HALK SAĞLIĞI AÇISINDAN TEK SAĞLIK UYGULAMASININ ÖNEMĐ

Transkript

1 HALK SAĞLIĞI AÇISINDAN TEK SAĞLIK UYGULAMASININ ÖNEMĐ ( Bu Makale Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın,türk Tarım Dergisinin Ocak Şubat 2010,191 Sayısı nda Yayınlanmıştır ) Adnan SERPEN Veteriner Hekim Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Sekreterya Görevlisi Arzu TEMĐZYÜREK Veteriner Hekim Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi Giriş: Đnsan ve Veteriner Tıbbında Sağlık uygulamalarının tarihsel süreç içinde bilim dışı yön temlerle geliştiği, usta çırak ilişkileri ile sürdürüldüğü, cerrahi işlemlerin berberlerce yürütüldüğü bilinir. Sağlık biliminin gelişimi diğer bilimlere göre daha geç başladı, ancak gelişme hızı diğeri ne oranla inanılmaz ölçüde yüksek oldu. Sağlık alanındaki bilimsel etkinlikler Bernard ın fizyolo ji ve Pasteur ün mikrobiyoloji deki olağanüstü başarılı çalışmaları ile doruğa tırmandı. Sağlık biliminin insan ve diğer canlılarla ilgilenmesi, fizik ve kimya gibi diğer doğa bilim lerinden ayrı kavramlarla ele alınmasına neden olmuştur (1,2). Halk Sağlığı görüşüne göre toplu ma yönelik sağlık hizmeti örgütlenmesi bütüncül yaklaşımla ele alınmalı ve uygulanmalıdır. Bütüncül sağlık yaklaşımının amacı toplumun genelini daha sağlıklı ve mutlu kılmaktır. Çağdaş sağlık bilimi toplumsal sorumluluk taşır ve insana tümcel yaklaşır. Tümelci sağlık bakışı insanı sağlam ya da hasta olarak ayırmaksızın, bir bütün olarak ele alır.toplum Hekimliği ya da Toplum Sağlığı adlarıyla da bilinen halk sağlığı, bütüncül sağlık anlayışıyla donanmış, deği şik disiplinlerden bilim insanlarıyla etkileşim içinde olan ve etkinlik sürdüren sağlık yaklaşımı dır(1,3). Halk sağlığı bilimi içinde insan ve veteriner halk sağlığı arasında sıkı bir ilişki ve iş birliği vardır.bu sıkı ilişki ve işbirliği günümüz dünyasında karşımıza Tek Sağlık Konsepti olarak çık maktadır. Tıbbın iki farklı disiplinini oluşturan insan ve veteriner tıbbı tarihin derinliklerinden gü nümüze kadar toplum sağlığının korunması için daima işbirliği halinde olmuşlar ve halâ da ol maktadır. Bu işbirliğinin önemi bilimsel olarak ilk defa alman kökenli tıp bilim adamı Prof.Dr. Rudolf Ludwig Karl Virchow ( ) tarafından dile getirilmiştir.daha sonra Prof.Dr.Ru dolf L.K Virchow un öğrencisi olan kanada kökenli insan hekimi ve karşılaştırmalı tıbbın savunu cusu olan Sir William Osler ( ) Veteriner Tıbbı ile Đnsan Tıbbı birbirini tamamla maktadır ve bu konsept Tek Tıp Konsepti olarak algılanmalıdır şeklinde ifade etmiştir. Dünyada insan sağlığına yönelik sorunların giderek içinden çıkılmaz hal alması üzerine sorunların çözümü için bu konsept 21.yy da tekrar Tek Sağlık < One Health> olarak gündeme gelmiş bulunmak tadır.tek Sağlık Konsepti uygulamaları ile halk sağlığı arasında daima insan sağlığına yönelik bir organik bağ bulunmaktadır. Halk Sağlığı [HS ( Public Health<PH> ) ve Veteriner Halk Sağlığı[VHS ( Veterinary Public Health<VPH> ) Kavramlarının ortaya çıkışı: Şüphesiz, HS, toplum hekimliğinden çok daha geniş bir konudur ve meslek uygulamaları çeşitliliğine sahip olup hekimlik dışındaki mesleklerin de eğitimini ve hizmetlerini gerektirir. Gü 1

2 nümüzde HS, yaklaşık 80 değişik meslek alanının ve onları yetiştiren, barındıran bilim disiplini nin çok yönlü hizmetini gerektirir(4). Geçmişten günümüze kadar yaşanan çok uzun ve geniş bir tarihi süreç e göz attığımızda tıbbın farklı iki disiplin alanı olan veteriner ve insan hekimliklerinin faaliyetleri daima birbirine paralel seyreder.toplum sağlığına olan katkıları nede niyle veteriner tıp biliminin araştırma çalışmaları insan sağlığının ve tıbbının geliştirilmesinde çok önemli bir ye re sahip olduğu görülür. Đnsan ve hayvan sağlığının korunabilmesi için hastalıklar ve oluş nedenleri üzerine eğilin dikçe, kişilerce gerek insan, gerekse hayvan sağlığının korunmasına yönelik kurallar ne kadar uy gulanırsa uygulansın, kimi çevresel etmenlerin hastalık oluşumunda rol oynadığı zamanla anlaşıl mıştır. Bu nedenle insanoğlu dünyanın varolduğu günden itibaren hastalıklarla mücadele etmiş ve etmektedir.e.chadwick sağlığın ilk koşulu sanitasyon,yani fiziksel çevreyi sağlık yönünden olum lu duruma getirmektir şeklinde belirtmiştir. Bu tür uğraşlar sonucunda toplum sağlığının korun masına yönelik uğraşlar gündeme gelmiştir.abd lerinin Boston şehrinde bir kitapçı olan Lemuel Shattuck ( ), 1850 yılında yazdığı raporda önlenmesi olanağı bulunan hastalıklar çok yaygındır.bu durumun düzeltilmesi için Devlet bir sağlık örgütü kurmalıdır demiştir. Alman hekimi Solomon Neumann 1847 yılında yayınladığı kitabında, Tıp bilimi aslında sosyal bir bilim dir şeklinde bir ifade kullanarak hekimliğin sosyal yönünü ilk kez açıklamıştır. Daha sonra bir çok hekim tarafından 19.yy da,avrupa da sosyal hijyen, sosyal patoloji, kamu hijyeni ( hygiene publique ), yasal hekimlik, sağlık polisi hizmetleri sistemi ve sosyal hekimlik terimleri eş anlam da kullanılmıştır. Đlk kez Fransız ortopedi uzmanı Jules René G.Guerin ( ) sosyal he kimlik ( médicine sociale ) terimini 1848 yılında kullanır.yine ayni yıl Alman patolog Prof.Dr. Rudolf L.K.Virchow ( ), hekimlikte Reform ( Die Medizinische Reform ) adındaki haf talık politik tıp dergisinde, sosyal hekimlik ( soziale medizin) terimini kullanır. Sağlıkla ilgili kavram ve politikaların tartışıldığı bu dönemde 1884 yılında New York ta D.Appleton and Company tarafından, Veteriner Hekim Frank S.Billings ın < Hayvan Hastalık larının Halk Sağlığıyla Đlişkisi ve Halk Sağlığının Korunması ( The Relation of Animal Diseases to The Public Health and Their Preven tion ) > adlı kitabı yayınlanır. Söz konusu kitabın açılış cümlesinde yer alan hayvan hastalıklarının HS ile olan ilgisini açıklayan ifadesi o yıllar itibariyle HS kavramının yeni yeni ortaya çıktığı bir sırada gündeme gelmesi veteriner biliminin HS ile iliş kisini somut olarak ortaya koymasından dolayı çok önemliydi.đngiliz ve Amerikalılar tartışma ların sürdüğü bu dönemde sosyal tıp terimini hiç ağızlarına almazlar, sosyal hijyen terimini de cin sel hastalıklardan korunmaya yönelik önlemleri belirten bir bilim dalı olarak benimserler. Avrupa lılar sosyal hijyen ya da sosyal hekim lik olarak adlandırdıkları bilime ilk defa halk sağlığı [HS ( public health - PH )] adını verirler. Birinci dünya savaşından sonra çok hızlı bir değişime uğrayan Avrupa da sosyal hekimlik teriminin daha sık kullanıldığı; tıp fakültelerinde hijyen ders lerine ek olarak sosyal hekimlik dersleri de okutulduğu görülür. Bu konuda ilk adımı Hollanda atar ve onu Fransa izler. Benzer konular Almanya, Đtalya ve Đsviçre de sosyal hijyen ; Đngiltere ve ABD de Halk Sağlığı adıyla tıp fakültelerinin eğitim programlarına alınmış olur. Amerika lı hekim C.E.A. Winslow, 1923 yılında HS nı; organize edilmiş toplumsal çabalarla çevrenin sağ lık koşullarını düzelterek;bireylere sağlığı koruma bilgisi vererek; bulaşıcı hastalıkları önleye rek; hastalıkların erken tanı ve koruyucu tedavisini sağlayacak hekimlik ve hemşirelik örgütleri kurarak ve her bireyin sağlıklı bir yaşam sürdürmesini mümkün kılacak sosyal bir ortam geliştire rek hastalıkları önleyen,yaşam süresini uzatan,beden ve ruh sağlığı içinde çalışabilme gücünü arttıran,böylece her vatandaşın sağlıklı ve uzun bir yaşam sürme hakkını gerçekleştirmeye uğra şan bir bilim ve san attır şeklinde tanımlar ki bu tanım ile ayni zamanda HS nın sosyal hekim likle eş anlamlı olduğunu ortaya koyar (4,5,6). 2

3 HS nın ilgi alanları ve bu ilgi alanlarının önceliği ülkeden ülkeye, hatta ayni ülke içinde bölgeden bölgeye değişebilmektedir.bu önceliklerin belirlenmesinde istatistik biliminden ve epi demiyolojik çalışmalardan faydalanılır.sağlık alanında önceliğin belirlenmesinde kullanılan ista tistik ve epidemiyolojik çalışmalar başta olmak üzere insan sağlığına yönelik temel bilimler ala nında insan ve veteriner tıbbı daima ortak hareket ederler. Bu nedenle veteriner tıbbı alanında in san sağlığına yönelik yürütülen tüm bilimsel çalışmalar,bir bütün içinde VHS çatısı altında toplan mıştır.vhs, bütüncül veterinerlik hizmetlerini içeren,daima insan tıbbı ile ortak çalışan ve HS içinde yer alan bir konsept tir, branştır.çünkü VHS faaliyetleri, doğrudan bireye yönelik hiz met götüren diğer HS faaliyetleriyle birlikte çalışmak zorundadır. VHS nın faaliyet alanı oldukça bilimsel olup sadece veteriner hekimleri kapsamaz, aynı zamanda insan hekimleri ni, hemşireleri, mikrobiyologları, hayvan kaynaklı hastalıkların tedavi ve korunmasına kat kıda bulunan herkesi içine alır (7). VETERĐNER HEKĐMLĐK H A Y V A N S A Ğ L I Ğ I H A L K S A Ğ L I Ğ I H A Y V A N R E F A H I Şekil -1: Veteriner hekimliğin çekirdek görevleri (8) VHS,HS kavramının ortaya çıktığı süreç içerisinde A.B.D de HS içinde ele alınarak orta ya çıkmış bir konsepttir. Daha 1881 yıllarında Amerikan Halk Sağlığı Birliği nin ( American Pu blic Health Association < APHA > ) ve 1945 yılında II.dünya savaş sonrası A.B.D de HS Servis leri içinde VHS bölümleri oluşturulmuştur. Yine ayni yıl Çinli Dr.Szeming Sze,Norveçli Dr.Karl Evang ve Brezilyalı Dr.Paula Souza ilk defa dünyada ki insanların sağlık sorunlarıyla ayırım yap madan ilgilenen tek organizasyonu oluştururlar.1946 Yılında New York ta yapılan UN [United Nations ( Birleşmiş Milletler < BM > ) ] nin, Ekonomik ve Sosyal Konseyi toplantısında, BM e bağlı WHO [World Health Organization ( Dünya Sağlık Örgütü < DSÖ>)] tü kurulmasına karar verilir ve 1948 yılında resmen kurulur (5,6,9,10). Ayni yıl kendi anayasasında sağlığı; Sağlık,yalnız hastalık ve sakatlığın olmaması değil bedence, ruhça ve toplumsal yönden tam bir iyilik durumudur şeklinde tarif ederek işe başlar(5). Yine ayni yıl DSÖ bünyesinde VHS departmanının oluşturulması için Amerikalı Veteriner He kim Virolog Prof. Dr.Martin M.Kaplan ( ) görevlendirilir ve VHS departmanı kurar Yılında VHS nın Avrupa bölümü kurulur(6,10).1950 Yılının Aralık ayında Đtalya nın Gene 3

4 va kentinde DSÖ ve UN/FAO[United Nations / Food and Agriculture Organization (Birleşmiş Milletler Gıda Tarım Teşkilatı)] nın konu uzmanı eksperler ile ortaklaşa düzenlenen ilk Zoonoz ( Hayvandan Đnsana Geçen Hastalıklar ) toplantısında VHS şöyle tanımlanmış: VHS hastalıkla rın önlenmesi, yaşamın korunması ve insanlığın verimliliği ile refahı adına veteriner tıp bilimin den etkilenen ve onu etkileyen tüm toplumsal olayları kapsamaktadır. Bu tanım ayni zamanda o tarihlerde A.B.D de oluşturulan Amerikan Veteriner Halk Sağlığı Kurulu tarafından ilk defa kullanılmıştır.yine bu toplantıda hazırlanan rapor da; DSÖ nün anayasasında yer alan tanımlama da adı geçen sağlık koşullarına ulaşılması için, VHS nın harekete geçirilmesi önemli bir düşün ceydi ki bu tanımlamada şöyle deniliyordu: Sağlık;sadece hastalığın ve zayıflığın bertaraf edil mesi değildir, tüm olarak fiziksel,ruhsal ve sosyal refahtır. Bu rapor, tüm ülkelerin ulusal yöne timlerinde VHS programlarının kurulması için bir destek niteliğindedir.böylelikle hayvandan insanla ra aktarılabilen hastalıklar ile hayvan orijinli besin (gıda) lerin muayenesi ve hijyenine dikkat çekil miştir.(6,11,12,13) 1999 yılında Đtalya nın Teramo kentinde düzenlenen Veteriner Halk Sağlı ğı nın gelecekteki Trendleri konulu bir seminerde ve ayrıca WHO de düzenlenen toplantılar da; VHS konsept i [Concept ( Kavram )]: veteriner tıp biliminin insanın mantıksal,fiziksel ve sos yal yapısına olan katkıların tümü olarak tanımlanmıştır(7). VETERĐNER HALK SAĞLIĞI 1- VHS Kanun ve Tü zükleri, 2- Laboratuvar Hay vanları yönetimi, 3- Afet hekimliği, 4- Hayvan Refahı, 5- HS yönetimi, 6-Sağlık tüzük ve eko nomisi, 7- Meslek sağlığı, 8-Sağlık eğitimi (Epidemiyoloji ) ĐNSAN HALK SAĞLIĞI 1- Zoonozlar, 2- Gıda Güvenliği ve Koru ma Çalışmaları, - Gıda ve Süt Hijyeni, - Et hijyeni ve Kontrolu, 3- Çevre Sağlığı, 4- Veteriner Epidemiyoloji 5- Risk analizi, GLOBAL SAĞLIK Şekil - 2:VHS nın faaliyet alanları ve Global Sağlıkla ilişkisi (13,14,15) VHS, şekil-2 de görüldüğü üzere HS nın analiz ve tasarımını içine alan, ayni zamanda hayvanlarla ilgili olmayan alanlara da katkıda bulunur.günümüzde VHS nın bugün geldiği en son nokta Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti (One Medicine One Health Concept ) dir. 4

5 Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti (One Medicine One Health Concept ) insan ve veteriner HS disiplinlerinin birlikte oluşturduğu global sağlık anlayışının tek bir konsept altında toplanma sını ifade eden Tek Sağlık < One Health> kavramıdır.diğer bir deyiş ile Tek Sağlık modaya uygun şekliyle insan ve veteriner HS disiplinlerinin oluşturduğu yeni global sağlık politikalarının yeni adıdır. Temelinde VHS ve Đnsan HS nın birlikte oluşturduğu global sağlık politikaları var dır(8).çünkü; HS demek ayni zamanda global halk sağlığı demektir.global sağlık politikasının ö zünde dünya sağlığı güvenliği yer alır.dünya sağlığı güvenliği;ülkeler arasında bir sorumluluk paylaşımı olup insan ve hayvan salgın hastalıklarının zamanında açıkça haber veren ve uyaran, tehlikelerin doğru zamanda farkında olunmasını ve hızlı yanıt bulunmasını gerektiren ve ülke ka pasitesini,olayları önceden tespit etme ve devam e den hastalıklara karşı koruma ve kontrol prog ramı ile etkili bir yanıt oluşturma konusunda geliştirilen bir düzendir.đdeal bir HS güvenliğine u laşmak, insan ve hayvan arasındaki ilişki üzerine güçlü bir bağlantı kurmayı gerektirir.bunun için hayvan sağlığı araştırmalarında iyi düzeyde teşhis koyabilecek özellikte laboratuvarlar, hastalık tan koruma ve kontrol programları, çevrede kontaminasyonu engelleyen uygulamalı araştırma programları gerektirir(14). Tek Tıp Tek Sağlık (One Medicine One Health ) Kavramının ortaya çıkışı: Geçmişi 1800 lü yıllara uzanan ve 21.yy da tekrar gündeme gelen Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti nin izlerine,tarihin değişik dönemlerinde rastlamaktayız. Çünkü insanlık tarihinin tüm dönemlerine yönelik yapılan araştırmalarda insan hastalıkları ile hayvan hastalıklarının daima iliş kili olduğu görülmüştür. Bu nedenle zaman zaman hem insan, hem de hayvan hastalıklarının tedavilerine yönelik hekimlik hizmetlerinin birlikte temsil edildiğini değişik dönemlerde görüyoruz. Eski Yunan mitolojisinde tıp tanrısı Aesculap ve Achilles in hocası,zeus un babası Chiron, yine Amerikalı James Law ( ) Đngiltere nin Edinburgh Veteriner Kolejini ve Edin burgh Üniversitesi Tıp okulunu bitirmiş olması nedeniyle hem insan, hem de veteriner hekimliği nin birlikte temsil edilmesine en güzel örnektir(11,13,15). Đnsan sağlığının korunmasında çok ö nemli bir yere sahip olan hekimliğin tarihsel gelişimini üç döneme ayırmamız mümkündür. He kimliğin bu üç önemli tarihsel süreci insan ve veteriner tıbbının gelişmesinde önemli bir yere sa hiptir.bu dönemlere sırası ile baktığımızda: I. Sadece hastaların ya da hasta olduğundan yakınanların tedavisine yönelik geleneksel he kimlik uygulamalarının söz konusu olduğu sanayileşme öncesi dönem, II. Birbirinden ayrı olarak, bir yandan süregelen geleneksel hekimliğin diğer yandan hastalık ların oluşumunu önlemeye ve bireylerin sağlığını korumaya uğraşan hekimliğin hızla ge liştiği sanayileşme dönemi, III. Bu iki tür hekimliğin bir bütünü tamamlayan öğeler olarak ele alınması ve hiç bir ayırım gözetmeden, tüm insanlara sunulması gerektiğinin giderek daha iyi anlaşıldığı çağdaş dönem (5). Bu üç dönemde insan ve veteriner hekimler daima birlikte hareket etmişler. Hatta tarihin ilk yazılı belgelerinde insan hekimliği yanında hayvan hekimliğinin de yer aldığı görülür.19.yy da ortaya çıkan,20.yy da bir ara kaybolan,21.yy da tekrar ortaya çıkan Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti nin tekrar gündeme gelmesi, bunun en somut göstergesidir. Tek Tıp Tek Sağlık Kon septi nin somut olarak ortaya çıkmasında Alman kökenli tıp bilim insanı olan Prof. Dr.Rudolf L.K.Virchow un ( ) rolü büyüktür.prof. Dr.Rudolf L.K.Virchow, 1855 yılında Trichi nella ile ilgili yaptığı çalışması sırasında Trichinella nın diğer patojenlerden farklı olduğunu or taya koyabilmek için ( Infections by contagious animal poisons ) hayvanların neden olduğu bula şıcı hastalıkları ifade eden zoonosis terimini kullanır. Daha bir çok çalışmasında insan tıbbı ile veteriner tıbbı arasındaki bilimsel bağlantıyı fark ederek veteriner hekimliğin insan tıbbının ayrıl 5

6 maz bir parçası olduğunu görür.hatta 1858 yılında Berlin Veteriner Kolejinde öğrencilere patolo ji dersi bile verir.đşte tüm bunların sonucunda 24 Haziran 1873 yılında yaptığı bir konuşmasında Ben sadece şunu vurgulayabilirim ki veteriner tıbbı ile insan tıbbı arasında bir bariyer yoktur, olmamalıdır da zaten;bir alanda elde edilen deneyim diğer alanın destekleyecektir şeklinde in san ve veteriner tıbbı ile ilgili düşüncelerini belirtir. Modern tıbbın temellerini atan ve Prof.Dr. Rudolf L.K.Virchow un öğrencisi olan ve Berlin de birlikte çalışmış olan Kanada kökenli insan hekimi Sir William Osler ise ( ); veteriner tıbbı ile insan tıbbı birbirini tamamla maktadır ve bu konsept tek tıp konsepti olarak algılanmalıdır şeklinde bir ifade kullanmıştır. Sir William Osler tek tıp tek sağlık terimlerini ilk defa kendisi kullanmış ve kendisine atfe dilen bu konseptin savunucularından birisi olmuştur.aynı şekilde insan hekimi olup Toronto da Ontario Veteriner Koleji nde eğitim veren James Bovell ile veteriner hekim olup tıp hekimliği de recesine sahip Griffith Evans gibi kişilerde bu düşünce çerçevesinde çalışmalarda bulunmuşlar dır.2006 Yılında vefat eden, veteriner hekim Prof. Dr. Calvin W.Schwabe ( ) üç bas kı halinde yayınlamış olduğu Veterinary Medicine and Human Health adlı kitabının ilk bas kılarında bahsettiği Tek Sağlık terimini, aynı kitabının 1984 yılında yayınlanan 680 sayfalık ü çüncü baskısında tekrar kullanarak kitabın birinci bölümünde < The Challenge of One Medi cine > başlığı ile bu konuya geniş yer vermiştir.konseptin türler arasında sağlanacağı şeklinde ki yaklaşımına dayanarak veteriner tıbbının insan sağlığı ile ilgili aktivitelerin temelini oluşturdu ğunu savunmuştur. Prof.Dr.Calvin W.Schwabe veteriner tıp bilimi,tüm çalışmalarının ya direkt olarak biyomedikal araştırmalarla yada HS çalışmalarıyla ya da evcil ve yabani hayvan, çevre sağ lığı olarak indirekt şekilde de karşımıza çıkabileceğini bildirmiştir.(11,16,17,18,19). 21.yy ın getirdiği zorluklar tekrar Tek Tıp - Tek Sağlık Konsepti ni gündeme getirmiş ve bu iki meslek grubunun birlikte çalışmasını gerekli kılmıştır. Tek Tıp,Tek Sağlık Konsepti nedir?, Yerel ve evrensel anlamda; şe kil 3 de görüldüğü üzere insanların, hayvanların ve çevrenin optimal sağlı ğına ulaştırılması için multipl disiplin lerin birlikte çalışarak işbirliği aracılı ğıyla dünya sağlığının ( global sağlı ğın ) korunması veya güvenliğinin sağ lanmasıdır(16).hs demek; HS nın ana öğesini oluşturan insan ve veteriner tıbbı HS disiplinlerinin birlikte oluştur duğu global HS demektir(14). Đdeal bir HS güvenliğine ulaş mak, HS kalitesini yükseltmekten ge çer (14). Peki neden böyle bir uygulama ya ihtiyaç vardır? sorusuna yanıt ara mak zorunda kalırsak; zoonoz hastalık ların dünyada bugüne kadar geçirdik leri aşamalarına bakmamız ve ortaya Şekil-3: Tek Tıp Bileşenleri ( 17 ) çıkan tablonun zoonozların HS açısın dan ne kadar tehlikeli boyutlara ulaş tığını görmemiz gerekir.şöyle ki; 1950 yılında 86 adet olan toplam zoonotik patojen sayısının, 51 6

7 sene sonra 2001 yılında tahminen on katın üzerinde bir artış ile 868 adete ulaşmış olduğunu gö rüyoruz.yine bu zoonotik patojenlerin % 33 ü insana bulaştıktan sonra tekrar insana geçebilme özelliğine sahiptir.đnsanlarda meydana gelen enfeksiyonların % 80 ni hayvan kaynaklı patojenler oluşturmakta,bu enfeksiyonlara neden olan ve yeni önem kazanan toplam 175 adet patojen in % 75 ini yani 132 adetini zoonotik patojenlerin oluşturması,bu zoonotik patojenlerin % 28 ini,yani 37 adetini vektörel zoonotik patojenlerin oluşturması ve yine her yedi ayda bir yeni ve yeniden önem kazanan hastalıkların halk sağlığını tehdit etmesi, son yıllarda ortaya çıkan insan sağlığını tehdit eden salgın bulaşıcı hastalıklarla ilgili yapılan epidemiyoloji bilgileri gözönünde bulundu rulduğunda, önümüzdeki yıllarda yılda ortalama 3-4 adet arasında olmak üzere, 2015 yılına kadar toplam 8 34 arasında yeni önem kazanan hastalığın ortaya çıkmasının beklenmesi böyle bir sü recin ortaya çıkmasını sağlayan en büyük nedenlerden birisi olarak görülmektedir. Böylece zoo nozlardaki bu artışının karşısında HS nın daha iyi korunması adına; insan tıbbı ile veteriner tıbbı mesleklerinin birbirlerine yaklaştırılması düşüncesi tekrar Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti ni gün deme getirmiştir (20,21,22, 23,24,25,26, 27,28). Neden Tek Tıp Tek Sağlık?, 1. Zoonoz hastalıkların tekrar eder bir biçimde tüm dünya da ortaya çıkması, 2. Birçok hastalığın çevre, insan ve hayvan kaynaklı olması ve ilişkilerin kompleksliği konu sunda yetişmiş personele olan ihtiyaç Veteriner hekimler ile insan hekimleri nin Fizyoloji, Patoloji, Epidemiyoloji gibi temel tıp bilimlerinde ortak bilgi havuzlarının olması ve veteriner hekimler in zoo noz hastalıklar konusunda tür genişliği nedeniyle bilgi kapsamlarının geniş olması 3. Gıda güvenliği ve protein kaynaklarının sağlanmasına yönelik sorunların giderek artması, 4. Zoonoz hastalıkların erken dönemde tespit edilmesinde bütünleşmiş bir gözetim sistemi nin sağlanarak zaman kazanılmasının gerekliliği 5. HS alanında veteriner hekimler ile insan hekimleri ve HS profesyonellerinin işbirliğine o lan ihtiyaç: Kişisel sağlık açısından, Toplum Sağlığı açısından, Karşılaştırmalı tıp araştırmaları açısından, Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti nin ge rekliğini ve önemini (29) mecbur kılmaktadır. Tek Sağlık Konsepti Sürecinin Başlatılmasına Yönelik girişimler, Amerikan Veteriner Tıp Birliği (AVMA), 2006 yılı içerisinde HS nın iyileştirilmesi adına, insan ve veteriner tıbbının birleştirilmesi konusunda çalışmalara başlayarak nisan ayında veteri ner hekimlerin, insan tıbbı ile ilgilenen diğer meslektaşlarıyla ortaklaşa çalışma yolları konusun da öneride bulunmak için on iki kişiden oluşan bir çalışma grubu oluşturarak çalışmalarına başla mıştır. Ayni şekilde Amerikan Tabipler Birliği (AMA), AVMA ile diyaloğun geliştirilmesi, tıp o kulları ile veteriner biliminin arasındaki bağın güçlendirilmesi,gözlemleme sürecinde birlikteliğin desteklenmesi ve tür bariyerleri arasında teşhis,ilaç ve aşı gelişiminin desteklenmesi adına düzen lenen Tek Sağlık Girişimi < One Health Initiative> şeklinde bir önerge ile veteriner birliğinin hazırladığı proje konusunda kendilerini destekleyeceklerini bildirirler. Önerge, Haziran 2007 de AVMA nin Washington DC deki toplantısında kabul edilir. Tek Sağlık Konsepti nin onaylan masına; Amerikan Tropikal Tıp ve Hijyen Birliği [ American Society of Tropical Medical and Hygiene (ASMTH)],AVMA,AMA ve 300 den fazla ünlü bilim adamı,insan hekimleri,veteriner hekimler,nobel ödülüne sahip kişiler, hükümet liderleri ve ulusal bilim akademisi üyeleri katılmış ve start verilmiştir(17). Bugün tüm dünyadaki insan hekimleri ve veteriner hekimlerle, bu meslek 7

8 mensuplarının meslek örgütleriyle iletişim halinde global anlamda HS na yönelik Tek Sağlık uygulamaları konusunda meydana gelen gelişmeler hakkında sürekli bilgilendirmelerde bulunan Tek Sağlık Girişimi < One Health Initiative> merkezi bulunmaktadır.türkiye de ayni benzer oluşum Đzmir Veteriner Hekimler Odası bünyesinde insan ve veteriner tıbbından hekim ve hekim akademisyenlerden oluşan Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu insan ve veteriner tıbbından hekimlerin üye olabileceği One Health Initiative TURKEY (Tek Sağlık Girişim Grubu TÜR KĐYE) google internet grubu oluşturulmuş bulunmaktadır.moderatörlüğü ayni zamanda Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu üyesi olan ve Đzmir, D.E. Ü.Tıp Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalında görevli bir akademisyen tarafından yürütülmektedir. Veteriner hekimlerin insan hekimleri ile tek çatı altında çalışması gereği, sadece Amerika Birleşik Devletleri nde değil dünyanın birçok yerinde zoonoz hastalıkların eradikasyonunun ko laylaştırılması anlamında daha etkin araştırma ve çalışmaların yürütülmesi için gündeme yerleş miş bulunmaktadır.avrupa Birliği üye ülkelerinin veteriner üst düzey yetkilileri ve insan tıbbı üst yetkilileri, DSÖ, FAO, OIE ve birçok uzman danışman grupları arasında işbirliğinin gerekli ol duğunu vurgulamıştır. Ortak çalışmayı destekleyen diğer bir neden olarak, sağlam bir hayvan ve insan sağlığı gözlemleme iç yapısının oluşturulması gösterilebilir. Đnsan ve hayvan enfeksiyonları nın veri analizlerinin yapılması ve bu bilgilerin HS risklerinin ve tehditlerinin yönetiminde görev alan kişilerle paylaşılmasının önem arz ettiği de bir diğer gerçektir. Söz konusu ortak çalışmaların, hükümetlerin stratejik risk değerlendirmesi ve risk yönetimi çalışmalarının geliştirilmesinde önemli payı bulunmaktadır(17). Tek Sağlık Girişiminin amaçlarından bazıları şöyle sıralanabilir: 1) Đnsan tıbbı, veteriner tıbbı okulları ile halk sağlığı okullarının eğitim sistemindeki en tegrasyonu 2) Profesyonel yayınlar, konferanslar ve sağlık örgütleri arasında disiplinlerarası iletişi min geliştirilmesi 3) Türlerarası hastalık aktarımları üzerinde araştırmaların yapılması 4) Đnsan, hayvan ve yaban hayvanı hayatı hastalıklarının gözlemleme kontrollerinin en tegrasyonu 5) Hem insan hem de hayvanları etkileyen örneğin diyabet, kanser, otoimmun hastalık lar ve obezite gibi hastalıklar konusunda karşılaştırmalı araştırmaların yapılması 6) Türlerarası hastalıkların kontrolünde ve önlenmesinde yeni teşhis metodlarının, ilaç ların ve aşıların değerlendirilmesi ve geliştirilmesi konusunda akademiler, işletmeler ve hükümetler arasında birlikteliğin sağlanması 7) Halkın ve siyasi liderlerin haberdar edilmesi ve eğitilmesi konusunda birlikte hareket edilmesi. Tek Sağlık Konsept in Faaliyet alanlarına baktığımızda: a. Biyomedikal Araştırmalar, b. Biyoterörizm, c. Besin güvenliği ve koruma, d. Global besin ve su üretim sistemleri, e. Enfeksiyöz hastalıklar, f. Mikrobiyoloji eğitimi, g. Antimikrobiyal dirençlilik, h. Đklim değişikliğinin etkileri, i. Halk Sağlığı, 8

9 Ulusal, Uluslararası, j. Çevre sağlığı ve çevrenin korunması, k. Bulaşıcı hastalıkların ekolojisi, l. Veteriner ve profesyonel çevre sağlığı ve organizasyonları m. Yaban hayatın korunması ve desteklenmesi, n. Karşılaştırmalı tıp, o. Koruyucu hekimlik v.s (17,29,30,31) içermektedir. Tek Sağlık Konsepti nin Türkiye ye taşınması ve Tek Sağlık sürecinin Başlatılmasına Yönelik girişimler, Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma grubunca yapılan araştır maya göre, Prof.Dr.Calvin W.Schwabe ( ) tarafından 1964 yılında ilk,daha sonra 1966 yılında birinci baskının tekrarlanan baskısı,1969 yılında ikinci baskısı, 1971 ve 1972 yıllarında ikinci baskının tekrarlanan baskısı ve 1984 yılında üçüncü baskısı yayınlanmış olan Veterinary Medicine and Human Health adlı yayınının ilk baskılarında bahsettiği Tek Sağlık terimini, aynı kitabının 1984 yılında yayınlanan 680 sayfalık üçüncü baskısında tekrar kullanarak kitabın birinci bölümünde < The Challenge of One Medicine > başlığı ile geniş yer vermiş olmasına rağmen,2007 yılına gelinceye kadar gerek veteriner fakültelerinin, gerek Türk Veteriner Hekim ler Birliği Merkez Konseyi (TVHB) nin, gerek tıp camiasının bu gelişmelerden haberlerinin olma dığı,söz konusu bu yayından bir kaç veteriner hekim ve tıp fakültesi öğretim üyesinin haberi ol makla birlikte önemsenmeyip ilgilenilmediği anlaşılmaktadır.türkiye ye Tek sağlık Konsepti nin taşınması,2006,2007 ve 2008 yıllarında A.B.D de bulunan, hatta Rhode Island da 4-6 Aralık 2007 tarihlerinde Tek sağlık konferans serileri şeklinde düzenlenen sadece insan ve veteriner tıbbından çok sayıda hekim in katıldığı Pets People and Pathogens adlı konferansa da bizzat ka tılmış olan,a.b.d de TUFTS ÜNĐVERSĐTESĐ VETERĐNER HEKĐMLĐĞĐ OKULU nda bu ko nuda hem araştırma yapıp hem de Türkiye de Veteriner Halk Sağlığı konulu ingilizce bir semi ner veren Đzmir Veteriner hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi Veteriner Hekim Arzu TEMĐZYÜREK, hazırlayıp yayınlanmak üzere çalışma grubuna gönderdiği Veteri ner Hekimler ve Beşeri Hekimler Tek Sağlık Konseptine Geri Dönüyor isimli makalesinin Ve teriner Hekimler Derneği Dergisi nin 2007 yılında,cilt:78, sayı:4 de yayınlanması ile ve yine Tür kiye de Ankara Ünversitesi Tıp Fakültesi dahil çeşitli üniversitelerde düzenlenen bilimsel kong relerde yaptığı Dünyadaki Gelişmeler Işığında Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti konulu konuş maları ile bu konu ülkemize taşındı ve harekete geçildi.bunun sonucunda TVHB ve Türk Tabip ler Birliği Merkez Konseyi (TTB) arasında Tek Dünya Tek Sağlık başlığı altında 25 Nisan 2009 tarihinde ortak bir deklarasyon yayınlandı. Halk Sağlığı açısından Tek Sağlık Konsepti nin Önemi, Veteriner hekimlik hizmetleriyle, insan sağlığı hizmetlerinin toplumun tüm katmanlarına yönelik bir HS hizmeti sunulacak şekilde Tek Sağlık Konsepti çatısı altında toplanması sonu cunda başta insanın toplumun sağlığının korunmasında etkili olacağı unutulmamalıdır.bundan do layıdır ki tek sağlık konseptinin ana bileşenlerini şekil -3 de görüldüğü üzere insan sağlığı + hay van sağlığı + ekosistem sağlığı oluşturmaktadır.özellikle günümüzde gittikçe biyolojik felaket halini alan zoonoz hastalıkların önlenmesinde çok önemli yere sahip veteriner hekimlik hizmet leri şekil - 4 de görüldüğü üzere insan ile hayvan arasında adeta koruyucu bir tampon oluşturma özelliğine sahip olması nedeniyle zoonoz hastalıkların önlenmesi, zoonoz hastalıklardan kaynakla nabilecek besin (gıda) güvenliği sorunlarının ortadan kaldırılmasında, koruyucu hizmetlerin sunul 9

10 masında, biyoterör ile mücadelede, ekosistem ve çevre sağlığının korunmasında Tek Sağlık Kon septi çok büyük öneme sahiptir(19,22,29,32,33). Zoonoz Hayvan Hastalıkları Veteriner Bilimi + Đyi Veteriner Yönetimi Hayvan Sağlığı Đnsan Sağlığı Gıda Güvenliği nin Sağlanması Ticari Đhtiyaç Şekil - 4: Veteriner biliminin,zoonoz hastalıklar karşısında başlıca tampon ve karantina mekanizmaları (32,33) Veteriner hekimlik hizmetleri,ii.dünya savaşı ile birlikte dünyada tarım (Bitkisel + Hay vansal Üretim),sağlık,ekonomi ve siyasi alanda meydana gelen değişiklikler sonucunda sadece ülkelerin Tarım Bakanlıkları bünyesinde verilen bir hizmet olma özelliğinden çıkarak yerel yöne timler,silahlı kuvvetler,sağlık ve çevre bakanlıkları bünyelerinde de yürütülen bir hizmet konu muna gelmiş bulunmaktadır.bu kuruluşlarda ki veteriner hekimlik hizmetleri bir bütünsellik için de VHS konsepti çatısı altında insan HS ile entegre bir şekilde sunulmaktadır.böyle bir hizmet bugünkü adıyla Tek Sağlık Konsepti olarak ifade edilmektedir.tek Sağlık uygulamalarının ba şarıya ulaşabilmesi için VHS hizmetlerinin şekil 5 de görüldüğü üzere yerine göre insan HS ile birlikte ilgili kuruluşlar bünyesinde yapılandırılması gerekmektedir.şekil -5 de yer alan VHS hiz metleri ilgili kuruluşlar bünyesinde insan HS ile entegre olacak şekilde yapılandırılmadan,hs na yönelik Tek Sağlık Konsepti uygulamalarından bir sonuç almak mümkün değildir (10,19,30,34, 35). Şekil-5 de yer alan VHS hizmetleri insan HS ile entegre olacak şekilde ilgili kuruluşlar bünyesinde yapılandırılması halinde Tek sağlık uygulamaları ile başta HS açısından önemli olan,bulaşıcı salgın hastalıkların insana bulaşmasında büyük rol oynayan insan besininin (gıda) güvenliğinin sağlanması, zoonoz hastalıkların önlenmesi, koruyucu sağlık hizmetlerinin sunulma sı, biyoteröre karşı mücadele,ekosistem sağlığının korunması,aşı ile önlenebilen veya önlenebile cek hastalıkların kontrolü,yaşam kalitesini etkileyen ve ülkelerin sosyal güvenlik sistemlerine veya kuruluşlarına büyük maddi külfetler getiren kronik hastalıkların önlenmesi ve iyileştirilmesi, HS na katkıda bulunacak tıbbi araştırmaların yürütülmesi gibi pek çok konuda HS na katkıda bulunulmaktadır(32,33,34,35). Şekil - 6 de Tek Sağlık Konsepti bileşenlerinden olan Hayvan ve Ekosistem sağlığının, insan ve toplum sağlığının korunmasını amaçlayan HS,ve HS bilimi içinde bir alt bilim olarak yer alan insan besini ( gıda ) üretim kaynakları ile olan ilişkisi, kesiştikleri alanlarda ortaya çıkma 10

11 Bakanlıklar içi Hayvan ve Đnsan Sağlığı Komisyonu Đlgili Kuruluşlar Sağlık Bakanlığı Veteriner Halk Sağlığı Ünitesi (VHSÜ) Đşbirliği halinde Çalışılan Kuruluşlar Veteriner Hizmetleri Evcil Hayvan Üretimi Gıda ve Hayvan Yemi Üretimi Veteriner Eğitim Programcıları Veteriner Pratisyenler Ev Hayvanları Sahipleri Tarım Bakanlığı Çevre Koruma Bürosu ANA GÖREVLER 1. Zoonozlar Epidemiyoloji ve Sosyo - Ekonomik Araştırmalar, Teftiş, Kontrol, 3. Gıda Muhafazası ( Koruma ). Teftiş, Kanun ve Standartlar, 3. Đlgili Faaliyetler VHS nın YARDIMCI OLDUĞU SAHALAR 1. Komparatatif tıp bilimi Đnsan hastalıklarının hayvansal çeşitleri Karşılaştırmalı Biyoloji Hayvan Hareket ve Davranışları 2. Temel Biyomedikal Araştırmalar, 3. Laboratuvar Hayvan Hekimliği ( Tıbbi ) DĐĞER GENEL HĐZMET FAALĐYETLERĐ 1. Laboratuvar Hizmetleri, 2. Çevresel Zararlılar ve Korunma Hayvan Besleyicileri ve Koruyucular, Hayvan yemleri ve atıklar ve geri dönüşüm Hayvan yerleşim yerlerinin değiştirilmesi 3. Hayvan Isırmaları,Zehirlenmeler ve diğer tehlikeli hayvanlar. 4. Đş Yeri Hekimliği, 5. Biyolojik Standardizasyonlar, 6. Đdari ve Genel Görevler. Kırsal alan sağlığı Đnsan Beslenmesi Tüketici Kuruluşları Đnsanları Koruma Örgütleri Hayvan Biyolojistleri Kırsal Alan Halkı Yaban Hayat Koruma Görevlileri SAHA ÇALIŞMALARININ OLUŞTURDUĞU FAALĐYETLER Đlaç değerlendirme ve testi Ruh Sağlığı Kaza ve afetler Şekil 5: Bir VHSÜ nin Görevleri ve Đrtibatlı olduğu kuruluşlar (19,35) 11

12 sı muhtemel sorunlar, bu sorunların çözümüne ilişkin insan ve veteriner hekimlerinin faaliyet a lanları şematize edilmiştir. Özellikle ülkemizde üzerinde fazla durulmayan ve önemsenmeyen,insan sağlığını yakın dan ilgilendiren besin ( gıda ) güvenliğine yönelik olarak yapılan ve yapılmakta olan çalışmalarda besin (gıda) hekimliği üzerinde durulmamaktadır.oysa HS na yönelik Tek Sağlık uygulamala rında şekil - 6 da görüldüğü üzere Đnsan ve Veteriner Hekimlerinin doğrudan görev ve sorum lulukları alanına giren Gıda Hekimliği Hizmetleri belirgin bir şekilde ön plana çıkmış ve çık maktadır.đnsan ve veteriner hekimlerinin gıda hekimliği hizmetlerinde ki rolleri hiçbir zaman yadsınamaz(5,21,24,29,32,33).uygulamada,insan ve veteriner hekimlerinin yer almadığı ve gıda hekimliği hizmetlerinin dikkate alınmadığı,yok sayıldığı bir gıda güvenliği sisteminde,anlayışında gıda güvenliğinden bahsetmek çok zor, ancak kağıt üzerinde bahsedilebilir. - Yeni bulaşıcı hastalıklar da değişim, - Biyoterörizm, - Teşhise yönelik izleme ça lışmaları, - Zoonozlar - Đnsan Hayvan Đlişkisi, - Karşılaştırmalı Tıp Programı Halk Sağlığı - Gıda Koruma, - Gıda Güvenliği, - Gıda ve Sağlık Ekosistem - Arazi Kullanımı, - Boş, çorak alanların yöne timi, - Çevre Kalitesi, - Ekosistem Sağlığı, -Toplum Hekimliği, - Koruyucu Hekimlik, - Yaban Hayat Yöneti mi ve Hastalıklar, - Biyoçeşitlilik, - Tarımsal Terörizm, - Çevre Sağlığı, - Su Kalitesi, - Yenilenebilir Gıda-Hay van Üretim Teknikleri Hayvan Sağlığı Besin ( Gıda ) Üretim Sistemleri - Sürdürülebilir Gıda - Hayvan Üretim Tekn. - Doğanın Korunması, - Hayvansal Gıda Kirle ticileri,gmos, - Kronik Hastalıklar, - Beslenme, - Obezite, - Karşılaştırmalı Birleşik Toksikoloji, - Yeni Hastalık Faktörleri, - Sağlıklı Gıda Geliştirilmesi, - Gıda Hekimliği, - Gıda Biyomühendisliği, - Antimikrobiyal direnç, - Küresel Gıda Üretim Teknikleri, - Hayvan Refahı ve Huzuru Şekil - 6 : Tek Sağlık bileşenlerinden,hayvan sağlığı ve ekosistem sağlığının halk sağlığı ve dünya gıda üretim sistemleri arasında ki ilişki,kesiştikleri noktalar ve çıkması muhtemel sorunlar (24) Tek Sağlık Konsept inin HS açısından getireceği faydalar:

13 I. Hayvan ve Đnsan Sağlığı nın gereksinimlerinin geliştirilmesi, II. Spesifik alanlarda eğitim merkezlerinin geliştirilmesi, III. Evrensel açmazların çözümlenmesi, IV. Đnsan hekimleri, veteriner hekimler ile diğer tüm sağlık bilimleri arasındaki işbirliği nin hayvan ve insan sağlığının gereksinimlerinin geliştirilmesi, V. Gittikçe küreselleşen ve global sağlığı tehdit eden zoonontik patojenlerden kaynakla nabilecek hastalıkların yaratacağı besin( gıda )güvenliği sorunlarının önüne geçilmesi, VI. Prof.Dr.Calvin W.Schawebe,1984 lü yıllarda yayınladığı Veterinary Medicine and Human Health adlı eserinde dile getirdiği biyoterör konusunun ele alınmasını ve ça lışmalar yapılmasını, VII. Veteriner tıbbı, insan tıbbı ve HS okulları arasındaki işbirliğinin arttırılması amacıyla spesifik alanlarda eğitim merkezlerinin geliştirilmesi, VIII. Veteriner ve insan tıbbı,çevre,doğal hayat ve HS branşlarındaki evrensel açmazların çözümlenmesi, IX. Veteriner hekimlerin sağlık için katkıda bulunma fırsatlarının azami arttırılması, X. Sağlığın geliştirilmesi için yaratıcı programların ortaya çıkartılması için bilimsel bilgi nin eklenmesi v.s (17,29). Dünya da veteriner hekimler ile insan hekimlerinin bir arada çalışmasına yönelik tek sağlık konsepti adı altında şu anda neler yapılıyor? 1) Eğitim alanında yürütülen çalışmalar: Günümüzde dünyanın karşı karşıya kaldığı sağlık tehditleri tek sağlık konseptinin tekrar hayata geçirilmesini gerekli kılmaktadır. Özellikle insan,hs ve ekosistem sağlığı ilişkisinin komp leksliği konusunda yeterli derecede HS personelinin ve yetiştirilmiş eğitimli kişilerin eksikliğini karşılamak için,üniversiteler bünyesinde çeşitli eğitim programları hayata geçirilmeye çalışmak tadır.bu gereksinimi vurgulamak için Illinois Veteriner Koleji ile Chicago HS Okulu 2004 yılın da veteriner hekimlere çift diploma sunan DVM/MPH [Doctor of Veterinary Medicine/Mas ter of Public Health ( Halk Sağlığı Master < HSM > )] programını oluşturmuştur.veteriner tıbbın ilk dört yıllık doktora programına başlayan öğrenciler ilk yıllarında, 5 yılda tamamlayabilecekle ri çift diplomaya sahip olabilecekleri HSM programına başvurabilmektedirler.tufts Üniversitesi Veteriner Hekimliği Okulu nda veteriner hekimler, çift diploma kapsamında ayni şekilde HS ça lışmalarının bir kısmını Tufts Üniversitesi Tıp Okulu nda gerçekleştirmektedirler (17). Yine tıp öğrenclerine veteriner tıbbını tanıtmak ve zoonoz hastalıkların tanıtılması amacıy la veteriner fakülterinde,okulları ve kolejlerinde eğitim verilerek bilgilendirilmeye çalışılıyor aynı şekilde veteriner fakültesi,okulu ve koleji öğrencilerine de insan hastalıkları konusunda bilgilen dirme çalışmaları yapılıyor.klinik bilimlerinden özellikle ortopedi konusunda ortak çalışmaların yapıldığı üniversiteler mevcut. Entegrasyonun geliştirilmesi adına ilgili fakülte ve okulların açılış konuşmalarında dekanlar öğrencileri konsept konusunda ayrıntılı bir şekilde bilgilendiriliyor ve mezuniyet törenlerinde ise karşılıklı okulların öğrencileri birbirlerine davet ediliyor. 2) Đş hayatında ve bilim alanında uygulamaya yönelik yürütülen çalışmalar: A.B.D de HSM programına katılarak belgelerini alan insan ve veteriner hekimler başta besin ( gıda ) güvenliği dahil çevre sağlığı v.s HS nı ilgilendiren bir çok alanlarda A.B.D lerinin FDA (Food and Drug Administration),CDC(Centers for Disease Control and Prevention),FSIS (The Food Safety and Inspection Service) ve CFSAN(The Center for Food Safety and Applied Nutrition) gibi önemli bir çok kuruluşta uzman statüsü ile kontrol ve denetim dahil, bilimsel çalış malar v.s bir çok alanda ve konularda görevlendirilerek istihdam edilmektedirler. En son tespit

14 lere göre FDA bünyesinde habersiz baskın denetim yapan, topladıkları örnekleri FDA laboratuarı na gönderen MPH(HSM) yapmış 700 dolayında HS müfettişi görev yapmaktadır. Bu müfettişler besin( gıda )lerin hazırlanması ve dağıtılması dışında A.B.D de her eyalette veya eyaletler arasın da kara yolları üzerinde bulunan besin ( gıda ) tüketim merkezlerinin ( restaurant ve fast food tü rü iş yerleri) düzenlenmesi ile ilgili görevleri de bulunuyor(36,37). HS konusunda özellikle Yellow Fever- Sarı Humma hastalığının birçok sivil ve hekimin ölümüne yol açtığı 1800 lü yıllarda tıbbi araştırmalarıyla ünlü John Hopkins Tıp Merkezi, ve teriner hekimler ile insan hekimlerinin birlikte araştırmalarını yürüttükleri bir merkez konumun dadır.özellikle merkezin Moleküler Karşılaştırmalı Patobiyoloji Departmanı nda (The Depart ment of Molecular & Comparative Pathobiology - ) veteri ner hekimler ve insan hekimleri tarafından yürütülen birçok çalışma mevcuttur. Departman özellikle insan hastalıklarında hayvan modellerinin geliştirilmesi konusuna odaklanmış ve araştırma çalışmalarını şu konular üzerine devam ettirmektedir: AIDS hastalığının hayvan modelini oluşturmak Kardiyovasküler hastalıklar ve kanser üzerine rodent modellerinin araştırılması Rodent fenotiplendirilmesi Departman ayrıca hem insan sağlığı hem de hayvan sağlığı alanında aşağıdaki konular da önemli buluşlara da hizmet etmiştir : HIV in Lentivirus olarak identifikasyonu Cystic Fibrosis gen terapisi Kızamık aşısının geliştirilmesi Kanserin genetik temelinin identifikasyonu(17) Bugün Tek Sağlık uygulaması çerçevesinde karşılaştırmalı ve disiplinlerarası araştırmalar insan sağlığına yeni bir bakış açısı getirmekle kalmayıp bilimsel gelişmelerin bir alandan diğer bir alana yada bir türden diğer bir türe aktarılmasını sağlayarak HS nın korunmasına büyük hiz met etmektedir. Bu çerçevede günümüz kalkınmış dünya ülkelerine baktığımızda,hs,bütüncül sağlık anlayışıyla donanmış, multidisipliner bilim insanlarıyla etkileşim içinde olan ve etkinlik sürdüren sağlık yaklaşımı olarak ele alındığını görüyoruz. 3) Yasal anlamda HS açısından Tek Sağlık uygulamalarına yönelik yürütülen çalışma lar: HS açısından Tek Sağlık uygulamalarına yönelik olarak veteriner ve insan hekimlerinin çalışmalarını daha etkin hale getirebilmek ve yürütebilmek için her iki meslek mensuplarını bir araya getiren işbirliği çalışmalarına yönelik olarak bilim adamları yasal anlamda bir takım yapısal zemin oluşturma çalışmalarına hız vermişlerdir(17).her iki meslek alanlarının çesitli birimlerinde (AVMA ile AMA arasında) sürekli güncellenen yukarıda bahsi geçen önergelerin imzalanması gibi.. A.B.D de AVMA ve AMA tarafından Tek Sağlık konusunda alınan kararların her iki meslek kuruluşunca onaylanıp safha safha uygulamaya başlanması üzerine FVE[Federation of Ve terinarians of Europe( Avrupa Veteriner Hekimleri Federasyonu) tarafından yakından izlenmiş, alınan kararların salgın bulaşıcı hastalıkların önlenmesi açısından önemli bulduklarını resmi internet sitelerinde bildirmişler ve özellikle bu kararların AB nin zoonozlarla ilgili direktiflerinde yer alacağı dile getirilmiştir. Alınan kararların besin ( gıda ) güvenliği açısından da ayrı önemi olması nedeniyle Hollanda Halk Sağlığı Enstitüsü nden Prof.Dr.Roel Countinho,birçok insan hastalıkla rının hayvan ve hayvansal ürünlerle geçmesi söz konusu olduğu için hayvan ve insan

15 hastalıklarının tek bir sağlık kavramı olarak ele alınmasını onayladığını belirtmiştir. AB nin ö nemli kuruluşlarından EFSA[The European Food Safety Authority (Avrupa Gıda Güvenliği Oto ritesi)], Tek Sağlık Konsepti ndeki gelişmeler ışığında A.B.D de ki FDA ile işbirliğine gittikleri ni dile getirerek özellikle besin ( gıda ) güvenliği risklerinin değerlendirilmesi açısından Tek Sağ lık Konseti çerçevesinde alınan kararların ilk anlaşma olma özelliğini taşıdığını dile getirmişler dir(38). 4) HS açısından Tek Sağlık uygulamalarına yönelik Đnsan Hekimleri ile Veteriner He kimleri ni bir araya getiren konferanslar: Önergenin kabul edilmesi ile birlikte; zoonoz hastalıklarla ilgili olarak hem halkı bilinçlen dirmek hem de hekimlerin ve HS çalışanlarının eğitilmesi, koordinasyonun sağlanması ve iletişi min geliştirilmesi için konferans, seminer ve toplantılar düzenlenmeye başlandı. Bunlardan bir ta nesi 4 Aralık 2007 tarihinde ABD nin Rhode Island eyaletinde gerçekleştirildi(17). Đnsan hekimle ri ile veteriner hekimlerini bir araya getiren konferansta, konuşmacı olarak her biri kendi alanı ve zoonoz hastalıklar, enfeksiyöz hastalıklar konusunda uzman olan veteriner hekim ve insan hekim leri bulunmaktaydı. Bu tarihten sonra dünyanın değişik yerlerinde ve merkezlerin de benzer kon ferans toplantılar düzenlendi ve düzenlenmeye devam edilmektedir. 5) HS açısından Tek Sağlık uygulamalarına yönelik diğer çalışmalar: Hayvan ve insan enfeksiyöz hastalıklarının gözlemleme prosedürlerinin bir araya geti rilip harmonize edilmesi Veteriner hekimler ile HS çalışanlarının yeni ve olağandışı olan zoonotik patojenler ile mücadelede yeni teknikler konusunda karşılıklı olarak eğitilmesi ve laboratuvar teş hisi konusunda geliştirilmesi konusunu bahsedebiliriz. Dünya sağlığı güvenliği, ülkeler arasında bir sorumluluk paylaşımıdır. Đdeal bir HS güven liğine ulaşmak ancak insan ve hayvan arasındaki ilişki üzerine güçlü bir bağlantı kurmayı gerek tirir. Bunun için yaban hayat ve evcil hayvanlar, insan ve çevre için çaba sarfetmemiz gereken Tek Sağlık söz konusudur. HS kalitesini yükseltebilmek için bir zincirin halkaları şeklinde birbirine bağlanmış hayvan ve insan ilişkisine yönelik hastalık araştırması, koruması ve kontrolü ağını oluşturan Tek Sağlık Konsepti nin önemi, sağlıklı hayvan ve insan topluluğu açısından gittikçe önemi artan bir farkındalıktır.unutmayalım ki evreni ve hayvan sağlığını korumaya çalış mak suretiyle insan sağlığını, insan sağlığını korumaya çalışmakla tüm evreni ve hayvan sağlığını korumuş olacağız.bunu başarabilmek için, tıbbın farklı disiplin alanlarında tüm bilgi ve kaynakla rımızı paylaşmalı, gelecek için gerekli olan sağlık açısından güvenli ortamı sağlayabilmek adına ulusal, uluslararası ve disiplinlerarası iş birliğini daha çok geliştirmemiz gerekiyor(14,28,34,39). Çünkü HS:HS nın ana öğesini oluşturan insan ve veteriner HS disiplinlerinin birlikte oluşturduğu, global HS demektir.vhs kavramı HS icerisinde yer almalı,kendimizi dünyadan hiçbir şekilde so yutlayamamak adına da Tek Sağlık Konsepti HS içerisinde gereken önemi kazanmalıdır. Kaynaklar: 1. AKSAKOĞLU,G.(2006) Sağlıkta Araştırma ve Çözümleme.2.Yazım.D.E.Ü.Tıp Fakülte si,đnciraltı-đzmđr 2. ERK,N(1978) Veteriner Tarihi.Đkinci Baskı.A.Ü.Veteriner Fakültesi Yayınları:352,Ders Kita bı:251,ankara Üniversitesi Basımevi-ANKARA 3. EYNĐGÖLLÜ,M,E.(2006) Halk Sağlığında Kırk Yıllık Đnkârcılık.Bilim ve Gelecek Der gisi,şubat Sayısı-ĐSTANBUL 4. AKSAKOĞLU,G.(2008) Bulaşıcı Hastalıkla Savaşım.3.Yazım.D.E.Ü.Tıp Fakültesi,Đncir altı ĐZMĐR

16 5. DĐRĐCAN,R ve BĐLGEL,N.(1993) Halk Sağlığı,II.Baskı.U.Ü.Güçlendirme Vakfı Yayın No:70,U.Ü.Đ.Đ.B.F.Đşletme Đktisadi ve Muhasebe Araştırma ve Uygulama Merkezi No:71- BURSA 6. TEMĐZYÜREK,A.(2007) Çeviri:Veteriner Halk Sağlığı Kitaplığı (A Bookshelf on Vete rinary Public Health) SERPEN,A.(2005) 21.Yüzyılda Veteriner Halk Sağlığı,gelecekteki yeni akımlar.đzmđr - Bölgesi veteriner Hekimler Odası, 8. JORNA,T.(2009) The general role of the veterinary profession in public health.12th World Congress on Public Health,Đstanbul - TÜRKĐYE 9. WAIBEL,R.World Health Organization. alth-organization-who.html 10. TEMĐZYÜREK,A.Çeviri:Veteriner Halk Sağlığı KAHN,H.L. et al (2007) Confronting zoonoses through closer collaboration between me dicine and veterinary medicine (as one medicine ).Veterinaria Italiana,43(1),5-19,2007, IZS A &M 2007-ĐTALYA 12. TODD,F,A.( 1951 ) The Veterinarian in Public Health.American Journal of Public Health and The Nation s Health,September 1951,Volume 41,Number 9 USA 13. SANGUANKIAT,A.HACCP & ISO.Department of Veterinary Public Health and Diag nostic Services Faculty of Veterinary Medicine,Kasetsart University. 14. OMURTAG,B,Đ.(2009) Çeviri: Global Halk Sağlığında Veterinerler < Veterinarians in Global Public Health.This paper was prepared by an employee of the United States Go vernment and is to be considered a work of the United States Government. JVME (Jour nal Veterinary Medical Education) 30 (2), 2003 AAVMC (American Association of Vete rinary Medical College) adlı kaynaktan Veteriner Hekimler Derneği Dergisinde Yayınlan mak üzere çevirisi yapılmıştır U.S.A. >.Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu-ĐZMĐR 15. The Role of Veterinary Public Health,CDC. U.S.A 16. ERK,N (1978) Veteriner Tarihi.Đkinci Baskı.A.Ü.Veteriner Fakültesi Yayınları:352,Ders Kitabı:251,Ankara Üniversitesi Basımevi-ANKARA 17. TEMĐZYÜREK,A(2007) Veteriner Hekimler ile Đnsan Hekimleri Tek Sağlık Konseptine Geri Dönüyorlar.Veteriner Hekimler Derneği Dergisi,Cilt:78,Sayı:4,Yıl:2007 ANKARA 18. SAUNDER,L.Z. (2000) : Commentary:Virchow s Contributions to Veterinary Medicine Celebrated Then, Forgotten Now, Pathology, 37,3(2000): ,USA 19. SCHWABE,W,C.(1984) Veterinary Medicine and Human Health.Third Edition (The Challenge of One Medicine -The Implacations of Veterinary Practice)-The Williams and Wilkins Company, Baltimore,USA 20. ERKANLI,S.(2007) Çeviri: Mahşerin Dördüncü Atlısı,Salgın Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. Đletişim Yayınları,Binbirdirek Sokak,Đletişim Han,No:7,Cağaloğlu ĐSTANBUL 21. KING,L.J.(2008) Understanding the Factors of Animal Disease Emergence:A World of One Health.Emerging Animal Diseases,October 17,2008,Brussels,BELGIUM 22. KING,L.(2007) The Global Animal Health Initiative:The Way Forward Veterinary and Public Health Collaboration,The World Bank Washington D.C,October 10,2007-USA 23. TAYLOR,L.H.(2001) Risk factors for human disease emergence.phil.trans.r.soc.lond. B ( 2001) 356, ,UK 24. KING,L.J.(2004) May you live in interesting times -AAVMC Corporate Veterinary Me dicine Meeting, June 22,2004,Atlanta,Georgia USA

17 25. BAYSALLAR,M.(2007) Biyolojik Silah Olarak Zoonotik Hastalıklar. 3-6 Aralık 2007, I.Ulusal Zoonoz Kongresi.-ERZURUM 26. Biological disasters of animal origin The role and Preparedness of veterinary and public health services.revue scientifique et technique,vol.25 ( 1 ),2006,OIE,12,rue de prony Paris,FRANCE. 27. ZOWGHI,E. Et al (2008) Emerging and Re-Emerging Zoonoses.World Journal of Zoo logy 3 (2): 71-76, JOST,C.C.(2008) Climate Change and Zoonoses Adaptation and Mitigation learning from RVF and HPAI.Kenya Stakeholders Workshop on Climate and Health Nairobi 8-9 December KENYA 29. TEMĐZYÜREK.A.,SERPEN.A.(2008) Dünyadaki Son Gelişmeler Işığında Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti.19 Kasım 2008,E.Ü.Tıp Fak.Halk Sağ.ABD,Bornova-ĐZMĐR 30. One Health:A New Professinal Imperative.July 15,2008,One Health Initiative Task Force:Final Report U.S.A 31. KAHN,L.H.(2009) One Health;A Concept for the 21 Century.February 27,2009,USDA s 85th Agricultural Outlook Forum-U.S.A 32. BRUCKNER,G.(2008) New challenges for the veterinary profession in global animal disease control and the trade in animals and animal products. 4 September 2008,Universi ty of Pretoria U.S.A 33. ABILO,R. OIE Global programme on Zoonoses ( Contribution to One World One Health ). Đnternetten indirildiği tarih , Saat 18: CEVĐZCĐ,S.,ERGĐNÖZ,E.(2009) Kamu Sağlığına Yönelik Veteriner Halk Sağlığı Hiz metleri ve Bu Alandaki Fırsatların Değerlendirilmes.F.Ü.Sağ.Bil.Vet.Derg.2009:23(1) ELAZIĞ 35. DĐNÇER B.(1992 )Çeviri:Veteriner Hekimliğin Halk Sağlığı Faaliyetlerine Katkısı ( The veterinary contribution to public health practice.report of a Joint FAO/WHO Expert Com mitee on Veterinary Public Health. 1975), FAO ve WHO Teknik Rapor Serisi,No:573, FAO Tarımsal çalışmaları No:96, WHO Geneva,ITALY 36. TEMĐZYÜREK,A.( ) Zoonozlar ve Halk Sağlığı.Đzmir Veteriner Hekimler O dası Vet.Halk Sağlığı Çalışma Grubu-USA,Đnfovet,Ocak 2008,Sayı:49 ĐSTANBUL. 37. SERPEN,A.( ) A.B.D leri seyahati inceleme notları 38. SERPEN,A.(2008) Koruyucu Hekim Odaklı Gıda Güvenliği.Cumhuriyet,Tarım Gıda - Hayvancılık,8 Nisan 2008,Yıl:4,Sayı: TEMĐZYÜREK,A.(2008) Hayvansal Orijinli Biyolojik Felaketlerde Veteriner ve Halk Sağlığı Hizmetlerinin Rolleri ve Hazırlıkları.Veteriner Hekimler Derneği Dergisi,Cilt 79, Sayı 3,Yıl 2008 ANKARA