriş...2-3

Detaylı

Bir Yıldız Sisteminde Canlılığın Oluşması İçin Gereken Etmenler

Bir Yıldız Sisteminde Canlılığın Oluşması İçin Gereken Etmenler Bir Yıldız Sisteminde Canlılığın Oluşması İçin Gereken Etmenler Bilinen yaşamın yalnızca Dünya da oluşarak, başka gezegen ve yıldız sistemlerinde oluşmamış olmasının birçok nedeni var. Bu yalnızca Dünya

Detaylı

BİYOİNORGANİK KİMYA 9. HAFTA

BİYOİNORGANİK KİMYA 9. HAFTA BİYOİNORGANİK KİMYA 9. HAFTA Meslek Hastalıklarına Neden Olan Kimyasallar Meslek Hastalıkları meslekle-işle ilgili hastalıklardır. Meslek hastalıklarının Genel Özellikleri: Kendine özgü bir klinik tablo,

Detaylı

Hava kirleticilerinin çoğu havaya küçük miktarlarda katılır. Kirleticilerin yoğunluğu değişik biçimlerde ifade edilir.

Hava kirleticilerinin çoğu havaya küçük miktarlarda katılır. Kirleticilerin yoğunluğu değişik biçimlerde ifade edilir. HAVA KİRLETİCİLER Dünyayı saran atmosferin % 21 oksijen, % 78 azot, % 0.03 karbondioksit vardır. Bunlara ek olarak asal gazlar denen argon, neon, helyum gibi gazlar bulunur. Su buharı havada değişik oranlara

Detaylı

FOSİL YAKITLAR IN ÇEVREYE ZARARLARI SERA ETKİSİ VE ASİT YAĞMURLARI

FOSİL YAKITLAR IN ÇEVREYE ZARARLARI SERA ETKİSİ VE ASİT YAĞMURLARI FOSİL YAKITLAR IN ÇEVREYE ZARARLARI SERA ETKİSİ VE ASİT YAĞMURLARI FOSİL YAKITLAR Ölen canlı organizmaların oksijensiz ortamda milyonlarca yıl boyunca çözülmesi ile oluşur.endüstriyel alanda çok geniş

Detaylı

Çevre Biyolojisi

Çevre Biyolojisi Çevre Biyolojisi 115-02 Bölüm 03-02 Temel Ekolojik Kavramlar ve Süreçler Çağatay Tavşanoğlu 2017-2018 Güz Biyojeokimyasal döngüler ve madde geri kazanımı Ekosistem boyunca enerji akışı tek yönlü bir süreçtir

Detaylı

ENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜSÜ

ENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜSÜ ENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜSÜ Ekosistem, birbiriyle ilişkili canlı ve cansız unsurlardan oluşur. Ekosistem, bu unsurlar arasındaki madde ve enerji dolaşımı ile kendini besler ve yeniler. Madde döngüsü

Detaylı

İşyerlerinde çalışanlarımızın sağlığını olumsuz yönde tehdit eden, üretimi etkileyen ve İşletmeye zarar veren toz, gaz, duman, buhar, sis, gürültü,

İşyerlerinde çalışanlarımızın sağlığını olumsuz yönde tehdit eden, üretimi etkileyen ve İşletmeye zarar veren toz, gaz, duman, buhar, sis, gürültü, TOZ İşyerlerinde çalışanlarımızın sağlığını olumsuz yönde tehdit eden, üretimi etkileyen ve İşletmeye zarar veren toz, gaz, duman, buhar, sis, gürültü, Termal Konfor gibi unsurlardan biriside Tozdur. Organik

Detaylı

ÖĞRETĐM TEKNOLOJĐLERĐ VE MATERYAL GELĐŞĐMĐ ÇALIŞMA YAPRAĞI

ÖĞRETĐM TEKNOLOJĐLERĐ VE MATERYAL GELĐŞĐMĐ ÇALIŞMA YAPRAĞI ÖĞRETĐM TEKNOLOJĐLERĐ VE MATERYAL GELĐŞĐMĐ ÇALIŞMA YAPRAĞI REAKSĐYON HIZINA ETKĐ EDEN FAKTÖRLER YASEMĐN KONMAZ 20338575 Çalışma Yaprağı Ders Anlatımı: REAKSĐYON HIZINA ETKĐ EDEN FAKTÖRLER: 1.Reaktif Maddelerin

Detaylı

SDÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ METEOROLOJİ DERSİ

SDÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ METEOROLOJİ DERSİ SDÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ METEOROLOJİ DERSİ DERSİN İÇERİĞİ ATMOSFERİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ATMOSFERİN KATLARI GÜNEŞ DÜNYA 1. Hafta ATMOSFERİN ÖNEMİ 1. Güneşten gelen ultraviyole ışınlara karşı siper görevi

Detaylı

Isı enerjisi iletim, konveksiyon (taşıma = sıvı ve hava akımı) ve ışıma (radyasyon) yolu ile yayılır.

Isı enerjisi iletim, konveksiyon (taşıma = sıvı ve hava akımı) ve ışıma (radyasyon) yolu ile yayılır. 2) Isının Yayılımı Bulunduğu ortama göre sıcaklığı fazla (yüksek) olan her madde çevresine ısı aktarır, yayar. Masa, insan, ateş, buz, su kendisinden daha soğuk bir ortamda bulunduğunda çevresine ısı aktarır,

Detaylı

KONYA İLİ HAVA KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

KONYA İLİ HAVA KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ KONYA İLİ HAVA KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bu çalışma da 2000-2010 yıllarındaki yıllık, aylık, saatlik veriler kullanılarak kirleticilerin mevsimsel değişimi incelenmiş, sıcaklık, rüzgar hızı, nisbi

Detaylı

1. İklim Değişikliği Nedir?

1. İklim Değişikliği Nedir? 1. İklim Değişikliği Nedir? İklim, en basit ifadeyle, yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca yaşanan ya da gözlenen tüm hava koşullarının ortalama durumu olarak tanımlanabilir. Yerküre mizin

Detaylı

Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği

Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM Telefon: 0232 3017494 Faks: 0232 3017498 E-Mail: abayram@deu.edu.tr

Detaylı

KÜRESEL ISINMANIN CANLILAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

KÜRESEL ISINMANIN CANLILAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ KÜRESEL ISINMANIN CANLILAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Küresel ısınma, başlıcası atmosfere salınan gazların neden olduğu düşünülen sera etkisinin sonucunda, Dünya üzerinde yıl boyunca kara, deniz ve havada ölçülen

Detaylı

PROJE TABANLI DENEY UYGULAMASI

PROJE TABANLI DENEY UYGULAMASI PROJE TABANLI DENEY UYGULAMASI DERSĐN SORUMLUSU:Prof.Dr.Đnci MORGĐL HAZIRLAYAN:S.Erman SEVDĐ DENEYĐN ADI:FOTOVOLTAĐK PĐL YAPIMI;GÜNEŞ ENERJĐSĐNDEN ELEKTRĐK ÜRETĐMĐ DENEYĐN AMACI:GÜNEŞ ENERJĐSĐNDEN ELEKTRĐK

Detaylı

Güneş enerjisi yapraklardaki klorofil pigmenti yardımı ile kimyasal bağ enerjisine dönüşür. Fakat bu dönüşüm için, yaprağın önce ışığı soğurması

Güneş enerjisi yapraklardaki klorofil pigmenti yardımı ile kimyasal bağ enerjisine dönüşür. Fakat bu dönüşüm için, yaprağın önce ışığı soğurması Resimde fotosentezin basit bir anlatımı görülmektedir. Fotosenteze katılan karbondioksit, su gibi elemanların ışık enerjisi ile birleşmesi sonucunda açığa oksijen, glikoz gibi yan ürünler çıkar. Organik

Detaylı

Katı Atık Yönetiminde Arıtma Çamuru. Enes KELEŞ Kasım / 2014

Katı Atık Yönetiminde Arıtma Çamuru. Enes KELEŞ Kasım / 2014 Katı Atık Yönetiminde Arıtma Çamuru Enes KELEŞ Kasım / 2014 İÇİNDEKİLER Arıtma Çamuru Nedir? Arıtma Çamuru Nerede Oluşur? Arıtma Çamuru Çeşitleri Arıtma Çamuru Nerelerde Değerlendirilebilir? 1. Açık Alanda

Detaylı

PROJE KONUSU NASIL BULUNUR? Prof. Dr. Turan GÜVEN

PROJE KONUSU NASIL BULUNUR? Prof. Dr. Turan GÜVEN PROJE KONUSU NASIL BULUNUR? Prof. Dr. Turan GÜVEN PROJE KONUSU SEÇERKEN ŞU SORULARIN CEVAPLARI ARANMALIDIR : 1. Proje yapmam için bir gerekçem var mı? 2. Niçin proje yapacağım? 3. Projemin amacı nedir?

Detaylı

5.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ KİMYA KONULARI MADDENİN DEĞİŞMESİ VE TANINMASI

5.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ KİMYA KONULARI MADDENİN DEĞİŞMESİ VE TANINMASI 5.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ KİMYA KONULARI MADDENİN DEĞİŞMESİ VE TANINMASI Yeryüzündeki sular küçük damlacıklar halinde havaya karışır. Bu damlacıklara su buharı diyoruz. Suyun küçük damlacıklar halinde havaya

Detaylı

Ekosistemi oluşturan varlıklar ve özellikleri

Ekosistemi oluşturan varlıklar ve özellikleri On5yirmi5.com Ekosistemi oluşturan varlıklar ve özellikleri Bir bölgedeki canlı varlıklarla cansız varlıkların oluşturduğu bütünlüğe ekosistem denir. Ekosistemdeki canlı ve cansız varlıklar birbiriyle

Detaylı

4. Ünite 2. Konu Enerji Kaynakları. A nın Yanıtları

4. Ünite 2. Konu Enerji Kaynakları. A nın Yanıtları ENERJİ KAYNAKLARI 1 4. Ünite 2. Konu Enerji Kaynakları A nın Yanıtları 1. Günümüzde kullanılan nin maliyetinin düşük, çevreye zarar vermeyen... yenilenebilir ve güvenli olmasına önem verilmektedir. 12.

Detaylı

DÜZCE DE HAVA KİRLİLİĞİ

DÜZCE DE HAVA KİRLİLİĞİ DÜZCE DE HAVA KİRLİLİĞİ Hasan GÜVEN Çevre Yüksek Mühendisi Çevre ve Şehircilik İl Müdürü DÜZCE ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ Hava: Dünya atmosferini meydana getiren gaz karışımı. Ancak, atmosferin halk

Detaylı

SERA GAZI EMİSYONU HAKAN KARAGÖZ

SERA GAZI EMİSYONU HAKAN KARAGÖZ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE SERAGAZI EMİSYONU İklim değişikliği, nedeni olursa olsun iklim koşullarındaki büyük ölçekli (küresel) ve önemli yerel etkileri bulunan, uzun süreli ve yavaş gelişen değişiklikler olarak

Detaylı

Stratosferde Fotokimyasal Reaksiyonlar ve Ozon

Stratosferde Fotokimyasal Reaksiyonlar ve Ozon Stratosferde Fotokimyasal Reaksiyonlar ve Ozon Ozon tabakasının incelmesi/delinmesi Ozon tabakasının delinmesine/incelmesine yol açan bileşiklerin başlıcaları halojenli bileşiklerdir. Etkin giderme mekanizmaları

Detaylı

%78 Azot %21 Oksijen %1 Diğer gazlar

%78 Azot %21 Oksijen %1 Diğer gazlar Küresel Isınma MMO LPG Personel Eğitimi Çalışma Notlarından Geliştirilerek Tanzim Edilmiştir. İklim Nedir? iklim sözcüğü dilimize Arapça dan girmiştir. Aynı sözcük Latince klimatis ve Yunanca klima sözcüklerinden

Detaylı

Hava Kirliliği ve Kirleticiler

Hava Kirliliği ve Kirleticiler Hava Kirliliği ve Kirleticiler Hava kirliliği, atmosferdeki bir veya daha fazla kirleticinin insan, bitki ve hayvan yaşamına; ticari veya kişisel eşyalara ve çevre kalitesine zarar veren miktar ve sürelerde

Detaylı

Bölüm 7. Mavi Bilye: YER

Bölüm 7. Mavi Bilye: YER Bölüm 7 Mavi Bilye: YER Japon uzay ajansının (JAXA) AY yörüngesinde bulunan aracı KAGUYA dan Yer in doğuşu ilk defa yüksek çözünürlüklü olarak görüntülendi. 14 Kasım 2007 Yeryüzü: Okyanus tabanındaki büyük

Detaylı

Stres Koşulları ve Bitkilerin Tepkisi

Stres Koşulları ve Bitkilerin Tepkisi Stres Koşulları ve Bitkilerin Tepkisi Stres nedir? Olumsuz koşullara karşı canlıların vermiş oldukları tepkiye stres denir. Olumsuz çevre koşulları bitkilerde strese neden olur. «Biyolojik Stres»: Yetişme

Detaylı

BÖLÜM 7. KÜRESEL ISINMA ve İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

BÖLÜM 7. KÜRESEL ISINMA ve İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BÖLÜM 7 KÜRESEL ISINMA ve İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İnsanla tarih boyunca iklim koşullarına uyum sağlamıştır Daha sonraları hava koşullarını/olaylarını etkiliyebilir miyiz? sorunu ortaya çıkmış, ancak bu konuda

Detaylı

Alerjik Rahatsızlıklar. Atmosphere Sky ile hayatın tadını çıkarın!

Alerjik Rahatsızlıklar. Atmosphere Sky ile hayatın tadını çıkarın! Alerjik Rahatsızlıklar. Atmosphere Sky ile hayatın tadını çıkarın! 01 Giriş Her yıl artan sayıda insanı etkileyen alerjik rahatsızlıklar yaygın bir sorundur 1. Avrupa da 150 milyondan fazla insan kronik

Detaylı

SANAYĠ KAYNAKLI HAVA KĠRLĠLĠĞĠ KONTROLÜ

SANAYĠ KAYNAKLI HAVA KĠRLĠLĠĞĠ KONTROLÜ SANAYĠ KAYNAKLI HAVA KĠRLĠLĠĞĠ KONTROLÜ İsken Sugözü Termik Santrali Adana Türkiye de 200 binin üzerinde iģletme, 70 bin dolayında üretim/sanayi iģletmesi bulunmaktadır. Bunlar arasında; Enerji tesisleri

Detaylı

2- Bileşim 3- Güneş İç Yapısı a) Çekirdek

2- Bileşim 3- Güneş İç Yapısı a) Çekirdek GÜNEŞ 1- Büyüklük Güneş, güneş sisteminin en uzak ve en büyük yıldızıdır. Dünya ya uzaklığı yaklaşık 150 milyon kilometre, çapı ise 1.392.000 kilometredir. Bu çap, Yeryüzünün 109 katı, Jüpiter in de 10

Detaylı

Bölüm 2 Kirletici Maddelerin Oluşumu

Bölüm 2 Kirletici Maddelerin Oluşumu Egzoz Gazları Emisyonu Prof.Dr. Cem Soruşbay Bölüm 2 Kirletici Maddelerin Oluşumu İstanbul Teknik Üniversitesi Otomotiv Laboratuvarı İçerik Motorlu taşıtlarda kirletici maddelerin oluşumu Egzoz gazları

Detaylı

İklim Degişikligi Nedir?

İklim Degişikligi Nedir? İklim Degişikligi Nedir? Küresel ısınma, insan tarafından atmosfere verilen gazların sera etkisi yaratması sonucunda, dünya atmosferi ve okyanuslarının ortalama sıcaklıklarında belirlenen artışa verilen

Detaylı

İstanbul Bilgi Üniversitesi Enerji Sistemleri Mühendisliği. Çevreye Duyarlı Sürdürülebilir ve Yenilenebilir Enerji Üretimi ve Kullanımı

İstanbul Bilgi Üniversitesi Enerji Sistemleri Mühendisliği. Çevreye Duyarlı Sürdürülebilir ve Yenilenebilir Enerji Üretimi ve Kullanımı İstanbul Bilgi Üniversitesi Enerji Sistemleri Mühendisliği Çevreye Duyarlı Sürdürülebilir ve Yenilenebilir Enerji Üretimi ve Kullanımı Günlük Hayatımızda Enerji Tüketimi Fosil Yakıtlar Kömür Petrol Doğalgaz

Detaylı

TARIM VE TARIM DIŞI ALANLARDA KULLANILAN PESTİSİTLERİN İNSAN SAĞLIĞI, ÇEVRE VE BİYOÇEŞİTLİLİĞE ETKİLERİ

TARIM VE TARIM DIŞI ALANLARDA KULLANILAN PESTİSİTLERİN İNSAN SAĞLIĞI, ÇEVRE VE BİYOÇEŞİTLİLİĞE ETKİLERİ TARIM VE TARIM DIŞI ALANLARDA KULLANILAN PESTİSİTLERİN İNSAN SAĞLIĞI, ÇEVRE VE BİYOÇEŞİTLİLİĞE ETKİLERİ Dr. Aydan Alev BURÇAK Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı Araştırmaları

Detaylı

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI. Gökhan BAŞOĞLU

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI. Gökhan BAŞOĞLU YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI İÇERİK 1. DÜNYADAKİ VE ÜLKEMİZDEKİ ENERJİ KAYNAKLARI VE KULLANIMI 1.1 GİRİŞ 1.2 ENERJİ KAYNAKLARI 1.3 TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ ENERJİ POTANSİYELİ 2. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI

Detaylı

Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları

Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları Serbest radikallerin yapısında, çoğunlukla oksijen yer almaktadır. (reaktif oksijen türleri=ros) ROS oksijen içeren, küçük ve oldukça reaktif moleküllerdir.

Detaylı

İÇİNDEKİLER SI BASKISI İÇİN ÖN SÖZ. xvi. xxi ÇEVİRİ EDİTÖRÜNDEN. BÖLÜM BİR Çevresel Problemlerin Belirlenmesi ve Çözülmesi 3

İÇİNDEKİLER SI BASKISI İÇİN ÖN SÖZ. xvi. xxi ÇEVİRİ EDİTÖRÜNDEN. BÖLÜM BİR Çevresel Problemlerin Belirlenmesi ve Çözülmesi 3 . İÇİNDEKİLER SI BASKISI İÇİN ÖN SÖZ xv ÖN SÖZ xvi YAZARLAR HAKKINDA xix ÇEVİRENLER xxi ÇEVİRİ EDİTÖRÜNDEN xxiii K I S I M B İ R ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ 1 BÖLÜM BİR Çevresel Problemlerin Belirlenmesi ve Çözülmesi

Detaylı

ÇEVRE KORUMA ÇEVRE. Öğr.Gör.Halil YAMAK

ÇEVRE KORUMA ÇEVRE. Öğr.Gör.Halil YAMAK ÇEVRE KORUMA ÇEVRE Öğr.Gör.Halil YAMAK 1 Çevre Kirlenmesi İnsanoğlu, dünyada 1,5 milyon yıl önce yaşamaya başlamıştır. Oysa yer küre 5,5 milyar yaşındadır. Son 15 yıl içinde insanoğlu, doğayı büyük ölçüde

Detaylı

İKLİM VİDEO 3 Sera etkisi ne demek? Sera gazları hangileri? Sera gazı nedir? karbondioksit metan diazot monoksit

İKLİM VİDEO 3 Sera etkisi ne demek? Sera gazları hangileri? Sera gazı nedir? karbondioksit metan diazot monoksit İKLİM VİDEO 3 Sera etkisi ne demek? Güneşten dünyaya belli bir miktar enerji geliyor. Bu enerji dünyanın atmosferi olmayacak olsa dışarı kaçacak ve dünya şimdi olduğundan çok daha serin olacaktı. Fakat

Detaylı

ELEKTRİK ARK OCAKLI ÇELİKHANE TESİSLERİNİN; HAVA KİRLETİCİLERİ, EMİSYON KONTROL VE AZALTIM TEKNİKLERİ

ELEKTRİK ARK OCAKLI ÇELİKHANE TESİSLERİNİN; HAVA KİRLETİCİLERİ, EMİSYON KONTROL VE AZALTIM TEKNİKLERİ T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇED İZİN VE DENETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ELEKTRİK ARK OCAKLI ÇELİKHANE TESİSLERİNİN; HAVA KİRLETİCİLERİ, EMİSYON KONTROL VE AZALTIM TEKNİKLERİ A.Yavuz Yücekutlu, A.Teoman

Detaylı

1) Biyokütleye Uygulanan Fiziksel Prosesler

1) Biyokütleye Uygulanan Fiziksel Prosesler 1) Biyokütleye Uygulanan Fiziksel Prosesler 1. Su giderme 2. Kurutma 3. Boyut küçültme 4. Yoğunlaştırma 5. Ayırma Su giderme işleminde nem, sıvı fazda gideriliyor. Kurutma işleminde nem, buhar fazda gideriliyor.

Detaylı

Kalıcı Organik Kirleticiler ve Stockholm (KOK) Sözleşmesi

Kalıcı Organik Kirleticiler ve Stockholm (KOK) Sözleşmesi Kalıcı Organik Kirleticiler ve Stockholm (KOK) Sözleşmesi Kalıcı Organik Kirleticilerin (KOK) özellikleri nelerdir? -Zehirlidirler. - Çevrede kolayca yok olmazlar. -Besin zincirinde birikirler - Hava,

Detaylı

Toz Aktif Karbon Püskürtme İle Dioksin-Furan Giderimi

Toz Aktif Karbon Püskürtme İle Dioksin-Furan Giderimi Toz Aktif Karbon Püskürtme İle Dioksin-Furan Giderimi Sayfa 1 TÜRKTAY 19-20 Ekim 2016 Ankara Yakma Tesisi Dizayn Parametreleri Yakma Kapasite si 35.000 ton/yıl Isıl Değer Enerji kurulu güç 86 Gj/saat 5,2

Detaylı

RESTAURANT VE ENDÜSTRİYEL MUTFAK FAALİYETLERİNDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI

RESTAURANT VE ENDÜSTRİYEL MUTFAK FAALİYETLERİNDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI RESTAURANT VE ENDÜSTRİYEL MUTFAK FAALİYETLERİNDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI Genel Anlamda Çevre Sorunları Hava Kirliliği Su Kirliliği Toprak Kirliliği Gürültü Kirliliği HAVA KİRLİLİĞİ Atmosferde; azot,

Detaylı

Kimya Eğitiminde Proje Destekli Deney Uygulaması

Kimya Eğitiminde Proje Destekli Deney Uygulaması Kimya Eğitiminde Proje Destekli Deney Uygulaması Hazırlayan: Kübra TOP 20534284 Deneyin Adı: OKSiJENiN SABUN KÖPÜĞÜNÜ ARTTIRMASI Deneyin Amacı: Hidrojen peroksitin parçalanmasıyla açığa çıkan Oksijenin

Detaylı

ÇEVRE VE AKCİĞER. Prof. Dr. Bedia ÖZYILDIRIM. İTF Halk Sağlığı AD

ÇEVRE VE AKCİĞER. Prof. Dr. Bedia ÖZYILDIRIM. İTF Halk Sağlığı AD ÇEVRE VE AKCİĞER Prof. Dr. Bedia ÖZYILDIRIM İTF Halk Sağlığı AD Çevre Nedir? «İnsan dışındaki her şey» (Last, 1995) Sağlık, insanın genetik yapısı ile çevre arasındaki etkileşime bağlıdır. Çevre insan

Detaylı

«DM Patogenezinde unutulan riskler» Endokrin Bozucular & Çevresel Etkenler

«DM Patogenezinde unutulan riskler» Endokrin Bozucular & Çevresel Etkenler «DM Patogenezinde unutulan riskler» Endokrin Bozucular & Çevresel Etkenler Dr. Özlem ÜSTAY TARÇIN Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Başkent Üniversitesi İstanbul Hastanesi Endokrin Bozucular Endokrin

Detaylı

TÜBİTAK MARMARA ARAŞTIRMA MERKEZİ

TÜBİTAK MARMARA ARAŞTIRMA MERKEZİ TÜBİTAK MARMARA ARAŞTIRMA MERKEZİ ÇERKEZKÖY ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİNDE POLİARAOMATİK HİDROKARBON (PAH) VE AĞIR METAL SEVİYELERİNİN BELİRLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Faruk DİNÇER, Özgen ERCAN, Özcan CEYLAN

Detaylı

Yanma Kaynaklı Kirleticiler

Yanma Kaynaklı Kirleticiler Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR Yanma Kaynaklı Kirleticiler Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM Telefon: 0232 3017113-3017080 Faks: 0232 4530922 E-Mail: abayram@deu.edu.tr

Detaylı

DÜŞÜK SICAKLIK STRESİ

DÜŞÜK SICAKLIK STRESİ DÜŞÜK SICAKLIK STRESİ Düşük sıcaklık stresi iki kısımda incelenir. Üşüme Stresi Donma stresi Düşük sıcaklık bitkilerde nekrozis, solma, doku yıkımı, esmerleşme, büyüme azalışı ve çimlenme düşüşü gibi etkiler

Detaylı

1. Çevrede Kirletici Taşınımına Giriş

1. Çevrede Kirletici Taşınımına Giriş 1. Çevrede Kirletici Taşınımına Giriş ÇEV 3523 Çevresel Taşınım Süreçleri Prof.Dr. Alper ELÇİ Ders Tanıtımı Dersin Amacı Öğrenme Çıktıları Değerlendirme Yöntemi Ders Kitapları Ders Programı Çevresel Taşınım

Detaylı

Doç.Dr. Ahmet DEMIRAK Muğla Sıtkı koçman Üniversitesi, Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi

Doç.Dr. Ahmet DEMIRAK Muğla Sıtkı koçman Üniversitesi, Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi DENİZ ÇAYIRLARI (Posidonia oceanica) KULLANILARAK BAZI METAL İYONLARININ BİYOSORPSİYONLA UZAKLAŞTIRILMASI Doç.Dr. Ahmet DEMIRAK Muğla Sıtkı koçman Üniversitesi, Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi

Detaylı

1. Kıyı Bölgelerinde Çevre Kirliliği ve Kontrolü KÇKK

1. Kıyı Bölgelerinde Çevre Kirliliği ve Kontrolü KÇKK 1. Kıyı Bölgelerinde Çevre Kirliliği ve Kontrolü KÇKK Kentsel Atıksu Arıtım Tesislerinde Geliştirilmiş Biyolojik Fosfor Giderim Verimini Etkileyen Faktörler Tolga Tunçal, Ayşegül Pala, Orhan Uslu Namık

Detaylı

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ÇEVRE ÖLÇÜM VE ANALİZLERİ YETERLİK BELGESİ EK LİSTE-1/7

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ÇEVRE ÖLÇÜM VE ANALİZLERİ YETERLİK BELGESİ EK LİSTE-1/7 ÇED, İzin ve Denetim lüğü EK LİSTE-1/7 SU/ ATIK SU 1 ph Elektrometrik Metot TS 3263 ISO 10523 Çözünmüş Oksijen Azid Modifikasyon Metodu SM 4500-O C İletkenlik Elektrometrik Metot SM 2510 B Renk Spektrometrik

Detaylı

HİDROJEN ÜRETİMİ BUĞRA DOĞUKAN CANPOLAT

HİDROJEN ÜRETİMİ BUĞRA DOĞUKAN CANPOLAT 1 HİDROJEN ÜRETİMİ BUĞRA DOĞUKAN CANPOLAT 16360018 2 HİDROJEN ÜRETİMİ HİDROJEN KAYNAĞI HİDROKARBONLARIN BUHARLA İYİLEŞTİRİMESİ KISMİ OKSİDASYON DOĞAL GAZ İÇİN TERMAL KRAKİNG KÖMÜR GAZLAŞTIRMA BİYOKÜTLE

Detaylı