MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBA'ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ

Transkript

1 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBA'ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ Yakup POYRAZ * Özet Hz. Peygamber e ait olduğu rivayet edilen Ümmetimin dinî işlerine dair kırk hadis derleyen kimseyi Allahü Te âlâ fakihler ve âlimler topluluğu arasında diriltir hadisi münasebetiyle İslam tarihi boyunca çeşitli konulardaki hadislerden kırk tanesi bir araya getirilerek risaleler şeklinde yazılmış, çoğaltılmış ve ezberlenmiştir. Özellikle Klasik Türk Edebiyatında kimi şairler çeşitli konularla ilgili bir araya getirdikleri hadislerin tercümelerini manzum şekilde kaleme almışlar ve bu yolla manzum kırk hadis yazma geleneği oluşmuştur. Bu çalışmada 18. yüzyıl şairlerinden Manastırlı Hasan bin Ali nin Ehâdîs-i Erba'în adlı eserinin manzum kırk hadis geleneği içerisindeki yeri tespit edilmeye çalışacak ve daha sonra eserin transkripsiyonlu metnine yer verilecektir. Anahtar Kelimeler: Klasik Türk Edebiyatı, Manastırlı Hasan bin Ali, Ehâdîs-i Erba'în, kırk kadis, manzum kırk hadis tercümeleri. Abstract The Poetic Translation of Manastirli Hasan Bin Ali s Forty Hadiths Compilation Entitled Ehadis-i Erbain Throughout Islamic history, various forty hadiths compilations have been written in the form of booklets and then memorized and replicated in connection of Prophet Mohammed s sound hadith Allah Almighty will resurrect those in my ummah memorizing forty hadiths related to religious matters among Islamic jurisprudents and scholars. Especially in Classical Turkish Literature tradition, some poets tended to write in poetic forms the translation of various compiled hadiths, which led the way to the written tradition of Poetic Forty Hadiths. In this work, we will try to determine the place of the translation of forty hadiths compilation entitled Ehadis-i Erbain authored by eighteen century poet Manastırlı Hasan bin Ali in the tradition of Poetic Forty Hadiths and we will give the transcript text of the forty hadiths. Key Words: Classical Turkish Literature, Manastırlı Hasan bin Ali, Ehadis-i Erbain, forty hadith, poetic translation of forty hadith. * Yrd. Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, yakup.poyraz@omu.edu.tr Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 14, Sayı 2, 2014 ss db 14/2

2 YAKUP POYRAZ 110 db Giriş Hadis kelimesi lügatte eskinin zıddı yeni, söz, haber gibi anlamlara gelmektedir. 1 Istılahta ise hadis, Hz. Muhammed in (sav) sözleri için kullanılır. Bazı âlimler onun fiil ve hâllerini de kapsayan sünnet kavramı yerine kullanmışlardır. 2 Hz Peygamber in tüm sözleri, hâlleri ve tavırları ilk günden it i- baren tüm inananlar tarafından oldukça önemsenmiş, ilgi ve heyecanla takip edilmiştir. Yazının yaygın olmaması ve yazma imkânlarının kısıtlı olmasına rağmen hadislerin yazılması daha Hz. Peygamber hayattayken başlamıştır. Hz. Ali, Cabir bin Abdullah, Abdullah bin Abbas gibi sahabeler hadisleri önce ezberlemişler sonra da ezberledikleri hadisleri sahifelere aktarmışlardır. Sahabeler döneminde örneğin Ebu Hureyre nin hafızasındaki hadisleri talebesi Hemmam bin Münebbih e yazdırması ile başlayan bu kayıt altına alma işlemi, sistemli bir hâle ancak sahabeden sonra, Hicri ikinci asrın başlarında gelmiştir. 3 Hz. Peygamber in vefatından sonra sahabeler çeşitli bölgelere yerleştiler. Bu şehirlerde onların etrafı Hz. Peygamber i görmemiş birçok samimi Müslümanla çevrelenmişti. Bu Müslümanlar, Hz. Peygamberle birlikte yaşayıp kendisine arkadaşlık etmiş kimselerin (sahabe) ağzından Hz. Peygamberin mübarek sözlerini ve hâllerini dinlemek istiyorlardı. Bunlar Şam da Ebû Derdâ, Humus da Ebû İdrîs, Kûfe de Huzeyfe, Basra da Enes, Medine de Câbir b. Abdullâh, Hz. Aişe ve başkaları, diğer şehirlerde de başka sahabeler (ra) etrafında toplanmışlardır. Müslümanlar bu ilim halkalarında sadece hadis öğrenmemiş, onlardan aynı zamanda hadislerin araştırılması, dikkatle neşri ve muhafazası ruhunu da almışlardır. 4 Hicri üçüncü asır ise hadis tedvininde (toplama, kitaplaştırma) zirve dönem olmuştur. Hadis âlimleri, hadisleri bazen haftalar, aylar süren yolculuklar neticesinde toplamışlardır. Nesilden nesile aktarılarak gelen hadisler Ahmed bin Hanbel, Buharî, Müslim, Ebu Davud gibi âlimler tarafından bu alanda otorite kabul edilebilecek kitaplar hâline getirilmiştir. Bu dönemde oluşturulan en güvenilir 1 Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2001, s Talat Koçyiğit, Hadis Tarihi, TDV Yayınları, Ankara, 1998, s.5. 3 Koçyiğit, a.g.e., s Muhammad Zubayr Sıddıkî, Hadis Edebiyatı Tarihi, İngilizceden trc.: Yusuf Ziya Kavakçı, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1966, s.59.

3 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ altı hadis kitabına Kütüb-i Sitte denmiştir. Bundan sonra ise genelde hadis kitaplarıyla eğitim faaliyetleri devam etmiş, hadislerin yaygınlaştırılması adına da tercüme ve şerhler yapılmaya başlanmıştır. 1. Edebî Bir Tür Olarak Kırk Hadis ve Gelenekteki Yeri Klasik Türk Edebiyatı, kaynağı İslam olan ve bu medeniyet içerisinde varlık göstermiş bir edebiyat olduğu için dinin kurucusu ve sevilen peygamberi Hz. Muhammed (sav) ile ilgili edebî türlerin ortaya çıkması sonucunu doğurmuştur. Hz. Peygamber ile ilgili olan bu türler arasında mevlid başta olmak üzere, siyer, sîret, na t, hilye, mi râciye, mu cizenâmeler gelmekle birlikte oldukça fazla rağbet görmüş olan manzum kırk hadis tercümeleri de yer almaktadır. Arapçada erba în hadis, Farsçada çihil hadis ve Türkçede de kırk hadis olarak anılan bu türün geniş ümmet coğrafyasında rağbet gördüğü apaçık ortadadır. Ayrıca kırk hadislerin edebiyat ile hadis ilmi arasındaki ilişkiyi ortaya koyması bakımından gelenekte özel bir yeri vardır. Bir kısmı muhaddis, bir kısmı farklı ilim dallarında ihtisas sahibi âlim, şair, az bir kısmı da samimi sıradan kimseler olmak üzere pek çok yazar bu konuda eser telif etmiştir. 5 Kırk hadis türünde eser ortaya koyanlar içerisinde şairler önemli bir yer tutar. Bu, kırk hadis çalışmalarının şiirle ne kadar iç içe olduğunu da gö s- terir. Her dönemde şairler tarafından yapılmış kırk hadis çalışmaları vardır. 6 Hz. Muhammed in Ümmetimin dinî işlerine dair kırk hadis derleyen kimseyi Allahü Te âlâ fakihler ve âlimler topluluğu arasında diriltir 7 meâlindeki hadisi, âlimlerce rivayeti zayıf hadisler arasında gösterilmesine rağmen kırk hadis derlemelerinin ortaya çıkışında başlıca âmil olmuştur. 8 Bu hadisin farklı rivayetlerinde yer alan müjdelerden bazıları da şöyledir; Allah tarafından fakih olarak yazılma, Hz. Peygamberin şefaatine nail olma, cennet kapılarının hangisinden isterse ondan girebilme, şehidler zümresinde haşre- db Selahattin Yıldırım, Osmanlı da Kırk Hadis Çalışmaları 1, İstanbul, 2000, s İsmail Avcı, Hazînî nin Manzum Şerh-i Hadîs-i Erbaîn Tercümesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi SBE, Balıkesir, 2007, s Benzer hadisler için bkz. Süyûtî, Câmi ü 's-sagîr, 524 (Hadis no: 8636, 8637); URL-2; Aclunî, Keşfü'l-Hafâ ve Müzîlü'l-İlbâs Amme'ştehera Mine'l-Ehâdîsi Alâ Elsineti'n-Nâs, Lübnan/ Beyrut, Mücteba Uğur, Erba ûn md., Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yayınları, Ankara, 1992, s

4 YAKUP POYRAZ 112 db dilme gibi. Bunların yanı sıra gelenek yerleştikten sonra geleneği sürdürme, okuyanların duasını alma ve sevap kazanma amaçlarıyla da eser üretenler olmuştur. 9 Ayrıca hayırla yâd edilmek, herhangi bir konuya dikkat çekmek, sıkıntıları gidermek, Müslümanlara hizmet edebilmek, devrinde yaşadığı devlet ve din büyüklerinin bu yöndeki ricalarını yerine getirmek ve eserlerini onlara takdim etmek vb. sebepler de müellifleri bu sahada eser vermeye yöneltmiştir. Kırk hadisler; tamamı mensur, mensur-manzum karışık veya tamamı manzum olmak üzere üç tarzda olabilmektedir. 10 İlk örnekleri basit derlemeler hâlinde Hicri II. (M. VIII.) asrın sonlarına doğru ortaya çıkan kırk hadisler; bir yönüyle dinî, diğer yönüyle edebî, ahlâkî ve içtimaî özelliklere sahip olduğundan, zamanla İslam edebiyat ve tefekkürünün temel türlerinden biri hâline gelmiştir. Arap edebiyatındaki ilk örneği Abdullah bin Mübârek in Erba'ûn Hadîs adlı eseriyle görülen bu tür, uzun süre mensur olarak kaleme alınmıştır. Manzum kırk hadis tercümelerinin en meşhuru, Farsça olarak kaleme alınan Abdurrahmân Câmî (ö. 1492) nin Terceme-i Hadîs-i Erba'în adlı eseridir. Câmî nin bu eseri, Türk şairleri tarafından beğenilmiş ve çok sayıda tercümesi yapılmıştır. Kırk hadisler, İran edebiyatında önce nazım-nesir karışık olarak telif edilmiş, daha sonra özellikle bu gelenek Türklere geçtikten sonra ağırlıklı olarak manzum kırk hadisler şeklinde ortaya çıkmıştır. 11 Manzum kırk hadis çevirileri, hadislerin açıklamasının genellikle kıt a nazım biçimiyle oluşturulduğu eserlerdir. Türkçede ilk kırk hadis tercümesi Kerderli Mahmud bin Ali nin Orta Asya (Harezm) edebî lehçesiyle 1358 yılında tamamladığı cennetlerin açık yolu anlamına gelen Nehcü l-ferâdîs adlı mensur eseridir. 12 Ondan günümüze birçok kırk hadis tercümesinin bulunması bu türün 9 M. Yaşar Kandemir, Kırk Hadis, DİA İslâm Ansiklopedisi, cilt, 25, TDV Yayınları, Ankara, 2002, s Kırk hadislerle ilgili genel bilgi ve çalışmalar için bkz.: Necip Âsım, 1331; Karahan, 1952a; Karahan, 1952b; Yılmaz, 1987; Karahan, 1991; Yıldırım, 2000; Kılıç, 2001b; Kandemir, 2002 vb. 11 Kandemir, a.g.e., s.470; Abdülkadir Karahan, İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadîs, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1991, s Daha geniş bilgi için bkz.: Ata, Aysu, Nehcü l-ferâdis, Cennetlerin Açık Yolu III (Dizin- Sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.

5 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ Türk edebiyatında rağbet edilen bir tür olduğunu göstermektedir. Klasik dönemde Türkçe de yazılan kırk hadis tercüme ve derlemeleri yüze yakındır. Bu eserlerden bazılarının günümüz harfleriyle ilmî neşri yapılmış, bazıları da lisansüstü tezleri şeklinde çalışılmıştır. 13 Bu çalışmamızda Osmanlı döneminde yazılmış kırk hadis tercümelerinden biri olan Manastırlı Hasan bin Ali nin manzum Ehâdîs-i Erba'în adlı eseri ele alınacak ve eserdeki kırk hadisin tablosu oluşturularak çalışmanın sonunda eserin çevriyazı metnine yer verilecektir. 2. Eserin Müellifi El yazması nüshanın başlangıcında başlık olarak Ehâdîs-i Erba'în ibaresi yazılmış ve daha sonra Kırk Hadis şeklinde başlığın Türkçesi de yanına not edilmiştir. Bu ibare, aynı zamanda eserin adını da vermektedir. Eserin mensur mukaddimesinde geçen işbu abd-i hakîr-i kesîrü t-taksîr e l-muhtāc ilā lutfi l-meliki l-velî Hasan bin Alî E l-manastırî ġaferallāhü lehū ve ahsene ileyhimâ ve ileyhi ibaresinden ve kütüphane kayıtlarından eserin müellifinin Manastırlı Hasan bin Ali olduğu şüphesiz ortaya çıkmaktadır. Tuhfei Nâilî 14 ve Osmanlı Müellifleri 15 gibi tezkirelerde şairden ve eserlerinden bahsedilir ve kıt alarından örnekler verilir. Hasan bin Ali adıyla anılan şair, Manastırlıdır. Osmanlı döneminde önemli kültür merkezlerden biri olan Manastır 16, Balkan coğrafyasında yetiştirdiği divan şairleri 17 bakımından dikkate değerdir. Balkan topraklarında yetişen bilim adamları ve şairlerin, db Yeni harflerle yayımlanan kırk hadis çalışmaları için bkz.: Kürkçüoğlu, 1951; Karahan, 1953; Karahan, 1978; Sevgi, 1988; Nevevi, 1990; Cihan, 1991; Aksoy, 1991; Sevgi, 1993a; Sevgi, 1993b; Sevgi, 1993c; Aksoy, 1997; Küçük, 1997; Cihan, 1997; Sevgi, 2000; Kılıç, 2001a; Korkmaz, 2001; Sevgi, 2001; Durak, 2002; Yıldız, 2003; Aksu, 2004; Köksal, 2007; Yıldız, 2011; Gıynaş, 2012; Çakır, 2013 vb. 14 Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, Ankara, 2001, s Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C2, Haz: Mustafa Tatçı, Cemal Kurnaz, Ankara, 2000, s Manastır şehri, Makedonya nın Pelagonya vadisinin güney bölümünde, Yunanistan sınırının 14 km kuzeyinde yer alır. Şehir, Baba Dağı eteklerinde, deniz seviyesinden 576 metre yüksekliktedir. Şehrin Makedonca adı ise, Osmanlı devrinden sonra kullanıma giren Bitola dır (Prifti, 2003: ). 17 Manastırlı divan şairleri için bkz.: Tuncay Bülbül, Bir Kültür Merkezi Olarak Manastır ve Manastır Doğumlu Divan Şairleri, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic V. 3/4,, p , 2008.

6 YAKUP POYRAZ Osmanlı kültür ve medeniyetine yaptıkları katkılar gerek bilim tarihi, gerekse edebiyat tarihi açısından çok önemlidir db Şairin tam olarak doğum ve ölüm tarihi bilinmese de Ehâdîs-i Erba'în adlı eserini 1710 yılında tamamladığı bilinmektedir. 19 Arapçadan tercüme ettiği Ehâdîs-i Erba'în yanında Firaknâme adlı bir eseri daha vardır. Hasan bin Ali bir müddet kadılık yapmıştır. Şair bunu eserinde şöyle zikreder: Śarf ķıldum çü ķāđı himmetimi Görüñ uş küstaħ-āne cürǿetimi (M2, 18) 3. Ehâdîs-i Erba'în Kırk hadis tercümeleri ile ilgili iki önemli çalışma olan Abdülkadir Karahan ve Selahattin Yıldırım ın eserlerinde Hasan bin Ali nin manzum kırk hadis tercümesinden (XVIII. yüzyıl eserleri arasında) bahsedilmektedir. Hasan b. Ali nin Ehâdîs-i Erba'în adlı eserinde bir araya getirilen hadislerin önce Arapça metinleri verilmiş daha sonra da manzum olarak, yani iki beyitten oluşan kıt a nazım şekliyle tercüme ve şerhi yapılmıştır. Eserin tespit edilen tek nüshası üzerinde yaptığımız çalışmada nüshanın eksiksiz olduğunu gördük. Ancak nüshada yer yer müstensih/yazım hataları vardır. Eser, klasik dönem dinî metinlerinde olduğu gibi besmele, hamdele, salvelesi olan mensur bir mukaddime ile başlamaktadır. Bu bölümde eserin yazılış sebebini şair; Arapça nın inceliklerini tam manasıyla herkesin kavrayamaması sebebiyle hadislerden istifade etmek ve önemli müjdelere nail o l- mak isteyenler için umum âlimler tarafından üzerinde ittifak sağlanmış kırk adet hadisi derleyip Türkçe tercümesini yaparak halk arasında kolayca anlaşılması ve istifadeye medar olması niyet ve gayretine bağlar. Kısa mukaddimeden sonra şair manzumelerine başlar. Manzum kısımda iç içe geçmiş gibi görünen mesnevi, tercîi bend nazım şekillerine rastlanır. Her bir hadisten sonra ise birer adet (ikişer beyitlik) kıt a yazılmıştır. Vasıta beyitlerinin tekrar edildiği her biri 14 dizeden oluşan 3 bentlik tercî-i bendden önce şair 8 beyitlik mesnevi nazım şekliyle 18 Bülbül, a.g.m., s Karahan, a.g.e., s.312.

7 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ yazılmış bir manzumeyle başlar. Tercî-i bendden sonra da yine mesnevi nazım şekliyle 20 beyitlik bir manzumeyle devam eder. Ardından sırasıyla kırk adet hadis zikredilerek her bir hadisten sonra birer kıt a ile hadisin tercüme ve şerhi yapılır. Eserde şair aruzun mefāîlün/ mefāîlün /feūlün, feilātün/ mefāilün / feilün, fāilātün/ fāilātün/ fāilātün/ fāilün kalıplarını kullanmakla birlikte, hadislerin şerhi bağlamında yazdığı kıt alar da dâhil olmak üzere en çok feilātün/ mefāilün / feilün kalıbını tercih etmiştir. 4. Eserin Muhtevası Müellif, hadisleri seçerken bir tek konuya bağlı kalmamış, çeşitli hadisleri bir araya getirerek eserini tertip etmiş ve kendi b e- yanıyla hadislerin sahih olmasına özen göstermiştir. Hadislerin konularına bakıldığında genelde İslam ın şartları, ibadet, itikat, sosyal hayat ve insan ilişkileri, ahlâk, cihad, tasavvuf, ilim, âdâb, sağlık, emir ve yasaklar gibi farklı konularda seçilmiş oldukları görülmektedir. Eserde geçen kırk hadisi tablo şeklinde sunuyoruz (Tablo-1). Tablo-1: Kırk Hadis 20 db 115 Arapçası Günümüz Türkçesi Konusu (Temel) Cennetin bahası (değeri) İslam ın قيل يا رسول هللا هل للجنة 1 nedir? Evet, cennetin bahası Şartları illa l- kelime-i tevhid (lāilāhe مثن قال نعم مثن اجلنة ال اله اال هللا lāh) sözüdür. 2 من صام رمضان و قام إميانا واحتسابا غ فر له ما تقدم من ذنبه وما تأمر الصالة عماد الدين فم ن 3 أقامها فقد أقام الدين وم ن تركها فقد هدم الدين Kim Ramazan orucunu inanarak ve Allah rızasını gözeterek tutarsa geçmiş günahları affolunur. Namaz dinin direğidir; kim namazını kılarsa dinini ayakta tutar, kim de namazı terk ederse dinini yıkar. İslam ın Şartları İslam ın Şartları Zekât İslam ın köprüsüdür. İslam ın ا لزكوة قنطرة االسالم 4 Şartları Konusu (Alt) Kelime-i tevhid Oruç Namaz Zekât 20 Hadislerin transkribe edilmesi ve Türkçeye çevrilmesinde zora düştüğümüzde yardımlarını esirgemeyen ancak isimlerini buraya yazmamıza dahi rıza göstermeyen mütevazi dostlarımıza teşekkürü borç biliyoruz. Hadisler, günümüz Türkçesi ile verilirken çeviri ile birlikte gerekli durumlarda kısa izahlara da yer verilmiştir.

8 YAKUP POYRAZ 116 db من حج البيت ومل يرفث 5 ومل يفسق رجع كما ولدته امه الدعاء حيجب ح ى ت ان يصلىى 6 علي ى اكرموا العلماء فإنكم حتتاجون 7 8 إليهم يف الدنيا و اآلخرة ى طلب العلم فريضت علىكل مسلم و مسلمة من اراد ان جيلس باحلق 9 فاليجلس مع اهل التصوف ك ن ييف الد ن ي ا ك أ ن ك غ ريب 10 أ و ع ابير س بييل و ع د ن ف س ك مين أ ه يل ال ق ب وري لعن هللا تعاىل فقري اتواضع 11 ى الجله ماله لغين Kim benim evimi (Kâbe) hac ederse ve fısk ve fuhşiyata girmediyse annesinden doğduğu gibi döner. Dua benim üzerime salâvat getirilinceye kadar perdelenmiştir (Allah a ulaşmaz.). Ulemaya ikram ve hürmet ediniz, çünkü dünya ve ahiret için onlara muhtaçsınız. İlim talebi Müslüman her erkek ve kadın üzerine farzdır. Kim Allah ile oturmak (yakın olmak) isterse tasavvuf ehliyle otursun. Dünyada bir garip ya da bir yolcu gibi ol ve kendini kabir ehlinden addet (say). Allahü Teâlâ malından dolayı zengine tevazu gösteren fakire lanet eder. hazi- Kanaat tükenmeyen bir القناعةكنز ال يفىن 12 nedir. Farzları yaptıktan sonra helal كسب احلالل فريضة بعد 13 kazanmak farzdır. الفريضة Bütün devaların anası (başı) az ام مجيع االدوية قلة األكل 14 yemektir. Bütün edeplerin anası (başı) az ام مجيع اآلداب قلة الكالم 15 konuşmaktır. ى املنطق 16 yüzün- Başa gelen belalar dilin البالء موكل dendir. Selamı yaymak ve güzel söz ان من موجبات املغفرة بذل 17 söylemek affedilmeyi icab davranışlardandır. ettiren السالم وحسن الكالم Allahü Teâlâ iki kişi arasında من م ت بني اثنني با لنميمة 18 koğuculuk yapan kimseye kabrinde onu kıyamete kadar سلىط هللا ىف قربه نارا خيرقه اىل eder. yakan bir ateş musallat يوم القيمة من سرت عيب أخيه املسلم 19 سرته هللا تعاىل يف الدنيا واآلخرة من اذى جاره بغري حق حرم 20 عليه اجلنان و مأواه النار Kim bir Müslüman kardeşinin ayıbını örterse Allahü Teâlâ da onun dünya ve ahiretteki ayıbını örter. Kim haksız yere komşusuna eziyet ederse cennet ona haram olur ve gideceği yer cehennemdir. İslam ın Şartları Peygamber sevgisi İlmin önemi İlmin önemi Tasavvuf Tasavvuf Ahlak Ahlak Ahlak Sağlık Âdâb Âdâb Sosyal Hayat Ahlak Ahlak İnsan İlişkileri Hac Salâvat getirmek Ulemaya hürmet İlim öğrenmek Tasavvuf Dünyanın geçiciliği İzzet Kanaat Helal kazanç Az yemek Az konuşmak Az konuşmak Selam ve güzel kelam Koğuculuk Ayıp örtmek Komşu hakkı

9 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ ان الغل واحلسد يأكالن 21 احلسنات كما يأكل النار احلطب طوىب للمصلحني بني الناس 22 أوالئك هم املقربون يوم القيامة Haset (kıskançlık), ateşin odunu yediği (yaktığı) gibi hasenatı yer bitirir. Ne mutlu insanların arasını düzeltenlere Onlar kıyamet günü Allah a yakındırlar. göste- Hayra delalet eden (yol الدا ىل على اخلري كفاعله 23 ren/yardımcı olan) onu yapan gibidir. Allah ın rızası anne-babanın رضاء هللا يف رضاء الوالدين و 24 rızasında; gazabı onların gazabındadır. سخط هللا يف سخط الوالدين Cömert, Allahü Teâlâ nın السخي يف جوار هللا تعاىل و 25 yakınındadır ve onun arkadaşı olacağım. ben انا رفيقه arka- Cimri cehennemdedir ve البخيل يف النار و رفيقه ابليس 26 daşı şeytandır. Misafire ikram ediniz, kâfir اكرموا الضيف و لوكان كافرا 27 dahi olsa. Merhamet etmeyene merhamet من مل يرحم مل يرحم 28 olunmaz. İnsan İlişkileri Ahlak İnsan İlişkileri İnsan İlişkileri Ahlak Ahlak Sosyal Hayat İnsan İlişkileri Haset kıskançlık, çekememe Arabulucu olmak İyiliğe vesile olmak Annebabaya itaat Cömertlik Cimrilik Misafire ikram etme Merhamet etmek db 117 امللك يبقى الكفر و ال يبقى 29 بالظلم ان املظلومني هم املفلحون يوم 30 القيامة Mülk küfür ile ayakta kalabilir ama zulüm ile baki kalmaz. Muhakkak ki mazlumlar kıyamet gününde selâmete ererler. Sosyal Hayat Sosyal Hayat Zalimlik Mazlumluk Sabır kurtuluşun anahtarıdır. Ahlak Sabır الصرب مفتاح الفرج 31 ى مسلم 32 Ta un hastalığı müslüman Sağlık Veba الطاعون شهادة لكل erkek ve kadınlar için şehitliktir. hastalığı ومسلمة Kılıçlar cennetin anahtarıdır. Cihad Kılıç السيوف مفتاح اجلنة 33 kullanma Kim atıcılığı terk ederse bizden Cihad Atıcılık من ترك الرمي فليس م ى ىن 34 değildir. من مات على الوضوء مات 35 شهيدا استنزهواعن البول فإنى عامة 36 عذاب القبر من لعب بالنرد فقد عصى هللا 37 ورسوله Kim abdestli vefat ederse şehid olarak vefat etmiş olur. Bevl (sidik) sıçrantısından sakının çünkü kabir azabının çoğu ondandır. Kim tavla oynarsa Allah ve Resûlüne isyan etmiş olur. İbadet İbadet Yasaklar Abdestli olmak Abdeste mani hâller Tavla

10 YAKUP POYRAZ ما من رجل شرب اخلمراال 38 سقاه يوم القيامة من احلميم مثل ما شرب من اخلمر مامن ذنب اعظم عند هللا من 39 نطفة يضعها ال ى رجل ىف رحم ى له الحيل من قبل غالما بشهوة عذبه 40 هللا تعاىل الف عام يف النار Sarhoşluk veren içeceklerden içen kimseye kıyamet gününde içtiğine benzeyen ve hamim adı verilen cehennemin kaynar suyu içirilir. Allah katında en büyük günahlardan biri, kişinin kendisine helal olmayan bir rahme nutfesini bırakması (zina)dır. Kim bir gulamı (delikanlı/erkek hizmetçi) şehvetle öperse Allahü Teâlâ o kimseye bin sene cehennemde azab eder. Yasaklar Yasaklar Yasaklar Alkollü içecekler Zina Cinsel sapkınlık 118 db 5. Nüsha Tavsifi Eserin tespit edilebilen tek nüshası Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi ndedir. Bu eser Millî Kütüphane 06 Hk 3963/3 arşiv numarasıyla kayıtlı bir mecmuanın 11a-18b varakları arasındadır. Sayfalar 215x x85 mm. ölçülerinde ve 12 satırdan oluşmaktadır. Kâğıt türü, üç ay filigranlı; yazı türü, nesihtir. Eserin cilt özellikleri ise şöyledir: Çaharkuşe kahverenkli meşini ebru kaplı mukavva mıklebli ciltlidir. Söz başları ve duracaklar kırmız ı- dır. Ayrıca arka kapak iç sayfasında Muhammed Salih e ait 23 Şevval 1154 tarihli mülkiyet kaydı ve hafızanın güçlenmesi için her sabah okunmasının tavsiye edildiği dört satırlık Arapça bir dua vardır. Aynı cildin içerisinde 06 Hk 3963/1 numarasıyla kayıtlı olan ilk eser, Ebû Hanife ye ait El-Fıkhu l-ekber adlı eserdir. Daha sonra 06 Hk 3963/2 numarada kayıtlı olan eser ise yazarı bilinmeyen Manzûme-i Avâmil adında Arapça gramerle ilgili bir eserdir. 6. Metin [11a] Haźā Eĥadįŝ-i ErbaǾįn / Ķırķ Ĥadįŝ Bismi l-lāhi r-raĥmāni r-raĥįm. E l-ĥamdüli l-lāhi Rabbi l-ǿālemįn ve ś-śalātü ve s-selāmü Ǿalā seyyidi l-mürselįn Muĥammedin ve ālihi ve śaĥbihį ecmaǿįn.

11 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ Emmā baǿd, işbu Ǿabd-i ĥaķįr-i keŝįrü t-taķśįr, e l-muĥtāc ilā luŧfi l- Meliki l-velį, Ĥasan bin ǾAlį 21 E l-manastırį ġaferallāhü lehū ve aĥsene ileyhimā ve ileyhi. Vaķtā ki taĥśįl-i Ǿulūm-ı dįniyye ile ve tekmįl-i aĥkām-ı şerįǿat-ı nebeviyye, maǿrifet-i evżāǿ-ı ǾArabiyye ile [meşġūl] 22 olub; herkes deķāyıķ-ı Ǿulūm-ı ǾArabiyyeyi fehm ü aħź eylemege ķādir olmamaġın ve eĥādįŝ-i şerįfenüñ Ǿibāret-i laŧįfesi üslūb biline ve ŧarz-ı belĥası 23 lisān-ı ǾArab-ı Ǿarbā üzre olmaġın intifāǿına ve ĥıfž u ķırāǿatına müteśaddį olan eźhān-ı ķāśıra aħź u edāsında müdāvemet 24 eyleyüp Ǿulemā zümresinde ve fuķahā mecmaǿında ĥaşr ü neşr olmaġa ŧālib olanlar kāmil ü rāsiħ olmayacak Ǿaczden [1 1 b ] ve ĥabŧ u ħaŧādan ĥālį olmadıķları emr-i muĥaķķak ve ķavl-i muśaddaķ oldıyısa diledim ki bi- Ǿināyeti l-lāhi teǿālā ve ĥüsn-i tevfįķıhî eĥādįŝ-i şerįfeden maķbūl ü müsellem ve fuħūl-i Ǿulemā vü Ǿuķūl-i fużalā ve cumhūr-ı muĥaddiŝįn[in] 25 ĥużūr-ı Ǿālįyelerinde śıĥĥati müttefeķunǿaleyh olan eĥādįŝ-i nebeviyye ve aħbār-ı Muśŧafāviyye-i müsteŧābeden ķırķ ĥadįŝi terkįb ü tebdįl idüb tercüme ķılam, tā ki sehlü t-temāŧŧį olub mübtedį olanlar cidd-i belįġ ve bįdirįġ eyleyecek inşāallāh 26. Muķarrerdür ki Ǿindallāh ve Ǿind-i şefāǿat-i Rasūli l-lāh śalla l-lāhü teǿālā Ǿaleyhi ve sellem ecr-i cezįl ve ŝevāb-ı bį- Ǿadįl taĥśįl eyledüklerinden śoñra saǿādet-i dāreyn ve Ǿizzet-hā-yı mā-fį lkevneyn ile müşerref ü müstesǿad olalar. Esǿelü l-lāhe en yaǿsime ķademį mine z-zeyġi ve ź-źeleli ve yaĥfaža ķalemį Ǿani l-ħaŧāǿi ve l-ħalel innehü veliyyü n-niǿmeti ve s-sedād ve Ǿaleyhi t-tevekkelü ve l-iǿtimād fį taśliyeti rasūl [1 2 a] i ŝ-ŝeķaleyn Ǿaleyhi ś-śalātü ve s-selām. db 119 (mefāįlün/ mefāįlün /feūlün) 1 Śalāt ile selām olsun Rasūle Cihānuñ mebdeǿi aśl-ı uśūle 2 Nübüvvet menzilinde buldı temkįn Ki Ādem idi beyne l-māǿi ve ŧ-ŧįn 21 Metinde bazı yerlerde hece ya da kelimeyi çift yazarak imla hatasına düşülmüştür, yeri geldiğinde bunları belirteceğiz. Burada (El-Mena) heceleri fazladan yazılmıştır. 22 Anlam bakımından metinde olmayan meşgûl kelimesinin gerekli olduğunu düşünüyoruz. 23 Belha: Bir gözüne sürme çekip, diğer gözünü unutan kadın. 24 Burada (ve müdā) heceleri yazım hatası olarak gözükmektedir. 25 Anlam ve vezin doğruluğu bakımından yazılmasını zaruri gördüğümüz kelime ya da heceleri köşeli parantez içinde metne ekledik. 26 Burada (in) hecesi yazım hatası olarak tekrar edilmiş.

12 YAKUP POYRAZ 3 Żuhūra geldi dürr-i kenz-i maħfį Kibr ü vahdet ĥokkası olmışdur zarfı 27 4 Ne cevherden Ǿaceb bu dürr-i yektā İçinde mündericdür niçe deryā 5 Niçe gevher ki dürr-i tāc-ı Ǿālem Ki ne çeşm-i śadef gördi ne ħod yem 6 Ŧıf(ı)lı olmaġ içün cümle eşyā Taķāżāyı mežāhir ķıldı esmā 120 db (feilātün/ mefāilün / feilün) 28 1 Bāreka l-lāh eyā ĥabįb-i Ħudā Māh-ı kevneyn her dü şāħ-ı sera 29 Müfti-i ġayb ü vāķıf-ı esrār Fātiĥ-i müşkilāt ü Ǿuķde-güşā Çekmedüñ iĥtiyāc-ı levĥ-i ķalem Ümmi-beyyin lįk efśaĥ-ı fuśaĥā 30 Ebü l-ervāĥ iken Ǿacebdür kim 31 Vālideynüñdür Ādem ü Ĥavvā Muġtenem oldı maķdemüñle zemįn Ķademüñle müşerref oldı semā Ħalķı ġafletden eyledüñ bįdār Nefesüñ ķıldı mürdeler iĥyā Cevher oldı terbiyeñle türāb 32 Maħzen olmışdı gerçi faķr u fenā [1 2 b ] Ravża-i pāküñe śalāt ü selām Āl ü aśĥāba Ǿizzet ü ikrām 2 Müncelį oldı sende źāt-ı śıfāt Zihį mažhar zihį zihį mirǿāt Āfitāb-ı vücūduñ itdi ŧulūǿ Źerre źerre belürdi mevcūdāt Pertev-i ħāver-i cemālüñden Şevķ ile raķsa girdi heb źerrāt 27 Bu dizede vezin aksamaktadır. 28 Her biri 14 dizeden oluşan 3 bentlik tercî-i bend. 29 Bu dizede vezin aksamaktadır. 30 Bu dizede vezin aksamaktadır. 31 Bu dizede vezin aksamaktadır. 32 Bu dizede vezin aksamaktadır.

13 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ Ve đ-đuĥādur yüzüñ śaçuñ ve l-leyl 33 İki zülfüñ ü nūrı ķudret-i berāt 34 MuǾcizeyle taśarruf-ı rūĥuñ Ķıldı aśĥāb-ı fįli 35 ey şeh māt Māh-tābım o gice kim doġduñ Yüzi üzre yıķıldı Lāt u Menāt Oldı her bir muħālifüñ güm-rāh Buldı her peyrevüñ ŧarįķ-ı necāt Ravża-i pāküñe śalāt ü selām Āl ü aśĥāba Ǿizzet ü ikrām 3 Ħāk-i pāyüñ mülūk başına tāc Ķayśer ü Kisrā ķapuña muĥtāc Pādişehin ki pāye-i adni Ķaśr u Ǿizzüñde rütbet-i miǿrāc Ayaġuñ ŧopraġına yüz sürüyor Ser-firāzān getürdi bāc-ı ħarāc Devletüñde ey ħˇāce-i ŝaķaleyn Buldı dįnüñ metāǿı ħayli revāc [1 3 a] Ĥikmet ile ŧabįb-i cān ķaddüñ Eyledüñ her marįż-i ķalbe Ǿilāc DaǾvetüñ rūşen etdi Ǿālemi kim Küfr ŧutmışdı hem-çü žulmet-i rāc Kişver-i dįne reh-nümā şerǿüñ Şehr-i İslāma sünnetüñ minhāc Ravża-i pāküñe śalāt ü selām Āl ü aśĥāba Ǿizzet ü ikrām db 121 (feilātün/ mefāilün / feilün) 36 1 Bir gice ĥān-ķāh-ı Ǿuzletde YaǾni mātem-serāy-ı vaĥdetde 2 Eglenüp ol gice tesābįĥ ile Ki meşārıķla ki teśābįĥ ile 3 Vird ü eźkāra ki müdā[v]im idüm Ders-i tekrāra ki mülāzım 37 [idüm] 33 Kuşluk vaktine, dindiği zaman geceye andolsun. (Duha 93/1-2). 34 Bu dizede vezin aksamaktadır. 35 Rabbinin, fil sahiplerine ne yaptığını görmedin mi? (Fîl Suresi, 105/1) 36 Tercî-i bend bittikten sonra aynı vezinle mesnevi şeklinde beyitlerden oluşan manzume.

14 YAKUP POYRAZ 4 Şeb-i Ķadr idi var-ısa ol şeb K oldı bu inşirāĥ-ı śadra sebeb 5 Feyż idüp baña Fālıķu l-aśbāĥ Dil fitįli yanardı çūn śabāĥ 6 ŦāliǾ oldı meŧāliǿde hemān 38 Gün gibi bir ĥadįŝ-i nūr-efşān 7 Kim ki ĥıfž etse erbaǿįn ĥadįŝ 39 Gele ıślāĥa tā ki nefs-i ħabįŝ 122 db 8 ǾUlemā zümresinde ĥaşr olunur Fuķahā mecmaǿında neşr olunur [1 3 b ] 9 İşbu maǿnāya eyleyüb raġbet Nažm-ı iĥyāda eyledüm cürǿet 10 Getürüp ol cevāhiri nažma Her birin ķābil eyledüm fehme 11 Rişteden nažm olunsa evlālar Ĥıfža āsān-ter olur incüler 12 Eyledüm Türkį dilde pes manžūm Tā ki her kimseye olsa maǿlūm 13 Gerçi nažm-ı güher-feşānumdur Bįm ü ümmįde ĥırz-ı cānumdur 14 Ĥamdüli l-lāĥ ki naž(ı)m gör siĥr-engįn Oldı bu defǿa muǿcizāt-ı emįn 15 Bulunursa bu nāmenüñ ĥalli Žāhir olursa ħāmenüñ źılli 37 Dizede geçen mülāzımdır ibaresinin vezin, kafiye ve anlam yönünden mülāzım idüm şeklinde olması daha uygundur. 38 Bu dizede vezin aksamaktadır. 39 Manzumedeki 7. ve 8. beyitler Ümmetimin dinî işlerine dair kırk hadis derleyen kimseyi Allah Teâlâ fakihler ve âlimler topluluğu arasında diriltir hadisinin Türkçe manzum çevirisi niteliğindedir.

15 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ 16 Emr-i maǿķūle inķıyādum var Ehl-i iǿtiķāda iǿtimādum var Her fesādını ideler ıślāĥ Bir çerāġ ola anda bu miśbāĥ 18 Śarf ķıldum çü ķāđı himmetimi Görüñ uş küstāħ-āne cürǿetimi 19 ǾArż-ı murġ-ı cān-ı duǿā ancaķ Ki müyesser ide Ħudā uçmaķ 20 Degil ižhār-ı Ǿilm ü fażl ü kemāl Ĥaķ TeǾālā Ǿalime mā fi l-bāl Eĥādįs-i Şerįfe-i Rasūlu l-lāh Śalla l-lāhü TeǾālā ǾAleyhi ve s-sellem 41 قيل يا رسول هللا هل للجنة مثن قال نعم مثن اجلنة ال اله اال هللا -1 [1 4 a] Didiler var mı cennetüñ ŝemeni 42 Ķıl beyān bize yā Rasūla l-lāh db 123 Didi ol ŧūŧį-i faśįĥ-zebān Ŝemeni Lāilāhe illa l-lāh 43 من صام رمضان و قام إميانا واحتسابا غ فر له ما تقدم من ذنبه وما تأمر -2 Ĥaķķa įmān ü iĥtisāb ile Ramażān śavmını kim itse edā Mā-teķaddem ve mā-teǿaħħar heb ǾAfv ider zenbini o Bāriǿ Ħudā 40 Bu dizede vezin aksamaktadır. 41 [Ķįle yā Rasūla l-lāh hel li l-cenneti ŝemenün? Ķāle neǿam ŝemenü l-cenneti lāilāhe illa llāh.] Cennetin bahası (değeri) nedir? Evet, cennetin bahası kelime-i tevhid (lāilāhe illa l-lāh) sözüdür. 42 Burada derlenen 40 hadisin tercüme ve şerhi bağlamında 40 ayrı kıt a yazılmıştır ve tümünün aruz vezni feilātün/ mefāilün / feilün şeklindedir. Yer kaplamaması açısından tekrar tekrar yazılmamıştır. 43 [Men śāme Ramāżāne ve ķāme įmānen ve iĥtisāben ġufira lehü mā teķaddeme min źenbihi ve mā teǿmur.] Kim Ramazan orucunu inanarak ve Allah rızasını gözeterek tutarsa geçmiş günahları affolunur.

16 YAKUP POYRAZ 44 الصالة عماد الدين فم ن أقامها فقد أقام الدين وم ن تركها فقد هدم الدين -3 Ķıl namāzı ki dįnüñ ola ķavį Ki śalāt oldı ķaśr-ı dįne Ǿimād Terk iden kendü dįnini yıķdı Bį-sütūn olsa ħāne bį-bünyād 45 ا لزكوة قنطرة االسالم -4 Var ŧahā-yı ŧarįķ-ı İslām 46 Köpri olmışdur murād ey zekˇāt Māliki Ĥaķ yolına beźl eyleye Ki vire her birine ol ĥasenāt 124 db 47 من حج البيت ومل يرفث ومل يفسق رجع كما ولدته امه -5 İdicek kişi Ǿazm-i Beytu l-lāh Nefsine defǿü fetĥ itse ħırām [1 4 b ] 6- Anadan doġma gibi pāk olısar Maġfiret idüp aña Rabbü l-enām 48 علي ى الدعاء حيجب ح ى ت ان يصلىى Dir iseñ ol[ma]sun duǿā maĥcūb Rūĥ-ı pāk-i Rasūle eyle selām Vir śalavāt ki fetĥ-i bāb olsun Tā sühū[l]etle ĥāsıl ola merām 44 [E ś-śalātü Ǿimādü d-dįni femen eķāmehā feķad eķāme d-dįne ve men terekehā feķad hedeme d-dįn.] Namaz dinin direğidir; kim namazını kılarsa dinini ayakta tutar, kim de namazı terk ederse dinini yıkar. 45 [E z-zekātü ķanŧaratü l-islām.] Zekât İslam ın köprüsüdür. 46 Bu dizede vezin aksamaktadır. 47 [Men ĥacce l-beyte ve lem yerfüŝ ve lem yefsuķ race a kemā veledethü ümmühü.] Kim benim evimi (Kâbe) hac ederse ve fısk ve fuhşiyata girmediyse annesinden doğduğu gibi döner. 48 [E d-duǿāü yuĥcebü hattā en yuśallį Ǿaleyye.] Dua benim üzerime salâvat getirilinceye kadar perdelenmiştir (Allah a ulaşmaz.).

17 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ 49 اكرموا العلماء فإنكم حتتاجون إليهم يف الدنيا و اآلخرة -7 ǾUlemāya çün olduñuz muĥtāc Oldılar lāyıķ anlar ikrāma Dünyevį uħrevį meśāliĥüñüz İrişür anlar ile tamāma 50 ى مسلم و مسلمة -8 طلب العلم فريضت علىكل Diñle bu himmeti vü himmetüñi Śarf eyle ĥuśūl-i Ǿirfāna 51 Ŧaleb-i Ǿilme cidd-i cehd eyle Farżdur çünki her Müselmāna 52 من ا ارد ان جيلس باحلق فاليجلس مع اهل التصوف -9 Ol ķalam dir-[i]señ Ħudā-yıla ger śūfįler-[i]le muśāĥib ol 53 İster-[i]señ Ħudā-yıla meclis Anlarıñ meclisine ŧālib ol db 125 [1 5 a] 54 ك ن ييف الد ن ي ا ك أ ن ك غ رييب أ و ع ابير س بييل و ع د ن ف س ك ن ي م أ ه يل ال ق ب وري -10 Ol bu dünyāda bir ġarįb gibi Egniñe al hemįşe köhne palās Ya müsāfir gibi tedārik ķıl Nefsüñi ehl-i ķabre eyle ķıyās 49 [Ekrimū l-ǿulemāǿe feinneküm tahtācūne ileyhim fi d-dünyā ve l-āħirati.] Ulemaya ikram ve hürmet ediniz, çünkü dünya ve ahiret için onlara muhtaçsınız. 50 [Ŧalebü l-ǿilmi farįżatün Ǿalā külli müslimin ve müslimetin.] İlim talebi Müslüman her erkek ve kadın üzerine farzdır. 51 Bu dizede vezin aksamaktadır. 52 [Men erāde en yeclise bi l-haķķı fe l-yeclis maǿa ehli t-taśavvufi.] Kim Allah ile oturmak (yakın olmak) isterse tasavvuf ehliyle otursun. 53 Bu dizenin başında bir silinti (kelimenin üstü çizilmiş) olduğundan vezin aksamaktadır. 54 [Kün fi d-dünya keenneke ġarįbün ev Ǿābiru sebįlin ve Ǿudde nefseke min ehli l-ķubūr.] Dünyada bir garip ya da bir yolcu gibi ol ve kendini kabir ehlinden addet (say).

18 YAKUP POYRAZ 55 ى الجله ماله -11 لعن هللا تعاىل فقري اتواضع لغين Meskenet eyle vü tevāżuǿ ķıl MaǾrifet ehline kemāli içün Ĥaķ ider şol faķįre laǿnet kim Ĥürmet ider ġanįye 56 mālı içün 57 القناعةكنز ال يفىن -12 Bir ħazįnedürür ķanāǿat kim Telef olmaz ĥarāmįler almaz Cümle Ǿālem fenā bulur ammā Ol Ǿaceb kenzdür fenā bulmaz 58 كسب احلالل فريضة بعد الفريضة -13 Farż eyle kesb-i māl-i menāl 126 db 59 ام مجيع االدوية قلة األكل -14 [1 5 b ] Fāǿide eylemez Ǿilāc-ı ŧabįb Seni eylerse çoķ yimek bįmār Aślı cümle devānuñ az yimedür Az yir-[i]señ ne derd ü ne tįmār 60 ام مجيع اآلداب قلة الكالم -15 Ġonca-veş ol edeble dem-beste Açma her lāfa hemçü bülbül-i leb Az söyle dilüñi żabŧ eyle Bu imiş çünki cümle aśl-ı edeb 55 [LeǾane l-lāhü teǿālā faķįraǿt- tevāżaǿa liġaniyyin li eclihį mālehü.] Allahü Teâlâ malından dolayı zengine tevazu gösteren fakire lanet eder. 56 Anlam bakımından ġanįyi olarak yazılan ifade ġanįye biçiminde olması daha uygundur. 57 [E l-ķanāǿatü kenzün lāyefnā.] Kanaat tükenmeyen bir hazinedir. 58 [Kesbü l-halāli farįżatün baǿde l-farįżah.] Farzları yaptıktan sonra helal kazanmak farzdır. 59 [Ümmü cemįǿi l-edviyeti ķılletü l-ekl.] Bütün devaların anası (başı) az yemektir. 60 [Ümmü cemįǿi l-ādābi ķılletü l-ķelām.] Bütün edeplerin anası (başı) az konuşmaktır.

19 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ 61 ى املنطق -16 البالء موكل Söyleme her kişiye nā-maǿķūl Tā ki etmeyeler saña da cefā Ki Ǿabeŝ söyleyen çeker żarra Heb sözünden gelür kişiye belā 62 ان من موجبات املغفرة بذل السالم وحسن الكالم -17 Ĥaķ TeǾālā selāmın itme dirįġ Beźl ķıl gördügüñ Müselmāna Luŧf-ile sözüñi ħalķa söyle Gelesin tā maĥall-i ġufrāna 63 من م ت بني اثنني با لنميمة سلىط هللا ىف قربه نارا خيرقه اىل يوم القيمة -18 [1 6 a] Ħalķ arasında ķovcılıķ eyleme Dostlar beynine düşürme firāķ Yoħsa bir nār ider ĥavāle Ħudā Ķabrüñe kim seni idüb iĥrāķ db من سرت عيب أخيه املسلم سرته هللا تعاىل يف الدنيا واآلخرة -19 Kim ki dünyāda bir Müselmānuñ Setr idüp Ǿaybını olursa ĥalįm İki Ǿālemde pes anuñ Ĥudā Cümle Ǿaybını örte Rabb-i Kerįm 61 [E l-belāǿü müvekkelü l-mantıķ.] Başa gelen belalar dilin yüzündendir. 62 [İnne min mūcibāti l-maġfirati beźlü s-selāmi ve ĥusnü l-kelām.] Selâmı yaymak ve güzel söz söylemek affedilmeyi icab ettiren davranışlardandır. 63 [Men metā beyne ŝneyni bi n-nemįmeti sellaŧa l-lāhü fį ķabrihį nāran yaħriķuhü ilā yevmi lķıyāmeti.] Allahü Teâlâ iki kişi arasında koğuculuk yapan kimseye kabrinde onu kıyamete kadar yakan bir ateş musallat eder. 64 [Men setera Ǿaybe aħįhi l-müslimi seterahü l-lāhü teǿālā fi d-dünyā ve l-āħirati.] Kim bir Müslüman kardeşinin ayıbını örterse Allahü Teâlâ da onun dünya ve ahiretteki ayıbını örter.

20 YAKUP POYRAZ 65 من اذى جاره بغري حق حرم عليه اجلنان و مأواه النار -20 Ķoñşıñı nā-ĥaķ itme rencįde Yoķsa ermez meşāma rįĥ-i cinān Yoķ yire ger iderseñ aña eźā Āħiretde olur yirüñ mįzān 66 ان الغل واحلسد يأكالن احلسنات كما يأكل النار احلطب -21 Kimse ĥaķķında itme ġıll-i ĥased Nār-ı sūzān gibi olup serkeş Yoķsa heb ekl ider meŝūbātuñ Odunı yidügi gibi āteş 128 db 67 طوىب للمصلحني بني الناس أوالئك هم املقربون يوم القيامة -22 Ħalķ arasında śulĥa saǿy eyle Tā olasın muķarreb-i dergāh Śulh-ı ıślāĥa ķaśd idenler-içün Didi ŧūbā lehüm 68 Rasūlu l-lāh [1 6 b ] 69 الدا ىل على اخلري كفاعله -23 Herkese ħayr içün delālet eyle İşleyen gibidir delālet iden Ne saǿādetdür ki ola müŝāb Ħayr(a) ileten gibi işāret iden [Men eźā cārahü biġayri ĥaķķın ĥarame Ǿaleyhi l-cinānü ve meǿvāhü n-nār.] Kim haksız yere komşusuna eziyet ederse cennet ona haram olur ve gideceği yer cehennemdir. 66 [İnne l-ġılle ve l-ĥasede yeǿkülāni l-ĥasenāti kemā yeǿkülü n-nāru l-ĥaŧabe.] Haset (kıskançlık), ateşin odunu yediği (yaktığı) gibi hasenatı yer bitirir. 67 [Ŧūbā li l-muŝliĥįne beyne n-nāsi ülāǿike hümü l-muķarrabūne yevme l-ķıyāmeti.] Ne mutlu insanların arasını düzeltenlere Onlar kıyamet günü Allah a yakındırlar. 68 ŧūbā lehüm: ne mutlu onlara, müjdeler olsun anlamında 69 [E d-dāllü Ǿale l-ħayri kefāǿilihi.] Hayra delalet eden (yol gösteren/yardımcı olan) onu yapan gibidir. 70 Bu dizede vezin aksamasını gidermek için hece yutumu uygulanır: Ħayra ileten: Ħayr ileten.

21 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ 71 رضاء هللا يف رضاء الوالدين و سخط هللا يف سخط الوالدين -24 Ħaķ TeǾālā rıżāsı ĥāśıl olur 72 Atanuñ ananuñ rıżāsıyla Ki śaķın kim ĥaķķuñ ulu ġażabı Bulunur anlaruñ cefāsıyla 73 السخي يف جوار هللا تعاىل و انا رفيقه -25 Bezl ü cūd u Ǿaŧāyı Ǿādet ķıl Ki buyurmışdur Rasūl-i şefįķ Ķoñşuluġundadur Ĥaķķuñ cömerd Olurdum cennet içre bende refįķ 74 البخيل يف النار و رفيقه ابليس -26 ǾĀdet edinme buħlı terk eyle Śaķın olma baħįl bir telbįs db 129 Ki baħįlüñ yiri cehennemdür Anda yoldaş olur aña İblįs 75 اكرم او الضيف و لو كانكافرا -27 [1 7 a] Zaĥmet 76 ile gelür ķonuķ gelicek Sen daħi hürmet eyle mihmāna Kāfir olursa daħi ķıl ikrām Śanma maĥśūś ola Müselmāna 71 [Rıżāǿu l-lāhi fį rıżāǿi l-vālideyni ve saħŧu l-lāhi fį saħŧi l-vālideyn.] Allah ın rızası annebabanın rızasında; gazabı onların gazabındadır. 72 Bu dize aslında şöyledir: Ħaķ TeǾālānuñ rıżāsıyla ĥāśıl olur. Ancak bu hâliyle vezin ve anlam aksamaktadır. Dizenin Ħaķ TeǾālā rıżāsı ĥāśıl olur şeklinde olması anlamı da vezni de düzeltir. 73 [E s-seħį fį civāri l-lāhi teǿālā ve ene rafįķuhü.] Cömert, Allahü Teâlâ nın yakınındadır ve onun arkadaşı ben olacağım. 74 [E l-baħįlü fi n-nāri ve rafįķuhü iblįsün.] Cimri cehennemdedir ve arkadaşı şeytandır. 75 [Ekrimü ż-żayfe velev kāne kāfiran.] Misafire ikram ediniz, kâfir dahi olsa. 76 Dizedeki zaĥmet kelimesinin raĥmet olabilme ihtimali de yüksektir, ancak yazıda şüphe götürmeyecek derecede kelime zaĥmet şeklinde yazılmıştır.

22 YAKUP POYRAZ 77 من مل يرحم مل يرحم -28 Şefķat eyle ġarįb ü miskįne Sana da raĥmet eyleye Allāh Kimseye sen teraĥĥum eylemezsen Merĥamet eylemez saña da İlāh 78 امللك يبقى الكفر و ال يبقى بالظلم -29 Żarar u küfr kendü nefsüñedür Ħalķı etmez sitemle ser-gerdān Küfr ile mülk pāyidār olur Žulm ile olmayub olur vįrān 130 db 79 ان املظلومني هم املفلحون يوم القيامة -30 Žulm (i)le žālimden aġlama mažlūm Seni eylerse müflis ü fellāĥ Ki ķıyāsetde ol muǿaźźeb olub Saña maĥśūś olur necāt u felāĥ 80 الصرب مفتاح الفرج -31 Ne muśįbet gelürse insāna Śabr idüb ĥaķķa eylesün şükri [1 7 b ] Ferecüñ śabr oldı miftāĥı Olur elbette Ǿusri 81 nüñ birri 82 ى مسلم ومسلمة -32 الطاعون شهادة لكل Müǿminüñ mevtine sebeb ŧāǿūn Olsa bāǿiŝ yeter saǿādetine 77 [Men lem yerĥam lem yürĥam.] Merhamet etmeyene merhamet olunmaz. 78 [E l-mülkü yebķa l-küfra ve lā yebķā bi ž-žulm.] Mülk küfür ile ayakta kalabilir ama zulüm ile baki kalmaz. 79 [İnne l-mažlūmįne hümü l-müfliĥūne yevme l-ķıyāmeh.] Muhakkak ki mazlumlar kıyamet gününde kurtuluşa ererler. 80 [E ś-śabru miftāĥu l-ferac.] Sabır kurtuluşun anahtarıdır. 81 Elbet her zorluğun yanında bir kolaylık vardır. (İnşirah, 94/5). Usr: kolaylık; birr: hayır, bereket anlamında. 82 [E ŧ-ŧā ūne şehādetün li külli müslimin ve müslimetin.] Veba hastalığı müslüman erkek ve kadınlar için şehitliktir.

23 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ Özge devlet degil midür bu ĥadįŝ Ki şehādet ide şehādetine 83 السيوف مفتاح اجلنة -33 Var ġazā eyle fį sebįli l-lāh Oynadub Ĥaķ yolına baş ile cān Tįġlerdür çü cennete miftāĥ Ķılıcuñla olasın ehl-i cinān 84 من ترك الرمي فليس م ى ىن -34 Oķuyasın çü oķ u yay ilmin Terk idüb soñra geçme bu fenden Ķābe Ķavseyn śāĥibi buyurub Terk-i remy eyleyen degil benden 85 من مات على الوضوء مات شهيدا -35 Masivādan içüñi pāk eyle Nitekim ŧaşrañı ŧahāretle db 131 [1 8 a] Āb-destile kim vefāt etse Bu cihāndan gider şehādetle 86 استنزهواعن البول فإ ىن عامة عذاب القبر -36 Ķıl libāsına cismüñi ŧāhir Pāklık oldı çünki įmāndan Bevle ŧoķunmasun śaķın bedenüñ Ki olurmış Ǿaźāb-ı ķabr andan 87 من لعب بالنرد فقد عصى هللا ورسوله -37 Ĥaķķa Ǿāśį olub Rasūle daħį Hįç meyl etme nerd ü saŧranc[e] 83 [Es-suyūfü miftāĥu l-cenneti.] Kılıçlar cennetin anahtarıdır. 84 [Men terake r-ramye feleyse minnį.] Kim atıcılığı terk ederse benden değildir. 85 [Men māte Ǿale l-vużūǿi māte şehįden.] Kim abdestli vefat ederse şehid olur. 86 [İstenzihū Ǿani l-bevli feinne Ǿāmmete Ǿaźābi l-ķabri (minhüm).] Bevl (sidik) sıçrantısından sakının çünkü kabir azabının çoğu ondandır. 87 [Men laǿibe biǿn-nerdi feķad Ǿaśa l-lāhe ve rasūlehü.] Kim tavla oynarsa Allah ve Resûlüne isyan etmiş olur.

24 YAKUP POYRAZ Seni Leclāc-ı mevt idüb şeh-māt Rūħuñ eyler esįr śad rence 88 ما من رجل شرب اخلمراال سقاه يوم القيامة من احلميم مثل ما شرب من اخلمر -38 Kim şarāb içse içse şerbetini Āhiretde çeker Ǿaźāb-ı elįm Bunda nūş itdügi şarāb ķadar Śunalar anda aña mā-i caĥįm 89 ى له -39 مامن ذنب اعظم عند هللا من نطفة يضعها ال ى رجل ىف رحم الحيل Ĥaķ TeǾālā ķatında olmaz-imiş Bundan ulu günāhı insānuñ Ki ide bir raħime sinn ilķā Olmamış ola ol ĥelāli anuñ 132 db 90 من قبل غالما بشهوة عذبه هللا تعاىل الف عام يف النار -40 [1 8 b ] Bir yalıñ yüzli oġlanı her kim Şehvetiyle öperse rindāne Yana biñ yıl çeküb Ǿaźāb-ı elįm Hem-çü pervāne nār-ı sūzāne Śadaķa Rasūlu l-lāhi ve Śadaķa Muĥammedün Ĥabibu l-lāh 88 [Mā min racülin şeribe l-ħamra l-isķāhü yevme l-ķıyāmeti mine l-ĥamįmi miŝlü mā şeribe mine l-ħamr.] Sarhoşluk veren içeceklerden içen kimseye kıyamet gününde içtiğine benzeyen ve hamim adı verilen cehennemin kaynar suyu içirilir. 89 [Mā min źenbin aǿžamü Ǿinda l-lāhi min nuŧfetin yeżaǿuhā fį raĥmin lā yaĥillü leh.] Allah katında en büyük günahlardan biri, kişinin kendisine helal olmayan bir rahime nutfesini bırakması (zina)dır. 90 [Men ķubbile ġulāmen bi şehvetin Ǿaźźebeha l-lāhü teǿālā elfü Ǿāmin fįǿn-nār.] Kim bir gulamı (delikanlı/erkek hizmetçi) şehvetle öperse Allahü Teâlâ o kimseye bin sene cehennemde azab eder.

25 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ Der Ħātime-i Risāle (feilātün/ mefāilün / feilün) 91 1 Ĥaķķa şükr ü Rasūl ü Ĥaķķa selām Ki bu nažm-ı ĥadįŝ oldı tamām 2 Umarum ki anı ķırāǿat iden Ya ķalem ķaŧǿ idüb kitābet iden 3 Ħayrile rūĥ-ı nāžımı ķıla yād Ki yād ile oldı şād 92 4 Bozulub cism ü cānuñ evrāķı Ķala bu nažm ĥaşre dek bāķį 5 Yā Rab ol dem ki ola rūz-ı ķıyām Raĥmet it ümmet-i Rasūle tamām 6 Her ki ħˇānde duǿā ŧamaǿdārem Źān ki men bende-i günāhkārem db 133 (mefāįlün/ mefāįlün /feūlün) 1 Ħudā ū rā dehed Ǿālį merātib Ki ħˇānde fātiha ber ĥaķķ-ı kātib (fāilātün/ fāilātün/ fāilātün/ fāilün) 1 Ħayra yazsın şerrin anuñ [ki] Kirāmen kātibįn Kim duǿā-yıla anarsa iş bu ħaŧŧuñ kātibin Sonuç Manzum kırk hadis tercümeleri, Klasik Türk Edebiyatında Hz. Peygamber ile ilgili olan edebî metinlerdendir ve oldukça rağbet görmüş ve Osmanlılar döneminde yüze yakın eser verilmiş bir türdür. Bu eserlerden tespit edilmiş ve yayımlanmış olanlarının yanında, hâlâ varlığı bilinmeyen kırk hadislerin ortaya çıkması da bu türün şairler tarafından ne kadar çok sevildiğinin en belirgin bir 91 Son kısımda yine mesnevi nazım şekliyle yazılmış kısa bir manzume ve bitişte kâtip/ müstensihin eklediğini düşündüğümüz vezni de diğerlerinden farklı olan iki beyit vardır. 92 Bu dizede vezin aksamaktadır.

26 YAKUP POYRAZ göstergesidir. Bu çalışmayla tezkirelerde varlığı bilinen, yapılan araştırmalarda adı geçen ancak bugüne kadar ilmî neşri yapılmayan Manastırlı Hasan bin Ali ye ait olan manzum bir kırk hadis tercümesi daha bilim ve edebiyat dünyasının dikkatine sunulmuş olmakt a- dır. Kaynakça 134 db Aclunî, Keşfü'l-Hafâ ve Müzîlü'l-İlbâs Amme'ştehera Mine'l-Ehâdîsi Alâ Elsineti'n-Nâs, Lübnan/Beyrut, Aksoy, Hasan, Mustafa Ali nin Manzûm Kırk Hadîs Tercümeleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, Aksoy, Hasan, Fevrî nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, S ss , Aksu, Cemal, Hanîf in Manzûm Kırk Hadîs Tercümesi Şerhi, İlmî Araştırmalar, Sayı, 17, ss , Ata, Aysu, Nehcü l-ferâdis, Cennetlerin Açık Yolu III (Dizin-Sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, Avcı, İsmail, Hazînî nin Manzum Şerh-i Hadîs-i Erbaîn Tercümesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir, Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C2, Haz: Mustafa Tatçı, Cemal Kurnaz, Ankara, Bülbül, Tuncay, Bir Kültür Merkezi Olarak Manastır ve Manastır Doğumlu Divan Şairleri, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic V. 3/4, pp , Cihan, Sadık, Nüzhet Ömer Efendi ve Hadîs-i Erbain Tercemesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 5 ss , Cihan, Sadık, Şeyhî ve Hadis-i Erbain Tercümesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 9 ss. 5-27, Çakır, Mustafa Sefa, Taşköprizade Kemaleddin Mehmed Bin Ahmed in Şerh-i Ehadis-i Erbain Tercümesi (Metin-İnceleme), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, OMÜ SBE, Samsun, Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, Durak, Hasan Hüseyin, Usfûrî nin Kırk Hadîs Şerhinin Tahkîk, Tahrîc, Terceme ve Tenkidi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi SBE, Bursa, Gıynaş, Kâmil Ali, Hilâlî nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter pp , Hasan bin Ali Ehâdîs-i Erba în, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, arşiv no: 06 Hk 3963/3, vr. 11a-18b. Kandemir, M. Yaşar, Kırk Hadis, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt, 25, TDV Yayınları, Ankara, Karahan, Abdülkadir, Hadîs-i Erba în Nev inin Doğuşu ve Âmilleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt, 1, Sayı, 1, ss , 1952a. Karahan, Abdülkadir, Tercüme Edebiyatından Nümûneler Üzerine Çalışmalar I: Câmî nin Erba în i ve Türkçe Tercümeleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Dergisi, cilt, 4, Sayı, 4, ss , 1952b. Karahan, Abdülkadir, Tercüme Edebiyatından Nümûneler Üzerine Çalışmalar II: Türk Edebiyatında Arapçadan Nakledilmiş Kırk Hadîs Tercüme ve Şerhleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Dergisi, cilt, 5, ss , 1953.

27 MANASTIRLI HASAN BİN ALİ NİN EHÂDÎS-İ ERBÂ ÎN ADLI MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ Karahan, Abdülkadir, Abdurrahman Câmî nin Seyyid Osmanzâde Tarafından Tercüme Edilmiş Bilinmeyen Bir Kırk Hadîs Tercümesi, Atatürk Üniv. İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi Prof. M. Tayyib Okiç Armağanı, s , Karahan, Abdülkadir, İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadîs, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, Kılıç, Müzahir, Hâkânî Mehmed Bey, Hayatı, Kişiliği ve Hadis-i Erba în in Tenkitli Metni, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum, 2001a. Kılıç, Müzahir, Edebiyat Tarihi Bakımından Kırk Hadisler, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 18, ss , 2001b. Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, TDV Yayınları, Ankara, Korkmaz, Seyfullah, Nâbî nin Manzûm Kırk Hadîs Tercümeleri, Türk Kültürü, Sayı, 459, ss , Köksal, M. Fatih, Yenipazarlı Vâlî nin Manzum İlk Kırk Hadis Tercümesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı ss , Küçük, Sebahattin, Münîf in Kırk Hadîs Tercümesi, Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Dergisi, cilt, 12, Sayı, 1, ss , Kürkçüoğlu, Kemâl Edip, Fuzûlî Kırk Hadîs Tercümesi, MEB Yayınları, İstanbul, Necib Âsım, Hadîs-i Erba în Tercümeleri, Millî Tetebbular Mecmûası, S. 4, ss , Nevevî, Kırk Hadîs Tercüme ve Şerhi, trc. İbrahim Hatiboğlu, İnsan Yayınları, İstanbul, Prifti, Kristaq, Manastır md. DİA İslam Ansiklopedisi, C.27, İstanbul: TDV Yayınları, ss , Sevgi, Ahmet, Mevlânâ Cemâl Efendi nin Manzum Kırk Hadis Tercemesi, İslami Edebiyat, S. 3 ss , Sevgi, Ahmet, Câmî nin Kırk Hadîsi nin Türkçe ve Arapça Manzûm Bir Tercümesi Üzerine, MÜFEF Türklük Araştırmaları Dergisi Âmil Çelebioğlu Armağanı, S. 7 ss , 1993a. Sevgi, Ahmet, Latîfî-Sübhatü l-uşşâk, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya, 1993b. Sevgi, Ahmet, Merdümî-Tuhfetü l-islâm (Manzûm Kırk Âyet ve Kırk Hadis Tercümesi), Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya, 1993c. Sevgi, Ahmet, Molla Câmî nin Erba în i ve Manzûm Türkçe Tercümeleri, Alp Ofset, Konya, Sevgi, Ahmet, Azmî nin Hadîs-i Erba în Tercümesi, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 9 ss , Sıddıkî, Muhammad Zubayr, Hadis Edebiyatı Tarihi, İngilizceden trc.: Yusuf Ziya Kavakçı, İrfan Yayınevi, İstanbul, Tuman, Nail, Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, Ankara, Uğur, Mücteba, Erba ûn md., Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, ss , TDV Yayınları, Ankara, URL-1: NND Sözlük, E.T.: URL-2: Camiüssagir, E.T.: Yıldırım, Selahattin, Osmanlı da Kırk Hadis Çalışmaları-1, İstanbul, Yıldız, Âlim, Okçuzâde Mehmet Şâhî ve Manzum Kırk Hadis Tercümesi: Ahsenü l- Hadîs, DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 17 ss , Yıldız, Âlim, Sirâcî nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, S. 1 ss , Yılmaz, Ali, Edebiyatımızda Kırk Hadisler, İlim ve Sanat, Sayı, 15, ss , db 135