UYGARLIKLAR TARİHİ-I NİLGÜN YAMAN. Hindukuş Dağları. Bölünme İskender in Yolu. Deniz Yolu. Persepolis. Susa. İskender in adına kurulan kentler.

Transkript

1 ETKİNLİK 3 MİTLERİN İZİNDEKİ BÜYÜK İSKENDER Kaynak 1: Büyük İskender in Asya Seferi Hindukuş Dağları İndus Nehri UYGARLIKLAR TARİHİ-I NİLGÜN YAMAN MAKEDONYA Kafkasya Babil Susa Sur Şam Persepolis Kudüs Bölünme İskender in Yolu Gazze MISIR Deniz Yolu İskender in adına kurulan kentler Belirleyici savaşlar 244 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:07

2 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 245 H E L E N Halikarnas Milet Efes İzmir U Y Karya Sardes Lidya Pergamon Truva G A Pisidya Kelainai R L I Ğ I Pamfilya Perge Likya Pessinus Frigya Gordion Bitinya Tarsus iky Kil a İssos Antakya Kayseri Kapadokya Amasya Sinop Kay n a k 2 : Büyük İskender in Asya Seferi sırasında Anadolu :04:09

3 YÖNERGE Kaynak 1 Büyük İskender in Asya Seferini göstermektedir. Ancak çizer, İmparator un Anadolu da izlediği yolu göstermeyi unutmuştur. İskender yolculuğuna kırmızı yıldız (*) ile işaretlenen Makedonya dan başlamıştır. Sizden beklenen İskender in geçtiği Boğaz ve Anadolu da fethettiği kentleri bularak yolu tamamlamanızdır. Size dağıtılan 7 kartın her biri İskender in Anadolu da fethettiği kentler hakkında ipucu sunmaktadır. Kartların numaraları fethedilen kentlerin sırasını göstermektedir. A) Kartlar yardımıyla fethedilen kentleri bularak Kaynak 2 üzerinde işaretleyip çizimi tamamlayın. B) Kaynakları inceleyin. Antik Yunan Tanrılarının, Hıristiyan ya da İslam inanışındaki Tanrı dan farklarını saptayarak yazılı rapor oluşturun. UYGARLIKLAR TARİHİ-I NİLGÜN YAMAN 246 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:09

4 Kaynak 3: 1. Poseidon un Boğazı Efsaneye göre Denizlerin Tanrısı Poseidon, Boğazı, karaların arasına girerek ve toprakları ikiye bölerek açmıştı. Tesalya kralının Phriksos isminde bir oğlu ve Helle adında bir kızı vardır. Kral ikinci kez evlenmiştir, kocasının çocuklarından nefret eden üvey anne, Phriksos ile Helle yi öldürmek ister. Kahinlere rüşvet vererek sürmekte olan kıtlığı sonlandırmanın kral çocuklarının kurban edilmesi ile mümkün olacağını söyletir. İki kardeş öz annelerinin armağanı olan altın postlu uçan bir koçun sırtına binerek kurtulurlar. Ama yolculuk sırasında Helle denize düşerek boğulur (Helle nin düştüğü yer, Poseidon ın açtığı boğazdır. Yunanlılar bugün bile boğaza Hellespontos ya da Helle Denizi derler). Phriksos ise Karadeniz in doğu ucundaki Kolkhis e (bugünkü Gürcistan) ulaşır, koçu tanrıların kralı Zeus a kurban eder. Bir başka efsane de Hero ile Leandros un öyküsüdür. Bir zamanlar Boğaz ın Anadolu kıyısında, Abydos; Trakya tarafında Sestos adında iki kent vardır. Sestos ta güzellik tanrıçası Aphrodite adına şenlikler düzenlenir. Abydos prensi Leandros, törenlerin birinde Sestos lu Hero ya aşık olur. Ancak Hero, rahibe olduğu için evlenmeleri yasaktır. Leandros her gece Marmara nın bembeyaz köpükleri üzerine binerek karşı kıyıya, sevgilisini görmeye gider. Hero ise kuleye çıkarak, elinde tuttuğu meşaleyle, denizde yüzmekte olduğu sevgilisine yol gösterir. Bir gece denizde patlayan fırtına meşalesini söndürür. Leandros da yönünü şaşırarak akıntıya doğru yüzmeye başlar, sonunda dalgalara yenik düşerek boğulur. Sabah Sestos kıyılarına vuran cesedi gören Hero kendini kuleden atarak canına kıyar. MÖ 334 yılı ilkbaharında İskender, öncü kuvvetlerin Boğaz ın Anadolu kıyısında kurmuş oldukları köprübaşı sayesinde kayıp vermeksizin Anadolu ya ayak bastı. Pers donanması onu durdurmak için girişimde bulunmadı. ( erişim tarihi ) 2. Tahta Atla sonlanan Kent: Kral Peleus ile Thetis evlenirken düğüne neredeyse bütün tanrı ve tanrıçalar çağırılır. Yalnızca kavga tanrıçası Eris unutulur. Eris bu durumun öcünü almak için çıkagelir, üstünde En güzeline yazılı altın bir elmayı tanrıçaların arasına atar. Kimin daha güzel olduğu konusunda çıkan kavgayı sonlandırmak isteyen Zeus, yargıyı Paris in vermesini buyurur. Tanrıçalar, Paris i İda Dağı nda sürülerini otlatırken bulurlar. Geliş nedenlerini açıkladıktan sonra en güzel seçildiği takdirde Hera Asya Krallığı nı; Athena akıl ve başarıyı; Aphreodite dünyanın en güzel kadını olan Helena nın aşkını teklif eder. Paris altın elmayı Aphreodite e verir. Seçilmeyen tanrıçalar intikam alacaklarına yemin ederler. Paris, Sparta ya gider, Aphreodite nin de yardımıyla Helena yı kendi ülkesine kaçırır. Karısının kaçırıldığını anlayan Menelaus, kardeşi Agememnon dan yardım ister. Yüz bin kadar insan ve binden fazla gemiyle Paris in yaşadığı kenti kuşatır, Helena yı geri isterler. On yıl süren savaştan sonra Yunanlılar hileye başvurur, savaşçıların saklandığı tahta atı şehir surlarının dibine bırakarak Tenedos (Bozcaada) adasına çekilirler. Yunanlıların kaçtığını düşünen halk, kentin kapılarını açıp tahta atı içeri alarak eğlenmeye başlar. Akşam olup karanlık basınca savaşçılar saklandıkları yerden çıkarak kenti işgal eder. Büyük İskender kenti ziyaret ettikten ve hayranı olduğu Akhileus un mezarına çelenk bıraktıktan sonra Anadolu topraklarında ilerlemeyi sürdürdü. 334 te Granikos (Bigaçayı) kıyısında mevzi alan Pers kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. H E L E N U Y G A R L I Ğ I 247 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:12

5 Y A M A N N İ L G Ü N T A R İ H İ - I U Y G A R L I K L A R 248 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:17

6 Kent, ilkçağın en önemli merkezlerinden biridir. Ünü, sahip olduğu uygarlık seviyesinin yanı sıra iki dinin merkezi olmasından da kaynaklanır: Anadolu nun ana Tanrıçası Kybele nin ve Hz. İsa nın dini. Hıristiyanlığın ilk yıllarında kurulan 7 kiliseden ilki bu şehirde yer alır. Yapılan kazılarda ortaya çıkartılan çok göğüslü Artemis heykeli Tanrıçanın doğaya hakimiyetini, başındaki üç katlı kule biçimindeki tapınak şehirlerin koruyucusu olduğunu simgeler. MÖ 600 yılına doğru şehirde kurulan Artemis Tapınağı Dünyanın 7 harikasından biridir. Zaman içinde çeşitli nedenlerle birkaç kez yıkıldıysa da her seferinde yeniden onarılır. MÖ 333 te Büyük İskender şehre geldiğinde tapınağın inşası devam ediyordu. İskender onarımı için keseler dolusu altın bağışladı. Bugün gezilen tarihi alan Büyük İskender in generallerinden Lysimakhos tarafından MÖ 300 yıllarında kuruldu. Şehir günümüzde İzmir sınırları içinde yer almaktadır. ( artemis%20%28diana%20%29; erişim tarihi erişim tarihi erişim tarihi ) 3. Balığın işareti ve domuzun yol göstermesiyle kurulan kent Şehrin Amazonlar tarafından kurulduğuna inananlar olsa da, farklı söylenceler de yok değildir: Atina kralı Kodros un cesur ve doğaya tutkun Androklos adında bir oğlu vardır. Anadolu sahillerini ve adaları büyük bir arzu ve merakla seyreder. Bir gün dayanamaz, arkadaşlarını da yanına alarak Ege nin berrak sularına yelken açar. Yemyeşil kıyıları, birbiri ardına sıralı adaları dolaşırlar. Derken tanrıların da yardımıyla, gemileri çok güzel bir koya ulaşır. Burada adacıklar, tepeler ve şirin vadiler vardır. Geride ise geniş düz arazileri sulayarak, kıvrıla kıvrıla akıp koya dökülen bir ırmak (Küçük Menderes). Androklos buraya yerleşmeye karar verir. Ancak inanışa göre, bir yerin kent yapılabilmesi için, tanrılardan izin almak gerekir. Danışılan Delfi nin Kahinleri, şehrin kurulacağı yeri bir balığın işaret edeceğini, domuzun yol göstereceğini söyler. Aradan bir süre geçer. Bir gün tuttukları balıkları kızartıp yemek isterler, tam balıkları pişirirken çalıların arasından bir domuz çıkar balıkları kaparak kaçar. Androklos, atına atlayarak domuzu bir süre takip eder, sonunda yakalayarak öldürür. O an kahinlerin söyledikleri aklına gelir ve kenti, burada kurması gerektiğini anlar. 4. Altın Kent Üzüm, Şarap ve Eğlence Tanrısı Dionysos ve alayı dolaşırlarken yaşlı Silenos yorulur ve bir ağaç gövdesinde uyuya kalır. Bulanlar alay edip aşağılayarak Kral Midas a getirirler. Kral, Silenos u on gün ağırlar ve Dionysos a götürür. Tanrı çok memnun olur ve krala Dile benden ne dilersen! der. Kral Her tuttuğum altın olsun! diye karşılık verir. Akşam olur Midas sofraya oturur. Gerçekten de her tuttuğu altın olmaktadır: ekmeği, yemeği, sevmek için sarıldığı güzel kızı. Kral pişman olur, Tanrıdan dileğini geri almasını ister. Dionysos, Paktolos (Gediz) Irmağı nda yıkanmasını söyler. Midas ırmakta yıkanarak dileğinden kurtulurken kumlar da altına dönüşür. Irmağın kenarında kurulan başkent böylece zengin olur. Kent halkı olan Lidyalılar kim bilir belki de bu altınla ilk parayı basarlar Persler karşısında zafer kazanan İskender, Akropol de teşhir edilmek üzere 300 kadar savaş gömleği ve aracını Atina ya gönderdi. Bu yolla başarısını Korint Birliği nin zaferi gibi göstermeye çalışıyordu. Galibiyeti altın kentin kapılarını da açtı. ( html; erişim tarihi ) H E L E N U Y G A R L I Ğ I 249 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:18

7 UYGARLIKLAR TARİHİ-I NİLGÜN YAMAN 250 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:21

8 5. Aşk tanrısının aşkı bulduğu kent Batı Anadolu dadır. İnanışa göre kent, geleceği haber veren şiir ve müzik Tanrısı Apollon nun oğlu tarafından kurulmuş ve adını da ondan almıştır. Yarımada bilimin ve felsefenin anavatanı, ilk üç büyük düşünürün (Thales, Anaksimandros, Anaksimenes in) de yurdudur. Psykhe ile Amor un aşk hikayesi de bu şehirde geçer: Bir kral ve kraliçenin üç kızı olur. En küçüğü olan Psykhe o kadar güzeldir ki insanlar güzellik tanrıçası Venüs ün tapınaklarını terk ederler. Venüs bu duruma çok kızar. Oğlu Amor dan, genç kızı erkeklerin en kötüsüne aşık etmesini ister. Psykhe nin babası Apollon a danışır ve acımasız bir canavar, kanatlı, engerek benzeri çirkin bir canlının kızına eş olacağını öğrenir. Haberi alan Psykhe kaderine boyun eğer, kehanetin bildirildiği yerde görkemli bir saray bulur. Gece olunca kocası gelir ve ondan kendisini görmeye asla kalkışmamasını ister. Sarayda ateş ya da mum yakılmasını yasaklar. Eğer bu sırrı gizlemeyi başarırsa, doğacak çocukları Tanrı olacaktır. Gece geceyi kovalar ve eş karanlıkta gelmeyi sürdürür, hava aydınlanmadan saraydan ayrılır. Birlikte mutludurlar. Ne var ki gündüzleri yalnız olduğundan Psykhe için zaman geçmek bilmez. Bir gün Psykhe nin kızkardeşleri, içlerini kemiren kıskançlıkla ziyarete gelirler. Ona kocasını hiç görmediğini itiraf ettirir, yanan bir lambayı, üzerine kapatılan bir vazoyla saklamaya ikna ederler. Ertesi gece eşinin uyumasını fırsat bilen Psykhe, eşinin yüzünü görmek umuduyla elinde lambayla ona yaklaşır. Bu esnada kandilden damlayan bir parça kızgın yağ uyuyan eşin omzuna düşer. Derin acılar içinde uyanan Amor gerçeği açıklar, Psykhe nin güzelliğine kapılarak annesi Venüs ün emirlerini yerine getirmemiştir. Ve, sözünü tutmayan Psykhe ye küskün, uçup gider. Aşk Tanrısı nın terk ettiği kent İskender e yenik düştü. 6. Harika AnıtMezarın Kenti Dünyanın 7 harikasından biri kabul edilen Kral Mausolos adına karısı Artemisia tarafından yaptırılan mozole bu kenttedir. Mozole (ya da Mausoleion), kolonlarıyla Yunan mimarisini, piramit şeklindeki çatısıyla da Mısır mimarisini birleştiren, oldukça büyük boyutlardaki anıtmezardır. Bu öneminden dolayı kendinden sonra gelen, aynı stildeki tüm yapılara mozole denmiştir. Anıtı son ayakta görenlerden biri MS 12. yüzyılda yaşamış Piskopos Eustathios tur. Bu, anıtının 1500 yıl ayakta kaldığını göstermektedir. Anıtın bir deprem sonucu yıkıldığı sanılmaktadır. Antik yazarların anlattıklarına göre Mausoleion, dört bölümden oluşmaktadır. En altta yüksek bir kaide, üzerinde 36 İon sütunlu tapınak şeklinde bir bölüm vardır. 24 basamaklı piramit biçimli bir çatıyla kaplıdır. En tepede dört atın çektiği araba içinde Mausolos ve Artemisia nın heykelleri yer almaktadır. Anıtın yüksekliği 55 metredir yirmi katlı bir apartmanın yüksekliği). Dünya imparatorluğu kurmak isteyen Büyük İskender, şehre geldiği zaman, bugün yer yer kalıntılarına rastlanan kent surlarıyla karsılaştı. Pers egemenliği altında olmalarına karsın, refah düzeyi yüksek bir yaşam süren halk Makedonyalılara direnmişlerdir. İskender, Mausolos un mezarı dışında, her şeyi yerle bir ederek kentten ayrılmıştır. ( erişim tarihi ) ( erişim tarihi ) H E L E N U Y G A R L I Ğ I 251 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:22

10 7. Düğümü çözene Asya hakimiyeti vaadeden kent Frigler yeni bir lider arıyorlarmış. Bir kahin onlara demiş ki: Şehre öküz arabası ile giren ilk adam kral olmalı. Kahin söyleyince o zamanlar yaparlarmış. Beklemişler öküz arabası ile ilk geleni, Gele gele yoksul bir köylü gelmiş. Halk kahinin dediğini yapmış, köylüyü kral ilan etmiş. Köylüye gelince kerametin araçta olduğunu düşünmüş olacak ki, Arabayı Sabazios (Zeus) tapınağına armağan etmiş, Dahası kızılcık dallarından bir düğüm yapıp tapınağa bağlamış. Biri de şöyle bir şey söylemiş: Kim bu düğümü çözerse Asya nın hakimi olur. Aradan epeyi zaman geçmiş, bir çok kral denemiş düğümü çözememiş. Sonunda şehri Perslerden alan Büyük İskender gelmiş. Kehaneti duyan İskender sabırsızca kılıcını çıkartıp düğümü ikiye ayırmış, Halk ise düğümü açmayıp kestiği için İskender in lanetlendiğine inanmış. Asya hakimi imparatorun genç yaşta ölümünü buna bağlamış. Efsanede adı geçen kent, Friglerin Ankara nın km güneybatısındaki merkezi olarak bilinir.. Düğüm de şehrin adıyla anılır. 8. Kahramanlara çelenk sunan kent Tanrı Apollon, Teselya Irmağı Peneus un kızı Daphne ye tutulur. Ne var ki, yüz bulamaz kızdan. Daphne korkup kaçmaya başlayınca güzel periyle Apollon arasında çılgınca bir kovalamaca başlar. Daphne kaçar, Apollon kovalar. Daphne tam yakalanmak üzereyken toprak ana Gia nın yardımını diler. Dilediği anda da bir defne ağacına dönüşür. Hemen oracıkta açılan toprağa saplanan kızın ayakları kök, saçları filiz olur. Apollon kızın soğuk kabuklu gövdesini kucakladığında hala çarpan yüreğini duyar. O an Apollon ağlayarak Daphne! Bundan sonra sen hiç solmayan kutsal ağacım olacaksın. Değerli kahramanlar, zafere ulaşanlar, hep senin dökülmeyen yapraklarından ördükleri çelenklerle alınlarını süsleyecekler. der. Bu tatlı sözler üzerine Daphne, dallarını eğerek Apollon u selamlar ve sessizce ağlar. Bugün hala coşkulu bir şekilde akan Harbiye Şelalelerinin Daphne nin gözyaşları olduğuna inanılır. Makedonya Kralı İskender MÖ 333 yılında Toroslara kadar bütün Anadolu ya sahip olmuştu. Torosları geçtikten sonra Kilikya ya girdi. İssos Ovasında Pers imparatoru Darıus III le karşılaştı. İki ordunun mücadelesi Pers ordusunun yenilmesiyle son buldu. Asıl gelişme Helenistik devri krallarından Antiokhos Epiphanos zamanında olmuştur. Bu devirde Apollon tapınağı inşa edilmiştir. (Cömert, Bedrettin, Mitoloji ve İkonografi, De Ki Yayınları, 2008) (Mansel, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, TTK Yayınları, 1971, s ) H E L E N U Y G A R L I Ğ I 253 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:26

12 KAYNAKLAR Truvalı Helen, E. Morgan ın tablosu, 1898, Londra. Cömert, Bedrettin, Mitoloji ve İkonografi, De Ki Yayınları, 2008 Mansel, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, TTK Yayınları, erişim tarihi erişim tarihi erişim tarihi erişim tarihi erişim tarihi ) H E L E N U Y G A R L I Ğ I 255 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd :04:28