MARMARA BÖLGESİ. Yard.Doç.Dr. Mehmet Fatih DÖKER

Transkript

1 MARMARA BÖLGESİ Yard.Doç.Dr. Mehmet Fatih DÖKER

2 İÇERİK 1- Bölgenin Yeri ve Sınırları 2- Bölgenin Fiziki Coğrafya Özellikleri 2.1. Jeolojik ve Jeomorfolojik Özellikler 2.2. İklim Özellikleri 2.3. Bitki Örtüsü Özellikleri 2.4. Toprak Özellikleri 2.5. Hidrografik Özellikleri 3- Bölgenin Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri 3.1. Nüfus 3.2. Yerleşme 3.3. Ekonomik Faaliyetler

3 BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI Marmara Bölgesi yaklaşık km2 yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün %8.5 ini kaplamaktadır. Doğuda Karadeniz Bölgesi, Güneydoğuda İç Anadolu Bölgesi ve güneyde Ege Bölgesi ile komşu olan bölgenin kuzeybatısında Bulgaristan ve Yunanistan ile siyasi sınırı bulunmaktadır.

4 BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI Pazarkule, İpsala ve Uzunköprü gümrük kapıları bu sınır üzerinde yer alır. Bulgaristan ile olan sınır Karadeniz e dökülen Revze Deresi (Mutlu Dere) ağzından başlar, 40 km kadar bu derenin talveg çizgisini takip eder, dere yatağında ayrılarak dağlık alanda Yıldız dağlarının kuzey yamaçlarında kısmen su bölümü hattını takip eden sınır önce batıya sonra güneye yönelerek Türkiye Yunanistan sınırına ulaşır. Son şeklini 1913 İstanbul ve 1919 Neuilly anlaşmaları esas alınarak 1923 Lozan Anlaşmasıyla almıştır. Dereköy, Kapıkule, Hamzabeyli kapıları önemlidir. Yunanistan ile olan sınır Meriç nehrinin talveg çizgisini takip eder sadece Karaağaç ve iki köyü Türkiye de bıraktığı alanlarda bu hattın dışına çıkar.

5 BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI İPSALA

6 BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI Karadeniz Bölgesi ile olan sınırı Karasu ovasında Sakarya nehri ağzının doğusundan başlar. Adapazarı-Hendek ovasının doğusundaki eşiğin kenarını boylar. Adapazarı-Hendek ovasını Marmara Bölgesi nde, Düzce Ovasını ise Karadeniz Bölgesi nde bırakır. Geyve boğazını da bölgede bırakarak Bozüyük doğusunda Karadeniz Bölgesi sınırı sonlanır. İç Anadolu Bölgesi ile olan kısa bir sınırı takiben Ege Bölgesi sınırını başlar. Yirce ve Domaniç dağlarının kuzey yamacını takip eden sınır bu dağları Ege Bölgesi nde bırakır. Bu dağlık alanda Bursa ve Uludağ coğrafi kriterler göz ardı edilerek bölgede bırakılmıştır. Sınır Uludağ ın güney yamaçlarından geçer. Daha sonra güneye dönen sınır İçbatı Anadolu nun yüksek kesimlerini Ege Bölgesi nde, Susurluk ve çevresindeki alçak alanları Marmara Bölgesi nde bırakarak Sındırgı ya kadar devam eder.

7 BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI Buradan batıya dönerek Ege Denizi ile Marmara Denizi arasında su bölümü hattını izler. Edremit Ovası nı Ege Bölgesi nde bırakarak, Kaz Dağlarının kuzey yamaçlarında Baba Burnu ile sona erer. Bölgenin siyasi sınırları genellikle nehirlerin talveg hattı kriteri dikkate alınarak çizilmiştir. Coğrafi Bölge sınırlarında ise dağlık alanlar ile alçak alanların ayrımına dikkat edilmiştir.

8 BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI Coğrafi Bölge Sınırları ile idari sınırlar birbirlerine uymazlar. Bölge içindeki iller; Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Kocaeli, Yalova İl Merkezleri Bölge İçinde; Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Bilecik, Adapazarı Toprakları Bölgeye Giren İller; İzmir, Manisa ve Kütahya illerinin çok küçük bazı bölümleri

9 BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI 1-Yıldız Dağları Bölümü 2-Güney Marmara Bölümü 3-Çatalca-Kocaeli Bölümü 4-Ergene Bölümü

10 BÖLGENİN JEOLJİK YAPISI Jeolojik Özellikler Paleozoyik (I.Jeolojik Zaman) İstanbul Boğazı nın her iki yakası, Trakya da Yıldız Dağları ile Biga Yarımadası ve Uludağ da yaygındır. Yıldız Dağları; gnays, mikaşist ve çeşitli şistlerden oluşmuş çok sert bir masiftir. Uludağ ise çekirdeğinde granitlerin yer aldığı paleozoyik şistlerden oluşmuş bir kütledir. Aynı şekilde Marmara Denizi ne sokulan Kapıdağ yarımadası ve Marmara Adaları, mermer ve granitlerin yer aldığı paleozoyik arazileridir.

11 BÖLGENİN JEOLJİK YAPISI Jeolojik Özellikler Mesozoyik (II.Jeolojik Zaman) Samanlı Dağları ve Kapıdağ Yarımadası nın doğusunda Mesozoyik e ait araziler yaygındır. Tersiyer (III.Jeolojik Zaman) Bu devirde oluşmuş araziler, genellikle bölgenin çukur ve tepelik arazilerinde yaygındır. Bir alçalma alanı (sübsidans) olan Trakya daki Ergene Havzası nda Tersiyere ait araziler yaygındır. Güney Marmara Bölümü nde tektonik kökenli havzaların tabanlarında ise Neojen devrine ait killi marnlı göl çökelleri yer alır. Kuvaterner (IV.Jeolojik Zaman) Meriç, Kocaçay Deltaları, Adapazarı Ovası ve İç kısımlardaki olukların tabanlarındaki alüvyonlardır.

12 BÖLGENİN JEOLJİK YAPISI Jeolojik Özellikler Volkanizma Bölgede, iç ve dış volkanizmaya uğramış alanlar bulunur. Paleozoyik teki orojenik hareketler sırasında Yıldız, Uludağ, Kapıdağ Yarımadası ve Kaz Dağları nda yer yer granitleri oluşturan asit karakterdeki magma enjeksiyonu meydana gelmiştir. Dış volkaniklere ait örnekler ise Güney Marmara Bölümü nde yaygındır. Balıkesir çevresinde tortullarla birlikte bulunan ve yer yer onların içerisinde yer alan andezitlerden oluşan araziler görülür.

13 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikler Dağlık Alanlar Bölgenin yüzey şekilleri ana hatları ile doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır. Trakya kesiminde silik bir topoğrafyanın hakim olduğu dikkati çeker. Yüksekliği Mahya tepesi ile 1031 m yi bulan Yıldız Dağları ve Tekirdağ ın güneyindeki Işıklar Dağı (689 m) önemli yükseltileri oluşturur. Paleozoyik şistlerinden meydana gelen Yıldız dağlarının bu görünümü sürekli aşınıma uğramasından kaynaklanmaktadır. Çatalca-Kocaeli platosu üzerinde ise aşınıma dayaklı kuvarsit ve şistlerden oluşan teper yer alır. Bunlar, Büyük ve Küçük Çamlıca Teperi, Aydos Dağı ve İzmit Körfezi kuzeyindeki Çene dağıdır.

14 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikler Dağlık Alanlar İzmit Körfezi ile Gemlik Körfezi- İznik Gölü arasında uzanan Samanlı Dağları bölgenin önemli yükseltilerindendir. Marmara Bölgesi nin güneydoğusunda Uludağ- Domaniç dağları kuşağına geçilir. Bursa Ovasının hemen ardında yükselen Uludağ ın en yüksek tepesi 2543 m dir. Bu dağın güneydoğusunda alçak bir eşikle Domaniç Dağlarına geçilir. Güney Marmara Bölümünde ise eski bir kütle olan Kaz Dağları yer alır.

15 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikler Platolar Marmara Bölgesi nde İstanbul Boğazı nın batısında Çatalca, doğusunda Kocaeli yarımadaları birer platodur. Genel olarak yüksekliği 500 m yi aşmayan bu alanlar, Marmara ve Karadeniz e dökülen kısa boylu akarsular tarafından yarılmıştır. Gelibolu Yarımadası ve Susurluk Havzası da bir plato manzarası gösterir.

16 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikler Havza ve Oluklar Bölgedeki yer hareketleri sonucu oluşan faylar boyunca çökelme yükselmeler meydana gelmiştir. Oluklar, Tersiyer sonlarından itibaren başlayan dikey yer hareketleri sonucu oluşmuştur. Bu olukların başlıcaları; İzmit-Adapazarı Ovası ve Sapanca Oluğu: Tektonik hareketler sonucu oluşmuş çöküntü alanıdır. Sakarya nehrinin getirdiği alüvyonların birikmesi ise ova görünümü almıştır. Batısında bu oluktan küçük bir eşik ile ayrılan Sapanca oluğu yer alır. İznik Gölü Havzası: Samanlı ve Katırlı dağları arasında uzanır. Gemlik Körfezi ile Marmara ya açılan bu havza Garsak Boğazı ve Karadin alanının yükselmesi ile deniz bağlantısı kesilmiştir.

17 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikler Havza ve Oluklar Ulubat ve Kuş Gölü Havzaları: Marmara Denizi nin güneyinde Gönen ile Bursa arasında az engebeli bir sahada bu havzanın çukur kısımları göller ile kaplanmıştır. İnegöl Havzası: Kuzeybatıgüneydoğu yönünde km genişliğinde ve m yükseklikteki İnegöl Havzası Miyosen başlarından itibaren çökmeye başlamıştır. Bu çöküntünün alüvyonlarla dolması ile İnegöl Ovası oluşmuştur. Balıkesir Ovası: Birbirine bağlı birçok küçük ovadan ibaret olan Balıkesir Ovası nın yüksekliği m ve çevresindeki yüksek alanlar ise m arasında değişir. Pliyosen sonu Pleistosen başlarında Balıkesir Ovası nın bulunduğu alan çökmüş ve fay hatları boyunca bazik özellikte lavlar püskürmüştür.

18 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikler Havza ve Oluklar Simav Oluğu: Tipik bir graben alanı olan Simav havzasında doğu-batı yönünde basamaklı faylar ve bunları kuzey-güney yönünde kesen farklı faylar da bulunur. Sakarya Oluğu ve Deltası: Bir delta görünümünde çok geniş bir kıyı ovası halinde uzanan deltanın kuzeyinde çakılsız plaj şeridi güneyde ise kumul dizileri yer alır. Karadeniz in seviyesinin düştüğü son buzulu döneminde (Würm) bir ria manzası alan Sakarya nın ağzı, deniz seviyesinin yükselmesi ve alüvyonların birikmesi ile bugünkü durumunu almıştır. Kıta sahanlığının dar ve akıntıların olması deltanın denize doğru ilerlemesini engellemiştir.

19 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

20 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

21 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikler Havza ve Oluklar Ergene Havzası: Kuzeyde Yıldız, güneyde Işıklar Dağı arasında bir alçalma (sübsidans) alanı olan Ergene Havzası na geçilir. Bu saha hem topografik hem de jeolojik açıdan tipik bir havza şeklindedir. Aynı zamanda Ergene Çayı nın su toplama havzasını oluşturur. Havzanın büyük bölümünde yükseklik 200 m yi aşmaz.

22 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikler Ovalar Bölgenin genelinde ovaların geniş yer kapladığı dikkati çekmektedir. Bölgedeki ovaların büyük bir bölümü tektonik kökenli olup «alüvyal dolgulu çöküntü ovaları» grubuna girmektedir. Orojenik ve epirojenik hareketler sonucunda kıvrılma özelliğini kaybeden kütlelerin kırılma sonucu çökerek çanaklaşması ve bu çukurların çevreden gelen malzemelerle dolması sonucu oluşmuşlardır. Bunlardan Trakya da yer alan Ergene Havzası ve Ovası ülkemizin en büyük subsidans havzasıdır.

23 BÖLGENİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Bölgenin diğer ovaları oluşumu itibari ile kıyı seviyesi ovalarıdır. Karasu Ovası, Karamenderes ovası ve deltası Jeomorfolojik Özellikler Ovalar Diğer tektonik kökenli ovaları ise Adapazarı, İzmit-Sapanca, Gemlik, Bursa, İnegöl, Pamukova, Yenişehir, Manyas, Ulubat, Gönen ve Balıkesir ovaları oluşturur. Bu ovalar sularını bir nehir aracılığı ile denize gönderirler. Ergene Ovası-Ergene Suyu Adapazarı Ovası-Sakarya ve Kolları Gemlik ovası-garsak Deresi Bursa Ovası-Nilüfer Çayı Manyas-Ulubat Çayı Gönen Ovası-Gönen Çayı Ovası-Susurluk

24 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Marmara Bölgesi nde Kıyı Jeomorfolojisi Marmara Denizi nin çevresi yapı ve yüzey şekilleri bakımından oldukça çeşitlidir. Kıyı şekillerinin oluşumunda bunun önemli rolü vardır. Marmara Denizi kuzeyi alçak platoların kenarıdır. Sadece Ganos-Korudağ kütlesi kıyı gerisinde yükselen dağlık bir kütle olarak karşımıza çıkar. Kıyı birikim şekillerinde 2 önemli lagün Büyükçekmece ve Küçükçekmece dikkati çeker. Tuzla kıyılarında Sakız Adası tipik bir tombolodur. Alüvyonların birikmesi ile oluşan İzmit ve Gemlik ovaları kıyı ovalarına örnekleri oluşturmaktadır. Marmara Denizi güneyinde ise kıyı çizgisi, yarımadalar ve körfezlerin varlığı ile girintili ve çıkıntılı bir yapı göstermektedir. Kıyı ovaları bir kenara bırakılırsa yüksek kıyılar ve dik falezler göze çarpar. Kapıdağ yarımadası bir adanın denize bağlanması sonucu oluşmuş bir tombolodur. Bölgenin Karadeniz kıyıları İstanbul Boğazı doğusunda Sakarya nehri deltasında alçak plajlı kıyılar ile karşımıza çıkarken buradan itibaren İstanbul Boğazına kadar yüksek ve falezli kıyılar yer alır. Ağva ve Riva nehirleri ağızlarında sular altında kalmış akarsu vadilerinin oluşturduğu ria lı veya haliçli kıyı tiplerini oluşturur. Terkos Gölü de kıyı oku ile denizden ayrılmış bir lagündür.

25 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

26 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ İklim Özellikleri; Bölgenin iklim şartlarında etkili olan faktörler; Hava Kütleleri; Bölge yaz aylarında tropikal kökenli sıcak ve nemli hava kütlesinin etki alanına girer. Ancak Atlas Okyanusunun kuzeyine çekilmiş olan Asor yüksek basınç alanından Anadolu ya doğru genel bir hava akımı da etkili olmaktadır. Balkanlar üzerinden bölgeyi etkileyen bu hava kütlesi yaz sıcaklıklarının düşmesine neden olur. Akdeniz üzerinden gelen nemli ve sıcak hava kütlesi yaz aylarında sıcaklık artışına sebep olur. Kış Aylarında ise; Balkanlardan gelen soğuk hava kütlesi ile güneyden gelen tropikal hava kütlesinin etkisi altındadır.

27 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ İklim Özellikleri; Bölgenin iklim şartlarında etkili olan faktörler; Topoğrafya Özellikleri; Dağların kuzeye bakan yamaçları güneye bakan yamaçlarına göre daha az güneş alması ve daha çok yağış alması nedeniyle nemlidir. Bölgedeki tektonik oluklar ve derin yarılmış akarsu vadilerinin tabanları ise yazın sıcak, kış döneminde ise soğuk ve yağışın az düştüğü sahalardır. Buralarda sıcaklık terselmeleri de meydana gelmektedir. Trakya nın iç kısımlarında ise karasal şartlar hissedilir. Burada yaz ve kış arasındaki sıcaklık farklılıkları artar.

28 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ İklim Elemanları Sıcaklık; Yıllık ortalama sıcaklık kıyı kesiminde Marmara Denizinin güney kesiminde ve Trakya da C arasında seyretmektedir. Yükseklere doğru sıcaklık düşerek 1000 m lerde 8-10, 1500 m civarında 6-7, 2000 m de 4 ve daha yükseklerde özellikle Uludağ da 4 C nin altına düşer. Sıcaklık şartlarında bakı şartlarının da etkisi açıkça görülmektedir. Yılın en sıcak ayı temmuz en soğuk ayı ise Ocak ayıdır. En yüksek sıcaklıklar Marmara kıyı kuşağı ve bölgenin alçak kesimlerinde 40 C nin üzerindedir. En düşük sıcaklıklar ise kıyı kesiminde -12 C nin altına inmezken iç kısımlardaki çukur alanlarda ve yüksek kesimlerde -20 C nin altına kadar düşer.

29 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ İklim Elemanları Yağış; Bölgedeki yıllık ortalama yağış mm arasında değişmektedir. Bölgenin en fazla yağışlı kesimleri dağların kuzeye bakan yamaçları ve Çatalca-Kocaeli bölümünün Karadeniz kıyı kuşağıdır. Depresyonlarda ise yağış değerleri düşer. Bölgede yağışlar sonbahardan itibaren başlar yaz başlarına kadar devam eder. Yaz dönemlerinde yağışlar genellikle sağanak şeklindedir.

30 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

31 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Bitki Örtüsü Bölgenin doğal şartları dikkate alındığında ormanlarla kaplı olması gereken bölgenin ancak üçte biri orman örtüsü ile kaplıdır. Bitki örtüsünün dağılımında iklim, yükselti ve bakı şartları ve insan etkisi etkilidir. Yıldız Dağları kuzeye bakan yamaçlarında geniş yapraklı gür ormanlar yer kaplar. Güney Marmara Bölümünde dağların kuzeye bakan yamaçlarının alt seviyelerinde geniş yapraklı ormanlar, üst kısmında ise iğne yapraklı ormanlar yaygındır. En zengin ormanlar Kaz Dağları, Uludağ-Domaniç ve Samanlı Dağlarında yer alır. Marmara kıyılarında ise çoğunlukla maki toplulukları geniş yer kaplar. Ergene havzasındaki meşe toplulukları tahrip sonucu yerini ot topluluklarına bırakmıştır.

32 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Toprak Özellikleri Bölgedeki iklim özellikleri, litolojik yapı, eğim, bakı ve bitki örtüsü şartlarının değişmesi ile çok sayıda toprak grubunun yer almasına neden olmuştur. Zonal Topraklar Kırmızımsı-sarımsı podzolik topraklar Asit Kahverengi orman toprakları Kireçli Kahverengi orman toprakları İntrozonal Topraklar Rendzina toprakları, Vertisoller Azonal Topraklar Eğimli yamaçlardaki taşlı topraklar, yamaç eteklerindeki kolüvyal topraklar ve deltalardaki alüvyal topraklar

33 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Hidrografik Özellikler Akarsular Akarsu ağının oldukça sık olduğu bölgelerimizdendir. Bölgedeki akarsular 3 Ana akarsu (Sakarya, Susurluk, Meriç) ve kolları ile arada bulanan küçük akarsular genel hidrografik ağı oluşturur. Genel akış yönü Anadolu tarafındakiler için güneyden kuzeye, Trakya dakiler için ise kuzeyden güneye doğrudur. Sakarya nehri kaynaklarını Afyon Emirdağ dan alır. Marmara Bölgesi nde nehre karışan Karasu, Göksu ve Mudurnu çayı ile birlikte Karadeniz e dökülür. Geyve boğazını aşan nehir geniş bir ovaya yayılır ve taşıdığı alüvyonları denize ulaştıramaz bu nedenle nehir ağzında tam bir delta oluşumu gözlenmez. Simav ve çevresinden Simav Çayı olarak doğan Susurluk Çayı Sındırgı kuzeyinden bölgeye girer. Bulgaristan dan kaynağını alan Meriç nehri ülkemizde kendisine karışan önemli akarsuları da alarak (Tunca, Arda, Ergene Suyu) Ege Denizi ne dökülür. Bölgedeki akarsular daha ziyade yağmurlarla beslendiği için yaz mevsiminde suları azalır.

34 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Hidrografik Özellikler Akarsular Bölgede Akdeniz akarsu rejimi görülür. Yani yağışların arttığı kış döneminde akarsuların akımı yükselir, yazın ise kuraklığın başlaması ile düşer. Bölgeyi karakterize eden Susurluk çayında, Kasımdan itibaren yavaş yavaş yükselen akım Martta en yüksek seviyelerine ulaşır. Bu aydan sonra düşemeye başlayarak Ağustos ve Eylülde en düşük seviyesine iner.

35 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Hidrografik Özellikler Göller Bölgede büyüklükleri bakımından 3 önemli göl bulunmaktadır. Bunlar İznik Gölü, Manyas Gölü ve Ulubat Gölü dür. Bunun dışında Sapanca Gölü, Büyükçekmece ve Küçükçekmece Gölleri ile deltalarda yeralan göller de diğer gölleri oluşturmaktadır. Göllerin dışa akışı olması sebebi ile suları tatlıdır. İznik, Manyas, Sapanca ve Ulubat Gölleri tektonik göllerdir.

36 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Hidrografik Özellikler Marmara Denizi Kıtalararası bir deniz olan Akdeniz in kolu olan Marmara Denizi iki önemli denizyolu ile (Çanakkale ve İstanbul Boğazları) diğer denizlere bağlanır. Jeolojik oluşumu çok eski devirlere inen ve uzun bir oluşum devresi geçiren Marmara Denizi son şeklini 4.zamanda almıştır. Çevresi orta yükseklikteki dağlar ve platolarla çevrilidir. Dağlık alanlar arasında ise ovalar yer alır. Çukurlara ise göller yerleşmiştir. Marmara Denizi adalar bakımından zengindir. Çeşitli büyüklükteki bu adalar toplam 23 tanedir. Marmara Denizi nde m ye kadar olan derinlikler geniş yer kaplar. En derin yeri Marmara Ereğlisi açıklarında 1258 m dir.

37 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ İstanbul Boğazı Paleozoyik kütle içerisinde açılmış olan İstanbul Boğazı 29,9 km uzunluktadır. Boğaz muhtemelen deniz seviyesinin -125 m kadar alçaldığı dönemde kuruyan akarsuyun aşındırması ve daha sonra Flandriyen transgresyonu sonucunda denizin yükselerek vadinin sular altında kalması sonucu oluşmuştur.

38 BÖLGENİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Çanakkale Boğazı Gelibolu ve Biga yarımadaları arasında yer alır. Oluşumunda Kaz Dağlarından Marmara ya açılan bir akarsu bulunmaktaydı. Orta Pleistosen de Gökçeada kıta sahanlığının çökmesi ile boğaz kesiminden Ege ye doğru yönelen akarsular yataklarını kazmıştır. Ege ye dökülen akarsuların yataklarını kazarak doğuya doğru ilerlemeleri, Marmara Denizi ne doğru yönelmesine neden olmuştur. Böylece Marmara ya doğru olan akım Ege Denizi nin bulunduğu alana yönelmiştir. Bu boğaz da İstanbul Boğazı gibi önce Marmara ya daha sonra Ege ye doğru akan akarsu vadisinin Ege Denizi suları ile kaplanması sonucunda oluşmuştur.

39 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Nüfus Özellikleri Bölge küçük olmasına karşın nüfusu en fazla olan bölgemizdir. Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üstündedir. Marmara Bölgesi'nin nüfusu 17,5 milyondan fazladır. Kilometrekareye 250 kişiden daha fazla insan düşer. Nüfusun yarısından fazlası İstanbul il sınırları içerisinde bulunur. Aşağıda iller ve nüfusları verilmiştir (2014 Adrese Dayalı Nüfus Sayımı) İstanbul Bursa Kocaeli Balıkesir Sakarya Tekirdağ Çanakkale Edirne Kırklareli Bilecik Yalova

40 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Kent nüfusu en fazla olan bölgemizdir. Bölgede nüfus düzenli dağılmamıştır. Nüfus yoğunluğu en fazla olan bölüm Çatalca-Kocaeli bölümüdür. Yıldız Dağları Bölümü ile Biga ve Gelibolu yarımadaları seyrek nüfuslanmıştır. Nüfusun seyrek olmasında; yer şekillerinin engebeli olması, ulaşım ve sanayinin gelişmemiş olması etkili olmuştur. İzmit-İstanbul arasındaki saha bölgenin en fazla nüfusunun yer oluşturur. aldığı kesimini Bursa, tarım, sanayi ve turizmin geliştiği ülkemizin beşinci büyük kenti konumundadır. Adapazarı, gelişmiş sanayisi ve verimli tarım alanlarıyla yoğun nüfusludur. Balıkesir, Çanakkale, Edirne ve Tekirdağ orta nüfuslu kentlerdir. Bölgede en seyrek nüfuslu bölüm Yıldız dağları bölümüdür. Sebebi; yer şekillerinin engebeli olmasıdır. Bölgedeki nüfusun %25 i sanayide, %29 u tarımda ve %46 sı hizmet sektöründe çalışmaktadır.

41 Yerleşmeler çoğunlukla ulaşıma uygun ve tarım topraklarına sahalarda gelişme göstermiştir. Bu sahaların başında İstanbul, Bursa, İzmit ve Çanakkale gelmektedir. BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Yerleşme Özellikleri Marmara Bölgesi nde yerleşme tarihi neolitik döneme kadar gitmektedir. Bu açıdan İstanbul un yerleşme tarihi önemlidir. En eski yerleşmelere Yarımburgaz mağarasında rastlanmaktadır. Burada yerleşmenin tarihi orta Pleistosen e kadar iner. Neolitik ve Kalkolitik döneme ait yerleşme izlerine de rastlanır. Daha önce körfez içinde liman konumunda olan Truva da bölgedeki ilk önemli yerleşmelerden birisidir. Roma ve Bizans döneminde kurulan yerleşmeler, Selçuklu ve özellikle Osmanlı döneminde gelişerek önemli birer yerleşme merkezi haline gelmiştir.

42 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

43 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

44 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Tarım Türkiye'de bölge yüzölçümüne göre, ekili - dikili alanın en fazla olduğu bölge Marmara Bölgesi'dir. Buna yol açan faktör, arazinin fazla engebeli olmaması, düzlüklerin geniş yer kaplaması ve makineli tarımın yaygın olmasıdır. Bölgede tarımın gelişmesinde ulaşım kolaylığı, sulamanın yaygınlığı, tüketici nüfusun fazla olması rol oynar. Bölgede aynı anda, üç değişik iklim tipinin görülmesi, tarım ürün çeşidini artırmıştır. Marmara Bölgesi'nde ekili dikili alanların oranının fazla olmasına karşın, bölgenin nüfusunun fazla olması diğer bölgelerden de tarım ürünü almasına neden olur.

45 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Tarım Bölgede yetiştirilen başlıca tarım ürünleri Zeytin : Bölgenin özellikle Akdeniz iklimi etkisi altındaki güney kıyılarında yetiştirilir. Özellikle Gemlik zeytinleri ülkemizin en kaliteli sofralık zeytinlerini oluşturur. Pamuk : Bölgede yaz yağışlarının azaldığı güney kesimde özellikle Balıkesir yöresinde yetiştirilir. Tütün : Bölgenin çeşitli yörelerinde üretimi yapılmakla beraber, kaliteli tütünler Adapazarı ovasında yetiştirilir. Ayçiçeği : Türkiye'de en yoğun olarak bu bölgede yetiştirilir. Özellikle Trakya'nın iç kısımlarında Ergene Havzası 'nda yetiştirilmektedir. Şeker pancarı : Şeker fabrikalarının bulunduğu Alpullu, Adapazarı ve Susurluk çevresinde sulanabilen alanlarda üretilir. Buğday : Bölgenin hemen hemen her tarafında yetiştirilir. Çeşitli endüstri bitkileri ile (özellikle şekerpancarı) nöbetleşe ekilir.bölgeye düşen ortalama yağışın yeterli olmasından dolayı sulanamayan, topraklarda da ekimi yapılmaktadır. Pirinç : Ülkemiz pirincinin yarıdan fazlası bu bölgeden elde edilir. Özellikle Ergene ve Meriç ırmağı çevresinde yetiştirilmektedir. Mısır: Özellikle Doğu Marmara ve Trakya'da yetiştirilmektedir. Bölgede çeşitli tarım ürünleri yetiştirilmesine hatta bazı ürünlerde önde olmasına karşın, diğer bölgelerden ürün alır. Çünkü göçlerle nüfusu hızla artmakta, üretim yetersiz kalmaktadır. Meyvecilik: Bölgede meyvecilik çok gelişmiştir. Özellikle Bursa çevresinde çilek, elma, armut, kiraz, şeftali ve kestane üretimi oldukça fazladır.

46 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Hayvancılık Bölgede hayvancılık büyük ölçüde ahır hayvancılığı şeklindedir. Ahır hayvancılığının gelişmesinde, tüketici nüfusun fazlalığı ve pazarlama sorununun çözülmüş olması gösterilebilir. Bununla beraber bölgede yer şekillerinin ve iklim şartlarının elverişliliği de etkilidir. Bölgede makineli tarımın yaygın olması mera ve otlakların daralmasına yol açmıştır. Bölgede ahır hayvancılığının yanında mera hayvancılığı da yaygındır. Yıldız Dağları çevresi ile Tekirdağ, Balıkesir ve Çanakkale dolayında mera hayvancılığı yaygındır. İstanbul ve çevresinde Bursa, Gemlik, Bilecik çevresinde ipekböcekçiliği yapılmaktadır. Ayrıca özellikle boğazlarda balıkçılık yoğun olarak yapılmaktadır. Balıklar mevsime göre sıcak denizlerden soğuk denizlere, soğuk denizlerden sıcak denizlere göçerler. Bu göçlerin yapıldığı boğazlar balıkçılığa elverişli alanları oluşturur. Son yıllarda ülke genelinde olduğu gibi bölgede de kümes hayvancılığı artış göstermiştir.

47 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Yeraltı Kaynakları Bor mineralleri: Marmara bölgesi bor minerallerinin en fazla çıkarıldığı bölgemizdir. Çıkarıldığı yerler; Balıkesir (Bigadiç, Susurluk) ve Bursa (M.Kemalpaşa) dır. Mermer: Balıkesir -Marmara Adası Bursa ve Bilecik'te kaliteli mermer yatakları vardır. Linyit: Çanakkale-Çan ve Bursa-Orhaneli nde çıkarılır. Doğalgaz: Kırklareli - Hamitabat ve Tekirdağ-Hayrabolu da çıkarılır.

48 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Sanayi Faaliyetleri Ekonomik yönden en gelişmiş bölgemizdir. Sanayi kesiminde çalışan işçilerin yarıya yakını, sanayi ürünlerinin üçte birinden fazlası bu bölgeden elde edilir. Sanayinin en çok geliştiği bölgedir. Bölgede Sanayinin Gelişmesinde; - Hammadde temininin kolay olması, - Hinterlandının geniş olması, - Ulaşım kolaylığı, - İşgücünün fazla olması, - Pazarlama kolaylıkları, - Tüketici nüfusun fazla olması, etkili olan faktörlerdir. Türkiye'de üretilen enerjinin 1/3'ü Marmara Bölgesi'nde tüketilir. Ülkemizin en büyük sanayi kuşağı bu bölgede İstanbul - Adapazarı arasında bulunmaktadır. Bu hat üzerinde çok çeşitli iş kolları yer alır. Türkiye'nin en gelişmiş ve işlek limanı, İstanbul limanıdır.

49 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Ulaşım Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan en kısa kara ve demiryolları bu bölgeden geçer. Yer şekillerinin sade olması ve yükseltinin azlığı ulaşımı kolaylaştırmıştır. Yıldız Dağları Bölümü ile Biga Yöresi nde arazinin engebeli olması nedeniyle ulaşım gelişmemiştir. İstanbul, kara, hava, deniz ve demiryolu ulaşımının kesiştiği noktada yer alır. Bursa ve Edirne de önemli yolların geçtiği diğer merkezlerdir. Bandırma, Kocaeli (İzmit) ve Tekirdağ ise diğer önemli liman kentleridir.

50 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

51 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Turizm Marmara Bölgesi doğal güzelliklerinin yanı sıra tarihi ve kültürel zenginliğiyle de turizmde önemli bir paya sahiptir. Türkiye turizm gelirinin % 50 sini bu bölge sağlamaktadır. İstanbul ve Bursa bölgenin iki önemli turizm merkezidir. Ayrıca Edirne, İznik, Çanakkale ve Gelibolu tarihi turizmin geliştiği yerlerdir. Özellikle Bursa ve Gönen çevresinde kaplıca turizmi gelişmiştir. Güney Marmara Bölümü ndeki Kuş Cenneti ve Uludağ milli parkları da bölge turizmine önemli katkıda bulunmaktadır. Doğal güzellikleri ve tarihsel değerleri ile İstanbul, Bursa, Marmara kıyıları önemli turistik merkezlerdir. Özellikle Güney Marmara kıyılarında yaz turizmi gelişmiştir. Uludağ, yalnızca bölgenin değil, ülkemizin de en önemli kış turizmi alanıdır.

52 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

53 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

54 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

55 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

56 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

57 BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ