Kontrast. Fotograf Dergisi. Kasım - Aralık. ana sponsorluğunda yayımlanmaktadır.

Transkript

1 Kontrast Kasım - Aralık 32 Fotograf Dergisi ana sponsorluğunda yayımlanmaktadır.

2 İçindekiler 1 AFSAD 3 f/64 5 Konuk 4. Fotoğraf Sempozyum Hatırası 35 Yıllık Merakın Yazısı Özcan Yurdalan Konuk Yazar Fotoğrafa Övgü Murathan Mungan 4 Tarihçe Kuruluştan Günümüze AFSAD 10 İMece Provokatif Sayılabilecek Bir Kutlama İlker Maga Yazar AFSAD a... Kazım Şahbudak Simber Atay Eskier Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında 2 6 Mustafa Ertekin, Mehmet Bayhan, İbrahim Göğer, Gülbin Özdamar Akarçay, Rıza Arat, Gülser Günaydın, Ahmet Gökhan Demirer, Mehmet Özer, Cengiz Engin, Ali Rıza Akalın, Mehtap Yıldız, Erol Büyükyazıcı, Alparslan Aydın, Gültekin Çizgen, Gökhan Bulut, Serpil Yıldız, Melih Vurkır 38 Kitaplık Türkiye Fotoğraf Sanatında Yitirdiklerimiz Doğanay Sevindik Unvan-sız/Un-titled Dora Günel Göz Görmez Bilinç Görür Mehmet Özer Doğa Fotoğrafçısının Elkitabı Tarık Yurtgezer Kapak Fotoğrafı: AFSAD Fotograf Dergisi, 57. (son) sayı AFSAD Ankara Fotoğraf Sanatçıları Derneği Adına Sahibi Mustafa ERTEKİN Yayın Yönetmeni (Sorumlu Müdür) Koray OLŞEN Yayın Ekibi Aysel Altun Dora GÜNEL Nejla Can Güler Ayşe Saray Redaksiyon Ayşe Saray Grafik Düzenleme Ayşe Saray Yönetim Yeri (Dergi İletişim) AFSAD Bestekar Sok. No: 28/21 Kavaklıdere Ankara Tel: Faks: GSM: kontrast@afsad.org.tr İki ayda bir yayımlanır. AFSAD ın ücretsiz yayınıdır. Baskı Mattek Matbaacılık Basım Yayın Tanıtım Tic. San. Ltd. Şti. Adres: Ağaç İşleri San. Sit Cad. (21. Cad.) 1362 Sok. (601 Sok). No:35 İvedik / ANKARA Tel: (0312) Basım Tarihi: Kasım 2012 Yayın Türü: Bölgesel Süreli ISSN: Kontrast Ankara ekibi, 2012 Her hakkı saklıdır. Bu dergide yer alan; yazı, makale, fotoğraf, karikatür, illüstrasyon, vb. nin, elektronik ortamlar da dahil olmak üzere, kullanım hakları AFSAD (Ankara Fotoğraf Sanatçıları Derneği) a ve/veya eser sahiplerine aittir. İzin almaksızın, hangi dilde ve hangi ortamda olursa olsun, materyalin tamamının ya da bir bölümünün kullanılması yasaktır. Dergide yer alan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir.

3

4 Provokatif Sayılabilecek Bir Kutlama Usta İşi Sibel Acar İMece İlker Maga 2 Fikirler, arkalarında kalabalıklara ihtiyaç duyarlar. Fikirler, evrensel ve hümanist içeriklerinden bağımsız arkalarındaki kalabalıklar oranında tesire sahiptir; bu tesir gücü kadar ciddiye alınırlar. Çıplak fikir, tesirsizdir. Bir fikri politize edecek olan onun arkasındaki insanlardır. Ama sadece fikirler değil, resim, fotograf, sinema ya da benzeri yaratı alanları da arkalarında kalabalıklar isterler; arkalarına aldıkları kalabalıklar oranında değer görürler. İktidar kalabalıklardır! Bu formülasyon çok kaba görünse de öyle ya da böyle gerçeği ifade eder; bu ifade slogan olmaktan çıkarılıp daha ince bir ifadeyle karşımıza çıkarıldığında sahip olduğu o kaba öz, aslında değişmeyecektir. Değer dediğimiz de burada anlam kazanıyor. Bir fikir ya da herhangi bir yaratı ürünü ancak paylaşıma açıldığında, paylaşılarak ulaştığı yere tesir edip orayı harekete geçirdiği oranda değere sahip olacak, genişleyip büyüyecektir. Mutlaka değerli denemeler olmuş, mutlaka bu denemelerden bazıları hedefine ulaşmış ve iz bırakmıştır, hiçbir denemeyi küçümsememe koşuluna rağmen, Türkiye geneline bakıldığında şu tespiti yapmak zor olmayacaktır: Türkiye de fotograf kendi içine sıkışmıştır. Türkiye de fotograf arkasına yığınları alamadı. Nedeni, Türkiye de fotografın ana gövdesini amatörlerin oluşturuyor olması kesinlikle değildir, çünkü fotograf tarihinde fotograf amatörü olarak da çok, ama çok iz bırakılabileceğini gösteren çalışmalar mevcuttur; Tina Modotti nin, ürünlerini gördüğünde yüzlerce fotografçının çalışmaları en az benimkiler kadar iyiydi dediği Arbeiter Fotografie küçük bir örnek olarak burada hatırlanabilir. Yukarıdaki sorunun cevabı, Türkiye de fotografın içine sıkıştığı yerden çıkıp yeni sorumluluklar üstlenememesinde aranmalıdır. Türkiye de fotograf genel bir eğilim olarak fotografı sevenler topluluğu olarak kaldı ve kabını kıramadı, kıracağına dair bir işaret ise ne yazık ki henüz yok. Pek çok alan gibi fotograf da ne kadar süreceği belli olmayan bir ara dönem geçiriyor. Ara dönem de olsa ortaya çıkan bazı kesin veriler var: Fotograf, televizyonun yaygınlaşması ve buna elektronik medya araçlarının eklenmesiyle basılı basındaki gücünü büyük oranda yitirmiş, yine benzer nedenlerden dolayı basındaki sosyal tesiri azalmıştır. Fotograf çok yaygınlaşmış ve aynı oranda nicel üretimi çoğalmıştır. Yaygınlaşmasına ve çok üretilmesine karşılık ürünleri belli merkezlerde toplayacak ve ona yön verecek iradeden mahrumdur; bu mahrumluk fotografın büyümesiyle ters oranda gelişmektedir. Fotografın eğilim olarak galeri ve müzelere doğru yöneldiği gözlense de, aslında bu eğilim fotografın açılacağı yeni alanlardan sadece biridir. Resim, heykel gibi klasik sanatta uzun zamandır gözlenen tıkanma ve fotografın yaygınlaşması fotografın ekonomize olmasına yeni bir boyut kazandırmış, bu nedenle galeri ve müzeler geçmişten çok daha fazla fotografa yer vermeye başlamışlardır. Ancak son yıllarda gözlenen bu genişleme, fotografın yeni alanlarından sadece biridir. Ara dönemden geçen fotografa yön verecek, ona yeni alanlar açacak, onu hümanist bir dünya için kullanacak ve dolayısıyla ona ruh verip yeni içerikler kazandıracak olanlar, insanlardan başkası değildir. Çok klasik bir gerçeği burada tekrarlamakta sakınca yok: Bir şey sorumluluk aldığı, insana, hayata tesir ettiği ölçüde ciddiye alınır. Bir şeyin ciddiye alınmasına neden olan şey, insanlarla paylaşıma açılan ürünün düzeyi ve onsuz değer olamayacağına göre fonksiyonudur. Bazı ülkelerde fotografın ciddiye alınması, bazılarında ise olmazsa da olur kategorisinde değer görmesinin asıl nedeni, o ülkede fotografı üretim aracı olarak kullanan yaratıcılar ve doğal olarak onların çalışmalarından başkası değildir. Türkiye de de fotograf ve tabii ki fotografçılar, ancak üstlendikleri sorumluluk (bu sorumluluğu sırf pratik politik anlamda kullanmıyorum) ve ortaya koydukları ürünler oranında ciddiye alınacak ve değer göreceklerdir. AFSAD* kurulduğundan bu yana fotografın toplumsallık başta, sorumluluk üstlenerek yeni boyutlar kazanabileceğini, gerçekleştirdiği çalışmalarda göstermiş ve bu özellikleriyle hafızalarda iz bırakmış değerli bir fotograf kuruluşudur. 35. yılında AFSAD ın Türkiye de fotografın önemli bir yer edinip ciddîye alınmasında hatırı sayılır bir rol oynayabileceğine inanıyorum. Yolu açık, ömrü uzun olsun. * Benim de geçmişimde AFSAD üyeliği var. Henüz yirmi yaşında değildim, soğuk bir cumartesi sabahının altı buçuğunda ulaştığım Ankara da derneğin açılışını sabırsızlık ve biraz çekingenlikle beklemiştim. O gün Coşkun İncekara, Rıza Arat, Ali Rıza Akalın ve daha birçok değerli üyesiyle tanışmış, hoş bir gün geçirmiştim. AFSAD ın ne olursa olsun sırf fotograf konuşulan bir dernek olmadığını biliyordum, o gün ise bunu yaşadım.

5 35 Yıllık Merakın Yazısı Burada lafı kısa tutması gereken benim galiba, eğer becerebilirsem... Derneğin kuruluş sürecinden kalma hatıralara sahip biri olarak, geyiğe sarıp hoşbeş havalarında gezinen iki laf edip kapatabilirim yazıyı ama... Aslına bakarsanız, 35 yılın fotoğraf iklimindeki hemen her havayı az çok koklamış biri olarak, söyleyeceğim şeyler var. Ülkenin hayli çalkantılı yıllarında kurulan ve tam da toplumsal ihtiyaçlar üstünden kendini tanımlayarak var olan AFSAD, süreç içinde memleket siyasetinin, değişen değerlerin yansıdığı bir organizma oldu. Tıpkı diğer fotoğraf kurumları gibi, fotoğrafçılık gibi... Fotoğraf makinesi denilen kayıt aleti nasıl ki teknolojinin her yeniliğini tez vakitte bünyesine alabilme özelliğine sahip endüstriyel bir tüketim aracıysa, fotoğrafçılık da değişen bakış açılarıyla, farklılaşan görme biçimleriyle, evrilen estetik değerler ve politik duruşlarla birlikte, fotoğrafçıların zihniyetini yansıtan bir cilveli ayna meşgalesidir fikrimce. Bu meşgale o kadar da masum, etliye sütlüye dokunmayan, siyasetten, toplumsallıktan arınmış, kendi halinde bir hoş hobi değildir kuşkusuz. Fotoğrafçılıktaki sanatsal uygulamaların grafik düzenlemeyle çözüleceği sanıldığı için kadük kaldığını, basın fotoğrafının hem ana akımda hem alternatif medyada haber kriterleri ve ifade gücü bakımından dikkate değer olmadığını ihmal etmeden (yine de bu ikisini ayrı tutarak), orta sınıfın boş vakit uğraşısı olarak yaygınlaşan fotoğrafçılığın bugünkü hallerini 35. yıl münasebetiyle, bu yazıyla sınırlı kalmayacak bir tartışmanın konusu yapabiliriz. Kontrast ı izleyenler ile sağda solda yazdıklarıma denk gelenler memleket fotoğrafçılığı konusundaki sözlerime aşinadır. Buradan itibaren söyleyeceklerim ise birkaç paragrafla sınırlanmış spekülasyona açık bir özet olacak ama ben yine de derdimi diyeyim: farkı hesaba katar. Basit bir yüzey düzenlemeci anlayışa sıkıştırılamayacak kadar olağanüstü yeteneklere sahip olan fotografik görüntü, aynı zamanda özgür ifadenin, yaratıcılığın ve sanatsal varoluşun da bereketli alanıdır. Lakin sanat, yaratıcılık, özgür düşünce... diye sıralayabileceğimiz ne varsa hepsi, sahici bir hakikat arayışından başka nedir ki? Bu arayışı, bu gayreti, bu çabayı, günümüz değerleri çerçevesinde beyhude görebiliriz kuşkusuz. Sistemin ekonomik ilişkileri içinde sınıfsal konumu her an bir alt seviyeye ineceği için kaygı duyan ya da bir üst kademeye atlamak için kariyer peşinde helak olan orta sınıfa, oyalansın diye sunulmuş hobi fotoğrafçılığı için hayli zahmetli bir uğraş olarak görünebilir sözünü ettiğim hakikat arayışı. Temel fotoğraf eğitimlerinde verilen, yarışmalarda değerlendirilen klişelerle yetinmek günümüzün ücretli kölelerinin gönlünü hoş etmek için uygun olabilir. Lakin bir bakarsın bu maksatla yaratılmış olan sahte âlem fazla şişmiş bir balondur... Bütün bu lafların 35. yıl yazısında yeri var mı? diye sorulacak olursa hiç merak edilmesin ben hatıralarla bezenmiş çok güzel hikayeler de anlatırım, kremaya iki kepçe şeker de ben eklerim ama gün gelir kaldırmaz... Sıradanlıktan sıkılan olur, ezberden bunalan çıkar. AFSAD, kurulduğu yılda var olan fotoğraf anlayışına ve fotoğrafçılık tarzına kuşkuyla bakan, başka türlüsü nasıl olabilir derdine düşmüş bir yapıydı. O nedenle daha ilk adımda, memleketin var olan fotoğraf kadrolarını toplayarak Türkiye de Fotoğraf Sanatının İşlevi ne menedir diye bir merakın peşine düştü... Sahi bugün nedir bu memlekette fotoğrafın veya sanatının işlevi ve AFSAD bu işlev içinde kendine nasıl bir konum tanımlar, nasıl bir temsile sahiptir? Ben bunu merak ederim, biz çoktan geçtik ama AFSAD da yaş Kısa f/64 Metraj Özcan Bora Yurdalan Çekiç 3 Yaygın fotoğrafçılığın, bu coğrafyada bir sahte âlem kurgusu olduğunu düşünüyorum. Fotoğrafın kendisi elbette bir yanılsamadır ve görünen gerçekliğin yeniden üretildiği sahte bir âlemi kurgulamaktır fotoğrafçılık, bunu biliyorum ancak fotoğrafçının bu süreçteki zihinsel kurgusu bunun tam tersi olsa gerektir. Gördüğünü göstermek üzere fotoğraf çeken biri, basit bir kopyalamayla yetinmeyen, klişe kurguların ve ezber formların dışında bir yapının peşindeyse eğer; fotoğrafında düşüncelerini, duygularını, estetik seviyesini, görgüsünü, kültürünü yansıtmayı önemsiyorsa eğer, gözünün gördüğü ile aklının anladığı arasındaki ilişkiyi sorgular; gördüğü gerçek ile hakikat arasındaki Görüntü duvar gazetesi ekibi, 1989 (E. Büyükyazıcı arşivinden) A F S A D Kasım - Aralık 2012

6 Konuk Yazar Murathan Mungan 4 Fotoğrafa Övgü* Bakmayı öğretir fotoğraf-ın gözü, insana yöneldikçe içeriği dolgunlaşır nesnelerin katman, anlam, boyut: ışık hacimdir gölge farkıyla bir rastlantıya kilitlediğin tekrarlanmazlığın akışında zamanın ve mekânın çapraz armağanı uçucu anlardan kalıcı sonuçlar bir göz kırpımında şimdi, ama ardında kalanla 8, 9 Mart 2012 * Henüz yayımlanmamış bir kitabından

7 AFSAD a =35 Farkında mısın? 35 yıl olmuş - Kairos aşkına! Tabii farkındayım. - İyilik, güzellik ve başarılarla dolu bir 35 yıl. - Tebrik ve teşekkürlerimizi sunuyoruz. Daha nice yıllara! - Bunu kutlamalıyız. - Bütün kalbimle! Ama diğerlerine katılmadan önce biraz konuşmak isterdim. - Platon aşkına! Buyursunlar. - Öyleyse itiraf et! AFSAD ın o sempozyumları olmasa, o ismiyle müsemma fotoğraf şölenleri, fotoğrafla ilgili hangi akademik kariyerden bahsedebilirdin? - İtiraf et! AFSAD ın o müstesna kurucularının bazılarını tanımasaydın, fotoğrafın entelektüel zevklerini nasıl keşfedebilirdin? - İtiraf et! AFSAD o modernist toplumcu-gerçekçi vizyonu temsil etmese, postmodern serseri, netlik ayarı yapmayı nereden bilecekti? - İtiraf et! AFSAD ın gerçekleştirdiği projeler olmasa fotoğrafın sosyal işlevleri nasıl örneklenecekti? - İtiraf et! AFSAD ın fedakâr başkanları olmasa, fotoğraf derneği kavramı layıkıyla tanımlanabilir miydi? - AFSAD ın kamu yararına çalışan kurum statüsü olmasa, fotoğrafın demokratik karakterini nasıl idrak edebilirdik? - AFSAD ın seminerleri ve yayınları olmasa, fotoğrafın o epistemolojik masumiyeti nasıl muhafaza edilecekti? - AFSAD olmasaydı, FSK li kardeşlerim, plüralist konjonktürü nasıl temsil ederdi? - AFSAD lıları tanımasaydın, fotoğraf sanatının sırlarına nasıl vakıf olacaktın? - Birkaç ipucu olsaydı - Memnuniyetle! İbrahim Demirel in yalnız ağaçlarını görmesen, o romantik şiiri görmesen, Deleuze ve Guattari nin algılam ve duygulam kuramını kavrayamazdın! Asla peyzajın içinde var olamazdın! - İbrahim Göğer in mitolojik portrelerini bilmesen, dolayısıyla bilim kurgunun arketipik karakterini sezmesen, ne Eliade nın Ebedi Dönüş Mitosu nu ne de Warburg un Nachleben inini anlayamazdın! - Mahmut Turgut un abstraksiyonları olmasa, bizzat, bir abstrakt ekspresyonist deneyime nasıl sahip olabilirdik? - Gökhan Bulut un minimalist yorumları olmasa, metafizik boşluklarda nasıl sörf yapabilirdik? - Mehmet Arslan Güven in polaroidleri olmasa, varoluşçu retoriğin şimdiki zamanlarını nasıl yaşayacaktık? - Cengiz Oğuz Gümrükçü rehberlik etmese, fotoğraf tutkusu nasıl temsil edilirdi? - Tekin Ertuğ fotoğrafımızın hafıza kayıtlarını tutmasa, kim anılara sahip çıkacaktı; Ve atölyesi olmasa Nietzschevari Dionizos duyarlılığını kim görselleştirecekti? - Evet, AFSAD üyesi, AFSAD ile ilgili ya da AFSAD ı Simber Atay Eskier eleştiren, AFSAD dan ayrılan birçok isim daha var değil mi? - Haklısınız ben sadece birkaç örnek verdim. - Arkadaşlara katılalım mı? - Bir dakika daha; Ruhun ölümsüzlüğüne inanır mısınız? - Merter Oral ı anacaksınız değil mi, merak etmeyin, daima bizimle! - Tamam, o zaman, haydi devam edelim Hürriyet,Ankara Eki Konuk Yazar Simber Atay Eskier 5

8 Kuruluştan Günümüze AFSAD (*) Tarihçe Kazım Şahbudak lerin sonuna gelindiğinde, Türkiye de bir sol rüzgâr esmektedir. Çağdaş Sahne o dönem tiyatro ve fotoğraf kurslarının düzenlendiği, sinema gösterilerinin yapıldığı önemli bir kültür merkezidir Ankara için. Sinan Çetin, Celal Ertem, Aydın Ener, Çağdaş Sahne nin fotoğraf kurslarını yürütmektedir. Aynı dönemde, fotoğraf kurslarının verildiği bir başka yer ise, Çankaya Halkevi dir. Buradaki fotoğraf kurslarını ise Tansu Gürpınar yürütmektedir. Özcan Yurdalan ve Merter Oral, Tansu Gürpınar dan kurs almış ve sonrasında Çankaya Halkevi nin kurslarını yürütmektedirler. AFSAD ın kuruluşu bu iki koldan gelen fotoğrafçıların buluşması ve bu iki yerden bağımsız olarak çalışmalarını yürüten, aynı zamanda, buralardaki fotoğraf çalışmalarını da takip eden Kemal Cengizkan ve Alparslan Aydın ın bu ekibe katılmaları sonucu oluşur. Bu süreç planlı bir araya gelişin ötesinde biraz da kendiliğinden oluşan bir süreçtir. Kurucular 19 Mayıs 1977 de ilk yönetim kurulu toplantısını yaparak kendi içlerinde görev dağılımına gider. Sinan Çetin (Başkan), Cüneyt Ayral (Yazman), Ercan Öztürk (Sayman), Alparslan Aydın (Sergi gösteri birimi sorumlusu), Özcan Yurdalan (Basın Yayın ve Halkla İlişkiler birimi sorumlusu), Celal Ertem, Merter Oral, Bülent Demirel, Ömer Eltan ilk yönetim kurulunda yer alır. Dernek aslında Çağdaş Sahne nin içinde ve buranın bir kolu olarak fotoğraf çalışmalarını yürütmek amacıyla kurulur. Çünkü Çağdaş Sahne dernek için çalışmaların sürdürülebileceği olanaklar sunmaktadır. Kira, elektrik, su parası ödenmez. Sol içinde farklı anlayışlar ve politikayla ilgisi daha az olan kişiler de dernek içinde yer bulurlar. Bu anlamda farklı fotoğraf anlayışları da temsil edilir. Ortak nokta ise muhalif bir anlayış ve sosyal sorumluluk duygusunu fotoğraflarla anlatma isteğidir. 14 Temmuz 1977 de Halil Uluç, Gültekin Çizgen, Ozan Sağdıç, Fikret Otyam ve Hamza İnanç Onur Kurulu Üyeliğine getirilir. Ondört gün sonra ikinci toplantısını yapan yönetim kurulu 30 kişinin dernek üyeliğini kabul eder. Bu isimler arasında Kemal Cengizkan, Dursun Ali Sarıkoç, Fikret Otyam, Sevim İpekçi de yer alır. Derneği birkaç temel üzerine kurgulamıştık. Birincisi tabii ki hayata müdahil olmak, öte yandan çağın tanığı olmak, öbür taraftan ise sadece fotoğraf üretmek değil fotoğrafın kuramına da dair hat izlemek gerektiğini düşünüyorduk. Örneğin tanıklık anlamında, büyük toplumsal hareketlere kurulduğumuz günden beri destek verdik. Pratikte farklı bir uygulamayı gerçekleştirmek istiyorduk. Çadır sergileri, otobüste açılan sergiler ve disk grevine destek veriyorduk. Öte yandan ise panellerle, sempozyumlarla fotoğrafın teorik bütünlüğünü arıyorduk (Özcan Yurdalan söyleşisi). Derneğin kuruluşu üzerinden 5-6 ay gibi kısa bir süre geçmeden büyük bir ayrışma yaşanır. DİSK e bağlı Maden-İş Sendikası nın 1977 de MESS iş yerlerinde gerçekleştirdiği büyük grevi fotoğraflayan Kemal Cengizkan, Özcan Yurdalan, Merter Oral ve Ercan Öztürk ün fotoğrafları ile oluşan grev sergisi bu ayrışmanın nedeni olur. Açılan sergi ertesi gün indirilir. Serginin açılmasında bir problem yoktu. Üstelik de büyük bir katılımla açıldı. O sırada DİSK in çok kullanılan bir sloganı vardı ve bu çektiğimiz fotoğraflarda da görülüyordu. Bu durum problem oldu. Siz de bu slogana katılıyorsunuz gibi bir yaklaşıma girildi. Bu slogan olmamalıydı dendi. Fakat grev yerinde o slogan atılıyor ve grev çadırında da o slogan asılı. Bu sloganın olduğu fotoğrafı çekmemiz sorun oldu. Çağdaş Sahne bizden bu fotoğrafları ve sergiyi indirmemizi istedi. Biz ise indirmeyeceğimizi belirttik, fakat sergiyi kaldırdılar. Bu durum AFSAD yönetiminde de tartışmalara neden oldu.tartışmalar su yüzüne çıkınca da olağanüstü genel kurul kararı alındı (Kemal Cengizkan söyleşisi). 4 Aralık 1977 de Çağdaş Sahne de yapılan olağanüstü Genel Kurul sonucu Sinan Çetin ve Celal Ertem seçimleri kaybeder. Yeni yönetim şu şekildedir; Fikret Otyam (Başkan), Alparslan Aydın (Başkan Yardımcısı), Özcan Yurdalan (Yazman), Kemal Cengizkan (Sayman), Bülent Demirel (eğitim birimi sorumlusu) ve Aydın Ener (karanlık oda sorumlusu). Bundan sonra AFSAD için zorlu bir süreç başlayacaktır. Çağdaş Sahne Yönetimi AFSAD ı kendi bünyesinden çıkartma kararı alır. Evrensel Kitabevi nin sağladığı mekânda dernek bir yılı aşkın bir süre kalır.(mithatpaşa cad. No: 24) Bu adresten sonra dernek tarihli yönetim kararıyla Fevzi Çakmak sok. No: 36/1 adresine taşınır yılları, AFSAD kurucularının hayata fotoğrafla müdahil olma, sosyal sorumluluk duygusu içinde fotoğraf çalışmaları yapma isteklerinin öne çıktığı yıllardır. Çağdaş Sahne ile yaşanan tartışma ve devamında gelen ayrılık yeni derneği çok zor durumda bırakır, fakat dönemin yönetici kadrosu tüm bu zorluklara göğüs gererek çalışmalara devam eder. Dönemin en önemli sorunu, derneğin bir merkezinin olmayışıdır. Bu durum sık sık yer değiştirilerek çözülmeye çalışılır. Önemli çalışmalardan birisi; 2 Nisan 1978 de Sanatseverler Derneği nde yapılan Türkiye de Fotoğraf Sanatının İşlevi adlı dönemin terminolojisi ile

9 tartışmalı toplantısıdır. Bu toplantı, sonraki yıllarda geleneksel hale gelecek olan AFSAD Fotoğraf Sempozyumları nın da başlangıcını oluşturur. Bir diğer önemli çalışma da; yıllar içinde 57 sayıya ulaşacak olan Fotograf dergisinin Kasım 1978 de yayınlanmaya başlamasıdır. Birimler, bu dönemde kurulmuş ve dernek iç isleyişini belirleyen önemli bir iç örgütlenme modeli olmuştur. Bu model; Halkevlerinin kol çalışmalarının derneğe uyarlanmış halidir ya kadar devam eden aday üyelik süreci de bu dönemde geliştirilir. 16 Ekim 1978 de Ankara da açılan Yaşamak 2- Selam Yaratana sergisi ile nötron bombasını konu alan Bulutlar Adam Öldürmesin sergisi dönemin önemli çalışmaları arasındadır. 12 Eylül 1980 askerî darbesi ile birlikte tüm sendika, öğrenci kulüpleri ve dernekler gibi, AFSAD da kapatılır. Birkaç ay sonra derneğin çalışmalarına izin verilmesi için Ankara-Çankırı İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı na başvurulur ve izin alınır. Darbeden sonra yönetim kurulunun ilk toplantısı 25 Kasım 1980 de yapılır Dönemi Bu dönem siyasi ve ekonomik yapı ile birlikte, toplumsal hayatın da yeni bir noktaya evrilmeye başladığı yıllardır. Uygulamaya konan 24 Ocak kararları ve Anavatan Partisinin siyasal iktidarı ile tanışır Türkiye lerin sosyal gerçekçi fotoğraf anlayışını, kurgusal-deneysel yaklaşımlara ve daha çok bireysel ifadelere bırakmaya başladığı bir dönemdir. 12 Eylül sonrası ilk genel kurul 29 Kasım1981 de yapılır. Başkanlığa Ali Rıza Akalın seçilir. Bu yönetim çok sürmez ve yedi ay sonra olağanüstü genel kurula gidilir. 27 Haziran 1982 de başkanlığa tekrar Kemal Cengizkan seçilir. Eskiden çok istekli ve gönüllü insanlar gelip bir şeyler yapmak isterdi. Ama insanlar korkmaya başladı. Ortalıkta korku vardı bir kere. Biz de eskisi gibi çalışmalar yapamıyorduk. Çünkü ne olacağını bilemiyorduk Ama hepten de geri çekilmedik, çalışmaları durdurmadık. Faaliyetlere izin verildikten sonra olabildiğince çalışmalar yapmaya, kurs vermeye gayret ettik Sosyal fotoğraf duruşumuzdan taviz vermedik. Ama belki de o kadar yüksek sesle konuşamadık. Giderek bunu da kaybettik açıkçası, sosyal değişimle birlikte (Kemal Cengizkan söyleşisi). Kursiyer çalışmalarından oluşan Fotoğrafa ilk adım Ankara Sanatseverler Derneği nde açılmaya devam eder. Yine bu derneğin çağrısı üzerine, Türkiye de Fotoğrafın Sorunları adlı bir açık oturum düzenlenir. AFSAD, dördüncü yıl sergisi 1981 de Ankara İngiliz Kültür Derneği nde açılır de alınan yönetim kurulu kararıyla dernek, Kızılırmak Sokak Ortam Apartmanı No:12/1 adresine taşınır. Beşinci yıl sergisi 8-20 Kasım 1982 de Ankara Türk İngiliz Kültür Derneği nde açılır. İlk fotoğraf sempozyumu 1982 de düzenlenir ve 1984 de iki panel düzenlenerek fotoğrafın sorunları tartışılır.1987 ve 1989 da üçüncüve dördüncü sempozyumlar düzenlenir. Birinci fotoğraf yarışması 1983 de Kaybolan Kültür Değerlerimiz konusunda yapılır. Yarışmalar 1995 yılına dek her yıl düzenli bir şekilde yapılır den itibaren hiçbir sanat eserinin yarışma ortamında değerlendirilemeyeceğini savunan dernek, bu yıldan sonra, yarışmaları, ödülsüz ve değerlendirmesi izleyiciye açık olarak yapılan prestij sergilerine dönüştürür. Ocak 1984 de Fotograf Dergisi 14. sayı ile tekrar yayınlanmaya başlar ye kadar yayını süren derginin, ekonomik zorluklar nedeniyle 49. sayıda yayınına ara verilir. Beşinci olağan genel kurul 7 Aralık 1986 da yapılır ve başkanlığa Ahmet Tolungüç seçilir. Bu genel kurulda Merter Oral ve Kemal Cengizkan ın yönetimden ayrılmaları ile kurucu üyelerin hiç biri yönetimde değildir artık. Dernek tamamen yeni bir kadro ile yönetilmeye başlanır. Tolungüç ün başkanlığı uzun sürmez ve bir ay sonra ayrılarak yerini Rıza Arat a bırakır. Kemal Cengizkan ın Ankara dan ayrılması dernekte başlayan değişimin de başlangıç yıllarıdır. Dokuz yıllık süreçte dernek yeni üyeler edinmiş ve bu isimleri de demokratik bir şekilde yönetime taşımıştır. Dokuzuncu yıl sergisi Mart 1986 da Ankara İngiliz Kültür Derneğinde açılır. İkinci Fotoğraf Sempozyumu Ocak 1987 tarihlerinde Ankara Alman Kültür Merkezi nde yapılır. Bu dönemin önemli çalışmalarından birisi de Kamu Yararına Çalışan Dernek Statüsüne geçmek için yapılan çalışmalardır. 1981ile 1990 yılları arasında dernek başkanlığı yapan isimler: Ali Rıza Akalın ( ), Kemal Cengizkan ( ), Ahmet Tolungüç ( ), Rıza Arat ( ), Alparslan Aydın ( ), Melih Vurkır ( ) Dönemi 1990 lı yılların başlarına gelindiğinde dernekte artık yeni bir kadro vardır. Bu dönem fotoğrafik açıdan yeni arayış ve tartışmaların yoğun olarak yaşandığı yıllardır.1980 lerin sonlarına doğru başlayan bu süreç 2000 lerin başında kendini dijital fotoğraf tartışmalarına bırakır. Kurumsallaşma ve örgütlülük anlamında ise iç karışıklıkların ve kişisel çatışmaların derneğe damgasını vurduğu ve iki önemli kırılmanın yaşandığı yıllardır. Yayınına ara verilen Fotograf Dergisi 50. sayı ile 1991 in sonlarına doğru yayın hayatına tekrar başlar. Dergi, yeni bir konseptle 57. sayıya ulaşır. Fakat ekonomik sürdürülebilirlik yoktur. 57. sayıdan sonra yayına ara verilir. Konuk Yazar Ahmet Gökhan Demirer Tarihçe Kazım Şahbudak 7 A F S A D Kasım - Aralık 2012

10 Tarihçe Kazım Şahbudak 8 Kuveyt te sergi, (E. Büyükyazıcı arşivinden) Bakanlar Kurulu nun tarihli kararı ile AFSAD Kamu Yararına Çalışan Dernek statüsünü alır. Bu statü özellikle Fotoğraf Federasyonu kurma çalışmalarında derneği uzunca bir dönem odak noktasında tutar Kasım 1992 de Ankara Milli Kütüphanede 4. Fotoğraf Sempozyumu yapılır. Ulusal Fotoğraf sergileri gerçekleştirilmeye devam edilir de Kreatif- Doğa; 1993 de Zaman-Bilim Sanat İnsanlarımız-3; 1994 de Memleketimden İnsan Manzaraları; da Serbest; 1998 de Para ve 1999 da Serbest konulu sergiler yapılır AFSAD ve Ankaralı fotoğrafçılar açısından önemli bir yıldır. Dernek içinde yaşanan ve temelde kişisel olan tartışma ve sürtüşmeler sonucu 60 a yakın isim AFSAD tan ayrılarak yeni bir dernek kurarlar (FSK). Ayrılanlar derneğin önemli kadrolarıdır ve bunun sonucu olarak derneğin etkisizleşeceği ve kurumsal kimliğini kaybedeceği düşüncesi oluşur. Fakat geçen süreç içinde bunun gerçekleşmediği görülecektir. AFSAD bu ayrılıktan sonra, yoluna devam eder. Yeni ve genç isimler yönetim kuruluna gelir. Bu süreç, aynı zamanda 1980 lerde fotoğrafa AFSAD da başlayan kadroların da tamamen dernekten ayrılışıdır. AFSAD ın iç örgütlenmesinde; birimler, kurullar, üst kurullar oluşturma gibi uygulamaların yaşandığı bir dönem. Bunlardan dernek içinde en çok tartışma yaratan ise; Danışma Kurulu dur da Suya Özlem sergisi ile başlayan GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) bu dönemde de devam eder. Bir Fırat Öyküsü (1995), Dört Mevsim GAP (1996), Sözümüz GAP Üstüne (1997), GAP ta Kadın ve Çocuk (1998), Suya Karışan Hayat, Hayata Karışan Su (1999), GAP ta 10 Yıllık Birikim (1999) sergileri gerçekleştirilir. Dernek için önemli olan bu proje, 1995 ten itibaren Cumhurbaşkanlığı himayelerinde ve Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı ile işbirliği içinde gerçekleştirilir. Çalışmalar GAP Projesinin, bölge halkı üzerindeki ekonomik, kültürel, sosyal etkilerini ve coğrafik değişikliklerin belgelenmesini içermektedir de derneğin 20.kuruluş yıldönümünde 5.Fotoğraf Sempozyumu gerçekleştirilir. Derneğin bu dönemde yaşadığı önemli kırılma noktalarından birisi de hiç şüphesiz ki yıllarında yaşanan çalkantılardır. Feridun Meriç başkanlığındaki yönetim kurulunun usulsüz ve keyfi uygulamaları sonucu 46 etkin üye dernekten çıkartılır. Buna karşılık çoğunluğu arkadaş grubu 80 kişi üye yapılır. Yaşanan durum, bir grubun derneği ele geçirme operasyonudur âdeta. Dernek üyelerinin büyük çabası sonrası gerçekleşen olağanüstü genel kurul sonucu bu yönetim görevden uzaklaştırılır dönemi dernek açısından bozulan kurumsal yapının yeniden yerleştirilmeye çalışıldığı ve çeşitli zorlukların aşıldığı bir dönemdir. Devir alınan defter ve belgelerin incelenmesi sonucu bir önceki yönetim kurulunun usulsüz ve belgesiz işlemler ve harcamalar yaptığı tespit edilir ve söz konusu dönemde dernek adına alınan kararlarda imzası bulunan yönetim kurulu üyeleri hakkında Ankara Cumhuriyet Savcılığı na suç duyurusunda bulunur. Geçen yıllarda var olan kurullar yeniden oluşturulmuştur (AFSAD dönemi yönetim kurulu çalışma raporu). Tüm bu yaşananlarda, dernekiçi gruplaşmaların ve tecrübeli üyelerin ilgisizliğinin etkisi büyüktür. Bu olaydan sonra uzun süre derneğin yeni bir anlayışla örgütlenmesine çalışılır. Yeni dönemde yaşanan en önemli iç örgütlenme modeli ise; birim çalışmalarının iptal edilerek bunların atölyelere dönüştürülmesidir. Dönemin bir önemli çalışması da; Kültür Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı nın destekleri ile gerçekleştirilen Yaşayan Ankara belgesel çalışmasıdır.1997 de başlayan ve iki yıl süren çalışmada; 24 kişilik proje grubu Ankara yı fotoğraflar. 6 Nisan 1999 da dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman DEMİREL tarafından açılışı yapılan sergi büyük bir ilgi ile karşılanır. Ankara nın bir dönemine tanıklık eden bu önemli çalışma ne yazık ki dönemin yönetimi tarafından tahrip edilmiştir. Uzun yıllar Fevzi Çakmak Sokaktaki teras katında çalışmalarını sürdüren derneğin,1999 da yaşanan kırılmanın ardından yeni yapılanma çalışmaları sonucunda bu adresten taşınmasına karar verilir. Yeni adres; Büklüm Sokak 22/11 Kavaklıdere-Ankara dır. Artık daha profesyonel bir yaklaşım vardır ve ücretli

11 çalışan sayısı ikiye çıkmıştır. Birimlerde gönüllülük esasına dayalı bir arada olma ve dernek işlerini ortak ve karşılıksız yapma düşüncesi kendini atölyelerde ücret karşılığında proje bazlı çalışmalarda bir arada olmaya bırakır. Bu döneminde dernek başkanlığı yapan kişiler: Dursun Ali Sarıkoç ( ), İsa Özdemir ( ), İbrahim Göğer ( ), Mehtap Yıldız ( ), Ali Rıza Akalın ( ), Cengiz Oğuz Gümrükçü ( ), Cengiz Engin ( ), Feridun Meriç ( ), Serpil Yıldız ( ) Dönemi Büklüm Sokak 22/11 adresine taşınması ile başlayan süreç derneğe yeni bir yapı ve güç kazandırır. Bu süreç içinde dernek Ankara nın soysal ve ekonomik olarak üst toplumsal gruplarında bulunan yeni üyelerle tanışır. Derneğe profesyonel bir bakış açısı hâkim olmuş ve fotoğraf eğitimlerine atölye çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Bunun sonucu olarak ekonomik bir büyüme de kendini göstermiş ve dernek, aynı katta bulunan üç daireye sığacak büyüklüğe ulaşmıştır. Toplantı, seminer ve eğitimler için daha modern ve geniş mekânlara kavuşur. Dernek bu dönemde eğitim ve atölye çalışmalarına ağırlık verir. Atölyelerin her biri yılsonu sergileri ve gösterileri düzenleyerek faaliyetlerini sürdürür. Bazı atölyeler başarılarını yurt dışına kadar ulaştırır. Gökhan Bulut Soyut Fotoğraf Atölyesi buna örnektir. Kurslarda kullanılacak bilgi ve görsel malzemenin standardizasyonu için çalışılır. Eğitim programları detaylandırılarak üç aşamalı bir yapı oluşturulur. Birinci aşama; 1., 2. ve 3. kur olarak alt kategorilere ayrılır. Bu detaylı program aynı zamanda, derneğin eğitim konusunda kazandığı tecrübenin de bir sonucudur de yapılan Elmadağ Çocuk Tutukevi fotoğraf çalışması önemlidir. Tutukevi nde bulunan yaş grubu çocuklara temel fotoğraf eğitimleri verilerek bir sergi çalışması yapılır. Bir anlamda Fotograf dergisinin devamı niteliğinde olması düşünülen dernek haber bülteni Gazete Kontrast yayın hayatına başlar. Bu yayını fotoğraf dergisi olarak çıkarmak üzere sponsorluk görüşmeleri yapılır fakat bundan sonuç alınamaz. Federasyon çalışmalarına ilk günlerden itibaren katılan ve bu konuda itici güç olan dernek, kuruluş aşamasında federasyon yapılanmasındaki bazı bölümlere itirazı sonucu kurucu üye olmaktan vazgeçer. Dernekiçi değerlendirmeler sonucu 2004 de federasyona üye olur. Dijital fotoğrafın geç ulaştığı derneklerin başında belki de AFSAD gelmektedir. Geniş bir karanlık oda imkânına sahip dernekte dijital eğitimler, 2005 de başlar. İlk dijital fotoğraf makinesi 2006 da alınır. Aynı yıl bir yandan da karanlık odanın yenilenmesi ve yeni agrandizörler alınması için çalışılır. Birçok derneğimizde film bazlı fotoğraf eğitimleri hiç yapılmaz iken AFSAD ın halen çalışır durumda olan karanlık odası ve film bazlı eğitim süreçlerinden geçerek karanlık odada baskı yapan kursiyer ve üyeleri vardır. Derneğin üzerinde durduğu bir diğer konu da sosyal sorumluluk projeleridir. Bu amaçla birçok proje gerçekleştirilir. Az gören ve bir kısmı dürbünlü gözlük kullanan, 9-16 yaş arasındaki %10-40 oranında görme kaybı olan 11 ve görme kısıtlılığı olmayan bir çocuğa 4 ay boyunca, her çocuğa bir eğitmen asistan verilmek suretiyle fotoğraf eğitimi verilir. Bir diğer çalışma da; Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu ile gerçekleştirilir. Proje kapsamında kurum yurtlarında kalan 39 çocuk ile Pencereleri Karelerle Dondurmak konu başlığında fotoğraf eğitim çalışması yapılır. Şizofreni Hastaları ve Yakınları Dayanışma Derneği ile ortaklaşa yürütülen çalışmanın sergisi 5.Ocak 2008 de Ankara Çankaya Belediyesi Çağdaş Sanatlar Merkezinde açılır. Çalışmada şizofreni hastalarına özel bir müfredatla temel fotoğraf eğitimi verilerek sergi çalışması yürütülür. Eğitimler bu derneğin merkezinde verilir. Haziran 2007 olağan genel kurulunda yapılan tüzük değişikliği ile genel kurulun iki yılda bir yapılması kararı alınır. 7. Fotoğraf Sempozyumu ve sempozyum kitabının yayınlanması da bu dönemde gerçekleşir ve 2008 de 6. ve 7. Fotoğraf Sempozyumları gerçekleştirilir ve sempozyum kitapları da yayınlanır. Arşiv ve kütüphane çalışmaları dernek için kuruluşundan itibaren önemli olan bir konudur. Dernek kuruluşunda oluşturulan birimler arasında arşiv birimi de yer almaktadır. Bu durum derneğin bu çalışmaya gösterdiği özenin de bir sonucudur. Dernekiçi sergi, üyelik ve ayın fotoğrafları tasnif edilerek arşivlenmektedir da başlayan dijital ortama aktarma işlemleri büyük oranda tamamlanmıştır. Derneğin üye alımlarında kullandığı aday üyelik süreci, 2006 Genel Kurulunda yapılan bir değişiklikle kaldırılır, kısa film çalışmaları yapan kişilerin de Derneğe üye olmaları sağlanır. Bu dönemin en önemli olaylarından birisi de; derneğe bir mülk alınmasıdır. Üyelerin maddi katkıları ve çeşitli bağışlarla Aralık 2010 da bugün de faaliyetlerini sürdürdüğü Büklüm Sokak taki yer alınır. Bu dönemde başkanlık yapan isimler: Alparslan Aydın, Serpil Yıldız, Gülser Günaydın, A. Gökhan Demirer, Gökhan Bulut, Ali Rıza Akalın, 2011-devam Mustafa Ertekin. (*) 2010 tarihli MSGSÜ Fotoğraf Ana Sanat Dalı Önemli Fotoğraf Dernekleri ve Sivil Toplulukların Günümüz Türk Fotoğrafına Katkısı adlı Yüksek Lisans Tezinden alıntılanmıştır. Tarihçe Kazım Şahbudak 9 A F S A D Kasım - Aralık 2012

12 Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında 10 Fotoğrafça 35 Yıl AFSAD, fotoğraf yolunda bir sivil toplum örgütü olarak 35 yılını geride bıraktı. AFSAD için bu 35 yıllık yol, yalnızca bir zaman dilimi değildi. Yanlış ve doğrularıyla dolu dolu katedilen samimi, uzun bir yolculuktu. Sempozyumlar, dergiler, yayınlar, fotoğraf tartışmaları, fotoğraf eğitimleri, sergiler, gösteriler, meydanlar ve daha nice iz bırakan etkinliklerle dolu bir yolculuk Bu süreçte AFSAD, fotoğrafın toplumda yer bulmasında ve fotoğraf derneklerinin örgütlenmesinde bir mihenk taşı oldu. Bu 35 yılı bir dosya olarak masaya yatırmak isteyişimizin temel nedeni, AFSAD ın fotoğraf sanatı platformunda, topluma mal olmuş bir sivil toplum örgütü oluşudur. Kontrast ın meselesi AFSAD ın 35 yıllık tarihini yazmak değil, AFSAD pratiğinden yola çıkarak, şöyle bir durup geriye bakarak fotoğraf örgütlenmelerinin geleceğine de bir ayna tutmak isteğidir. Ülkede binlerce fotoğrafçı her gün milyonlarca fotoğraf üretiyor. Fotoğraflar kimi zaman geleceği kuruyor, kimi zaman gerçeği çarpıtıyor. 80 e yakın fotoğraf örgütlenmesi var, sanal platformda fotoğraf paylaşımı yapan yüzlerce fotoğraf sitesi var Böylesi bir ortamda fotoğraf sanatının gelişmesi ve toplum yaşamında fotoğrafça duruşta fotoğraf örgütlenmeleri giderek öne çıkıyor Geleceğe ilişkin doğru önermeler için, durup geriye bakmakta yarar var. Kimi zaman aynadan, kimi zaman pencerelerimizden AFSAD a bakabilmek, yarının fotoğraf örgütlenmelerine bir tuğla niyetinedir. Mustafa Ertekin AFSAD da başkanlık yapmış bütün arkadaşlara, AFSAD da önemli faaliyetlerde sorumluluk almış birçok üyemize sorduk; AFSAD ın dününü-bugününü ve geleceğe ilişkin görüşlerini AFSAD a dışarıdan, pencerelerden bakan birçok fotoğraf insanına sorduk; AFSAD ı dışarıdan nasıl görüyorsunuz diye Ve diğer sorular -Fotoğraf sanatı alanında faaliyet yürüten bir örgüt olarak AFSAD ın Türkiye deki fotoğraf örgütlenmesindeki yeri ve işlevi -AFSAD ın örgütlenme biçimi ve faaliyetleri bağlamında değerlendirilmesi -AFSAD ın diğer fotoğraf örgütlenmeleriyle etkileşiminin değerlendirilmesi -Bir sivil toplum örgütü olarak AFSAD ın dünden bugüne toplumdaki yeri -Yarın için nasıl bir AFSAD ya da fotoğraf derneği? İstedik ki, çok yönlü masaya yatsın AFSAD özelinde bütün fotoğraf derneklerimiz İstedik ki, farklı, kimi zaman da zıt görüşler ortaya çıksın, eleştirel yaklaşımlardan bütün fotoğraf camiası yararlansın Birçok dönüş aldık, eleştirileriyle övgüleriyle önerileriyle Diliyoruz ki, yarının fotoğraf örgütlenmelerine ışık tutarlar. Katkılarınız için teşekkür ediyoruz. Mustafa Ertekin AFSAD Yönetim Kurulu Başkanı F: Sinan Niyazi Kutsal

13 AFSAD 35 yıl Gerçekten mi diye bir an düşündüm. Uzun gibi ama yaşanıp geçince kısa da gelmekte. Kuruluş günlerinden başlayarak AFSAD ı izledim. İFSAK Başkanlığı dönemi idi. Sevinçle karşıladık. Yakınlıklarımız oldu. Adana da da AFAD vardı. 80 öncesinden başlayarak bir araya geldik. Federasyon tüzük taslağı hazırlamıştım. AFSAD dan Kemal Cengizkan ve AFAD dan Sefa Ulukan ile Abdülkadir Kaçar İstanbul a geldiler. Çalıştık, gözden geçirdik ve anlaştık. 12 Eylül geliverdi, yasalar değiştirildi ve kuramadık. 12 Eylül öncesini ancak yaşı uygun olanlar anımsar Politik hareketlenme dorukta idi. Partiler, sendikalar, örgütler, gruplar. Yürüyüşler, tartışmalar, çatışmalar. Şişhane deki merkezde üyeler gidip bizler sohbete dalmışken dışarıda silahlar patlayınca masaların altına girdiğimiz çok olmuştu. Hareketlenme olarak tanımlamaya çalıştığım arayışların, kabarmaların toplumun sağlıklı geleceğe ulaşması için zorunlu olduğunu düşünenler de vardı, ki ben de buna yakınım, tedirginlik duyarak aşırılıklar olduğunu düşünenler de. Çocuğun gelişmesinde bazı hastalıklarla bağışıklığın gelişmesi gibi. Dengelenebilir, akılcı yöne gidebilir miydi? Sanırım kapsamlı bir inceleme konusudur. Neden bunlara değinmekteyim? Yasalarla sınırlanmış, 12 Eylül öncesinde ve sonrasında alabildiğine denetlenen amatör bir derneğin başkanı idim. Her görüşte üye vardı, tedirgin olup uzaklaşanlar da. Kişisel görüşlerimi, seçimlerimi ayrı tutarak ve o dönemde Mimarlar Odası Yönetim Kurulu nda olduğumu vurgulayarak, tartışma / çekişmelerin derneğe girmemesi için çaba gösterdim. Çok da başarabildiğimi söyleyemem. Geriye bakınca yakınmam yoktur. Yaşanması gerekenler yaşandı Sosyal olayların da bir matematiği olduğunu düşünürüm. AFSAD kuruldu. Ülkemizde üç dernek olmuştuk. Bozkırın ıssızlığında, gecenin ayazında ve rüzgarın uğultusunda, biraz uzakta da olsa yanan ateşin sıcaklığını ve güvencini duymak gibi. El ele vereceğimiz, güç alacağımız birileri daha vardı. Ama AFSAD ın belirli görüşleri, seçimleri, yönelişleri de vardı Doğrusunu söylemek gerekirse önceleri acabalar içindeydim. Toplumun her kesimine ulaşmak çabasında olması gereken amatör bir kuruluş kendisini ve alanını sınırlamalı mıydı? Bu da bir inceleme, irdeleme konusu olabilir. Mehmet Bayhan Ancak AFSAD düzenli, düzeyli, sistemli ve hiç yalpalamayan çalışmaları ile hepimizin saygısını kazandı. Zaman içinde bu algılayışım azalmadı gelişti. AFSAD da üyeler, yönetenler değişti ama kararlılığı, çalışması, verimi değişmedi ve bugünlere ulaşıldı. Bu düzenin başarılmış olması da güzel bir örnektir. Anımsıyorum; AFSAD ilk dergisini çıkardığında paketle yollardı. Çantama doldurur yolda rastladığım her tanıdığa ver bir lira derdim. Örneğin bu konuda çokça eleştirim var; dernekler ortamında onca üye varken ayda onar liramızı ayırıp dayanışmaya girişemedik. Biliyorum, derneklerimizin olmaktan önce geçmişten gelen toplumsal eksiklerimiz bunlar. Çok denedik ama yeterince olamadı. Günümüzde de olamamakta. Düşünün, bir milyon kişi ayda birer lira verse neler yapılmaz. Birileri yapıyor Bizler yapamadık. Fotoğraf derneklerimizin genel konumuna da değinmek istiyorum. Otuzbeş yıl içinde belki biraz değişti ama birazcık Sosyal yapı içinde her alanda değişik düzeylerde örgütlenme pek gelişmediğinden, amatör derneklerimiz gerçekte üstlenmemeleri gereken sorumluluklarla da karşı karşıya kaldılar. Gelişmiş batı toplumlarında benzer derneklerin büyük çoğunluğu üye sayısı sınırlı sosyal-kültürel beraberliklerdir. Üye sayısı çoğalınca bir bakıma sorunlar belirir ve kopukluklar yaşanır. AFSAD ın otuzbeşinci yılına saygın bir kurum olarak ulaşması hepimiz için kıvançtır. Geleceğe daha güçlü, daha verimli ve saygın bir örnek olarak varılacaktır. Emeği geçenleri ve tüm üyeleri kutluyorum. Saygılarımı ve sevgilerimi iletiyorum. (E. Büyükyazıcı arşivinden) Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında 11 A F S A D Kasım - Aralık 2012

14 Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında Sordular Söyledim İbrahim Göğer F: Doğanay Sevindik 12 Derginin konusu olan fotoğraf etkinlikleri çerçevesinden bakıldığında, birkaç özel kurum ve kişisel girişimin dışında, tüm etkinliklerin fotoğraf dernekleri tarafından gerçekleştirildiği, AFSAD ın grafiği son dönemlerde aşağıya doğru olsa bile, hiç de azımsanmayacak katkılarının olduğu görülecektir. AFSAD ın etkinlikleri, görece olarak, kuramsal alanda yoğunlaşmıştır. Dergi, albüm gibi basılı yayınlar ve sempozyumlar bu alanda en önemli etkinlikler olurken, fotoğrafik alanda Kent-Koop işbirliğinde Kent ve İnsan Projesi, Kaybolan Değerlerimiz, Bilim Sanat İnsanları ile Ulusal Sergiler ve GAP Projesi önemli etkinlikler olarak sıralanabilir. Özünde bireysel olan sanatsal çalışmalar, diğer disiplinlerde gözlenemeyen biçimde fotoğraf alanında, dünyada olduğu gibi yurdumuzda da örgütlü bir yapıya sahip. Bu durumun, fotoğrafın protest ve jurnal yapısından kaynaklandığı düşünülebilir. Türkiye de fotoğraf örgütlerinin kurularak gelişmesi yetmişli yılların örgüt bilinci ve anlayışı paralelinde oldu. Hak arayışı ve sosyal sorunlarla ilgili politize aydınlar, mücadelelerini bu kez de fotoğraf aracılığı ile sürdürmeye çalıştılar. Her türlü fotoğrafik yaklaşımı aynı çatı altında barındırma anlayışı ve kararlılığı AFSAD ı zenginleştirdiği kadar da geliştirdi. Örgüt yapılanması, amaçları doğrultusunda gerçekleştirdiği eğitim ve fotoğrafik çalışmalarla AFSAD, diğer fotoğraf dernekleri için de örnek bir model oldu. Üniversiteler, son on yıl içerisinde varlık gösteren müzeler, vakıflar ve dernekdışı kişisel oluşumlar, fotoğraf eğitimi ve fotoğrafik etkinliklerde bulunsalar bile, yapısal olarak derneklerden farklı işleyen, farklı kuruluş amaçları olan kurumlardır. Dernek, birlik olmaktan çok, belirlenmiş amaçlar uğruna çaba gösteren, gönüllü, karşılık beklemeksizin bir arada bulunan kişilerin oluşturduğu, demokratik organizmalardır. Dernekler Yasasına bağlı olarak, iç işlerinde özerk kurumlar olan dernekler gibi, AFSAD da federasyon dahil, diğer fotoğraf dernekleri, devlet ve yerel kurumlar, özerk ve özel kuruluşlar ile uluslararası platformlarla projeler yürüttü. Ne yazık ki son yıllarda, proje üretiminde de ivme kaybı yaşandığı söylenebilir. Bu amaçla yapılandırılan Proje Kurulu ile Danışma Kurulu nun işletilmemesi ivme kaybının başlıca nedenidir. Proje Kurulu yeni projeler üretmek ve geliştirmek, projelerin yürütülebilmesi amacıyla gerekli görüşme, düzenleme ve finansman olanaklarını araştırmak, sürdürülmekte olan ulusal ve uluslararası projeleri denetlemek amacıyla oluşturulmuştu. Danışma Kurulu ise pek çoğumuzun bildiği gibi Derneğin dünü, bugünü ve yarınını değerlendirerek, derneğin amaçları doğrultusunda, Yönetim Kurulu na öneriler geliştirmekteydi. Kurullar çalıştırılmayınca Dernek, deneyim kazanmış üyelerinin görüş, öneri ve katkılarından da yararlanamamaktadır. Bu durumun AFSAD ın geleceği için olumsuzluklar yaratacağını düşünüyorum. Kurulların çalıştırılmaması ve katılımcı (üyelerin görüş ve katkılarından yararlanan) yönetim biçiminden hızla uzaklaşılması, başkan inisiyatifinin ağırlıklı olarak kullanıldığı, görece daha az demokratik olan yönetim anlayışını geliştirmiştir. Bu durum derneğin tutarlılık ve devamlılık ilkelerine de zarar verebilir.

15 AFSAD kuruluş amaç ve varlık nedenine sadık kalarak, özellikle daha deneyimli olanlar dahil, tüm üyelerinin katılımını sağladığı fotoğrafik projeler üretmeli, sergilemeli, basılı ve sanal ortamda paylaşmalıdır. Uzun süredir ara verdiği, çevre ve sosyal konulara duyarlı, sorumlu ve sahip çıkan, sivil örgüt yapısına geri dönmeli, bu şekilde üyelerinin fotoğraf üretimini de desteklemelidir. Ortak bir ürün geliştiremiyor, geliştirmek için de niyet ve isteğimiz giderek yok oluyorsa, hâlâ birlikteyiz, ortak bir amaç çerçevesinde bir olduk, dernek olduk diyebilir miyiz? Bence her üye, üyeliğinin ne kadar kağıt üzerinde kaldığını, genel kurullar dışında dernekle ilişkisini ve derneğe katkısını sorgulamalı. Aynı sorgulamayı dernek kendi adına yaparken, nasıl bu duruma getirildiğimizi düşünmeyi de ihmal etmemelidir. Aksi halde AFSAD, temel fotoğraf eğitiminden sonra atölyeleriyle, eğitim faaliyetini bir süre daha sürdürmeye çalışan, çalışma kurullarıyla sadece kurul üyelerinin azmine bağlı kalarak projeler üreten ve giderek içe doğru çöken bir görünüm vermeye devam edecek. Suya Özlem ekibi (D.Sarıkoç arşivinden) İletişim araçlarının gelişmesi, çeşitlenmesi, davranış alışkanlıklarımız gibi dernekle fiziki alışverişimizi de değiştirdi. Tek iletişim biçiminin yüzyüze olduğu zamanlardan, neredeyse hiç karşılaşmadan iletişim kurabildiğimiz günümüzde, derneğin yapılanmasının gözden geçirilmesi, hiç değilse bu konunun değerlendirilmesi gerekmez mi? Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında 13 A F S A D Kasım - Aralık 2012

16 Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında Söyleşi Aysel Altun - T. Deniz Çakır 14 Türkiye de 1970 li Yıllarda Fotoğraf ve AFSAD ın Kuruluşu 1970 li yılların getirdiği örgütlenme ruhu fotoğraf sanatında da görülmüş, İFSAK ın başlattığı dernekleşme hareketi, çeşitli oluşumlara cesaret vermiştir. Bu dönemde fotoğraf dergileri de çıkarılmış, ekonomik sıkıntılara rağmen, bilgilendirme amacı taşımışlardır. Ancak bu dergi ve dernekler arasında fotoğrafik ve ideolojik farklılıklar nedeniyle görüş ayrılıkları da ortaya çıkmıştır. Kitlesel hareketler ve dönemin siyasi yapısı fotoğrafı da etkileyerek, kitle fotoğrafı, sosyalist fotoğraf, burjuva fotoğrafı, sümüklü çocuk fotoğrafı tanımlamaları kullanılmaya başlanmıştır lerde fotoğraf ile ilgili dernekler kurulmuş, bu sayede amatör fotoğraf severlerin sayısı da artmıştır (Ertan, 2005). Dernekleşmenin bu yıllardaki Türk fotoğrafına ikinci yansıması ise, fotoğrafta tarz farklılıklarının oluşmasıdır. Nasıl ki toplumda sınıfsal ayrılıklar belirginleştiyse, fotoğrafta da iki farklı yaklaşım ortaya çıkmıştır. Bunlardan ilki; fotoğrafı bir sanat olarak gören ve biçimin içerikten önemli olduğunu savunan görüş, ikincisi de; fotoğrafı işçi sınıfının ve ülkenin kurtuluşu için bir araç olarak tanımlayan görüştür. Fotoğraf sanatçısı Şahin Kaygun, ikinci görüşü taşıyan dönemin toplumcu belgeci anlayışına sahip fotoğrafçıları toplumdan uzak toplumcular diye eleştirerek, sözde toplumcu olan bu kişiler son günlerde gitgide artan bir gürültü ile birbirlerini bile dinlemeden, yalnızca konuşur olmuşlardır. En büyük kendileridir. En doğruyu kendileri yapmaktadır ve sanki kendilerinden başka hiç kimse bu konularla ilgilenmemektedir (Kaygun, 1978: 47-48) yorumunu yapmıştır. Temel felsefeden yoksun herkesin toplumcu olduğunu ifade eden Kaygun, bu yaklaşıma karşı çıkan herkese antidevrimci, antitoplumcu ve burjuva sanatçısı dendiğini vurgulamıştır. Kaygun u destekleyen yazısıyla Hasan Kurbanoğlu, toplumcular tarafında çekilen fotoğrafların gerçeği yansıtmadığını vurgulamış, teknik açıdan yetersiz olduklarını belirterek şu yorumu yapmıştır: Burnundan sümükler akan, yüzüne sinekler konmuş çocukları fotoğraflamak Anadolu nun geri kalmışlığını belirlemez. Çünkü Anadolu da tertemiz, nur topu gibi çocuklar da vardır. Bu da gelişmişliğini belirlemez. Mesaj yanlıştır. Ama devrimci nitelik taşıdığı öne sürülen her sergi böylesi fotoğraflarla doludur. Demek ki, Türk fotoğrafı henüz anlatımcı yapıya ulaşamamış tır. Bu anlayıştaki fotoğraf sanatçılarının önce kendilerini eğitmeleri gerekir. Fotoğrafta eğitim sorunu burada başlıyor. Önce bu sorun, elbirliğiyle ilerici bir doğrultuda çözümlenmelidir (Kurbanoğlu, 1977: 4) Bu iki grup arasındaki anlaşmazlıklara karşı Onat Gülbin Özdamar Akarçay Kutlar, ülkenin içinde bulunduğu politik sürecin önemli boyutlara geldiğini ve sanatçıların da politik tercihlerini yapmak zorunda kaldıklarını belirtmiştir. Hem biçim hem de içerik olarak fotoğrafın yeterli olması gerektiğini vurgulayan Kutlar, iki grubun da kimi eksikliklerini şöyle yorumlamıştır: Eğer insan bir silahı kullanıyorsa, o silahı iyi kullanmasını öğrenmelidir... Eğer içimizdeki bazı fotoğrafçılar çok iyi fotoğraf çektiklerini iddia ediyorlarsa ve o silahı iyi kullanamıyorlarsa o zaman sadece silah kullanmaktan başka ayrıcalıkları olamaz. Ya da fotoğrafların konularından ötürü de bir ayrıcalıkları olmaz. En devrimci, en çarpıcı konuyu da kötü bir biçimle, kötü bir teknikle sunuyorlarsa o da büyük bir yanlışlık olur (Kutlar, 1978:51). Bu dönemde sosyalist fotoğraf kavramı da ortaya atılmış, hatta tanımlanmıştır. Bu tanım sosyalist gerçekçilik üzerinden yapılmıştır. Bu kavramı tanımlayanlardan biri de İrfan Demirkol dur. 20 Ağustos 1977 tarihli Cumhuriyet Gazetesi nde yayınlanan fotoğraf konulu söyleşide Ara Güler in Türkiye deki fotoğraf çabaları son yıllar içinde politik elbiseler giyerek, devrinin dinamizminden istifade eden görüşlerle sunulmaya çalışmaktadır açıklamasının ardından Demirkol, Vatan Gazetesindeki yazısında sosyalist fotoğrafı vurgulayarak, Güler e tepkisini ortaya koymuştur. Demirkol, burjuva sanatçısı tarafından çekilen fotoğrafta burjuva sanat anlayışının belirgin olduğunu, sosyalist sanatçı tarafından çekilen fotoğrafın da sosyalist gerçekçilik anlayışıyla çekildiğini belirtmiştir. Sosyalist gerçekçi ve toplumsal belgeci anlayışa paralel olarak 1970 lerin ortalarında başlayan Türk fotoğrafında yeni eğilimler, fotoğrafın tekniğine ve içeriğine farklı bakış açıları getirmiştir. Bu denemeleri ilk olarak gerçekleştiren Kamil Şükûn dur. Şükûn ve Rebii Yetiş in 1973 de Sinematek Salonu nda nü fotoğraf tan oluşan sergileri, fotoğraf yalnızca toplumsal olayları belgelemekte kullanılmalı gerekçesiyle bazı grupların tepkisiyle karşılaşmıştır. Aynı dönemde, Şükûn un işkenceyi protesto etmek amacıyla gerçek objeleri de kullanarak düzenlediği fotoğraflar ile Ara Güler in belgesel fotoğrafları, Ara Güler Kamil Şükûn a Merhaba Diyor adlı sergide buluşmuştur (Özendes, 1999: 29). Deney yoluyla problemlerin çözümünü sağlayıp,dil zenginliğine ulaşmaya çalışan bir grup ise deneysel fotoğrafa yönelmiş ve bunun öncüsü Ahmet Öner Gezgin olmuştur. Gezgin, anı fotoğraflamak yerine kendi kişisel gerçekliğini yaratmaya çalışmıştır (Özendes, 1999: 30). Deneysel fotoğrafın amacını

17 fotoğrafın tüm estetik ve teknik olanaklarını kullanarak sanatsal mesaja ulaşmak olarak tanımlayan Gezgin, ana unsurlarını teknik/yapım, estetik/öz/biçim, betimleme/içerik ve pragmatik/bildirişim olarak açıklamıştır (Gezgin, 1985: 379). Şahin Kaygun ise hazırladığı foto-grafik çalışmalar ile fotoğrafa soyut bir anlam yüklemiştir li yılların Türk fotoğrafına damgasını vuran etkinliklerden biri de Kuşaklar sergisidir. Birincisine 26, ikincisine 34, üçüncüsüne ise 51 fotoğrafçının katıldığı Kuşaklar sergisi, gelenekselleşerek 80 lerde de devam etmiştir. Sanatsal gelişmelerin yanında, 1970 lerde yaşanan ekonomik bunalım, fotoğrafı da etkilemiştir. Filmler, banyo malzemeleri ve teknik ekipmanların yurt dışından sağlanması ya da pahalı olması nedeniyle orta ya çıkan teknik yetersizlikler fotoğrafın sanatsal ve toplumsal gelişimini yavaşlatmıştır. Dönemin Fotoğraf Dernekleri ve Dergiler 1970 li yıllar ideolojik görüş ayrılıklarının yanısıra bazı ilklerin de yaşandığı yıllar olarak tarihe geçmiştir. Fotoğrafçılık bağımsız bir meslek dalı olarak reklâm sektöründe yerini almış, uzun soluklu bir fotoğraf dergisi çıkarılmıştır. Bu dönemde 24 Aralık 1959 yılında Erenköy Amatör Foto Kulübü adı ile Nurettin Erkılıç ın önderliğinde kurulan İFSAK, ilk dernek olma özelliğini korumaktadır lerde geliştirdiği etkinlikler, temel fotoğraf seminerleri, yarışmalar ve diğer dernekler ile ortaklaşa yaptığı projeler ile Türkiye nin önemli sanat kuruluşlarından biri olan İFSAK, dönemin ünlü fotoğrafçılarını yetiştirmiş, Türk fotoğraf tarzının olu şumunda önemli katkılarda bulunmuş ve bulunmaya devam etmektedir de düzenlenen Ulusal Sanat Fotoğrafı yarışması atılan ilk adımdır. Sokaklar ve Yollar, 1975 de Yaşamda Kadın ve 1976 da Çocuk ve Oyun gibi yarışmalar düzenlemiş, sonraki yıllarda katılımı arttırmak için konu sınırlamasını kaldırmıştır (Özendes, 1999: 34) yılında ise Türkiye de ilk kez uluslararası bir fotoğraf yarışması düzenlemiştir. Sözümüz GAP Üstüne, (B. Cerrahoğlu arşivinden) yayınlarla bizlere ulaştırıyor yorumunu yapmıştır (Yeni Fotoğraf Dergisi, 1978: 46) li yılları diğer dönemlerden ayıran en önemli özellik, fotoğrafın, bağımsız bir meslek dalı olarak, basından sonra reklâm sektörüne de hizmet götüren tanıtım fotoğrafçılığı alanının ortaya çıkmasıdır. Bu bağlamda FOTOS, tanıtım fotoğrafçıları arasındaki dayanışmayı sağlamak amacıyla, 1978 yılında bir araya gelmiş profesyonel fotoğrafçılar topluluğudur. Profesyonel fotoğrafçıların sorunlarına çözümler getirmek, çalışma fiyatlarını saptamak, iş yerleri ile yapılacak anlaşmalarda bir fiyat belirlemek, telif haklarını gündeme getirmek amacıyla kurulmuştur. Bir süre FOTOS un başkanlığını Şahin Kaygun yürütmüş, 23 Haziran 1979 da yapılan ilk Genel Kurul da Yavuz Evcim Başkanlığa; Ersin Alok, Güler Ertan, İbrahim Zaman, Halim Kulaksız yönetim kurulu üyeliğine seçilmiştir (Yeni Fotoğraf Dergisi, 1978: 47). FOTOS grubu 1977 yılında yayınladığı bildiride, fotoğraf olanaklarının insan mutluluğu, yarını ve sorunları için kullanılması gerektiğini savunarak, ileriye dönük adımlar atılmışken fotoğrafın, devrimci fotoğraf adı altında yozlaştığına, dinamizminin azaldığına ve içinden çıkılmaz bir kaosa sürüklendiğine değinmiştir. AFSAD ın Kuruluşu ve Amaçları Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında 15 Ekim 1976 yılında yayın hayatına başlayan Yeni Fotoğraf Dergisi, o döneme kadar uzun ömürlü olan tek dergidir. Ondan önce fotoğraf dergileri yayımlanmış ancak en uzun ömürlüsü 6 sayı çıkabilmiştir. Fotoğraf yıllıkları yayınlayan Yeni Fotoğraf Dergisi, bu yıllıkları Gültekin Çizgen in koleksiyonundan hazırlamıştır. Özellikle 1978 yıllığı, dönemin usta fotoğrafçılarının fotoğraflarından oluşmasının yanısıra, Türk fotoğrafını kapsayan ve derlenen ilk yayındır. Yıllıkların, Yeni Fotoğraf Dergisi nde yayınlanmasından sonra, Haldun Taner, Yeni Fotoğraf Dergisi, fotoğraf alanında bilinçli ve heyecanlı uyanışın odağı oldu derken, Abdi İpekçi, tüm olanaksızlıklara karşın sonsuz bir özveri ve yılmayan bir çabayla fotoğrafı ve onun büyük ustalarını her bakımdan övgüye değer Ankara Sinematek Derneği nin 24 Şubat 1977 de Çağdaş Sahne Kültür Merkezi nde düzenlediği Fotoğraf Sanatının Sorunları konulu toplantı, Ankara Fotoğraf Sanatçıları Derneği nin (AFSAD) kuruluş düşüncesini doğuran bir etken olmuştur. Çankaya Halkevi ve Çağdaş Sahne gruplarının bir araya gelerek oluşturdukları bu oluşumun ortak niyeti, fotoğrafı toplumsal değişime ve dönüşüme katkı sağlayacak bir araç haline getirmektir (Yurdalan, 2005). Çankaya Halkevi sadece fotoğraf seminerleri ve kursları veren bir örgüt değil, aynı zamanda fotoğrafı bir takım toplumsal niyetler üstünden araç olarak (Yurdalan, 2005) kullanan bir örgüttür. Çağdaş Sahne deki grup da benzer çabalarla fotoğraf çeken kişilerden oluşmaktadır. Kurucu üye Özcan Yurdalan, AFSAD ın A F S A D Kasım - Aralık 2012

18 Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında 16 kuruluş süreci ile ilgili şunları söylemektedir: O dönem Çağdaş Sahne de fotoğraf atölyeleri, Çankaya Halkevi nde ise uzun süre devam eden fotoğraf seminerleri vardı. Merter Oral ve ben, Çankaya Halkevinde çalışıyorduk. Çağdaş sahnede Sinan Çetin, Ömer Lütfü Eltan, Cüneyt Ayral, Celal Ertem, Ercan Öztürk çalışıyordu. Bu iki yapı birleşti ve bir fotoğraf derneği kurmaya ihtiyaç olduğunu tespit ederek çalışmaya başladık. Dönem itibariyle Çankaya Halkevinin yaptığı fotoğraf çalışmaları da sadece kurslarla sınırlı değildi. Fotoğrafı, hakikaten bir amaç olarak değil de, bir takım toplumsal niyetler üstünden araç olarak kullanıyorduk. Sinematek te de benzer niyetler taşıyan insanlar vardı. Oradaki seminerlere katılan fotoğrafçılar da bu yapıyı güçlendirdiler. Ve bir kesişmeyle beraber bir araya gelindi ve dernek kurulma çalışmasına başlandı (Yurdalan, 2005). AFSAD, Sinan Çetin (Köy-Koop Sanat Film Merkezi), Alpaslan Aydın, Celal Ertem, Merter Oral, Özcan Yurdalan, Ercan Öztürk, Bülent Demirel, Cüneyt Aral ve Ömer Lütfü Eltan (İlerici Gençlik Derneği Foto Film Kolu) tarafından Nisan 1977 de kurulmuştu. İlk kuruluş kongresine siyasi parti başkanları da katılmıştı. Yurdalan, Mehmet Ali Aybar ın kongrede bir konuşma yaptığını CHP den ve diğer sol partilerden tebrik mesajı geldiğini ifade ederek, kongrenin basında yer alan grup üyeleri nedeniyle ses getirdiğini belirtmiştir (Yurdalan, 2005). Genel Kurulda bir konuşma yapan Sinan Çetin AFSAD fikrinin ortaya çıkışını ve amaçlarını şöyle açıklamıştır: AFSAD, Ankara Çağdaş Sahne Kültür Merkezi içerisinde Sinematek tarafından düzenlenen sinema ve fotoğraf derslerinin bir ürünü olmuştur. Bu derslerin duyurusu için Çağdaş Sahne panosuna astığım afiş, Sinematek odasının hiç beklemediğim kadar fotoğraf meraklısıyla dolup taşmasına neden oldu. Bu fotoğraf sanatçısı arkadaşlar her şeyden önce ülkesini seven, onun sorunlarını dile getirmeyi amaçlayanlardı. Öylesine bir potansiyeli kanalize etmek düşüyordu bize ve bu birikimi bir dernek çatısı altında toplamaya karar verdik. Ancak bu toplamayı sağlarken bazı doğrularla yola çıkmamız gerekiyordu. Belirli prensipleri uzun vadeli bir politikayla uygulamak zorunluluğu ortada idi. Yani tutarlı olmalıydı AFSAD, ya da başka bir deyimle söylediğini yapmalıydı. AFSAD söylediğini yaptı, en azından tüm gücüyle yapmaya çalıştı. Şimdiye dek yaptıklarını dört aylık kısa bir süre içinde iki sergi, üç dia gösterisi, söyleşi ve eğitim çalışmalarıyla gösterdi. Arkadaşlar, bugün ülkemizde fotoğraf alanında uğraş veren çeşitli kişi ve kuruluşlar bulunmaktadır. Bu kişi ve kuruluşlarla ortak yanlarımız kuşkusuz vardır ve bizler bu ortak çıkarlar adına birlikte mücadele etmekten onur duyacağız. Ancak bizler fotoğraf sanatını, Türkiye deki uygulanış biçimine farklı bir soluk getirmek amacındayız (Çetin, 1977: 4) Çağdaş Sahne Kültür Merkezi nde çalışmalarına devam eden AFSAD, cumartesi toplu fotoğraf çekimleri, Pazar günleri seminerler ve söyleşilerle etkinliklerine başlamıştır. AFSAD ın etkinlikler sonucunda oluşan ilk sergisi 22 Haziran 1977 de 18 üyenin 50 yi aşkın fotoğrafı ile Çağdaş Sahne Kültür Merkezi nde açılmıştır. Bu çalışmalar aynı zamanda, Antalya Uluslararası Sanat ve Kültür Festivali kapsamında da sergilenmiştir. Kemal Cengizkan, AFSAD ın ilk yıllarını şöyle anlatmaktadır: O zamanlar derneğe üye olmak için fotoğraf getirmek gerekmiyordu. İsteyen herkes 75 lira verip üye olabiliyordu. İlk etkinlikler, üyelerle eğitim toplantıları ve toplu çekim gezileriydi. Üye toplantılarında çoğunlukla kimin için fotoğraf?, neyin fotoğrafı gibi konular işlenmekteydi AFSAD ın dışa açık ilk sergisi Antalya şenliğindeki karma fotoğraf sergisiyle oldu. Düzeyin düşüklüğüne karşın, gerek kuruluşun getirdiği hareketi gerekse fotoğraf üzerine edilen iddialı sözler, bir de basınla ilişkiyi sağlayan Cüneyt in başarılı çalışmaları nedeniyle basında epey yer alışmıştı sergi. Ama herhalde en doğru değerlendirmeyi, fotoğrafı bir silah olarak düşünmek iyi de, önce doğru dürüst fotoğraf üretmek gerek demeye getirerek Zeynep Oral yapmıştı (Cengizkan, 1987: 31). Solun farklı fraksiyonlarını benimseyen fotoğrafçılardan oluşan AFSAD da, bir grup üyenin Maden-İş in MESS e karşı yürüttüğü grevi fotoğraflayıp Çağdaş Sahne de sergilemesi tartışmalara neden olmuştur. Özcan Yurdalan, Kemal Cengizkan, Ercan Öztürk ve Alpaslan Aydın ın içinde bulunduğu grup, işçi sınıfı mücadelesini desteklediklerini belirtmişlerdir. AFSAD ın Çağdaş Sahne den ayrılmak zorunda kalışını ve soliçi fraksiyon farklılıklarından ileri gelen gerginliği Yurdalan şöyle açıklamıştır. AFSAD ta bulunanlar politik insanlardı. Cüneyt Ayral gibi, bizim gibi net politik söyleme ve duruşa sahip olmayan arkadaşlarımız da vardı. Aslında burada önemli olan sorun; solun farklı fraksiyonları içinde yer alan insanların bir araya gelmesiydi. Grev sergisini açtıktan sonra çok ciddi bir çalkantı başladı AFSAD da. Çünkü biz işçi sınıfı mücadelesini ve Maden-iş in MESS e karşı yürüttüğü grevi önemsiyorduk. İstanbul a gelip çok yoğun çalışmıştık. Ben, Kemal Cengizkan, Ercan Öztürk, Alpaslan Aydın dört kişi çalışmıştık ve önce çağdaş sahnede açtık sergiyi. AFSAD içindeki diğer arkadaşlarımız, Sinan Çetin in başını çektiği arkadaşlarımız bir gece sergiyi kapadılar, topladılar. Çağdaş Sahne den toparladılar. Ondan sonra kıyamet koptu zaten, çünkü çok önemli bir tepki gösterildi buna. O arkadaşların sergiyi toplamasının nedeni de onların bulundukları ideolojik vizyon içinde, bu grevin yanlış, kötü, olumsuz bir grev oluşu ve dolayısıyla bizim açtığımız serginin de aynı bağlamda oluşuydu (Yurdalan, 2005). AFSAD, bu bölünmenin ardından Çağdaş Sahne den ayrılarak, Evrensel Kitabevi nin bodrum katına taşınmış, faaliyetlerini burada sürdürmeye devam etmiştir. Bu süreci Cengizkan şöyle anlatmaktadır: Fikret Otyam la görüştük, bize yer lazım dedik. Ne yapalım dedik. Serpil Bozer vardı Evrensel Gazetesinde. Onunla Otyam konuştu ve uzlaşma sağlandı. Serpil Hanım bize onların kullanmadığı bir büronun kulla-

19 nım hakkını verdi. Otyam da yönetimde idi (Cengizkan, 2005). Yönetimin istifa etmesi üzerine yapılan, AFSAD Olağanüstü Genel Kurul unda ise Başkanlığa Fikret Otyam, Başkan Yardımcılığı na Alpaslan Aydın, yazmanlığa Özcan Yurdalan, saymanlığa Kemal Cengizkan seçilmiştir. Fikret Otyam bir süre başkanlık yaptıktan sonra derneğin başkanlığını Kemal Cengizkan a devretmiştir. AFSAD üyeleri Merter Oral, Kemal Cengizkan, Sevim İpekçi, Özcan Yurdalan ın Selam Yaratana adlı sergileri 16 Ekim 1978 de Kızılay daki sergi çadırında açıldıktan sonra Ankara Belediyesi nin hazırladığı otobüs ile sanayi bölgesini gezmiştir. Bulutlar Adam Öldürmesin sergisi de Dünya Barış Günü kutlamaları çerçevesinde İstanbul Belediye Sarayı nda ve Çamlıtepe gecekondu mahallesinde açılmıştır. 17 Mart 1979 da Doğa konulu, 16 Nisan 1979 da ise Çocuk konulu sergiler düzenleyerek AFSAD fotoğraf alanında sesini duyurmayı sürdürmüştür. Almanya da Kadın ve Türkiye de Kadın başlıklı sergiler Alman Kültür Merkezi ile ortaklaşa düzenlenmiştir. Türkiye nin ilk fotoğraf sempozyumunu düzenleyen AFSAD sayesinde fotoğraf sanatının işlevi tartışılmış ve dönemin farklı alanlarından birçok fotoğrafçı bir araya gelmiştir. Bu sempozyumdaki bildiriler bir kitapçıkta toplanmıştır. Üyelerin çocuk konulu fotoğrafları Güven Park ta bir çadırın içinde sergilenmiştir. Temel fotoğraf eğitimlerinin yanısıra, Nazım Hikmet i anmak için dia gösterilerini içeren bir toplantı organize edilmiştir. Fotograf Dergisi nin Oluşumu AFSAD gerek fotoğraf ile ilgili haberleri ve çalışmaları duyurmak, gerekse fotoğraf ve sınıf bilincini aşılamak için Fotograf adlı dergi çıkarmış ancak, ekonomik zorluklar nedeniyle dergi kalitesiz kâğıt ve mürekkep ile basılmıştır. O dönemlerde Yeni Fotoğraf Dergisi hem renkli basılması hem de reklâm alması ile eleştirilmiştir. Fotograf Dergisi ise iki sayfa A3 ün katlanmış halinden oluşmuştur. İlk sayısından itibaren derginin sahibi Kemal Cengizkan, Yazı İşleri Müdürü de Özcan Yurdalan olarak belirtilmiş ancak bazı dernek üyeleri de derginin çıkmasında ve içeriğinde önemli rol oynamışlardır. Dergi siyah beyaz çıkarılmış ve kontrast baskı tercih edilmiştir. Dergide yarışma haberleri, sergi haberleri, fotoğrafçılar ve bazı birliklerin tanıtımları, güncel yazılar, teknik incelemelere yer verilmiştir. Okuyucuya kimi zaman Hey Dost, kimi zaman da amatör denilerek seslenilmiştir. Dergi, o dönemde 5000 adet basmış ve büyük illere dağıtılmıştır. Özellikle sol fotoğraf çevresinin rağbet ettiği dergi, işçi haklarından, 1 Mayıs övgülerine ve cinayet haberlerine kadar önemli görülen konulara yer vermiştir. Ancak o dönemde yaşanan ekonomik bunalım, baskı ve fotoğraf malzemelerinin dışa bağımlı olması nedeniyle Kasım 1979 da kapanmak zorunda kalmıştır. AFSAD ın Siyasi Vizyonu 1970 li yılların siyasi atmosferi, çatışmalar ve kamplaşmalar düşünülecek olduğunda AFSAD ın, işçi sınıfının kurtuluşu hakkındaki yazıları, 1 Mayıs vurguları ve slogan kokan sergi başlıkları ile sol ideolojiyi benimsediği görülmektedir. Dergide de sosyalizmi öven, faşizmi kınayan ifadelere rastlanılmaktadır: Fotograf Dergisi nin 12/13. sayısında yer alan 2. Genel Kurulu nda AFSAD tarafından, günümüzde yaşamın dayattığı gerçek ve anlaşılan o ki düzen ve faşizm, başta işçi sınıfı olmak üzere tüm demokratların, aydınların, sanatçıların temel sorunudur (Yurdalan, 1979) açıklaması yapılmıştır. 1 MAYIS GELECEĞİMİZ ONURUMUZ SAVAŞIMIZ BAYRAĞIMIZ başlıklı yazıda ise 1 Mayıs ın tarihi anlatılmış ve O gün bugündür her 1 Mayıs sabahı tüm ülkelerde işçi sınıfı alanları doldurur. İstemlerini haykırır. Geleneğini korur, onurunu savunur, savaşı, bayrağını dalgalandırır cümlelerine yer verilmiştir. 1 Mayıs mitinginde çekilmiş fotoğraflar, Yaşatacak Seni Tunç Bileğimiz adlı başlıkla yayımlanmıştır. Dergilerde miting, grev, TİP li gençlerin öldürülmesi gibi haberler de bulunmaktadır. Örneğin, AFSAD üyelerinin, Mersin Soda İşçilerinin Ankara ya yürüyüşünü konu alan belgesel çalışmasına yer verilmiş, fotoğrafların yanındaki metinde, şimdi tüm demokrasi güçleri soda işçilerinin yanında, dayanışmada kararlı. Soda işçilerinin hakları er ya da geç alınacak, soda grevi başarıya ulaşacak ifadesi yer almıştır. Dergideki yazıların da ortaya koyduğu gibi Cengizkan, AFSAD ın siyasi çizgisini, sol merkezli, emekten, Türkiye deki değişimden yana bir çizgi olarak tanımlamakta ve sendikalarla bağlantı kurmaya ve sürdürmeye çalışan, bütün yazar örgütleri, mesleki örgütlerle bağlantılı, tüm ilerici örgütlerle, derneklerle, kuruluşlarla bağlantılı bir çizgideydik (Cengizkan, 2005) açıklamasını yapmaktadır. Özcan Yurdalan ise AFSAD ı solun genel yelpazesi içinde konumlandırırken, diğer kuruluşlarla da ilişkilerinden şöyle bahsetmektedir: Bizim FOTOS ve Yeni Fotoğraf la ilişkimiz vardı. Mesela yanlış hatırlamıyorsam FOTOS tan insanlar çağırmıştık bir açık oturuma ve sempozyuma davet ettik. Dolayısıyla biraz daha örgüt bilinci ile davranıyorduk. Çok fazla suistimal eden bir duruş içinde değildik. Otyam bizimle aynı hattı paylaşmıyor olsa bile dernek başkanlığı yapmıştır. Çok homojen değildik dernek yönetimi içinde. Farklı siyasi duruşlardan ve aynı zamanda bizden daha az siyasi olan insanlar da vardı. O zamanın ortalama söylemi bugünün son derece radikal sol söylemi. Özellikle fotoğraf camiasının bugünkü durumundan bakılınca bir hayli keskin bir sol söylem. Çünkü bugün artık iyice düşünce, fikir, ideoloji bu ortamın içinden soyutlanmış durumda (Yurdalan, 2005). AFSAD yönetiminde ve dergi kadrosunda yer alan Cengizkan ve Yurdalan ın da belirttiği gibi AFSAD ın siyasi çizgisi sol ideoloji merkezlidir. Ancak AFSAD grubu, propagandacı örgütlerin sergilediği radikal sol Dosya Konusu AFSAD 35 Yaşında 17 A F S A D Kasım - Aralık 2012

20 Dosya Konusu Fotoğraf AFSAD 35 ve Yaşında Estetik 18 içinde yer almadıklarını ifade etmiş, işçi sınıfı mücadelesini destekleyen geleneksel sol anlayışını ortaya koymaya çalıştıklarını belirtmişlerdir li yılların siyasi kutuplaşmaları ve ideolojik ayrılıkları içinde sol kimliği ile toplumsal değişim ve dönüşümü yaratmak için, toplumsal belgeci anlayış ile fotoğraf çektiklerini vurgulamışlardır. AFSAD ın Fotoğraf Anlayışı Sanatsal yaratımın toplumsal gerçek ve sorunlardan ayrı düşünülemeyeceğini bildiren AFSAD, gerçekçi fotoğraf sanatçılarının toplumsal yaşantıyı ve çelişkiyi fotoğraflarında yansıtması gerektiğini savunmuştur (Fotograf Dergisi, 1979). Merter Oral ise; belgesel fotoğrafın konusunu yaşamsal gerçeklikten aldığını ve özünde insanı belgelemesi açısından önemli bir fotoğraf dalı olduğunu belirtmiştir (Fotograf Dergisi, 1979). Fotoğraf sanatçısının da içinde bulunduğu ortamdan etkileneceğini vurgulayan ve dergide yer alan, fotoğraf bakaçtan bakan gözün ve beynin, gördüğünü özümsemesi ve yorumlaması ile çekilir. Yani sadece fotoğraf makinesinin işi değil, ardındaki beynin de işidir. İş böyle olunca objektifin çevrildiği konu büyük önem kazanıyor (Fotograf Dergisi, 1979) açıklamasından, fotoğrafta biçimin ikincil önem taşıdığı anlaşılmaktadır. Kendilerini toplumsal belgeci olarak tanımlayan dergide, kendi görüş ve tarzlarına yakın olan Photo League gibi derneklerin yanısıra, Dorothea Lange, Jacop Riis, Lewis Hine gibi toplumsal belgeci fotoğrafçılar da tanıtılarak, fotoğrafın var olan sorunlara çözümler üretme amacında olması gerektiği ifade edilmiştir. Diğer fotoğraf derneklerindeki fotoğraf anlayışından farklı olarak, fotoğrafa işlev yükleyen ve toplumsal sorunları dert edinen bir topluluk olması itibariyle AFSAD, 1977 yılında kurulduğunda, öncelikle kimin için ve neden fotoğraf çekileceğinin belirlenmesi gerektiğini savunmuş ve Türkiye de Fikret Otyam ın önderliğini yaptığı Toplumsal Belgeci Fotoğraf ı kurumsallaştıran ilk dernek olmuştur. KAYNAKÇA 1. Cengizkan, Kemal. Dünden Bugüne AFSAD, Fotograf Dergisi, Mayıs Çetin, Sinan. AFSAD Genel Kurulu Tamamlandı, Vatan Gazetesi, 27 Eylül Ertan, Güler. Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Yıllara, Dönemlere Ayırarak Fotoğrafçılar, Fotoğraflar, Akımlar, Olaylar ve Gelişmeler, tr/issue-4/guler3.html 4. Gezgin, Ahmet. Deneysel Fotografiye Kuramsal Bir Yaklaşım, Türkiye de Sanatın Bugünü ve Yarını, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, Kaygun, Şahin. Fotoğrafın Toplumsal İşlevi, AFSAD Dergisi, Nisan Kurbanoğlu, Hasan. Sorumluluk, Vatan Gazetesi, 25 Ekim Kutlar, Onat. Tartışma, AFSAD Dergisi, Nisan Oral, Merter. Belgesel Fotoğraf, Fotoğraf Dergisi, Nisan 1979, Sayı:6. 9. Özendes, Engin. Türkiye de Fotoğraf, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, Yurdalan, Özcan. AFSAD 2. Genel Kurul ve İki görev, Fotograf Dergisi, 1979, Sayı: Türk Fotoğraf Yıllığı İçin Ne dediler? Yeni Fotoğraf Dergisi, Temmuz/Ağustos Özcan Yurdalan ile 9 Ekim 2005 de yapılan görüşme. 13. Kemal Cengizkan ile 9 Ekim 2005 de yapılan görüşme. (E. Büyükyazıcı arşivinden)