ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ

Transkript

1 KPSS 2017 önce biz sorduk 50 Soruda 32 soru ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ UYGARLIK TARİHİ, TÜRK KÜLTÜR TARİHİ TÜRKİYE COĞRAFYASI ve JEOPOLİTİĞİ Eğitimde 30. yıl

2 Komisyon Uygarlık Tarihi, Türk Kültür Tarihi Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 3.Baskı: Ekim 2016, Ankara Proje-Yayın: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (Uygarlık Tarihi, Türk Kültür Tarihi, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle... Başarılar

4 SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik, Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Türk Dili, Cumhuruyet Dönemi Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık Tarihi, Türk Tarihi ve Kültürü, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % a) Temel Matematik b) Genel Biyoloji c) Genel Fizik d) Genel Kimya e) Türk Dili f) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyat g) Çocuk Edebiyatı h) Uygarlık Tarihi i) Türk Tarihi ve Kültürü j) Genel Coğrafya k) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği % 12 % 6 % 6 % 6 % 12 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 8 Alan Eğitimi Testi % Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

5 TARİH 1. BÖLÜM: TÜRK SİYASİ TARİHİ Genel Türk Tarihi...5 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi...5 İslamiyet ten Önceki Türk Devletleri...6 Asya da Kurulan Türk Devletleri...6 Avrupa da Kurulan Türk Devletleri...10 Türk İslam Tarihi Türklerin İslamiyet i Kabul Etme Sebepleri...11 Türklerin İslam Dünyası'nda Olan Hizmetleri...11 İlk Türk İslam Devletleri Anadolu'da Kurulan İlk Türk Devletleri...14 I. Beylikler Dönemi...14 Türkiye Selçuklu Devleti...15 II. Beylikler Dönemi...17 Anadolu da Kurulan Diğer Devletler...19 Moğol İstilası ndan Sonra Kurulan Bazı Türk Devletleri...20 Moğollar...20 Timur Devleti...20 Timurlulardan Sonra Kurulan Hanlıklar Osmanlı devleti...25 Beylikten Devlete ( )...25 Dünya Gücü Osmanlı Devleti ( ) Fatih Sultan Mehmet Dönemi ( )...27 II. Bayezıt Dönemi ( )...28 Yavuz Sultan Selim Dönemi ( ).. 29 Kanuni Sultan Süleyman Dönemi ( )...29 II. Selim Dönemi ( )...31 III. Murat Dönemi ( )...31 III. Mehmet Dönemi ( )...31 Arayış Yılları (XVII. Yüzyıl)...31 Osmanlı Devleti- Avusturya İlişkileri...31 Osmanlı Devleti - İran İlişkilleri...31 Osmanlı - Lehistan İlişkileri...32 Osmanlı - Venedik İlişkileri...32 Osmanlı - Rusya İlişkileri...32 Arayış Yıllarında Islahatlar...32 XVIII.Yüzyılda Değişim ve Diplomasi...32 III. Ahmet Dönemi...33 I. Mahmut Dönemi...33 III. Mustafa Dönemi...34 İÇİNDEKİLER I. Abdülhamit Dönemi...34 III. Selim Dönemleri...34 En Uzun Yüzyıl ( )...35 II. Mahmut Dönemi...36 Abdülmecit Dönemi...38 Abdülaziz Dönemi...41 II. Abdülhamit Dönemi...41 II. Meşrutiyet Dönemi...45 Türkiye Cumhuryeti Devleti Tarihi...52 I. Dünya Savaşı Sonunda Osmanlı Devleti Millî Mücadelenin Hazırlık Dönemi...53 Samsun Raporu...54 Havza Genelgesi...54 Amasya Genelgesi...54 Erzurum Kongresi...54 Sivas Kongresi...55 Amasya Görüşmesi...55 Misak-ı Millî'nin Kabul Edilmesi...56 TBMM nin Açılması...56 Sevr Antlaşması...58 Kurtuluş Savaşı Dönemi...58 Doğu Cephesi...58 Güney Cephesi...58 Batı Cephesi...59 Mudanya Ateşkesi Hükümleri...61 Lozan Antlaşması...61 Atatürk Dönemi Dış Politikası Yılları Arasında Türk Dış Politikası Dönemi Dış Politikası...65 Atatürk Dönemi İç Gelişmeler...66 Teşkilat-ı Esasiye nin İlanı...66 Saltanatın Kaldırılması...66 II. TBMM nin Açılması...66 Ankara'nın Başkent Olması...66 Cumhuriyet in İlan Edilmesi Anayasası nın Kabul Edilmesi...67 Halifeliğin Kaldırılması...67 Şeriye ve Evkaf Vekaleti nin Kaldırılması (3 Mart 1924)...68 Ordunun Siyasetten Ayrılması...68 Atatürk Dönemi Siyasi Partiler ve Çok Partili Hayata Geçiş Çabaları...68 Cumhuriyet Halk Fırkası...68 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası...68 Şeyh Sait İsyanı...69 Mustafa Kemal Paşa ya Suikast Girişimi... 69

6 vi Serbest Cumhuriyet Fırkası...69 Menemen Olayı...69 Bursa Olayı...69 Vagon Lits Olayı...69 Razgrat Dolayı...70 Dersim Olayları...70 Hükûmet Değişikliği...70 Atatürk İlke ve İnkılapları...70 İnkılabın Tanımı, Özellikleri ve Hedefleri Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar...70 Eğitim Alanında Yapılan İnkılaplar...71 Sosyal Yapı ve Sağlık Alanında Yapılan İnklaplar..73 Ekonomi Alanında Yapılan İnkılaplar...75 Atatürkçülük ve Atatürk İlkeleri...76 Atatürk Sonrası Türkiye Siyaseti...78 İsmet İnönü Dönemi...78 Adnan Menderes Dönemi...79 Yumuşama Dönemi nde Türkiye...80 Küreselleşme Dönemi nde Türkiye...80 Çağdaş Türk Devletleri ve Toplulukları...82 Kafkasya...82 Orta Asya (Batı Türkistan)...82 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti...83 Balkanlar...83 Ukrayna ve Kırım Tatarları...83 Rusya Federasyonu ndaki Türk Toplulukları.83 Çözümlü Test...84 Çözümler BÖLÜM: TÜRK KÜLTÜR ve UYGARLIK TARİHİ Türklerde Devlet Yönetimi...91 İslamiyet Öncesi Tüklerde Devlet Yönetimi Türk-İslam Devletlerinde Devlet Yönetimi Osmanlılarda Devlet İdaresi...93 Merkez Yönetimi...93 Hükûmdar ve Saray...93 Divan-ı Hümayun...94 Taşra Yönetimi...95 Türklerde Hukuk...95 İslamiyet Öncesi Tüklerde Hukuk...95 Türk-İslam Devletlerinde Hukuk...96 Osmanlı Devleti nde Hukuk...96 Türklerde Ordu...97 İslamiyet Öncesi Türk Devlerinde Ordu...97 Türk-İslam Devletlerinde Ordu...97 Osmanlı Devleti nde Ordu...98 Kara Kuvvetleri...99 Deniz Kuvvetleri Türklerde Sosyal Yapı İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sosyal Yapı. 102 Türk-İslam Devletlerinde Sosyal Yapı Osmanlı Devleti nde Sosyal Yapı Türklerde Ekonomi İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Ekonomi..105 Türk-İslam Devletlerinde Ekonomi Osmanlı Devleti nde Ekonomi Türklerde Din ve İnanış İslamiyet Öncesi Türklerinde Din ve İnanış Türk-İslam Devletlerinde Din ve İnanış Türklerde Dil, Edebiyat ve Yazı İslamiyet Öncesi Türklerinde Dil Edebiyat ve Yazı 115 Türk-İslam Devletlerinde Dil, Edebiyat ve Yazı..117 Osmanlı Devleti nde Dil, Edebiyat ve Yazı Türklerde Eğitim ve Bilim İslamiyet Öncesin Türk Devletlerinde Eğitim ve Bilim 119 Türk-İslam Devletlerinde Eğitim ve Bilim Osmanlı Devleti nde Eğitim ve Bilim Türklerde Sanat İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sanat Türk-İslam Devletlerinde Sanat Osmanlı Devleti nde Sanat Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: UYGARLIK TARİHİ Uygarlığın Tanımı Tarihin Tanımı Tarihe Yardımcı Sosyal Bilimler Evren ve Dünya İnsan Yeryüzünde Uygarlık Tarihi ve Zaman Şeridi İlkçağ Tarihi ve Uygarlıkları Asya Uygarlıkları Anadolu da Kurulan Medeniyetler Mezopotamya Uygarlıkları Mısır Uygarlığı Doğu Akdeniz Uygarlığı İran Uygarlığı Hint Uygarlığı Çin Uygarlığı Ege Uygarlıkları Orta Çağ Tarihi ve Uygarlığı...154

7 vii Feodalite Sistemi Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar Orta Çağ da Kilise ve Siyaset İlişkisi Orta Çağ Siyasi Tarihi Orta Çağ İslam Tarihi ve Uygarlığı İslamiyet Öncesi Dünya'nın Durumu İslamiyet Öncesi Arap Yarımadası'nın Durumu 157 İslamiyet in Doğuşu, Yayılışı ve Hz. Muhammet Dönemi Dört Halife Dönemi Emevi Devleti Endülüs Emevi Devleti Ben-i Ahmer Devleti Abbasi Devleti İslam Kültür ve Uygarlığı Yeniçağ ve Yakınçağ Uygarlığı ve Tarihi Coğrafi Keşifler Rönesans Hareketleri Avrupa da Reform Hareketleri XVII. ve XVIII. yy.da Avrupa Otuz Yıl Savaşları ve Westphalia Barışı. 169 İspanya da Veraset Savaşları ve Utrecht Barışı Avusturya Veraset Savaşları 170 Rus Çarlığı nın Kurulması Yedi Yıl Savaşları Amerika Birleşik Devletleri nin Kurulması Avrupa da Bilimsel Gelişmeler ve Aydınlanma Çağı Yakınçağ da Avrupa İtalya da Siyasi Birliğin Sağlanması Almanya da Siyasi Birliğin Sağlanması Sanayi İnkılabı Çarlık Rusyası nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali 177 Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: ÇAĞDAŞ DÜNYA TARİHİ I. Dünya Savaşı I. Dünya Savaşı nın Sebepleri Ana Sebepler Ara Sebepler Savaşın Başlaması Paris Barış Konferansı I. Dünya Savaşı ndan sonra imzalanan barış antlaşmaları Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya daki Türk Devlet ve Toplulukları SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu Basmacı Hareketi Ortadoğu'da Manda Yönetimlerinin Kurulması Uzak Doğu'da Yeni Güç Japonya Dünya Ekonomi Krizi Ekonomik Kriz Öncesi Dünya Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) İki Savaş Arası Dönemde Avrupa Barışın Sürekliliğini Sağlama Çabaları Avrupa da Sosyal ve Ekonomik Hayat Totaliter Rejimlerin Doğuşu Almanya da Nazi İktidarı İspanya da Franco Dönemi İki Savaş Arası Dönemde Dünya II. Dünya Savaşı Savaş Öncesinde Gelişmeler Japonya İtalya Almanya Savaş Yılı: Avrupa da Savaş Almanya-Fransa Savaşı Almanya-İngiltere Savaşı Almanya Sovyet Rusya Savaşı Almanya nın Balkanlardaki Yayılımı İtalya nın Yunanistan a Saldırması Kuzey Afrika da Savaş Asya ve Pasifik te Savaş Savaş Öncesi ABD Pearl Harbour Baskını ve ABD nin Savaşa Girmesi Pasifik Savaşları Barışa Doğru Avrupa da Savaşın Sona Ermesi Pasifik te Savaşın Sona Ermesi Iı. Dünya Savaşı nda Toplanan Konferanslar Türkiye nin II. Dünya Savaşı na katılması yönünde kararların alındığı konferanslar Birleşmiş Milletlerin kurulması yönünde kararların alındığı yerler Savaşın Etkileri Siyasi Sonuçları Savaş Yıllarında Türkiye İkinci Dünya Savaşı nda Türk Dış Politikası 203

8 viii Adana Konferansı (30 Ocak 1943) Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943) II. Dünya Savaşı nın Türkiye ye Etkileri II. Dünya Savaşı Kronolojisi Soğuk Savaş Dönemi Doğu Bloku'nun Kuruluşu Doğu Bloku İçinde Gelişmeler Sovyet Modeline Göre Ekonomik ve Sosyal Düzenin Kurulması Sosyalist Blok'ta Sarsıntılar Batı Bloku nun Kurulması Truman Doktrini Marshall Planı NATO nun Kuruluşu Avrupa Konseyi nin Kuruluşu Avrupa Ekonomik Topluluğu Paylaşılamayan Ortadoğu İsrail in Kuruluşu Eisenhower Doktrini Uzak Doğu da Çatışma Çin Halk Cumhuriyeti nin Kurulması Uzak Doğu da Hâkimiyet Mücadeleleri Kore Savaşı Tibet Sorunu SEATO nun Kuruluşu (8 Eylül 1954) Asya ve Afrika nın Kurtuluşu Güney Asya daki Gelişmeler Afrika daki Gelişmeler Soğuk Savaş Dönemi nde Dünya Yumuşama Dönemi ve Sonrası Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci Yumuşama Dönemi Politikaları Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975) Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları Berlin Buhranı Küba Bunalımı Vietnam Savaşı Keşmir Meselesi Afganistan ın SSCB Tarafından İşgali Barış İçinde Bir Arada Yaşama Bağlantısızlar Arap İsrail Savaşları Camp David Antlaşmaları İslâm Konferansı Örgütü Uluslararası Politikada Petrolün Yeri Irak-İran Savaşları ( ) Irak taki Gelişmeler İran daki Gelişmeler Savaş ve Sonuçları Yumuşama Dönemi Dünya Ekonomi Bilimsel Gelişmeler Kültürel Gelişmeler Küreselleşen Dünya SSCB de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri. 222 SSCB nin Dağılması SSCB nin Dağılmasının Sonuçları SSCB nin Dağılmasının Güçler Dengesi Üzerindeki Etkisi Bağımsız Devletler Topluluğu TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı) Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa da Yeni Arayışlar İki Almanya dan Tek Devlete Avrupa Ekonomik Topluluğu ndan (AET) Avrupa Birliğine Maastrich Kriterleri Kopenhag Kriterleri Avrupa Birliği ve Dünya NATO nun Avrupa da Genişlemesi Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar Arnavutluk un Demokratikleşme Süreci Ortadoğu, Afganistan Ve Arap Baharı Körfez Savaşları Filistin Sorunu ve Orta Doğu da Barış Görüşmeleri Afganistan daki Gelişmeler Ortadoğu da Su Sorunu Arap Baharı Müslüman Kardeşler (İhvan-ı Müslimin) Vahhabilik Dünyadaki Gelişmeler Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri Küreselleşme ve Etkileri Küresel Sorunlar Kaynaklar...235

9 ix COĞRAFYA 1. BÖLÜM: FİZİKİ COĞRAFYA Coğrafyanın Prensipleri (İlkeleri) Dağılış İlkesi İlgi ve Bağlılık İlkesi Nedensellik İlkesi Coğrafyanın Bölümleri A. Fiziki Coğrafya Jeomorfoloji Klimatoloji Hidrografya Bitki Coğrafyası Zoocoğrafya Toprak Coğrafyası Kartografya B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Nüfus Coğrafyası Yerleşme Coğrafyası Siyasi Coğrafya Kültürel Coğrafya Ekonomik Coğrafya Doğal Unsurlar Litosfer: Atmosfer Biyosfer Hidrosfer Coğrafyanın Tarihçesi ve Gelişimi Dünya (Yer Yuvarlağı) Dünya'nın Şekli ve Sonuçları Dünya'nın Geoid Şeklinin Sonuçları Dünya'nın yüzeyinin küre olmasının sonuçları..252 Dünya'nın Hareketleri Dünya'nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi (Günlük Hareketi) ve Sonuçları Dünya'nın Ekseni Etrafındaki Hareketinin (Günlük Hareketin) Sonuçları Dünya'nın Eksen Hareketinin (Günlük Hareketin) Yönü Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık Hareketi) ve Sonuçları Eksen Eğikliği (Ekvator İle Yörünge Düzlemi Arasındaki Açı) Eksen Eğikliğinin Sonuçları Güneş Işınlarının Yıl İçinde Dik Düştüğü Enlemlerin Değişmesi Eksen yörünge düzlemine dik olsaydı Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları Mart ve 23 Eylül Durumu (Ekinokslar) Haziran Durumu (Yaz Solstisi) Aralık Durumu (Kış Solstisi) Gölge Boyu Grafiklerini Yorumlama Harita Bilgisi (Kartografya) Silindirik Projeksiyon (Açı Koruyan) Konik Projeksiyon Düzlem Projeksiyon (Uzunluk Koruyan) Harita Bilgisi İle İlgili Bazı Kavramlar Haritada Ölçek Kavramı Ölçek Ölçeklerin Birbirine Çevrilmesi A. Kesir Ölçeğin Çizgi Ölçeğe Çevrilmesi 266 B. Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi 266 Haritaların Ölçeklerinden Yararlanma Ölçekten Faydalanarak Uzunluk Hesaplamaları 267 A) Gerçek Uzunluğun Hesaplanması B) Haritadaki Uzunluğun Hesaplanması C) Haritanın Ölçeğinin Hesaplanması Ölçekten Faydalanarak Alan Hesaplamaları A) Gerçek Alanın Hesaplanması B) Haritadaki Alanın Hesaplanması C) Harita Ölçeğinin Hesaplanması Eğim Harita Çeşitleri Ölçeklerine Göre Haritalar Büyük Ölçekli Haritalar Orta Ölçekli Haritalar Küçük Ölçekli Haritalar Ölçeklerine Göre Haritaların Birbirleriyle Karşılaştırılması Konularına Göre Haritalar A. Genel Haritalar B. Özel Haritalar Fiziki Haritalar Beşerî ve Ekonomik Haritalar İdari Haritalar Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin ve Çeşitli Bilgilerin Gösterilmesi Tarama Yöntemi Gölgelendirme Yöntemi Kabartma Yöntemi Renklendirme Yöntemi İzohips (Eş Yükselti Eğrileri) Yöntemi İzohipslerden Yararlanarak Profil Çıkarma Coğrafi Koordinat Sistemi Matematik (Mutlak) Konum Paraleller...278

10 x 2. Meridyenler Enlem Boylam Yerel Saat Güneş'in Gün İçindeki Konumu Yerel Saat Hesaplamaları Uluslararası Saat (Saat Dilimleri) Ulusal Saat Tarih Değiştirme Çizgisi Göreceli (Özel) Konum Çözümlü Test Çözümler Klimatoloji - İklim Bilgisi Atmosfer Atmosferin Katları a) Troposfer b) Stratosfer c) Şemosfer d) İyonosfer e) Eksosfer İklim Elemanları Sıcaklık Sıcaklığın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler Güneş Işınlarının Yere Düşme Açısı Atmosferdeki Nem Oranı Yükselti Kara ve Denizlerin Dağılışı Rüzgârlar Okyanus Akıntıları İzoterm Haritaları Dünya Yıllık İzoterm Haritası Dünya Ocak Ayı İzoterm Haritası Dünya Temmuz Ayı İzoterm Haritası Basınç Basıncın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler Yerçekimi Yoğunluk Yükselti Sıcaklık (Termik faktörler) Dinamik Nedenler (Günlük Hareket) Alçak Basınç (Siklon) Yüksek Basınç (Antisiklon) Basınç Alanlarındaki Sapmalar İzobar Haritaları Rüzgârlar Rüzgârın Hızı Rüzgârın Hızını Etkileyen Faktörler a) Basınç Farkı (Basınç Gradyanı) b) Basınç Merkezleri Arasındaki Mesafe. 302 c) Sürtünme d) Günlük Hareket (Koriyolis Kuvveti) Rüzgârın Yönü Rüzgârın Yönünü Etkileyen Faktörler a) Basınç Merkezlerinin Konumu b) Yer şekilleri c) Dünya'nın Günlük Hareketi Rüzgârın Esme Sıklığı (Rüzgâr Frekansı) Rüzgâr Çeşitleri A) Sürekli Rüzgârlar Alizeler Batı Rüzgârları Kutup Rüzgârları B) Mevsimlik Devirli Rüzgârlar Musonlar C) Yerel Rüzgârlar Meltemler Sıcak Yerel Rüzgârlar Akdeniz Çevresinde Sıcak Yerel Rüzgârlar Soğuk Yerel Rüzgârlar Akdeniz Çevresinde Soğuk Yerel Rüzgârlar D) Tropikal Rüzgârlar (Tropikal Siklonlar) Nemlilik Ve Yağış Nem ve Yağışlar Mutlak Nem (Salt Nemlilik) Maksimum Nem - Doyma Noktası Bağıl Nem (Nispi Nem) Yoğunlaşma Yoğunlaşma Şekilleri Sis ve Bulut Bulut Şekilleri A) Şekillerine Göre B) Yüksekliklerine Göre Yağışlar Konveksiyonel (Yükselim) Yağışlar Orografik (Yamaç) Yağışlar Frontal (Cephesel) Yağışlar Yağış Biçimleri Çiy Kırağı Kırç Yükselen Havanın Oluşturduğu Yağışlar Yağmur Kar Dolu...313

11 xi Yağış Rejimi Yeryüzünde Yağış Dağılışı Büyük İklim Tipleri Başlıca Büyük İklim Tipleri Ekvatoral İklim Yazı Yağışlı Tropikal İklim (Subtropikal) Savan İklimi Muson İklimi Çöl İklimi Akdeniz İklimi Ilıman Okyanus İklimi Sert Karasal İklim Step İklimi (Ilıman Karasal İklim) Tundra İklimi Kutup İklimi Bitki (Vejetasyon) Topografyası Bitki Yetişme Koşulları İklim Yer şekilleri Toprak (Edafik) Biyotik (Canlı) Başlıca Bitki Toplulukları Ağaç Formasyonu Çalı Formasyonu Ot Formasyonu Çözümlü Test Çözümler Jeomorfoloji (Yer şekilleri) Dünya'nın İç Yapısı Yeryuvarlağının Yapısı Yerkabuğu (Litosfer) Manto (Magma) Çekirdek Levha Hareketleri Kıtaların Kayması Jeolojik Zamanlar Yer Kabuğunun Malzemesi Taşlar A. Katılaşım Kayaçları (Püskürük) B. Tortul Kayaçlar (Sediment) C. Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçlar Tor Topografyası Karst Topografyası Peri Bacaları Yer şekillerinin Oluşumu Yer şekillerinin Oluşum Süreçleri ve Yer şekillerini Oluşturan Kuvvetler A. İç Kuvvetler Orojenik Hareketler (Dağ Oluşumu) Epirojenik Hareketler (Kıta Oluşumu) Volkanizma Depremler Depremlerin Yeryüzüne Dağılışı B. Dış Kuvvetler Çözülme Fiziksel (Mekanik) Çözülme Kimyasal Çözünme Akarsu Topografyası (Flüvyal Topografya) Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri. 339 Vadi Çeşitleri Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri Kıyı Topografyası Dalga Aşındırma Şekilleri Dalga Biriktirme Şekilleri Kumsallar Kıyı Oku ve Kıyı Kordonu Birikim Düzlükleri Lagün Tombolo Resifler Kıyı Tipleri Karst Topografyası Karstik Aşındırma Şekilleri Lapya Dolin (Kokurdan - Koyak - Tava) Uvala Polye Obruk Düden (Su yutan- Su batan) Mağara Doğal Tünel ve Köprüler Kör ve Kuru Vadiler Karstik Biriktirme Şekilleri Traverten Sarkıt, Dikit ve Sütun Kurak Ve Yarı Kurak Bölgeler Topografyası Kurak ve Yarı Kurak Bölgede Aşındırma Şekilleri Mantarkaya (Şahit Tepeler) Tafoni Yardanglar Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri Kumullar (Kum Yığınları) Lös Buzul Topografyası (Glasiyal) Buzullar Başlıca Buzul Tipleri Buzul Aşındırma Şekilleri Sirkler (Buz Yalağı) Buzul Vadileri (Tekne Vadi) Fiyord Hörgüç Kayalar...354

12 xii Buzul Biriktirme Şekilleri Moren Sandur Ovası Drumlinler Yeryüzünde Ana Yer şekilleri Dağlar Ovalar Platolar Denizler ve Okyanuslar A. Dalgalar B. Akıntılar C. Gelgit (Med - Cezir) Kanallar ve Boğazlar Kanallar ve Boğazlar Tablosu Akarsular Akarsu Rejimi (Akım Düzeni) Akarsu Rejimleri Göller A. Doğal Göller B. Yapay Göller (Barajlar) Su Özelliklerine Göre Göller Yer Altı Suları ve Kaynaklar A. Artezyen Kaynaklar B. Karstik Kaynaklar (Voklüz) C. Fay Kaynakları D. Yamaç (Vadi) Kaynakları E. Gayzer Kaynaklar F. Kaplıcalar ve Ilıcalar Sulardan Faydalanma A) Deniz ve Okyanuslardan Yararlanma B) Akarsulardan Yararlanma C) Göllerden Yararlanma D) Yer Altı Sularından Yararlanma Hidroelektrik Potansiyel Toprak Coğrafyası Toprağın Özellikleri ve Toprağın Oluşumunu Etkileyen Faktörler Toprak Türleri Zonal (Yerli Kaya Toprakları) Azonal (Taşınmış Topraklar) İntrazonal Heyelan Heyelana Neden Olan Faktörler Erozyon Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA Nüfus Coğrafyası Nüfusun Sıçrama Dönemleri Nüfus Artışı Dünyada Nüfusun Dağılışı ve Bu Dağılışı Etkileyen Faktörler Doğal Faktörler Beşerî ve Ekonomik Faktörler Nüfus Politikaları Nüfusun Yapısı Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Piramitleri Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı Nüfusun Eğitim Durumu Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı Kırsal - Kentsel Nüfus Nüfus Yoğunluğu Kavramları Aritmetik Nüfus Yoğunluğu Tarımsal Nüfus Yoğunluğu Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu Göçler Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler Göçlerin Nedenleri Göçlerin Sonuçları Gidilen Yere Göre Göçler Kalma Süresine Göre Göçler Beyin Göçü Beyin Göçü Veren Ülkeler Beyin Göçü Alan Ülkeler Yerleşme Coğrafyası Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler Yerleşme Çeşitleri Kır Yerleşmeleri Kent Yerleşmeleri Yerleşme Dokuları Konut Tipleri Yapı Malzemesine Göre Evler Çözümlü Test Çözümler Ekonomik Coğrafya Gelişmiş Ülkeler Gelişmemiş Ülkeler Ekonomik Faaliyet Türleri Tarım Faaliyetleri Mümbit Hilal (Bereketli Topraklar) Tarımı etkileyen doğal faktörler Tarımı etkileyen beşerî faktörler Tarımsal Yöntemler ve Tipler Tahıl Tarımı...408

13 xiii Endüstri Bitkileri Meyveler Hayvancılık Büyükbaş Hayvancılık Küçükbaş Hayvancılık Su Ürünleri Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma Madenler Enerji Kaynakları Ulaşım Kara Yolu Demir Yolu Deniz Yolu Hava Yolu Turizm A. Doğal Turistik Kaynaklar B. Beşerî Turistik Kaynaklar Tarih Öncesi Yerleşmeler Tarihî Yerleşmeler Konaklama Tesisleri Sanayi Sanayinin Gelişimi a. Ev İmalatı b. Atölye İmalatı c. Modern Sanayi (Fabrika Sanayisi) Sanayide Yer Seçimi a. Ham madde b. Enerji c. Sermaye d. İşgücü e. Ulaşım f. Pazar Ticaret Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM: TÜRKYE'NİN JEOPOLİTİĞİ ve TÜRKİYE COĞRAFYASI Türkiye'nin Coğrafi Konumu Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu Ve Sonuçları Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları Özel Tarihlerde Türkiye Türkiye'de Ortak Saat Kavramı Türkiye'nin Jeopolitik Konumu Değişen Unsurlar Değişmeyen Unsurlar Zaman Değişmeyen Unsurlara Göre Türkiye Değişen Unsurlara Göre Türkiye Medeniyetlerin Çıkış Noktasi Türkiye Dünyadaki Çatışma Bölgeleri ve Türkiye Orta Asya Afrika Pakt - Birlikler ve Türkiye Birleşmiş Milletler (BM) Avrupa Birliği (AB) Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) Arap Birliği (Arap Ligi) G7 Ülkeleri Gelişmekte Olan 8 Ülke (D8) Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) İslam İş Birliği Örgütü (İİÖ) Türkiye'nin Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu ve Avantajları Türkiye'nin Sınırları Türkiye'nin Jeolojik Özellikleri Jeolojik Zamanlarda Türkiye Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik) İkinci Jeolojik Zaman (Mesozoik) Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer) Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner) Türkiye'de Arazilerin Yaşları Türkiye'de Orojenik Hareketler Türkiye'de Epirojenik Hareketler Türkiye'de Volkanizma Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar Türkiye'de Depremler I. Dereceden Deprem Alanları Türkiye'de Yeryüzü Şekillerinin Genel Özellikleri. 442 Türkiye'nin Bazı Ovaları ve Platoları Türkiye'nin Ovaları Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar A. Kıyı Ovaları B. İç Ovalar Türkiye'nin Platoları Türkiye'de Çözülme Fiziksel (Mekanik) Çözülme Kimyasal Çözünme Türkiye'de Başlıca Toprak Tipleri Zonal Topraklar İntrazonal Topraklar Azonal Topraklar Türkiye'de Topraklardan Yararlanma...448

14 xiv 1. Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Alanında Sanayide Ham madde Olarak Türkiye'de Heyelan Türkiye'de Erozyon Türkiye'de Erozyonu Artıran Faktörler Türkiye'de Rüzgâr Erozyonunun Etkili Olduğu Alanlar Türkiye Akarsuları Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri Türkiye'deki Akarsu Havzaları Türkiye'deki Başlıca Akarsular Türkiye Akarsularının Rejimleri A. Yağmur Suları ile Beslenen Akarsular B. Kar ve Buz Suları ile Beslenen Akarsular.451 C. Kaynak Suları ile Beslenen Akarsular D. Gölden Çıkan Akarsular (Göl Ayağı) E. Karma Rejimli Akarsular Türkiye'de Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri Vadi Çeşitleri Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri Türkiye'de Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller Türkiye'de Buzulların Oluşturduğu Şekiller Türkiye'de Buzul Aşındırma Şekilleri Sirkler (Buz Yalağı) Buzul Vadiler (Tekne Vadiler) Türkiye'de Buzul Biriktirme Şekilleri Moren Türkiye'nin Yeraltı Suları Ve Kaynakları Türkiye'nin Kaynakları Artezyen Kaynaklar Karstik Kaynaklar (Voklüz) Fay Kaynakları Yamaç Kaynakları Türkiye'nin Kaplıca Ve Ilıcaları Türkiye'de Karstik Şekiller Türkiye'de Karstik Arazilerin Dağılışı Türkiye'de Karstik Aşındırma Şekilleri Lapya Uvala Polye Obruk Düden (Su yutan - Su batan) Mağara Türkiye'de Karstik Biriktirme Şekilleri Traverten Sarkıt, Dikit ve Sütun Türkiye'de Dalgaların ve Akıntıların Oluşturduğu Şekiller Türkiye'de Dalga Aşındırma Şekilleri Falez (Yalıyar) Türkiye'de Dalga Biriktirme Şekilleri Türkiye'de Kıyı Tipleri Boyuna Kıyılar Enine Kıyılar Ria Tipi Kıyılar Dalmaçya Tipi Kıyılar Limanlı Kıyılar Türkiye'de Göller A. Doğal Göller Yerli Kaya Gölleri Set Gölleri B. Yapay (Baraj) Göller Türkiye'nin İklimini Etkileyen Faktörler ve Türkiye'de İklim Elemanları Matematik Konumun İklime Etkisi Özel Konumun İklime Etkisi a. Etrafındaki Denizlerin Etkisi b. Yükselti c. Dağların Uzanışı d. Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi e. Bakı Türkiye'de Sıcaklık Türkiye'nin Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası Türkiye Ocak Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası..469 Türkiye Yıllık Sıcaklık Farkı Haritası Türkiye'yi Etkileyen Basınç Merkezleri Türkiye'yi Etkileyen Rüzgârlar Türkiye'de Nem ve Yağış Oluşumuna Göre Yağış Çeşitleri Türkiye'de Yağışın Fazla Olduğu Yerler Türkiye'de Yağışın Az Olduğu Yerler Türkiye'de İklim Tipleri Karadeniz İklimi Akdeniz İklimi Karasal İklim Sert Karasal İklim Step İklimi Türkiye'nin Bitki Örtüsü Ormanlar Maki Bozkır Yüksek Dağ Çayırları...476

15 xv Türkiye'de Nüfus ve Yerleşme Türkiye'de Nüfus Sayımları Nüfus Artışı ve Sonuçları Türkiye'de Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler Doğal Faktörler Beşerî ve Ekonomik Faktörler Türkiye'de Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler Türkiye'de Nüfusun Sık Olduğu Yerler Türkiye'de Nüfus Yoğunlukları Aritmetik Nüfus Yoğunluğu Tarımsal Nüfus Yoğunluğu Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) Türkiye'de Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Türkiye'de Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı Türkiye'de Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı Türkiye'de Nüfusun Eğitim Durumu Türkiye'de Kırsal - Kentsel Nüfus Türkiye'de Nüfus Politikaları Gelecekte Türkiye Nüfusu Türkiye'de Göçler Türkiye'de Nedenlerine Göre Göçler Türkiye'de Mekânlara Göre Göçler İç Göçler Dış Göçler Dış Ülkelerden Türkiye'ye Olan Göçler Türkiye'den Dış Ülkelere Olan Göçler Türkiye'de Zamana Göre Göçler Sürekli Göçler Mevsimlik Göçler Türkiye'de Yerleşme Yerleşmenin Tarihçesi Türkiye'de Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler Türkiye'de Yerleşme Şekilleri Yerleşmelerin Sınıflandırılması A. Köy Altı Yerleşmeleri Yerleşme Dokularına Göre Köyler Toplu Yerleşmeler Dağınık Yerleşmeler B. Kent Yerleşmeleri Nüfuslarına Göre Kentler Fonksiyonlarına Göre Kentler Türkiye'de Kentlerin Gelişmeleri ve Sorunları Türkiye'de Mesken Tipleri Ahşap Meskenler Toprak (Kerpiç) Meskenler Taş Meskenler Türkiye'nin Ekonomik Coğrafyası Türkiye'nin Ekonomisini Etkileyen Faktörler A. Coğrafi Konum B. Yer Şekilleri C. İklim D. Nüfus Yerleşme Türkiye'de Arazi Kullanımı Türkiye'de Yer Şekillerinin Arazi Kullanımına Etkileri Türkiye'de Topraklardan Yararlanma Türkiye'de Tarım (Ziraat) Türkiye'de Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler A. İklim B. Yer Şekilleri Türkiye'de Tarımı Etkileyen Beşerî Faktörler Sulama Tarımda Makine Kullanımı Gübreleme Tohum Islahı Toprak ve Bakımı Zirai mücadele (İlaçlama) Pazarlama Bitkisel Üretim Tahıllar Buğday Arpa Mısır Çeltik (Pirinç) Baklagiller Sanayi Bitkileri Tütün Pamuk Şeker Pancarı Keten - Kenevir Çay Haşhaş Anason Gül Yağ Bitkileri Ayçiçeği Zeytin Soya Fasulyesi Yem Bitkileri Meyvecilik Fındık Turunçgil İncir Üzüm Muz Antep Fıstığı...516

16 xvi Sebzecilik Seracılık Turfandacılık Türkiye'de Hayvancılık Hayvancılığı Etkileyen Faktörler Türkiye'de Hayvan Varlığı ve Coğrafi Dağılışı Küçükbaş Hayvancılık Koyun Kıl Keçisi Tiftik Keçisi Büyükbaş Hayvancılık Kümes Hayvancılığı İpek Böcekçiliği Arıcılık Su Ürünleri Türkiye'de Ormancılık Ormanlardan Yararlanma Ve Orman Ürünleri Ormancılığın Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi Türkiye'de Madenler Madenciliğin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi Türkiye'de Enerji Türkiye'de Enerji Kaynakları Taş Kömürü Linyit Petrol Doğalgaz Su Gücü (Hidroelektrik Enerji) Rüzgâr Gücü Türkiye'deki Rüzgâr Santralleri Güneş Enerjisi Jeotermal Enerji Nükleer Enerji (Radyoaktif mineraller) Türkiye'de Sanayi Sermaye Ham madde Enerji İşgücü Pazarlama Ulaşım Sanayinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi Türkiye'de Sanayinin Gelişimi Sanayide Planlı Devre Sanayi Kolları Besin Sanayii Türkiye'de Ulaşım Türkiye'de Ulaşımı Etkileyen Doğal Ve Beşerî Faktörler Doğal Faktörler Beşerî ve Ekonomik Faktörler Türkiye'de Ticaret İç Ticaret Dış Ticaret Transit Ticaret Serbest Ticaret Bölgeleri Ülkemizde Serbest Ticaret Bölgeleri Türkiye'de Boru Hatları Türkiye İçinde Boru Hatları Türkiye'de Kültür ve Turizm Türkiye'de Turizmi Etkileyen Faktörler Doğal Faktörler Beşerî Faktörler Türkiye'nin Turistik Değerleri A. Doğal Güzellikler B. Tarihî Değerler Türkiye'de Hizmet Sektörü İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) Bölgesel Kalkınma Projeleri Zonguldak - Bartın - Karabük (ZBK) Projesi Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) Yeşilırmak Havzası Gelişim Projesi Doğu Anadolu Projesi (DAP) Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Çözümlü Test Çözümler...557

17 TARİH

18

19 1. BÖLÜM TÜRK SİYASİ TARİHİ

20

21 5 Sevgili arkadaşlar: GENEL TÜRK TARİHİ ÖSYM tarafından yapılan alan bilgisi sınavı kapsamında (ÖABT) 6 tane tarih sorusu bulunmaktadır. Bu soruların üç tanesi Türk Tarihi ve Kültürü, diğer üç tanesi ise Uygarlık Tarihi konularındandır. Türk Tarihi ve Kültürü dersi KPSS içeriğinden de yabancı olmadığınız konulardır. Kitabımızın bu bölümünde konunun ana eksenini akademik kitap desteğiyle derinleştireceğiz. Olabildiğince az sözle çok şey anlatmaya çalışacağız. Çok değerli arkadaşlar, zaman zaman; "Tarihin konusu bu kadar uç noktalara varıyor mu? Biz sınıf öğretmenleri için soruları bu kadar kasarlar mı?" şeklinde düşüncelere kapılacaksınız. Sizi anlıyor, siteminizi ve rahatsızlığınızı da paylaşıyoruz. Lakin tarih sorularının içerik olarak ne kadar derinliklere inebileceğini hepimize KPSS ve ÖABT sınavları göstermiştir. Gün sitem etme günü değildir, gün canla başla hedefe varmak için çalışma günüdür. Pegem Ailesi olarak üzerimizdeki büyük yükün, sorumluluğun farkındayız. Bu bilinç içerisinde sizlerin ideallerinizi, ideal haline getirdik ve sizlere mahcup olmamak için eksiksiz bir kitap oluşturmak için çaba harcadık. ÖABT için hazırladığımız bu kitabın KPSS Tarih konularınız için de tamamlayıcı olacağını biliyor çalışmalarınızda başarılar diliyoruz. İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ Türklerin Adı Türk adı etnik bir isim olmayıp siyasi bir ad olarak kullanılmıştır. Türk kelimesi, Olgunluk çağı (Kaşgarlı Mahmut), Töre sahibi (Ziya Gökalp), Güç, kuvvet, kudret (Nemeth), Kanunla düzenlenmiş halk (W. Barthold), Miğfer (Çin kaynakları), Türemek, çoğalmak (Arminius Wambery), devlete bağlı halk (G. Doerfer (Dorfer) anlamlarında da kullanılmıştır. Türk kelimesinin yer aldığı Türklere ait ilk belge ise Orhun Anıtları'dır. Orhun kelimesinden "Türük" şeklinde söz edilmiştir. Bizans kaynaklarında, Orta Asya için Türkiye ifadesi kullanılmıştır. Türk kelimesi Göktürkler ile siyasi bir kimlik kazanmıştır. Türklerin Anayurdu Altay Dağları ve etrafı Türklerin ilk anayurdudur. Anayurdun doğusunda Kingan Dağları; batısında Hazar Denizi; kuzeyinde Sibirya stepleri, Altay Dağları, Baykal Gölü, güneyinde ise Himalaya, Hindikuş, Karanlık Dağları bulunur. Türklerin ilk anayurdunda kurulan uygarlıklar: Anav, Afanasyevo, Kelteminar, Andronova, Karasuk, Tagar şeklindedir. Anav (MÖ ) Orta Asya nın en eski kültürüdür. Minusinsk Bölgesi nde ortaya çıkan Afanasyevo (MÖ ), Türklerin en eski kültürüdür. Burada görülen brakisefal savaşçı beyaz ırk Türklerin ilk prototipi olarak kabul edilir. Tagar (MÖ ) Orta Asya uygarlık merkezlerinden en yeni ve gelişmiş olanıdır. Göçler, Sebepleri ve Sonuçları Göçebe ve savaşçı Proto-Türkler MÖ 1700 den itibaren çevresine egemen olmaya başlamıştır. Atı evcilleştiren, tekerlekli araba yapan Türkler çevresel faktörlerin de etkisiyle göçebe hayat yaşamışlardır. Türklerin göç etme sebepleri şunlardır: İklim şartları ve coğrafi koşullar Boylar arası mücadele Dış baskı Bağımsız yaşama isteği Hayvancılık yapılması ve salgın hastalıklar Otlakların yetersizliği Cihan hâkimiyeti anlayışı Nüfus artışı Göç eden boyların birbirini etkilemesi Göçebe hayatın sonuçları şunlardır: Türklerin farklı coğrafyalara gitmesi dil alanında farklı lehçelerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Devlet, boylar federasyonu şeklinde örgütlenmiştir. Toplumsal dayanışma artmıştır. Toprak mülkiyeti anlayışı gelişmemiştir. Feodal sistem oluşmamıştır. Sermayeden kaynaklı sosyal sınıflaşma oluşmamıştır. Yerleşik yaşam özellikleri gelişmemiştir. Hayvancılığa dayalı ürünler ihraç edilmiştir, tarıma dayalı ürünler ise ithal edilmiştir. Cezalar ölüm gibi katı ya da kısa süreli olmuştur. Savaşçı özellikler gelişmiştir. Yazılı kültürün gelişimi (matbaa) gecikmiştir.

22 6 Dinî inançta, doğacı anlayış etkili olmuştur. Kültürel etkileşim artmıştır. Türk tarihini bir bütünlük hâlinde incelemek de zorlaşmıştır. Göçebe hayat ve istilalar Türk kültüründen günümüze kalan eserlerin de azalmasına sebep olmuştur. Duvar sanatı, mimari kültür gelişmemiştir. Dokumacılık ve çadır sanatı ise gelişmiştir. Sanat eserleri taşınabilir nitelikte yapılmıştır. Türk göçlerinin, İran yaylası üzerinden Mezopotamya ya kadar erişmesi muhtemeldir. Sümerlerin dil ailesi Sami ya da Hint- Ari değil Türkçenin de dahil olduğu bitişken gruptadır. İskitler (Sakalar) Akademik Bakış İskitler, yoğunlukla Kırım çevresinde yaşamışlardır. Kimmerler, Asurlular, Urartular, Medler ve Perslerle mücadele etmişlerdir. Bilinen en önemli hükümdarı Alp Er Tunga dır. Ölümü üzerine Alp Er Tunga Sagusu söylenmiştir. Firdevsî, İran-Turan savaşlarını anlattığı Şehname adlı eserinde Alp Er Tunga dan Efrasiyab adıyla söz etmiştir. Alp Er Tunga ve Şu İskit destanlarındandır. Tomris adında bir kadın hükümdarları vardır. Atlı-göçebe bir kavim olan İskitler, keçeden kubbeli çadır araba yapmışlardır. At hayvanının savaş aracı olarak kullanılmasını sağlayan "Üzengi" yi bulmuşlardır. Böylelikle at üzerinde ayağa kalkma ve ok atışı yapma imkânı da bulmuşlardır. Yoğurt, çökelek yapar, kımız (kısrak sütünden yapılan bir çeşit içecek) içerlerdi. Uzun etekli ceket ve pantolon giymişlerdir. Uzun konçlu ayakkabılar giyerken başlarına da sivri börkler takmışlardır. Altın ve gümüşten at koşum takımları ile kemer tokaları yapmışlardır. Gök Tanrı ve Şamanizm inançları yaygındı. Ölümden sonra yaşama inanmışlardır. Ölülerini kurgan denilen mezara eşyalarıyla gömmüşlerdir. Ölülerini mumyalamışlardır. İSLAMİYET'TEN ÖNCEKİ TÜRK DEVLETLERİ Türk Devletleri Avrupa 1. Avrupa Hunları 2. Avarlar 3. Bulgarlar 4. Macarlar 5. Kıpçaklar 6. Oğuzlar 7. Peçenekler 1. Asya Hunları 2. Göktürkler Asya 3. Kutluklar (II. Göktürk) 4. Uygurlar 5. Kırgızlar 6. Hazarlar 7. Türgeşler 8. Akhunlar 9. Sabarlar 10. Kimekler 11. Tabgaçlar 12. Başkurtlar Asya da Kurulan Türk Devletleri Asya Hunları Moğolistan, Orhun-Selenga nehirleri ile Ötüken dolaylarında hâkimiyet kurmuşlardır. Asya Hun Devleti hakkındaki ilk yazılı belge MÖ 318 yılında Çin ile yapılan Kuzey Şansi Antlaşması dır. Hunlar, tarihin bilinen ilk Türk devletidir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır. Teoman; Tunguz, Yüeçi ve Çin e yaptığı seferlerde başarılı olmuştur. Teoman dan itibaren Çin ile yapılan mücadelelerin temelinde İpek Yolu ticaretine hâkim olma arzusu vardır. Çin, Teoman zamanında Hun akınlarını durdurmak için Çin Seddi'ni inşa etmiştir. Teoman ın oğlu Mete Han, rehin olarak bırakıldığı Yüeçilerden kurtularak, babasına karşı isyan ederek Tanhu (yüce, ulu) unvanıyla hükümdar olmuştur. Mete Han (MÖ ), Moğollara, Tunguzlulara ve Yüeçilere karşı üstünlük sağlamış Çin i Pai-teng te mağlup etmiştir. Mete Han, Türklere millet olma bilinci kazandırmıştır. Mete Han, Çin i mağlup etmesine rağmen Çin e yerleşmemiş, bu ülkeyi vergiye bağlamakla yetinmiştir. Bunun sebebi Çin içerisinde Türk kültürünün yok olmasından duyduğu endişedir. Akademik Bakış Mete Han dan sonra başa Ki-ok (MÖ ) geçmiştir. Bu dönemde Çin prensesleri ile siyasal amaçlı evlilikler yapılmıştır. Çin, evlilikler yoluyla Hun ülkesine casuslar sokak hanedan ailesinde ikilikler, entrikalar çıkartmıştır. Bu dönemde Türkler, Çin kültürüne özendirilmiş; kültürel açıdan asimile edilmek istenmiştir.

23 7 Kun-çin zamanında (MÖ ), Çin in Orta Asya siyaseti değişmiştir. Çinli Çang-hien in hazırladığı rapor neticesinde Çin, ordusunu Türk usulüne göre eğitmeye başlamıştır. Çin, Türklere karşı üstünlük sağlamıştır. Ho-han-yeh zamanında (MÖ 58-31) ülke ikiye ayrılmıştır. Çin himayesinde bulunan Ho-han-yeh e başkaldıran Çi-çi; Vu-sun, Ogur, Kırgız ve Ting-Ling kavimlerini kendisine bağlamıştır. Çi-çi Kağan: Boyun eğmeyeceğiz. Zira öteden beri Hunlar kuvveti takdir eder, tabi olmayı hakir görürler. Savaşçı özelliklerimiz sayesinde adı yabancıları titreten bir ulus olduk. Zira bilirler ki savaşta muhariplerimizin kaderi ölümdür. Biz ölsek de kahramanlığımızın şöhreti kalacak, çocuklarımız ve torunlarımız diğer kavimlerin efendisi olacaklardır. sözleriyle bağımsızlığın önemini ortaya koymuştur. Buna rağmen Doğu ve Batı Hunları Çin in egemenliği altına girmekten kurtulamamıştır. Yu Tanhu (MÖ 18-46) zamanında Hunlar tekrar bağımsızlığına kavuşsa da Hun hakanı Punu zamanında Hunlar Kuzey - Güney şeklinde ikiye ayrılmıştır (MÖ 48). Ancak Kuzey Hunları Siyenpilerin, Güney Hunları ise Çin egemenliği altına girmiştir. Avrupa Hunları Asya da Çin hâkimiyetini reddeden Hun kavimleri batıya göç ederek Balamir öncülüğünde Avrupa Hun Devleti ni kurmuşlardır. Hunlar ilk olarak Got Devleti ni mağlup etmiştir (374). Gotlar Vizigotlar üzerinde, Vizigotlar ise Alanlar üzerinde baskı kurarak batıya doğru bir göç dalgasının yaşanmasına sebep olmuştur. Kavimler Göçü (375) olarak adlandırılan bu olayın sonuçları şunlardır: Avrupa Hun Devleti kuruldu. Roma İmparatorluğu doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Batı Roma İmparatorluğu 476 da yıkıldı. Avrupa da feodalite (derebeylik) sistemi oluştu. Avrupa nın siyasal birlikteliği bozulmuş, kral otoriteleri zayıflamıştır. Avrupa da Hristiyanlık yayıldı. Kilisenin etkisi arttı. Skolastik felsefe, Avrupa nın düşünce hayatında egemen oldu. Avrupa nın etnik yapısı değişti. İngiltere, Fransa, Almanya ve İspanya gibi devletlerin temeli atıldı. İlk Çağ sona erdi. Orta Çağ başladı. Avrupa da ekonomik, siyasi ve sosyal açıdan karışıklık başladı. Hunlar, Roma İmparatorluğu nun ikiye ayrılmasıyla beraber Trakya ve Kafkaslar üzerinden tekrar saldırıya geçmiştir. Hunlar Anadolu da Kayseri ve Ankara dolaylarına kadar ilerlemişlerdir. Avrupa Hun hükümdarı Uldız zamanında Zayıfa karşı güçlüyü desteklemek şeklinde özetlenecek bir dış politikayı uygulanmıştır. Hunlar bu dönemde Bizans a baskı uygularken Batı Roma İmparatorluğu ile dostluk ilişkileri kurmuşlardır. Uldız; Güneşin battığı her yeri zapt edebilirim sözleriyle dünya hâkimiyeti politikasını uygulayabilecek güçte olduğunu ifade etmiştir. Bu dönemde Türkler ilk kez Anadolu'ya girmiştir. Hükümdar Karaton zamanında varlık gösteremeyen Avrupa Hunları Rua zamanında Batı Roma ile Bizans a karşı ittifak yapmış Bizans ı vergiye bağlamıştır. Rua dan sonra başa Atilla geçmiştir. Avrupa Hun Devleti en güçlü dönemini Atilla Dönemi nde yaşamıştır. Atilla ( ), ülkeyi kardeşi Bleda ile birlikte yönetmiştir. Bu dönemde Bizans Devleti ni baskı altında tutarak Bizans hükümdarı Theodosius ile Margus Barışı nı (434) yapmıştır. Bu anlaşmaya göre; Bizans ele geçirdiği esirleri iade edecektir. Bizans ödediği vergiyi 350 altın libreden 700 altın libreye artıracaktır. Ticari ilişkiler serbestçe devam edecektir. Bizans a sığınan Hun kaçakları kabul edilmeyecek, iade edilecektir. Romalı mülteciler ve esirler için Hunlara fidye ödenecektir. Anlaşma sürekli olacak, taraflar anlaşma koşullarına uygun davranacaktır. Bizans, anlaşma hükümlerine uymayarak Hun kaçaklarını himaye etmiş, Akatir İsyanı nı desteklemiştir. Hunların siyasi ve iktisadi çıkarlarının zedelenmesi üzerine Atilla, I. Balkan Seferi'ne (441) çıkarak Belgrad ve Niş üzerinden Trakya ya ulaşmıştır. Batı Roma Devleti Başkomutanı Aetius un verdiği güvence ile Bizans hükümdarı Theodosius ile anlaşma yapılmıştır. Lakin Bizans verdiği sözleri tutmamış, bu durum II. Balkan Seferi ne sebep olmuştur (447). Sefer sonucunda Anatolios Barışı yapılmıştır. Bu anlaşma ile Bizans ın ödediği vergi 3 kat artırılmıştır. Atilla, Avrupa da saldığı korku ve dehşet sebebiyle Tanrı nın Kamçısı" ya da Cesur Kavimlerin Efendisi sıfatlarıyla tanınmıştır. Attila nın Germenler ile yaptığı mücadeleler Nibelungen Destanı nda anlatılmıştır. Nibelungen Destanı nda Attila dan Etzel adıyla söz edilmiştir. Avrupa Hunlarında hükümdarlık Atilla Dönemi'nden itibaren babadan oğula geçmeye başlamıştır. Atilla zamanında Avrupa Hunları ve Bizans arasındaki sorunların çözümünde Bizans adına Priskos, Avrupa Hunları adına ise Edekon görev almıştır. Akademik Bakış Batı Roma İmparatoru III. Valentinianus un kızkardeşi Honoria, Attila ya nişanlanmak için yüzük göndermiş, Attila bunun karşılığında çeyiz olarak Batı Roma İmparatorluğu nun Honoria nın payına düşen yarısını istemiştir. III. Valentinianus un red cevabı üzerine Attila Galya Seferi ne çıkmıştır (451). Aetıyus ve Atilla arasında meydana gelen savaşın galibi kesin olarak belli değildir. İki taraf da önemli kayıplar vermiştir. Atilla daha sonra İtalya üzerine bir sefer daha düzenlemiştir (452). İtalya seferi nde

24 8 Roma kuşatılmış, üstünlük sağlanmış ise de Atilla, Papa I. Leo nun isteği üzerine Roma yı bağışlamıştır. Atilla dan sonra başa İlek, Dengizik ve İrnek geçmiştir. Atilla sonrasında Avrupa Hun Devleti yıkılış sürecine girmiştir. I. Göktürk Devleti ( ) Göktürk, göke mensup, ilahi Türk anlamlarına gelir. Göktürkler, Bumin Kağan tarafından Juan Juanlara (Avar) karşı yapılan isyanla kurulmuştur. Devletin kurucu soyu Aşina (Kurt) kabilesidir. Devletin merkezi Ötüken dir. Türkler, Ötüken'e "Toprak Ana" adını vermiştir. Bumin Kağan ülkeyi kardeşi İstemi Yabgu ile beraber yönetmiştir. İstemi Yabgu ülkenin batısını özerk bir şekilde idare etmiştir. Ko-lo Kağan ın bir yıllık idaresinden sonra başa Mukan Kağan geçmiştir. Mukan Kağan zamanı ülkenin en parlak dönemidir ( ). Mukan Kağan; Kitanlar, Kırgızlar, Avarlar ve Çin ile mücadele etmiştir. Çin i baskı altında tutarak İstemi nin batıdaki politikalarını kolaylaştırmıştır. Göktürkler, İpek Yolu na hâkim olmak için Sasanilerle birleşerek Akhunlara son vermişlerdir (557). Göktürkler, daha sonra Sasanilere karşı Bizans ile ittifak yapmıştır. Göktürkler, Orta Asya dan Bizans a ilk kez resmî elçi gönderen devlet olmuştur. Bizans ise Göktürklere Zemarkhos u elçi olarak göndermiştir. Mukan Kağan ın ölümünün ardından başa önce Tapo Kağan sonra ise İşbara Kağan geçmiştir. Çin, İşbara Kağan dan Türk töresinden vazgeçmesini istemişse de İşbara Kağan bunu reddetmiştir. Çinli diplomat Çang-Şeng in tahrikleri sonucunda Göktürk Devleti ikiye ayrılmıştır (582). Doğu Göktürk Hakanları arasında Tulon, Kimin, Şipi, Çulo ve Kieli bulunur. Çin in izlediği Böl ve yönet politikalarına Kieli nin tecrübesizliği de eklenince ülkede güven ortamı zedelenmiştir. Doğu Göktürkler Çin in egemenliği altına girmiştir (630). İstemi nin oğlu Tardu öncülüğünde kurulan Batı Göktürk Devleti İran ve Çin sınırlarında hâkim olmak için çalışmıştır. Çin tarafından kışkırtılan Töles, Karluk, Onok gibi Türk boylarının ayaklanmasıyla zayıflayan Batı Göktürkler Çin in egemenliği altına girmiştir (659). II. Göktürk Devleti ( ) İkinci Göktürk Devleti, Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur. Kutluk Kağan a İlteriş unvanı verilmiştir. Kutluk Kağan bir yandan Çin, Ki-tan ve Oğuzlara akınlarda bulunurken diğer yandan ülkeyi teşkilatlandırmıştır. İlteriş ten sonra başa Kapgan Kağan geçmiştir. Kapgan Kağan; Çin i baskı altına alarak burada bulunan Türkleri ülkesinde toplamaya, Türk kavimlerini bir bayrak altında toplamaya çalışmıştır. Kapgan Kağan ın Türk boylarına karşı barış dili yerine şiddet dili kullanması kendisine karşı Türk boylarında tepkinin oluşmasına sebep olmuştur. Çin ile anlaşan Bayırku Türk boyu Kapgan Kağan ı pusuya düşürerek öldürmüştür (716). Kapgan Kağan ın büyük oğlu olan İnel Kağan'ın devlet yönetimindeki beceriksizliğinden dolayı "İnel Kağan İhtilali" yaşanmıştır. Kapgan Kağan dan sonra ülkedeki siyasi istikrar Bilge Kağan tarafından sağlanmıştır ( ). Bilge Kağan ülkeyi kardeşi Kültigin ile beraber idare etmiştir. Kendilerine Vezir Tonyukuk da yardımcı olmuştur. Bu dönemde Türk boylarına iyi davranılarak Çin ve Kitanlar üzerine akınlar yapılmıştır. Bilge Kağan dan sonra ülkede siyasal istikrar bozulmuştur. Bilge Kağan, şehirlerin surlarla çevrilmesini, Budizm ve Taoizm in tanıtılmasını kurultaya önermiş ancak bu öneriler kurultayca reddedilmiştir. Dikkat Orta Asya da Türk birliğinin sağlanması sırasında baskı altına alınan Türk boylarından Uygur, Basmil ve Karluk Türk boyları Göktürklere karşı ayaklanmışlardır. Bu ayaklanma sonrasında devlet yıkılmış yerine Uygur devleti kurulmuştur. Kutluk Devleti nin Önemli Özellikleri Türk adıyla tarihte kurulan ilk devlettir. Orta Asya da kurulan İkinci Türk Devleti dir. Parayı kullanan ilk Türk Devleti dir. Türk tarihi ve edebiyatına ait ilk yazılı eser olan Orhun Anıtları nı dikmişlerdir. Bunlar Tonyukuk, Bilge Kağan ve Kültigin adına dikilmiştir. Bozkurt ve Ergenekon Destanları Göktürklere aittir. Orhon harfleriyle, Türklere ait ilk millî alfabeyi oluşturmuşlardır. Bu alfabeyi okuyan kişi Wilhem Thomsen dir. Çin egemenliğinde bulunan Türkler; Kürşat, Tu-çi gibi kişilerin öncülüğünde çeşitli isyanlar çıkarmıştır. Kürşad İsyanı; Kürşad ın otuz dokuz arkadaşıyla Çin sarayını ele geçirmek istemesiyle başlamış ancak başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Kürşad, başarısız olsa da Türklerde bağımsızlık düşüncesinin simge ismi olmuştur. Akademik Bakış Ben Kimim? (Tonyukuk) Göktürklerin Bismarc'ı olarak tanımlanırım. İlk Türk tarih yazarı olarak da bilinirim. Adıma diktirdiğim Orhun Anıtı'nı ben yazdım. II. Göktürk Devleti'nde Kapgan Kağan ve Bilge Kağan dönemlerinde vezirlik yaptım. Dönemin siyasetinde etkili oldum. - Orhun anıtlarından bir tanesi benim adıma dikilmiştir.