HUKUK UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK KANUNU YAŞANAN GÜNCEL GELİŞMELER

Transkript

1 HUKUK UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK KANUNU YAŞANAN GÜNCEL GELİŞMELER Ar.Av.Dr.Gülgün Ildır. ARADER 1 Başkanı 6325 Sayılı "Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu" yılında kabul edilmiş olup, tarihinde yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bu Kanun, bilindiği gibi, yabancılık unsuru taşıyanlar da dâhil olmak üzere, ancak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde uygulanmak üzere, hukuk fakültesi mezunlarına yeni bir meslek seçeneği sunmuştur. Bu meslek "arabuluculuk" tur. Aynı zamanda arabuluculuk mesleği yalnızca hukukçulara tanınmıştır. Kanun, Arabulucuyu 2 arabuluculuk faaliyetini yürüten gerçek kişi olarak tanımlamıştır. Bu nedenle arabulucu; Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemini yürüten ve Bakanlıkça düzenlenen arabulucular siciline kaydedilmiş bulunan gerçek kişidir. Kanunun kabul edilmesinin ve yürürlüğü girmesinin akabinde, klasik hukuk eğitimi ile donatılmış olan hukukçular olarak bizler, bir anda yabancısı olduğumuz bambaşka bir sistem ile karşı karşıya olduğumuzun farkına vardık. Bunun gerek avukatlık ve gerekse hakimlik mesleği ile nasıl bağdaşacağı konusunda çekincelerimiz vardı. Nitekim tüm dünyada 160 civarında ülkede uygulanmakta olan arabuluculuk bu sistemi tüm uyuşmazlıklarının %90 ında deneyen ve büyük ölçüde başarılı sonuçlar elde eden ülkelerde dahi hala, arabuluculuk sisteminin artılar ve eksileri tartışılmaktadır. Ancak inkar edemediğimiz bir gerçek varsa o da yargının iş yükünün her geçen gün artmakta olduğudur. Hukuk uyuşmazlıklarında davaların bu denli geç sonuçlanması ve kararın icra edilerek sonuç alınması aşaması da dikkate alındığında, adaletin geciktiği inkar edilemez bir noktadadır. Aynı zamanda uyuşmazlık, mahkemeye intikal ettiği andan itibaren artık tarafların uyuşmazlığı olmaktan çıkmakta ve bambaşka bir dilde yürüyen profesyonellerin dünyasına, hukuk dünyasına taşınmaktadır. Taraflar artık, uyuşmazlığın tarafı olmaktan ziyade, bir sonraki aşamada ne olacağı konusunda kendisine bilgi verilen bir yabancısıdır. Tek isteği vardır: Davayı kazanmak. Bu durum bir tarafın davayı kaybedeceği gerçeğini de vurgulamaktadır. Türkiye'de, yıllardır hukuk reformu platformlarında taraflara kendi uyuşmazlıklarını çözebilmek konusunda bir fırsat sunulmadığı ve bunun gerekliliği ifade edilmiş olup, 1 ARADER (Ticari Uyuşmazlıkların Çözümünde Arabuluculuk Derneği ) 2 Arabulucunun ve arabuluculuğun diğer tanımları için bkz; Gülgün Ildır; Medeni Yargıya Alternatif Yöntemler, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, Seçkin Yayınevi, (Doktora tezi) 1

2 dünyadaki gelişmeler doğrultusunda Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu kabul edilmiş ve yürürlüğe girmiştir. Bununla taraflara, Hızlı bir süreç sunulmaktadır. Uyuşmazlıkların işbirliği yoluyla çözümlenmesi imkanı getirilmiştir. İradilik esası benimsenmiş olup, hak arama özgürlüğünü kısıtlamamaktadır. Kamuya açıklanmak istenmeyen durumlarda gizliliği sağlar. Sırları korur. Uyuşmazlık tarafları, sürdürmek istedikleri ilişkileri yıpranmadan koruma imkanını elde ederler. Ya hep ya hiç yerine iki tarafın da kazanmasını sağlayan çözümler sunar. Sınırlı çözümler yerine, yaratıcı tercihler sunan beyin fırtınalarına müsaade etmektedir. Hukuk alanında, çağın hızına ayak uydurabilmek anlamını taşımaktadır. Elbette kültürümüz, hukuk eğitimimiz ve deneyimlerimiz bir ölçüde arabuluculuğa elverişli olup, bir ölçüde, yabancıdır. Aileden başlayan eğitimimizde, ilk okul ve sonrası eğitimlerimizde yada bir akran arabuluculuğu çözümü mekanizmalarında ya da sivil toplum kuruluşlarında bu gün değin aldığımız hukuk eğitimimiz nedeniyle, ne ölçüde arabuluculuk müessesine yatkın olduğumuz yada kişilik özelliklerimizi yeniden düşündük bu Kanun ile. Ancak şu bir gerçek ki, bütün Türkiye'de arabuluculuk konusunda sadece 48 saatlik temel eğitim almış hukukçular hep aynı noktada birleştiler: "Arabulucu olmamız şart değil. Ancak kişisel gelişim eğitimlerinden ne kadar uzak kalmışız ve bu eğitimler bana iyi geldi." Çünkü, hukuk bilimleri eğitimi daha az olan ve çoğunlukla iletişim becerileri, müzakere teknikleri, beden dili, öfke kontrolü vb. konulardan oluşan temel arabuluculuk eğitimi, belki sosyal bilimciler olarak bizler için bir güncellenme eğitimi idi ve gerçekten hepimize iyi geldi. Daha fazlasını almak istedik ama zamanımız yetmedi. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu'na göre, arabuluculuk yoluna yargılama öncesi ve yargılama sırasında hakimin teşviki ile gidilebilir. Adalet Bakanlığı istatistiklerine göre, Kanunun yürürlüğe girmesinden bu güne değin, 520 uyuşmazlık arabuluculuk yoluna gidilmiştir. Bu uyuşmazlıkların 512 tanesinde anlaşma sağlanmış yalnızca 8 tanesinde anlaşma sağlanamamıştır. Bu sonuç yargılama öncesi tarafların isteği ve muhtemelen vekillerinin bilgilendirmesi sonucu arabuluculuk yoluna gitmiş olan kişilerde, yüzde yüze yakın bir başarı elde edilmiştir. Bu sayıda Bursa'nın payı 132 dir. Bursa'nın bu başarısı ve Bursa'da arabuluculuk konusunda yapılan çalışmalar Bursa'nın altı pilot il arasında yer almasını sağlamıştır. Türkiye nin Hukuk Uyuşmazlıklarındaki Arabuluculuk Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi 3 Adalet Bakanlığı, İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı ve Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından finanse edilen, Avrupa Konseyi ve Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından birlikte Türkiye nin Hukuk Uyuşmazlıklarındaki Arabuluculuk Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi kapsamında yürütülmekte olup 27 Kasım 2014 tarihinde imzalanmıştır. 3 Proje hakkındaki bilgiler, Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığının Web sitesinden alınmıştır. Daha ayrıntılı bilgi için bkz. 2

3 Proje paydaşları Adalet Bakanlığı, Türkiye Barolar Birliği, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, Yargıtay, İl Baro Başkanlıkları, Arabuluculuk Dernekleri, Türkiye Adalet Akademisi, Sendikalar, İş dünyasının temsilcilerinden oluşmaktadır. Proje faaliyetleri 4 bileşen altında yürütülmektedir: 1. Mevzuat Birinci bileşen Türkiye deki özel hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun etkin şekilde uygulanmasını sağlayacak yasama ortamının oluşturulmasının desteklenmesi üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda mevcut mevzuattan kaynaklanan uygulama sorunlarının giderilmesi, en iyi uygulamaların incelenmesi ve Avrupa standartları doğrultusunda kanunda nihai değişiklilerin yapılabilmesi amacıyla ilgili paydaşlar ve yargı mensuplarının katılımıyla çalıştaylar ve toplantılar düzenlenecektir. 2. Arabuluculuk Pilot Mahkemeleri İkinci bileşen kapsamında 32 pilot mahkemede arabuluculuk modellerinin geliştirilmesi ve arabuluculuk yönteminin kapsamının belirlenmesi için her bir mahkeme için ayrı eylem planlarının hazırlanması hedeflenmektedir. Bu amaçla arabuluculuk uygulamasıyla ilgili mevcut durumun belirlenmesi için bir Temel Veri Araştırması yapılacak ve bu araştırmanın sonuçları arabuluculuğun toplum genelinde tanıtılması için uygulanacak iletişim stratejisinin girdileri olarak kullanılacaktır. Pilot mahkemelerde hâkim ve mahkeme personeli yeni görevleriyle ilgili eğitim alacak ve genel kamuoyunun sorularını cevaplamak üzere yeni memurlar istihdam edilecek ve eğitilecektir. UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi) ile arabuluculukla sonuçlanan hukuk davalarının izlenmesi sağlanacaktır. Ayrıca Projenin sonunda pilot uygulamaların başarısının değerlendirilmesi için bir İzleme Araştırması yapılacaktır. 3. Eğitim Üçüncü bileşen kapsamında, mevcut eğitim programı ve eğitim modülleri gözden geçirilerek, CEPEJ İlkeleri, eğitim materyalleri ve araçlarına uygun standartlaştırılmış eğitim müfredatı ve araçları geliştirilecektir. Eğitim merkezleri için performans değerlendirme kriterleri geliştirilecektir. 4. Farkındalığın Artırılması Dördüncü bileşen çerçevesinde genel kamuoyu, adalet sektörü, avukatlar ve adalet sisteminin kullanıcılarına yönelik olarak hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun tanıtılması, kullanılması, maliyeti, avantajları ve hukuki yansımaları hakkında farkındalık artırma faaliyetleri düzenlenecektir. Projenin beklenen sonuçları dört ana başlık altında özetlenmiştir: Beklenen Sonuç 1. Türkiye deki hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun etkin şekilde uygulanmasına imkân tanıyacak şekilde yasal çerçevesinin güçlendirilmesi: Bu başlık altındaki faaliyetler, 2012 tarihli arabuluculuk kanununun gözden geçirilmesi ve değişikliklerin benimsenmesi konusunda destek sağlanmasını hedefleyecektir. Gerekli değişikliklerin hazırlanması konusunda Adalet Bakanlığına AK tarafından gerekli olan uzmanlık sağlanacaktır. Beklenen Sonuç 2. Türkiye de hukuk uyuşmazlıklarındaki arabuluculukta kullanılmak üzere gerekli model, araç ve yapıların mevcut olması: Model arabuluculuk uygulamalarının tasarımı için 6 pilot adliyeden 32 pilot mahkeme (her bir hukuk mahkemesi hâkimi ve kalem müdürlüğüyle birlikte değerlendirilecektir) seçilecektir. Pilot mahkeme türlerine göre eylem planları hazırlamak üzere model 3

4 geliştirme çalışması için bir çalışma grubu oluşturulacak ve bu eylem planları seçilen 6 pilot ilde uygulanacaktır. Beklenen Sonuç 3: - Arabuluculuk Dairesinin CEPEJ İlkelerine uygun açık, yeterli ve standartlaştırılmış eğitim programını kullanması; - Sürekli eğitimin oluşturulması; - Arabulucu olarak görevlendirilen hukukçu/avukatların bu görevi yerine getirmek için gerekli beceri ve yeterliği kazanması: CEPEJ İlkeleri ışığında mevcut eğitim programı ve eğitim modülleri gözden geçirilecek; kılavuzlar ve el broşürlerinin CEPEJ İlkelerine göre yeniden tasarlanacak ve standartlaştırılacaktır. Ayrıca eğitim materyalleri ve modülleri geliştirilerek, ilgili paydaşlara dağıtılacaktır. Eğitici eğitimi düzenlenecek ve bir eğitici havuzu oluşturulacaktır. Arabuluculuk eğitim merkezleri için performans değerlendirme kriterleri geliştirilecektir. Beklenen Sonuç 4. Hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuk ve arabuluculuğun kullanımı, faydaları ve hukuki etkilerinin genel olarak kamuoyu ve yargı, hukukçular ve adalet sisteminin kullanıcıları tarafından bilinmesi: Arabuluculukla ilgili geniş çaplı bir izleyici kitlesini hedefleyen medya reklamları/tv kampanyaları ile bir Kamusal Farkındalık Stratejisi geliştirilecektir. Bir Arabuluculuk Günü düzenlenecek, arabuluculuğun tanıtımı için sosyal medya ve diğer ilgili web siteleri kullanılacaktır. Broşürler ve kitapçıklar hazırlanacak ve kilit noktalara dağıtılacaktır. Hâkimler ve avukatlar için arabuluculukla ilgili bölgesel seminerler düzenlenecek ve Avrupa ülkelerindeki arabuluculuk uygulamalarının yerinde gözlemlenmesi için Arabuluculuk Kurulu ve çalışma grubu üyeleri için uluslararası çalışma ziyaretleri düzenlenecektir. Bu kapsamda ARADER, çalışmalara davet edildi. Çalışmalar kapsamında ilk olarak Türkiye Barolar Birliği Arabuluculuk Yürütme Kurulunun Türkiye Barolar Birliği nde düzenlediği ve Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Dairesi Başkanı ve Arabuluculuk Kurulu Üyelerinin, Baroların Arabuluculuk Komisyon Başkanları, Türkiye nin çeşitli illerinde kurulmuş 21 Arabuluculuk Dernek Başkanları, arabuluculuk eğitimi almış 11 Baro Başkanının katılımı ile Arabuluculuk Toplantısı yapıldı. TBB Arabuluculuk Merkezi tarafından düzenlenen, Arabuluculuk ve Avukatlık konulu toplantı, Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Dairesi Başkanlığı, baroların ilgili komisyonları ve Türkiye deki arabuluculuk konusunda faaliyet gösteren derneklerin üye ve temsilcilerinin katılımı ile TBB Avukat Özdemir Özok Kongre ve Kültür Merkezi nde gerçekleştirildi. Arabuluculuk Daire Başkanı ile dernek başkanları ve temsilcilerinin selamlama konuşmalarının ardından çalışma grupları oluşturuldu. Öğleden sonra, grup başkanlarının çalışmalara ilişkin yaptıkları sunumlar ile devam eden toplantı, soru- cevap bölümünün ardından sona erdi. TBB işbirliği ile günü yapılan arabuluculuk toplantısı sonrası sonuç bildirgesi düzenlenmiş olup, yapılan çalıştay sonunda; 1- Mevcut yargı düzeninin daha fazla iş yükünü kaldıramayacağı ve bu nedenle arabuluculuğun vazgeçilmez bir çözüm süreci olduğunu, 2- Arabuluculuğa başvuru sürecinin belirli uyuşmazlıklarda miktar ve konu bakımından zorunlu hale getirilmesi gerektiği, 3- Mevzuatının avukatlara müvekkillerini arabuluculuğa başvuru konusunda bilgilendirme ödevi yüklediği, 4- Arabuluculuğun dava sürecine göre daha ekonomik, daha hızlı, daha kolay gizli ve kendi kararlarını kendilerinin verdikleri dostane bir çözüm yöntemi olduğu konusunda toplum bilincinin artırılması yönünde çalışmalar yapılmasının gerektiği, 4

5 5- Tarafları dava yoluna gitmeden önce veya dava açılmış olsa bile arabuluculuğa başvurmaları konusunda kamuoyunun daha fazla bilgilendirilmesinin gerekliliği konularında bir değerlendirme raporu yayınlandı. Pilot Mahkemelerde Arabuluculuk Uygulamalarına Giriş Ve Uyguluma Planı Geliştirme Çalıştayı Ulusal Ve Uluslararası Uzman Ve Akademisyen, Pilot Adliyelerin Başsavcıları Ve Adalet Komisyon Başkanları, Pilot Mahkeme Hakimleri, Arabulucular Ve Arabulucular Dernekleri Katılımıyla Nisan 2015 Tarihlerinde Ankara Hakimevinde Düzenlenmiştir. ARADER, çalıştaya davet edilmiştir. Çalıştayın ilk gününde Avrupa Konseyi CEPEJ (Avrupa Adaletin Etkililiği Komisyonu) uzmanları tarafından arabuluculukla ilgili Avrupa uygulamaları sunulmuştur. Ayrıca İstanbul Şehir Üniversitesi akademisyeni tarafından önceki toplantılar, hazırlanan eğitim ve mevzuat çalışmaları kısa değerlendirmesi ve çalıştay çalışma yönteminin açıklanması hakkında sunumlar ve fikir alışverişi yapılmıştır. Ayrıca Ankara Ticaret Mahkemesi Başkanı tarafından Türkiye'de Arabuluculuk Uygulamaları hakimler tarafından mevzuata göre nasıl uygulanır muhtemel zorlukları ve önerilen çözüm yolları hakkında, İzmir Arabulucular Derneği temsilcisi Pilot Uygulamalarda Arabulucular ve derneklerin rolü ve işlevleri hakkında, Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Başkanlığı hakimi tarafından Pilot Uygulamalar Uyap desteği hakkında sunumlar yapılmıştır. Çalıştayın ikinci gününde 6 pilot mahkeme hakimleri ve diğer katılımcıların yer aldığı 6 çalışma grubuna ayrılmışlardır. Her grup rehber sorular yardımıyla arabuluculuk pilot uygulamalarında kullanılacak araçların geliştirilmesi hususunda sorun ve çözüm önerilerini içeren bir çalışma hazırlamıştır. Çalıştayın son gününde her grup çalışmalarını sunmuş ve tüm katılımcıların katkısıyla ulaşılan ortak sonuçlarla genel bir değerlendirme yapılmıştır. Proje Kapsamında Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Uygulamalarının Etkin Şekilde Gerçekleştirilmesi İçin Türk Hakim ve Arabulucuları seçilen 32 Pilot Mahkemede Uygulamaların Nasıl Olması Gerektiği Üzerinde Çalışılmıştır. Avrupa Konseyi tarafından uygulanan, SIDA ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortaklaşa finanse edilen Hukuk Uygulamalarında Arabuluculuğun Geliştirilmesi Projesi kapsamında, Pilot Mahkemelerde Arabuluculuk Uygulamalarına Giriş ve Uygulama Planı Geliştirme Çalıştayı, Nisan 2015 tarihlerinde Ankara Hakimevi nde gerçekleştirilmiştir. Bu Çalıştaya 6 Adliye den (Ankara/ İstanbul/ Bursa/ İzmir/ Kayseri/ Mersin) toplam 32 pilot mahkeme hakimi, mahkeme personeli, ilgili adliyelerin Cumhuriyet BaşsavcıVekilleri, Komisyon Başkan ve/veya üyeleri, pilot illerdeki arabuluculuk dernek ve baro temsilcileri, Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı ve UYAP yetkilileri ile ulusal uzmanlar, Avrupa Konseyi CEPEJ Uluslararası Uzmanları ve proje ekibi katılmışlardır. Yaklaşık 95 kişinin yer aldığı Çalıştay ın birinci gününde Uluslararası CEPEJ Uzmanları ( Nina Betetto, Jeremy Tagg, Rimantas Simaitis, Maria Olievira), ulusal uzmanlar, kürsüden hakimler, arabuluculuk dernek temsilcilerini, UYAP ve Arabuluculuk Daire Başkanı, Avrupa Konseyi Proje ekibi Pilot Uygulamalarda Avrupa ve Türkiye den örnekler sunarak, dikkate alınması gereken hususları vurgulamışlardır. 5

6 Çalıştayın 2.gününde 6 pilot bölgeden katılımcılar 6 çalışma grubuna ayrılmış, uygulama planlarının Türkiye de hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuk uygulamalarına çerçevesinde nasıl geliştirileceğini gün boyu ele almışlardır. Bursa'dan pilot olarak belirlenen 2.Ticaret Mahkemesi Başkanı, 6.Asliye Hukuk Mahkemesi Hakimi, 3.İş Mahkemesi Hakimi, 5.İş Mahkemesi Hakimi, 7. İş Mahkemesi Hakimi ile diğer davet edilen Bursa Cumhuriyet Başsavcı Vekili, Bursa Barosu Temsilcisi, bir Yazı İşleri Müdürü ve ARADER Çalıştayda çalışma gruplarından bir tanesi olarak görüşlerini oluşturmuş ve sunmuştur. Bu çalışmalarda CEPEJ Arabuluculuk Rehberlerinde yer alan 4 ana başlık altında (Mevcut Olma, Erişilebilirlik, Farkındalık ile Uygulama, İzleme, Destek ve Raporlama) çalışmaya yönelik sorular yanıtlanmıştır. Oturumun son bölümünde HSYK ile değerlendirme toplantısı yapılmıştır. Pilot uygulamaların sonrasında edinilen deneyim ve alınan dersler, arabuluculuk kurumunun etkin bir şekilde çalışmasını sağlayacak gerekli değişikliklerin yapılmasında faydalanılacaktır. Proje Kapsamında Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Uygulamalarının Etkin Şekilde Gerçekleştirilmesi İçin Türk Hakim ve Arabulucuları seçilen 32 Pilot Mahkemede Uygulamalar Başlamıştır. Bu kapsamda, 6 pilot ilde adliyeler bünyesinde merkezler açılmış, personel görevlendirilmiş ve gönüllülük esası ile arabulucular bu merkezde faaliyet göstermeye başlamıştır. Böylelikle Mahkemelerin teşviki ile arabuluculuk hakkında bilgi almak isteyenler için Adliye bünyesinde ulaşabilecekleri birimler oluşturulmuş ve bu yolu denemeleri için gerekli fiziksel koşulların sağlanması amaçlanmıştır ve uygulamaya konulmuştur Haziran 2015 tarihleri arasında Ankara da Türkiye nin Hukuk Uyuşmazlıklarındaki Arabuluculuk Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi kapsamında, "Hakimler İçin Uygulamalı Arabuluculuk Eğitimi" yapılmıştır. ARADER, eğitimlerde yer almıştır. Toplantıda HSYK, Yargıtay, Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı, 32 Pilot Mahkeme Hakimi, 3 CEPEJ uzmanı ve Pilot İllerdeki Arabuluculuk Dernek temsilcileri katılmışlardır. Toplantıda CEPEJ uzmanları, Pilot Mahkeme Hakimleri ve Arabuluculular tarafından Uygulamalı Arabuluculuk Canlandırması ve Mahkeme İçi Arabuluculuğa teşvik canlandırmaları yapılmıştır. Bu toplantı sonrası Proje Kapsamında alınan Kararlar Şunlardır; BAKANLIK'tan; 1. Tensip zaptıyla ön inceleme duruşma gününün tebliği için çıkarılacak davetiyenin aynı zamanda asillere de gönderilmesi suretiyle arabuluculuğun sonuçlarını da açıklar şekilde dava türüne uygun meşruhatlı davetiye çıkarılması konusunda gerekli girişimleri yapması; 2. Harçlar Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu nda gerekli düzenlemelerin yapılarak, yasal mevzuatın da arabuluculuğun teşvikini destekleyici hale getirilmesi için gerekli çalışmaların yapılması; 3. Arabuluculuğa yönelik gerekli formların hazırlanması ve web sitesinden ve/veya UYAP sisteminden duyurulması; 6

7 4. Davaların arabuluculuğa gerçekten uygun olmasının sağlanması, mevzuat hükümlerinin doğru uygulandığının tespiti gibi amaçlarla pilot uygulamaların düzenli olarak izlenmesi, sonuçların değerlendirilmesi ve alınan sonuçların, UYAP sistemi veya diğer önerilen kayıt tutma yöntemleri ile kayıt altına alınması; 5. Bu süreçte, arabuluculuğa gönderilen uyuşmazlıkların sayısı, dava türü ve nasıl sonuçlandığı, icra edilebilirlik şerhinin verilip verilmediği gibi istatistiki bilgilere kolay ve doğru ulaşımın sağlanması için UYAP sisteminin ciddi şekilde revize edilmesi, gerekli eklemeler yapılması ve sistemin etkili bir şekilde kullanılması; AVRUPA KONSEYİ nden; Projeyi uygulayıcı kuruluş olarak Avrupa Konseyi nden Arabuluculuk Pilot Uygulamaları kapsamında Bakanlıkla işbirliği içinde; 1. Taraflara gönderilecek davetiyelerin hazırlanmasında 2. Mevzuat değişikliği çalışmalarında ulusal ve uluslararası uzman desteği sağlanarak Ulusal ve Uluslararası norm ve ilkeler doğrultusunda gözden geçirme çalışmaları yapılmasında 3. Arabuluculuk için örnek formlarının hazırlanıp yayımlanmasında 4. Pilot uygulama kapsamında izleme ve değerlendirme ziyaretleri yapılmasını 5. Arabuluculuk Veri kayıtlarının düzenlenmesinde destek olması ve Bakanlık ile işbirliği halinde çalışması; 6. Arabuluculuğu tanıtıcı ve teşvik edici broşürlerin, kamu spotu ve bilgilendirme afişlerinin hazırlanması. 7. Arabuluculuk ön bürolarında görev yapacak personel için eğitim programlarının hazırlanması ile pilot mahkeme hâkimlerinin uzmanlardan da yararlanılarak eğitimlerinin devamının sağlanması; 8. Pilot hâkimlerin yaptıkları uygulamaları içeren bir uygulama planı oluşturarak belirli periyotlarda düzenli olarak Avrupa Konseyi Proje Ofisine ve Bakanlığa raporlamalarının teşvik edilmesi 9. Yapılan çalışmalar, raporlar ve izleme ziyaretleri sonucunda edilen bilgiler ışığında pilot hakimlerin arabuluculuk eğitim ihtiyaçlarına yönelik arabuluculuk eğitimini almalarının sağlanması. HSYK dan, 1. Pilot mahkemelerdeki hâkimlerin arabuluculuğa teşviki gereği gibi yerine getirebilmesi ve duruşmalarda yetecek şekilde zaman ayırabilmesi için söz konusu mahkemelere veya hâkimlere pilot uygulama boyunca tevziden daha az sayıda iş verilmesi ve/veya heyet mahkemelere üye takviyesi yapılması konusunda yardımcı olunması; 2. Bakanlık tarafından arabuluculuğun mahkeme sürecine dahil edilmesi ile ilgili toplanan istatistiki bilgilerin, hâkimlerin teftiş ve terfilerinde de kullanılması; HÂKİMLER den, 1. Tarafların ve vekillerinin yargılamanın süresi ve maliyeti gibi hususlara dikkatini çekerek bilgilendirilmesi; 2. Taraflar arabuluculuğa başvurmaya karar verdikten sonra, arabuluculuk merkezinin ve/veya derneğinin bilgilendirilmesi ve ilgili merkeze/derneğe ulaşım sağlanarak tarafların bir kez daha süreç hakkında bilgilendirilerek teşvik edilmesinin sağlanması; 7

8 3. Adliyedeki diğer hâkimlere ve gerektiğinde taraflara toplu olarak bilgilendirme yaparak iyi teşvik uygulamalarının yaygınlaştırılmasına destek olmaları 4. Koordinatör hâkimlerin teşvikiyle her bir adliye için Pilot Uygulama Planı hazırlamaları. ARABULUCU DERNEKLERİ nden ; 1. Tarafların hâkim tarafından arabuluculuğun teşvikinden sonra bir kez daha süreç hakkında teşvik edilmesi ve bilgilendirilmesi için pilot mahkemelerde faaliyete başlayan arabuluculuk merkezlerinde gönüllük esasına bağlı olarak görev almaları ve bu görevi üstlenecek dernek üyesi arabulucuların nitelikli olması bakımından, bilimsel, teorik ve uygulamalı eğitim ve etkinlikler düzenlemeleri ve/veya katılmaları; 2. Pilot adliyelerin yer aldığı illerde sicile kayıtlı tüm arabulucuların sürece katılabilmesi bakımından arabuluculuk derneklerince gerekli duyuruların ve davetlerin yapılması; 3. Arabuluculuk konusunda faaliyet gösterecek personelin eğitimi, arabuluculuğu tanıtıcı afiş, video ve diğer belgelerin hazırlanması konusunda Bakanlık a ve Konsey e destek vermeleri; BARO lardan; 1. Pilot uygulamalarda avukatların işbirlikçi tutumlarının başarıya ulaşmadaki rolünü dikkate alarak avukatların arabuluculuk hakkında barolarda gerekiyorsa uygulamalı bilgilendirme toplantıları yapmaları, pilot uygulamaların yapıldığı pilot mahkemeler hakkında bilgi vermeleri ve tanıtım yapmaları; 2. Avukatların müvekkillerini arabuluculuğa elverişli olan uyuşmazlıklarda arabuluculuk yöntemi konusunda bilgilendirme ödevleri olduğunu ve bunun yapılmamasının avukatın özen yükümlülüğüne aykırı bir davranış olacağını duyurmaları; beklenmektedir. Arabuluculuk uygulamalarının başarıya ulaşması için Adalet Bakanlığı, HSYK, Adalet Akademisi ile Adliye Başsavcılık ve Komisyon Başkanlıklarının eşgüdüm içerisinde ve farkındalık bilinciyle çalışması önem arzetmektedir. Bu nedenle, arabuluculuk pilot uygulamaları için gerekli destek koordineli bir şekilde sağlanmalıdır. Bu anlamda hızlılık önemlidir. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Arabuluculuk hakkında Projenin Eğitim ve Mevzuat konularındaki önerilerini bir sonraki yazımızda ele almak üzere Bursa'daki tüm arabulucuları ve arabuluculuğa inanan tüm hukukçuları bir derneğe üye olmaya ve bu süreç içinde gönüllü olarak çalışmaya davet ediyorum. Bursa Barosu Başkanlığı ve değerli mensupları arabuluculuk komisyonu kurma kararı vermiş olup bu desteğin önemli olduğu inancı ile komisyonun hayata geçirilmesini diliyorum. Avukatlar bu Kanun kapsamında, bize göre, şu hususlara dikkat etmelidir: Avukatlar temsil ettikleri kişileri, aydınlatma yükümlülüğü kapsamında öncelikle arabuluculuk konusunda bilgilendirmelidir. Avukatların, arabuluculuk müzakerelerinde müvekkillerini temsil etmesi gerekebilir. Bu nedenle arabulucu olmayan tüm avukatların müzakere teknikleri hakkında bilgi deneyimlerini artırarak, arabuluculuk görüşmelerine katkıda bulunmaları beklenmektedir. Arabuluculuk uygulamalarının artması sözleşmelere "arabuluculuk şartı" getirmekle ve arabuluculuk mesleğini münhasıran elinde bulunduran hukukçuların uygulamalarıyla mümkün olacaktır. Toplumda 8

9 bu kuruma duyulacak güven uygulamalara bağlıdır. Uygulayıcılar olarak bu sorumluluk biz hukukçuların üzerindedir. Bursa'da pilot olsun yada olmasın tüm hukuk mahkemeleri ve hakimler arabuluculuğa elverişli olduğuna inandıkları uyuşmazlıkları arabuluculuğa yönlendirmelidir. Elbette beklenti, en iyi arabuluculuk uygulamasını ve kendimize, kültürümüze uygun bir arabuluculuk modelini ortaya koymaktır. Çünkü tüm dünyada böyle olmuştur. Benzer kanunlarla her ülke, kendine has arabuluculuk uygulamaları gerçekleştirmiştir. Zaman zaman hakimler bizzat arabulucu olmuşlar, zaman zaman mahkemeye bağlı arabulucular ile, zaman zaman adliye bünyesinde merkezlerle, zaman zaman da serbest çalışan arabuluculuk bürolarıyla çalışılmıştır. Ama her zaman yargı arabuluculuğa uygun gördüğü uyuşmazlıkları arabuluculuğa teşvik etmiştir. Pilot uygulama kapsamında, Adli Yargı Adalet Komisyonu, Bursa'da her iki adliyede bu konuda yetiştirilmek üzere birer personel tahsis etmiş olup, Bursa Cumhuriyet Savcılığı, her iki adliye binası girişlerinde yer alan arabuluculuk standı oluşturmuştur. Personel, arabuluculuk konusunda bilgi almak isteyen kişileri bu stantlarda bilgilendirecek, ayrıca gönüllülük esası ile arabulucular da bu tanıtım da yer alacaklardır. Bu noktada Derneğimiz gerekli tüm desteği vermeye hazır bulunmaktadır. Benzer Derneklerin sayısı çoğalmalı ve ortak çalışmalar yapılmalıdır. Şu artık bir gerçektir ki, Yargı reformu kapsamında Türkiye yeni bir döneme girmiştir. Arabuluculuk, Türkiye'de bir sınavdan geçmektedir. Sistemin başarısı sisteme inanan hukukçularla mümkün olabilir. Arabuluculuğun başarısı toplumsal barışı ifade etmekte olup, bunda hem uyuşmazlığın taraflarının, hem hukukçuların, hem de toplumun menfaati bulunmaktadır. Yeter ki, hukukçulara teslim edilmiş olan arabuluculuk saygın ve hak ettiği biçimde uygulansın. Aşağıda arabuluculuk hakkında sıkça sorulan sorulara yer verilmiştir. Söz konusu metin Proje kapsamında yayınlanmıştır. Son olarak ekte arabuluculuk tutanağı örneği bulunmaktadır. Bu tutanak bilgi paylaşımı amacıyla Derneğimizce tavsiye edilen tutanak örneğidir. Elbette geliştirilebilir. Daha iyilerinin yapılması dilek ve temennisi ile. Saygılarımla... Ar.Av.Dr.Gülgün Ildır. 9

10 ARABULUCULUK HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR VE CEVAPLARI: Bu Bölümde Avrupa Konseyi tarafından Proje Ortaklarıyla birlikte geliştirilmek üzere Taraflar için bir Sıkça Sorulan Sorular listesi ihtiyacı ortaya çıkmış olup, aşağıda yer almaktadır. 1. Neden arabuluculuğa gitmeliyim, bana sağlayacağı avantajlar nelerdir? Arabuluculuk yargı yoluna göre çok daha ucuz ve hızlı bir yoldur. Dava yolunda bir günde uyuşmazlığı çözmeniz mümkün değilken, arabuluculuk yoluna başvurduğunuzda belki de aynı gün içerisinde uyuşmazlığı çözebilirsiniz. Üstelik de kaybedenin olmadığı, gönüllülük esasına dayalı bir süreç. Yani istediğiniz an süreçten vazgeçebilirsiniz. Anlaşmaya varılması halinde ise her iki taraf da kazanmış olacak. 2. Arabulucu bizim davamız hakkında karar mı verecek? Hayır. Arabulucu uyuşmazlık hakkında karar verme yetkisine sahip değildir. Arabulucu yargılama yapmaz. Yargı yetkisi Türk milleti adına mahkemelere aittir (AY m. 9).Arabulucu; Arabuluculuk faaliyetini yürüten ve Bakanlıkça düzenlenen arabulucular siciline kaydedilmiş bulunan gerçek kişiyi ifade eder. Arabuluculuk ise; sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemini ifade eder (HUAK m.1).dolayısıyla davanız hakkında karar verme yetkisi arabulucuya devredilmiş demek değildir. 3. Arabulucuya başvurmakla dava açmaktan vazgeçmiş mi olurum? Hayır. Arabuluculuğa başvuru tamamen ihtiyari olup, dava açma hakkınızdan vazgeçmiş olduğunuz anlamına gelmez. Arabuluculuk sürecinde de dilediğiniz zaman süreci sona erdirip dava açabilir ya da dava açıldıktan sonra başvurmuş iseniz açılmış davanıza devam edebilirsiniz. 4. Arabulucuyu kendimiz mi seçeceğiz? Evet. Arabulucu, arabulucular siciline kayıtlı gerçek kişiyi ifade eder. Arabulucunun seçimi taraflarca sicile kayıtlı arabulucular içerisinden yapılır (HUAK m.14, Arabulucunun seçilmesi 10

11 (1) Başkaca bir usul kararlaştırılmadıkça arabulucu veya arabulucular taraflarca seçilir.). Gerektiğinde pilot mahkemelerdeki arabuluculuk merkezlerinden yardım alınabilir. 5. Arabuluculuk yoluna başvurursak huzurdaki davamız ne olacak? Arabuluculuk yolunu seçtiğiniz takdirde hemen huzurdaki davadan vazgeçmiş sayılmayacaksınız. Huzurdaki dava üç ayı geçmemek üzere ertelenebilecektir. Bu süre tarafların birlikte başvurusu üzerine üç aya kadar uzatılabilir (HUAK m.15, V). 6. Ne zaman arabulucuya gidebilirim? Veya şu anda 5 yıldır devam eden bir tazminat davam var bu aşamada arabulucuya gidebilir miyim? Yargılamanın her aşamasında arabuluculuğa başvurabilirsiniz. Mahkemede 5 yıldır davanızın devam ediyor olması arabulucuya başvurmanıza engel değildir. 7. Arabulucunun ücretini kim ödeyecek? Pahalı bir yöntem midir? Taraflarca aksi kararlaştırılmadığı sürece arabuluculuk ücreti taraflarca eşit olarak ödenir (HUAK m. 7, II). Aksi kararlaştırılmadıkça arabulucunun ücreti, faaliyetin sona erdiği tarihte yürürlükte bulunan Arabulucu Asgari Ücret Tarifesine göre belirlenir. Örneğin aile hukuku ile ilgili uyuşmazlıklarda taraf başına ilk bir saat için 80 TL, devam eden her saat için üç saate kadar 60 TL; Ticari uyuşmazlıklarda taraf başına ilk bir saat için 160 TL, devam eden her saat için üç saate kadar 120 TL şeklinde kademeli olarak düzenlenmiştir. 8. Arabulucuya neden güvenmeliyim? Ya kendisine söylediklerimi karşı tarafa söylerse? Arabuluculuk gizli yürütülen bir süreçtir. Bu gizlilik hem sürecin arabulucuda olduğu hususunda uyuşmazlığın tarafları dışındaki üçüncü kişiler bakımından geçerlidir, hem de arabulucu ve taraflar arasında geçerlidir. Arabulucunun devam eden davada tanık olarak dinlenemeyeceği, arabuluculuk esnasında arabuluculuk dolayısıyla yapılan beyan, sunulan bilgi ve belgelerin mahkemede delil olarak ileri sürülemeyeceği Kanun la güvence altına alınmıştır. Ayrıca gizlilik yükümlülüğüne aykırı davranan arabulucunun altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılacağı Kanun da açıkça düzenlenmiştir HUAK m.4,5, 33). 9. Karşı taraf arabuluculuk sonucunda varılan anlaşmaya uymazsa ne olacak? Arabuluculuk gönüllük esasına dayanan bir yöntem olduğundan, tarafların kendilerinin ulaştıkları anlaşmaya da gönüllü olarak uymaları beklenir. Ancak taraflardan birinin anlaşmaya aykırı davranması ihtimaline karşı taraflar mahkemeden icra edilebilirlik şerhi talep edebilirler. Bu şerh ile varılan anlaşma ilâm niteliğinde belge sayılarak icra takibine konu olabilir (HUAK m. 18). 10. Arabuluculuk konusunda hala sorularım var nereye başvurabilirim? Arabuluculuk hakkında daha detaylı bilgi almak isterseniz pilot illerdeki adliye binalarında kurulan arabuluculuk merkezlerindeki arabuluculardan daha detaylı bilgi alabilir, Arabuluculuk Daire Başkanlığı nın web sitesini, Dernekleri ve web sitelerini ziyaret edebilirsiniz. 11

12 ÖRNEKTİR ARABULUCULUK TUTANAĞI TARAFLAR : A (işçi) : (T.C. NO:.) ADRES : B (işveren) : (T.C. NO:.) ADRES : UYUŞMAZLIĞIN KONUSU : (Örn)İş kazasından kaynaklı maddi-manevi tazminat taleplerinin miktarı konusunda uyuşmazlık. ANLAŞMA : Taraflar, Arabuluculuk konusunda Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Sicilinde Kayıtlı Arabulucu...'ı arabulucu olarak seçmişlerdir. Arabulucu... tarafından, arabuluculuk ve arabuluculuk tutanağının hukuksal sonuçları hakkında bilgilendirme yapılmıştır. Arabulucuya başvuran taraflar uyuşmazlık konusu olan tazminatın miktarı ve ödeme şekli konusunda anlaşmaya varmışlardır. Buna göre işveren..., kendisine ait işyerinde işçi olarak çalışan işçi... ya bütün maddi-manevi zararlarının karşılığı olarak...tl ödemeyi teklif etmiş; bu teklif işçi... tarafından kabul edilmiştir. Taraflar aşağıda kararlaştırılan tarih ve meblağlarda ödemenin yapılması hususunda arabuluculuk yolu ile anlaşmaya varmış bulunmaktadırlar. İşçi..., bu meblağ dışında, maddi-manevi tazminat olarak hiç bir alacağı kalmadığını kabul ve beyan etmiştir. Taraflar işbu arabuluculuk tutanağının sonuçlarını kabul ederek uygulamaya koymak konusunda anlaşmış bulunmaktadırlar. Taraflar işbu anlaşma sonrasında herhangi bir hukuki talepte bulunmayacakları hususunda mutabık kalmışlardır. İşbu anlaşmaya uyulmaması halinde, işçi...'nın ikametgahının bulunduğu İş Mahkemesi nde maktu harç ödenerek İcra edilebilirlik şerhi almak suretiyle arabuluculuk tutanağına mahkeme hükmü anlamına gelen "ilam" niteliği kazandırmak ve ilam niteliğindeki belgeyi tahsil amacıyla icraya koymak mümkün bulunmaktadır. Taraflar arasındaki bu anlaşma hükümleri gizli olup, gizliliğin ihlali halinde cezai hükümler uygulanmaktadır. ÖDEME PLANI : 12

13 ...,00 TL.lik borç, Borçlu İşveren...tarafından İşçi... nın...nolu Banka/İBAN hesabına tarihinde 00,00TL tarihinde 00,00TL olmak üzere İKİ eşit taksitte ödenecektir..tl lik Arabuluculuk Ücreti nin tamamı İşveren... tarafından Arabulucunun aşağıda yazılı Banka/İBAN numarasına tarihinde ödenecektir. (../.../2015) TARAF İmza TARAF İmza ARABULUCU İmza 13