F Z N DO ASI. 2. Bilimsel bilginin ortaya ç k fl, ilk olarak tar m uygarl na. 3. Bilimsel yöntem; ak l, deney ve gözleme dayan r.

Transkript

1

2 280 F Z N DO ASI

3 F Z N DO ASI MODEL SORU 1 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. nsanl n ortak miras bilime; milattan önce M s rl lar, Babilliler ve Mezopotamya uygarl klar ; milattan sonra Yunanl lar, Museviler, Hristiyanlar ve Müslümanlar katk da bulunarak bu miras hem korumufl hem de zenginlefltirerek günümüze kadar getirmifllerdir. Bilim; evrensel bir bina olarak tarif edilirse, binan n temeli ve kolonlar bütün insanl k taraf ndan flekillendirilmifltir. Bu bina hergün yükselmekte, yeni katlar infla edilmektedir. 2. Bilimsel bilginin ortaya ç k fl, ilk olarak tar m uygarl na geçiflle bafllam flt r. Tar mla birlikte gereksinimler de iflmifl ve buna ba l olarak bilimsel bilginin kökleri yavafl yavafl ortaya ç km flt r. Tar mla birlikte insano lu mevsim bilgisini sistematik hale getirmifltir ve ilk takvimler oluflturulmufltur. Yine tar mla birlikte tarlaya iliflkin ölçümler geometri ve matematik bilgisini gerekli k lm flt r. Tar ma dayal kalk nma ve geliflmeyle birlikte ortaya ç kan toplumsal çeflitlilik ifl bölümünün ve ticaretin geliflmesiyle sonuçland. Do ada olup bitenlere iliflkin bilgi y n artmaya bafllad ve bir s n fland r lmaya gerek duyuldu. Tüm bu geliflmeler bilimde kuramsal geliflmelere temel oluflturdu. 5. a) Do a bilimleri: Do a ve do a olaylar ile ilgilenen bilimdir. Fizik baflta olmak üzere, kimya, biyoloji ve astronomi do a bilimlerindendir. Do- a bilimleri aç klay c d r. b) Formel bilimler: Do ada olmayan sadece insan düflüncesinde var olan varl klar konu alan bilimdir. deal bilimler de denir. En temel bilimleri matematik, mant k ve istatistiktir. Yöntemi tümdengelimdir. Do rudan ak l yoluyla ulafl lan bilgidir. c) nsan bilimleri: nsan n kültürel yönünü ele alan bilimlerdir. Tarih, dil bilimi, felsefe ve sosyoloji insan bilimlerine örnektir. nsan bilimleri, anlaml varl konu alan bilimler olarak da bilinir. Ulaflt sonuçlar; olaylara, belgelere ve anlama yöntemine dayan r. 3. Bilimsel yöntem; ak l, deney ve gözleme dayan r. 4. Bilimsel bilgi; yönteme dayal, s n rl bir konuyu ele alan, objektif, sistemli, tutarl, mant kl, bir alan konu yapan ve elefltiriye aç k bilgidir. Bilimsel bilgi, teknik bilgiden farkl olarak uygulama bilgisi de il, teorik bilgidir. Bu durumda verilen 7 özellik bilimsel bilgiye aittir. F Z N DO ASI 281

4 MODEL SORU 2 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 3 TEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. a) Bilim, olaylar sistematik bir biçimde düflünmeyi sa lar. b) Kurulmufl bir hipotezin geçerlili i varsay mla ölçülebilir. c) Hipotez yeni gerçeklerle desteklenebilir. D Y 1. (D) a) nsanlar n daha iyi yaflam koflullar na kavuflmas n sa lar. (D) (D) (Y) b) nsanlar n var olmayan olgular bulmas na ve yeni fleyler ö renmesine ön ayak olur. c) Her aflamas nda sanat ve yarat c l kla beslenir. d) Bilim temelde deney ve gözleme dayal bilgiler bütününü içerir. 2. a) d) yi bir teori; basit olmal, gerekti inde geniflleyebilmeli ve yeni bulufllar n fl nda de iflebilmelidir. 1 Sorula sormak 2. Bilim, binlerce y ld r süren bilimsel bilgi üretme sürecinde kendi niteli ini, gelene ini ve kendine has standard n ortaya koymufltur. Ça dafl bilimin dört niteli i vard r. Bunlar; çeflitlilik süreklilik yenilik ve ay klanmad r. Verilen bütün özellikler do rudur. b) 3 Hipotez kurmak c) d) e) Kontrollü deneyler yapmak Tahminlerde bulunmak Veri toplamak 3. Bu iki bilim insan gördükleri olay merak edip araflt rmalar sonucu bu bilgileri elde etmifllerdir. Bilim veya ilim; neden, merak ve amaç besleyen bir olgu olarak günümüze kadar gelmifltir. f) 6 Verilerden sonuç ç karmak T A H P P R O T E Z M N 4 T B L E O R M 4. I. Problem saptanm flt r. II. Tahminde bulunulmufltur. III. Hipotez kurulmufltur. 282 F Z N DO ASI

5 MODEL SORU 4 TEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. Bilimin en önemli özelli i olgusal olufludur. Olgulara iliflkin olmayan hiçbir sav, varsay m ya da kuram, bilimsel olma niteli i kazanamaz. Olgular kendi bafllar na birfley ifade etmezler ancak bir hipotez veya kuram n fl alt nda, bilimsel incelemeyle veri niteli i kazan rlar. Hipotez ya da teorinin temellendirilmesi, kurallar belli mant ksal bir ifllemdir. 5. Basit bir fikri veya gerçe i, bir grup veya bir s n f fleyi soyutlayarak ifade eden terim, kelime. (Bir nesnenin veya düflüncenin zihindeki soyut ve genel tasar m d r.) Kavram testi: E er bir sözcük; genel ve soyutsa, bir veya iki sözcükle ifade ediliyorsa, evrenselse, bir zamana ba l de ilse, ortak özelliklere sahip farkl özellikleri temsil ediyorsa kavramd r. Nüfus, enerji, de er, kültür, de iflim, demokrasi, aile, güç, çevre, ba ms zl k vs. 2. Ortaya ç kan, oluflan durum, ilgi çeken veya çekebilecek özellikte olan her türlü ifl veya hadiseye olay denir. Çocuklar n parkta oynamas nsanlar n al flverifl yapmas ki kiflinin birbiriyle tart flmas Trafik kazas n n yaflanmas Çevre kirlili inin ortaya ç kmas Karfl laflt m z olaylar n yaln zca bir nedeni yoktur, birden fazla nedeni olabilir. 3. Kolayca anlafl labilen, tam olarak bilinen, objektif olarak kan tlanabilen ve bilimsel verilere (bilgilere) dayand r labilen somut fleyler, olay ve düflünceler. Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti nin ilk cumhurbaflkan d r. Türkiye nin en büyük gölü Van Gölü dür. Türkiye nin baflkenti Ankara d r. Üçgenin iç aç lar toplam 180 dir. Savafl bir olgudur. Ama Ι. Dünya Savafl bir olayd r. 6. Kavramlar aras ndaki iliflkiyi aç klayan bir kuram veya cümle, genellikle çok genifl alan kapsayan baz ilkeleri içeren ifade. Geliflmifl ülkelerde ortalama insan ömrü, az geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerden daha uzundur. 7. Günefl tutulmas, gece, gündüz, ya mur ya mas bir olgu; sal günü Denizli ye ya mur ya mas bir olayd r. Ç oluflmas bir olgudur. Erzurum-Kars karayoluna ç düflmesi bir olayd r. Deprem bir olgudur. 17 A ustos 1999 tarihinde Bolu da deprem olmas bir olayd r. 4. Kifliden kifliye göre de iflen ve insanlar n bireysel düflüncelerini yans tan bilgiye denir. Sinema tiyatrodan daha e lencelidir. En kolay ders matematik dersidir. Elma portakaldan daha güzeldir. Trenle seyahat etmek daha kolayd r. F Z N DO ASI 283

6 B L MSEL B LG - B L MSEL YÖNTEM TEST - 1 IN ÇÖZÜMÜ 1. Astronomi, fizik, kimya ve biyoloji gibi do a ve do- a olaylar n inceleyen bilimler do a bilimleri; matematik, mant k, istatistik gibi zaman ve mekandan ba ms z varl klar ve düflünceleri inceleyen bilimler formel bilimler; tarih, sosyoloji ve felsefe gibi insan n kültürel yönünü ele alan bilimler ise insan bilimleri olarak grupland r l r. 7. Bir cismi belli yükseklikten b rak rsak yere düfler. ve Yüksek yerler daha so uktur. ifadeleri do ruluklar ispatlanm fl birer olgudur. stanbul, Fatih Sultan Mehmet taraf ndan fethedildi. ifadesi ise gerçekleflmifl bir olayd r. CEVAP C Buna göre I, II ve III efllefltirmeleri do rudur. CEVAP E 2. yi bir teori; basit olmal, gerekti inde geniflleyebilmeli ve yeni bulufllar n fl alt nda de iflebilmelidir. Buna göre; I, II ve III do rudur. 8. Bilimsel bilginin ortaya ç k fl, ilk olarak tar m uygarl na geçiflle bafllam flt r. Tar mla birlikte gereksinimler de iflmifl ve buna ba l olarak bilimsel bilginin kökleri yavafl yavafl ortaya ç km flt r. CEVAP B CEVAP E 3. Ça dafl bilimin nitelikleri çeflitlilik, süreklilik, yenilik ve ay klanmad r. Ça dafl bilim dogmatik de ildir. CEVAP D 4. Olgusall k bilimsel bilgiye ait bir özelliktir. Felsefi bilgi olgusal de ildir. Geliflme göstermez, yöntem ve kesinlik yoktur, kanunlar yoktur ve de iflir (subjektiftir). Buna göre olgusall k felsefi bilgiye de il bilimsel bilgiye ait bir özelliktir. CEVAP A 9. Bilimsel çal flma s ras nda yap lacak ilk ifl problemi ortaya koymakt r. CEVAP A 10. Depremin olmas olay, depremin oluflma süreci olgudur. Petrolün kuyudan ç kar lmas olay, petrolün yer alt nda oluflmas olgudur. Ç düflmesi olay, kar kütlesinin ç a dönüflmesi olgudur. Bu durumda verilen I. ve II. efllefltirmeler do ru, III. efllefltirme yanl flt r. CEVAP D 5. A, B, D ve E fl klar ndaki bilgiler formel bilimlere aittir. Formel bilimlerin en temel bilimleri matematik, mant k ve istatistiktir. Fizik, kimya ve biyoloji do a bilimlerindendir. Bu durumda C fl kk yanl flt r. CEVAP C 11. I de problem saptanm flt r. II de hipotez kurulmufltur. III de hipoteze dayal tahminde bulunulmufltur. CEVAP A 6. nsan bilimlerinin ulaflt sonuçlar olaylara, belgelere ve anlama yöntemine dayan r. CEVAP E 12. Bilimsel bilgi var olan oldu u gibi inceler. Yöntem ve kesinlik içerir. Buna göre I ve II ifadeleri do rudur. Bilimsel bilgi kimseye göre de iflmez yani objektiftir, subjektif de il. III. ifade yanl flt r. CEVAP C 284 F Z N DO ASI

7 13. Nicel gözlem ölçmeye dayan r ve sonucu birimle ifade edilir. Nitel gözleme göre daha kesindir. Buna göre, I. ifade yanl fl, II. ve III. ifadeler do rudur. CEVAP D 14. Nitel gözlem say sal bir sonuç bildirmez. Çünkü ölçmeye dayal de ildir. Duyu organlar m zla elde etti imiz gözlemlerdir. Bu durumda A, C, D ve E deki gözlemler say sal bir nicelik bildirdi inden nicel, B deki gözlem ise nitel gözlemdir. CEVAP B 15. I. Tahminlerin do rulu unu araflt rmak için kontrollü deneyler ve gözlemler yap l r. II. Hipotezin genifl geçerlili i varsa teori haline gelir. III. Fizikte, yap lan gözlemler sonucunda elde edilen bulgulara dayan larak ulafl lan sonuca hipotez denir. CEVAP D 16. Bir bilim insan tarafs z, azimli, elefltiriye aç k, merakl ve iyi bir gözlemci olmal d r. Bilim insan çal flmas nda sab rl olmal d r. O halde sab rs z d fl ndaki 5 özellik bilim insan na ait özelliklerdir. CEVAP B 17. Bir hipotez kontrollü deney ve gözlemlerle ya do rulan r ya da yanl fl oldu u anlafl l r. Bu durumda de ifltirilebilir. Hipotez do rulan r ve genifl geçerlilik kazan rsa teori haline gelir. Bu durumda I. ve II. yarg lar do ru, III. yarg yanl flt r. CEVAP C 18. Bilim insan yapt araflt rmalar sonucu, hipotezin do ru olmad n görmüfltür. Bu durumda yapaca- ilk ifl hipotezini de ifltirmektir. CEVAP A F Z N DO ASI 285

8 1. ( 2 ) Hipoteze dayal tahminler yap l r. ( 1 ) Hipotez reddedilir ve yeni bir hipotez kurulur. ( 3 ) Kontrollü deneyler ve gözlemler yap l r. ( 4 ) Deney ve gözlemler hipotezi do rularsa hipotez geçerlilik kazan r. 2. Kontrollü deney ve gözlemler yap ld ktan sonra sonuçlar n hipotezi destekleyip desteklemedi ine karar verilir ve verilerden bir sonuç ç kar l r. E er sonuç hipotezi desteklemezse yeni bir hipotez kurulur. Problemle ilgili veri toplama bilimsel çal flman n bafllar nda yap lmas gereken bir ifllemdir. Buna göre II bu durumlardan biri olamaz. 5. a) ABD nin 6 A ustos 1945 te Hiroflima ya atom bombas atmas (Olay) b) Küresel s nman n insan sa l n tehdit etmesi (Olgu) c) Newton un yerçekimi kanunu bulmas (Olay) d) Bir fidan n a aç haline dönüflme süreci (Olgu) 6. Bilim insan, kurdu u hipotezin yanl fl oldu unu görmüfltür. Bu durumda, yapmas gereken ilk ifl hipotezini yenisiyle de ifltirmek olmal d r. 3. a) Fisyon ve füzyon sonras ortaya ç kan enerjidir. (Nitel) b) Temiz ve düflük maliyetlidir. (Nitel) c) Dünyada kullan lan enerjinin % 3 ünü oluflturur. (Nicel) d) Daha az yak t kullan m gerektirir. (Nitel) 7. yi bir bilim insan merakl, flüpheci, kararl, srarc, tarafs z ve sab rl olmal d r. 4. a) Bilimsel bilgi : Bilimsel yöntemler ile elde edilen bilgidir. Ak l, deney ve gözleme dayan r. Bir bilginin bilimsel olmas için yöntemsel olmas bir ölçüttür. Bilimsel bilgi yönteme dayal, s n rl bir konuyu ele alan, objektif, sistemli, mant kl, tutarl ve elefltiriye aç kt r. b) Hipotez : Bir gözlemin, olay n, olgunun ya da bilimsel problemin üzerinde daha fazla inceleme yap larak test edilmesine olanak veren öneri niteli inde aç klamad r. Bilimsel bir problem için önerilen geçici çözüm yoludur. c) Kontrollü deney : Deney s ras nda olay etkileyen bir faktörün de ifltirilip di er faktörlerin sabit tutulmas yla yap lan deneylerdir. d) Teori : Çok say da gözlem ve deneylerle do rulu u kan tlanm fl hipoteze teori denir. 286 F Z N DO ASI

9 8. D Y a Bilimsel çal flmada ortaya konulacak ilk olgu problemin tespitidir. b yi bir hipotez deney ve gözleme aç kt r. c Bilim, olaylar sistematik bir flekilde düflünmeyi sa lar. d e Hipotez yeni gerçeklerle desteklenebilir. Kurulmufl bir hipotezin geçerlili i varsay mla ölçülebilir. Çünkü hipotez kurulduktan sonra tahminlerle ve kontrollü deneylerle geçerlili ine bak l r. 9. B L M a. Do a bilimleri Do a ve do a bilimleri ile ilgilidir. Konusu do al gerçeklerdir. Fizik, kimya, biyoloji ve astronomi örnek olarak verilebilir. b. Formel bilimler Do ada olmayan sadece insan düflüncesinde var olan varl klar konu edinir. deal bilimler olarak da bilinir. Matematik, mant k ve istatistik örnek olarak verilebilir. c. nsan bilimleri nsan n kültürel yönünü konu edinir. Dil bilimi, sosyoloji, tarih ve felsefe örnek olarak verilebilir. 10. Bilimsel bilgi Felsefi bilgi a. b. c. d. e. Olgusald r. Sürekli geliflir. Yöntem ve kesinlik vard r. Kanun ve teori olur. Objektiftir. Olgusal de ildir. Geliflme göstermez. Yöntem ve kesinlik yoktur. Kanunlar olmaz. Subjektiftir. F Z N DO ASI 287