Neden Tarih Öretiyoruz?

Transkript

1 Neden Tarih Öretiyoruz? Erdal ASLAN* ÖZET Tarih okul programlarnn ve entelektüel yaamn en önemli inceleme konular arasnda yer alr. Özellikle yirminci yüzyl boyunca insanln yaad deneyimler, bir bilimsel aratrma alan ve eitim-öretim konusu olarak tarih alannda önemli gelimelere neden olmutur. Deien bireysel ve toplumsal yaam koullar ve bunlarn üstesinden gelebilmeye yönelik araylar, insanln ilgisini Herodot tan beri tarihe yönelttii için, ondan beklenen yarar ve ilev dönemsel olarak farkllklar göstermitir. Tarihe yönelik bu bak ayn zamanda tarih öretimine yüklenen amaçlar üzerinde de etkili olmutur. Kukusuz bu amaçlarn gerçeklemesi, amaçlara uygun bir içerikle mümkün olabilir. Bu snrl incelemede okul öncesinden yükseköretime dek deiik eitim basamaklar için kaleme alnm az saydaki yaynda belirlenmi olan amaçlar sralanacak, öne çkan ortak noktalardan yola çkarak belli bal balklar altnda genel bir deerlendirme yaplacaktr. Anahtar Kelimeler: 1-Tarih Öretim, 2-.Neden Tarih Öretiyoruz, 3.Tarih Öretiminin Amaçlar ABSTRACT History takes place among the most important research subjects of school programs and of intellectual life. Especially during the twentieth century, the experiences of mankind led to important developments in the field of history as a school subject and a research area of science. The changing conditions in mankind s individual and social life and the quest to overcome them have directed man s interest towards history since Herodotos. That is why the expected benefits and functions were different in every period. The goals and aims of history teaching has also been affected by this viewpoint. There is no doubt that these aims can only be actualized by a course syllabus which fits the aims. In this research the aims of history teaching from pre-school level to tertiary level which are considered in a limited number of publications will be enumerated. The common points that strike out will be categorized and from these a general evaluation will be conducted. Keywords: 1-Teaching History, 2-Why Learn and Teach History, 3- Aims of Teaching History. Yirminci yüzyln ikinci yarsnda tarihçileri, tarih eitimcilerini ve tarih felsefecilerini en çok megul eden u üç soru olmutur; 1.Tarih nedir? 2. Tarih ne ie yarar? 3. Neden tarih öreniyoruz? Dünyann her tarafnda tarihçiler arasnda youn bir ilgi ile karlanan bu sorulara verilen yantlar tarihçiden tarihçiye farkllk gösterecek ölçüde bir çeitlilik göstermitir. Neden Türkiye de olduu gibi tüm dünyada iktidarlar ve iktidar için ura verenler, okullarda izlenen tarih programlarn etkilemek ve yönlendirmek için youn bir mücadele ve gayret içerisine girerler? En ilericisinden en muhafazakârna, sacsndan solcusuna, milliyetçisinden milliyetçilik kartna, tüm siyasal partiler, gruplar, cemaatler, dernekler, * Erdal Aslan Yrd.Doç.Dr. DEU Buca Eitim Fakültesi, Buca, <zmir, erdal.aslan@deu.edu.tr 162

2 ksacas farkl siyasal, toplumsal, kültürel, ekonomik, dinsel ve ideolojik gerekçelerle bir araya gelmi olan tüm kiiler ve oluumlar tarihe kar youn bir ilgi göstermilerdir. Kendi görülerinin savunulmasnda, meruiyete büründürülmesinde tarihçilerin desteine özel bir önem vermilerdir. Tarihi kendi görülerinin desteklenmesi konusunda önemli bir cephanelik ve yanl ya da kart ellere geçtiinde öldürücü bir silaha dönüen bir araç olarak görmülerdir. Yirminci yüzyl boyunca Türkiye Cumhuriyeti nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, ABD bakanlarndan Theodere Roosevelt, günümüzde Bamsz Devletler topluluu olarak varln sürdüren eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii nin kurucusu V.<. Lenin, <ngiltere Babakan Winston Churchill, Hindistan n kurucusu Mahatma Gandi gibi pek çok devlet adamnn bamszlk savamlarnn en büyük rehberi ve güç kayna tarih olmutur. Kalc bir ekilde kendi ulusal tarihlerinde ve insanlk tarihinde esiz birer yer edinmi olan tüm bu liderler kendi ülkelerindeki tarih aratrmalarna ve eitimine özel bir ilgi göstermilerdir. Dier taraftan Joseph Stalin, Adolf Hitler ve Francisco Franco gibi diktatörler de programlarnn önemli bir parçasnda tarihten çok youn olarak yararlanmlar, tarihin yanl ellerde kullanldnda nelere yol açabileceinin korkunç örneklerini vermilerdir. (BLACK- MACRAILD 1997:10-11) Yine yakn geçmite, 1980 lerde ABD de Ronald Regan, <ngiltere de Margret Tatcher izledikleri politikalar dorultusunda okullarn tarih müfredatlarna müdahale giriiminde bulunurken, 1996 ylnda John Major ve Tony Blair yürüttükleri seçim kampanyalarnda politik güvenilirliklerini kantlamak için tarihi kullanma yolunu benimsemilerdi. (PHILLIPS 2000: 10-11) Politikaclarn büyük bir ilgiyle, bazen de korku ve kaygyla ele aldklar bir alan olan tarih neden bu derece cazip bir ilgi alandr? Bireyler ve toplumlar neden tarih örenmeye ya da kullanmaya kar bu denli istekliler. Tüm dünyada yaynlar arasnda tarihsel içerikli incelemeler, romanlar ve filmler en çok satanlar listesinin banda yer alyor. Tarihe yönelik bu youn ilginin altnda yatan neden ya da nedenler neler? Ne için tarih öreniyoruz ve öretiyoruz? Farknda olalm ya da olmayalm tüm duygu, düünce ve davranlarmz, geçmi deneyimlerimiz nda doar, geliir ve biçimlenir. Bugünümüzü oluturan her ey geçmiimizden günümüze tadmz birikim ve deneyimlerimizin bir ürünüdür. Gündelik yaammzdaki, tüm duygu ve düüncelerimiz, gelecee yönelik hedef ve beklentilerimiz kendisinden kaçamadmz, kaçamayacamz bir geçmi atmosferinin yaratt iklim koullar altnda biçimlenir. Bugünde yaayp geleceimizi olutururken, aslnda çk noktamz ve rehberimiz olarak geçmi deneyimlerimiz nda yol alrz. Geçmi duygusu bizi öylesine çevrelemitir ki, sanattan edebiyata, dilden düünceye, politikadan ekonomiye, salktan spora, meteorolojiden jeolojiye, reklamclktan gda sektörüne dek, insana, doaya ve evrene ilikin her eyi ancak geçmi balamlarnda ele aldmzda kavrayabilir ve anlamlandrabiliriz. John Tosh un da vurgulad üzere tarihi umursamad!!n! iddia eden insanlar bile, att!klar! her ad!mda tarihe dayal! varsay!mlar geli$tirmek zorunda kal!rlar. (TOSH 1997: 3-4) ya da bu zorunluluun tahakkümü altnda süren bir yaama katlanrlar. Doktorlar kendilerine herhangi bir rahatszlk dolaysyla bavuran bir hastaya tan koymak için, kendisinin ve ebeveynlerinin daha önce geçirmi olduklar hastalklar aratrarak ve dosyalarn inceleyerek ie balar. Bir avukat ya da bir yargç önüne gelen bir dosyay sonuçlandrmak için, davaya konu olan olay, olgu veya kiilerin geçmiine yönelik kapsaml bir aratrmaya giriirken, bir yandan da geçmite rastlanan benzer durumlarn nasl bir karara balandn incelemekle ie balarlar. <ster büyük olsun, isterse küçük, bütün yatrmclar ellerindeki birikimlerini deerlendirirken yatrm araçlarnn geçmi dönemlerdeki performanslarnn ve getirilerinin analizinden sonra bir karar verirler. Rakip partiler birbirlerinin izledikleri politikalar deerlendirirken, seçmenler seçim tercihlerini belirlerken hep geçmi söylem ve uygulamalar temel alrlar. E seçimimizden, arkadalk ilikilerimize dek yaammza yön veren her tür eylem ve tavrmzda geçmiin arln hissederiz. Ça!m!zda dei$imin bu kadar h!zl! olmas!, geçmi$e ilgiyi gereksiz k!lmaz; sadece geçmi$in etkisini tart!p ondan ç!kar!lacak dersleri yorumlarken yararland!!m!z perspektifte dei$iklikler yarat!r. (TOSH 1997:4.) Ksacas geçmi, tpk yoksulluk gibi kendisine katlanmay istediimiz için deil, ondan kaçamadmz için her zaman bizimledir. Geçmi kendi dünyamzda meydana gelen olaylar nasl algladmz ve bu olaylara kar nasl yaklatmz belirleyen ciddi ve önemli bir konudur. Ru anki pratik bir problemin geçmii ve nasl gelitii hakknda salam bir bilgiye sahip olmadan bu problemi anlamak çok güç olaca için, tarih bu konuda 163

3 çok önemli ve özel bir role sahiptir. (ROGERS 1984: 20) Tarihin sosyal bilimler alan! içinde özel bir yeri vard!r. 0lköretimden yükseköretimin sonuna kadar bütün eitim basamaklar!ndaki eitim programlar!nda yer verilen tarih derslerinin sosyal bilimler alan!na olan genel ilgisizlikten en çok etkilenen disiplinlerden biri olduu görülür. (SAFRAN 2006: 13) Tarih, 20. yüzyl boyunca bir müfredat konusu olarak, hem örenilen bilgi anlamnda, hem de pedagojik anlamda farkl eitimsel ideolojilerden etkilenmitir. Yüzyln banda <ngiliz Eitim Bakanl tarafndan yazlan bir el kitabnda; okullarda verilen temel eitimin amacnn kelimenin tam anlamyla çocuklarn haklarn, sorumluluklarn ve yükümlülüklerini kapsayan bir içerie sahip olmas gerektii belirtiliyordu. Tarih örenmenin bu sorumluluklarn nasl yerine getirileceini, Britanya <mparatorluu nun geliimini, Dünya daki otoritesinin ve gücünün açklanmasn gösteren frsatlar sunduu vurgulanyordu. Yüzyl boyunca, çocuklarn bireysel ilgi ve yeteneklerinin gelitirilmesine yönelik ilgi, müfredat üzerinde etkili olmutur. Kelimenin tam anlamyla eitim süreçlerinde çocuklarn bilgi edinme ve olgu depolamasndan daha çok, etkinlik ve deneyimleri temel alnyordu. Tarih müfredata daha çocuk-merkezli bir konu olarak adapte edilen ve çocuklarn ilgi ve cokularnn artrlmasna yönelik önemli bir araç olarak görülmütür. <kinci Dünya Sava n izleyen yllarda bütün Dünya da artan bireyin geliimi bu ilköretimin belirleyici özellii üzerinde etkili oldu. Raporlarda okul ortam çocuk için sadece bir öretim atölyesi olarak deil, çocuklarn örendikleri temel deer ve yaklamlarn mekan olarak tanmlanyordu. Tarih, yerel çevre ve aile tarihleri üzerinden yaratc projelere dayal olarak, çocuklara deneyimleri, deerleri ve yaam öyküleri yoluyla geni frsatlar sunuyordu. Daha yakn zamanlarda ise, tarihin çocuklarn bilisel geliimleri üzerindeki en önemli gizil katks, tarihin farkl metodolojisini örenmeleri ve kavramalar olmutur. Tarihçi gibi çalma becerilerinin gelimesi sayesinde, tarihsel sorular sorma, sentezler yapabilme ve salkl iletiim kurabilme becerilerinin gelimesine oldukça önemli ölçüde yardmc olduu vurgulanmtr. (HARNETT 2000: 25) Tarih öretiminin kendisinden beklenen faydann salanabilmesi için, öncelikli olarak yaplmas gereken ey, ondan nelerin beklendiinin, eitim ve öretimiyle amaçlanan eyin/eylerin ne olduunun net bir biçimde belirlenmesi olmaldr. Son yllarn popüler ifadeleriyle tarih eitimine ne gibi bir misyon yüklüyoruz? Bu misyonun gerçekletirilmesine yönelik stratejik amaçlar%m%z neler olmaldr? Bu amaçlarn gerçekletirilmesini salayacak olan hedeflerimizi nasl belirlemeliyiz? Son olarak bu hedeflerin gerçeklemesini salatacak olan faaliyetlerimiz yani tarih programlarmzn içeriini nasl oluturmalyz? Tüm bu sorularn her biri ayr bir aratrma ve incelemeye konu olacak derecede kapsamldr. Evrensel tarih ve tarih öretimi yaznnda deiik yönleriyle irdelenmi olan bu konulara yönelik ilgi günden güne younlaarak sürmektedir. Ancak bütün bunlar bir yana acaba tarih öretimine yüklenen amaçlar nelerdir? <ncelememizin odak noktasn bu soru oluturacaktr. Okul öncesinden yüksek öretime dek uzanan süreçte yer alan temel kültür derslerinin en önemlilerinden birini belki de en önemlisini oluturan tarih derslerine hangi amaçlara eriilmek istenmektedir. Bu snrl incelemede, öncelikle farkl eitim basamaklar için kaleme alnm olan az ama önemli bir bölümü henüz tazeliini korumakta olan, tarih eitimine ve öretimine yönelik belli sayda <ngilizce yaynda dile getirilen hedefler sralanacaktr. Daha sonra sralanan bu amaçlar arasndaki ortak noktalar belirlenerek, her birinin genel çizgileriyle ksa bir deerlendirmesi yaplacaktr. Tarih öretimine yönelik olarak belirlenen amaçlar konusunda öncelikli olarak belirtilmesi gereken saptamalar <ngiltere için hazrlanm olan ve Ulusal Tarih Müfredat! Çal!$ma Grubu tarafndan kaleme alnm olan Nihai Raporda büyük bir titizlikle dile getirilmitir. Bu amaçlar tarih öretimi açsndan oldukça büyük önem tamaktadr. Tarih eitim ve öretimine ilikin pek çok yaynda, tarih eitimi için dile getirilmi olan amaçlara çok küçük farkllklarla adeta bir uzla metni, bir anayasa olarak temel oluturmutur. Ulusal Tarih Müfredat! Çal!$ma Grubu Nihai Raporunda (0ngiltere) okullarda örencilere verilen tarih eitimi ile gerçekletirilmek istenen amaçlar dokuz madde halinde öyle sralamaktadr: (BOURD<LLON 1994: 27-28) Geçmi balamlarndan yola çkarak bugünün anlalmasna yardmc olmak, Geçmie ilgiyi canlandrmak, Çocuklara kimlik duygusu verilmesine yardmc olmak, Kültürel köklerini ve mirastaki kendi payn anlamasna yardmc olmak, 164

4 Modern dünyadaki dier ülkeler ve kültürler hakknda bilgilenmesine ve onlar anlamasna katkda bulunmak, Tarih yardmyla çocuun düünsel geliimine katkda bulunulur. Tarihsel incelemeler, sistematik analiz ve deerlendirme, tartma, mantksal zorluklar ve gerçein aratrlmasna önemli bir destek salar, Tarihçilerin dierlerinden farkl yöntemleriyle çocuklar tantrmak, Müfredatn dier alanlarna zenginletirici bir katkda bulunmak, Çocuklar gelecekteki yetikinlik ya- amlarna hazrlamak. Path HUGHES, Kath COX ve Gillian GODDARD n birlikte hazrlam olduklar Primary History Curriculum Guide (0lkokul Tarih Müfredat! Rehberi) balkl eserlerinde Ulusal Tarih Müfredat! Çal!$ma Grubu tarafndan verilen bu amaçlardan bir bölümüne itiraz edilebileceini ya da bunlara yenilerinin eklenebilecei belirtilirken, tarih dersleri öldürücü olduu için, dünyadaki en tehlikeli konu olarak tanmlanmtr. (HUGHES vd. 2000: 5.) L. O HARA ve M. O HARA nn 3-11 ya grubu için birlikte kaleme aldklar Teaching History 3-11 The Essentil Guide, Reaching The Standard Series balkl kitaplarnda tarih öretiminin örencilere kazandrdklar öyle sralanmtr: Çocuklar tarih yardmyla anlaml örnekler üzerinden geçmiin günümüzü nasl etkilediini örenirler ve gelecee ilikin derslerle modern dünyaya yönelik bir kavray kazanabilirler. Tarih bütün bir eitim müfredatnn yetikin yaamnda kullanlabilmesine yardmc olan temel becerilerinin gelimesi için frsatlar salar. Tarih, çocuklarn nasl örendiklerini gösteren, tarihsel aratrma süreçleriyle ve uygun sosyal etkileimleriyle, çocuklarn ilgilerini motive eden, tevik eden, ateleyen, çekirdek inceleme konularn içerir. Tarih çocuklarn, geçmiteki insanlarn, tercihlerini, yaklamlarn ve deerlerini kefederek, toplumlarn kültürel mirasnn aktarlmas yoluyla bireysel ve toplumsal gelimelerinde, ana eksen rolü oynar. (O HARA ve O HARA: 2005, 10) Grant BAGE, inin 4-14 ya grubuna yönelik olarak yazd Thinking in History 4-14: Teaching, Learning, Curricula and Communities (2000) balkl eserinde yer alan ifadelere göre tarih öretimi, bir bütün olarak müfredat, özel olarak tarih bireysel olarak çocuklar!n ki$isel niteliklerini, tutumlar!n! ve deerlerinin geli$mesini salar. Toplumsal bal!l!k ve kimlik duygular!n! besleyerek, daha güvenli ve bal! yurtta$l!k duygusuna rehberlik eder. Grant BAGE tarih eitimleri yardmyla çocuklarn gelitirmelerini umduu özellikleri öyle sralanr: Geçmi ve farkl kültürler konusunda bilme ve örenme isteklerinin uyanmasn, Hem kiisel hem de ulusal kimlik duygusu kazanmalarn, Geçmite ve bugün yaayan deerlere, kültürlere ve halklara kar hogörülü olmalarn, Geçmiin ve bugünün baar ve özverilerine kar saygl olmalarn, Kantlar yardmyla hayal gücünün ve karakterlerinin beslenmesini, Bugünü anlamalarn ve yorumlamalarn, Neyin doru ve yanl olduuna ilikin tarihsel örnekler yoluyla ahlaki farkndalk duygusu gelitirmelerini, Yurttalk konusunda, tarihsel bir bak açs kazandrarak, çok kültürlü kavray, sürdürülebilir kalknma ya da kiisel, toplumsal ve salk eitimi bak kazanmalarn, Tarih zengin insan çeitliliiyle dolu olduu için, çoulculuk duygusu gelitirmelerini, Gerilim ve kaos altnda kolektif kimlik gelitirebilmelerini, Bilinmezlik ve belirsizlikle yaama kapasitelerinin gelitirilmesini, Etkili ve motivasyonu salanm bir örenmenin temeli olarak anlamlandrma istei salamas (Grant BAGE: 2000, 80-81) Ortaokullarda verilen tarih öretimi için HAYDN-ARTHUR ve HUNT n birlikte 165

5 yaynlam olduklar, Learning to Teach History in the Secondar School: A Companion to School Experience balkl kitapta Okul Müfredatlarnda Tarihin Yeri irdelenirken tarih bir sosyal kontrol arac olarak örencilerin sosyallemesini salatmakla görevlendiriliyor ve tarihin örencilere; Tarih çocuklarn kendilerini tanmalar için öretilir, çünkü tarih, yerel, ulusal ve uluslar aras topluluklar hakkndaki temel bilgileri genileten ve eiten ilginç bir inceleme türüdür. Tarih bir sosyal kontrol arac olarak, kültürel normlar ve deerler sistemini gelecek kuaklara aktarmak için geçmi hatalardan dersler çkararak ve büyük ölçüde var olan durumu korumak amacyla öretilir. Tarih; antlar, tarihsel yaplar ve yerleim yerleri, mimari eserler, müzeler ve geçmi olaylar içeren kronikler araclyla çocuklara kendi miraslaryla tantrmak için öretilir. Çocuun eitim deneyimlerini zenginletiren ve kiisel geliimine katkda bulunan tarihçilik becerilerini gelitirmek için öretilir. Tarih bir ülkenin insani deerlerini ve yurt severlik duygusunu alamak için öretilir. Tarih erdemli ve neyin doru ya da yanl olduunun bilincine destek olmak amacyla öretildii vurgulanyordu. (HAYDN vd. 1997: 17) Tarih öretimi konusunda S.P. PATHAK tarafndan yazlm Teaching of History: The Padeo-Centric Approach, balkl kitapta okullarda çocuklara verilen tarih eitimine yüklenen amaçlar Bugünün anlalmas <leriye bak Ulusal kimlik duygusu Hayal gücünün gelimesi Eletirel düünce Ahlaki amaçlar Uluslararas anlay Objektiflik alamak balklar altnda toplamtr. Tarih öretimi konusunda son yllarn en popüler eserleri olan Teaching History for the Common Good, ( 2004); Doing History, (2007) nin yazarlar Keith C. BARTON ve Linda S. LEWST<K bu eserlerinde eserinde de çocuklarn tarih örenme deneyimleri sonucu yerine getirebilmeleri gereken dört özel amaç belirlemilerdir. Geçmite kalan insanlar ve olaylarla kendileri arasndaki balantlar içeren sorular sormalar ve ili$ki kurmalar! istenir. <kinci olarak örencilerden geçmiteki olaylarn nedenlerini, geliimini ve sonuçlarn inceleyerek aralarndaki ilikileri içeren analizler yapmalar! beklenir <nsanlarn geçmiteki olaylara ve insanlara yönelik dürüst bir biçimde tepki göstermelerini salayacak ahlaki deerler gelitirmeleri beklenir. Örencilerin okulda ve dnda geçmile ilgili bilgilerini sergilemeleri ve kullanmalar beklenir Okullarda tarih öretiminin amaçlar konusunu ileyen önemli eserlerden bir dieri de Fredrick D. DRAKE-Lynn R. NELSON un Engagement in Teaching History: Theory and Practices for Middle and Secondary Teachers balkl kitaplardr. Yazarlara göre: Tarih bir ara$t!rma yöntemidir. Geçmi$ hakk!nda sistematik bir dü$ünme biçimidir. Tarih okullarda bir amaç ve hedef için incelenir. Bu amaçlar üç ayr kategori altnda gruplandrlarak verilmitir. A. Tarih örenmenin hedefi vardr: Tarih örencilerin kendilerini tanmalar için gerekli olan perspektifi salar. Kültürel bilgi, tarih ve dier disiplinler üzerine organize edilmi olan bilgidir. Tarih her insann dünyay anlama isteini karlamaya yardm eder. Tarih incelemek örencilerin paylam duygusu gelitirmelerine, bakalarn anlamalarna ve zaman-mekân ötesinde bakalarna ne kadar benzediklerini ve benzemediklerini örenmelerine yardm eder. 166

6 Tarih örenmek demokrasiyi ve yurttalk bilgisini kefetmek için etkili bir yol salar. Tarih örencilerin klielemi örnekler ve genellemeler ile olgular ve varsaymlar arasndaki farkllklar ayrt etmelerine yardm eder. B. Tarih incelemenin amac vardr: Tarih eitimi yurttalk bilinci için temel salar. Tarih incelemek örencilere karmak tarihsel nedenleri anlamalar için yardm eder ve basit cevaplar ve açklamalara güvenmemeyi öretir. Tarih örencilerin yanl benzetmeler yapmaktan kaçnmalarna, tarihsel dersler in kötüye kullanmlarnn farkna varmalarna ve böyle kötüye kullanmlarn sonuçlarn taramalarna yardm eder. Tarihi incelemek örencilere önemli bir destek salar, eer geçmii önemsemezsek problemlerin çözümsüz olduu düüncesine mahkum oluruz. Tarihi incelemek örencilerin rastlantsal ve mantkd insan ilikilerine hazrlkl olmalarna yardm eder. Tarih örencilerin insan karakterinin ve düüncesinin gücünü anlamalarna yard eder. Tarih örencilerin geçmii eletirel olarak ele almalarn ve günümüzü nasl etkilediini anlamalar için gereken bilgiyi salar. Tarih incelemek insan, zaman ve mekân balamnda tüm toplumsal ve insani bilimlere temel oluturur. C. Tarih yaam boyu uygulama alan olan bir disiplindir. Tarih incelemek örencileri tüm dünyadaki insanlar sevmeye hazrlar. Tarih insann tüm zafer ve trajedilerinin macerasn yanstr. Tarih incelemek örencileri yurttalk yaamlarna hazrlar. Tarih incelemek örencileri meslekleri ve dier uralar için gereken rafine araçlar salar. (DRAKE ve NELSON, 2005:17) Tarih öretimiyle çocuklara kazandrlmas amaçlananlar konusunda deinilmesi gereken önemli çabalardan bir tanesi de 1975 ylnda düzenlenen Felsefe Kurumu seminerlerinin Türkiye de Tarih Eitimi ni konu alan üçüncüsünde Mete TUNÇAY tarafndan sunulan 0lk ve Ortaöretimde Tarih balkl bildiride dile getirilmitir. Türkiye de tarih eitiminin sorunlarna yönelik giriimlerin tarihçesinde son derece önemli bir kilometre ta olan bu incelemesinde TUNÇAY, Niçin tarih eitimi sorusuna cevap olarak u karlklar vermitir: Çocuun geçmi$i ve bugünü anlamas!na yard!mc! olmak, Onda bütün insan etkinliklerine kar$! bir duyguda$l!k uyand!rmak, böylelikle yeti$mesinin ufuklar!n! geni$letmek, Kendisini bir zaman boyutunun, sürekli bir ak!$! içinde görmesini salamak, 0nsan soyunu bir üyesi s!fat!yla geçmi$e neler borçlu olduunu ve gelecee kar$! ödevlerini-bilinç ve misyonunu- kavratmak, Evrenin hep böyle olagelmediini anlamas!n! ve geçmi$ deneyimlerin çe$itliliine bakarak, gelecekte de ne geni$ olanaklar bulunduunu dü$ünmesine yol açmak, Olaylar! neden ve sonuçlar!yla birlikte görüp aç!klamaya al!$t!rmak; görünü$te ve gerçek nedenleri ay!rmay! (bu arada, siyasal geli$melerin toplumsal tabanlar!n! ara$t!rmay!) öretmek; dolay!s!yla kafaca olu$umuna yard!mc! olmak, Toplum birey ili$kisini-doru örneklerle- kavramas!na; sonul amac!n gerçekten özgür ki$iler yaratmak olduunu, fakat bu amaca ancak, iyi kurulmu$, adil bir ortamda eri$ilebileceini anlamas!na yard!m etmek, Yüksek insan deerlerini benimsemesine çal!$mak (yurtseverlik de bunlar!n aras!ndad!r bence); as!l, dünyan!n her neresinde, her ne zaman, her kime kar$! bir haks!zl!k yap!lm!$sa, kendine yap!lm!$ças!na ona isyan etmesini, her kim deerli bir i$ yapm!$, insana bir $ey katm!$sa, ona gönülce bir yak!nl!k duymas!n! salamak, (TUNÇAY 1977: ; TUNÇAY 2005:254) 167

7 Farkl eitim basamaklarnda eitimöretim alan örencilerin tarih örenmelerine yönelik olarak hazrlanm olan incelemelerde tarih öretiminin nedenleri ya da amaçlar olarak saptananlar veya bir baka deyile tarih öretimi yoluyla örencilere kazandrlmak istenen becerilerin belli noktalarda odaklat dikkat çekmektedir. Türkçe de bu konuda yazlm olan birkaç kapsaml incelemeden birisi olan Dursun D<LEK in Tarih Derslerinde Örenme ve Düünce Geliimi (2001) balkl kitapta bu amaçlar, tarihin disiplin içi amaçlar! ve eitimsel amaçlar! olarak iki kategori altnda ele alnmaktadr. Dilek e göre; bu iki kategori altnda snflandrlan ve tarih öretiminin amaçlarna ilikin olarak ileri sürülen önermeler incelendiinde; bunlar!n örencinin ki$isel geli$imine katk!da bulunmak, bir sosyalle$me arac! olarak kültürel miras!n aktar!c!l!!n! yapmak ve vatanda$l!k eitimlerine yard!mc! olmak gibi üç temel nokta üzerinde odaklatklarn belirtmektedir( D<LEK 2001: 32). Yine gerek tarihçiliin doas, sorunlar ve yöntemi, gerekse öretimi konusunu Türkiye de yakndan izleyen akademisyenlerin banda gelen <lhan TEKEL<, Yarat1c1 ve Çada Bir Tarih Öretimi 4çin (2002) balkl incelemesinde Tarih eitimi üzerine yaplan deiik çalmalar gözden geçirdikten sonra tarih eitimi için verilen amaçlar üç grup altnda toplamaktadr. Bunlar: 1. Örencilerin tarih bilincinin geli$mesini salamak, 2. Örencinin çac!l kimlik duygusu olu$turmas!na yard!mc! olmak, 3. Örencilerin kapasitelerini geli$tirmesini gerçekle$tirmek olarak, verilmektedir. Kukusuz tarih öretiminin amaçlar için öne sürülen / sürülebilecek olan önermeler daha da çeitlendirilebilir veya ortak noktalardan hareketle daha ksa ve öz biçimde formüle edilerek ortaya konabilirler. Özellikle sosyal bilimlerin dier alanlarna ilikin temel kavram, yaklam ve genellemelerden yararlanarak daha da çarpc bir hale getirilebilirler. Ancak bu incelemede böyle bir yola bavurmak yerine, tarih öretiminin bireysel ve toplumsal yaam açsndan katksnn dier katklarna göre daha belirgin bir biçimde öne çkt ve hissettirdii alanlardaki etkileri üzerinde durulacaktr. Tarih, 'nsanl%%, 'nsan Toplumlar%n% ve Zamanla Geçirdii Dei,imleri Anlamam%z% Salar. <nsanln günümüzde ulat düzeyin kavranabilmesi için hangi süreçlerden geçerek geldiini ve deiiminin altnda yatan temel etmenlerin salkl bir ekilde ortaya konmas, anlamlandrlmas gerekir. Tarihin yapaca! $ey genelde tarihsel dei$imin, özelde ise insan toplumlar!n!n son birkaç yüzy!lda dramatik bir ölçüde h!zlanm!$ ve kapsaml! dei$ikliklerle gerçekle$tirdii dönü$ümlerin genel $emalar! ile mekanizmalar!n! ke$fetmektir. (Hobsbawm 1999: 48) Bu kefin yaplabilmesi için insanln ve insan toplumlarnn geçmi deneyimlerinin dikkatli bir biçimde her çada sürekli olarak, çan özellikleri ve birikimleri altnda yeniden gözden geçirilmesi gereklidir. Her eyden önce tarih geçmite yaam olan insanlarn ve toplumlarn nasl davrandklar hakknda bilgi veren bir ambardr. <nsanlarn ve toplumlarn ileyilerinin kavranmas oldukça zordur ve bu yüzden pek çok disiplin bu konuda çalmaktadr. Tüm bu disiplinlerin amac insan davranlarnn altnda yatan düünce ve tutumlarn çözümlenebilmesine ve kavranmasna katkda bulunmaktr. <nsanlarn bireyler olarak düünce ve tutumlar toplumlarn yönünü belirledii için akp giden zaman içerisindeki mecras, bize bugünü oluturan temelleri ve arka plandaki görüntüsünü sunar. Eer bir ulus bar içindeyse, tarihsel materyaller kullanmakszn sava nasl deerlendirebilir? Teknolojik yenilikleri etkileyen yetenei nasl anlayabiliriz ve eer geçmiteki insan deneyimleri hakknda bildiklerimizi kullanmazsak, inancn aile yaamnn biçimlenmesi üzerinde oynad rolü nasl bilebiliriz? Baz sosyal bilimciler insan davranlar konusunda yasalar ve kuramlar formüle etmeye girimilerdir. Fakat insanlarn nasl davrandklarn kefetmeye çalan bu yaklamlar, yapay durumlar, oldukça snrl kalmaktadr. Toplumlarn genel seçimler, misyoner etkinlikleri ve askeri ittifaklar gibi önemli yönlerini kesin deneylerle yeniden kurma olana yoktur. Ancak tarih eksik bir biçimde de olsa, geçmie ait veriler yardmyla toplumda yerleen karmak davran türlerinin nedenlerinin ortaya çkarlmasna adeta bir laboratuar olarak hizmet etmektedir. (STERN 2007) Sunduu kantlar, veriler ve son derece 168

8 zengin bir çeitlilik gösteren örnekler üzerinden, deiime yol açan faktörler, deiim süreçleri ve süreçlerin belli aamalardaki yansmalarn çok belirgin bir biçimde görüp alglayabilme olana salar. Böylelikle geçmiin deiimlerinden yola çkarak, bugünün ve gelecein potansiyel deiimlerine kar hazrlkl olmay, deiim süreçlerini kontrol edebilmeyi ve insani ve toplumsal yaam anlaml klacak biçimde yön verebilmeyi salar. Kukusuz tarihin bu noktadaki katks geçmiin kendisini tekrarlad ön kabulüne deil, yaamn her alannda son derece zengin bir çeitlilik gösteren geçmi tarihsel deneyimler üzerinden zihinsel olarak yeni durumlara daha açk olmasnda yatmaktadr. Tarih, 'nsanl%%n Kültürel Miras%n%n Kavranmas%n% ve Çac%l Bir Kimlik ve Yurtta,l%k Duygusunun Geli,imini Salar. Kollektif kimlik, kollektif bellekten hareketle ina edildii için, bir grup veya topluluun kendi kimliini tanmlama çabalar, onlarn zorunlu olarak geçmilerine bakmalarn gerektirmektedir. <nsan topluluklar kendilerini ortak geçmite tanr, bu geçmii benliine iler, ritüel törenlerle anar ve yorumlar. ( B<LG<N 1995: ) Tarihin belki de bilinen en eskisi ve en sürekli toplumsal ilevi bir halk ya da bir ulusa ortak bir geçmi kazandrarak, bu uzak geçmi balamnda bir kollektif kimlik oluturmaktr. Tarihin bu ilevi çok eskiden kefedilmi olup bugün de etkinliini korumaktadr. John Updike nin de dedii gibi; Biz kimiz? Kökenimiz neydi? Atalar!m!z kimdi? Bu noktaya ve tarih içindeki bu kav$aa nas!l geldik? sorularnn en anlaml yant ancak tarihsel bir perspektifle sunulabilir. Tarihsel metinler, uzak geçmile belirsiz bugün arasnda bir yaknlk ilikisi kurarak, uzak ve yakn akrabalk ilikisi, grup, halk veya ulus içerisinde süreklilik duygusu olutururlar. (FLORESCANE 2001:61.) Tarih insanlara bir kimlik duygusu vererek, bireylerin kendilerinin, üyesi olduklar toplumlarn ve insanolunun, kültürel köklerini ve devrald miras anlamasna yardmc olur. <nsan soyunun üyeleri olarak nereden gelip nereye gittiklerini ve u anda üzerinde yaadklar dünyann, bir bireyi olarak içinde yaadklar toplumun, ulusun ve insanln bugününün hazrlanabilmesi için hangi zorlu ve skntl süreçlerden geçerek geldiklerini, neyin ve kimlerin nasl bir bedel ödediklerini kolayca anlamalarn salar. Böylelikle tarih örencilerin geçmi kuaklar ve atalar karsnda sorumlu bireyler olarak gelecek kuaklara kar yükümlülükleri olduu alg ve duygusunu gelitirir. Gelecein dünyasna yön veren aktörler olan çocuklarn, geçmi kuaklara kar sorumlu, gelecek kuaklara kar yükümlü yurttalk kimliiyle, daha adil, tarihsel ve doal miras daha çok koruyucu tutum ve refleksler gelitirmi ve insanolu için daha yaanabilir bir dünya düüncesine sahip bireyler olarak yaama idealini güçlendirir. Toplumun tarihini kavramas yalnzca tarihsel bir olay olmayp, ayn zamanda, kendini ve dierlerini görme biçimlerini, kendi hakkndaki imgelerini, inanç ve deerlerini, geçmiine bak tarzn, geçmii ile mevcut durumunu eklemlendirme eklini, gelecee yönelik projeksiyonlarn ilgilendiren, psikososyal, kültürel ve siyasal yanlar olan son derece karmak ve aktüel bir sorundur. (B<LG<N 1995:107 ) Tarihçi Carl BECKER in söyledii gibi Herkes bugününü ve yarnn anlamak için geçmi$in uzak ülkesine eri$meye çalr. Yapt ve söyledii eylere ilikin tarihsel bilgi olmakszn bugün anlamsz, yarn deersizdir. Toplumlar bir arada tutan en anlaml badr. Kollektif bellekten yoksun toplumlar, tpk hafza kaybna uram bireyler gibi köksüz bir biçimde, rüzgârla her yana savrulan yapraklar gibi, tpk ana kart, ya da iletim sistemi çökmü bir bilgisayar gibi ilevsizleirler. Tarihçilerin amac geçmie ilikin olgular toplamak deildir. Ama daha çok önceki toplumlarn erkek ve kadnlarnn yaamlarn biçimlendiren düünceler ve gerçeklere yönelik kavraymz oluturmaktr. Geçmiin inançlarnn ve kurumlarnn bazlar bize yabanc, bazlar da çok aina görünebilir. Fakat her iki durumda da geçmite yaayan insanlar incelediimizde gerçekte örendiimiz ey, insan deneyimlerinin çeitliliinin zenginliine ilikindir. Tarihin incelenmesi, insanolunun, inançlarn, arzularn, kurumlarn ve uygulamalarn incelenmesidir. (RAMPOLLA 2007:1) Tarih bir yandan grup kimliklerine girerek kendi kimliimizin hangisi olduunu anlamamz salarken, bir yandan da ötekini tanmamza yardmc olarak insan deneyiminin çeitliliini ve farklln kabullenmemizi salar. (FLORESCANE 2001:61.) Tarih insanolu olarak hemcinslerimizi tan!mam!za ve anlamam!z! salar. ( STEELE 197: 27) Tarihin bir yandan da bireyin kendi kimlik özelliklerini tamayan, dnda kalan her türden farkl kimlie sahip bireylere, gruplara, kurumsal ve toplumsal yaplara kar dlayc ve ötekiletirici olmayan bir kavray ve kabul gelitirmesini besler. <nsanln geçmi süreçlerde yaad dramatik durumlar üzerinden, kendi aidiyetleri dnda kalan var 169

9 olulara kar gelitirdii olumsuz ön kabullerden kaynaklanan davranlarn sonuçlar üzerinden daha kapsayc, farklklara kar hogörüyü ve birlikte yaama yollarn ina etmeleri yönünde ibirliine yatkn hale getirir. Tarihsel veriler aileler, gruplar, kurumlarn tüm ülkelerde nasl bir evrim geçirdiklerini gösteren kantlar içerirler. Pek çok ülkede ve özellikle Amerika da tarih incelemenin en yaygn kullanmlarndan birisini, ailelerin geni bir tarihsel deiim süreci içerisinde kendi ecerelerini ve tarihsel köklerinin ortaya koymalarna yardmc olacak olgularn derlenmesi oluturur ve biçimlendirir. Pek çok aile, firma, topluluk, toplumsal birim ve cemaatler benzer kimliksel amaçlarla tarihten yararlanarak ne kadar köklü ve zengin bir kimlik ve geçmie sahip olduklarn gösterme yolunda tarihten yararlanrlar. Tarih bir toplumun en etkili kendini tanma yoludur. Tarihler ayrt edici ulusal deneyimlerin temel ulusal özelliklerini vurgulayan ulusal öyküler üzerinden ulusal deerlerin ve yurtseverlik duygularnn geliimine katkda bulunur. (STERN 2007) Tarihin bu katks dünya da en yaygn olarak kabul gören ve bavurulan bir uygulama alan olmutur. Günümüzün ulus devletlerinin ve ulusal kimliklerinin oluumunda oldukça aktif ve belirleyici olan tarihin bu rolü tarih yazclnda ve tarih öretimine yönelik incelemelerde sklkla vurgulanan bir konu olduu için bu kadarn belirtmekle yetinilebilir. Ancak insanlk tarihine yeni dramatik örnekler eklememek için, ulus olgusu daha kapsaml bir çerçeve üzerine, oturtulmaldr. Bu yönde en yapc admlarda bir tanesi bugünün akademik tarihi( tarih öretimi), yapt!klar!n! büyük ölçüde demokrasi ad!na yapt!! için, tarih iddia ettii gibi s!radan insanlar!n hislerini deneyimlerini, tek vücutta birle$tirmeli, özellikle zulmedilmi$, ezilmi$ ve gücün koridorlar!ndan geçmi$ olanlar!n kurbanla$t!r!lmas! üzerinde odaklanan ülkeleri ve onlar!n geleneklerini dei$tirecek sonuçlar dourmal!d!r. Sava$lara, yönetenlere, politik çeki$melere ve bireysel kimliklere yol vermelidir. (GENOVESE 1999: 9) Bireysel hafza olmadan, bir insan gerçek anlamda kendi kimliini kaybeder ve yüz yüze geldikleriyle nasl ba edeceini bilmez. Tarihin kayb günlük özel yaantmz annda felç etmeyebilir. Ama tarihin göz ard edilmesi bizi - ki bu, müterek hafzann yokluu ya da noksanldr - kamusal hareket için en iyi klavuzdan mahrum brakr, özellikle yabanclarla karlaldnda; baka bir ulus, baka bir uygarlk ya da kendi milli snrlarmz içerisinde farkl bir grupla karlatmzda ne yapacamz konusunda sknt yaamamza yol açar. (MCNEIL 1989: ) Tarih öretimi, tarihsel süreç boyunca olduu gibi dier uluslarn geleceini, kendi ulusunun ya da ulusu kontrol etme iddiasndaki çkar gruplarnn (günümüz dünyasnda çok uluslu irketler, cemaatler, vakflar ya da düünce kuruluu olma iddiasndaki her türden oluumlar) sömürüsünden koruyucu refleksler gelitirmesine katkda bulunacak biçimde ina edilmelidir. Tarih incelemenin katkda bulunduu en önemli alanlardan bir tanesi de yurttalk kimliinin oluumudur. Baz ülkelerin okul müfredatnda tarihin yer almasnn temel gerekçesini vatandalk eitiminde yüklenen rol oluturur. Vatandalk tarihinin savunucular bazen, kiisel baar ve erdemle ilgili inandrc hikâyeler ve derslerle ilginçletirilen bir tarih sayesinde ulusal kimlik ve sadakat duygusunun güçlendirileceini savunurlar. Fakat vatandalk için tarihin önemi bu dar amacn ötesindedir ve baz noktalarda buna kar bile çkabilir. Ancak tarihin vatandalk boyutundaki katks sadece bununla snrlanamaz. Tarih ulusal kurumlarn, sorunlarn ve deerlerin ortaya çk hakknda veri salar, hatta bu tür verilerin var olduu tek önemli hazinedir. Ayrca sorumlu vatandalk için esas olan uluslar aras ve karlatrmal bak açlarn sunarak, uluslarn dier toplumlarla nasl etkiletii hakknda da kantlar gösterir. Bunun yan sra vatandalarn yaamlarn etkileyen son, güncel ve olas deiimlerin nasl ortaya çktn ya da çkabileceini ve ne gibi nedenlere bal olduunun anlalmasna yardmc olur. Daha da önemlisi tarih incelemesi, ulusal ya da toplumsal bir liderin, daha sorumlu bir kamu anlay ve tutumu içinde olmalarn, seçmenlerin basit gözlemciler deil, talepte bulunan ve liderlerin vaatlerini yakndan takip eden bir kafa yaps gelitirmelerini tevik eder. (STERN 2007) Bunun en önemli sonucu ise yurttalarn daha refah ve huzur içerisinde yaadklar bir toplumsal ortam olacaktr. Tarih, Zihinsel Kapasitenin ve Temel Becerilerinin Geli,imine Katk%da Bulunur Çocuklar bilgi ve verileri, farkl yönlerden ve bak açlarndan bakarak, lehte ve aleyhte yönleriyle analiz ederek, tartabilecek bir zihinsel açklk ve uyanklkta yetitirilmelidir. (PATHAK 2003: 20.) Baarl bir kimsenin güçlü ve zengin bir hayal gücüne sahip olmas gerekir. Hayal gücünün yardmyla bir kii göremedii olaylar gözünde canlandrabilir. Böyle bir kii, sistematik ve mantkl bir hayal 170

10 gücünün yardmyla, eksikleri doldurarak geçmii yeniden ina edebilir. Zengin bir hayal gücü, sadece bununla snrl kalmaz, gelecein dikizlenebilmesine ve bugünün olas sonuçlarnn veya bir eylemin olas sonuçlarnn ne olacann kestirilebilmesine de olanak tanr. Ancak elde edilen tarihsel bulgu ve verilere bal kalnmas bir zorunluluktur. (S.P. PATHAK 2003:20.) Tarih bize $üphecilik ve ele$tirel dü$ünme yetisi kazand!r!r, Tarih bizi çada$ dünyan!n sorunlar! ile yüzle$meye haz!rlar (STEELE 1976: 27) Tarih eitimi entelektüel bir eitim salamakla kalmaz, ayn! zamanda bireye kendi anl!k deneyimlerinin ötesinde kendine ili$kin bir bilinç düzeyi yakalamas!n! salar. (TOSH 1997: 24) <nsanlar niçin giderek artan bir biçimde gelecek yönelimli bir toplumda tarih incelemek zahmetine girmelidirler? Bu sorunun tarihçi says kadar cevab vardr. Her eyden önce geçmiin engin deneyimi bize kim olduumuz ve nasl geldiimiz konusunda bize çok ey söyler. Tarih incelediimizde modern kurumlarn, düüncelerin, deerlerin ve sorunlarn köklerine bakm oluruz. <kincisi eski toplumlarn düünce ve varsaymlar ile urama zahmeti dünyaya farkl bir bakla görmeyi öretir. Olaylarn anlamn zamanmzdakinden farkl bir perspektiften anlama ve alglama, giderek karmaklaan çok kültürlü toplumumuzdaki insan inançlarnn ve kültürlerinin farklln ve deerlerini takdir etme yeteneidir. Üstelik tarih örencilerin kendi toplumlarnn, yarglarnn, kültürlerinin ve varsaymlarnn eletirel bir analizini çeitli perspektiflerin farknda olmalarn yüreklendirir. Son olarak tarihçinin gelecei önceden bildiren kristal küreleri yoktur, gelecei karmak olaylarn biçimlendirdii geçmi olaylar yardmyla anlamamza ve günümüzün sorunlaryla bouarak geleceimizi biçimlendirecek kararlar almamza yardm eder. (RAMPOLLA 2007: 1-2 ) <lhan TEKEL< ye göre tarih öretimi örencilerde u be kapasitenin gelimesini salar: 1. Örencinin zaman kavrayn ve bunu toplumsal deimeyle ilikilendirmesini, 2. Anlat kurabilme kapasitesinin gelimesini, 3. Empati kurabilmesini yani ele ald konularla kendisi arasnda bir sempati ilikisi kurmadan, soukkanllkla kendini onun yerine koyarak, konumunu kavrayabilmesini, 4. Herhangi bir konuda aratrma yapabilmesini, 5. Kavramlar ve dili doru kullanabilme ve düüncelerini yazya aktarabilmesini, Bu kapasiteleriyle tarih, örencilerin koullandrlmasnn da ötesinde, daha önemli bir ileve kavumaktadr. (TEKEL< 2002:17-18) STERN e göre: Tarih öretiminin örencilere salad üç temel beceriden bir tanesi kan1tlar1 deerlendirme Becerisi dir. Tarih öretimi örencilere çeitli türdeki kantlar - tarihçilerin geçmiin en gerçekçi görüntülerini/panoramasn ekillendirmede kullandklar delilleri belirleme ve bunlarla ilgilenme konusunda deneyim kazandrr. Bir tür tarihsel kant olarak geçmiteki siyasi liderlerin demeçlerinin nasl yorumlanaca örenilirken günümüz siyasi liderleri tarafndan verilen demeçlerin içerisinden objektif ve kendine hizmet eden türdekileri ayrt edebilme kapasitesini oluturmaya yardm eder. Tarih öretimi yoluyla, farkl türdeki kantlarn - kamusal demeçlerin, özel kaytlarn, saysal verilerin, görsel materyallerin- nasl kaynatrlaca örenilirken veri çeitliliine dayal tutarl iddialar ortaya koyma yetisini gelitirir. Bu yetenek günlük yaamda karlalan bilgilere de uygulanabilir. Yine STERN e göre tarihin kazandrd becerilerden bir dieri çat1an yorumlar1 deerlendirme becerisi dir. Tarihi örenmek farkllklar ayrt edebilme becerisini gelitirir. Toplumlarn nasl iledii tarihsel incelemenin en temel amacdoal olarak net bir ekilde anlalamaz. Ayn ey bugün ne olduunu anlama konusunda da geçerlidir. Çatan yorumlarn nasl tanmlanacaklar ve deerlendirileceklerinin öretimi temel vatandalk becerisidir. Tarih çounlukla insan deneyimlerinin yartklar ve çattklar bir alan olarak bu deneyimlerin yorumlanmas konusunda beceri kazandrr.(stern 2007) Tarih tüm yaam becerilerimizi gelitirmemize rehberlik eder. Dinleme ve görme eletirel yeteneklerimizin gelimesine yardmc olur. Sunulan çeitli olaylardan sonuçlar çkartabilmeyi öretir. En önemlisi, örencilerin dünyann pasif gözlemcileri olmaktan daha çok bireysel ve toplumsal sorunlara yant aramasna önemli sorular sorabilmesine yardm eder. Eletirel iletiim becerilerini gelitirmesinin yan sra akc yazma ve konumay örenme becerilerinin gelimesine yardmc olur. 171

11 Tarih, 'nsan% ve Ahlaki Deer Yarg%lar%n%n Geli,imine Temel Olu,turur. Tarih ahlaki düüncelerin gelimesi için zemin oluturur. Tarih örenen birisi geçmite ortaya çkm olan durumlarn ve bireysel öykülerin incelenmesi yoluyla, kendi moral deerlerini test etme ve zor koullar altnda karlat gerçek skntlara kar direnebilme imkân kazanr. Gerçek yaamn talihsiz ve skntl ortamlarnda ortaya çkan tarihsel koullar, insan davranlar için ilham kayna olutururlar. Anlaml bir ifadeyle tarih öretimi örneklerle sadece kahramanlarn, önemli adamlarn ve kadnlarn baarlarnn ahlaki tutarszlklarnn öyküsünü deil, ayn zamanda sradan halkn yürekli gayretlerini ya da yararl itirazlarna daha çok yer verir. (STERN, 2007) Tarih deerler oluumu açsndan ele alndnda bireyin hangi deerlere sahip olmas! gerektiini önermekten çok, deerlerin insan davran!$ ve kararlar!n! etkilediini, bireyin seçme f!rsat!n!n olduunu, bu f!rsat!n zaman zaman k!s!tlanabildiini ve belli deerleri benimseyerek ona göre davranman!n çe$itli sonuçlar! olduunu göstermektedir. Burada istenen sonuç, insan ili$kilerindeki deer ve deer argümanlar!n!n oynad!! rolün anla$!lmas!d!r. (SAFRAN 2006:144) Toplumlarn bir arada uyum içerisinde yaamalarn salayan bu argümanlarn yeterince olumad ya da gelimedii ortamlarda toplumsal bir yaamdan söz edilemez. Toplular bir arada tutan belli baz normlar ve snrlar vardr. Zincirlerinden bo$anm!$ bir özgürlük, vah$ete ve suça yol açar. Her toplumun balara ihtiyac! vard!r. Kurallar olmadan, gelenek olmadan, ortak kabul gören davran!$ normlar! olmadan hiçbir cemaat varl!!n! sürdüremez (SCHMIDT 2002:160) Bu normlarn tüm boyutlaryla kavranmas gerekir. Böyle bir kavray ancak tarihsel bir perspektiften yola çkarak oluturulabilir. Toplum ahlaknn temelini, önceki kuaklarca gelitirilen ve ksmen de olsa, yüzyllar boyunca kuaktan kuaa aktarlarak günümüze kadar gelen deerler, ilkeler, ahlak ilkeleri oluturur. Bugün ahlak kavramndan anladmz hemen her ey, ya din kurucular, filozoflar, devlet adamlar gibi kiilere ya da dini tarikat, kast, snf gibi toplum içinde özellikle belirginlemi kümelemelere dayanr. Bu arada baz eyler de, toplumun zayf kesimlerden ya da politik bask altnda tutulanlardan, yani aadan yukarya doru gelmitir. (SCHMIDT 2002:31-32) Bu deerlerin ve yarglarn hangi tarihsel koullarda ortaya çktklarnn ve nasl bir deiim ve geliim sürecinden geçtiklerinin doru bir biçimde ortaya konmas zorunludur. Bu perspektiften yoksun bir bak insan yaamn erdemli klmak yerine, toplusal rahatszlklarla didimeye, yozlamaya ve toplumsal çözülmelerle kar karya brakr. Baz akademisyenler tarih öretiminin en önemli amaçlarndan bir tanesinin örencilere ahlaki deerler alamak olduunu söylerler. Tarihin büyük adamlarn, dinsel liderlerin, azizlerin, soylular, krallar vs. eylemleriyle dolu bir ambardr Fakat tarihin ne olduuna ilikin doru bir açklama, bu durumda daha çok insann, acmaszlk, kötülük, ahlakszlk, hainlik, marklk, kurnazlk, düzenbazlk ve ahlaksz davran örnekleriyle dolu olduunu da anlatr.. Aslnda tarih bize daha çok insann sevilmeyen davranlar hakknda öyküler aktarr. Tarihte, kötülüün erdeme üstünlük salayarak, ahlak, dürüstlük, güvenilirlik ve doruluun yerini haince ve acmaszca aln gösteren saysz örneklerini okuruz Bu yüzden de tarih bize çounlukla kötülüün, erdemin yerini aldn gösteren örnekler sunar. (S.P. PATHAK: 2003, s.21-22) Toplumlar ve Uluslar aras% Bir Kavray%, Geli,tirir Tarih, artk günümüzde yalnzca geçmie kar duyulan kuru ve temelsiz bir ilgi ve merakn ötesinde, bireylerin, toplumlarn ve uluslarn manevi ve moral gereksinimlerine, düünsel ihtiyaçlarna ve gündelik yaamlarnda karlatklar sorunlara ilikin geçmi deneyimlere dayal yaanm çözüm önerileri sunan bir alan olarak alglanmaktadr Tarihin en önemli ilevlerinden birisi de göç, ekyalk, yoksulluk, yolsuzluk, umursamazlk, vurdumduymazlk, aile sorunlar, sokak çocuklar..vb pek çok toplumsal hastalklara ilikin geçmi deneyimler üzerinden perspektifler ve çözüm örneklerini sunmasdr. Günümüzde de tüm yakcl ile önemini koruyan bu toplumsal hastalklar ancak geçmi uygulamalar nda üretilebilen yeni çözüm ve yaklamlarla tedavi edilebilirler. (GÜLER, 2005:95-97) Dünya tarihini incelemeye baladmzdan beri, dünyann farkl bölgelerinde yaayan insanlar ve geni ölçüde onlarn yaam tarzlar hakknda bilgiler öreniriz. Beslenme alkanlklar, giyim ve konut vb. corafi koullardan etkilenen ve bölgeden bölgeye farkllklar gösteren yaam tarzn öreniriz. Bu bilgi bizim onlarn yaamlar ve tarzlarn anlaymz ve tavrmz yaratarak, dünya bar ve uluslar aras anlay 172

12 için salam bir yol oluturur. (PATHAK 2003: 21-22) Sonuç: Tarih eitiminin amaçlarnn, her dönemin koullar ve gerekleri dorultusunda yeniden belirlenmesi gerekir. Bu yeniden tanmlama giriimleri evrensel yaklamlar, genelde eitim, özelde tarih eitimi ve tarih yazcl alanndaki gelimeler nda ve bunlarla uyum içerisinde biçimlendirilmelidir. Kukusuz tarih eitimi için belirlenmi olan amaçlarn gerçekletirilmesi, ancak bu amaçlar üzerine ina edilmi tarih öretim programlar, ders kitaplar, öretim araç yöntem ve yaklamlar ile mümkün olabilir. KAYNAKÇA 1. BLACK, Jeremy ve Donald M. MACRAILD (1997), Studying History, London. 2. BAGE, Grant (2000), Thinking in History 4-14: Teaching, Learning, Curricula and Communities, London and New York. 3. BARTON, Keith C. - Linda S. LEWST<K (2004), Teaching History for the Common Good, London. 4. BARTON, Keith C. - Linda S. LEWST<K (2007), Donig History, London. 5. B<LG<N, Nuri (1995), Kimlik Aray Olarak Resmi Tarih, Tarih Öretimi ve Ders Kitaplar!, Hazrlayan: Salih Özbaran, <stanbul. 6. COOPER, Hillary (200), The Teaching of History in Primary Schools, London 7. D<LEK, Dursun (2001), Tarih Derslerinde Örenme ve Dü$üncenin Geli$imi, Ankara. 8. DRAKE, Fredrick D. Ve Lynn R. NELSON (2005), Engagement in Teaching History: Theory and Practices for Middle and Secondary Teachers, New Jersey. 9. FLORESCANE, Enrique (2001), Tarihin Toplumsal <levi, Tarihçinin Toplumsal Sorumluluu (Derleyen, François Béderida), Ankara. 10. GENOVESE, Eugene D. (1999), A new Departure, Reconstructing History,(Edst: Elisbeth CeNOVES-FOX ve Elisabeth Lasch- QUIN in içinde), London, ss GÜLER, <brahim (2005), Tarihin Toplumdaki 0$levi ve Öretimi, <stanbul. 12. HARNETT, Penelope(2000) Curriculum decisionmaking in the primary school, 0ssue in History Teaching(Editörler: James Arthur ve Robert Phillips), London, ss HOBSBAWM, Eric (1998), Tarih Üzerine (Çeviren: Osman AKINHAY), Ankara, HUGHES, Path- Kath COX ve Gillian GODDARD, (2000) Pirimary History Curriculum Guide, London. 15. MCNEILL, Wllam H. (19989), Why Study History? Three Historians Respond Historical Literacy: The Case for History in American Education, (Edt: Paul GAGNON and Bradley Commision on History <n Schools, New York-London. 16. National Curriculum Working Group (1994) National Curriculum Working Group Final Report (England and Wales), Teaching History (Edt. Hillary BOURD<LLON), London, ss O HARA, Lucy ve Mark O HARA (2005), Teaching History 3-11 The Essentil Guide, Reaching The Standard Series, London, New York. 18. PATHAK, S.P.(2003),Teaching of History: The Padeo-Centric Approach, New Delhi. 19. PHILLIPS, Robert (2000), Government Policies, the State and the teaching of history, 0ssue in History Teaching(Editörler: James Arthur ve Robert Phillips), London, ss RAMPOLLA, Mary Lynn (2007), A Pocket Guide to Writing in History, Fifth Edition, Boston-New York. 21. ROGERS, P.J. (1984), Why Teach History, Learning History (Editörler, A.K. D<CK<NSON, P.J.LEE ve P. J. ROGERS), Liverpool. 22. SAFRAN, Mustafa (2006), Tarih Eitimi: Makale ve Bildiriler, Ankara. 23. SCHMIDT, Helmut (2002), Toplumda Ahlak Aray!$!: Yeni Yüzy!l!n E$iinde Almanya (Çeviren:Fatma ARTUNKAL), <stanbul. 24. STEELE, Ian (1976), Developmnents in Teaching History, Exeter, STERN, N. Peter (2007), Why Study History? Online American Historical Association, Access date 29/05/2007, WhyStudyHistory.htm. 26. TEKEL<, <lhan (2002), Yarat!c! ve Çada$ Bir Tarih Öretimi 0çin, Tarih vakf Yurt Yaynlar Toplumsal Tarih Dergisi Nisan 2002 de yaynlanan 100 Says Eki, <stanbul. 27. TOSH, John (1997), Tarihin Pe$inde (Çev. Özden Arkan), <stanbul. 28. TUNÇAY, Mete (1997), <lk ve Ortaöretimde Tarih, Felsefe Kurumu Seminerleri, Ankara, ss TUNÇAY, Mete (2005), Ele$tirel Tarih Yaz!lar!, Ankara,

13 174