İnsan hakları takvimi

Transkript

1 İnsan hakları takvimi MAYIS Kayıplar Haftası İnsan Hakları Derneği (İHD), 1995 ten itibaren her yıl Mayıs tarihleri arasındaki dönemi Kayıplar Haftası olarak anıyor. Bu etkinliklerin amacı, insanlık suçu olan Kayıplar sorununu her yıl gündeme getirmek, kayıpların soruşturulmasını ve sorumluların bulunarak yargı önüne çıkarılmasını sağlamak. 21 MAYIS dokuzunda kayboldu mayıs ın cesedi bulundu onikisinde... kaçırıldığında da kaybolduğunda da ve cesetken de yakışıklıydı... amcamdı... (Yılmaz Erdoğan) Dünya Dİyalog ve Kalkınma İçİn Kültürel Çeşİtlİlİk Günü Kültürel çeşitlilik insanlığın ortak mirasını oluşturur ve herkesin yararı için geliştirilmeli ve korunmalıdır... (UNESCO Kültürel Çeşitlilik Sözleşmesi) 21 Mayıs, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) nün ilan ettiği Kültürel Çeşitlilik Evrensel Bildirgesi nin BM Genel Kurulunda kabul edildiği 2001 den beri Diyalog ve Kalkınma İçin Dünya Kültürel Çeşitlilik Günü olarak kutlanıyor. 3. Bütün Kültürler için Eşit İtibar ve Saygı İlkesi Kültürel ifadelerin çeşitliliğinin korunması ve geliştirilmesi, azınlıklara mensup kişilerin ve yerli halkların kültürleri de dâhil bütün kültürlere eşit itibar ve saygı gösterilmesini gerektirir. (UNESCO Kültürel Çeşitlilik Sözleşmesi) 1 4 HAZİRAN Silahlı saldırı mağduru çocukları anma günü 4 Haziran 1982 tarihinde İsrail, Beyrut a saldırdı. Saldırı üç ay boyunca sürdü. 18 bin ölü, 30 bin yaralı. Batı Beyrut Katliamı olarak İsrail Filistin çatışması tarihinde yer eden bu saldırının arkasından 19 Ağustos 1982 tarihinde acil olarak toplanan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, İsrail in silahlı saldırısının en masum kurbanları olan Lübnanlı ve İsrailli çocuklar için 4 Haziran tarihini anma günü olarak ilan etti.

2 İnsan hakları takvimi 5 HAZİRAN Dünya Çevre Günü Dünyanızın Size İhtiyacı var: İklim Değişikliğine Karşı Birleşin Dünya Çevre günü, BM Genel Kurulunun Stockholm İnsani Çevre Konferansının 1972 yılında açılışına işaret etmek için belirlenmiştir. Stockholm Konferansı, çevrenin bir insan hakkı olarak dile getirildiği ilk toplantı olma özelliğini de taşımaktadır. Çevre sorunlarına yönelik politika arayışlarında önemli bir yeri olan Konferans ın çevre hakkı açısından önemi ise, İnsan, onurlu ve iyi bir yaşam sürmeye olanak veren nitelikli bir çevrede, özgürlük, eşitlik ve yeterli yaşam koşulları temel hakkına sahiptir. (m.1) ilkesinin yer aldığı bildirinin kabul edilmesinden ileri gelmektedir. Bu konferansın sonrasında, gerek Birleşmiş Milletler ortamlarında, gerekse diğer uluslararası platformlarda çevre hakkı kavramının yeniden tanımlandığı ya da politikalarla içselleştirildiği gelişmeler yaşanmıştır. Dünya Çevre Günü, her yıl dünyanin bir kentinde anılmaktadır yılında Dünyanızın Size İhtiyacı var: İklim Değişikliğine Karşı Birleşin sloganıyla Dünya Çevre Gününün ev sahipliğini Mexico City yapacak. 20 HAZİRAN Dünya Mülteciler Günü Keskin tel örgüleri aşmaya çalışarak, su sızdıran teknelerle denize açılarak, kamyonların havasız bölümlerinde seyahat ederek, binlerce mülteci ve sığınmacı her gün yaşamlarını riske atarak daha güvenli ve iyi bir yaşam için çaresizce uğraş veriyorlar. Mültecilerin çoğuna ev sahipliği yapan Afrika ile dayanışmanın bir ifadesi olarak

3 İnsan hakları takvimi Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 4 Aralık 2000 tarihinde aldığı bir kararla 20 Haziran tarihini Dünya Mülteciler Günü olarak ilan etti. Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşmenin 50. yıldönümüne denk gelen 2001 yılından bu yana mültecilerin sorunlarını görünür kılmaya yönelik etkinlikler düzenleniyor. BM Mülteciler Yüksek Komiserliğinin istatistiklerine göre, 31,7 milyon kişi kendi topraklarından zorunlu nedenlerle koparak, dünyanın farklı ülkelerinde insan onuruna yaraşır bir yaşam arayışı içinde. Bu rakam, sadece BMMYK nın koruması altına girebilmiş olan erkek, kadın ve çocuğu kapsıyor. Bu korumadan yararlanamayanların sayısını tespit etmek ise oldukça zor 2008 yılında BM Mülteciler Yüksek Komiserliği tarafından yapılan araştırma sonuçlarına göre, mültecilerin ihtiyaçlarının %30 u karşılanamıyor. Bu ihtiyaçların en önemli bölümünü, temel ihtiyaçlar ve hizmetler oluşturuyor. Araştırma, özellikle gıda güvenliği ve beslenme, sağlık, temiz suya erişim, hijyen, gıda dışı maddelerin dağıtımı, eğitime erişim gibi temel konularda iyileştirmeye yönelik tedbirlerin alınması gerekliliğini ortaya koyuyor. Raporda yer alan bir başka önemli konu ise, mültecilerin cinsel taciz ve şiddete karşı korunmaları ihtiyacı. 26 HAZİRAN İşkence Mağdurlarıyla Dayanışma Günü...Ne savaş durumu, ne bir ülkenin istikrarsızlığı ne de olağanüstü koşullar işkenceyi meşrulaştıramaz. Ne yazık ki, Türkiye de dâhil olmak üzere, pek çok ülkede işkence halen daha bilgi edinme ve giderek kendisi gibi olmayanı cezalandırma pratiği olarak devam ediyor... İnsanlık onuruna karşı işlenmiş bir suç olarak tanımlanan işkencenin bütünüyle ortadan kaldırılması ve BM İşkence ve Başka Zalimce, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Davranış ya da Cezaya Karşı Sözleşme nin etkili uygulanmasının desteklenmesi amacıyla Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1998 yılında İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin 50. Yılında aldığı bir kararla, 26 Haziran tarihini İşkence Mağdurlarını Destekleme Günü olarak ilan etti.

4 diyaiog MAYIS-HAZİRAN 2009 Editörden... 4 İnsan Hakları İçin Diyalog Dergisi Mayıs Haziran 2009 Yıl: 1 Sayı: 1 ISSN X.. Kapasite Geliştirme Derneği Adına Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Y. Levent Korkut.. Genel Yayın Yönetmeni Yılmaz Ensaroğlu Yayın Koordinatörü Ezgi Koman Yayın Kurulu Bekir Berat Özipek Emre Senan Feray Salman Hüsnü Öndül Kerem Altıparmak Simten Coşar Tanıl Bora Katkıda Bulunanlar Emrah Kırımsoy, Fulya İnci, Görkem Tanrıverdi, Kemal Özmen, Kübra Ceviz Danışma Kurulu Ahmet Murat Aytaç, Ali Bayramoğlu, Aksu Bora, Ayhan Bilgen, Baskın Oran, Cennet Uslu, Dilek Kurban, Ertuğrul Cenk Gürcan, Etyen Mahçupyan, Eser Köker, Erol Önderoğlu, Fatma Benli, Ferhat Kentel, Gökçen Alpkaya, İhsan Dağı, Mehmet Emin Yıldırım, Melek Göregenli, Mesut Yeğen, Mithat Sancar, Murat Belge, Mustafa Erdoğan, Necdet İpekyüz, Tahir Elçi, Turgut Tarhanlı, Türkay Asma, Orhan Kemal Cengiz, Ozan Erözden, Ragıp Zarakolu, Sezgin Tanrıkulu, Şanar Yurdatapan, Taner Kılıç, Ümit Kardaş, Vahap Coşkun, Yasin Aktay, Yıldıray Oğur, Yıldız Ramzanoğlu, Zeynep Gambetti, Tasarım ve Uygulama Emre Senan Kapak illüstrasyonu: Yurdaer Altıntaş.. Baskı Mas Matbaacılık A.Ş. Hamidiye Mah. Soğuksu Cad. No: Kağıthane İstanbul Yayın Türü Yaygın Süreli Yayın Baskı Tarihi ve yeri Mayıs 2009, İstanbul Baskı Adedi: xxxxx.. İdare Merkezi Tunus Caddesi 87/8 Kavaklıdere/Ankara Tel: Faks: Dergide yayımlanan yazılardan kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Merhaba, İnsan Hakları İçin Diyalog dergisi, İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) tarafından yayımlanacak olan iki aylık bir yayın. İnsan Hakları İçin Diyalog un temel amacı, insan hakları alanında çalışan bireylerin, uzmanların, üniversitelerin ve sivil toplum örgütlerinin hem kendi aralarındaki iletişimi, paylaşımı, işbirliğini ve dayanışmayı hem de bu aktörlerin kamu idaresi ile iletişimini ve diyalogunu güçlendirmektir. Bu çerçevede Dergi, bireylerin, örgütlerin ve kamu idaresinin, birbirlerinin çalışmalarından doğrudan haberdar olmalarının yanı sıra, insan hakları hareketinin, kamu idaresinin insan haklarıyla ilgili çalışmalarından, plan ve programlarından zamanında bilgi sahibi olmasını sağlamaya çalışacaktır. Böylece, insan hakları hareketinin, ihtiyaç duyulan hallerde gerekli lobi ve diyalog faaliyetleriyle, karar alma süreçlerine ve mekanizmalarına zamanında müdahalede bulunması kolaylaşacak, karar alıcılar da sivil toplumun ve bilim dünyasının öneri ve katkılarını yine zamanında elde etme imkânını bulabileceklerdir. Özetle, İnsan Hakları İçin Diyalog un, insan hakları hareketini oluşturan unsurlar arasında iletişim ve paylaşımı, dolayısıyla da işbirliği ve dayanışmayı güçlendirmesini ve karar alma süreçlerine daha etkili müdahalede bulunmalarına katkı sağlamasını bekliyor, bilim dünyasıyla insan hakları hareketi arasındaki iletişimi ve etkileşimi de güçlendirmesini umuyoruz. Bu amacı gerçekleştirme yolunda İnsan Hakları İçin Diyalog, yayın politikasında, üslup ve söyleminde iletişim ve diyalog kurmayı esas almaya çalışacaktır. Bu çerçevede, kamu idaresinin insan haklarının geliştirilmesi yolunda yaptıklarını her türlü politik ön yargıdan uzak biçimde açıkça desteklemekten ama insan haklarına aykırı politika ve uygulamalarına da, doğuracağı sonuçlardan bağımsız bir biçimde kararlılıkla karşı durmaktan çekinmeyecek, kaçınmayacaktır.

5 Bu itibarla, Dergi nin bilgi/haber akışı ve insan hakları hareketi içindeki iletişimi, paylaşımı ve dayanışmayı geliştirmek bakımından sivil toplum örgütlerinden beslenen, buna karşılık insan hakları hareketinin gündemini ve Türkiye de ve dünyada insan haklarından yana yaşanan teorik ve pratik gelişmeleri izlemek bakımından da örgütleri besleyen bir yayın olmasını öngörüyoruz. Doğal olarak Dergi nin hedef okuyucu kitlesini, öncelikle insan hakları hareketini oluşturan bireyler, kurumlar ve kuruluşlarla, karar alıcılar, ilgili kamu görevlileri ve medya mensupları oluşturmaktadır. Öncelikle, ilk sayıların genellikle kurtulamadığı eksikliklerimizi hoşgörüyle karşılamanızı diliyoruz. Dergi için belirlenen bölümler de dâhil, görsel boyutumuzdan içeriğe varıncaya dek her türlü eleştiri ve önerilerinize açık olduğumuzu bilmenizi istiyoruz. Ne de olsa, sizin derginiz. Alçakgönüllüyüz ama iddialıyız; sadece boyutları ve hacmi açısından değil, muhtevasından yana da aykırı olmaya, yıllardan beri savunageldiğimiz değerler ve kavramlarla ilgili algılarımızı, yargılarımızı, önyargılarımızı masaya yatırmaya ve gerektiğinde yeniden düşünmeye, tartışmaya niyetliyiz. Çünkü kendi düşünsel kalıplarımızı ve kabullerimizi tartışmaya açıp, belki de farkında olmadan kendi zihinlerimizde oluşturduğumuz duvarları yıkamazsak, önümüze dikilen duvarları aşmanın daha zor olacağını biliyoruz. Bunu hep birlikte ne ölçüde başarabileceğimizi, zaman içinde göreceğiz. 5 Bu dergiyle sizleri, sadece hukuki metinlerle ve raporlarla baş başa bırakmamayı düşünüyoruz. Bu bağlamda, sizlere her sayıda bir insan hakları takvimi sunmaya, Türkiye den ve dünyadan kısa kısa haberler aktarmaya ve Gündem deki sorunlardan bir seçki sunmaya çalışacağız. İnsan haklarıyla ilgili Kavramlar/Kuramlar, Ulusal ve Uluslararası İnsan Hakları Hareketi, Uluslararası Mekanizmalar, İnsan Hakları ve Hukuk/Yargı gibi bölümlerin yanı sıra, insan hakları kahramanlarını ele alan Alternatif Kahramanlık Öyküleri, insan haklarıyla ilgili kültürel/sanatsal ürünleri, raflarda yer alan yayınları tanıtıcı bölümlerimizin ilginizi çekeceğini umuyoruz. Tarihte İnsan Hakları, insan hakları açısından yakın geçmişimizi ele alırken, her sayıda birkaç yazarımız da, çeşitli olaylara, sorunlara mercek tutacak. Her sayıda bir Dosya mız olacak. İlk sayının Dosya sı, Hukukun Üstünlüğü ilkesini ele alıyor. İkinci sayıda ise Kayıplar ile karşınıza çıkmayı planlıyoruz. Bu anlamda da katkılarınızı şimdiden bekliyoruz. Daha önce de dedik; İnsan Hakları İçin Diyalog, sizin derginiz. Hem güzel bir dergi, hem de etkili bir diyalog, ancak sizlerle mümkün. O yüzden de derginize sahip çıkmanızı, her türlü görüş, eleştiri ve önerilerinizi bizlerle paylaşmanızı bekliyoruz. Daha iyi bir ikinci sayıda buluşmak umuduyla. Yılmaz Ensaroğlu

6 diyaiog MAYIS-HAZİRAN 2009 Kısa Kısa... 6 Ottawa Sözleşmesine Göre Türkiye nin Çok İşi Var! Mayınsız Bir Türkiye Girişimi, 4 Nisan Uluslararası Mayın Bilincini Geliştirme ve Mayın Hareketini Destekleme Günü dolayısıyla bir açıklama yaptı. Açıklamada 2004 yılında Türkiye de her üç günde bir 1 kişinin, mayın ya da çatışmalardan kalan patlayıcı maddeler nedeniyle yaşamını yitirdiği ya da sakat kaldığı ve 2008 yılında bu rakamlarda hiçbir değişiklik olmadığı belirtildi. Türkiye nin 2004 yılında imzaladığı Ottawa Sözleşmesi ne göre stoklarındaki 2,5 milyon mayını imha etmesi, toprağa döşeli bir milyon mayını da 2014 e kadar temizlemesi gerekiyor. TRT de Kürtçe Ve Ermenice Radyo Yayını Türkiye Radyo ve Televizyonu (TRT), 1 Nisan tarihinde Kürtçe ve 2 Nisan da Ermenice radyo yayınına başladı. Kürtçe yayın yapacak ve 24 saat kesintisiz dinlenebilecek Radyo 6 ya FM bandından ulaşılabiliyor. Türkiye nin Sesi Radyosu nda dil çeşitliliği kapsamında gerçekleştirilecek Ermenice yayınlar ise, sabahları , akşamları da, saatleri arasında gerçekleşecek. Avrupa Konseyi Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Özel Komitesi Toplandı Kadına yönelik şiddete karşı yasal düzenlemelerin yapılması amacıyla Avrupa Konseyi bünyesinde oluşturulan Özel Komite, ilk toplantısını 6-8 Nisan da Strasbourg da gerçekleştirdi. Toplantıda 2010 yılına kadar tamamlanması gereken yasal düzenlemeler ve referansları tartışıldı. Avrupa Konseyi 2005 te kadınların korunmasına yönelik bir tavsiye kararı yayımlamış; hükümetler, yerel yönetimler ve bölgesel konumda kadına yönelik şiddete karşı yoğun bir dikkat çekme kampanyası yürütmüş, bu çalışmalarına 2008 de son vermişti Mayıs ta ikinci kez toplanacak Komite, bu toplantı sonunda bir karar yayımlayacak. Türkiye Kyoto Protokolü nü Kabul Etti Türkiye nin Kyoto Protokolü ne katılmasını öngören yasa tasarısı, 5 Şubat ta TBMM de kabul edildi. Kyoto Protokolü, küresel iklim değişikliğiyle mücadele etmek için, Birleşmiş Milletler in 1997 de Japonya nın Kyoto şehrinde düzenlediği çevre toplantısında katılımcı hükümetler tarafından kabul edilen bir anlaşmadır. Temelde sanayileşmiş ülkelerin 2012 ye kadar 1990 daki sera gazı salım oranlarını yüzde beş in altına indirmesini öngörüyor. Dünyanın en fazla sera gazı üreten 13. ülkesi olduğu ortaya çıkan Türkiye ile birlikte, protokolü onaylayan ülke sayısı 181 oldu. Dünya Ekonomik Forumu Raporunda Türkiye Basın Özgürlüğünde 106. Sırada Dünya Ekonomik Forumu Küresel Bilgi Teknolojisi Raporu nu yayımladı. Her yıl tüm dünyadaki iş insanlarına sorulan binlerce soruyla hazırlanan raporda Türkiye, basın özgürlüğü alanında 134 ülke içinde 106 ncı oldu. 406 sayfalık rapor Geleneksel Küresel Bilgi Teknoloji Raporları Dünya Ekonomik Forumu toplantıları sırasında tüm katılımcılara uygulanan Yönetici Düşünce Anketi çerçevesinde elde edilen puanlarla oluşturuluyor. Bu yıl 134 ülkenin verileri temel alınarak çeşitli sıralamalar yapıldı. Rapor daki Yargı Bağımsızlığı sıralamasında Türkiye 134 ülke arasında 64 üncü oldu. gitr09fullreport.pdf AP den Türkiye ye Demokratik Reformlar Yetersiz Uyarısı Avrupa Parlamentosunun Türkiye de ifade ve basın özgürlüğünün durumundan endişe edildiği vurgulanan Türkiye Raporu, 11 Şubat 2009 tarihinde kabul edildi. Avrupa Birliği reformlarında üç yıldır yavaşlama gözlendiğine işaret edilen raporda, Türkiye de basın ve ifade özgürlüğünün hâlâ tam anlamıyla güvence

7 altına alınmadığı, Türk Ceza Kanunu nun 301. maddesinde yapılan değişikliğin, şiddet içermeyen düşüncelerini dile getirenlerin yargılanmasının önüne geçmediği, internet sitelerine sıklıkla yasak getirildiği, eleştiride bulunan basına yönelik açılan davaların, demokratik ve çoğulcu bir toplumda basın özgürlüğüne hizmet etmediği görüşlerine yer verildi. Ayrıca Rapor da Demokratik Toplum Partisi (DTP) nin kapatılmasından kaygı duyulduğu ve Türkiye hükümetinden, yeni bir laik anayasa çalışmalarına yeniden başlamasının beklendiği belirtiliyor. Eğitim Sistemi Toplumsal Eşitsizliği Gidermiyor Eğitim Reformu Girişimi Eğitimde Eşitlik: Politika Analizi ve Öneriler raporunu 24 Şubat ta açıkladı. Rapor Türkiye de zorunlu ilköğretimde okullaşmanın tam olarak sağlanamadığını, ilköğretime erişimde en büyük sorunlarla karşılaşanların kız çocukları ve kırsal kesimde yaşayanlar olduğu belirtiliyor. Güneydoğu Anadolu nun kırsal kesiminde yaşayan bir kız çocuğunun ilköğretime erişim olasılığı % arasında değişiyor. Raporda daha gelişmiş bölgelerde yaşayan ve sosyoekonomik durumu daha iyi ailelerin çocukları daha üst eğitim kademelerine erişebilirken, ebeveynleri daha az eğitimli, gelirleri daha düşük, kırsal kesimde yaşayan çocukların risk altında olduğu belirtiliyor ve eğitim, toplumsal eşitsizliklerin giderilmesine hizmet edemiyor ve bu eşitsizliklerin yeniden üretilmesine katkıda bulunuyor deniyor. 2 Bin 300 Dil Tehlike Altında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Tehlike Altındaki Diller Atlası nı yayımladı. Otuzdan fazla dilbilimcinin hazırladığı Atlas a göre 2 bin 300 dil tehlike altında. UNESCO nun sınıflandırmasına göre dünyadaki toplam 6 bin dilin 538 i son derece, 502 si ciddi anlamda, 602 si kesinlikle tehlike altında. 607 dil ise güvensiz durumda. 199 dili 10 dan az sayıda insan, 178 dili ise arasında kişi konuşuyor. Atlas a göre dil kaybı, hemen her bölgede her türlü ekonomik ortamda gerçekleşebiliyor. Yaklaşık 2 bin dilin konuşulduğu Sahra Altı Afrika da 200 dilin gelecek 100 yıl içinde kaybolacağı tahmin ediliyor. Avustralya da 108, Fransa da 26 dil tehlike altında. Dünyanın dil açısından en zengin ülkesi 800 dilin bulunduğu Papua Yeni Gine. Ülkede 88 dil tehlike altında. Bu arada tekrar yaşama döndürülen veya güçlendirilen diller de var. Britanya da 1700 lerin ikinci yarısında kaybolan Cornish, Fransa ya bağlı Yeni Kaledonya adasında 2006 da son konuşanı ölen Sishee dili, yeni konuşanlarıyla yaşama döndürüldü. php?pg= Hekim, Savcı ve Hakimlere İşkenceyi Belgeleme Eğitimi Türk Tabipler Birliği (TTB), işkence ve kötü muamelenin uluslararası standartlara uygun belgelenmesi amacıyla hekimlere ve hukukçulara eğitim veriyor. Avrupa Birliği destekli TTB ile International Rehabilitation Council for Torture Victims (IRCT) tarafından yürütülen proje kapsamında, 4 bin hekimin, savcı ve hâkimin, işkenceyi belgelemede uluslararası standart olarak kabul edilen İstanbul Protokolü yle ilgili eğitim alması öngörülüyor. 16 Şubat tarihinde başlayan eğitim programı, Kasım ayına kadar devam edecek. İstanbul Protokolü, işkenceyi belgelemede izlenmesi gereken prosedürleri tanımlıyor. Raporlar ABD İnsan Hakları Raporu ABD Dışişleri Bakanlığı nın her yıl yayımladığı İnsan Hakları Raporu nun 2008 Türkiye değerlendirmesinin giriş bölümünde işkencenin arttığı, yargıya müdahale izlenimlerinin çoğaldığı, Müslüman olmayan grupların kendi din adamlarını yetiştiremediği, kadınlara yönelik şiddetin, çocuk yaşta evlendirmelerin ve töre cinayetlerinin devam ettiği ve polislerin karıştığı insan kaçakçılığı vakalarının sürdüğü belirtildi. eur/ htm İHD 2008 İnsan Hakları İhlalleri Raporu İnsan Hakları Derneği 2008 yılında meydana gelen insan hakları ihlallerini açıkladığı raporunu Mart ayında yayımladı. Raporda, temel insan hakları bağlamında askeri vesayet, 7

8 diyaiog MAYIS-HAZİRAN Kürt sorununun çözümsüzlüğü, ifade özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, azınlık hakları, işkence ve yaşam hakkı gibi çeşitli insan hakları sorunlarına yer verildi. Demokrasi problemi bağlamında ise siyasi partiler rejimi, seçim yasaları ve yerinden yönetimle ilgili sorunlu düzenlemelere vurgu yapıldı. Turkiye_Insan_Haklari_Ihlalleri_Raporu.pdf BİA 2008 Medya Gözlem Raporu 2008 BİA Medya Gözlem Raporu yayımlandı. Rapora göre, 2008 yılında 82 kişi TCK 301. maddeden, 44 kişi TMK dan, 23 kişi TCK 216. maddeden, 47 kişi hakaret ten, 15 kişi askerlikten soğutmak tan yargılandı. bia_medyagozlemraporu_2008.html MAZLUMDER 2008 Yılı Türkiye İnsan Hakları Raporu İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği (MAZLUMDER) nin hazırladığı 2008 İnsan Hakları Değerlendirme Raporu na göre, geçtiğimiz yıl Türkiye de 343 kişi şüpheli şekilde öldü. 25 kişi töre cinayetlerinde can verdi. 29 kişi yerinde infaz edildi ya da işkenceyle öldürüldü. 207 işkence vakası yaşandı. 10 kişi cezaevinde yaşamını yitirdi. asp?haberid=4739 İnsan Hakları İzleme Örgütü Türkiye Raporu 2008 İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch-HRW) nün 2008 yılını değerlendirdiği 2009 Raporu açıklandı. Raporun Türkiye bölümünde, Türkiye de insan hakları reformlarının kesintiye uğradığı, işkence ve kötü muamelenin arttığı, hükümetin yeni anayasa için tartışmaları başlatma taahhüdünü yerine getirmediği belirtiliyor. Cezaevleri Hak İhlalleri Raporu 2008 İnsan Hakları Derneği (İHD) Cezaevlerinde Hak İhlalleri 2008 Raporu nu açıkladı. Raporda, dernek merkezi ve şubelerine geçen yıl cezaevleriyle ilgili toplam başvuru yapıldığı belirtilirken, İHD nin bu başvurulardan ve basın taramalarından derlediği bilgilere göre 2008 de cezaevlerindeki hak ihlalleri nedeniyle toplam 37 insan yaşamını kaybetti. Bu ölümlerde 10 dan fazlasında intihar iddiası olduğu da raporda yer alan bilgiler arasında. cezaevi_genel_raporu.pdf HIV Pozitiflere Yönelik Hak İhlalleri Raporu Pozitif Yaşam Derneği HIV Pozitiflerin Uğradıkları Hak İhlalleri Raporu nu yayımladı. Temmuz 2007-Temmuz 2008 arasında verilen hukuk danışmanlıkları temel alınarak hazırlanan raporda HIV pozitif kişilerin haklarının en çok sağlık kuruluşlarında ihlal edildiği belirtiliyor. Raporda HIV pozitiflerin hak ihlaline uğradıkları diğer alanlar şöyle sıralanıyor: Sosyal çevre ve aile, iş yerleri, yasalar önü ve medya. Rapor için derneğe başvurulabilir. Tel: LGBTT Bireylere Yönelik 2008 Hak İhlalleri Raporu LGBTT Hakları Platformu, 2008 de lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel ve travesti (LGBTT) bireylere yönelik insan hakları ihlallerinin yer aldığı raporunu yayımladı. Raporda 2008 yılının LGBTT bireyler açısından nefret cinayetleri, işkence, taciz, intihar, para cezaları, çete saldırıları, ev mühürlemeleri, yargıda homofobi ve örgütlenme hakkına yönelik ihlallerle dolu bir yıl olduğu belirtiliyor. TİHV Yaşam Hakkı İhlalleri Özel Raporu Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) son sekiz yıl içinde meydana gelen yaşam hakkı alanındaki ihlallere dikkat çeken bir rapor hazırladı. Raporda 2008 yılı içinde faili meçhul ölümler, gözaltında ya da cezaevlerinde ölümler ile yargısız infaz/dur ihtarına uymama/rasgele ateş açma

9 sonucunda meydan gelen ölümlere ilişkin veriler, geçmiş yıllar ile karşılaştırılıyor. TİHV raporunda arasında insan hakları açısından oluşan olumlu havanın 2005 ten sonra gerek yasal değişiklikler gerekse uygulamalar nedeniyle tersine döndüğü vurgulanıyor. Rapora TİHV in Ankara, İstanbul ve Diyarbakır ofislerinden ulaşabilirsiniz. Diyarbakır E ve D Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumları İnceleme Raporu TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu nun Her Türlü Şiddet, Kötü Muamele ve İşkence ile Ceza ve Tutukevleri ile İlgili Sorunların İncelenmesi amacıyla 28 Ocak 2009 tarihinde Diyarbakır ilinde bulunan E ve D Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumlarında inceleme ve görüşmeler yaparak hazırladığı rapor, 24 Şubat tarihinde açıklandı. Diyarbakır E ve D Tipi Kapalı Ceza İnfaz kurumlarında meydana geldiği ileri sürülen kötü muamelelere ilişkin hazırlanan raporda, Diyarbakır E Tipi Ceza İnfaz Kurumunda kapasitenin çok üzerinde tutuklu ve hükümlü bulunmasının, insani yaşam standartları açısından kabul edilemez olduğu belirtilmektedir. Aynı şekilde, Rapor da, çocuk tutukluların bulunduğu koğuşun fiziki olarak yetersiz olduğu ve çocukların içinde bulundukları ortamın bir an önce düzeltilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. belge/diyarbakir_e-d_tipi_inceleme_ Raporu.pdf İnsan Hakları Hareketinden Helsinki Yurttaşlar Derneği (HYD): Laikliğin gündelik hayatımıza etkileri üzerine üretken ve kapsamlı bir tartışma ortamı oluşturabilmek, bu tartışmanın sonucunda gündelik hayatta temel demokratik prensipleri koruyan bir laiklik tahayyülü üzerinde bir uzlaşma sağlamak amacıyla başlattığı Gündelik Hayatta Laiklik Pratikleri adlı çalışmasına devam etti. Çalışma kapsamında, planlı ve derinlemesine tartışma toplantıları düzenlenerek, laiklik uygulamalarının gündelik hayattaki farklı problematik alanlarla bağlantısı üzerine istişareler yürütülüyor. Ayrıca Dernek, İnsan Hakları Gündemi Derneği (İHGD) ile ortaklaşa yürüttüğü Türkiye de işkence/işkence faillerinin dokunulmazlığı konuları üzerinde çalışan insan hakları örgütlerinin kapasitesinin arttırılmasını amaçlayan İşkencenin Haritalandırılması projesine çeşitli illerde yaptığı toplantılara Mart ayında da sürdürdü. Bunların yanı sıra, hyd, Roman toplumunun yurttaşlık haklarının geliştirilmesini amaçlayan Roman Hakları Savunuculuk Eğitimi ni 24 Mart tarihinde Ankara da gerçekleştirdi. Kadın Yurttaşın El Kitabı dağıtımına ve tanıtım toplantılarına ise İzmir, İzmit ve Diyarbakır da devam edildi. İnsan Hakları Derneği (İHD): İnsan Hakları Derneği (İHD), 8 Mart Dünya Kadınlar Günü nde özel bir bülten hazırladı ve dağıttı. Bültene derneğin web sitesinin yayınlar bölümünden ulaşılabiliyor. Dernek, 2008 Yılı İnsan Hakları İhlal Raporu nu da Mart ayında açıkladı. İHD Muğla Şubesi 5-8 Mart arası kadınlar günü dolayısıyla çeşitli etkinlikler gerçekleştirdi. İstanbul, Ankara ve Gaziantep Şubeleri Ergenekon örgütü tarafından işlendiği ileri sürülen cinayetlerin ve gözaltında kayıplar da dâhil, insanlığa karşı işlenmiş tüm suçların gerçek failleri ortaya çıkana kadar her cumartesi saat de yapılacak oturma eylemine başladı. Dernek ayrıca, 16 Mart 1978 de İstanbul Üniversitesinde yedi öğrencinin katledilmesi, 16 Mart 1988 de Halepçe de binlerce Kürt ün soykırım amaçlı öldürülmesi, 12 Mart 1995 te başlayıp 16 Mart 1995 e kadar geçen zamanda İstanbul Gazi mahallesinde Alevilere yönelik cinayetlerin sorumlularının cezasız kalmaması çağrısı yaptı. Tüm bunların yanı sıra, Yüksek Seçim 9

10 diyaiog MAYIS-HAZİRAN Kurulu (YSK) nun, 29 Mart 2009 tarihinde yapılan yerel seçimlerde Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası taşıyan kişilerin ancak oy kullanabileceği yolundaki kararın ardından İHD bir açıklama yaparak kararın hukuka aykırı olduğunu belirtti ve kararın kaldırılmasını talep etti. Dernek, 21 Mart Nevruz Bayramı dolayısıyla yaptığı açıklamada ise, 2600 yıldır barış ve kardeşlik içinde kutlanan Nevruz un 20 yıldır ölü ve yaralı bilançoları ile hafızamızda yer aldığını belirtti. Dernek Mart ayında ayrıca İHD Adana Şube Başkanı Ethem Açıkalın ın gözaltına alınmak istenmesinin ardından, Adana da çocukların maruz kaldıkları hak ihlallerini eleştirmeye devam edeceklerini duyuran bir basın açıklaması yaptı. İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği (MAZLUMDER): MAZLUMDER 2008 Yılı Türkiye İnsan Hakları Raporu nu Mart ayında açıkladı. Periyodik olarak yayımladığı aylık ihlal raporlarının yanı sıra, geçtiğimiz aylarda Doğubeyazıt İlçesinde Meydana Gelen Ölüm Olayı, Nuriye Memiş e Hak Ettiği Ödülün Verilmemesi ve Balıkesir, Ayvalık-Altınova Beldesi olayları hakkında gözlem raporlarını kamuoyuyla paylaştı. Dernek ayrıca Toplumsal Barış İçin Anadil Hakkının Önündeki Engeller Kaldırılmalıdır başlıklı bir açıklama yaptı. Bunların dışında MAZLUMDER, İsrail le ilişkilerin kesilmesi için başlattığı imza kampanyasında topladığı imzayı Mart ayında Başbakan Tayyip Erdoğan a gönderdi. Ayrıca 29 Ocak tarihindeki suç duyurusuyla ilgi bir yanıt gelmediği için bu kez Adalet Bakanına konuyu hatırlatan bir mektup yolladı. Türkiye deki sığınmacı ve mülteciler ile henüz başvurusu bulunmayan kişilerin de Genel Sağlık Sigortası ndan yararlanmasını talep eden basın bildirisi yayımladı. Dernek İçişleri Bakanlığına hitaben yaşam hakkının her şeyin üzerinde olmasından hareketle Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu nda değişiklik yapılması talebini de bir basın açıklamasıyla dile getirdi. Derneğin yaptığı açıklamalardan biri de Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) nin Sudan Devlet Başkanı hakkında verdiği kararla ilgiliydi. Bu arada, 22 Mart 2009 tarihinde iltica talepleri kabul edilmeyen 2 Suriye li sığınmacının sınır dışı edilmesiyle ilgili olarak, Türkiye nin taraf olduğu 1951 Cenevre Sözleşmesinin 33. maddesiyle koruma altına alınan geri gönderilmeme ilkesinin ihlal edildiği gerekçesiyle, bu ihlali gerçekleştirenler hakkında inceleme yapılması talep edildi. Bunlara ek olarak MAZLUMDER, Darbe Günlükleri nde ismi geçen, Ergenekon terör örgütü davasında sanık olarak yargılanan emekli generallerle ilgili yaptıkları suç duyurusunun iki yıldır incelemeye alınmamasının hukuki gerekçesinin açıklanması talebini dile getirdi. MAZLUMDER, YSK nın sandık kurullarındaki görevlilerin kılık - kıyafeti ile ilgili 2009/8 sayılı genelgesinin iptali ve yürütmesinin durdurulması için Danıştay a dava açtı. MAZLUMDER Diyarbakır Şubesi ise 14 Mart günü Dini ve Etnik Ayrımcılık Konferansı düzenledi. Uluslararası Af Örgütü: Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) Türkiye Şubesi, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü dolayısıyla İngiltere Şubesi ile ortak bir fotoğraf eylemi gerçekleştirdi. Örgüt, eylem için bir çağrı yaparak, kadının insan haklarına dikkat çekmek isteyen kişilerden, kadın hareketine ilham veren bir kişinin ya da bir nesnenin fotoğrafını web sitesinde yayımlanmak üzere UAÖ Türkiye Şubesi ne göndermelerini istedi. Eylemin web sitesine ve fotoğraflara yeni/index.php?view=articl e&catid=69&id=872&optio

11 n=com_content adresinden ulaşabilirsiniz. Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi Mart tarihinde Muğla da, Muğla Barosu ile birlikte Avukatlara Yönelik Mülteci Hukuku Eğitimi düzenledi. 33 kişinin katıldığı eğitimde mevzuat, dava örnekleri ve güncel gelişmeler konusunda bilgiler verildi. UAÖ Mart ve Nisan aylarında kadın hakları, Güney Kore de gazetecilerin tutuklanmaları, ABD de 15 yaşındaki bir çocuğa polis tarafından şok cihazı kullanılmasının ardından ölmesi, Suriye de bir insan hakları savunucusunun keyfi tutuklanması, Suudi Arabistan daki işkence ve diğer kötü muameleler hakkında basın açıklamaları ve acil eylem çağrıları yaptı. Türkiye İnsan Hakları Vakfı: Vakıf, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde sonuçlanan işkence yasağı ile ilgili davaları değerlendirdiği açıklamayı kamuoyuyla paylaştı. Diğer etkinlikleri ve açıklamaları için: İnsan Hakları Gündemi Derneği: Dernek, Mart ayında Türkiye İnsan Hakları Hareketi, Eğitim Hakkı ve İnsan Hakları, Ayrımcılık Karşıtı Hukuk, İnsan Hakları Savunucuları, Uluslararası Ceza Mahkemesi, Avrupa ve İnsan Hakları Mekanizmaları konulu beş kitap yayımladı. Kitapların pdf formatına derneğin web sitesinden ulaşılabiliyor. İnsan Hakları Araştırmaları Derneği: İnsan Hakları Araştırmaları Derneği (İHAD) izleme faaliyetlerinin bir parçası olarak Din ve Vicdan Özgürlüğü ve İltica ve Sığınma Hakkı aylık izleme raporlarını yayımladı. Aylık raporların yanı sıra 2008 İltica ve Sığınma Hakkı Raporu nu da kamuoyuyla paylaştı. Dernek mültecilere psiko-sosyal destek çalışmalarına başladı. Mültecilere psiko-sosyal destek veren insan hakları aktivistlerinin eğitilmesiyle ilgili bir müfredat geliştirmeyi hedefleyen çalışmanın açılış toplantısında ortak kuruluşların tanıtımları ve görev paylaşımı yapıldı. Kadın Adayları Destekleme Derneği: 2009 Yerel Seçimlerinde belediye başkanı, il genel meclisi, il ve ilçe belediye meclisi üyesi ya da muhtar adayı olmak isteyen kadın siyasetçiler için Siyaset Okulu gerçekleştirildi. Amargi Kadın Akademisi: Adalet Bakanlığının bir toplantısında, bazı yargıçların tecavüze uğrayan kadınların tecavüzcüsüyle evlendirilmesi uygulamasını yeniden gündeme getirmesi ve cinsel ilişkiye rıza yaşının 14 e indirilmesini istemeleri üzerine tacize ve tecavüze karşı 18 Mart tarihinde bir basın açıklaması düzenleyerek kadınların cinsel şiddete maruz kalmadığı daha güvenli bir yaşam taleplerini dile getirdi. Cinsel Şiddete Karşı Kadın Platformu: Platform, taciz ve tecavüze karşı caydırıcılık yaratma ve mağduriyetin ortadan kaldırılması amacıyla bir kampanya başlattı. Kampanyayla cinsel şiddete uğrayan kadınlara destek verilmesi, mağduriyetlerin ortadan kaldırılması amaçlanıyor. Kampanyanın bir hedefi de tecavüz kriz merkezlerinin kurulmasını Meclis in gündemine getirebilmek. Trabzon Kadın Platformu: Trabzon Kadın Platformu ise, yerel seçimler öncesinde 40 Mahalle 40 Kadın Muhtar Kampanyası başlattı. Kampanya kapsamında kadınlar toplumsal cinsiyetten, erkeklerle çalışmaya, siyasete kadar pek 11

12 diyaiog MAYIS-HAZİRAN çok konuda eğitim görerek kendi seçim kampanyalarını yürüttüler. Kadın Emeği ve İstihdamı Girişimi (KEİG) Platformu: Platform, işsizliğin sebebi olarak çalışmak isteyen kadınları gösteren Devlet Bakanı Mehmet Şimşek in sözlerini bir basın açıklamasıyla protesto etti. Sosyal Demokrasi Vakfı (SODEV): SODEV, Evlilik Değil Evcilik projesi kapsamında imza kampanyası başlattı. Kampanyada Meclis te erken yaşta evliliklerin önlenmesine yönelik bir araştırma komisyonu kurulması da isteniyor. Tarlabaşı Toplum Merkezi: Merkez in Bilgi Üniversitesi nde 13 Şubat ta düzenlediği Çocuk Hakları Forumu na katılan yaklaşık 150 çocuk kendi cümleleriyle büyüklere taleplerini ilettiler. Forumda konuşan Tarlabaşı lı çocuklar şiddetsiz, hoşgörülü, çalışmak zorunda olmadıkları, özgürce konuşabilecekleri ve en önemlisi kendilerine saygı gösterilen bir dünyanın hayalini kurduklarını söylediler. Çocuklar İçin Adalet Girişimi: Girişim İstanbul, Adana, Ankara, Cizre ve Diyarbakır da 10 Mart ta düzenlenen eylemle, çocukların terör suçlarıyla yargılanmasına son verilmesini istedi. 10 Nisan tarihinde İstanbul da Rengahenk Sanatevi nde 100 den fazla ismi bir araya getiren Çocuklar İçin Adalet Çağırıcıları, terör suçlarıyla yargılanan çocukların durumuna dikkat çekmek için çocuklarla görüşülerek yapılmış olan Gözmece adlı filmin gösterimini gerçekleştirdi. Uluslararası Azınlık Hakları Grubu: Grup, hükümeti okullarda azınlık çocuklarına karşı, farklı kültür, dil, tarih ve dinlerini yok sayarak yapılan ayrımcılığın durdurulması için harekete geçmeye çağırdı. TESEV Demokratikleşme Programı nın yürüttüğü Azınlık Hakları ve Anayasal Vatandaşlık Projesi kapsamında Su Film tarafından hazırlanan ve Türkiye deki gayrimüslim vakıfların mülkiyet sorununu ele alan Vatandaşlık Halleri isimli belgesel izleyiciyle buluşmaya devam etti. KAYİKİ: 28 Şubat Cumartesi günü Ege de ölümlere son! sloganıyla yola çıkan çeşitli ülkelerden mülteci-sığınmacı ve göçmen hakları savunucularının oluşturduğu KAYİKİ hareketi umut yolculukları sırasında meydana gelen ölümlere karşı bir ses yükseltmek amacıyla bir kampanya başlattı. Türkiye Sakatlar Derneği (TSD) : Derneğin Ankara Şubesi, 29 Mart yerel seçimleri öncesinde engelliler için yaptıkları çalışmalarda, sivil toplum örgütlerine danışmayan ve engellilerin fikir ve önerilerini almayan yerel yönetimleri eleştiren bir açıklama yaptı. Altı Nokta Körler Derneği ise şehirlerin kaldırımlarından ulaşım hizmetlerine kadar her alanının engelliler için de düzenlenmesi gerektiğini belirten bir açıklama yaptı. İnsan Hakları Hareketinden bölümünde yer almasını istediğiniz etkinlikleri diyalog@ihop.org.tr adresine bekliyoruz. Başlarken... Yılmaz Ensaroğlu

13 .. DÜNDEN BUGÜNE İNSAN HAKLARI HAREKETİ VE DİYALOG İnsan hakları açısından uzun yıllardır tartışılan Türkiye de, artık varlığını ve etkinliğini dünyaya kanıtlamış bir insan hakları hareketi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Kuşkusuz insan hakları hareketi deyince, yaptıkları fedakârlıklarla ve ödedikleri ağır bedellerle ön plana çıkmış birkaç insan hakları örgütünü kastetmiyoruz. Biliyoruz ki, bu ülkede hak ve özgürlük mücadelesini sadece birkaç sivil toplum örgütü vermiyor. İnsan hakları alanlarının tamamına ya da büyük bir çoğunluğuna yönelik ihlalleri izlemeye ve raporlamaya, bunlarla ilgili olarak kamuoyunu bilgilendirmeye, yöneticiler üzerinde de baskı kurmaya çalışan örgütlerimiz var. Ancak bunların yanı sıra, kadınlar, çocuklar, engelliler, işçiler, azınlıklar vb. bir ya da birkaç alanla veya toplumsal kesimle ilgili sorunlar üzerinde çalışan örgütlerimiz de var. Sivil toplum örgütlerinin dışında, üniversitelerde insan haklarının farklı boyutları üzerinde çalışan bilim insanlarımız, merkezlerimiz var. Aynı şekilde, kamu idaresi içinde de, aynı değerleri ve ilkeleri, tamamen ya da kısmen, az veya çok paylaştığımız yetkililer, görevliler var. İnsan hakları hareketi deyince, bulunduğu yerde ve zamanda, tüm dünyada genel kabul görmüş insan hakları değerlerini, ilkelerini ve standartlarını her yerde, herkes için isteyenlerin, bunun için çalışanların tamamını kastediyoruz. 13 >

14 diyaiog MAYIS-HAZİRAN 2009 Elbette insan hakları için savunucularının, diğer bir ifadeyle, insan hakları hareketini oluşturan bireylerin, örgüt ya da kurum temsilcilerinin her konuda tam mutabakat içinde olmaları mutlaka gerekmiyor. Fakat insan haklarının herkes için geliştirilmesi, korunması ve herkes tarafından kullanılabiliyor olması için çalışma konusunda, insan haklarını amaç edinme hususunda tam bir uzlaşı içinde olmaları da gerekiyor. Bu temelde bir uzlaşma gerçekleştiğinde de, temel hedeflere ulaşılabilmesi için bir diyalog ve işbirliği, kaçınılmaz bir ihtiyaç olarak kendisini dayatıyor. 14 BAŞLARKEN Neden diyalog ve işbirliği bir gereksinim olarak kendisini dayatıyor? Çünkü Türkiye de hâlâ insan hakları ihlalleri, bazı kamu görevlilerinin keyfi uygulamaları yüzünden zaman zaman ortaya çıkan arızî bir sorun değil. Ülkemizdeki insan hakları sorunlarının anayasal, yasal, toplumsal ve kültürel dayanakları ve kökleri, varlıklarını korumayı sürdürüyor. Öte yandan, yıllarca uygulanan polarizasyon politikaları sonucu, toplumda derin bir kutuplaşma ve ayrışma söz konusu. Herkesin, her kesimin zihninde, sınırları çok derin ve keskin öteki ler var. Tüm bunlara ek olarak, insan haklarını korumaya elverişli olmayan, tam tersine insan hakları sorunları üretmeye devam eden bir hukuki ve siyasi sistem, bunca reforma rağmen, varlığını, hükümranlığını devam ettiriyor. Dolayısıyla işimiz, havsalamızın alabildiğinden de zor. Sivil toplumda, üniversitede ya da kamu idaresinde çalışan insan hakları savunucuları olarak önümüzde, hukukla sınırlı hale getirmemiz, hak ve özgürlüklerin güvencesi kılmamız gereken devasa bir devlet aygıtı ve neredeyse insan haklarıyla ilgili tüm algılarını ve yaklaşımlarını köklü bir değişime ve dönüşüme zorlamamız gereken bir toplum var. O yüzden de, birbirimize, birbirimizin düşüncelerine, deneyimlerine ve birikimlerine gerçekten çok ihtiyacımız var. Aslında sözünü ettiğimiz diyalog ve işbirliğinin çok ufuk açıcı tarihsel köklerine de sahibiz. Modern dünyada insan hakları alanındaki ilk örgütlenmeler olarak Uluslararası PEN (1921), Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu/FIDH (1922), uzunca bir aradan sonra Amnesty International/Uluslararası Af Örgütü (1961) ortaya çıkıyor. Daha sonraki yıllarda pek çok ulusal ve uluslararası insan hakları örgütü kuruluyor. İnsan hakları hareketinin geçmişi Türkiye de ise, Cumhuriyetin ilk yıllarında, özellikle Birinci Meclis döneminde, ciddi bir demokrasi, hak ve özgürlük mücadelesi verildiğini görüyoruz. Bugünkünden bile çok daha demokratik ve yapıcı tartışmaların yaşandığı Birinci Meclis te muhalefet vardı ve söz sahibiydi. 18 Nisan 1921 de Kastamonu Milletvekili Ali Kemali Bey, birey hak ve özgürlüklerinden, bu özgürlüklerin dokunulmazlığından vazgeçilemeyeceğini ve var olan ceza yasasının bu özgürlükleri karşılayamadığını öne sürerek Hürriyet-i Şahsiye adlı bir teklif verdi. Teklif, hükümetçe iki yıl Adalet Komisyonunda bekletildikten sonra, 17 Ocak 1923 tarihinde Meclis gündemine geldi ve sert tartışmalara yol açtı. Önerge ile ilgili söz alan Erzurum Milletvekili Avni Bey, vatanın selametinin birkaç insanın

15 inanış ve kararıyla yürütüldüğünü, millet egemenliğinin olmadığı nı ifade ederken, Ali Şükrü Bey, milletin baskı altında olduğuna dikkat çekti. Hükümet ise bu yasanın çıkarılması için şartların uygun olmadığını ve zamana ihtiyaç olduğunu ileri sürdü. Önerge sahibi Ali Kemali Bey, 7 Şubat 1923 teki görüşmede, hükümetin kanunsuz olduğu nu savundu ve yasa 12 Şubat ta oy çokluğuyla kabul edildi. Birinci Meclis te rejimin giderek halk egemenliğini yadsıdığını ve otoriterleştiğini gören muhalif milletvekillerinin çabalarıyla kabul edilen bu yasa da birey hak ve özgürlüklerini koruyamadı ve bu milletvekillerinin, korku ve kaygılarında ne kadar haklı oldukları kısa sürede anlaşıldı. Mustafa Kemal ise, birkaç kez Meclis in kapatılması gerektiğini söyledi; hatta muhalif bazı milletvekillerinin adlarını da vererek, Onların halk tarafından linç edilmeye layık olduğu nu vurguladı. Meclis te oluşan İkinci Müdafaa-i Hukuk Grubu, daha sonra, son derece demokratik talepler içeren bir program oluşturdu. Programda, Milletin egemenlik hakkına karşı yetki ve imtiyazların kaldırılması, Başkumandanlık Yasası nın gereğinde değiştirilmesi ve kaldırılması, İstiklal Mahkemelerinin kaldırılması dile getiriliyordu. Programa ek olarak hazırlanan sonraki düzenlemelerde ise, siyasal suçlarda idam cezasının kaldırılması, işkencenin yasaklanması istemleri ifade ediliyordu. Ne var ki, Birinci Meclis in önde gelen muhalif milletvekillerinden Ali Şükrü Bey, 26 Mart 1923 te (yasadan 45 gün sonra) ortadan kaybolduktan sonra, cesedi Ankara yakınlarında bulundu ve olaydan sorumlu tutulan Giresun Alay Komutanı ile arkadaşları da ölü ele geçirildiler. 15 BAŞLARKEN Sivil örgütlenme Tek Parti dönemi boyunca, hak ve özgürlükleri savunma amaçlı ciddi bir örgütlenme, ne siyasi alanda, ne de sivil alanda yapılabildi lere geldiğimizde, hem çok partili hayata geçildi hem de insan hakları alanında sivil örgütlenmeler başladı te, İstanbul Üniversitesi Anayasa Hukuku Profesörü Ali Fuat Başgil in öncülüğünde ilk İnsan Hakları Derneği kuruldu. İnsan hakları alanındaki ilk örgütlenme olan bu derneğin kurucuları arasında sağ görüşlü Başgil in yanı sıra, Vakit Gazetesi sonradan Vatan Gazetesi Başyazarı Ahmet Emin Yalman da vardı. Dernek, bir süre sonra kapandı. 16 Ekim 1946 tarihinde Ankara da BM İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Sağlama ve Koruma Türk Grubu kuruldu. Derneğin kurucuları arasında milletvekilleri, akademisyenler, diplomatlar bulunuyordu. Dernek, İnsan Hakları adlı aylık bir dergi de çıkarmıştı. Zekeriya Sertel, Cami Baykurt ve Tevfik Rüştü Aras ın önderliğinde, Mareşal Fevzi Çakmak ın da içinde olduğu bir grup tarafından 1946 da ikinci İnsan Hakları Derneği kuruldu. Zekeriya Sertel Hatırladıklarım kitabında bu derneğin özgürlük ve demokrasiyi savunmak amacıyla kurulduğunu belirtiyor. 19 Ekim 1946 da yapılan

16 diyaiog MAYIS-HAZİRAN 2009 ilk toplantıda, Mareşal Fevzi Çakmak başkanlığa, Tevfik Rüştü Aras da genel sekreterliğe getirildi ve 20 Ekim de dernek resmen kuruldu. Kurucular arasında eski milletvekilleri, emekli generaller, eski büyükelçiler ve siyasi parti yöneticileri vardı. Kısa sürede, basında derneğe yapılan saldırılar sonucu DP, Fevzi Çakmak ve Tevfik Rüştü Aras ile ilişkilerini kesti. Bir süre sonra saldırıların şiddetlenmesi ve kendisine komünist denilmesi üzerine, önce Mareşal Fevzi Çakmak, daha sonra sırasıyla Celal Bayar ve DP İstanbul İl Başkanı Kenan Öner, dernekle olan ilgilerini kestiler. Oysa 22 Ekim 1946 tarihli Ulus gazetesinde Çakmak İnsan haklarını arıyoruz, milliyet ve siyasi ideoloji bahis konusu değildir. İşaret ettiğimiz kutuplar, insan haklarını aramak hususunda birleşmişlerdir diyordu. Ne var ki, dernek yöneticileri artık kendilerini savunma durumundaydılar. O günün siyasal iktidarı, daha işin başında, Falih Rıfkı Atay başta olmak üzere basındaki kalemleriyle İnsan Hakları Derneği ni yıpratmaya yönelik kampanyalar örgütledi ve kısa zamanda bunu başardı. Ve Tan Matbaasının yerle bir edildiği, Dünya Gazetesinin, Sosyalist Partinin, Türkiye Sosyalist Köylü- Emekçi Partisinin kapatıldığı günlerde İnsan Hakları Derneği de dağıtıldı. 16 BAŞLARKEN Daha sonra, 14 Temmuz 1950 de İstanbul da dünya barışına katkıda bulunmak amacıyla, Türkiye Barışseverler Derneği kuruldu. Genel Başkanlığa Behice Boran, Genel Sekreterliğe de Adnan Cemgil getirildi. Kurulur kurulmaz, Türkiye nin Kore ye asker gönderme kararı protesto edilerek TBMM Başkanlığına telgraf çekildi. Bu olay nedeniyle 29 Temmuz 1950 de, yani kuruluşundan 15 gün sonra kurucular tutuklanarak derneğin etkinliklerine son verildi ve kuruculara 15 er ay hapis cezası verildi. Uzunca bir aradan ve 27 Mayıs askeri darbesinden sonra, Temel Hakları Yaşama Derneği (1962), Barış Derneği (1977), Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi (1978) kuruldu ama bu kez de 12 Eylül darbesi yapıldı. 12 Eylül ile başlayan süreç, gözaltında ve cezaevlerinde işkenceyi yoğunlaştırdı, ölümler yaşandı. Siyasal partiler, dernekler, sendikalar kapatıldı, yöneticileri cezaevlerine konuldu. Başta Anayasa olmak üzere tüm temel hak ve özgürlüklerle ilgili yasalar değiştirildi. Ülkenin anayasal ve yasal çerçevesi 12 Eylül yönetimince yeniden çizildi. Bu da oldukça anti-demokratik bir çerçeveydi. Yaklaşık bir yıl süren, tutuklu ve hükümlü yakınlarıyla bir grup aydının başlattığı tartışma sürecinden sonra, 17 Temmuz 1986 tarihinde, 98 kişi tarafından üçüncü İnsan Hakları Derneği (İHD) kuruldu. Tüzüğe göre, Derneğin tek ve belirli amacı, insan hak ve özgürlükleri konusunda çalışmalar yapmaktır lı yıllar, hem insan hakları sorunlarının yeniden tırmandığı hem de insan hakları alanında resmi ve sivil örgütlenmelerin, inisiyatiflerin, kurumsallaşmaların hızla çoğalıp geliştiği bir dönem oldu. İHD, kuruluşundan yaklaşık dört yıl sonra, 32 insan hakları savunucusu aydınla birlikte, Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) nı kurdu. Bundan bir ay kadar sonra, 28 Ocak 1991 de, 54 kişi tarafından zalimlere karşı mazlumdan

17 yana tavır koymak ve her türlü baskı ve işkenceye karşı insan hak ve hürriyetlerinin savunuculuğunu yapmak üzere, MAZLUMDER (İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği) kuruldu te, temel hak ve özgürlükler, barış, demokrasi, çoğulculuk alanlarında çalışmak amacıyla Helsinki Yurttaşlar Derneği (hyd) kuruldu. Bu süreç, 2000 li yıllarda da, Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi (2002), İnsan Hakları Gündemi Derneği (2003) ve İnsan Hakları Araştırmaları Derneği (2006) gibi derneklerle sürdü. İsimlerini saydıklarımız, genel insan hakları üzerinde çalışma yapanlar; bunların dışında, birtakım toplumsal gruplarla ilgili olarak ya da bazı spesifik sorunlar üzerinde çalışmak amacıyla çok sayıda dernek, vakıf kuruldu, platform ve inisiyatif oluşturuldu, çeşitli meslek kuruluşlarının bünyesinde insan hakları birimleri faaliyete sokuldu. Resmi kurumsallaşma ve ilişkilerde yeni dönem Bu sivil inisiyatiflerin yanı sıra, birtakım resmi kurumlar bünyesinde de insan hakları birimleri oluşturuldu. Buna paralel olarak, devletin sivil örgütlerle ilişkilerinden yana bir kırılma meydana geldi. Sivil örgütlere yönelik olarak uzun bir dönem sürdürülen yok sayma ve baskılarla yıldırma politikası, 1990 lı yılların sonlarına doğru yerini, diyalog kurmaya terk etti. Bu bağlamda 1991 den itibaren kabinelerde yer almaya başlayan İnsan Haklarından Sorumlu Bakan lar, düzenli olmasa da insan hakları örgütleriyle ve uzmanlarıyla bir araya geldiler. Derken, yüzyılın son insan hakları zirvesi, 1999 AGİT Zirvesi İstanbul da yapıldı ve hemen ardından AB Helsinki Konseyi, Türkiye ye aday ülke statüsü verdi. Bu süreçte, toplantılara davet edip görüşlerini alma yerine, oluşturulacak komisyon ve kurullarda insan hakları örgütlerinin de yer alması teşvik edilmeye başlandı. 17 BAŞLARKEN Söz konusu dönemde, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, İnsan Hakları Eğitimi On Yılı Ulusal Komitesi, Başbakanlık İnsan Hakları Üst Kurulu, Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı, ardından İnsan Hakları İl ve İlçe Kurulları, Başbakanlık İnsan Hakları Danışma Kurulu gibi yeni yapılanmalar devreye sokuldu. Ancak insan hakları örgütlerine de buralarda yer veriyormuş gibi yapma politikasından hiç vazgeçilmedi. Örneğin, bir yerlerde bu örgütlere yer vermek gerekiyorsa, o zaman çok sayıda başka örgütler de katılarak, insan hakları örgütleri etkisiz ve işlevsiz kılınmak istendi. Bu politika, ihtiyaç halinde yeni insan hakları dernekleri kurdurmaya kadar vardırıldı. Öte yandan, hiçbir zaman kendilerine gerekli ve yeterli önem verilmese ve ihtiyaçları karşılanmasa da, bu yapılanmalar, şu sonucu doğurdular: Bu birimlerin bünyesinde çalışanların hiç değilse bir kısmı, kendi kurumları içinde ciddi bir insan hakları mücadelesi vermeye başladılar. Ve artık bugün, daha önce de ifade ettiğimiz gibi, tüm bu birimlerde, aynı duygu ve düşünceleri önemli ölçüde paylaştığımız insan hakları savunucuları yetiştiler. Son derece büyük bir direnç gösterilmekle birlikte, bu sürece

18 diyaiog MAYIS-HAZİRAN 2009 yargı da girmiş bulunmaktadır. Ne var ki, resmi kurumlarda çalışan insan hakları savunucularının işlerinin, bir bakıma daha zor olduğunu da belirtmek gerekiyor. Nitekim çeşitli kurumlarda hak ve özgürlük mücadelesi verenleri bırakalım bir yana, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Başkan ve üyelerinin zaman zaman verdikleri mücadeleler, karşılaştıkları engellemeler ve ödedikleri bedeller, henüz hafızalardaki tazeliğini korumaktadır. Aynı şekilde, çeşitli üniversitelerin bünyesinde insan hakları merkezlerinin kurulduğunu ancak buralarda çalışan akademisyenlerin de yeterli ilgiyi görmediklerini, ihtiyaç duydukları imkânların, kadroların ve kaynakların kendilerine sağlanmadığını, dahası, akademik özgürlüklerinin önünde hâlâ önemli engeller olduğunu biliyoruz. Tüm bu olumsuzluklara rağmen, buralarda insan hakları teorisi, insan hakları hukuku ve insan hakları politikaları etrafında oldukça önemli çalışmalar yapıldığını da vurgulamak gerekiyor. 18 BAŞLARKEN Tüm bu iç karartıcı tabloya karşın, içinden geçmekte olduğumuz süreçte, insan haklarını çifte standartsız ve ayırımsız bir perspektifle, kararlı ve istikrarlı bir biçimde herkes için talep eden ve savunan insan hakları savunucularının önemi, tüm dünyada her geçen gün artmaktadır. Artık ulus üstü düzeyde örgütlenmiş olan ve çeşitli ülkelerden çok sayıda insanı, vatandaşlık bağından daha güçlü bir bağla birleştiren, uluslararası insan hakları platformundan ve bu platformda somutlaşan bir global insan hakları cemaatinden, ailesinden söz etmek mümkündür. Gerçekten de insan haklarının üstün bir evrensel değer olarak hükümranlığını ilan etmesine paralel bir biçimde, çeşitli ülkelerin insan hakları savunucuları, birbirleriyle irtibat kurmakta ve tüm devletleri, insan haklarına saygı göstermeye zorlamak için işbirliği yapmaktadırlar. İHOP kuruluyor Artan bu önemlerinin yanı sıra, insan hakları hareketi, çeşitli ve çok boyutlu sorunlarla ve engellerle de karşı karşıyadır. Bu sorunları çözmek ve engelleri birlikte aşabilmek amacıyla Türkiye deki belli başlı örgütler, her geçen gün yoğunluğu artan biçimde bir araya gelerek ortak tutumlar aldılar, ortak etkinlikler düzenlediler, ortak metinler yayınladılar. Bu süreç sonunda gelişen ilişkiler, 2005 yılında İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) nu doğurdu. Kuşkusuz her örgüt, kendi çalışmalarını aynı şekilde sürdürmektedir; ancak tek başlarına yapamayacakları ya da birlikte yapmaları daha anlamlı olacak kimi çalışmaları da bir ağ bünyesinde gerçekleştirmektedirler. Bu cümleden olarak İHOP, 2005 den beri, kendisini kuran ve bugüne kadar getiren Helsinki Yurttaşlar Derneği (hyd), İnsan Hakları Derneği (İHD), İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği (MAZLUMDER) ve Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi (UAÖ Türkiye) başta olmak üzere, pek çok örgütle ilişki, işbirliği ve dayanışma içerisinde faaliyetlerini sürdürüyor. Bazen kendi bileşeni olan olmayan