Türkiye de İstihdam-Büyüme İlişkisi Üzerine Bölgesel Hesaplanabilir Genel Denge Modeli Uygulaması

Transkript

1 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Üzene Bölgesel Hesaplanabl Genel Denge Model Uygulaması Enç YELDAN *, Mehmet Emn ÖZSAN **, Kaml TAŞCI *** Ülkele aasında olduğu gb b ülkenn ç bölgele aasında da eştszlkle, ktsad ve doğal kaynaklaın dağılımında faklılıkla bulunmaktadı. Latn Ameka ekonomle le blkte Tükye, hem kşle aasında gel dağılımı hem de bölgele aasında gelşmşlk faklaının en yüksek olduğu ülkele aasında ye almaktadı. Ülkemzde uygulanmış olan bölgesel gelşme pojele, l ve bölge planı deneymle, Kalkınmada Öncelkl Yöele poltkası ve bölgesel teşvkle gb değşk poltka aaçlaı da stenen düzeyde başaı elde edememşt. Tükye y tek b homojen bölge olaak ele alan ve bölgesel kaaktestkle göz adı edeek uygulamaya geçlen poltkalaın beklenen sonuçlaı doğumadığı göülmekted. Genel tbaıyla Tükye, doğu-batı ayıımında gelşmşlk fakının denden hssedldğ b ülke konumundadı. Bu çalışmanın amacı da nüfus ve fet başına gel esasına dayalı olaak Tükye y k büyük bölgeye (doğu ve batı bölgele) ayıaak, Tükye Gd-Çıktı Tablosunu ve Sosyal Hesapla Matsn k bölgel ve k sektölü b yapıda ele almak; ve b Hesaplanabl Genel Denge Model yadımı le de bölgesel poltka aaçlaının etk analzn geçekleştmekt. Bu model çalışması le blkte, bölgesel gelşmeye etk eden tüm poltka aaçlaının ölçülebl sonuçlaının elde edlmes mümkün olmaktadı. Anahta Kelmele: Gd-Çıktı Akımlaı, Sosyal Hesapla Mats (SHM), Tükye Doğu Batı Hesaplanabl Genel Denge Model (HGD), İşgücü Pyasalaı, İsthdam, Büyüme, Nüfus, Göç Akımlaı. Bu çalışmada geçen analz, youm ve değelendmele yazalaın çalıştığı kuum ve kuuluşlaı bağlamamaktadı. Bütün soumlulukla ve yazıda geçen değelendmele yazalaa att. * Blkent Ünvestes - İktsad ve İda Blmle Fakültes, Öğetm Üyes, ** Kalkınma Bakanlığı - Planlama Uzmanı, *** Kalkınma Bakanlığı - İzleme, Değelendme ve Analz Dae Başkan V. Çalışma ve Toplum, 2012/1 11

2 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks An Applcaton of Regonal Computable Geneal Equlbum Modelfo Employment Gowth Relatons n Tukey Smla to development dspates among natons, thee ae ntanatonal economc and natual esouce endowment dspates wthn natons. Togethe wth Latn Amecan economes, Tukey s one of the leadng countes wth espect to both ncome gaps among populaton segments and nteegonal development dspates. Vaous polcy tools such as egonal development pojects, povncal and egonal plans, Poty Regons fo Development polcy and egonal ncentves could not acheve desed success. Polces pecevng Tukey as a homogenous county and neglectng egonal chaactestcs wee not conducve n ensung expected esults. Geneally speakng, development dspaty n Tukey s deeply ooted between easten and westen egons. The study ams at examnng Tukey va two lage egons (east west sepaaton) based on populaton and pe capta ncome dffeences to ceate a twoegon and two-secto Input-Output table and Socal Accountng Matx (SAM) fom natonal accounts. Ths data set s then utlzed fo measung mpacts of egonal polces by means of a Computable Geneal Equlbum Model. Wth ths methodology t s possble to have quanttatve esults of all the elevant polcy nstuments affectng egonal development wthn a consstent macoeconomc famewok. Keywods: Input Output Flows, Socal Accountng Matx (SAM), Tukey East West Computable Geneal Equlbum Model (CGE), Labo Makets, Employment, Gowth, Populaton, Mgaton Flows. 12 Gş Bölgesel kalkınma ve bölgesel ktsad büyüme bbyle lşkl kavamla olmakla blkte faklı anlamla htva ede. Kalkınma kavamı, bölgesel veya ulusal b ekonomdek üetm aktvtele, katma değe (şgücü ve semaye), kuumla, hanehalklaı ve bunlaın yaşam kaltes (sosyal boyutu) gb unsulaın toplam kapastelendek atışı/yleşmey fade edeken, ktsad büyüme söz konusu unsulala lşkl olaak daha çok sayısal b sonucu fade ede. Ancak, unutulmamalıdı k ekonomk büyümenn kaynağı olan bu unsulaın tümünde he zaman ktsad/sosyal kalkınma da olmayabl. Öneğn, b ülkeye hızlı ve yüklü mktada yabancı semaye gmesyle fnansal hesapladak şşknlk toplam mll gel (GSYH) atıablmesne ağmen üetm kapastesnde, dolayısıyla sthdamda ve bunun sonucu olaak da hanehalkı gellende eel anlamda b gelşmeye sebep olmayabl. İktsad büyüme, ulusal veya bölgesel ekonomnn

3 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks yapısal özellkle hakkında fk veme konusunda yetel olmayan statstk b göstege ken, kalkınma se bundan fazlasıdı. Fakat, bugüne dek ulusal ve ulusla aası düzeydek kuum ve kuuluşla bölgesel kalkınma konusuna ekonomk büyüme le blkte bölgesel kalkınmaya yetence önem vemedkle göülmekted. Oysa, bölgesel boyutu dkkate alınmadan ulusal kalkınmanın geçekleştlemeyeceğ açıktı. Dğe b fadeyle, ulusal düzeydek kalkınma bölgesel sevyedek kalkınmanın toplamını(veya daha fazlasını) fade etmekted. Bölgesel veya ulusal b ekonomde kalkınmayı etkleyen bden çok akım mevcuttu. Bölgele aasında akımla ve bunlaın dolaşım hızlaı bütünsel manada bölgenn ktsad gelşmn etklemekted. Bölgesel kalkınma planlamasında; () mal ve hzmet akımlaı, () nsan akımlaı ve () semaye (fnansal) akımla olmak üzee üç temel akımın gözetlmes önem az etmekted. Bu üç temel akıma lşkn bölgesel gelşmey tetkleyen ve bölgesel ktsad büyümey südüülebl kılan dnamkle; yatıımla le fzksel sabt semaye stokundak ve üetm kapastesndek atış, dış tcaet yoluyla yen teknolojlen bölgeye getleek know-how tansfe, hacat gelle, nsan kaynaklaı, şgücü akımlaı ve ntelğ le uzun döneml boçlanmayı mümkün kılablen fnansal kapaste olaak sıalanabl. Bu akımla sadece tek katmanda bölge le sınılı kalmadan, bölgeden yutdışına, bölgeden yutç dğe bölgelee ve bölge çnde olmak üzee üç katmanda değelendlmeld. Bu bağlamda, bölgesel veya sektö-spesfk mezo statejlede ve bölgesel kalkınma odaklı plan ve pogamlada dkkat çeken en öneml eksklk, kaynaklaın bölgesel dağılımı le eel sektölen üetm potansyelle aasında bölgesel anlamda yetence b bağ kuulmamış olmasıdı. Kuşkusuz, b ülke çndek tüm bölgelen eşt gelşmşlk düzeylende olması beklenemez. Bu gözlemhusus tüketc techlenn faklılığından ve b makoekonom bm olaak hanehalklaının, ülkenn tüm bölgelende faklı sayıda, şgücü olaak faklı kalte ve vemllk sevyelende, faklı gel düzeynde, tüketc olaak faklı techlee sahp olmalaında ve gşmc olaak bölgenn koşullaına uygun olaak faklı sektölede ş yaatmalaından ve faalyet göstemelenden kaynaklanmaktadı. Bazı aaştımacılaa göe bölgele aası gelşmşlk faklaının azaltılmasının poltka belleyclen ana amacı olması geektğ dda edlken, bazılaına göe se bu gelşmşlk faklaının hçb zaman kapanamayacağı, bu nedenle he bölgede öncelkl olaak etknlğn atıılması amacını taşıyan poltkalaın uygulanması geektğ fade edlmekted ( OECD, 2009: 21) 13

4 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Makoktsad ve bunun mekânsal b uygulaması olan mezoktsad analzle beysel veya bmsel davanışladan değl, toplulaştıılmış sektöel hesapla üzenden haeket etmekted. Ulusal ekonom çapında analtk b çeçevede bu hesapla gd-çıktı modellenn temeln oluştumaktadı. Gd-çıktı model bastleştlmş genel denge modeld. Bu modellen temeln endüstleaası akımla oluştumaktadı. Bu akımlada b sektö ya nha kullanım çn veya başka b sektöün aamalı htyacını kaşılamak çn üetm yapa. Bunun bölgesel uygulamasında se mezo olaak fade edlen düzeyde toplulaştıılması, ülke-ç he b alt-bölgey ayı b ekonomk faalyet gb düşünüp, bunlaın bbleyle le olan lşklende gd-çıktı altlığına yansıtılması geekmekted. Elde edlen böyles gd-çıktı tablolaı sayesnde gel dağılımına lşkn hesaplaı çeen sosyal hesapla matsne dönüştüülmes ve bölgesel faklılıklaı gözeten sosyal hesapla mats üzene çok-bölgel b hesaplanabl genel denge modelnn uygulanması le ulusal ekonomdek değşmlen bölgesel etklen analz edeblecek b çeçeve oluştuulablmekted. Bu çalışmanın amacı, Tükye nn batı le doğu bölümü aasında yılladı süen gelşmşlk fakını nüfus temelnde genel denge teos dspln çnde otaya koymaktı. Son dönem çsel büyüme yaklaşımında nsana dayalı ve nsan odaklı kalkınmanın üzende önemle duulması, klm, coğaf konum, semaye bkm, kuumsallaşma gb kalkınmayı doğudan etkleyen şatlaın yanında nsan semayesnn de gelşmedek önemnn fak edlmes, ülkemzn de nsan semayes çeçevesnde batı kesm le doğu kesm aasındak üetkenlğnn analz edlmesn öneml kılmaktadı. Bu çalışmanın b dğe amacı da bölgesel genel denge uygulamalaı açısından ulusal ktsat yazınımızda gözlemledğmz boşluğu dolduablmek amacıyla b lk adım sağlamaya yönelkt. Çalışma bu gş bölümünü takp eden beş bölüm çesnde tasalanmıştı. İzleyen lk bölümde k bölge esasında Tükye ekonomsnn yapısal özellkle okuyucuya aktaılmakta; daha sona üçüncü bölümde se modeln ve set delenmekted. Hesaplanabl genel denge model dödüncü bölümde sunulmaktadı. Yazının son k bölümü modeln poltka analzle çn kullanılmasına ve sonuçlaın değelendlmesne ayılmıştı. Kullanılan modeln cebsel yapısı makalenn EK bölümünde özetlenmekted. İk Bölgel Yaklaşım: Nüfus Esasına Göe Bölgesel Ayıım dönem tbaıyla ülke nüfusunun dağılımı ncelendğnde, batı kesmnn on yıl boyunca düzenl olaak atmaya devam ettğ, doğu kesmnn se hmal edlebl düzeyde nüfus atışı kaydettğ göülmekted yılı TÜİK akamlaına göe Tükye nn nüfusu 73,7 mlyon kşd. Ülke nüfusu yüzde 50 lk oanla çeçevesnde kye ayıldığında, nüfusun yaısının yalnızca dokuz Düzey 2 14

5 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks bölgesnde bulunduğu müşahede edlmekted. Batı bölges, Edne-Bolu-Antalya ve Muğla dötgen çesndek alanı kapsamaktadı. Batı bölges ülke yüzölçümünün yalnızca yüzde 29 unu kaplamakla beabe toplam nüfusun yaklaşık yaısını baındımaktadı. Tablo 1: Batı Bölges İçesnde Ye Alan Düzey 2 Bölgelene İlşkn Ekonomk Göstegele Bölge Kodu Nüfus GSKD İhacat İthalat Veg Gelle Kamu Yat. (mlyon, 2010) (mlya TL, 2008) (mlya TL, 2009) (mlya TL, 2009) (mlya TL, 2009) (bn TL, 2010) TR10 13,26 264,9 55,54 78,76 74, TR21 1,52 26,0 0,65 0,62 2, TR22 1,64 20,7 0,45 0,33 1, TR31 3,95 62,6 6,12 6,27 17, TR32 2,74 34,5 2,21 1,42 2, TR33 3,01 34,7 1,32 0,81 1, TR41 3,60 63,5 9,65 7,54 4, TR42 3,25 59,0 6,44 15,44 23, TR61 2,69 36,9 0,89 0,52 2, Yukaıdak tabloda batı bölges çesnde ye alan dokuz Düzey 2 bölgesnn nüfus, GSKD, dış tcaet, veg gelle ve kamu yatıım tutalaı ye almaktadı. Batı bölgesnn yüzde 37 lk bölümü İstanbul da yaşamakta, ancak toplam GSKD nn yaklaşık yüzde 44 lük kısmı tek başına İstanbul taafından üetlmekted. Ülkenn batı kesm çesnde veg gelle se çok daha yüksek b ağılıkta (yüzde 57) İstanbul dan toplanmaktadı. İstanbul un veg gelle bakımından bu denl ön planda olmasının nedenlenden bs, kuşkusuz, ülke genelnde faalyet gösteen pek çok şletmenn genel mekezlenn İstanbul da ye alması nedenyle, asıl üetm yapılan mekân le vegnn ödendğ yen faklı olmasından kaynaklanmaktadı. Kamu yatıım tahssle tbaıyla İstanbul, batı kesm çesnde yüksek, ülke genel çesnde se düşük b paya sahpt. Ülkenn batı kesmnn aldığı kamu yatıımlaının yaısı İstanbul a yapılmaktadı. Ancak, ülke toplam veg gellenn yüzde 42 snn tahakkuk ettğ İstanbul, ülke toplam kamu yatıımlaından yüzde 22 pay almaktadı. 15

6 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Tablo 2: Doğu Bölges İçesnde Ye Alan Düzey 2 Bölgelene İlşkn Ekonomk Göstegele Bölge Kodu Nüfus GSKD İhacat İthalat Veg Gelle Kamu Yat. (mlyon, 2010) (mlya TL, 2008) (mlya TL, 2009) (mlya TL, 2009) (mlya TL, 2009) (bn TL, 2010) TR51 4,77 81,6 4,91 16,49 22, TR52 2,25 22,7 0,88 0,63 1, TR62 3,73 38,3 2,18 2,38 4, TR63 3,00 24,5 1,86 3,29 2, TR71 1,50 14,5 0,23 0,15 0, TR72 2,35 22,5 1,01 1,10 1, TR81 1,04 12,8 0,51 1,61 0, TR82 0,74 7,1 0,12 0,05 0, TR83 2,74 27,1 0,45 0,57 1, TR90 2,52 25,3 1,44 0,22 1, TRA1 1,07 8,5 0,03 0,06 0, TRA2 1,13 5,9 0,13 0,05 0, TRB1 1,63 12,8 0,25 0,08 0, TRB2 2,02 9,7 0,43 0,03 0, TRC1 2,41 15,1 3,03 2,19 0, TRC2 3,19 16,2 0,24 0,22 0, TRC3 1,99 10,7 1,17 0,10 0, Nüfus esasına göe geçekleştlen doğu-batı ayıımında ülkenn doğu kesmnde toplam 17 adet Düzey 2 bölges ye almaktadı. Ülke yüzölçümünün yüzde 79 unu kaplayan doğu bölges ülke nüfusunun yaısını baındımaktadı. Batı le doğu aasında nüfus yoğunluğundak bu fak yığılma ekonomlenn batıda oluşmasına mkân sağlaken, doğuda yeel pyasalaın (mal ve hzmet, şgücü, semaye pyasalaı) oluşmasında sıkıntılaa neden olmaktadı. Öte yandan, kamu yatıımlaının daha genş b coğafyada yapılması zounluluğu, doğu bölgesnde poztf dışsallıklaın yaatılmasına engel teşkl etmekted. Yılladı ülkemz bölgesel gelşme poltkalaı ve kamu yatıım tahsslende, üetkenlğ yüksek batı bölgele yene doğu bölgelene kaynak aktaılmasının ülkeye gets sogulanmaktadı. Batının sahp olduğu kullanılmayan ölçek ekonomle ve doğunun düşük dışsallık üetme kablyet dengesz gelşme yaklaşımını savunanla çn öneml agümanla aasında ye almaktadı. Ancak, özellkle altyapı yatıımlaının ota ve uzun vadede getsnn atması ve doğunun batıya daha entege hale gelmesyle batının yen paza mkanlaına kavuşması göz adı edlmemeld. Gel düzeynde bell b atışın sağlanacağı doğu bölgesnn htyaç duyacağı daha yüksek teknolojl üün ve hzmetle batıdan sağlayacağı açıktı. Bunun yanında, düşük katma değel üetm geçekleşten ve düşük ntelkl sthdam sağlayan sektölen batı llende yoğun şeklde ye alması, ülke genelnn ekabet gücünü de olumsuz bçmde etklemekted. Gelşmenn daha üst evelene taşınablecek doğunun üetkenlk becesnn atması yalnızca yen paza mkânlaı 16

7 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks değl, aynı zamanda yen üetm alanlaının da açılmasını sağlayacaktı. Böylece, sanaynn ye seçm kaalaında yaşanacak değşm batı kesmnde teknoloj-yoğun endüstlen de gelşme potansyeln atıacaktı. Son dönemde ca açığın önlenemez atışının adında yatan bölgesel geçeklk de buadan kaynaklanmaktadı. İstanbul başta olmak üzee sanay kentlenn göç yoluyla gelen düşük ntelkl şgücü ve düşük teknolojl üetmn neden olduğu kısı döngüden kutulması doğunun yatıım ve üetm klmnn yükseltlmesyle mümkün olablecekt. Yukaıdak tablolada en dkkat çekc noktaladan bs k bölgenn dış tcaet mktalaı aasındak den faktı. Ülke toplam dış tcaetnn yüzde 80 nn batı llenden geçekleştlmes doğunun ekonomk alanda ekabet edebllkte cdd sıkıntılala baş başa olduğunu göstemekted. Ankaa, Konya, Kayse gb llede dah dış tcaet mktaı stenlen düzeyn altında seyetmekted. Doğunun ç talebe yönelk üetm geçekleştme konusunda batı kaşısındak düşük ekabet gücü düşünüldüğünde, doğu llenn özellkle sını ülkelene yönelk üetm geçekleştme zounluluğu b kez daha otaya çıkmaktadı. Şekl 1 Batı - Doğu Bölgele GSKD Paylaı (yüzde) Sanay Toplam Sanay Toplam Sanay Toplam Sanay Toplam Sanay Toplam Batı Doğu Yukaıdak tabloda TÜİK taafından üetlen ve esm statstk olan yayımlanan Gaysaf Katma Değe (GSKD) ye almaktadı. Bu vele Düzey 2 bazında Batı-Doğu olmak üzee 2 bölge altında toplulaştıılması sonucunda elde edlmşt. Batı doğu bölgelenn toplam GSKD çesndek paylaı ncelendğnde, batının ağılığı göülmekle beabe sanay üetmnde doğu-batı fakının daha da büyük olduğu gözlemlenmekted dönemnde, ülkedek ekonomk yapıdak değşme, kıdan kente ve ge kalmış bölgeleden 17

8 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks gelşmş bölgelee cdd oanlada göç olmasına ağmen bu velede oanlaın değşmemes dkkat çekcd. Za göç haeketle ulusal hesaplada katma değen şgücü ödemele bleşenn doğudan etklemekted. Bu nedenle Tükye nn Batı ve Doğusundak ktsad yapının 5 yıl boyunca katı b şeklde duağan olduğunu göstedğ söylenebl. Şekl 2 Batı - Doğu Bölgele İhacat Mktaı (mlya ABD Dolaı) ,63 111,38 60,06 62,46 29,90 31,24 17,56 20,65 3,80 4,81 8,75 11,01 İmalat Toplam İmalat Toplam İmalat Toplam Batı Doğu Dğe taaftan, hacat çesnde batının yüzde 85 pay sahb olması dkkat çekcd. Doğunun hem sanayleşme hem de dış pyasalada ekabet etme konusundak dezavantajlı konumu daha da belgn b hal almaktadı. Ülkemzn hacat kalemle çesnde sanay üünlenn yüzde 94 oanında pay sahb olduğu göz önünde bulunduulusa, katma değe üetmnde doğu kesmnn taım ve hzmetle sektöünde yoğunlaşmaya süüklenmş olduğu söylenebl. 18

9 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Şekl 3 Batı - Doğu Bölgele Kamu Yatıım Tahss Mktalaı (2010 yılı fyatlaıyla, mlya TL) ,6 7,3 6,0 5,6 7,3 8,4 7,3 6,0 5,5 5,2 9,0 8,3 8,3 7,5 6,9 7,1 7,9 7,5 7,7 8,8 8,2 10, Batı Doğu Yukaıdak 3 no lu şeklde kamu yatıım tahss tutalaının bölgesel dağılımı ele alınmıştı dönemnde, kamu yatıımlaı yaklaşık olaak nüfusa oantılı bçmde batı-doğu bölgele aasında dengel dağılım göstemekted. Genel tbaıyla doğu batıdan daha yüksek oanda kamu yatıımı almaktadı. Veg gellene bölgelen sağladıklaı katkı mktalaı ncelendğnde, batıdan doğuya cdd kaynak tansfe göze çapmaktadı. Ülke genelnde toplam veg gellenn yüzde 75 batı llenden sağlanmaktadı. Buna kaşın kamu yatıımlaının ancak yüzde 45 batı llene tahss edlmekted. Son sekz yıllık dönemde yaşanan yüksek ekonomk büyüme hızına paalel olaak semaye bkm de öneml mktada atış göstemşt yılında yaklaşık 300 mlya TL (2010 yılı sabt fyatlaıyla) olan ülke toplam mevduat mktaı 2009 yılında yaklaşık 500 mlya TL düzeyne ulaşmıştı. Bu dönemde doğu bölgesnn mevduat mktaı yüzde 60 oanında atış gösteken batı bölgesnde yüzde 75 mevduat atışı sağlanmıştı. (Bakınız Şekl 4). Dönem boyunca toplam mevduatın 2/3 ü batı bölgelende bulunmaktadı. Söz konusu oanla katma değe dağılımı le paalellk az etmekted. 19

10 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Şekl 4 Batı - Doğu Bölgele Toplam Mevduat Mktaı (2010 fyatlaıyla, mlya TL) Batı Doğu Tükye Batı Doğu Bölges Gd Çıktı ve SHM Tablolaının Oluştuulması Tükye batı doğu bölges gd çıktı tablosu oluştuuluken 2002 yılında TÜİK taafından yayınlanan 2002 yılı gd çıktı tablosu esas alınmıştı yılı Tükye Gd-Çıktı Tablosu Yeldan ve Voyvoda (2010) taafından ülkenn yıllık otalama büyüme hızı çeçevesnde evze edleek 2005 yılı çn otaya konmuştu yılı tablosu, taım ve taım-dışı sektöle olmak üzee k sektöde toplanmış ve nüfus esasına göe yapılan ayımlama kapsamında batı ve doğu bölgelene bölünmüştü.( Üetm faktölene yapılan ödemele le aamalı akımlaı bölgelen toplam taımsal GSKD ve taım-dışı GSKD çesndek paylaı dkkate alınaak batı ve doğu bölgelene dağıtılmıştı. Buna göe; Taımdan elde edlen geln yüzde 43 ü batıda, yüzde 57 s doğuda, Taım-dışı faalyetleden elde edlen gellen yüzde 65 batı bölgesnde, ge kalan yüzde 35 nn se doğu bölgesnde üetldğ göülmekted. Gd-çıktı tablosunun aamalı akımlaı kısmında ye alan dğe b kalem dolaylı vegled. Bu kalemn bölgesel dağılımı taım ve taım-dışı sektöledek sthdamın dağılımına göe geçekleştlmşt. Bu çeçevede; Taımsal sthdamın yüzde 33 ü batı bölges, yüzde 67 s doğu bölgesnde, Taım-dışı sthdamın se yüzde 57 s batı, yüzde 43 ü doğu bölgesnde geçekleşmekted. 20

11 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Tablo 3: Batı - Doğu Bölges Gd - Çıktı Tablosu (2005, bn TL) BATI BÖLGESİ Aamalı akımlaı DOĞU BÖLGESİ Aamalı akımlaı 1. Taım 2. Taım-dışı 1. Taım 2. Taım-dışı 1. Taım Taım-dışı Toplam (1+2) Dolaylı Vegle Emek Semaye Toplam (4+5+6) Toplam Hacamala

12 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Tablo 3: Batı - Doğu Bölges Gd - Çıktı Tablosu (2005, bn TL)Devamı 4. Özel 5. Devlet 10. Net Nha Talep Toplam Dahl 3. Toplam (1+2) 6. Yatıım 7. İhacat 8. İthalat Tüketm Hacamalaı ( ) Az

13 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Göüldüğü üzee, batı bölgesnn taımsal sthdamdan aldığı pay oldukça düşük düzeyde kalmıştı. Taım-dışı sektölede sthdamın daha dengel dağılmakta olmasının neden se doğuda hzmetle sektöünün taımdan sona ağılıklı sektö olmasıdı. Sanay sektöü sthdamında batı bölgesnn öneml b ağılığı bulunmaktadı. Ülke genelnde sanayde sthdam edlen he yüz kşden 66 sı batıda sthdam edlmekted. Doğunun yüzde 34 lük sanay sthdamı payı olmasına kaşın, hzmetlede yüzde 46 lık sthdam payı taım-dışı olaak sanay ve hzmetle sektöünün toplulaştıılması sonucu batı doğu aasında daha dengel b dağılımın olmasına katkı sağlamaktadı. Bölgele aası gd çıktı tablosunu aamalı akımlaı le blkte oluştuan dğe kısmı nha talep unsulaıdı. Nha talep unsulaı; özel tüketm, devlet hacamalaı, özel sektö yatıımlaı le hacat ve thalat kalemlenden oluşmaktadı yılı gd çıktı tablosundak nha talep unsulaı taım ve taım-dışı sektöle çn toplulaştıılmış, ancak bölgesel düzeyde b ayım yapılmamıştı. Net nha talep unsulaının yüzde 93 ü taım-dışı sektöle taafından üetlken, taımın toplam hasıla çesndek payı yüzde 7 le düzeynde kalmıştı. Batı doğu gd-çıktı tablosu temelnde üetlen Batı Doğu Sosyal Hesapla Mats (SHM) ekte sunulmaktadı. Buna göe, gd-çıktı tablosunda ye alan emek ve semaye hesaplaı SHM çesnde Üetm Faktöle hesabını oluştumaktadı. Gd-çıktı tablosundak taım ve taım dışı sektölen aamalı akımlaı, SHM de batı ve doğu bölgele çn mal ve hzmet gdlen teşkl etmekted. Gd-çıktı tablosunda ye alan dolaylı vegle kalem SHM de devlet (Sosyal Güvenlk dâhl) hesabını oluştumaktadı. Bölgelen faalyetle netcesnde üettkle vegle devlete gel olaak yansımaktadı. Hanehalklaı hesabı gd-çıktı tablosunda ye almayan ancak SHM çesnde bulunan b hesaptı. Üetm faktölenden hanehalklaına yapılan ödemele, bölgelen taım ve taım-dışı sektölede GSKD den aldıklaı pay oanına göe dağıtılmıştı. SHM de gd-çıktı tablosundan faklı olaak ye alan b dğe hesap da dış âlem hesabıdı. Dış âlem hesabı, taım ve taım-dışı sektölen hacat çesndek paylaı nspetnde bu k sektö aasında paylaştıılmıştı. Hesaplanabl Genel Denge Modelnn Yapısı İk bölgel ve k sektölü yapıda oluştuulan Sosyal Hesapla Matsne dayalı olaak nşa edlen Hesaplanabl Genel Denge Modelnde lk olaak bölgesel akımlaın cebsel olaak ayıştıılması geekmekted. Modeln kugusu, üetm süeçlenn bölgesel, hacama süeçlenn se ulusal düzeyde yapılandıılmasına dayandıılmıştı. Bu yapıya koşut olaak, ulusal ekonomnn üetm-sthdam-geln bölüşümü ve hacat faalyetle SHM dek ve tabanına göe cebsel olaak bölgesel olaak kugulanmaktadı. Bu çözümden haeketle, he k bölgenn yaattığı katma değe ulusal düzeyde toplulaştıılmakta ve toplam thalat azı le bleştleek ulusal düzeyde 23

14 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks toplam az (absopton) elde edlmekted. HGD yazınında toplam az mktaı bleşk mal kavamına tekabül ede. Amngton (1969) taafından kugulanan bu kavama göe, yut çnde üetlen mal (DC) ve thalat (M) bblen eksk düzeyde kame etmekte ve b kame esneklğ aacılığıyla fonksyonel olaak tanımlanmaktadı: CC = AC δm ρ + (1 δ)d ρ 1/ρ (1) (1) No lu cebsel fadede CC ülke çapında toplam özümseme (az) mktaını; DC yut çnde üetm mktaını; M se thalat düzeyn vemekted. σ = 1 1 ρ se DC le M aasındak kame esneklğn göstemekted. Ulusal düzeyde ele alınan bu lşk, elmzdek modelde bölgelee ayılaak yut ç mal üetmnn bölgelee göe faklılaştııldığını öngömekted. Yan tek b yut ç mal üetm yene k faklı bölgenn üettğ DC R faalyet söz konusudu. Böylelkle yut ç toplam özümseme DC Y, DC Z, ve M mktalaının bbleyle kame edlmesyle bulunmaktadı. Aşağıdak şekl yutç üetm, thalat ve özümseme aasındak lşkle sembolk olaak betmlemekted. Şekl 5: Yutç Üetm, İthalat ve Özümseme Aasındak İlşkle K Y, L Y X Y, W Y, k Y K Z, L Z X Z, W Z, k Z X Y DC Y, E Y X Z DC Z, E Z X Y + X Z + M -E Y -E Z = CC = C + I + G + INT Y + INT Z CC = ces(dc Y, DC Z, M) 24

15 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Y ve Z bölgelende kullanılan semaye, K ve emek L gdle bölgesel üetm faalyetlende X faktö gdlen vemekte; oluşan bölgesel ücetle W ve bölgesel ka hadle k, ve yut ç mal üetm DC, le bölgesel hacat düzey E, özümseme düzey le muhasebeleştlmekted. Özümseme CC se toplam talep unsulaına ayıştıılmaktadı: özel tüketm C, yatıım hacamalaı I, devlet hacamalaı G, ve bölgesel aa malı hacamalaı INT. Bleşk mal sepetnn fyatı, toplam dahl fyat le thalat fyatına satış veglenn eklenmes le bulunmaktadı. DC M = + P.[ 1 saltax ] (2) M WM P = P ε 1+ tm ) (3) D M PC P CC + CC P ( E,, (, WE = P ε 1 tx ) (4) Bölgele aasında thal edlen mallaın fyat faklılaştıması bulunmayıp, tek b fyat üzenden dış alım geçekleşmekted. İhacatta se bölgele aasında kaynaklaın malyetlendek ve teknolojdek faklılaşmaya bağlı olaak fyat faklılaşması bulunmaktadı. İşgücü pyasalaında denge duumu bölgesel toplam şgücü azından he b sektödek bölgesel şgücü talebnn çıkaılmasıyla otaya çıkan şszlk oanı çeçevesnde ele alınmaktadı. Semaye pyasalaı se batı ve doğu bölgelenn sektöel semaye azının toplamından oluşmaktadı. UNEMP = LSUP LD (5), R K, = KSUPP (6) Hanehalkı gel, batı ve doğu bölgelende sthdam edlen şgücüne yapılan ödemele, kuumla vegs düşüldükten sona bölgesel düzeyde elde edlen kala, devlet taafından hanehalklaına yapılan tansfele, ç boç faz ödemele, dış alemden ülkeye tansfe edlen faktö gellenden dış boç faz ödemelenn çıkaılması le edlmekted. Y = ((W WFDIST LD + (1 coptax ).RK.RKDIST,.K, ))+ (7) GOVTRANS + D DomDebtG + NPFI - F FoDebtG 25

16 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Yukaıdak fomülde; W bölgesel nomnal ücet düzeyn; WFDIST, bölgesel sektöel ücet fakı katsayılaını; RK bölgesel nomnal ka düzeyn; RKDIST, bölgesel sektöel ka majı faklaını; K, bölgesel sektöel semaye kullanımını; GOVTRANS devletten hanehalklaına yapılan tansfele; DomDebt G devlet ç boç stokunu; NPFI dış alem faktö gellen; FoDebt G dış boç faz ödemelen fade etmekted. Modelde devletn tüm gelle veg kalemlenden gelmekted. Üetm vegle (TOTPRODTAX), satış vegle (TOTSALTAX), tafele (TARIFF), kuumla vegs (TOTCORPTAX), gel vegs (TOTHHTAX), hacat vegsnden (EXTAX) elde edlen gelleden oluşmaktadı. GREV = TOTPRODTAX + TOTSALTAX + TARIFF + TOTSSTAX + (8) TOTCORPTAX + TOTHHTAX+ EXTAX Kamunun malye dengelen bulmak çn tansfe hacamalaının faz sonası kamu gellene oanı poltka değşken olaak önceden bellenmş, kamu yatıım hacamalaı se mal kualı zlemek üzee sonadan atık olaak hesaplanmıştı. 1 Bu pogam altında kamunun boçlanma geeğpsbr, şu fadey alı: PSBR = GREV GCON GINV F FoDebt G - D DomDebt G GOVTRANS(9) PSBR ın fnansmanı ya çeden boçlanmak, DomDebt G veya dışaıdan boçlanmak, efodebt G, suetyle sağlanmaktadı. Özel hanehalklaı gelnn sabt b oanını, s p olaak tasauf etmekted. Ge kalan gel, tüketm hacaması taleb olaak sektöle aasında dağıtılmaktadı. PRIVCON CD = cles. (10) PC Bu fadede PC -üünün bleşk fyatını yut çnde üetlen mallaın ve thalatın fyat otalaması olaak göstemekted. Benze bçmde sektöel kamu tüketm hacamalaı bulunmaktadı: GOVCON GD = gles. (11) PC 1 Mal kual uygulaması 2010 lu yılla çnde kamu malyesnde uygulanması düşünülen b kısıt olaak değelendlmekte ve Tükye malye poltkasının 2010 sonasında zleyeceğ patkayı bellemekted. Bz de modelmz güncelleştmek üzee mal kual uygulamasını faz dışı fazla hedefyle bleştmek suetyle modelde uygulamaktayız. 26

17 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Kamunun yapmakta olduğu toplam tüketm hacaması taleb se kamu gelle toplamının bell b oanıyla önceden poltka aacı olaak bellenmekted: GOVCON = gc GREV (12) Genel Denge ve Dnamk Yapı Genel denge makoekonom model, mal pyasalaının, şgücü ve semaye pyasalaı le ödemele dengesnn temzlenmes çn üün fyatlaının, ka oanlaının ve eel dövz kuunun çsel ayalaması le dengeye getl. He b dönemde fomel kesm eel ücetle bölgesel şgücü pyasalaı çn sabtleneek, şgücü pyasasındak denge se sthdam ayalamalaı (şszlk oanı) aacılığı le sağlanmaktadı. Dolayısıyla mal pyasalaında he b sektöel üün çn toplam az toplam talebe eştlenmeld: CC = CD + GD + IDP + IDG + INT (13) Makoekonomk genel denge koşulu se toplam tasauflaın toplam yatıımlaa eştlenmesn geektmekted. PSAV + GSAV + e CAdef = PINV + GINV (14) Tasauf-yatıım dengesnde geçen CAdef fades ulusal ekonomnn yaatmakta olduğu ca şlemle denges açığını göstemekte ve hacat gelle, şç dövzle, yutdışından boçlanma le thalat, yut dışına yapılan ka tansfele ve dış boç faz ödemelenn fakından oluşmaktadı: W E G = P E + ROWtHH + FoBo + FoBo W F E F G [ P M + ( tow (1 tcop) K )/ e + FoDebt + FoDebt ] CAdef (15) Ödemele dengesnde geçen dış semaye gşle yabancı paala cnsnden dışsal (sabtlenmş patkada) vasayılmıştı. Dövz kuunun pyasadak eel değe ödemele dengesn çözmekted. Model, dnamk kugusu boyunca dışsal olaak bellenmş değşkenlen ve poltka değşkenlenn yıllık değelen ekonomnn büyüme çzgsnn kaakteze edlmes amaçlı b gşmde güncellemekted. Aa dönemlede, lk olaak semaye stoklaını aşınma paylaı çıkıldıktan sona kalan yen yatıım hacamalaı le güncellyouz. İşgücü ntelkle nüfus atış hızı le atmaktadı. Benze şeklde, teknoloj faktöü üetkenlk oanlaı Hcks-nöt bçmnde beltlmekted. 27

18 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Model, bölgesel şgücü pyasalaında şgücünün göç davanışlaını ayıntılı olaak kugulamaktadı. Göç eden şgücünü MIG sembolü le fade edesek, Y ve Z bölgelende şgücünün zaman çesndek değşm şekln alı. Buada n R bölgesel nüfus atış hızını vemekted. Göç düzey geleneksel kalkınma yazını çesnde genel kabul göen Has ve Todao (1970) modelne dayandıılmaktadı: E[ W MIG(t) = mges Z ] W Y W Y L S Y(t) (17) Yan, (Y bölgesnden Z bölgesne) göç düzey, (MIG), Z bölgesnde beklenen ücet hadd le Y bölgesnde geçekleşmş olan ücet hadd aasındak faka dayandıılmaktadı. Mges paametes ücet faklılıklaına kaşı göç davanışının yapısal ntelkl özellklen beltmek amacıyla kullanılmış olan esneklk katsayısını sunmaktadı. En son olaak bu bölümde boç dnamklenn seyn takp edeceğz. Kamu sektöünün boçlanma geeğ PSBR olaak bulunmuş d. Bunun bell b oanının dışaıdan boçlanma le ge kalanının se ç boçlanma le kaşılanacağı açıktı. Dolayısıyla, kamunun dış boç stoku, Tük Lası cnsnden e FoBo G = (gfboat)psbr (18) olu. Bu şatla altında ç boçlanma se DomBo = (1 gfboat) PSBR (19) olaak bellen. Kamunun dış ve ç boçlanma kaalaı böylece hesaplanınca boç stoklaının zaman çesnde dnamkle aşağıdak patkayı zleyecekt: (16) DomDebt t+1 = DomDebt t + DomBo t (20) FoDebt G t+1 = FoDebt G t + FoBo G t (21) Benze bçmde özel dış boç stoku da: FoDebt P t+1 = FoDebt P t + FoBo E t (22) haln alı. Bu aşamada HGD modeln bölgesel kalkınma poltka almaşıklaını ncelemek amacıyla kullanacağız. 28

19 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Model Smülasyonlaı ve Sonuçlaı İk bölgel ve k sektölü yapıda hazılanan modelde, baz senayonun yanında k faklı smülasyon geçekleştlmşt. Baz senayo, Tükye ekonomsnn bölgesel dnamklen hç b değşklğe uğatmadan leye dönük olaak smülasyonunu vemekted. Baz patkaya çeştl ktsad poltkala aacılığıyla müdahale edlebleceğ öngöüleek, baz senayo le elde edlen faklılıkla söz konusu poltka müdahalesnn göecel fayda/malyet analzn olası kılacaktı. İlk senayoda doğu batı bölgele aasında kamu yatıım tahsslende oansal olaak değşm yapılması öngöülmüştü. Genel tbaıyla kamu yatıımlaından doğu bölgelenn aldığı pay batı bölgesnden daha yüksek olmakla blkte (yüzde 48 batı, yüzde 52 doğu bölges), bu senayoda yatıımlaın yüzde 95 nn doğu bölgesne ge kalan yüzde 5 lk kısmın se batı bölgesne yapılması öngöülmekted. İknc senayoda se doğu bölgesnn hacattan elde edlmes olası dışsallık kazanımlaının bölgesel kalkınma üzene olan etkle üzene b smülasyon geçekleştlmşt. Bunun çn, doğu bölges taım-dışı sektölende hacat üetkenlğ esneklk katsayısının yüzde 15 oanında atış göstemes duumunda k bölgenn sosyo-ekonomk yapısındak değşm analz edlmekted. Buada hem batı bölgesnn hacat dışsallığında hem de doğu bölgesnn taımsal üetm hacatında hehang b ek üetkenlk atışının olmadığı vasayımından haeket edlmekted. Hehang b poltka değşklğ yapılmaması duumunda (baz senayo duumu), doğu ve batı bölgele aasındak ücet faklaı kapanmakla blkte, dğe k senayoya göe dönem sonu tbaıyla daha yüksek b ücet faklılığı göülmekted. Doğu bölges hacatında üetkenlğn atması (senayo-2), kamu yatıımlaının yenden dağıtılmasından (senayo-1) daha yüksek b oanda bölgedek şgücü ücetlen atımaktadı. 29

20 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Şekl Doğu - Batı Bölgele Ücet Düzey (Baz Senayo) Doğu Batı Doğu - Batı Bölgele Ücet Düzey (Senayo-1) Doğu Batı 30

21 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Doğu - Batı Bölgele Ücet Düzey (Senayo-2) Doğu Batı Ele alınan bölgelede ekonomnn eel sektö üetmnden zyade kamu çalışanlaı ve ünveste ekonomsnden beslenmes senayo sonuçlaını doğulamaktadı. Doğuda taım-dışı sektölede hacat vemllğnn atması ancak bölgede şgücü kapastesnn atması, bölgenn teknoloj sevyesnn yükselmes le mümkün olablecekt. Özel sektöün daha üetken olması ve ekonomnn kamuya dayalı olmaktan çıkaılıp ekabetç hale gelmes doğu nsanının efah düzeyn de yükseltecekt. Doğu bölgesnn hacatta daha ekabetç olması, batının ücet düzeylene de olumlu yansımaktadı. Za, batı bölgesnn öneml sounlaından bs doğudan gelen göçle blkte ntelk düzey göece düşük şgücünün batıda bkmes ve bölgenn daha le teknolojl alanlada üetm yapma kablyetlenn kısıtlanmasıdı. İşgücünün doğuda daha yüksek ücetlele çalışma mkânına kavuşması duumunda şgücü haeketlenn de daha dengel b yapıya otumasını sağlayacaktı. 31

22 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Şekl 7 Doğu - Batı Bölgele İşszlk Oanlaı (Baz Senayo) 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0, Doğu Batı Doğu - Batı Bölgele İşszlk Oanlaı (Senayo-1) Doğu Batı 32

23 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Doğu - Batı Bölgele İşszlk Oanlaı (Senayo-2) Doğu Model sonuçlaı ncelendğnde, he k poltka senayosunun da batı bölgesnde şszlğ azalttığı göülmekted. Batının kamu yatıımlaından çok düşük düzeyde pay alması duumunda dah şszlk oanlaı baz senayoya oanla çok hızlı şeklde düşüş göstemekted. Buada, doğu bölgesnn batı şgücü pyasalaına yaptığı baskının hafflemesnn de etks bulunmaktadı. He üç senayo duumunda da doğu bölgesnde şszlk oanı yüzde 10 la düzeynde kalmaktadı. Ücet düzeylendek atışa ağmen şszlk oanlaının çok anlamlı düzeyde değşmemes Doğuda şgücüne katılma oanının düşük düzeyde olması nedenne bağlanabl. Şekl 8 Batı Doğu Bölgelenden Batı Bölgelene Göç (Baz Senayo) Doğudan Batıya Göç Mktaı 33

24 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Doğu Bölgelenden Batı Bölgelene Göç (Senayo-1) Doğudan Batıya Göç Mktaı Doğu Bölgelenden Batı Bölgelene Göç (Senayo-2) Doğudan Batıya Göç Mktaı He üç senayoya göe bölgele aası göç haeketle düşme eğlmnded. Bunda doğu bölges çesnde ye alan bazı llen (Kayse, Gazantep, Malatya vb.) gelşme vmelenn hızlanması sonucu gelşme mekezle konumuna gelmes etkld. Bunun yanında, Doğu ve Güneydoğu lle çesnde göçün Dyabakı, Şanlıufa gb llede yoğunlaşması da etkl olmaktadı. Öte yandan, büyük kent nüfuslaının doğal eşklene eşmes nedenyle önümüzdek yıllada nüfus haeketlenn faklı b şeklde gelşeceğn söylemek yanlış olmayacaktı. Sonuç ve Değelendme Bu çalışmada çsel büyüme teolenn önemle üzende duduğu nsan semayesnn, ülkemzdek bölgesel gelşmşlk faklaına etksnn hesaplanabl genel denge model çeçevesnde analz yapılmıştı. Çalışmada doğu ve batı olmak

25 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks üzee Tükye k bölgeye ayılmış, ülke nüfusunun yüzde 50 lk kısmı batıda ge kalan yüzde 50 lk kısım doğuda kalacak şeklde batı ve doğu bölgele bellenmşt. Buna göe ülke yüzölçümünün yüzde 21 n kaplayan dokuz Düzey 2 bölges batı bölgesn, geye kalan yüzde 79 luk bölümde ye alan 17 Düzey 2 bölges se doğu bölgesn temsl etmekted. Ülkemzn batı kesmnn doğu bölgesnden çok daha üetken olduğu göülmekted. Sanay sektöünde üetlen katma değen 2/3 ü batı bölges taafından üetlmekted. Yapılan hacatın se yüzde 85 lk kısmı batı bölges taafından geçekleştlmekted. Keza veg gellenn de yüzde 75 lk kısmı batı llenden toplanmaktadı. Kamu yatıım tahssle ncelendğnde se batı le doğu bölges aasında dengel b dağılım olduğu göze çapmaktadı. Bu duum, ülkemzn batı llende toplanan he 100 TL vegnn 33 TL snn kamu yatıımı yoluyla doğu llene tahss edldğn göstemekted. Çalışma kapsamında Tükye gd-çıktı tablosu 2 bölgel ve 2 sektölü b yapıda ele alınmış, daha sona bu gd-çıktı tablosu üzene sosyal hesapla lave edleek 2 bölgel ve 2 sektölü sosyal hesapla mats elde edlmşt. Bu tabloya dayalı olaak hazılanan genel denge modelnde baz senayonun yanında k faklı smülasyon geçekleştlmşt. İlk senayoda kamu yatıım tahsslenn doğu lehne büyük mktada atış göstemes öngöülmüştü. İknc senayoda se doğu bölgesnn hacat dışsallığındak değşmn model nasıl etkleyeceğ üzene b smülasyon geçekleştlmşt. Doğunun hacat kapastesndek atış, ücetle üzende kamu yatıım tahssle atışından daha etkl sonuçla doğumaktadı. He k senayo, doğu batı aasındak ücet fakını baz senayoya nspeten daha yüksek oanda azaltmaktadı. Dğe taaftan he k senayo sonuçlaına göe, batı bölgesnde şszlk oanlaı baz senayoya oanla daha hızlı şeklde düşüş göstemekted. He üç senayo sonucu da göstemekted k doğu batı yönünde göç akımlaı ota vadede azalma eğlmnded. Bu aşamada okuyucuya son b uyaı olaak, sosyal blmlede tüm kanttatf modelleme çalışmasında da söz konusu olduğu üzee, elde edlen poltka sonuçlaının kullanılan modeln cebsel özellklene duyalı olduğu unutulmamalıdı. Deym yendeyse, b sosyal laboatuva otamında matematksel soyutlama düzeynde elde edlmş olan poltka önemelenn, modellenen bölge ekonomlenn daha geçekç ve detaylı analzyle süekl olaak gelştlmes geeğ esastı. Bu çalışmada kullanılan ve Tükye ekonoms çn b lk olma özellğ taşıyan k bölgel, k sektölü genel denge yaklaşımının bu yönde atılmış öneml b adım olduğu nancındayız. 35

26 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks EK: Batı Doğu Sosyal Hesapla Mats (2005, bn TL) BATI BÖLGESİ DOĞU BÖLGESİ Faalyetle Üetm Faktöle Faalyetle Üetm Faktöle BATI BÖLGESİ DOĞU BÖLGESİ Faalyetle Üetm Faktöle Faalyetle Üetm Faktöle Taım Taım-dışı İşgücü Semaye Taım Taım-dışı İşgücü Semaye Taım Taım-dışı İşgücü Semaye Taım Taım-dışı İşgücü Semaye Mal ve Taım Hzmetle (Ulusal) Taım-dışı Hanehalklaı Hükümet (Sosyal Güvenlk dâhl) Semaye Hesabı Toplam Hacamala Toplam Tasaufla Dış Âlem

27 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks EK: Batı Doğu Sosyal Hesapla Mats (2005, bn TL) (Devamı) BATI BÖLGESİ DOĞU BÖLGESİ Mal ve Hzmetle (Ulusal) Taım Taım-dışı Hanehalklaı Hükümet (Sosyal Güvenlk dâhl) Semaye Hesabı Toplam Yatıımla Dış Âlem Toplam Faalyetle Taım Taım-dışı Üetm İşgücü Faktöle Semaye Faalyetle Taım Taım-dışı Üetm İşgücü Faktöle Semaye Mal ve Taım Hzmetle (Ulusal) Taım-dışı Hanehalklaı Devlet (Sosyal Güvenlk dâhl) Semaye Hesabı Toplam Hacamala Toplam Tasaufla Dış Âlem

28 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks EK: Bölgesel Genel Denge Modelnn Cebsel Denklemle FİYAT SİSTEMİ M WM İthalat fyatı P = P ε 1+ tm ) 38 ( E WE İhacat fyatı P = P ε 1 tx ),, (, D M Bleşk mal fyatı PC = P + P.[ 1+ saltax ] DC CC M CC Yut ç mal fyatı PDC D = P, DC, / DCC Bölgesel üetm fyatı Bölgesel net fyat (katma değe,yoksul (y)) Bölgesel net fyat (katma değe, zengn (z)) DC D, E E, PX +, = P, P, XS, XS, PVA, y = ( 1 potax, y ).( PX, y ) PC j IORYj, PVA, z = 1 potax, z ).( PX, z ) PC j IORZ j, j ( Fyat endeks: PINDEX = PWTS PC Üün ve faktö pyasalaı Bölgesel mal üetm XS, = ( Axx K, ) B B x x ld (1, j

29 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Bölgesel ücet Bölgesel ka oanı (1 Bx ). PVA,. XS, W = WDIST. LD.(1 + sstax ) RK,, Bx. PVA = RKDIST,,. XS Fomal şgücü pyasa denges UNEMP = LSUPR LD, Semaye pyasası denges = KSUPP TİCARET BLOKU XS K, Sabt esneklk katsayılı dönüşüm: [ ] t Amngton bleşk mal fonksyonu: Ka maksmzsayonu koşulu: CC E DC β. K,, ρt, = At t E + ( 1 t ) = A c = β DC ρt 1 ρ 1 ρ c ρ c [ β M + (1 β ) DC ] ρ c c P P E D c 1 ( 1 β t ) ρ t 1 β t 39

30 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Malyet mnmzasyonu koşulu: M DC İhacatçı olmayan sektöle çn: DC = XS İthalatçı olmayan sektöle çn:: CC = DC 1+ salt ) = P P D M ( (1 β c β c ) 1 ρ c + 1 GELİRLERİN YARATILMASI Özel hanehalkı gel: Devlet bütçes gelle: MALİYE BLOKU Devlet bütçes gelle: Y = (( W WFDIST LD + (1 coptax ). RK. RKDIST,. K, )) + GOVTRANS+ INTDOM* GDOMDEBT+ NPFI- INTFORP* PFORDEBT GREV = TOTPROTAX + TOTSALTAX + TARIFF + TOTSSTAX + TOTCORPTAX + TOTHHTAX + EXTAX GREV = TOTPROTAX + TOTSALTAX + TARIFF + NFIG + TOTCORPTAX + TOTHHTAX + EXTAX 40

31 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Toplam üetm gelle: Toplam tüketm vegs: İthalat vegs: Toplam kuumla vegs: Toplam hanehalkı gel vegs: İhacat vegs: Kamu tüketm hacamalaı: Kamu yatıım hacamalaı: TOTPROTAX = TOTSALTAX = pot salt PX WM TARIFF = tm P ε M XS D M ( P DC + P M TOTCORPTAX = copt ( PROFP + PROFG ) TOTHHTAX = htax YHH WE EXTAX = te P ε E GOVCON = gc GDP GINV = GCTRINV + GRINV ) 41

32 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks Kamudan şletmelee tansfele: Toplam tansfele: GtEE = tgtee GREV GOVTRANS = GtSSI + GtHH + GtEE TASARRUF YATIRIM DENGESİ Özel tasaufla: PRSAV = mps YHH ( 1 htax) Kamu tasaufu: GSAV= GREV GOVCON GOVTRANS ε GFD GDD Kamu tasauf-yatıım denges: Kamu boçlanma geeğ KKBG fnansmanı Kamu dış boçlanması Ulusal tasauf-yatıım denges PISB = GINV GSAV PSBR = PISB tpsbr GDP PSBR = DOMBOR + ε FORBOR ε FORBOR G = tforbor PSBR PRSAV + GSAV + ε FSAV = PRINV + GINV G FG DOM 42

33 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks TALEP UNSURLARI Sektöle tbayle Kamu tüketm Sektöle tbayle Özel tüketm Sektöle tbayle yatıım hacamalaı Yut ç faz oanı Sektöle tbayle özel yatıım hacamalaı Sektöle tbayle kamu yatıım hacamalaı gles GOVCON GD = PC CD INT ID DOM cles ( 1 mps) YHH (1 htax) = PC = a j = t j DOM XS dles PRINV = PC j GFD + GDD GDP gdles GINV GID = PC 43

34 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks MAL PİYASASSI DENGESİ Mal pyasası denges: Ödemele Denges GSYH WE WM GDP = [ PC ( CD + GD + GID + ID ) + P ε E P ε M ] CC = INT + CD + GD + ID + GID WM EERPtROW WE P M + FP PFD+ FG GFD+ = P E + ROWtEE+ ROWtHH+ FSAV ε 44

35 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks EK-2: Model Denklemle FİYAT SİSTEMİ PINDEX PC D P D Fyat düzey Bleşk mal fyatı Toplam yut ç mal fyatı P, Bölgesel mal fyatı P, Bölgesel hacat fyatı E M P İthalat fyatı PVA, Bölgesel net fyat (katma değe) PX, Bölgesel üün fyatı ÜRETİM BLOKU CC DC Bleşk Mal (yut ç özümseme) Ulusal pyasada yut ç mal DC, Bölgesel pyasalada yut ç mal E, Bölgesel hacat M İthalat XS, Bölgesel üün azı GDP FACTORS BLOCK Gay Saf Yut İç Hasıla LD, Bölgesel, sektöle tbayle ş gücü taleb LSUP K, KSUP W Bölgesel şgücü azı Bölgesel sektöle tbayle semaye kullanımı Bölgesel semaye stoku Bölgesel nomnal ücetle WFDIST, Bölgesel, sektöle tbayle ücet faklılaşma katsayılaı 45

36 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks RKDIST, katsayılaı RK UNEMP 46 TALEP UNUSRLARI CD GD ID Bölgesel, sektöle tbayle ka oanı faklılaşma Bölgesel sektöle tbayle ka oanı Bölgesel şszlk Özel tüketm hacamalaı Kamu tüketm hacamalaı Sektöel yatıım taleb INT, Bölgesel aa malı taleb MAKRO DENGELER VE MALİYE EXTAX İhacat vegs gelle TOTPROTAX Üetm vegs gelle TOTSALTAX Tüketm vegs gelle TOTSSTAX Sosyal güvenlk vegs gelle TOTCORPTAX Kuumla vegs gelle TARIFF İthalat vegs gelle TOTHHTAX Toplam gel vegs GREV Devlet bütçe gelle GOVCON Kamu tüketm hacamalaı GOVTRANS Kamu tansfe hacamalaı GSAV Kamu tasaufu FSAV Dış tasaufla BORÇLANMA GFORDEBT Kamu dış boç stoku GDOMDEBT Kamu ç boç stoku PFORDEBT Özel dış boç stoku INTFORP Özel dış boçla faz yükü INTFORG Kamu dış boçlaı faz yükü INTDOM Yut ç faz oanı GOVFBOR Devlet dış boçlanması

37 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks ÖZEL SEKTÖR HANEHALKI Y Özel gelle NPFI Yut dışından net faktö gelle MPS Özel tasauf oanı PRSAV Toplam özel tasaufla TOTINV Toplam yatıımla 47

38 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks EK-3: Model Paametele A Amngton fonksyonu paametes c A Yut ç mal fonksyonu kaydıma paametes dc A CET fonksyonu kaydıma paametes t A Üetm fonksyonu kaydıma paametes B x c dc Amngton fonksyonu kaydıma paametes B Domestc good aggegaton shae paamete B CET fonksyonu kaydıma paametes t B Cobb - Douglas üetm fonksyonu pay paametes x cles gles dles WE Sektöel tüketm paylaı Sektöel kamu tüketm paylaı Sektöel yatıım paylaı P, Dünya hacat fyatı WM P Dünya thalat fyatı PWTS Fyat endeks ağılıklaı hoc Amngton fonksyonu katsayısı hot, CET fonksyonu katsayısı hodc Yut ç mal fonksyonu katsayısı p, Bölgelede sektöle ka oanı hadd shp, Bölgelede sektöle ka oanı payı dk, Özel yatıım nha taleb potax, Bölgesel üetm vegs oanı saltax Tüketm vegs oanı tm İthalat vegs oanı te, İhacat vegs oanı coptax sstax Bölgesel kuumla vegs oanı Bölgesel sosyal güvenlk vegs oanı 48

39 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks KAYNAKÇA OECD (2009) How Regons Gow: Tends and Analyss, OECD Publcatons, Pas. Tell, Ç. (2005) A Tme Sees Socal Accountng Matx Assembly Lne System and Applcaton to Tukey, Expet Thess at SPO, Ankaa. Tell, Ç., Vovoda, E. ve Yeldan, E. (2006) Modelng Geneal Equlbum fo Socally Responsble Macoeconomcs: Seekng Fo the Altenatves to Fght Jobless Gowth n Tukey, METU Studes n Development, 33(2): Tükye İstatstk Kuumu (2003) Tükye Gd Çıktı Vele, Ankaa. 49

40 50 Tükye de İsthdam-Büyüme İlşks