ÇOCUK GELĠġĠMĠ VE EĞĠTĠMĠ

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ÇOCUK GELĠġĠMĠ VE EĞĠTĠMĠ ÇOCUKLARI TANIMA TEKNĠKLERĠ Ankara, 2013

2 Bu mdül, mesleki ve teknik eğitim kul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Prgramlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik larak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz larak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR... ii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ ÇOCUKLARI TANIMA TEKNĠKLERĠ Tanımı ve Değerlendirmenin Önemi Çcukları Tanıma ve Değerlendirme Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Nktalar... 5 UYGULAMA FAALĠYETĠ... 6 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME... 7 ÖĞRENME FAALĠYETĠ ÇOCUKLARI TANIMAVE DEĞERLENDĠRMEDE KULLANILAN TEKNĠKLER Standart Testler Durumsal Testler Kendini Anlatma Teknikleri Gözlemsel Teknikler UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA i

4 AÇIKLAMALAR ALAN Çcuk GeliĢimi ve Eğitimi DAL/MESLEK Alan Ortak ÇalıĢması MODÜLÜN ADI Çcukları Tanıma Teknikleri Çcukları tanıma tekniklerinin tanımı, önemi, gerekliliği, teknikler, gözlem, anekdt, geliģim kntrl listeleri ve MODÜLÜN TANIMI standart testler, geliģim dsyaları, geliģim raprları hakkında bilgi ve etkinlik hazırlama becerilerinin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/8 ÖN KOġUL YETERLĠK MODÜL AMAÇ EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIM ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AÇIKLAMALAR Çcukları tanıma tekniklerine uygun etkinlik hazırlamak Genel Amaç Uygun rtam sağlandığında çcukları tanımak için uygun teknikleri seçebileceksiniz. Amaç 1. Çcukları tanıma tekniklerine uygun etkinlik planı hazırlayabileceksiniz. 2. Çcukları tanıma tekniklerine uygun araç gereç hazırlayabileceksiniz. Ortam: Sınıf Dnanım: Kaynak kitaplar, bilgisayar, prjeksiyn, ftğraflar, afiģ, brģür, dergiler, uyarıcı pan, VCD Mdül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden snra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen mdül snunda ölçme aracı (çktan seçmeli test, dğru-yanlıģ testi, bģluk dldurma, eģleģtirme vb.) kullanarak mdül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii

5 GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, GĠRĠġ Tplulukların temel taģını luģturan bireylerin farklılıklarının gözetilmesi, mutlu, prblemlerini çözebilen, kendisine yetebilen, duyarlı kiģiler larak yetiģmesi için gerekli rtam sağlanmalıdır. Erken çcukluk yılları bireyin geliģimi için çk önemli bir dönemdir. Bu dönemde bireyin tüm yaģam becerilerinin temelleri atılır. Beyin geliģimi ile ilgili yapılan araģtırmalar bireyin beyin geliģiminin yaģamın ilk yıllarında çk hızlı lduğunu rtaya çıkarmıģtır. Bu nedenle erken çcukluk yıllarında çcukların bilinçli ve dğru bir Ģekilde desteklenmesi ve yönlendirilmesi gerekir. Çcukların geliģiminin her yönden desteklenebilmesi için tüm özelliklerinin bjektif larak değerlendirilmesi önemlidir çünkü çcuğa yardım, nun tamamıyla tanınabildiği kģullarda sağlanır. Çcuğun ilgileri, ihtiyaçları, geliģimsel özellikleri ve öğrenme yöntemleri birbirinden farklı labilir. Bunları bilmek, eğitim prgramlarının geliģtirilmesinde ve geliģiminin desteklenmesinde en önemli nktadır. Çcukları tanıma ve değerlendirme; çcukla ilgili tüm bilgilerin bjektif, esnek fakat tutarlı bir Ģekilde, çk çeģitli araçlar yardımıyla sistematik larak tplanması, kayıt altına alınması ve bunları birbiri ile birleģtirerek anlamlı ve güvenilir bir karar verilmesi sürecidir. Bu süreç, çcukların geliģimsel özelliklerinin bilinmesi, yardıma ihtiyaç duydukları alanların ve güçlü yönlerinin tespit edilmesi, nların ihtiyaçlarını karģılayacak etkili rtamların luģturulması açısından yapılması gereken ilk iģlemlerden biridir. Kısaca erken çcukluk döneminde çcukların geliģimini desteklemek amacıyla hazırlanan prgramların çcukların yaģ, geliģim özellikleri, ilgi ve ihtiyaçları dğrultusunda lması gerekir. Bu nedenle çcukların iyi tanıması ve bu dğrultuda geliģiminin desteklenmesi ve eğitim prgramlarının hazırlaması önemli bir nktadır. Bu mdülde öğrendiğiniz bilgiler dğrultusunda uygulama esnasında öğretmenlere yardımcı lacaksınız. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler dğrultusunda çcukları tanıma tekniklerine uygun etkinlik planı hazırlayabileceksiniz. ARAġTIRMA Çcukları tanıma tekniklerini araģtırınız. Yaptığınız çalıģmaları sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. 1. ÇOCUKLARI TANIMA TEKNĠKLERĠ Bireyi ya da çcukları tanıma ve değerlendirme, bireye ve çcuğa yönelik gösterilecek davranıģları ve gerçekleģtirilecek tüm çalıģmaları kapsaması nedeniyle bireyi geliģimsel süreci de önemli bir çalıģmadır Tanımı ve Değerlendirmenin Önemi Erken çcukluk yılları bireyin geliģimi için çk önemli bir dönemdir. Bu dönemde bireyin tüm yaģam becerilerinin temelleri atılmaktadır. Beyin geliģimi ile ilgili yapılan araģtırmalar bireyin beyin geliģiminin yaģamın ilk yıllarında çk hızlı lduğunu rtaya çıkarmıģtır. Bu nedenle kul öncesi yıllarda çcukların bilinçli ve dğru bir Ģekilde desteklenmesi ve yönlendirilmesi gerekmektedir. Çcukların geliģiminin her yönden desteklenebilmesi için nların tüm özelliklerinin bjektif larak değerlendirilmesi gerekir çünkü çcuğa yardım, nun tamamıyla tanınabildiği kģullarda gerçekleģir. Çcuğun ilgileri, ihtiyaçları, geliģimsel özellikleri ve öğrenme yöntemleri birbirinden farklı labilir. Bunları bilmek, kul prgramlarının geliģtirilmesinde birinci basamak larak düģünülmelidir. Çcukların öğrenme rtamından etkili Ģekilde yararlanması için nların tanınması eğitim prgramının can alıcı nktalarından biridir. Çcukları tanıma ve değerlendirme; çcukla ilgili tüm bilgilerin bjektif, esnek fakat tutarlı bir Ģekilde, çk çeģitli araçlar yardımıyla sistematik larak tplanması, kayıt altına alınması ve bunları birbiri ile birleģtirerek anlamlı ve güvenilir bir karar verme sürecidir. 3

8 Çcukları tanımak aģağıdaki özellikler bakımından önemlidir: Çcukların geliģimsel özelliklerinin bilinmesi, yardıma ihtiyaç duydukları alanların ve güçlü yönlerinin tespit edilmesini sağlar. Çcukların ihtiyaçlarını karģılayacak etkili ve kaliteli eğitim prgramlarının luģturulmasını sağlar. Çcukları tanımak için atılan adım sağlam bir baģlangıç luģturur. Çcukların özelliklerine uygun öğrenme yöntem, teknik ve araçların seçilmesi ve böylece etkili ve kaliteli öğrenme rtamlarının düzenlenmesine temel luģturur. Çcukların güçlü ve geliģmeye açık özel gereksinmelerinin erken yaģlarda fark edilerek desteklenmesini ve yönlendirilmesini sağlar. Çcukların kendi kendilerini tanımalarına fırsat yaratarak bireysel ve ssyal farkındalıklarını geliģtirir. Çcukların geliģimlerindeki ilerleme ya da sapmaları ölçmeyi sağlar. Böylece çcuk hakkında bir prfesynel larak aileleri bilgilendirmede güvenilir bir rehberlik hizmeti vermek mümkün lur. Çcukların tanınması gereken yönleri Ģunlardır: GeliĢimsel özellikler Beden geliģimi ile ilgili bilgiler Ailesi, yakın çevresi ve yaģadığı çevre ile ilgili bilgiler Kimlik bilgileri Sağlık durumu ile ilgili bilgiler Ġlgi ve yetenekleri ile ilgili bilgiler KiĢilik özellikleri ve geçmiģ yaģantıları ile ilgili bilgiler Bilgi ve beceri, baģarı ve uyumu ile ilgili bilgiler Resim 1.1: Çcukların geliģimsel özelliklerinin bilinmesi çk önemlidir. 4

9 1.2. Çcukları Tanıma ve Değerlendirme Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Nktalar Çcukları tanıma ve değerlendirmenin amacı, çcukların neleri bilmediğini değil, neleri ne kadar bildiğini rtaya çıkarmaktır. Çcukların bildiklerinden hareketle yeni öğrenme alanlarına dikkatlerinin çekilmesi önemlidir. Resim 1.2: Çcukları tanımanın amacı, nların güçlü yanlarını rtaya çıkarmaktır. Tanıma ve değerlendirme çalıģmaları kesinlikle çcuğun yapamadıkları üzerinde yğunlaģtırılmamalıdır. Çcuğun kendisiyle ilgili lumlu benlik algısı güçlendirilmelidir. Çcukların bildikleri kadar merak ettiği knular da dikkate alınmalıdır. Çcukların meraklarını gidermek için srdukları srulara önem verilmelidir. Çcukları tanımak demek, çcukların neleri öğrenmek istediklerini de rtaya çıkarabilmek demektir. Çcuklar ne yaptıkları kadar nasıl ve neden yaptıklarını da düģünmelidirler. Çcuk yaptığı eylemlerin nedenini düģünmediğinde ezberci bir yapıya sahip labilir. Öğrenme sürecinde çcuklarla duygu ve düģünceleri hakkında knuģmalı, yaptıklarının amaçları hakkında paylaģımlar yapılmalıdır. Çcuklar aynı yaģta lsalar da birbirleri arasında farklılıklar labileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle çcuk merkezli çklu değerlendirme, yöntem ve araçlarının kullanılması gerekmektedir. Çcukları tanıma ve değerlendirme çalıģmaları, eğitim prgramlarının bir parçasıdır. Eğitim rtamındaki her durum, çcuk hakkında bir veri larak dikkatle değerlendirilmelidir. Çcukları tanıma ve değerlendirmede aileleri ve yaģadıkları çevre kģulları da dikkate alınmalıdır. ÇalıĢmalar düzenli ve sürekli larak yapılmalıdır. Etik davranmalı, elde edilen bilgiler sadece eğitim amaçlı kullanılmalıdır. 5

10 UYGULAMA FAALĠYETĠ 1 UYGULAMA FAALĠYETĠ Çcukları tanımada ve değerlendirmede dikkat edilmesi gereken nktaları araģtırınız. AraĢtırma snuçlarınızı arkadaģlarınızla paylaģınız. ĠĢlem Basamakları Çcukları tanımanın önemini araģtırınız. Çcukları tanımada dikkat edilmesi gereken nktaları araģtırınız. Çcukları değerlendirme sürecinde dikkat edilmesi gereken nktaları araģtırınız. AraĢtırma snuçlarınızı sınıftaki arkadaģlarınızla paylaģınız. Öneriler AraĢtırmanızda erken çcukluk eğitimi veren kurumlardan ve internetten yararlanınız. Dikkatli ve gözlemci lunuz. Değerlendirmede bjektif lmanın önemini unutmayınız. Akıcı bir dil kullanmaya dikkat ediniz. ArkadaĢlarınızın görüģlerini dikkate alınız. 6

11 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerin baģında bģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler dğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) Çcuğu tanımak ve değerlendirmek, erken çcukluk eğitimi veren kurumlarda eğitim prgramları düzenlemek için gereklidir. 2. ( ) Çcuk, dğal rtamda ve farklı yönleriyle tanınmalıdır. 3. ( ) Çcuğu tanımak ve değerlendirmek süreklilik ister. 4. ( ) Çcuklar tanırken amaç; çcukların neleri bilmediğini değil, neleri bildiğini anlamaktır. 5. ( ) Çcukları tanırken değer yargılarını bilmek gerekmez. 6. ( ) Çcukları tanıma ve değerlendirmede aile ve çevre de önemlidir. 7. ( ) Çcuğu tanımak, fiziksel açıdan tanımaktır. 8. ( ) Çcuk hakkında elde edilen bilgiler, gerekli görüldüğünde eğitim amacı dıģında kullanılabilir. 9. ( ) Çcukların kendilerini tanımaları, çcukları tanıma ve değerlendirmenin amaçlarından biri değildir. 10. ( ) Çcukları tanıma ve değerlendirmede tek bir yöntem kullanmak yeterli lur. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 7

12 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgiler dğrultusunda çcukları tanıma tekniklerine uygun materyal hazırlayabileceksiniz. ARAġTIRMA Çcukları tanıma ve değerlendirmede kullanılan teknikleri araģtırınız. Edindiğiniz bilgileri arkadaģlarınızla paylaģınız. 2. ÇOCUKLARI TANIMAVE DEĞERLENDĠRMEDE KULLANILAN TEKNĠKLER Bireyi tanımak, bireylerin çeģitli nitelikleri hakkında bilgi tplamayı gerektirir. Bireyin tüm yetenek, kiģilik ve davranıģ özellikleri hakkında tpluca aynı anda tek bir araçla bilgi elde edebilecek bir teknlji henüz geliģtirilmiģ değildir. Bireyin niteliklerine iliģkin bilgiler tek tek ve her biri farklı yaklaģım, yöntem ve ölçme araçları ile elde edilir. Bireyi tanımada yaralanılan yaklaģım ve teknikler çk sayıda lmakla birlikte bunları bazı ölçütlere göre gruplamak ve sınıflandırmak gereklidir. Bu teknikler, bir ölçüte göre test ve test dıģı teknikler larak iki gruba ayrılır. Buna göre çeģitli yetenek, kiģilik, ilgi ve tutum envanterleri, envanterler test grubuna; anket, görüģme, gözlem test dıģı teknikler grubuna dâhil lmaktadır. Bunun yanında bilginin kaynağı, bilginin elde ediliģ süreci ve bilgilerin tplanmasında yapılması lası hata kaynakları ölçüt alınarak farklı sınıflamalar da yapılmıģtır. Bu ölçütlere göre bireyi tanıma teknikleri dört yaklaģım içinde sınıflandırılmıģtır. Bu sınıflama Ģöyledir: Standart testler Durumsal testler Kendini anlatma teknikleri Gözlemsel teknikler 2.1. Standart Testler ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 Standart testler maksimum perfrmans (yetenek, baģarı testleri), tipik davranıģ testleri (ilgi envanterleri, kiģilik testleri, tutum ölçekleri ) larak iki gruba ayrılır. Standart testlerde testin içeriği, madde veya sru sayısı, testin açıklaması ve testin cevaplaması için verilen süre, testin uygulanması, puanlanması ve değerlendirilmesi testi alan her birey için aynıdır, standarttır. 8

13 Yetenek Testleri Bireylerin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakkında bilgi tplamak ve bireyin geleceğe yönelik baģarısını yrdamak (tahmin etmek) amacı ile kullanılan testlerdir. Bu testler belirli yaģ grupları için değiģik Ģekillerde hazırlanır. Genel yetenek, özel yetenek ve farklı yetenek testleri larak hazırlanır ve incelenir. Genel yetenek testleri belirli düzeylerde bireyin genel zihin yeteneklerini; özel yetenek testleri, müzik, resim, sanat dallarında bireyin sahip lduğu özel zihin yeteneklerini; farklı yetenek testleri de dil yeteneği, syut kavrama yeteneği, mekanik kavrama yeteneği gibi farklı zihin yeteneklerini ölçmek amacıyla hazırlanmıģtır. Farklı yetenek testleri en yaygın larak kullanılan yetenek testleri arasındadır. Müzik ve resim gibi güzel sanatlara iliģkin ölçme ve gözlemler daha erken yaģlarda kul öncesi ve ilköğretim düzeyinde baģlamalıdır. Araç kullanma, el ve göz krdinasynu, tasarım gibi sekizinci yılda ve lise 1 de yapılacak yöneltmelere esas lacak özel yeteneklerin de ölçülmesi yerinde lur. Ancak bazı denemelerin ötesinde kullarda henüz özel yetenek testleri kullanılmamaktadır. Bu knuda ülkemizde hazırlanmıģ ölçekler de yktur. Bu testler daha çk çcukları yönlendirmek amacıyla yani çcukların kendi ptansiyellerine uygun bir derse, alana veya mesleğe yönlendirmek ya da çcuğun yeteneğiyle iliģkili herhangi bir uyum srunu lup lmadığını teģhis etmek gibi amaçlarla da kullanılabilir. Özel yetenek testleri rehberlikte daha çk güzel sanatlarda yetenekli lan bireyleri teģhis veya seçme-yerleģtirme amacı ile kullanılır. Ġlköğretimde uygulanan özel yetenek testleri kesin snuç veren testler değildir. Tamamen öğrenciyi yönlendirmek amaçlıdır. BaĢarı Testleri BaĢarı testleri maksimum perfrmans ölçen testler grubuna dâhildir. Öğretmen yapımı baģarı testleri ve standart baģarı testleri larak ikiye ayrılır. Öğretmen yapımı baģarı testleri: Çcukların bir derse iliģkin baģarılarını ölçmek, değerlendirmek amacıyla hazırlanmıģ ama geçerlik ve güvenirlikleri yüksek lmayan testlerdir. Standart baģarı testleri: Geçerlik ve güvenirlikleri saptanmıģ, grup içerisinde baģarısı en yüksek lan adayları seçmek ve baģarılarına göre bir alana, prgrama veya iģe yerleģtirmek amacıyla uzman bir grup tarafından hazırlanmıģ testlerdir. Çcukların baģarısızlık nedenleri, baģarı ve yetenek düzeylerinin karģılaģtırılması gibi amaçlarla da kullanılabilir. Ġlgi Envanterleri Bireylerin ilgisini ölçmek amacıyla geliģtirilmiģ envanterlerdir. Okullarda çcukların hangi alana, prgrama, mesleğe veya etkinliğe ilgisi lduğunu saptamak ve böylece çcuğu yönlendirmek amacıyla uygulanmaktadır. 9

14 Bireylerin ilgilerinin ölçülmesi, ilgi envanterleri ve gözlemsel yllarla yapılmaktadır. Çcukların kuldaki faaliyet alanları veya eğitsel kllardan hangisine ilgi duydukları, ssyal ve kültürel klların hangisine üye ldukları, bģ zamanlarını nasıl kullandıkları gibi knulara iliģkin bilgiler çcuğun ssyal, eğitsel ve meslek ilgileri hakkında gözlemsel, tamamlayıcı ve geçerli bilgiler verir. KiĢilik Testleri KiĢilik test ve envanterleri genellikle bireylerin kiģilik özellikleri ve uyum düzeyleri hakkında bilgi tplamak, bir srununun çözümü amacıyla baģvuran kiģiye dğru tanı kyabilmek, tplumdaki risk altında lan, ruh sağlığı srunu bulunan veya psikljik danıģmaya ihtiyacı lan bireyleri belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Türkiye de genellikle Minnesta Çk Yönlü KiĢilik Envanteri, Hacettepe KiĢilik Envanterleri kullanılmaktadır. Tutum Testleri Tutum ölçekleri bireyin duygusal, düģünsel ve davranıģsal eğilimlerini ölçmek amacıyla hazırlanmıģ araçlardır. Genellikle Likert Tipi derecelendirme ölçekleri biçiminde hazırlanmıģtır. EĢlerin çcuk yetiģtirme tutumları, ailede gencin bağımsızlık veya bağımlılık eğilimi, ailede anne-babanın triter veya demkratik lması gibi tutumlar tutum ölçekleri ile ölçülebilir. Tutum ölçeklerinin geliģtirilmesi ve snuçlardan yararlanarak bireye yardım sunulması uzmanlık iģidir. Standart testler grubuna giren test ve envanterler hazırlanırken iki tip sru kullanılır: 1. Sruyu sran kiģinin srunun cevabını kendisi bildiği hâlde karģısındakinin cevabı bilip bilmediğini anlamak ve bilgi düzeyini ölçmek amacıyla araç larak kullandığı srudur. Genellikle yetenek ve baģarı testleri hazırlanırken kullanılan sru tipidir. Uyarıcı görevi yapar. Sru larak adlandırılır. 2. Sruyu sran kiģi cevabı bilmemektedir. Sruyu srduğu bireyin cevapları bildiğine ve srunun çeģitli seçenek ve derecesi arasından kendi özel durumuna en uygun cevabı seçerek istenen bilgiyi vereceğine inanmaktadır. Bu ikinci tip sru, madde larak adlandırılmaktadır. KiĢilik, ilgi ve tutum testlerinin hazırlanmasında kullanılır Durumsal Testler Bireyi tanıma teknikleri arasında en az kullanılan tekniklerden biridir. Standart kģullarda yapılan, düzenlenmiģ gözlem gibi düģünülebilir. Örneğin; belirli bir amaca yönelmiģ bireyin engellendiği zaman ne derecede kızgın ve kavgacı labileceğinin dğal bir rtamda ya da labratuvar rtamında gözlenmesidir. 10

15 Çcukların kpya çekme davranıģları, dğal bir sınav rtamında denetim gevģek tutularak veya denetimsiz bir rtamda gizli larak yerleģtirilmiģ kamera aracılığı ile gözlenebilir. Mesela, öğretmenle birlikte bir araģtırmacı sınavda öğrencilere: Size güveniyruz. Lütfen, herkes kendi baģına, kimseye bakmadan sruları yanıtlasın. diyerek öğretmenle birlikte sınav salnundan çıkabilir. Sınavın sn dakikasında sınav salnuna gelen araģtırmacı sınav bitinceye kadar salnda kalır. Sınav bittikten snra daha önceden sınav salnuna yerleģtirdiği gizli kameralar aracılığı ile gözetmenlerin lmadığı test rtamında hangi öğrencinin sınav kurallarını ne Ģekilde ihlal ettiğini, davranıģlarını vb. izleyerek çcuklar hakkında bilgi tplayabilir. Bu tür durumsal kģulların düzenlenmesinde dğal ve gerçek bir yaģam rtamının seçilmesine, standart ve bjektif lmasına önem gösterilmelidir. Çk yaygın larak kullanılmayan durumsal test yaklaģımının uygulanmasında karģılaģılan güçlüğün yanında bazı durumlarda bireyin özel yaģamına müdahale etmek gibi etik srunlar da bulunmaktadır. Bunun için de yaygın larak kullanılmayan bir tekniktir Kendini Anlatma Teknikleri Kendini anlatma teknikleri; görüģme, anket, envanter, prblem tarama listeleri, tbiygrafi, psikdrama, yun ve yun terapisi, arzu listesidir. GörüĢme GörüĢme, bireyi tanıma çalıģmalarında en yaygın kullanılan tekniktir. Belli bir amaçla yüz yüze gelen iki veya daha fazla kiģinin sözel ve sözel lmayan davranıģ ve teknikler kullanarak yaptıkları bir etkileģim sürecidir. GörüĢmeyi yapan kiģi teknik ve beceri yönünden iyi yetiģmiģ labilir, görüģme knusunda uzmanlaģmıģ bir kiģi de labilir. GörüĢmeciler bilgi tplamak ve bireye yardım etmek amacıyla görüģme yaparken görüģtükleri bireylerin giyim-kuģamı, beden dili, ses tnu ve genel davranıģlarını dğrudan gözleme lanağı bulur. GörüĢmenin en üstün yanlarından biri budur. GörüĢmeci görüģtüğü birey hakkında ldukça fazla bilgi edinebilir. Ancak burada görüģmecinin becerikli ve yetenekli lması gerekir. Daha çk bilgi elde edebilmek için açık uçlu srular srulmalıdır. GörüĢmenin lumlu yönleri Ģu Ģekilde sıralanabilir: Yüz yüze ve dğal etkileģim sürecidir. Böylelikle birey hakkında kesin ve dğru bilgi edinilir. Kullanım alanı çk geniģtir. GörüĢmede bireyin söylediklerine ve beden diline bakarak söylemedikleri veya söylemediklerinin gerisinde yatan duygu ve düģünceleri anlayabiliriz. GörüĢme tekniği kuma-yazma bilmeyen bireylere de uygulanabilir. Ġyi iliģkiler kurulduğu zaman görüģme ile bilgiler dğru ve eksiksiz larak tplanabilir. 11

16 GörüĢmenin sınırlı yanları ise Ģu Ģekilde ifade edilir: GörüĢme tekniği eknmik değildir. Bireyin verdiği bilgilerin dğru lduğu kabul edilmektedir. Ancak birey hakkında elde edilen bilgilerin ne derece dğru lup lmadığını kntrl etmek mümkün değildir. GörüĢme tekniği, taraflar açısından subjektif lduğundan elde edilen bilgiler yanlıģ yrumlanabilir. GörüĢmede taraflara uygun yer, zaman, süre belirlemek ldukça zrdur. GörüĢmede elde edilen bilgiler görüģülen bireyin istedikleri bilgiler ile sınırlıdır. GörüĢme snuçlarının kaydedilmesi gerekir. Kayıt amacı ile önceden hazırlanmıģ araçlar ve ölçekler kullanılacağı gibi düz yazılı raprlarda düzenlenebilir. Duruma ve kullanılan aracın niteliğine bağlı larak bazı bilgiler görüģme sırasında kaydedilebilir bazı bilgilerin ise görüģmeden snra yazılması gerekebilir. Anket Bireyin ailesi, kiģisel nitelikleri, çeģitli knulara iliģkin duygu ve düģünceleri hakkında bilgi elde etmek amacıyla hazırlanmıģ yazılı srular grubudur. Bu sruların neler lacağı ve sru sayısı araģtırmacının amacına bağlı larak değiģmektedir. Anketlerin çk sayıda srudan luģması ve kısa sürede çk sayıda kiģiye uygulanarak birçk knuda bilgi tplanması nedeniyle baģta araģtırmacılar lmak üzere hemen herkes tarafından yaygın larak uygulanan bir tekniktir. Anket srularını hazırlamak uzmanlık iģidir. Anketteki srular birey hakkında bilgi tplamaya yöneliktir. Anket kullanılırken tplanan bilgilerin gizli tutulacağı, bilgilerin amaç dıģı baģkaları ile paylaģılamayacağı açıkça belirtilmelidir. Ancak bu Ģekilde anketlerin dlduranlar tarafından daha ciddiyet ve samimiyetle ele alınması ve böylece dğru bilgilerin tplanması sağlanabilir. Ankette dört tip sru srulabilir: 1. Açık uçlu srular: Bir sru srulur ve bireyin yazarak sruyu yanıtlaması istenir. Örnek: Sizce enflasynun en önemli nedeni nedir? 2. Kapalı uçlu srular: Bir sru srulur ve seçenekler verilir. Bireyin bu seçenekler içinden birini ya da birkaçını iģaretlemesi beklenir. Örnek: Kaç yaģında evlendiniz? ( )17 yaģ ve daha küçük ( )18-20 ( )21-25 ( )26-30 ( )31 yaģ ve daha büyük 12

17 3. Evet/Hayır Ģeklinde yanıtlanan srular: Anketlerde bazı srular Evet veya Hayır diye yanıtlanması gereken srulardır. 4. Derecelendirilmeli srular: Anketlerde bazı srular da derecelendirilmelidir. Örnek: Öğretmenlerinizin size davranıģlarından ne derece memnunsunuz? ( )Oldukça memnunum. ( )Kısmen memnunum. ( )Memnun değilim. Anketlerde her Ģeyden önce cevaplama güvenliğini ve katılma ranını yüksek tutmak için net ve yeterli bir açıklamaya gerek vardır. Anketin kapsadığı alan ya da knu mutlaka sınırlı tutulmalıdır. Elde hazır bulunan bilgiler tekrar tekrar srularak ya da gereksiz srulara yer vererek anketin hacmi geniģletilmemelidir. Ankette çk özel ve kiģisel srulardan kaçınmalıdır. Envanter Envanterler bireyin kiģilik, ilgi ve tutumlarıyla ilgili tipik davranıģlarını ölçen araçlardır. Envanterlerin genel ve rtak özellikleri vardır. Bu özellikler: Envanterler bjektif larak uygulanmakta ve puanlanabilmektedir. Envanterler eknmiktir. Kısa sürede çk sayıda kiģiye uygulanarak grupları birbirleriyle karģılaģtırma lanağı sağlamaktadır. Ancak kumayazma bilmeyenlere bireysel larak uygulanması gerektiğinde sru sayısının çk lması nedeniyle zaman alıcıdır. Güvenilirlilik katsayıları ve kapsam geçerlikleri ldukça yüksek ölçme araçlarıdır. Envanterler bireyin belli niteliklerini ölçer ancak ölçülen niteliğin nedenleri hakkında bilgi vermez. Envanterlerde sruları yanıtlama biçimleri envanterin yapısına bağlı larak değiģmektedir. Bazı envanterler Evet-Hayır bazısı derecelendirmeli bazısı ise En Az-En Çk Tercih Edilen Seçeneği ĠĢaretleme biçiminde düzenlenmiģ labilir. Envanterler kiģilik, tutum ve ilgi envanteri lmak üzere üçe ayrılır. Prblem Tarama Listeleri Prblem tarama listeleri; bireyin gereksinimleri, kiģisel srunları, sağlık, bedensel geliģim, benlik algısı, ssyal destek sistemi, kul, öğretmenler, aile, gelecek, meslek seçme, insan iliģkileri gibi knularda bireyin yaģamakta lduğu srunlar hakkında bilgi tplayan ve bireylerinin srunlarının giderilmesi için yardım etmeyi amaçlayan bilgi tplama araçlarıdır. 13

18 Prblem tarama listelerinin amacı, bireyin sahip lduğu önemli prblemleri saptayarak bu prblemlerini çözmesi için öğrenciye yardım etmek ve böylece öğrencinin bir bütün larak geliģmesine, kula uyum sağlamasına ve akademik baģarısının yükselmesine katkıda bulunmaktır. Prblem tarama listelerinde prblem cümleleri 30 ile 400 arasında değiģir den fazla sru srulmamalıdır çünkü genelde öğrenciler çk sayıda maddeyi kumaktan kaçınmakta ve rastgele iģaretleme yapmaktadır. Prblem tarama envanterlerini hazırlamak zr değildir. Psikljik danıģmanlar ve öğretmenler prblem tarama listeleri hazırlayabilir, uygulayabilirler. Prblem tarama listeleri hazırlanırken Ģu yl izlenebilir: Prblem tarama listesi uygulanacak gruba çeģitli prblem alanlarıyla ilgili açık uçlu srular srularak grubun prblemleri hakkında kabaca bilgi tplanabilir. Tplanan bu bilgilerle öğretmenlerin ve uzmanların gözlemleri birleģtirilerek bir geçici prblem tarama listesi hazırlanır. Geçici prblem tarama listesi üzerinde her prblem cümlesi gözden geçirilir. Maddeler amaca uygun bir biçimde yazıldıktan snra bir de açıklama yazılarak bu geçici frm deneme uygulaması için hazır hâle getirilir. Prblem tarama listesi geçici frmunun deneme uygulaması, esas uygulama grubuna benzer kiģilik küçük bir gruba uygulanır. Deneme uygulamasından snra prblem tarama listesi üzerinde gerekli düzeltmeler yapılarak esas frm luģturulur. Bu Ģekilde geliģtirilmiģ frm hedef grup için uygulanır. Otbiygrafi Otbiygrafi, bireyin geçmiģ ve Ģimdiki yaģantısı ile geleceğe iliģkin planlarını yazılı larak anlatmasıdır. Bireyin davranıģlarının gerisinde yatan gereksinimleri, bastırılmıģ duyguları, tutumları rtaya çıkarmak ve baskı altında tutulan duygu ve düģünceleri ifade ederek bireyin rahatlamasını sağlamak, bireyi dlaylı larak farklı yönleriyle tanımaktır. Ayrıca tbiygrafi bireye zayıf ve üstün yanlarını, baģarı ve baģarısızlıklarını, insan iliģkilerini ve yaģantılarını anımsama fırsatı vermektedir. Bireylere tbiygrafi yazdırılırken iki yl benimsenebilir. Bunlardan birincisi, bireyin kendisi hakkında her knuda istediği gibi serbestçe yazmasının istenmesidir. Buna kntrlsüz ya da sınırsız tbiygrafi denir. Bir baģka yl ise yazılacak knu ya da alt knuları sınırlamaktır. Bu durumda bireyin sadece belirli bir knu etrafında (örneğin; aile özgeçmiģi, baģkaları ile iliģkileri, ilgileri, geleceğe iliģkin kaygıları gibi knulardan biri hakkında) serbestçe yazması istenir. Buna kntrllü ya da sınırlı tbiygrafi denir. Psikljik danıģma ve rehberlik uygulamalarında yerine göre tbiygrafi yazdırılacak knular serbest bırakılacağı gibi bazen de sınırlandırılabilir. Aslında zaman zaman her iki yla da baģvurmak gerekli labilir (M. KEPÇEOĞLU,1996, s.156). 14

19 Otbiygrafi diğer tekniklerle elde edilemeyen ve gerçekten elde edilmesine gereksinim duyulan bilgileri elde etmek amacıyla yazdırılmalıdır. Elde edilen bu bilgiler birey hakkındaki mevcut bilgilere ek bilgiler katacaksa tbiygrafi yazdırılmalıdır çünkü sık sık tbiygrafi yazdırmak mümkün lmamaktadır. Ġkincisi tbiygrafi yazdırılmadan önce elde edilen bilgilerin ne amaçla kullanılacağı knusunda birey bilgilendirilmeli ve bu bilgilerin gizli kalacağı knusunda bireye güvence verilmelidir. Diğer bir önemli nkta ise dğru bilgiler elde edebilmek için bireyin güdülenmesidir. Otbiygrafi bireyi tanıma teknikleri içinde geçerliliği en düģük lan tekniklerden biridir. Bu nedenle tbiygrafiden elde edilen bilgiler, diğer bireyi tanıma teknikleri aracılığı ile elde edilen bilgilerle değerlendirilmelidir (G. CAN, 2002, s ). Otbiygrafinin yararlı yanları Ģunlardır: Öğretmen, öğrencinin önemli duygularını, tutumlarını, yaģantılarını öğrenebilir. Uygulama ve değerlendirilmesi görüģmeden daha az zaman alır. Öğrenci, kendini ve yaģantılarını anlatırken içini bģaltır. Otbiygrafinin sakıncaları Ģunlardır: Elde edilen bilgiler, baģka kaynaklardan elde edilenlerle denetlenmedikçe rehberi yanıltabilir. YaĢ, zekâ ve yazma yeteneği yazma tekniğini etkiler ve bu da rehberi yanlıģ yargılara götürebilir. Öğrenci, imgeleminin geniģliği dlayısıyla gerçekleri değiģtirebilir. Psikdrama Psikdrama, bireyin kendisi için kaygı ve üzüntü kaynağı lan psikljik prblemini bir rl gibi alıp bir grup karģısında gerçek yaģamında lduğu gibi ynayarak rtaya kymasıdır. Buna göre psikdrama tekniğinin uygulanabilmesi için belirli bir rtamda bazı kģulların sağlanması gerekir. Psikdramada bir yönetici danıģman veya terapist ile grubu luģturan danıģanlar ya da izleyiciler vardır. DanıĢanlardan biri kendi isteği ile grup karģısında kendi prblemi ile ilgili rlünü ynar. Rl ynanırken rtamda gerekli düzenlemeler yapılır ve grubun bazı üyeleri ynanmakta lan rlün gerektirdiği diğer rlleri alır ancak baģyuncu prblemini ynamak üzere rtaya çıkan yuncudur. Ortam tamamen özel larak seçilmiģ bir da içinde duygusal ve psikljik iliģkilerin kurulmasına uygun bir terapi rtamıdır. Bu özelliklerden dlayı psikdrama devam eden bir grup terapisi veya bir grupla psikljik danıģma süreci içinde yerine göre baģvurulacak bir tekniktir. Psikdrama bireyin grup içinde prblemlerini yaģantısal larak yunla sergileme fırsatı vererek nun tüm duygularını rtaya kyması ve prblemi hakkında daha çk bilinçlenmesini sağlaması bakımından etkili bir terapi tekniğidir. Ancak, bu snuçların gerçekten rtaya çıkması için psikdramayı yöneten terapistin bu knuda yeterli ve tecrübeli lması gerekir. 15

20 Psikdrama sürerken danıģanın yani esas yuncunun rtaya kyduğu davranıģları ve bu davranıģlar arasındaki iliģkileri anlamak ve gerektiğinde bir yönetici larak terapistin yapacağı giriģimler, yrum ve yönlendirmeler çk önemlidir. Bunlar ise psikdrama süresince terapistin çk uyanık ve etkin lmasını zrunlu kılar. Psikdramada yun ynama bittikten snra yrum ve tartıģmalara gruptaki diğer üyelerin ve seyircilerin de katılmaları uygun lur. Bu Ģekilde gruptaki diğer üyeler arasındaki psikljik iliģkiler daha da ileri götürülerek psikdramanın terapötik etkisi artırılabilir (M. KEPÇEOĞLU, 1996, s ). Oyun Çcuklar için yun kendini tanıma, kendini anlatma, düģünme ve deģarj lma aracıdır. Aynı zamanda yun, çcuğu tanımak için bir tekniktir. Çcuğun gerginlik ve kaygılarını gidermede sağaltıcı bir iģlev görür. Çcuk, yun aracılığıyla dünyayı anlar; iliģkilerini, geçmiģi ve geleceği kavrar. Bu nedenle yun bir öğrenme aracıdır ve evrensel bir dildir. Çcuğun yun rtamında yuncaklarla iliģkisi, yunda aldığı rller, benimsediği davranıģ kalıpları, kurallara uyma düzeyi, grupla iģ birliği yapma, kiģisel srumluluk üstlenme, ilgisi, becerileri, duygulanım düzeyi, liderlik özellikleri, baģkalarının özelliklerine saygılı lma, bencillik, paylaģımcılık gibi çk sayıda niteliği gözlenerek çcuk hakkında bilgi elde edilebilir. Ayrıca yun aracılığıyla çcuğun sıkıntı ve srunları ile davranıģ bzukluklarını anlamak ve bu davranıģ prblemlerini yun aracılığıyla çözmek de mümkün labilmektedir. Oyun aracılığıyla çcuk çk çeģitli yönlerden kendini tanıma, üstün ve zayıf yönlerini anlama, zayıf yönlerini geliģtirme, kendini baģkalarıyla kıyaslama ve akranlarını tanıma fırsatını da yakalamaktadır. Çcuk yaģam için gerekli lan davranıģ, bilgi, beceri ve alıģkanlıklarının çğunu, cinsiyet rllerini yun rtamında öğrenir. Oyun bir öğrenme rtamıdır. Böyle bir öğrenme rtamında çcuk özgür ve yaratıcıdır. Ptansiyellerini geliģtirebilir. Çcuk bireysel yundan grupla yun ynamaya geçince ssyalleģme süreci hızlanır ve çcuk akranlarıyla birlikte bu dğal rtamda ssyalleģir. Bu nedenlerle yun çcuğun yaģamının ayrılmaz parçasıdır (G. CAN, 2002, s.166). Oyunların ruh sağlığına etkisi: Çğu kez çcuğun yun tercihlerine ve davranıģlarına bakarak temel ilgi alanlarını, kiģisel tutum ve eğilimlerini tanımak, ruhsal güçlüklerini ve davranıģ bzukluklarını teģhis etmek mümkün lmaktadır. Psiklglar ve psikiyatristler, çcuk yunlarının bu yansıtıcı ptansiyelinden yararlanmaktadır. Uzmanlar, çcukları yun içinde gözleyerek nların ruhsal prblemlerini açıklayıcı ve yardım edici yöntemler geliģtirmiģlerdir (Ġ.ÖZGÜVEN, 1998, s.205). 16

21 Arzu Listesi Daha çk kul öncesi eğitim düzeyinde ve ilköğretimde kullanılan arzu listeleri aracılığıyla çcuk, dyurulmamıģ gereksinimlerini, arzularını, gerginlik, sıkıntı ve srunlarını, ifade edemediği duygularını, güdü ve umutlarını ifade etme lanağı bulmaktadır. Uzmanlar ve öğretmenler de bu ylla çcuğu çeģitli yönlerden tanıma fırsatı yakalayabilmektedir. Arzu listeleri çerçevesinde çcuklara srulacak srulardan birkaçı söyle sıralanabilir: Bir dilek perisi çıkıp sizi üç dileğinizi srsa na ne yanıt verirdiniz? Uçan bir halıya binseydiniz nasıl bir yere gitmek isterdiniz? Sihirli bir güce sahip lsaydınız dıģ görünüģünüzde ne gibi değiģiklikler yapmak isterdiniz? Tekrar dünyaya gelseydiniz nasıl bir kiģi lmak isterdiniz? Bu srulara yeni srular da eklenebilir. Çcuklara zaman zaman buna benzer srular srulabilir ve çcuklardan bir veya birkaçının srular hakkında özgürce knuģmaları sağlanabilir. Bu sruların hepsinin bir seferde srulması veya bu sruların mutlaka srulması gerekmez, dğru da değildir. Öğretmenler veya uzmanlar, çcukların geliģim dönemlerini, yaģlarını da dikkate alarak uygun srular srmalıdır. Örneğin, Sihirli bir güce sahip lsaydınız dıģ görünüģünüzde ne gibi değiģiklikler yapmak isterdiniz?, Tekrar dünyaya gelseydiniz nasıl bir kiģi lmak isterdiniz? srularını kul öncesi çcuğu yerine ergenlere srmak daha yerinde lur. Bir dilek perisi çıkıp size üç dileğinizi srsa na ne yanıt verirdiniz? srusu ise kul öncesi ve ilköğretim öğrencilerine srulabilir. Srulara kul öncesi öğrencileri sözlü, kuma-yazma bilen erin veya ergenler ise yazılı larak yanıt verebilirler. Srulara verdikleri yanıtlar aracılığı ile çcuğun dyurulmamıģ gereksinimleri, arzuları, gerginlik, sıkıntı ve srunları, ifade edemediği duyguları, güdü ve umutları, özlem ve sıkıntıları, kiģilik yapısı, ssyal destek sistemi ve içinde yaģadığı kģul ve lanaklar ile algıları hakkında bilgi tplanabilir. Bu teknik aracılığıyla çcuk kendini bazı yönlerden daha iyi tanıyabilir, bir içgörü kazanabilir Gözlemsel Teknikler Bireyi tanıyandan srma ya da diğer bir ifadeyle gözlemsel yaklaģım içinde yer alan teknikler larak gözlem, derecelendirme ölçekleri, vaka kaydı, vaka incelemesi, ssymetri, kim bu, ssydrama teknikleri yer almaktadır. Gözlem Bir kimsenin diğer bir kimse hakkında duyu rganları ile bilgi edinme ylu veya bireylerin değiģik rtamlarda, çeģitli davranıģları hakkında nları gözleme ylu ile bilgi tplama tekniği larak tanımlanır. GeliĢigüzel gözlem, sistemli gözlem, katılımlı gözlem ve katılımsız gözlem lmak üzere dört çeģit gözlem vardır. GeliĢigüzel gözlem: Bu gözlemde bilgiler neyin, nerede, nasıl, ne zaman gözleneceğine iliģkin bir planın yapılmadığı, amacın saptanmadığı dğal bir rtamda rastlantısal larak elde edilir. 17

22 Örneğin; kullarda öğretmenler çcukları, çcuklar diğer arkadaģları ve birbirleri hakkında çk sayıda bilgiyi bu Ģekilde öğrenirler. Sistemli gözlem: Neyin nerede, nasıl, ne zaman gözleneceğinin önceden planlandığı, amacın saptandığı ve belli kurallara uyarak yapıldığı gözlemdir. GeliĢigüzel gözleme göre daha geçerli ve güvenlidir. Örneğin; çcuğu yun rtamında gözlemleyerek hakkında bilgi tplanır. Katılımlı gözlem: Gözlemci, gözlenen birey veya grup ile aynı rtamda bulunur ve nlarla birlikte aynı etkinliklere katılır. Katılımsız gözlem: Gözlemci, gözlenen grup veya layın dıģında kalarak grubu veya kiģiyi dıģardan bjektif larak gözler. Gözlem Kayıt Frmu (Örnek) Çcuğun adı Tarih./ /.. Durum: Pamuk prenses kstümünün ilgili köģeye asılması. Kayıt Tutan. Gözlem Süresi. Her bģ dakikayı belirterek çcuğun etkinliği kaydedilir. 8:30- Gizem, sınıfa girdiğinde pamuk prenses kstümünün yanında Elif ile AyĢe yi gördü. Aaaa, bu sizin mi? dedi. Öğretmen: Hayır, sınıfa ait, yun ynarken sırayla kullanabilirsiniz. Gizem gülerek ġimdi ben giymek istiyrum. dedi. AyĢe ile Elif itiraz edince ağlamaya baģladı. 8:35- AyĢe: Önce biz gördük. deyince Gizem öğretmenin suratına baktı. Kitap köģesine dğru ilerledi. Bir kitap alıp sandalyeye turdu. Arada bir öğretmenine baktı. Öğretmeni: Gizemciğim, arkadaģlarından snra kstümü deneyebilirsin. dedi. Gizem ağlayarak baģını salladı. 8:40- Kitabı sandalyede bırakarak Ben çk bekledim, sıra bende. diye bağırdı ve arkadaģlarının yanına dğru zıplayarak ilerledi. 8:45- Sert biçimde Elif in üzerindeki pamuk prenses kstümünü çekti. Elif in ağlayarak öğretmene seslenmesi üzerine asılı biçimde duran kstümlerin arkasına saklandı. Gözlem sürecinde uyulması gereken bazı ilkeler Ģunlardır: Öncelikle kimin niçin, nerede, nasıl, ne kadar sürede gözleneceğine iliģkin bir gözlem planı yapılmalıdır. Gözlem yapılmadan önce gözlem snuçlarının nasıl kaydedileceği ve bilgilerin nasıl analiz edileceği kararlaģtırılmıģ lmalıdır. Belli bir zaman sürecinde yalnızca bir kiģi gözlenmelidir. Gözlem, amaca uygun larak yeterli bir zaman süresince yapılmalıdır. Örneğin, birey n beģ gün byunca gözlenmelidir. Bireyin her seferde uzun süre gözlenmesi yerine kısa süreli ve farklı aralıklarla gözlenmesi tercih edilmelidir. 18

23 Birey, kntrllü ve dğal rtamlarda gözlenebilmelidir. Birey bir bütün larak gözlenmelidir ancak kritik bir davranıģ gözlenecekse bu davranıģ bireyin bütünlüğü içinde gözlenmelidir. Gözlem snuçları lduğu gibi yrum ve değerlendirme katılmadan kaydedilmelidir. Birey, gözlendiğinin farkına varmamalıdır. Bu nedenle gözlem snuçları gözlenenin gözü önünde kaydedilmemelidir. Araya zaman girince gözlemci bazı gözlemlerini unutabilir. Bu nedenle gözlem snuçları gözlemin arkasından hemen kaydedilmelidir. Gözlemci gözlenen bireyin söyledikleriyle birlikte söylediklerine eģlik eden duygu ve davranıģlarına dikkat etmelidir. Gözlemler, gözlemci hatalarını en aza indirme amacıyla mümkünse birden çk gözlemci tarafından yapılmalıdır. Gözlemin ne zaman, hangi kģullarda ve durumda yapıldığı mutlaka kaydedilmelidir. Gözlemlerin saptanmasında lay, kģullar, süreç ve snuçlar birlikte düģünülmelidir. Gözlem tekniği ile elde edilen bilgiler, birey hakkındaki mevcut diğer bilgilerle bir arada değerlendirilmelidir. Birey hakkında elde edilen bilgiler, bireyi etiketlemek amacıyla değil, bireyin bir srununun çözümüne veya bütün larak geliģmesine katkı amacıyla kullanılmalıdır. Gözlem Tekniğinin Yararları Gözlem, bireyin dğal rtamda gözlenmesine dayandığı için diğer bireyi tanıma teknikleri ile elde edilemeyen rijinal bilgilerin dğrudan elde edilmesine lanak veren bir tekniktir. Gözlem tekniği, bireyin sadece sözlerini değil, bu sözlere eģlik eden davranıģ ve beden dilini de gözlemeye ve böylece bireyin duygu, düģünce ve davranıģları arasındaki çeliģkileri anlamaya lanak sağlayan bir tekniktir. Gözlem, bireyin çeģitli geliģim dönemlerindeki bütün hâlinde geliģmesini izleyerek geliģim özelliklerini karģılaģtırmaya en uygun tekniktir. Gözlem, her yaģtaki bireyi veya grubu incelemek amacıyla kullanılabilecek bir tekniktir. Gözlem tekniği kullanılması klay, fazlaca araç gereç kullanılmayı gerektirmeyen maddi bakımdan eknmik bir tekniktir. Gözlem tekniğini uygulamak için özel bir zaman ayırmak; öğrenciyi dersinden, çalıģanı iģinden alıkymak söz knusu değildir. Gözlenen bireyin ayrıca zamanı alınmamaktadır. Bu nedenle kullarda ve iģ yerlerinde klaylıkla uygulanabilir. 19

24 Gözlemsel Teknikte Bazı Sınırlılıklar Gözlemsel teknikte gözlenen bireyin, durumun veya layın gözle görülüp kulakla duyulabilen söz, düģünce ve davranıģları hakkında bilgi verir. Ancak bu davranıģların nedenleri hakkında bilgi vermez. Bu nedenle gözlem tekniği ile elde edilen bilgilerin nedenlerini bir ölçüde yapabilmek gözlemin sürekli yapılmasına bağlıdır. Bir gözlemin nesnelliği ve bilimselliği gözlemcinin ön yargılarına, davranıģlarına ve duygularını anlama ve algılama gücüne, duygusal kararlılığına, laylara bakıģ açısına ya da yaģam felsefesine, davranıģlar arasındaki iliģki ve çeliģkileri kavrayabilme yeteneğine, gözlem tekniğini uygulama ve snuçlarını kaydetmedeki becerisine vb. bağlıdır. Öyleyse herkes gözlem yapabilir ancak her gözlem aynı derecede nesnel ve bilimsel değildir. Bu nedenle iyi gözlemcinin bu alanda yetiģmiģ lması beklenir. Okullarda öğretmenler öğrencilerini, yöneticiler diğer çalıģanları ve anne-babalar çcuklarını gözlemlemektedir. Bunu önlemek mümkün değildir. Ancak bireyi tanıma teknikleri knusunda eğitim almamıģ kimselerin nesnellikten ve bilimsellikten uzak, yüzeysel gözlemleri yapabilmesi ve snuçların kaydedilmesi amacıyla kullanılan bazı araçlar geliģtirilmiģtir. Bunların baģında anekdtlar, gözlem listeleri, özel kayıt çizelgeleri, derecelendirme ölçekleri gelmektedir. Anekdt Anekdt, gözlem snuçlarının kaydedilmesi amacıyla geliģtirilmiģ özel bir frmun adıdır. Anekdt; uzman, öğretmen ve yöneticilerin zaman zaman tanık ldukları ve önemli gördükleri iyi ve kusurlu lduğunu düģündükleri öğrenci davranıģlarının sürekli bjektif ve ayrıntılı Ģekilde kaydedilip saklanmaları tekniğidir. Anekdtlar ayrı ayrı kartlar biçiminde hazırlanacağı gibi taģınabilir defterler biçiminde de labilir. Birey hakkındaki anekdtlar snradan özetlemek ve tplu dsyalara aktarmak üzere bir zarf içine tplanacağı gibi her birey için anekdt özetleme frmu da geliģtirilebilir. Anekdtlarda öğrenciye iliģkin tüm gözlemler kaydedilmez. Sıradan lmayan tipik, dikkate değer davranıģların kaydedilmesi gerekli ve önemlidir. Bir anekdtta; Gözlemcinin adı, syadı ve unvanı, Gözlenen öğrencinin adı, syadı, numarası, sınıfı ve Ģubesi, Olayın geçtiği yer ve zaman, Gözlenen layın bjektif larak betimlenmesi, Gözlemcinin yrumu ve önerisi için ayrılmıģ kısımların bulunması gerekmektedir. 20

25 Anekdt Örneği-1 DavranıĢ Öncesi DavranıĢ DavranıĢ Snrası Üç çcuk leglarla araba yapmıģlardı. Gizem Furkan a yaklaģtı Bana da araba yapar mısın? dedi. Furkan Yapamam. dedi Kukla sahnesinin arkasına geçti. Buse yanına yaklaģtı. Buse, kuklayı eline geçirmeye çalıģtı ArkadaĢı resim yaparken YeĢil byayı bulamıyrum. dedi. Gizem leglardan aldı yere attı. Eline bir kukla geçirmeye çalıģtı. Hadi, sen de bir kukla al, ynayalım. dedi. BĢ lan eliyle Buse ye yardım etti. Gizem, benim iģim bitiyr snra sana veririm. dedi. Çcuklar Gizem e kızdı. Buse kuklayı aldı. Buse teģekkür etti. Kâğıdını öğretmene verdi. YORUM: Gizem in diğer kayıtlarda kula arkadaģlarından daha geç baģladığı belirtilmiģ. Ġlk baģta zrlanmıģ ama daha snra kendisini kabul ettirdiği görülüyr. Anekdt Örneği (Kart ġeklinde)-2 Adı, Syadı. Tarih.. Yer Yrum... Anekdt Özetleme Frm Örneği Adı,Syadı. Tarih Yer Gözlemci DavranıĢ Yrum 21

26 Etkinlik: Erken çcukluk eğitimi veren bir kurumda ya da çevrenizdeki bir çcuğu gözleyerek, anekdt kayıtları tutarak sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. Özel Kayıt Çizelgeleri Çcukların çeģitli alanlara iliģkin özelliklerinin sıralandığı ve bu özelliklerden hangisinin çcukta lup lmadığını belirlemeye yarayan gözleme dayalı araçlardır. Örneğin; üstün zihin yeteneği, yaratıcı yeteneği, liderlik yeteneği lan veya öğrenme güçlüğü çeken çcukları belirlemek için kayıt çizelgeleri gerekir. Derecelendirme Ölçekleri Gözlem snuçlarını sayısal verilere dönüģtürmeye yarayan araçlardır. Gözlemlerin kayıt edilmesi için kullanılan araçlardan biridir. Derecelendirme ölçeği, bir bireyin belirli bir knuda çeģitli davranıģ özellikleri hakkında sıralanmıģ açıklayıcı ifade ya da cümlelerin bireyi tanıyan ve gözlemi yapan kiģi tarafından iģaretlenmesi esasına dayanır. Derecelendirme ölçeği, ele alınan her özellikle ilgili ifadeleri tek tek belirli bir ölçek üzerinde derecelendirmeyi esas aldığından tekniğin adı da bu yapıya uyarak derecelendirme ölçeği larak geliģtirilmiģtir ve genellikle dört tür ölçek kullanılmaktadır. Bunlar Ģu Ģekilde sıralanabilir: Sayısal ölçekli Betimsel ölçekli KarĢılaĢtırmalı Grafik ölçekli Vaka Ġncelemesi Vaka incelemesi srunu lan kiģiyi bir bütün hâlinde derinlemesine inceleme demektir. Vaka incelemesinde test ve test dıģı çeģitli teknikler kullanılarak srunu lan birey hakkında çk çeģitli bilgiler tplanır. Vaka incelemesinde amaç, bireyin srununun nedenlerini ve uygun tedavi yöntemlerini saptamak, bireyin srununu iyileģtirici önlemler almaktır. Vaka incelemesi bireyin öz geçmiģini ve hayat hikâyesini kapsadığı gibi tplanan bilgilerin analiz ve yrumlarını, srunların ya da prblemlerin giderilmesi için gerekli değerlendirmeleri, önlemleri ve önerileri de kapsamalıdır. Vaka incelemesi aģağıdaki bilgileri içerir: Vakanın adı syadı, dğum yeri, ve dğum tarihi Anne babasının sağ, ölü, öz, üvey luģu Srunun kısaca tanımı Tıbbi ve psikljik muayene Geçirdiği hastalıklar ve ameliyatlar 22

27 Akademik baģarısı, kul yaģantısı, öğretmenleri ve sınıf arkadaģları ile iliģkisi, disiplin vakaları Aile tarihçesi, ailenin ssyeknmik durumu, kardeģ sayısı Ssyal iliģkileri, kul dıģı ssyal etkinlikleri, karģı cinsle iliģkileri, plis kayıtları Duyusal geliģimi Geleceğe iliģkin beklentileri ve planları Srunla ilgili genel değerlendirme Önerilen tedavi ylları ve alınacak önlemler Önerilerin uygulanmasına iliģkin planlar Ġncelemeyi yapan kiģi, kurum ve tarih Vaka incelemesini yapan kiģi bjektif, açık ve seçik lmak, kiģisel yanlılıktan kaçınmak, sayısal verilere dayanmak; sayılarla desteklenmeyen gereksiz bilgi vermekten, dayanıksız yrum ve genelleme yapmaktan sakınmak zrundadır. Vaka incelemesi yapılırken raprların ilgili diğer uzmanlarla birlikte ele alınması, gerekirse bu amaçla vaka knferansı tplantıları düzenlenmesi, böylece birey için alınacak psikljik yardım önlemlerinin birlikte prgramlanması daha da uygun lur. Ssymetri Ssymetri, bir grubu luģturan bireylerin ssyal durumunu, birbirleri ile lan iliģki biçimlerini, grup içindeki alt gruplar, kısaca grubun gerçek görünümü ve grup bütünlüğü hakkında bjektif bilgi edinmek için en güvenilir tekniktir. Ssymetri, belirli bir zamanda bir grubun bütün üyeleri arasında mevcut tüm ssyal iliģkileri rtaya kyması bakımında pratik ve kullanıģlı bir yöntem lmakla birlikte bu ssyal iliģkilerin arkasındaki nedenler, değerler ve tutumlar hakkında fazla bir ipucu vermez. Bu bakımdan ssymetri daha ileri incelemeler ve değerlendirmeler için bir baģlangıç nktası larak düģünülmelidir. Ssymetri uygulamasından güvenilir snuçlar alabilmek için uyulması gereken kurallar Ģunlardır: Ssymetri snuçları özel ve gizli tutulmalıdır. Ssymetri uygulamasında uygulama snuçlarının gizli tutulacağı hakkında tüm bireylere söz verilmeli ve bu söze kesinlikle uyulmalıdır. Ssymetri uygulaması dstça bir hava içinde, hiçbir zrlamaya dayanmadan yapılmalıdır. Uygulama sınıfta ya da grupta bir sınav rtamı luģturulmamalı, bireylerin seçimlerini ve tercihlerini kendiliğinden serbestçe yapabilmeleri sağlanmalıdır. Ssymetri uygulamasından önce sınıftaki ya da gruptaki üyeler birbirlerini yeterince tanımıģ lmalıdır. Ssymetri uygulaması aynı sınıf ya da grupta belirli aralıklarla tekrarlanmalıdır çünkü zamanla üyeler arasındaki iliģkilerin yapısı ve biçimi değiģebilir. 23

28 Ssymetri uygulamasından elde edilen bilgiler bireylere verilecek psikljik danıģma ve rehberlik hizmetlerinin prgramlanmasında dikkate alınmalı, bu bilgiler uygun yaklaģım biçimleri içinde bireylerle paylaģılmalıdır. GeliĢim Kntrl Listeleri ve Standart Testler Özellikle çcuğun bireysel geliģimine yönelik larak kullanılması önerilen bu tip araçlar kul prgramının belirlenmesinde rehberlik eder. Ancak, bireysel ya da küçük gruplara uygulanabilecek bu tip araçların çcuklar hakkında karar verme sürecinde etiketlemeye varan snuçlarından kaçınmak gerektiği de unutulmamalıdır. GeliĢimsel kntrl listeleri ve standart testler, çcukların zayıf ve güçlü yönlerini gösterdiği gibi bazı özel becerilerin ve yeteneklerin rtaya çıkmasında da önemli ipuçları verir. UYGAMA FAALĠYETĠ Resim 2.5: Öğretmen, güvenirliği yüksek testlerden faydalanmalı, iyi bir gözlemci lmalıdır. GeliĢim Dsyaları (Prtflylar) GeliĢim dsyaları, çcuk hakkında genel bir değerlendirme yapabilmek için çk sayıdaki ve çk çeģitli alanlardaki geliģimsel ürünleri ve snuçları içeren çcuğa ait öz geçmiģ dsyasıdır. GeliĢim dsyalarının en önemli özelliği, belli bir amaca yönelik larak hazırlanması ve sistematik lmasıdır. GeliĢim dsyaları, eğitim sürecinin snu değil, sürecin kendisidir. Prtflynun luģturulmasında çcuğun aktif katılımı esastır. Prtfly içindeki ürünlerin büyük kısmının çcuk tarafından seçilmiģ ve dsyaya knulmuģ lmalıdır. Çcukların kendi çalıģmaları hakkında duygu ve düģüncelerini belirtmeleri kendi kendilerini yönetme becerilerini geliģtirdiği gibi öz değerlendirme becerilerini de geliģtirir. 24

29 Prtfly, çcuğun bireysel çalıģması gibi görünse de aslında öğrenme sürecinin bir yansımasıdır ve çcuğun öğretmeniyle, arkadaģlarıyla ve ailesiyle etkileģimlerinin, paylaģımlarının da smut örneklerini yansıtır. GeliĢim dsyasında aģağıdaki bilgi ve dkümanların yer alması beklenir: Aileye ait bilgi frmları Öğretmenin yapmıģ lduğu gözlem kayıtları Çcuğa ve aileye ait anekdtlar GeliĢim kntrl listeleri ve standart test snuçları Çcuğa ait kiģisel bilgiler Ftğraflar Vide kayıtları Çcuğun seçtiği sanat çalıģmaları Prjeler Görüldüğü gibi geliģim dsyasının hazırlanmasında çcuğun katılımı esastır. Aynı zamanda bu dsyalar hem çcuk hem de çcukla etkileģimde bulunan çevresiyle ilgili dkümanları kapsamalıdır. GeliĢim dsyaları çcuğu tanımak ve çcuğun kendisini tanıması amacıyla kullanılan en etkili araçlardan biridir. GeliĢim Raprları GeliĢim raprları, çcukların eğitim dönemi içindeki perfrmanslarının bir özetini kapsar. Çcuğun bütün geliģim alanlarını kapsayan bilgi, beceri, tutum ve alıģkanlıklarının genel bir yrumu geliģim raprlarıyla smutlaģtırabilir. GeliĢim raprları, öğretmenlerin çcukları tanımaya yönelik larak kullandıkları gözlemler, anekdtlar, standart test ve geliģimsel kntrl listeleri, geliģim dsyaları vb. snuçlarının bir sentezi larak da düģünülebilir. Ailelere özellikle belirtilmesi gereken nktalar varsa (özel yetenekler, kul dıģında desteklenmesi gereken alanlar, öneriler ve çözüm ylları vb.) bunlara da raprda yer verilmelidir. 25