İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ VE ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARMASÖTİK TOKSİKOLOJİ ANABİLİM DALI ORTAK YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

Transkript

1 İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ VE ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARMASÖTİK TOKSİKOLOJİ ANABİLİM DALI ORTAK YÜKSEK LİSANS PROGRAMI Program Yürütücüsü: Programın Kadrolu Öğretim Üyeleri: Yrd. Doç. Dr. Songül ÜNÜVAR Prof. Dr. Mümtaz İşcan Prof. Dr. Asuman Karakaya Prof. Dr. Gülin Güvendik Prof. Dr. Benay Can Eke Prof. Dr. Yalçın Duydu Prof. Dr. Sinan Süzen Prof. Dr.Tülay Çoban Doç. Dr. Ahmet Oğuz Ada Önerilen programa öğrenci kabul koşulları Yüksek lisans programına başvuracak adayların sağlık bilimleri enstitüsünün belirlediği şartları taşıması gerekmektedir. Bu programa Eczacılık, Tıp, Veteriner Fakülteleri mezunları ile Fen Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fak. Biyoloji ve Kimya Bölümü mezunları başvurabilirler. ZORUNLU DERSLER Dersin Kodu ve Adı T P Kr Akademik Kazanımlar Uzmanlık Alanı Tez Çalışması Seminer Analitik Toksikolojide İleri Yöntemler I İleri Toksikoloji I Toksikolojide Risk Değerlendirmesi SEÇMELİ DERSLER Dersin Kodu ve Adı T P Kr Pestisitler Selektif Toksisite Besin İlaç Etkileşmeleri Toksikokinetik İlaç Toksisitesi I Advers İlaç Etkileri 2 0 2

2 Akut Zehirlenmeler ve Antidot Tedavileri Çevre Toksikolojisi Toksikolojide Özel Uygulamalar I Araştırma ve Kaynak Tarama Besin Toksikolojisi Besin Toksikolojisi Toksikolojide Özel Uygulamalar II Kozmetik Toksikoloji I Toksisite Testleri I Toksisite Testleri I Klinik Toksikoloji I Endüstriyel Toksikoloji I Analitik Toksikolojide İleri Yöntemler I Çevre Toksikolojisi İleri Toksikoloji I Adli Toksikoloji I Adli Toksikoloji I Metal Toksikolojisi I Genotoksisite Testleri I Genotoksisite Testleri I İlaç Bağımlılığı ve Narkotikler İlaç Bağımlılığı ve Narkotikler ZORUNLU DERSLER Uzmanlık Alanı Tez Çalışması Seminer Analitik Toksikolojide İleri Yöntemler I (Teorik) Enstrümental analiz tekniklerinin analitik toksikolojideki uygulamaları İleri Toksikoloji I (Teorik) Ksenobiyotiklerin giriş yolları, emilimi, dağılımı ve metabolizmasında görev üstlenen mekanizmalar. Ksenobiyotiklerin aktivasyonunda görev alan enzimlerin toksisitedeki görevleri ve bireysel yanıttaki farklılığın temelleri Toksikolojide Risk Değerlendirmesi Kimyasalların risk değerlendirmesinde bilgi ve beceri kazandırma SEÇMELİ DERSLER Toksikolojide Özel Uygulamalar I (Teorik) Toksikolojide yeni geliştirilen yöntemlerin uygulanması ve değerlendirilmesi

3 Pestisitler Pestisitlerin yarar ve zararları, etki mekanizmaları, kullanımları sırasındaki önemli noktalar ve kalıntı sorunları hakkında gerekli bilgiler Selektif Toksisite Selektif toksisitenin prensipleri ile ilgili bilgi vermek, ilaç geliştirmedeki önemini belirtmek Besin İlaç Etkileşmeleri Besin öğesi ve besin olmayan maddelerle ilaç etkileşimini kapsayan temel konular Toksikokinetik Toksikokinetikte temel kavramlar, matematiksel prensipler, kompartman modellerinin ve toksikokinetik parametrelerin öğretilmesi, toksikokinetikte istatistiksel analiz ve bilgisayar programlarının uygulanışının değerlendirilmesi İlaç Toksisitesi I İlaç toksisitesinin genel kavramları, dozla ilişkili ve ilişkili olmayan ilaç toksisitesi, uzun sürede ortaya çıkan etkiler, teratojenik etkiler ve ilaç etkileşmeleri ile ilgili bilgileri öğrenciye vermek Advers İlaç Etkileri İlaç güvenliği, advers ilaç etkileri ve farmakovijilans çalışmaları hakkında bilgi ve beceri kazanmaları Akut Zehirlenmeler ve Antidot Tedavileri Dersin amacı öğrencilere ilaçlar ve toksik maddelerle oluşan zehirlenmelerde kullanılan antidot ve etki mekanizmalarını öğretmektir. Çevre Toksikolojisi (Teorik) Önemli çevre kirliliklerine sebep olan kimyasal maddelerin incelenmesi Toksikolojide Özel Uygulamalar I (Pratik) Toksikolojide yeni geliştirilen yöntemlerin uygulanması ve değerlendirilmesi Araştırma ve Kaynak Tarama Yüksek Lisans öğrenimine başlayan öğrencilere bilimsel yöntemler, konu seçiminde dikkat edilecek noktalar, bilimsel bir yayın hazırlanmasında temel ilkeler, kitap ve kaynak tarama gibi yöntemlerinin öğretilmesi amaçlanmıştır. Besin Toksikolojisi (Teorik) Gıdalardaki doğal toksikanlar, katkılar ve çevresel kontaminantlar hakkında bilgi ve beceri kazandırmak Besin Toksikolojisi (Pratik) Gıdalardaki doğal toksikanlar, katkılar ve çevresel kontaminantların analizi hakkında laboratuvar becerisi kazandırmak Toksikolojide Özel Uygulamalar I (Teorik) Toksikolojide yeni geliştirilen yöntemlerin uygulanması ve değerlendirilmesi Toksikolojide Özel Uygulamalar II (Pratik)

4 Toksikolojide yeni geliştirilen yöntemlerin uygulanması ve değerlendirilmesi Kozmetik Toksikoloji I Kozmetiklerin güvenli kullanımı ve oluşturabilecekleri sağlık sorunları konusunda bilgilendirmek. Toksisite Testleri I (Teorik) Toksisite testleriyle ilgili temel kavramlar, toksisite test metodları, akut toksisite testleri, subkronik toksisite testleri, kronik toksisite testleri, in vitro testler Toksisite Testleri I (Pratik) Toksisite testleriyle ilgili temel kavramlar, toksisite test metodları, akut toksisite testleri, subkronik toksisite testleri, kronik toksisite testleri, in vitro testler Klinik Toksikoloji I Klinik toksikoloji ve zehirlerin epidemiyolojik incelenmesi; klinik toksikoloji laboratuvarlarının işlevi; zehirlenmelerde ilk yardım, lokal ve sistemik antidot tedavisi Endüstriyel Toksikoloji I Endüstride maruz kalınan kimyasallar, oluşturabilecekleri sağlık riski ve neden oldukları meslek hastalıkları hakkında bilgi vermek Analitik Toksikolojide İleri Yöntemler I (Pratik) UV spektrofotometresi ve HPLC için laboratuar uygulamaları Çevre Toksikolojisi (Teorik) Önemli çevre kirliliklerine sebep olan kimyasal maddelerin incelenmesi Çevre Toksikolojisi (Pratik) Biyodegredasyon testlerinin incelenmesi İleri Toksikoloji I (Pratik) Ksenobiyotiklerin çeşitli laboratuar hayvanlarına uygulanışı ve ilaç metabolizması ve enzim sistemin bileşenlerinin ölçüm pratiğini kazandırmak. Adli Toksikoloji I (Teorik) Adli bilimler ve adli toksikoloji kavramları; postmortem toksikolojik analizler için izolasyon metodlarının kavranması, postmortem kalitatif ve kantitatif analiz yöntemleri. Adli Toksikoloji I (Pratik) Adli toksikolojide zehirlenmelere neden olan önemli kimyasal maddelerin izolasyonlarının ve saptanmalarının kavranması Metal Toksikolojisi I Metallerin toksik etkileri, toksisite mekanizmaları, metallerin akut ve kronik toksisiteleri, biyogöstergeler ve metal toksisitesinde tedavinin prensipleri hakkında bilgilendirme Genotoksisite Testleri I (Teorik) Genotoksik etkili kimyasal maddelerin test edilmesinde kullanılan test yöntemlerinin değerlendirilmesi

5 Genotoksisite Testleri I (Pratik) Genotoksisite testlerinin prensiplerinin anlaşılması İlaç Bağımlılığı ve Narkotikler (Teorik) Dersin amacı öğrencileri madde bağımlılığına neden olan faktörler, madde bağımlılığı oluşturan kimyasal maddelerin sınıflandırılması ve oluşturduğu kişisel ve sosyal sorunlar hakkında bilgilendirmektir. İlaç Bağımlılığı ve Narkotikler (Pratik) Madde bağımlılığı oluşturan kimyasal maddelerin tanınması

6 İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ VE ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARMASÖTİK TOKSİKOLOJİ ANABİLİM DALI ORTAK DOKTORA PROGRAMI Program Yürütücüsü: Programın Kadrolu Öğretim Üyeleri: Yrd. Doç. Dr. Songül ÜNÜVAR Prof. Dr. Mümtaz İşcan Prof. Dr. Asuman Karakaya Prof. Dr. Gülin Güvendik Prof. Dr. Benay Can Eke Prof. Dr. Yalçın Duydu Prof. Dr. Sinan Süzen Prof. Dr.Tülay Çoban Doç. Dr. Ahmet Oğuz Ada Yrd. Doç. Dr. Ergül Eyol Önerilen programa öğrenci kabul koşulları Yüksek lisans programına başvuracak adayların sağlık bilimleri enstitüsünün belirlediği şartları taşıması gerekmektedir. 4 (dört) yıllık Eczacılık Fakültesi ve Fen Fakültesi Kimya bölümü mezunlarından yüksek lisansını Farmasötik Toksikoloji anabilim dalında yapmış olanlar ile 5 (Beş) yıllık eğitim veren Eczacılık Fakültesi mezunları, Veteriner Fakültesi ve Tıp Fakültesi mezunları kabul edilir. ZORUNLU DERSLER Dersin Kodu ve Adı T P Kr Akademik Kazanımlar Uzmanlık Alanı Tez Çalışması Seminer I Seminer II Ksenobiyotik Metabolizması I Toksisite Araştırmaları Doğal Maddeler Toksikolojisi Toksikolojide İlaç Güvenliliği Bildirimleri Ksenobiyotik Metabolizması II Endüstriyel Toksikoloji Bitkisel ve Hayvansal Zehirler SEÇMELİ DERSLER Dersin Kodu ve Adı T P Kr Kimyasal Karsinojenez, Mutajenez ve Teratojenez Klinik Toksikoloji 3 0 3

7 Mesleki Toksikoloji Çevre Toksikolojisi Ekotoksikoloji Kozmetik Toksikoloji Toksikolojide Risk Değerlendirmesi Besin Toksikolojisi-I Besin Toksikolojisi-II Toksikolojide Moleküler Biyoloji Teknikleri Uygulaması Gelişim Toksikolojisi Organik Bileşiklerin Toksikolojisi Akut Zehirlenmelerde İlk Yardım Forensik Toksikoloji ZORUNLU DERSLER Uzmanlık Alanı Tez Çalışması Seminer Ksenobiyotik Metabolizması I Kimyasal yapılarına göre gruplandırılmış organik bileşiklerden, lisans eğitiminde verilenler ve ilaçlar dışındakilerin toksikolojisi, (zehirlenme olasılıkları, toksokinetik, etki- ve zehirlenme şekilleri, tedavi). Toksisite Araştırmaları Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste kimyasal maddelerin toksisitelerinin araştırılması ve aydınlatılması ile ilgili araştırmalar ele alınmaktadır. Dersin konuları : Toksisite testlerinin kimyasalların güvenlik değerlendirilmesindeki önemi vurgulanmaktadır. Akut toksisite testleri, subakut toksisite testleri, kronik toksisite testleri, özel toksik etkilerin incelenmesi, toksikolojik verilerin değerlendirilmesi konularını kapsar. Doğal Maddeler Toksikolojisi Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste doğal kaynaklı toksik maddeler ele alınmaktadır. Dersin konuları : Bitkisel kaynaklı zehirlerin toksikolojisi, hayvansal kaynaklı zehirlerin toksikolojisi konularını kapsamaktadır. Toksikolojide İlaç Güvenliliği Bildirimleri Öğrenim hedef ve amaçları : Farmakovijilans sisteminin işlerliği spontan bildirimlere bağlıdır. Bildirim tekniği ve CIOMS raporları hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır. Dersin konuları : Ciddi advers olay (CAO) bildirimleri sırasında vurgulanması gereken önemli noktalar bu ders kapsamında aşağıdaki konu başlıkları ile aktarılacaktır; i. Spontan bildirim, CIOMS nedir, önemi ve gerekliliği ii. Çalışma ilacının toksisitesi konusunda bütün merkezler ve onların etik kurullarının bilgilendirme form örnekleri (ilk bildirim veya takip olduğunun belirlenmesi) iii. Bildirilen toksisitenin çalışma ilacı ile ilgisinin bulunup bulunmadığının değerlendirilmesi iv. Toksisite sonuçlarının listelenmesi ve istatistiksel analiz yöntemler Ksenobiyotik Metabolizması II

8 Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste vücuda dışarıdan alınan yabancı maddelerin vücutta geçirdiği değişiklikler, ilaç-ilaç etkileşimleri, ilaç-gıda etkileşimleri ile ilgili bilgilerin verilmesi amaçlanmıştır. Dersin konuları : ilaç metabolizma yolaklarının kontrol ve etkileşimleri, indüksiyon/inhibisyon aktivitelerinin artmasına bağlı durumlar ve hastada yaratabileceği klinik sonuçlar ile ilaç metabolize eden enzimlere uygulanan in vitro teknikler konularını kapsamaktadır. Endüstriyel Toksikoloji Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste endüstriyel kaynaklı toksikasyonlar ele alınmaktadır. Dersin konuları : Endüstriyel hijyenin sağlanması için alınan önlemler; radyasyon zararları; işyeri yangın ve patlamalarından korunma: zararlı maddelerin saklanması, işlenmesi; tehlikeli ekspozisyonların belirlenebilmesi için vücut sıvılarında meslek zehirlerinin tayinlerinde (spesifik tayinler) kullanılan mikroyöntemlerin özellikleri, problemler, kontrol kalitesinin önemi ve emniyete alınması; önemli meslek zehirleri ve/veya metabolitlerinin kan ve idrarda tek veya multiple tayinleri için mikroyöntemler; spesifik olmayan tayinler. Bitkisel ve Hayvansal Zehirler Öğrenim hedef ve amaçları :Bu derste bitki ve hayvansal zehirlenmeler ele alınmaktadır. Dersin konuları : Zehirlenmelere ve/veya bağımlılığa yol açan zehirli bitkiler ve bitkisel zehirler ile zehirli hayvanlar ve önemli hayvansal zehirlerin toksikolojisi. SEÇMELİ DERSLER Kimyasal Karsinojenez, Mutajenez ve Teratojenez Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste kimyasal maddelerin sebep olduğu karsinojenezis, mutajenezis ve teratojenezis olayları ele alınmaktadır. Dersin konuları :Kimyasal karsinojenezis tanımı, özellikleri, karsinojenlerin sınıflandırılması, mekanizması, etkili faktörler, mutajenezis tanımı, özellikleri, kimyasal teratojenezis tanımı, teratojenlerin sınıflandırılması, mekanizması konularını kapsar. Klinik Toksikoloji Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste zehirlenmeler ve tedavileri konularında bilgiler verilmektedir. Dersin konuları : Kısa sürede veya uzun süre maruziyette toksik kimyasalların neden olabileceği hastalık / hasarlar konu edilmektedir. Acil vakaların ele alınması ve genel prensipler, çeşitli maddelerin akut ve kronik zehirlenme belirtileri ve tedavi yöntemleri konularını kapsar. Mesleki Toksikoloji Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste endüstride kimyasal maddelerin kullanılmasından dolayı oluşabilecek toksikolojik sorunların anlaşılabilmesi için gerekli bilgilerin verilmesi hedeflenmektedir. Dersin konuları : işyerlerindeki insan sağlığına zararlı kimyasal ve fiziksel ajanların toksikolojik değerlendirilmesi, endüstride kullanılan toksik maddelerin sınıflandırılmaları, akut ve kronik toksisiteleri, limit değerler, meslek hastalıkları, iş yerlerinde alınması gereken önlemler ile ilgili konuları kapsamaktadır. Çevre Toksikolojisi Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste kimyasal maddeler dolayısıyla çevremizde oluşabilecek zararların öğretilmesi hedeflenmektedir. Dersin konuları : Çevre kirleticisi kimyasal ve fiziksel ajanların zararlı etkilerinin anlatımı ve değerlendirilmelerini konu almaktadır. Ağır metaller; kurşun, cıva, arsenik, kadmiyum, demir, pestisitler; insektisitler, herbisitler, fungisitler, su ve hava kirliliğine yol açan diğer organik ve anorganik maddelerin insan sağlığına etkileri konularını kapsamaktadır.

9 Ekotoksikoloji Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste zararlılarla mücadelede kullanılan çeşitli kimyasal maddeler toksikolojik yönden ele alınmaktadır. Dersin konuları : Ekosistem ile canlı organizmanın etkileşimleri konusu aydınlatılmaktadır. Pestisitlerin sınıflandırılması ve bu sınıflara giren kimyasal madde grupları, pestisitlerin zehirlenme belirtileri, toksik etki mekanizmaları, biyotransformasyonları, dağılımları ve birikimleri ile ilgili özellikleri kapsamaktadır. Kozmetik Toksikoloji Öğrenim hedef ve amaçları :İyi formüle edilmemiş kozmetik ürünlerden kaynaklanan reaksiyonlar nedeniyle ortaya çıkabilecek sorunlar, yasalar, toksikolojik testlerin önemi vurgulanmaktadır. Dersin konuları : İnsanlar yaklaşık 3000 tane kozmetik aktif maddesine maruz kalmaktadırlar. Bu derste kozmetik ve/veya kozmesötik tanımı içerisinde yer alan ve insan vücudunun çeşitli dış kısımları (epiderma, saçlar, tırmaklar, kıllar, dudak vb. gibi) ile ya da diş ve ağız mukozası ile temas eden preparatların yapısına giren kimyasal bileşikler tanıtılarak, dermal absorpsiyonları ve metabolizmaları toksikolojik açıdan incelenmektedir. Genel dermal toksisite kavramlarının da verileceği bu derste in vivo ve in vitro deride irritasyon, hipersensitivite, fotoirritasyon ve fotokarsinojenesite testleri kısaca tanıtılıp, kozmetikler konusunda uluslararası standartlar ve Türkiye'deki durumu incelenecektir. Ülkemizde ve dünyada kozmetik preparatların kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan lokal ve sistemik toksisite problemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi de bu dersin konusunu oluşturmaktadır. Toksikolojik Risk Değerlendirmesi Öğrenim hedef ve amaçları : Günümüzde seksen bini aşan kimyasal madde çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Kontrolsüz kullanımın yaratabileceği ciddi sağlık ve çevre sorunları, uluslararası güvenlik değerlendirmesinde kullanılan yöntemler ve bu konudaki uluslararası rehberler incelenecektir. Dersin konuları: Bu derste; toplumumuzda insan sağlığı yönünden önemli çeşitli kimyasal bileşikler seçilip risk değerlendirme uygulamaları yapılarak risklerin yönetimi konusundaki temel yaklaşımlar işlenecektir. Besin Toksikolojisi-I Öğrenim hedef ve amaçları :Bu derste besin kaynaklı zehirlenmeler ele alınmaktadır. Dersin konuları : Bitkisel besinler ve keyif vericilerin doğal bileşiminde bulunan toksik maddeler; hayvansal besinlerin doğal bileşimindeki toksik maddeler; küf mantarlarının zehirli metabolitleri; bakteriyel toksinler. İçkilerin metil alkol, fusel, ester ve aldehitler yönünden kontrolü, ekmek ve yağlı tohumlarda mikotoksin analizleri. Besin Toksikolojisi-II Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste besin kaynaklı zehirlenmeler ele alınmaktadır. Dersin konuları : Yiyeceklerin hazırlama ve saklama şekillerine bağlı olarak oluşan veya besinlere karışan zehirli maddeler; boyalar, konservanlar v.b. gıda katkı maddeleri, pestisid ve başka ilaç kalıntıları gibi diğer antropojen kontaminanlar; besin allerjisi; besinlerde kalıntı analitiğinin görev alanları, pestisid kalıntı analizlerinin özellikleri, tipleri, değerlendirmelerdeki önemli parametreler. Meyve ve sebzelerde çeşitli pestisid gruplarının kalıntı tayinleri. Toksikolojide Moleküler Biyoloji Teknikleri Uygulaması Gelişim Toksikolojisi Öğrenim hedef ve amaçları : Kimyasalların üreme sistemi üzerindeki advers etkileri, fertilite, hamilelik döneminde fetus kayıpları hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.

10 Dersin konuları : Henüz doğmamış olan canlı, binlerce kimyasal ve diğer pek çok etkenin tehditi altındadır. Gelişim toksikolojisi, dişi ve erkek üreme hücrelerinin, embriyonun, fötusun veya postnatal dönemde seksüel olgunluğa oluşuncaya kadar olan süreçte bireyde, çeşitli etken ya da durumlar nedeniyle oluşan advers etkilerin tümünü kapsar. Gelişim toksisitesinin en önemli göstergeleri; teratojenik etki, büyüme geriliği, fonksiyonel eksiklikler ve gelişen organizmanın ölümüdür. Bu derste, gelişim toksikolojisinin prensipleri, mekanizması, gebelik döneminde farmakokinetik ve metabolizma, gelişim toksikolojisini etkileyen maternal faktörler ve insanlarda çeşitli ilaç, sosyal toksikanlar ve endokrin sistemi bozucu bileşiklerin ortaya koyduğu gelişim toksisitesi göstergeleri işlenecektir. Organik Bileşiklerin Toksikolojisi Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste organik bileşikler ile zehirlenmeler ele alınmaktadır. Dersin konuları : Kimyasal yapılarına göre gruplandırılmış organik bileşiklerden, lisans eğitiminde verilenler ve ilaçlar dışındakilerin toksikolojisi, (zehirlenme olasılıkları, toksokinetik, etki- ve zehirlenme şekilleri, tedavi). Akut Zehirlenmelerde İlk Yardım Öğrenim hedef ve amaçları : Bu derste akut zehirlenmeler ve tedavileri ele alınmaktadır. Dersin konuları : Akut zehirlenmeler tedavisinin ABC si; hastanın yakınları veya herhangi bir kişinin yapması gerekli olan işler; hekimin yapacağı ilk yardım; belirti ve semptomlar; evlerde Forensik Toksikoloji Öğrenim hedef ve amaçları : Kimyasallara maruziyetle ortaya çıkabilecek letal veya toksik etkinin nedensellik araştırılmasını kapsar. Bu derste adli olayların aydınlatılması amacıyla toksikolojik analizlerin uygulanması ile ilgili bilgilerin verilmesi amaçlanmıştır. Dersin konuları : Forensik Toksikolojinin prensipleri, zehirlerin sınıflandırılması, vaka ile ilgili örnek seçimi, analitik yöntemler konularını kapsamaktadır.