OpenMusic. Oğuz Usman

Transkript

1 OpenMusic Oğuz Usman

2 OpenMusic 1. Giriş OpenMusic nedir? OpenMusic, IRCAM da geliştirilmiş bir bilgisayar destekli müzikal kompozisyon programıdır. Kapasitesi oldukça geniş olan bu program, Brian Ferneyhough, Tristan Murail, Gérard Grisey, Magnus Lindberg ve Kaija Saariaho gibi isimlerin de aralarında bulunduğu birçok besteci tarafından yapısal oluşumlardan aleatorik operasyonlara, spektral hesaplamalardan ses sentezlemeye kadar birçok amaç için kullanılmış ve halen kullanılmaktadır. Basit bir transpozisyon işleminden hayli kompleks yapıdaki bir kompozisyonun tamamının oluşturulmasına kadar geniş bir alanda kullanılabilecek olan OpenMusic üzerine derlediğim bu notlardaki amacım, konuyla yeni tanışan besteci ve besteci adaylarına, fazla detaya girmeden programın çalışma prensibini, temel işlevlerini ve bunlarla yapılabilecekleri örnekler ile açıklayarak, bunları kendi fikirleri ve amaçları doğrultusunda geliştirerek kompozisyonlarında kullanmalarına olanak sağlamaktır. İndirme ve kurulum Açık kaynak kodlu ücretsiz bir program olan OpenMusic, IRCAM ın kendi sitesinden aşağıda verdiğim linke tıklayarak Mac OS X ve Windows işletim sistemleri için indirilebilir: Mac OS X kullanıcılarının MidiShare uygulamasını da ayrıca indirerek kurmaları gerekmektedir 1 : Programın Linux versiyonu ve kurulum ile ilgili daha fazla bilgi için aşağıdaki sayfayı ziyaret edebilirsiniz: 1 Bu uygulama Windows ta OpenMusic ile beraber otomatik olarak yüklenir, ayrıca kurulumuna gerek yoktur. OpenMusic Oğuz Usman 1

3 Programın ilk kez başlatılması 2 Kurulumdan sonra programı simgesine (çift) tıklayarak açıyoruz. OpenMusic her açılışında sizden bir çalışma alanı (workspace) seçmenizi isteyecektir: Çalışma alanları dosyalarınızın içinde bulunduğu klasörler gibidir. Farklı projeler için farklı çalışma alanları oluşturmak, düzenin yanı sıra, fazla sayıdaki dosyanın neden olacağı program yavaşlamasını da önlemeye yardımcı olur. 2 Bir Macintosh kullanıcısı olduğum için örnek ve açıklamalarda bu sistem temel alınmıştır. Fakat sözü edilen her şey bire bir olarak Windows ve Linux versiyonları için de geçerlidir. OpenMusic Oğuz Usman 2

4 Bunun için OpenMusic size üç seçenek sunar: 1. En son kullandığınız çalışma alanını açabilirsiniz 3 ; 2. Daha önce oluşturduğunuz veya başka bir kaynaktan edindiğiniz bir çalışma alanını açabilirsiniz; 3. Yeni bir çalışma alanı oluşturabilirsiniz. Programı ilk defa açtığımız için en son seçeneği işaretleyerek OK butonuna tıklıyor ve açılan pencerede çalışma alanımıza bir isim vererek kaydedileceği yeri belirliyoruz: Save butonuna tıkladıktan sonra çalışma alanımız açılıyor: 3 Bu seçenek programın ilk açılışında seçime kapalı olacaktır. OpenMusic Oğuz Usman 3

5 Burada yukarıdaki içi henüz boş olan pencere bizim çalışma alanımız. Aşağıdaki OM Listener başlıklı pencere ise birçok amaçla kullanabileceğimiz, programın grafik arayüzünün üzerine kurulduğu LISP programlama dili ile direkt olarak iletişim kurabileceğimiz bir araçtır. MIDI Müzik Enstrümanları Dijital Arabirimi ya da kısaca MIDI (Musical Instrument Digital Interface), elektronik müzik aletleri ve bilgisayarlar arasında gerçek zamanlı veri alışverişini sağlayan, endüstri standardı haline gelmiş yaygın bir iletişim protokolüdür. MIDI protokolünde ses verisi değil, temel bazı değişkenlere ilişkin sayısal bilgiler aktarılır. 4 Klasik Batı Müziğinin tampere ses sisteminin bütün perdeleri MIDI sisteminde bir numara ile temsil edilirler. Buna göre piyano tuşesinin ortasında bulunan, Amerikan sisteminde do 4 (C4), Alman sisteminde ise do 1 olarak adlandırılan perdenin midi numarası 60 dır. Bu perdenin üzerindeki her kromatik ses için bu sayı basamaksal olarak artar, yani MIDI numarası (Amerikan sisteminde kalırsak) do# 4 için 61, re 4 için 62, mib 4 için 63 olup bu böyle devam eder. Aşağıda perdelerin MIDI numaralarının bir listesi verilmiştir: Nota:ismi Do Do# Re Re# Mi Fa Fa# Sol Sol# La La# Si Oktav! Perdeler gibi gürlük, süre ve çalgı atamaları da sayısal değerler ile ifade edilir. Yeri geldikçe bunlar hakkında daha fazla bilgi verilecektir. 4 Bkz. Vikipedi. OpenMusic Oğuz Usman 4

6 Cent Cent bir müzikal aralık birimidir ve bir oktavı 1200 eşit parçaya böler. Bu sayede oldukça küçük aralıkların kesin ve basit bir şekilde ifadesini mümkün kılan bu birim, mikrotonal müzik teorisi için büyük önem taşır. Tampere sistemdeki her yarım ses 100 Cent e eşdeğerdir. Buna göre (2 yarım sesten oluşan) 1 tam ses 200 Cent, (5 yarım sesten oluşan) tam 4 lü aralığı 500 Cent, (9 yarım sesten oluşan) majör 9 lu aralığı ise 900 Cent olarak ifade edilir. OpenMusic, genel olarak MIDI değerlerini kullanmasına karşın perdesel olarak cent birimini esas alır, ki bu da MIDI numaralarının 100 ile çarpımı demektir. Do 4 perdesinin MIDI numarasının 60 olduğunu belirtmiştik. Bu perdenin OpenMusic için karşılığı 6000 dir. Aynı şekilde do# 4 = 6100, re 4 = 6200, mib 4 = 6300 vs sayısı ise perdesel olarak OpenMusic için do 4 ile do# 4 perdelerinin tam ortasındaki ses, yani do 4 sesinin çeyrek ses tizleşmiş halidir ise aynı sesin 1/8 ses tizleşmişidir. OpenMusic, bütün bu mikrotonal aralıkları seslendirebilmesi ile de özel bir konuma sahiptir. Bu sayede kompozisyonda yer verilmek istenen mikrotonal aralıkların üretim esnasında deneyimlenmesini mümkün kılar. Listeler ve Parantezler OpenMusic LISP programlama dili tabanlı bir uygulamadır, bu nedenle LISP in karakteristik bir özelliği olan, verilerin parantezler içinde girilmesi sistemini kullanır. Her ne kadar sadece tek bir değerin kullanıldığı bazı işlemlerde parantezler kullanılmayabilirse de, birden fazla değer içeren veri girişlerinde, yani listelerde, bu değerler mutlaka parantez içine yazılmalıdır. Dikkat etmemiz gereken bir diğer nokta da, OpenMusic te listedeki değerlerin arasına (yazı dilinde olduğu gibi) virgül ve benzeri ayraçlar koyulmadığıdır. Buna göre, OpenMusic e bir işlem için do, re ve mi notalarını girmek istiyorsak, bunu; ( ) şeklinde yapmamız gerekecektir. Bu duruma yeri geldiğinde tekrar değineceğiz. OpenMusic Oğuz Usman 5

7 2. Başlangıç OpenMusic ile yapılan çalışma temel olarak üç aşamalıdır: 1. Veri girişi: OpenMusic kendiliğinden bir şey üretemez. Onun görevi kendisine verilen bilgiyi işlemektir. Bu yüzden çalışmalarımızda ilk adımımız her zaman OpenMusic e somut bir veri girişi yapmak olacaktır. 2. İşlemin belirlenmesi: Nasıl somut bir veri girmemiz gerekiyorsa, aynı şekilde OpenMusic e bu veri ile ne yapması gerektiğini de açık bir şekilde bildirmemiz gerekir. Tamamen bizim üzerimize düşen bu ilk iki aşamayı doğru bir şekilde gerçekleştirmediğimiz sürece OpenMusic işlevini yerine getiremeyecektir. 3. Sonuç: OpenMusic e ihtiyacı olan bilgileri verdikten ve bunlarla yapması gereken işlemi belirttikten sonra, OpenMusic işlemi gerçekleştirerek bize bu işlemin sonucunu bildirir. Şimdi bu adımları izleyerek ilk çalışmamızı yapalım. Çalışma alanımızı dosyalarımızın içinde bulunduğu bir klasöre benzetmiştik. Öncelikle bu klasörde patch adı verilen bir dosya yaratmamız gerekiyor. Bunu File menüsünden New Patch öğesini seçerek yapıyoruz: Bunun ardından çalışma alanımızda bir dosya belirecektir: OpenMusic Oğuz Usman 6

8 Dilerseniz dosya ismine çift tıklayarak dosyayı yeniden adlandırabilirsiniz. Şimdi patch simgesine çift tıklayarak dosyayı açalım. Bir perdeyi veri olarak kullanmakla başlayalım; örneğin fa 4 notası. Bu notanın MIDI numarası 65, OpenMusic teki karşılığı ise 6500 dür. Patch penceresinde her hangi bir yere çift tıklayarak açılan kutucuğa bu sayıyı yazalım ve tekrar boşluğa tıklayarak kutucuğu sabitleyelim: OpenMusic, girdiğimiz nota değerlerini grafiksel olarak da görmemize olanak tanır. Bunun için Classes menüsünden Score > NOTE öğesini seçmemiz gerekiyor: Bunun ardından maus ile patch penceresinde objeyi yerleştirmek istediğimiz yere tıklıyor ve aşağıda görüntü ile karşılaşıyoruz: OpenMusic Oğuz Usman 7

9 Bu gibi objelerde her zaman yapmamız gereken iki şey vardır. Birincisi objenin üzerine tıklayarak seçtikten sonra klavyede m harfine basarak objenin içini görünür kılmak, ikincisi ise objenin sağ alt köşesinden tutup çekerek objeyi biraz daha büyütmek: Şimdi sıra girdiğimiz nota değeri ile görevi bu sayısal değeri grafiksel olarak canlandırmak olan obje arasında bağlantı kurmaya geldi. Bunun için sayı kutucuğunun altındaki küçük mavi yuvarlağa tıklayıp tutarak NOTE objesinin üstündeki yuvarlakların soldan ikincisine bırakmamız gerekiyor: OpenMusic Oğuz Usman 8

10 İki öğe arasında bağlantı kurmamıza rağmen henüz NOTE objesinde bir değişim olmadığını görüyoruz. Bunun nedeni henüz OpenMusic e işlemi gerçekleştirmesi için komut vermemiş olmamızdır. NOTE objesine tıklayarak seçelim ve klavyemizde v tuşuna basarak işlemi gerçekleştirme komutunu verelim. Artık NOTE objesi olması gerektiği gibi fa 4 notasını göstermektedir: Şu an için karmaşık görünen bu işlemler aslında OpenMusic in çalışma prensibi ile ilgili olarak bilmemiz gerekenin büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Artık elimizde somut bir veri olduğuna göre ikinci aşamaya geçebiliriz. Kendimize sormamız gereken soru, bu veriyle ne yapmak istediğimizdir. Örnek olarak bir transpozisyon işlemi gerçekleştirelim. O halde yapmak istediğimiz işlem, fa 4 notasını transpoze etmektir. Tabii ki bu da yeterli olmayacak ve hangi aralıkta ve hangi yöne transpoze etmek istediğimi de OpenMusic e belirtmem gerekecektir. Diyelim ki, fa 4 notasını tam 4 lü yukarıya transpoze etmek istiyoruz. Şimdi bunu OpenMusic e bildirelim: OpenMusic Oğuz Usman 9

11 Transpozisyon işlemi OpenMusic için basit bir toplama ya da çıkarma işlemidir. Yukarıya doğru yapılan transpozisyon işleminde perdenin sayısal değeri üzerine transpoze edilmek istenen aralığın sayısal değeri eklenir, aşağıya doğru yapılan transpozisyonda ise ilkinden ikincisi çıkarılır. Bizim durumumuzda bu işlem aşağıdaki gibi olacaktır: 6500 fa 4 notasının OpenMusic teki sayısal değeri tam 4 lü aralığının cent bazında ifadesi = 7000 Toplamın sonucu olan 7000 sayısı da sib 4 notasının OpenMusic dilindeki karşılığıdır. Şimdi bu işlemi OpenMusic te uygulayalım. Öncelikle toplama işlemi için kullanacağımız OM+ fonksiyonunu seçmek için Functions > Basic Tools > Arithmetic > OM+ yolunu izleyelim: Daha önce yaptığımız gibi patch penceresinde öğeyi yerleştirmek istediğimiz yere tıklayalım. Beliren objeyi yine daha önce yaptığımız gibi sağ alt köşesinden çekerek biraz daha büyütmemiz çalışmamızı kolaylaştıracaktır: OpenMusic Oğuz Usman 10

12 Görüldüğü gibi OM+ objesinin iki girişi (üstte) ve bir çıkışı (altta) bulunmaktadır. Bu girişlerden birine perdenin sayısal değerini, diğerine ise transpoze işleminde kullanılacak aralığın cent değerini gireceğiz. Önce ikincisi ile başlayalım. Patch penceresinde boşluğa çift tıklayarak açılan kutucuğa tam 4 lü aralığının cent değeri olan 500 sayısını yazarak (yazdıktan sonra tekrar boşluğa tıklayarak kutucuğu sabitlememiz gerekiyor), bu kutucuğun çıkışını OM+ objesinin girişine bağlayalım: Perdenin sayısal değerini OM+ objesi ile bağlamak için iki seçeneğimiz var; ya biraz önce yaptığımız gibi numara kutucuğunun çıkışını, ya da NOTE objesinin soldan ikinci çıkışını OM+ objesinin sol girişine bağlarız. Sonuç ikisinde de aynı olacaktır. Ben burada ikincisini tercih ediyorum: OpenMusic Oğuz Usman 11

13 Artık ilk iki aşamayı gerçekleştirdiğimize göre OpenMusic e işlemi gerçekleştirme talimatı verebiliriz. Bunu, OM+ objesinin üzerine tıklayıp, ardından klavyemizde v tuşuna basarak yapıyoruz. Sonucu ise iki şekilde almamız mümkün. İlk olarak OM Listener penceresinde sonucu sayısal olarak görüyoruz: Eğer sonucu grafiksel olarak görmek istersek, tekrar Classes > Score > NOTE öğesini seçiyor ve OM+ objesinin çıkışını NOTE objesinin soldan ikinci girişine bağlıyor ve ardından NOTE objesinin seçili olduğundan emin olarak v tuşuna basıyoruz (NOTE objesini m tuşuna basarak görünür kılmayı ve sağ alt köşesinden çekerek boyutunu büyütmeyi unutmayın). OpenMusic sonucu la# 4 olarak verir. Yeri gelmişken belirtelim ki, OpenMusic beyaz tuşların dışındaki bütün notaları diyez olarak ifade eder: OpenMusic Oğuz Usman 12

14 Bu yaptığımız son derece basit işlemde izlediğimiz yolun özümsenmesi çok önemlidir. Bu yüzden, transpozisyon işleminin inici ve çıkıcı olarak, farklı perdeler üzerinde ve farklı aralıklar ile denenmesini, hatta kullandığımız obje ve bağlantıların boş bir patch penceresinde birkaç kere en baştan oluşturulmasını tavsiye ediyorum. Daha önce de belirttiğim gibi, şu ana kadar gördüğümüz basit işlemler OpenMusic in çalışma prensibinin büyük bir bölümünü oluşturur ve gerçekten anlaşıldığında çok az bir bilgi ile ne kadar çok şey yapılabileceğini göreceğiz. OpenMusic Oğuz Usman 13