KONYA-EREĞLİ İLÇESİNDEKİ EL DOKUMASI HALILARIN DESEN ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 241 KONYA-EREĞLİ İLÇESİNDEKİ EL DOKUMASI HALILARIN DESEN ÖZELLİKLERİ * BAŞARAN, Fatma Nur ** KAYABAŞI, Nuran TÜRKİYE/ТУРЦИЯ ÖZET Anadolu toprakları yüzyıllardır, çok farklı dil, din, ırk, kültür ve medeniyet birliğini, çoğaltan ve zenginleştiren büyük bir coğrafya olmuştur. Göç yoluyla nakledilen kültürel değerlerin yanında, bu topraklarda yaşamış olan uygarlıkların mirasıyla bütünleşen el sanatları eşsiz boyutlara ulaşmıştır. Bu kültürel miras içinde geleneksel sanat kollarından biri olarak yer alan Türk halı sanatı, Anadolu insanının günlük yaşamında da vazgeçemediği bir yere sahip olmuştur. Anadolu da el dokuması halıcılık, motif, renk, kalite, boyut, kompozisyon vb. açısından büyük gelişmeler göstererek günümüze ulaşmıştır. Fonksiyon ve estetik açıdan görülen bu gelişmeler, toplumun değişen ihtiyaçları ve yaşam şartları doğrultusunda yönlendirilmiştir. Üretimlerinde kullanılan yünün kalitesi, renk ve boya özellikleri, düğüm tipleri, motifleri ve anlamlarıyla yöresel farklılıklar da kazanmışlardır. El dokuması halılar, teknik, motif, anlam ve renkleriyle, dokunduğu yerin ekolojik koşulları, toplumsal ve kişisel değer yargıları ile estetik anlayışı, kültürel ve ekonomik şartlarını yansıtmaktadır. El dokuması halıcılık; işsizlik kaygısı ile şehirlere yönelik büyük beklentilerle gerçekleştirilen göçlerin ve bunun sonucunda yaşanan sosyal problemlerin bir ölçüde önlenmesi, yöresel hammadde ve işgücünü yerinde değerlendirerek bölgesel kalkınmanın yanında aile ve ülke ekonomisine katkı sağlaması açısından da önemlidir. Ayrıca sosyo-ekonomik değerinin yanında, kültürel zenginliklerimiz arasında büyük yeri olan bu sanatın, yozlaştırılmadan yaşatılabilmesi için, var olan örneklerinin bilimsel araştırmalarla belgelenmesi daha da önem kazanmaktadır. Bu bildiride, 1 Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi, El Sanatları Eğt. Böl. nbasaran@gazi.edu.tr;nurbasaran@hotmail.com 2 Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu Nuran.Kayabasi@agri.ankara.edu.tr

2 242 günümüzde halen el dokuması halı üretimi yapılan yörelerden biri olarak, Konya iline bağlı Ereğli ilçesi halıları desen, renk ve kompozisyon özellikleri açısından değerlendirilecektir. Bildirinin amacını, Ereğli ilçesi halılarını Uluslararası 38. ICANAS Kongresi nde tanıtmak, Türk el dokuması halıcılık literatürüne kazandırmak, desen ve kompozisyon özelliklerini ortaya koymak, bu konuda yapılacak bilimsel çalışmalara katkıda bulunmak oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: El dokuması halı, Ereğli, el sanatları, dokuma. ABSTRACT Pattern Features of the Hand-Woven Carpets at Konya-Ereğli District The Anatolian land has been a big geography for centuries that increases and richens various languages, religions, races, culture and civilization unions. Besides the cultural values transferred via migration, the crafts that have been integrated with the heritage of the civilizations that have lived on these lands have attained unique dimensions. The Turkish carpet art taking place as one of the traditional art branches within this cultural heritage, has gained an indispensable place in the daily life of the Anatolian people. Hand-woven carpet weaving in Anatolia has reached the current day by displaying significant improvement regarding motif, color, quality, dimension, composition, etc. These developments observed in terms of function and aesthetics have been oriented in line with the ever-changing needs and living conditions of the society. Regional differences can also be observed as per the quality of the wool used in the production, color and dye properties, knot types, motifs and meanings. The hand-woven carpets, with their technique, motif, meaning and colors, reflect the aesthetic understanding, cultural and economical conditions together with the ecological conditions, social and personal judgments valid at the place of weaving. Hand-woven carpet weaving is also gaining importance in regards to preventing to a certain extent the social problems encountered as a result of migrations made to the big cities due to unemployment concern with great expectations, benefiting from the regional raw material and workforce at site and contributing to family and country s economy besides regional development. Moreover, to ensure that this art is perpetuated without being degenerated, in addition to its socio-economic value, it is becoming more

3 243 and more important to document the existing examples of this art having an essential place among our cultural wealth with scientific researches. In this proclamation, the carpets of Ereğli district of Konya province, being one of the regions where hand-woven carpet production is still being made, will be evaluated in terms of their pattern, color and composition features. The aim of the proclamation is to introduce the carpets of Ereğli district at the 38 th International ICANAS Congress, introduce them to the Turkish hand-woven carpet literature, put forward the pattern and composition features and contribute to the future scientific studies in this regard. Key Words: Hand-woven carpet, Ereğli, crafts, weaving Anadolu toprakları yüzyıllardır, çok farklı dil, din, ırk, kültür ve medeniyet birliğini, çoğaltan ve zenginleştiren büyük bir coğrafya olmuştur. Göç yoluyla nakledilen kültürel değerlerin yanında, bu topraklarda yaşamış olan uygarlıkların mirasıyla bütünleşen el sanatları eşsiz boyutlara ulaşmıştır. Bu kültürel miras içinde geleneksel sanat kollarından biri olarak yer alan Türk halı sanatı, Anadolu insanının günlük yaşamında da vazgeçemediği bir yere sahip olmuştur. Kelime etimolojisi açısından halı veya kalı; doğrudan doğruya çeyiz, kalıcı eşya, bir araya getirilmiş, sıklaştırılmış, sıkılaştırılmış, çoğaltılmış, birleştirilmiş, toplanmış anlamındadır (Açıkgöz, 1984). Halı aynı zamanda ince bir zekanın, usta ellerin, derin zevkin ve iç dünyasının yarattığı değerler bütünüdür. Sanat değeri taşıyan bu bütünün oluşturulmasında kadınlar önemli rol üstlenmiştir. Anadolu kadını, sosyo ekonomik ve geleneksel yapıya uygun olarak, çok küçük yaşlardan itibaren, tüm duygu ve isteklerini, inançlarını, kendi zevk ve anlayışıyla değerlendirerek dokuduğu halılar üzerinde dile getirmektedir. Sanat boyutunda olduğu kadar ülke ekonomisinde de önemli bir yere sahip olan halıcılık, teknik açıdan küçük el sanatları olarak nitelendirilmekte ve bu sanatı yaşatan kuvvet genellikle aile temellerine dayanmaktadır. Yöresel üretimde halıcılık, Türk geleneksel yaşamında her yaştan, tüm aile bireylerinin dayanışmasıyla yürütülen, köklü bir uğraştır. Koyunlar erkekler tarafından kırkılmakta, genellikle ailede yaşça büyük olan kadınlar tarafından iplik yapılmakta, çözgüde komşu yardımı alınmakta, genç kız ve kadınlar ise dokuma işiyle uğraşmaktadır. Bu iş bölümü göz önüne alındığında, sosyal anlamda da önem kazanmaktadır. Dolayısıyla halıcılık sosyal güvence sağlayan bir meslek dalı olmamasına rağmen, Türk kültü-

4 244 rüne ve özellikle kırsal yaşamda aile yapısına uygun bir uğraşı alanı oluşturmakta, herhangi büyük bir sermaye gerektirmeden aileye katkı sağlama güncelliğini korumaktadır. Aynı zamanda kırsal bölgelerde eğitim fırsatı bulamayan insanlarımız için bir ata sanatı olarak gelir getirirken, boş iş gücünü de değerlendirmektedir. El dokuması halıcılığın yaşatılmasını sağlayan bu çalışmaların ve günümüzde halen var olan halı örneklerinin bölgesel özellikleriyle araştırılıp, belgelenmesi ayrı bir önem taşımaktadır. Bu amaçla bildiride, günümüzde halen el dokuması halı üretimini gerçekleştiren bölgelerden aileye katkı biri sağlama olarak güncelliğini Konya ili Ereğli korumaktadır. ilçesi konu Aynı alınmıştır. zamanda kırsal gerektirmeden bölgelerde eğitim fırsatı bulamayan insanlarımız için bir ata sanatı olarak gelir getirirken, boş iş gücünü Anadolu nun de değerlendirmektedir. en eski örneklerinden El dokuması Selçuklu halıcılığın halıları yaşatılmasını ile başlayan sağlayan Konya yöresi ve günümüzde halıları, Konya halen var çevresinin olan halı değişik örneklerinin merkezlerinde bölgesel özellikleriyle üretilen, araştırılıp, farklı bu çalışmaların belgelenmesi kompozisyonlarla ayrı bir önem büyük taşımaktadır. çeşitlilik Bu ve amaçla zenginlik bildiride, gösteren günümüzde halılardır. halen Anadolu el dokuması halı üretimini gerçekleştiren bölgelerden biri olarak Konya ili Ereğli ilçesi konu alınmıştır. Selçuklularına başkent olan Konya yöresi, pek çok geleneği yakın zamana kadar Anadolu nun korumuştur. en eski Ladik, örneklerinden Ereğli, Mucur, Selçuklu Karapınar, halıları Karaman, ile başlayan Obruk, Konya Kırşehir, Konya İnlice çevresinin gibi merkezlerde değişik merkezlerinde dokunan halılar, üretilen, geniş farklı bir kompozisyonlarla bölgeye yayıldığı büyük yöresi halıları, çeşitlilik için ve Orta zenginlik Anadolu gösteren Halıları halılardır. olarak Anadolu tanımlanabilmektedir. Selçuklularına başkent Ereğli olan ilçesinde Konya yöresi, el pek çok dokuması geleneği halıların yakın zamana mezarlıklı, kadar korumuştur. Karapınar, Ladik, keçimuhsine, Ereğli, Mucur, sille, Karapınar, saray, kavak Karaman, Obruk, Kırşehir, İnlice gibi merkezlerde dokunan halılar, geniş bir bölgeye yayıldığı için Orta vb. olarak sınıflandırıldığı bilinmektedir (Dirik 1938: Önge, 1984). Bugün Anadolu Halıları olarak tanımlanabilmektedir. Ereğli ilçesinde el dokuması halıların mezarlıklı, hala bazı Karapınar, halılara benzer keçimuhsine, nitelikte sille, isimler saray, verildiği kavak tespit vb. olarak edilmiştir. sınıflandırıldığı bilinmektedir (Dirik 1938, Önge 1984). Bugün hala bazı halılara benzer nitelikte isimler Ereğli merkez ve köylerinde, morkaraman ve akkaraman tipi koyunlardan elde edilen yünlerin halı dokumacılığında değerlendirildiği (Şekil 1) verildiği tespit edilmiştir. Ereğli merkez ve köylerinde, morkaraman ve akkaraman tipi koyunlardan elde edilen ve dokuma işlemlerinde çoğunlukla Hereke tipi metal germe tezgahların yünlerin halı dokumacılığında değerlendirildiği (Şekil 1) ve dokuma işlemlerinde çoğunlukla Hereke kullanıldığı tipi metal germe görülmektedir. tezgahların kullanıldığı görülmektedir. Şekil 1: Elde iplik eğ irme ve boyama işlemi (Belkaya, 2004) Ereğli Ereğli ilçesinde ilçesinde halı halı dokumacılığında dokumacılığında kullanılacak kullanılacak ipliklerin ipliklerin renklendirilmesi renklendirilmesi renk tonları genel için olarak kimyasal dokuyucuların boyarmaddeler kullanılmaktadır. kendisi tarafından Halılarda yapılmaktadır. görülen lacivert, genel olarak dokuyucuların kendisi tarafından yapılmaktadır. Boyama işleminde çoğunlukla bitkisel ve bazı mavi, Boyama siyah gibi işleminde renkler için, çoğunlukla piyasada satılan bitkisel toz ve boyalardan, bazı renk doğal tonları boya için olarak kimyasal da çevrede yetişen boyarmaddeler çeşitli bitkilerin kullanılmaktadır. sürgün, çiçek, yaprak Halılarda ve meyvelerinden görülen yararlanılmaktadır lacivert, mavi, siyah (Şekil 1). Dokuyucular, gibi renkler bu konuda için, herhangi piyasada bir satılan bilimsel toz eğitimleri boyalardan, olmamakla doğal birlikte, boya yıllarca olarak yapılan da çalışmaların getirdiği tecrübeler doğrultusunda, ipliklerini çeşitli renklerde hazırlamaktadır. Boyama işlemlerinin bitiminde, ipliklerin üzerine odun külü serpilmekte, bir saat kadar bekletildikten sonra silkelenerek temizlenmektedir. Bu işlem renklerin parlaklığını

5 245 çevrede yetişen çeşitli bitkilerin sürgün, çiçek, yaprak ve meyvelerinden yararlanılmaktadır (Şekil 1). Dokuyucular, bu konuda herhangi bir bilimsel eğitimleri olmamakla birlikte, yıllarca yapılan çalışmaların getirdiği tecrübeler doğrultusunda, ipliklerini çeşitli renklerde hazırlamaktadır. Boyama işlemlerinin bitiminde, ipliklerin üzerine odun külü serpilmekte, bir saat kadar bekletildikten sonra silkelenerek temizlenmektedir. Bu işlem renklerin parlaklığını arttırmak, solmasını önlemek için yapılmakta ve avşarlama adı verilmektedir. Araştırma yöresinde halı dokumacılığı, hem tüccara (şirket) hem kendi adına yapılmaktadır. Şirkete dokuma yapanların sayısı az olmakla birlikte, günümüzde de hâlen devam etmektedir. Bu amaçla sipariş dokunan halıların diğer araç-gereçlerinde (tezgâh, atkı, çözgü ve desen iplikleri vb.) olduğu gibi, istenen kalite ve ölçülere göre hazırlanmış desenler veya fotoğraflar dokuyuculara verilmekte ve bu desenlere uygun dokuma yapılması beklenmektedir. İncelemeler esnasında bu desenlerin oldukça sade olduğu, yöresel özellikler taşımadığı gözlenmiştir. Yozlaşmış örneklere de rastlanmaktadır (Şekil 2). Kendi adına halı dokuyan bireyler ise ayrıca taşımadığı desen gözlenmiştir. hazırlamamakta, Yozlaşmış çoğunlukla örneklere yörede rastlanmaktadır dokunan ve (Şekil yöresel 2). desen Kendi özelliklerini bireyler yansıtan ise ayrıca eski desen halılardan hazırlamamakta, yararlanmaktadır. çoğunlukla yörede dokunan ve yöresel adına halı dokuyan desen özelliklerini yansıtan eski halılardan yararlanmaktadır. Şekil 2: Tüccar adına dokunmuş halı örnekleri (Ereğ li- Merkez, 2004) Yöre halılarında Türk düğümü kullanılmaktadır. Bunun yanında Ereğli merkezi ile Kuzukuyusu Yöre Köyü nde halılarında üretilen Türk ve düğümü Selçuklu kullanılmaktadır. modeli veya Gicen-Gijen Bunun yanında adı verilen Ereğli halının bordüründe, sadece dik bir verev çizgi elde edebilmek için, özel bir uygulama yapılmaktadır. Bu kısımda merkezi çözgü ile çiftleri Kuzukuyusu kaydırılmakta Köyü nde ve verev üretilen çizginin ve Selçuklu istenen şekilde modeli elde veya edilmesi sağlanmaktadır. Gicen-Gijen Dokuyuculardan adı verilen halının elde edilen bordüründe, bilgiye sadece göre, eğer dik bu bir uygulama verev çizgi yapılmazsa elde verev edebilmek çizginin için açısı özel dar bir olduğundan uygulama bordür yapılmaktadır. deseni Bu bozulmakta kısımda ve çözgü karakteristiğini çiftleri kaybetmektedir. kaydırılmakta Bu ve işleme verev yörede çizginin ten yargını istenen adı şekilde verilmektedir. elde edilmesi sağlanmaktadır. Dokuyuculardan elde edilen bilgiye göre, eğer bu uygulama yapılmazsa verev çizginin açısı dar olduğundan bordür deseni bozulmakta ve karakteristiğini kaybetmektedir. Bu işleme yörede ten yargını adı verilmektedir.

6 Şekil 3: Dokuma işlemi (Kuzukuyusu, 2004) Ereğli yöresi halıları tiplerine göre göre farklı farklı kompozisyon özellikleri özellikleri göstermektedir. göstermektedir. göre; taban, somya, Buna göre; yastık taban, ve çeyrek somya, halıların, yastık genellikle ve çeyrek bitkisel halıların, ve geometrik genellik- hatlarla, Buna madalyon le bitkisel göbekli ve olarak geometrik düzenlendiği hatlarla, dikkat madalyon çekmektedir. göbekli Madalyonlar, olarak çift düzenlendiği yönlü mihrapla bölünen kısma tek yerleştirildiği gibi, üst üste 2 veya 3 adet olabilmektedir. Taşpınar kompozisyon dikkat çekmektedir. özelliği gösteren Madalyonlar, örneklerde çift köşelerde yönlü çeyrek mihrapla köşe bölünen göbekler kısma yer almaktadır tek (Şekil yerleştirildiği 4). Bazı halılarda gibi, bir üst geniş, üste 2 iki veya dar bordür 3 adet kullanılmakta, olabilmektedir. zemin Taşpınar çevresinde kompozisyon benzer özelliği bordür gösteren ve sütun başlıklarına örneklerde da köşelerde rastlanmaktadır. çeyrek Ayak köşe göbekler ya da doğru yer adı ayrıca sütunlara verilen almaktadır geniş bordürlerde, (Şekil 4). bitkisel Bazı halılarda veya geometrik bir geniş, düzenleme, iki dar bordür dar bordürlerde kullanılmakta, ise dalgalı tekrarlanan motifler yer almaktadır. Bordürler arasında ayrıca ince sular bulunmaktadır. zemin çevresinde ayrıca sütunlara benzer bordür ve sütun başlıklarına da Halıların dar kenarlarındaki sandık adı verilen dikdörtgen bölümlerinde, daha çok negatifpozitif rastlanmaktadır. düzenlemesi hakimdir. Ayak Genellikle ya da doğru çift yönlü adı verilen mihrapla geniş bölünen, bordürlerde, kırmızı renkli bitkisel veya iç geometrik içe oturtulmuş, düzenleme, top dar denen bordürlerde oval madalyonlar, ise dalgalı tekrarlanan basamaklı mo- sınırlarla orta zemine, tifler yer almaktadır. Bordürler arasında ayrıca ince sular bulunmaktadır. Halıların dar kenarlarındaki sandık adı verilen dikdörtgen bölümlerinde, daha çok negatif-pozitif düzenlemesi hâkimdir. Genellikle çift yönlü mihrapla bölünen, içlerinde kırmızı geometrik, renkli bitkisel orta zemine, veya anahtar, iç içe muska, oturtulmuş, çavuş arması, top hayat denen ağacı, yerleştirilmekte; bereket oval gibi madalyonlar, sembolik motifler basamaklı bulunmaktadır. sınırlarla yerleştirilmekte; Bazı halılarda Yahyalı içlerinde örneklerine geometrik, bitkisel veya anahtar, muska, çavuş arması, hayat ağacı, bereket gibi benzer şekilde, cami, türbe, bahçe tasvirleri de görülebilmektedir. sembolik motifler bulunmaktadır. Bazı halılarda Yahyalı örneklerine benbordüründe, sadece dik bir verev çizgi elde edebilmek için, özel bir uygulama yapılmaktadır. Bu kısımda çözgü çiftleri kaydırılmakta ve verev çizginin istenen şekilde elde edilmesi sağlanmaktadır. Dokuyuculardan elde edilen bilgiye göre, eğer bu uygulama yapılmazsa verev 246çizginin açısı dar olduğundan bordür deseni bozulmakta ve karakteristiğini kaybetmektedir. Bu işleme yörede ten yargını adı verilmektedir. Şekil 4: Taban, somya, yastık ve çeyrek halılarda kullanılan kompozisyon şemaları Seccadelerde zemin, mihrapla ikiye veya mihraplı geniş sandıklarla üçe bölünmekte, bazılarında direk veya sütunlara rastlanmaktadır. Dar kenarlarda sandık düzenlemesi, hemen hemen her halı tipinde yer almaktadır (Şekil 5). Yörede ayna adı verilen bordür sayıları,

7 247 zer şekilde, cami, türbe, bahçe tasvirleri de görülebilmektedir. Seccadelerde zemin, mihrapla ikiye veya mihraplı geniş sandıklarla üçe bölünmekte, bazılarında direk veya sütunlara rastlanmaktadır. Dar kenarlarda sandık düzenlemesi, hemen hemen her halı tipinde yer almaktadır Şekil 4: Taban, somya, yastık ve çeyrek halılarda kullanılan kompozisyon şemaları (Şekil 5). Yörede ayna adı verilen bordür sayıları, büyük halılarda 5 e kadar Seccadelerde çıksa da, zemin, çoğunlukla mihrapla 3 veya ikiye 4 veya adettir. mihraplı Geniş geniş bordürlerin sandıklarla iki üçe yanında bölünmekte, bazılarında direk veya sütunlara rastlanmaktadır. Dar kenarlarda sandık düzenlemesi, hemen bulunan iç ve dış bordürler, genellikle aynı genişliklerde ve aynı motiflerle hemen her halı tipinde yer almaktadır (Şekil 5). Yörede ayna adı verilen bordür sayıları, büyük uygulanmaktadır. halılarda 5 e kadar Kompozisyon çıksa da, çoğunlukla ve kullanılan 3 veya 4 adettir. desenler Geniş açısından bordürlerin yapılan iki yanında bulunan karşılaştırmalarda, iç ve dış bordürler, Ereğli genellikle halılarının aynı genişliklerde yöreye has ve aynı özelliklere motiflerle sahip uygulanmaktadır. olması Kompozisyon yanında; ve zemindeki kullanılan direk desenler uygulamalarıyla açısından yapılan Ladik karşılaştırmalarda, ve Gördes; Ereğli uzun halılarının saplı yöreye lale has ve geniş özelliklere bordür sahip düzenlemeleriyle olması yanında; zemindeki Ladik; yine direk bordürlerdeki uygulamalarıyla tasvirleriyle Yahyalı; Yahyalı; orta orta zemindeki zemindeki çift çift mihraplı mihraplı bölünme bölünme ve ve renkleriyle renkleriyle Taşpınar, Taşpınar, Niğde ve Ladik ve Gördes; uzun saplı lale ve geniş bordür düzenlemeleriyle Ladik; yine bordürlerdeki tasvirleriyle Aksaray Niğde yöresi ve Aksaray halılarıyla yöresi etkileşim halılarıyla gösterdiği etkileşim anlaşılmaktadır. gösterdiği anlaşılmaktadır. Şekil 5: Seccade halılarında kullanılan kompozisyon şemaları Yörede tülü dokumalar, örnekleri az olmasına rağmen, günümüzde Yörede tülü dokumalar, örnekleri az olmasına rağmen, günümüzde halen dokunan ve kullanılan halen yaygılar dokunan arasındadır. ve kullanılan Tülüler, yaygılar filik denilen arasındadır. bükümsüz Tülüler, ilmelerle, filik ilmelerin denilen örteceği yükseklikte bükümsüz yapılan ilmelerle, atkı sıraları ilmelerin arasına, düz örteceği renkte dokunabilmektedir. yükseklikte yapılan Desenli atkı örneklerde sıraları ise ilmeler arasına, arasındaki düz renkte atkı sıraları dokunabilmektedir. daha azdır. Bu Desenli dokumalar örneklerde teknik özelliklerinden ise ilmeler arasındaki geometrik atkı sıraları bezemelidir. daha azdır. Hayat Bu ağacı, dokumalar koçboynuzu teknik gibi özelliklerinden geometrik motiflerin, dolayı zemin dolayı genellikle ve bordür bölümlerinde, genellikle sınırlama yapılmadan, serbest uygulandığı görülmektedir. genellikle geometrik bezemelidir. Hayat ağacı, koçboynuzu gibi geometrik Bazı örnekler ise geometrik formlu tek veya çift göbeğe sahiptir. Bu tülülerde zeminin kalan boşluklarına motiflerin, hançer zemin yaprağı, ve bereket, bordür çiçek bölümlerinde, ve köşe göbekler genellikle yerleştirilebilmektedir. sınırlama yapılmadan, serbest uygulandığı görülmektedir. Bazı örnekler ise geometrik formlu tek veya çift göbeğe sahiptir. Bu tülülerde zeminin kalan boşluklarına hançer yaprağı, bereket, çiçek ve köşe göbekler yerleştirilebilmektedir. Bu genel açıklamalar doğrultusunda, Ereğli yöresine özgü kompozisyon özellikleri taşıyan halı örnekleri, taban, somya, çeyrek, seccade, yastık ve tülü olarak gruplandırılmış ve bilgi formlarında sunulmuştur.

8 248 Bu genel açıklamalar doğrultusunda, Ereğli yöresine özgü kompozisyon özellikleri taşıyan halı örnekleri, taban, somya, çeyrek, seccade, yastık ve tülü olarak gruplandırılmış ve bilgi formlarında sunulmuştur. Örnek 1: Örnek 1: BİLGİ FORMLARI BİLGİ FORMLARI Şekil 6: Taban halısı İncelendiği yer yer ve ve kaynak kişi : Ereğli : Ereğli Belkaya (Arısama), Belkaya (Cemil (Arısama), Akyol) İnceleme tarihi : (Cemil Akyol) Halının cinsi : Taban İnceleme Halının tarihi boyutları : Halının cinsi Eni : 1.82m. : Taban Boyu : 2.82m. Halının boyutları Kilim örgü eni (üst kenar) : 4cm. Eni Kilim örgü eni (alt kenar) : 4cm. : 1,82 m Boyu Saçak uzunluğu (üst kenar) : 12cm. : 2,82 m Kilim Saçak örgü uzunluğu eni (üst (alt kenar) : 5cm. : 4 cm Etlik : 1,5cm. Kilim Hav örgü boyu eni (alt kenar) : 0.9cm. : 4 cm Kalite Saçak (en-boy) uzunluğu (üst kenar) : 23x30 : 12 cm Halının Saçak ağırlığı uzunluğu (alt kenar) : 18kg. : 5 cm Halının yüzey alanı : 5.13m Etlik 2 Atkı sayısı : 2 : 1,5 cm Düğüm Hav boyu şekli : 0,9 cm Kalite Kullanılan (en-boy) malzeme : 23x30 Atkı Halının ağırlığı : 18 kg Çözgü Halının yüzey alanı : 5,13 m 2 Atkı Kullanılan sayısı renkler : Kırmızı, : lacivert, 2 bordo, mavi, krem, gri, siyah, açık yeşil, koyu yeşil, deve tüyü Düğüm şekli : Zengin bir bezeme örneği gösteren halıda 3 bordür Kullanılan bulunmaktadır. malzeme Geometrik motifli iç ve dış bordür dardır. Geniş bordürün içerisinde birbirini izleyen Atkı büyük çiçek ve stilize lale motifleri : yer Yün almaktadır. ipliği Halının zemin kısmının dört köşesinde, Çözgü simetrik olarak yerleştirilmiş geometrik, : Yün bitkisel ipliğive ustaca işlenmiş geyik figürleri bulunmaktadır. Top şeklindeki orta göbekte, merkezde bulunan çavuş örneğini, çiçek, yıldız, : Kırmızı, lacivert, bordo, mavi, krem, gri, siyah, açık yeşil, koyu yeşil, deve tüyü : Zengin bir bezeme örneği gösteren halıda 3 bordür bulunmaktadır. Geometrik motifli iç ve dış bordür dardır. Geniş bordürün içerisinde birbirini izleyen büyük çiçek ve stilize lale motifleri yer almaktadır. Halının zemin kısmının dört köşesinde, simetrik olarak yerleştirilmiş geometrik, bitkisel ve ustaca işlenmiş geyik figürleri bulunmaktadır. Top şeklindeki orta göbekte, merkezde bulunan çavuş örneğini, çiçek, yıldız, pıtrak, tarak ve elibelinde motifleri çevrelemektedir. Halının orta bölümü oldukça farklı bir formda bölümlenmiş, farklı zemin renkleriyle birbirinden ayrılarak, ağırlıklı olarak geometrik motiflerle bezenmiştir. Kompozisyonun, bordürler dahil olmak üzere, boyuna ikiye bölündüğünde, tamamen simetrik dokunduğu dikkat çekmektedir.

9 pıtrak, tarak ve elibelinde motifleri çevrelemektedir. Halının orta bölümü oldukça farklı bir formda bölümlenmiş, farklı zemin renkleriyle birbirinden ayrılarak, ağırlıklı olarak geometrik motiflerle bezenmiştir. Kompozisyonun, bordürler dahil olmak üzere, boyuna ikiye Örnek bölündüğünde, 2: tamamen simetrik dokunduğu dikkat çekmektedir. İncelendiği yer ve kaynak kişi : Ereğli Merkez (halı pazarı) İnceleme Örnek tarihi 2: : İncelendiği yer ve kaynak kişi Şekil 7: Taban halısı : Ereğli Merkez (halı pazarı) Halının cinsi : Taban İnceleme tarihi : Halının Halının boyutları cinsi : Taban Eni Halının boyutları : 1,75 m Eni : 1.75m. Boyu Boyu : 3.30m. : 3,30 m Kilim Kilim örgü örgü eni eni (üst kenar) : 2cm. : 2 cm Kilim örgü eni (alt kenar) : 2cm. Kilim örgü eni (alt : 2 cm Saçak uzunluğu (üst kenar) : 12cm. Saçak Saçak uzunluğu (üst (alt kenar) : 5cm. : 12 cm Saçak Etlik uzunluğu (alt kenar) : 1cm. : 5 cm Hav boyu : 0.7cm. Etlik Kalite (en-boy) : 22x25 : 1 cm Hav boyu Halının ağırlığı : 22kg. : 0,7 cm Halının yüzey alanı : 5.77m Kalite (en-boy) 2 : 22 x 25 Atkı sayısı : 2 Halının Düğüm ağırlığı şekli : 22 kg Halının Kullanılan yüzey malzeme alanı : 5,77 m 2 Atkı Atkı sayısı Çözgü : 2 Düğüm şekli : Bordo, açık yeşil, koyu yeşil, kırmızı, lacivert, Kullanılan malzeme açık mavi, açık sarı, ceviz yeşili, siyah Atkı Çözgü : Bordo, açık yeşil, koyu yeşil, kırmızı, lacivert, açık mavi, açık sarı, ceviz yeşili, siyah : Yörede kazak modeli adı verilen ve eski bir örnek olan halının, 1. ve 3. bordüründe aynı renk düzenleme ile çengel motifleri, ortadaki geniş bordürde ise yıldız motifleriyle geometrik düzenleme yer almaktadır. Yine geometrik motiflerin hakim olduğu sandık bölümlerinde, çokgen şeklinde ayrılan motiflerin içine, çiçek motifleri işlenmiştir. Kırmızı zemin oldukça sade bırakılmış, ortada üst üste 3 top : Yörede kazak modeli adı verilen ve eski bir örnek olan halının, 1. ve 3. bordüründe aynı renk düzenleme ile çengel motifleri, ortadaki geniş bordürde ise yıldız motifleriyle geometrik düzenleme yer almaktadır. Yine geometrik motiflerin hakim olduğu sandık bölümlerinde, çokgen şeklinde ayrılan motiflerin içine, çiçek motifleri işlenmiştir. Kırmızı zemin oldukça sade bırakılmış, ortada üst üste 3 top kullanılmıştır. Kapalı, çokgen formlar olarak belirlenen toplar içerisine geometrik baklava, çengel ve çiçek motifleri, topların arasına ise yan yana 5 er tane yıldız motifleri uygulanmıştır. Çengelli, basamaklı çok köşe motif, Gülgönen (1997) e göre, Türkmen gülü, Memling gülü veya Göl adlarıyla da anılan, en az 15. yüzyıldan beri örnekleri Orta Asya, Kafkasya ve tüm Anadolu da kullanılan bir şekildir. Gölün zeminde farklı renkte bir sekizgen içinde olması kapalı tip olarak kabul edilmektedir.

10 çengel ve çiçek motifleri, topların arasına ise yan yana 5 er tane yıldız motifleri uygulanmıştır. Çengelli, basamaklı çok köşe motif, Gülgönen (1997) e göre, Türkmen gülü, Memling gülü veya Göl adlarıyla da anılan, en az 15. yüzyıldan beri örnekleri Orta Asya, Kafkasya 250 ve tüm Anadolu da kullanılan bir şekildir. Gölün zeminde farklı renkte bir sekizgen içinde olması kapalı tip olarak kabul edilmektedir. Örnek 3: Örnek 3: Şekil 8: Somya halısı İncelendiği yer ve kaynak kişi : Ereğli Kutören, Köy Camii İncelendiği İnceleme yer tarihi ve kaynak kişi : Ereğli : Kutören, Köy Camii İnceleme Halının tarihi cinsi : : Somyalık Halının Halının cinsi boyutları Halının boyutları Eni : Somyalık : 1,21 m Eni Boyu : 1.21m. : 1,80 m Boyu Kilim örgü eni (üst kenar) : 1.80m. : 4 cm Kilim örgü eni eni (üst (alt kenar) : 4cm. : 8 cm Kilim Saçak örgü uzunluğu eni (alt(üst kenar) kenar) : 8cm. : 6 cm Saçak uzunluğu (üst (alt kenar) : 6cm. : - Saçak Etlik uzunluğu (alt kenar) : - : 1,5 cm Hav Etlik boyu : 1.5cm. : 0,5 cm Kalite Hav (en-boy) boyu : 0.5cm. : 36 x 38 Kalite Halının (en-boy) ağırlığı : 36x38 : 6 kg Halının Halının ağırlığı yüzey alanı : 6kg. : 2,17 m 2 Halının Atkı yüzey sayısı alanı : 2.17m: 2 2 Atkı Düğüm sayısı şekli : 2 Düğüm Kullanılan şekli malzeme Kullanılan Atkı malzeme Atkı Çözgü Çözgü Kullanılan renkler : Kırmızı, fıstık yeşili, krem, : Kırmızı, lacivert, fıstık yeşili, siyah, krem, turuncu lacivert, siyah, turuncu Desen özellikleri : Halının : Halının 1. ve ve 3. bordüründe bordüründe suyolu, suyolu, geniş geniş olan 2. bordüründe olan 2. bordüründe ise çiçek ise çiçek motifleri motifleri yer yer almaktadır. almaktadır. Basamaklı şekilde çift çift yönde yönde uygulanan mihrabın dış kısmına, çiçek motifleri serpiştirilmiştir. Göbek formunun ve içindeki uygulanan motiflerin tam simetrik olmadığı dikkat çekmektedir. Madalyonun uçlarına geometrik form içinde koçboynuzu motifleri, madalyon ortasına ise hayat ağacına benzer bir düzenleme ve serpme çiçekler uygulanmıştır. Madalyonun etrafına uzun saplı çiçekler bağlanmıştır.

11 mihrabın dış kısmına, çiçek motifleri serpiştirilmiştir. Göbek formunun ve içindeki motiflerin tam simetrik olmadığı dikkat çekmektedir. Madalyonun uçlarına geometrik form içinde koçboynuzu motifleri, madalyon ortasına ise hayat ağacına benzer bir düzenleme ve serpme çiçekler uygulanmıştır. Madalyonun etrafına uzun saplı çiçekler bağlanmıştır. 251 Örnek Örnek 4: 4: Şekil 9: Somya halısı İncelendiği yer yer ve ve kaynak kişi : Ankara : Ankara Merkez (Ayşe Merkez Tığlı) (Ayşe Tığlı) İnceleme tarihi : : Halının Halının cinsi cinsi : Somyalık : Somyalık Halının boyutları Halının boyutları Eni : 1.38m. Eni Boyu : 1.85m. : 1,38 m Boyu Kilim örgü eni (üst kenar) : 5cm. : 1,85 m Kilim Kilim örgü örgü eni eni (üst (alt kenar) : 4cm. : 5 cm Kilim Saçak örgü uzunluğu eni (alt(üst kenar) kenar) : 14cm. : 4 cm Saçak uzunluğu (alt kenar) : 4.5cm. Saçak Etlik uzunluğu (üst kenar) : 1cm. : 14 cm Saçak Hav uzunluğu boyu (alt kenar) : 0.7cm. : 4,5 cm Kalite Etlik (en-boy) : 27x34 : 1 cm Hav Halının boyu ağırlığı : 5.5kg. : 0,7 cm Halının yüzey alanı : 2.55m Kalite (en-boy) : 2 27 x 34 Atkı sayısı : 2 Halının Düğüm ağırlığı şekli : 5,5 kg Halının Kullanılan yüzey malzeme alanı : 2,55 m 2 Atkı sayısı Atkı : 2 Düğüm şekli Çözgü Kullanılan malzeme : Kırmızı, eflatun, turuncu, fıstık yeşili, krem, Atkı tavşan : tüyü, Yün sarı, ipliği bordo, açık mavi, mavi, siyah Desen Çözgü özellikleri : Oldukça : Yün eski ipliği bir örnek olan halının, geniş bordüründe farklı bir düzenleme ile Ladik gülü, 1. ve 3. : bordüründe Yün ipliği dalgalı tekrarlanan çiçek motifleri yer Kullanılan almaktadır. renkler Zeminde köşe göbeklerin oldukça : Kırmızı, büyük uygulandığı eflatun, turuncu, ve içlerine fıstık bitkisel bezeme yapıldığı görülmektedir. Ortadaki büyük madalyonun merkezi yıldız formunda düzenlenmiş, içine, uçlarına ve etrafına birbirine bağlantılı yeşili, çiçek, krem, yaprak tavşan motifleri tüyü, yerleştirilmiştir. sarı, Halıda bordo, açık mavi, mavi, siyah : Oldukça eski bir örnek olan halının, geniş bordüründe farklı bir düzenleme ile Ladik gülü, 1. ve 3. bordüründe dalgalı tekrarlanan çiçek motifleri yer almaktadır. Zeminde köşe göbeklerin oldukça büyük uygulandığı ve içlerine bitkisel bezeme yapıldığı görülmektedir. Ortadaki büyük madalyonun merkezi yıldız formunda düzenlenmiş, içine, uçlarına ve etrafına birbirine bağlantılı çiçek, yaprak motifleri yerleştirilmiştir. Halıda ayrıca kırmızı zeminde, dokuyan kişiyi yansıtan Ümmü, Maşallah, Böğecik, Itığlı, 1948 yazılarının uygulandığı dikkat çekmektedir.

12 ayrıca kırmızı zeminde, dokuyan kişiyi yansıtan Ümmü, Maşallah, Böğecik, Itığlı, 1948 yazılarının uygulandığı dikkat çekmektedir. 252 Örnek 5: Örnek 5: Şekil 10: Çeyrek halı İncelendiği İncelendiği yer ve yer kaynak ve kaynak kişi kişi : Ereğli : Ereğli Merkez Merkez (Tezcan Yılmaz) İnceleme tarihi : (Tezcan Yılmaz) Halının İnceleme cinsi tarihi : Çeyrek : Halının Halının boyutları cinsi : Çeyrek Halının Eni boyutları : 1.16 m. Boyu Eni : 1.90 m. : 1,16 m Kilim Boyu örgü eni (üst kenar) : 3cm. : 1,90 m Kilim Kilim örgü örgü eni eni (alt (üst kenar) kenar) : 2cm. : 3 cm Saçak Kilim uzunluğu örgü eni (üst (alt kenar) : 10cm. : 2 cm Saçak Saçak uzunluğu (alt (üst kenar) kenar) : 3cm. : 10 cm Etlik Saçak uzunluğu (alt kenar) : 1cm. : 3 cm Hav Etlik boyu : 1cm. : 1 cm Kalite Hav (en-boy) boyu : 29x29 : 1 cm Halının Kalite ağırlığı (en-boy) : 5kg. : 29 x 29 Halının Halının yüzey ağırlığı alanı : 2.20m 2 : 5 kg Atkı Halının sayısı yüzey alanı : 2 : 2,20 m 2 Düğüm Atkı şekli sayısı : 2 Kullanılan Düğüm malzeme şekli Kullanılan Atkı malzeme Çözgü Atkı Çözgü Kullanılan renkler : Bordo, : lacivert, Yün ipliği krem, turuncu, açık kahve, yeşil, kırmızı, : siyah, Bordo, deve lacivert, tüyü krem, turuncu, : Halının açık 1. kahve, ve 4. yeşil, bordüründe kırmızı, ard siyah, arda kuşa benzer motifler, 2. bordüründe birbirine bağlantılı yıldız deve motifleri, tüyü 3. bordüründe sarmaşık şeklinde devam eden çiçek ve yaprak motifleri bulunmaktadır. Halının zemini açık renkli ince su ile tek yönlü Desen mihrap özellikleri şeklinde bölümlenmiş, mihrabın : Halının dışında 1. ve ve 4. iç bordüründe kısmın altında ard arda karşılıklı kuşa ibrik ve benzer motifler, 2. bordüründe birbirine bağlantılı yıldız motifleri, 3. bordüründe sarmaşık şeklinde yıldız devam motifleri eden çiçek uygulanmıştır. ve yaprak motifleri Kenar bulunmaktadır. suyunda, halının Halının iç kısmına zemini açık doğru renkli çiçek ince su motifleri ile tek yönlü mihrap şeklinde bölümlenmiş, mihrabın dışında ve iç kısmın altında karşılıklı ibrik ve yıldız motifleri uygulanmıştır. Kenar suyunda, halının iç kısmına doğru çiçek motifleri eklenmiştir. Ortada ise üst üste, hayat ağacı ile başlayan bezeme, iki büyük kanat oluşturmakta ve bu kompozisyona yörede Kavaklı veya Kartal Kanadı adı verilmektedir.

13 eklenmiştir. Ortada ise üst üste, hayat ağacı ile başlayan bezeme, iki büyük kanat oluşturmakta ve bu kompozisyona yörede Kavaklı veya Kartal Kanadı adı verilmektedir. 253 Örnek Örnek 6: 6: Şekil 11: Çeyrek halı İncelendiği yer ve yer kaynak ve kaynak kişi kişi : Ereğli Belkaya : Ereğli (Arısama), Belkaya (Cemil (Arısama), Akyol) İnceleme tarihi : (Cemil Akyol) Halının cinsi : Çeyrek İnceleme tarihi : Halının boyutları Halının Eni cinsi : 1.12m. : Çeyrek Halının Boyu boyutları : 1.90 m. Kilim Eni örgü eni (üst kenar) : 3cm. : 1,12 m Kilim Boyu örgü eni (alt kenar) : 3cm. : 1,90 m Saçak uzunluğu (üst kenar) : 17cm. Kilim örgü eni (üst kenar) : 3 cm Saçak uzunluğu (alt kenar) : 3cm. Etlik Kilim örgü eni (alt kenar) : 1cm. : 3 cm Hav Saçak boyu uzunluğu (üst kenar) : 1cm. : 17 cm Kalite (en-boy) Saçak uzunluğu (alt kenar) : 29x33 : 3 cm Halının ağırlığı Etlik : 6.5kg. : 1 cm Halının Hav yüzey boyu alanı : 2.12m 2 : 1 cm Atkı sayısı : 2 Kalite (en-boy) : 29 x 33 Düğüm şekli Kullanılan Halının malzeme ağırlığı : 6,5 kg Halının Atkı yüzey alanı : 2,12 m 2 Atkı Çözgü sayısı : 2 Düğüm şekli : Kırmızı, siyah, lacivert, bordo, sütlü kahve, Kullanılan malzeme beyaz, yeşil, sarı, deve tüyü, krem Atkı : Yahyalı modeli : Yün adı ipliği verilen halının iki dar, bir geniş olmak üzere Çözgü 3 bordürü bulunmaktadır. İç ve dış bordürde geometrik, ortadaki geniş bordürde ise, Yahyalı (Ölmez 1999) halı bordürlerine : benzer Yün ipliği şekilde, bitki, cami, türbe ve ev tasvirleri Kullanılan yer almaktadır. renkler Zeminde geometrik formlu : Kırmızı, olan siyah, tek göbek, lacivert, iç ve bordo, dış kısmında sütlü kahve, beyaz, yeşil, sarı, deve tüyü, krem : Yahyalı modeli adı verilen halının iki dar, bir geniş olmak üzere 3 bordürü bulunmaktadır. İç ve dış bordürde geometrik, ortadaki geniş bordürde ise, Yahyalı (Ölmez 1999) halı bordürlerine benzer şekilde, bitki, cami, türbe ve ev tasvirleri yer almaktadır. Zeminde geometrik formlu olan tek göbek, iç ve dış kısmında bitkisel motiflerle süslenmiştir. Orta zemini stilize çiçek ve geometrik bezemeli dört köşe bölümü çevrelemektedir. Merkezdeki büyük motif dışında, diğer çiçek motiflerinin, hatai motifi gibi dikey kesit olarak uygulandığı dikkat çekmektedir. Halının alt ve üst uçlarında, stilize motiflerle bezenmiş iki sandık bulunmaktadır.

14 254 bitkisel motiflerle süslenmiştir. Orta zemini stilize çiçek ve geometrik bezemeli dört köşe bölümü çevrelemektedir. Merkezdeki büyük motif dışında, diğer çiçek motiflerinin, hatai motifi gibi dikey kesit olarak uygulandığı dikkat çekmektedir. Halının alt ve üst uçlarında, stilize motiflerle bezenmiş iki sandık bulunmaktadır. Örnek Örnek 7: 7: Şekil 12: Seccade halısı İncelendiği yer ve kaynak kişi kişi : Ereğli : Belkaya Ereğli (Arısama), - Belkaya (Cemil (Arısama), Akyol) İnceleme tarihi : (Cemil Akyol) Halının cinsi : Seccade İnceleme Halının tarihi boyutları : Halının cinsi Eni : 0.85m. : Seccade Halının boyutları Boyu : 1.25 m. Kilim örgü eni (üst kenar) : 3cm. Eni : 0,85 m Kilim örgü eni (alt kenar) : 3cm. Boyu Saçak uzunluğu (üst kenar) : 9.5cm. : 1,25 m Kilim Saçak örgü uzunluğu eni (üst (alt kenar) : 4.5cm. : 3 cm Kilim Etlik örgü eni (alt kenar) : 1cm. : 3 cm Hav boyu : 1cm. Kalite Saçak (en-boy) uzunluğu (üst kenar) : 26x38 : 9,5 cm Halının Saçak ağırlığı uzunluğu (alt kenar) : 3kg. : 4,5 cm Halının Etlik yüzey alanı : 1.06m 2 : 1 cm Atkı sayısı : 2 Hav boyu : 1 cm Düğüm şekli Kalite Kullanılan (en-boy) malzeme : 26 x 38 Halının ağırlığı Atkı : 3 kg Halının yüzey Çözgü alanı : 1,06 m 2 Atkı Kullanılan sayısı renkler : Kırmızı, : bordo, 2 mavi, açık yeşil, koyu yeşil, Düğüm şekli siyah, turuncu, deve tüyü, lacivert Kullanılan malzeme : Yahyalı tipindeki halının cami ve kubbe tasvirli geniş bordürü, bitkisel motifli olan iki bordürle çerçevelenmiştir. Mihrabın alt ve üstünde bulunan Atkı Çözgü : Kırmızı, bordo, mavi, açık yeşil, koyu yeşil, siyah, turuncu, deve tüyü, lacivert : Yahyalı tipindeki halının cami ve kubbe tasvirli geniş bordürü, bitkisel motifli olan iki bordürle çerçevelenmiştir. Mihrabın alt ve üstünde bulunan sandıklar içerisine simetrik olarak çiçek ve yaprak motifleri uygulanmıştır. Basamaklı mihrabın dışını üst kısımda yine çiçek dalları süslemektedir. Kırmızı renkli orta zeminin alt bölümünde vazo içinde çiçek düzenlemesi ve mihraba zincirlerle asılmış üç kandil motifi bulunmaktadır. Kandillerin etrafına küçük çiçekler serpiştirilmiştir.

15 sandıklar içerisine simetrik olarak çiçek ve yaprak motifleri uygulanmıştır. Basamaklı mihrabın dışını üst kısımda yine çiçek dalları süslemektedir. Kırmızı renkli orta zeminin alt bölümünde vazo içinde çiçek düzenlemesi ve mihraba zincirlerle asılmış üç kandil motifi bulunmaktadır. Kandillerin etrafına küçük çiçekler serpiştirilmiştir. 255 Örnek 8: Örnek 8: Şekil 13: Seccade halısı İncelendiği yer ve kaynak kişi kişi : Ereğli Kutören, : Ereğli Köy Kutören, Camii Köy Camii İnceleme tarihi : : Halının cinsi : Seccade Halının cinsi : Seccade Halının boyutları Halının boyutları Eni : 1.10m. Eni Boyu : 1.67m. : 1,10 m Kilim örgü eni (üst kenar) : 4.5cm. Boyu Kilim örgü eni (alt kenar) : 1cm. : 1,67 m Kilim Saçak örgü uzunluğu eni (üst kenar) : 5.5cm. : 4,5 cm Saçak uzunluğu (alt kenar) : 3cm. Kilim örgü eni (alt : 1 cm Etlik : 1cm. Saçak Hav uzunluğu boyu (üst kenar) : 0.6cm. : 5,5 cm Kalite Saçak (en-boy) uzunluğu (alt kenar) : 29x37 : 3 cm Halının ağırlığı : 5kg. Halının Etlik yüzey alanı : 1.83m 2 : 1 cm Hav Atkı boyu sayısı : 2 : 0,6 cm Düğüm şekli Kalite (en-boy) : 29 x 37 Kullanılan malzeme Halının ağırlığı Atkı : 5 kg Halının yüzey Çözgü alanı : 1,83 m 2 Atkı Kullanılan sayısı renkler : Gül kurusu, : 2lacivert, açık yeşil, koyu yeşil, açık Düğüm şekli kahve, krem, ördek yeşili, siyah, açık mavi : Halının 1. ve 3. bordüründe geometrik düzenleme Kullanılan malzeme yapılmış, 2. bordüründe büyük çiçek motifleri dalgalı tekrarlarla uygulanmıştır. Aynı dalgalı forma, Atkı sandık süslemeleri ve sandıklar üzerinde : Yün kalan, ipliği küçük çiçekli 4. ince bordürde de rastlanmaktadır. Çözgü Zemin bölümü oldukça zengindir. : Yün Mihrap ipliği bu kez geometrik yerine, yumuşak çizgilerle oluşturulmuştur. İç mihrabın üzerine çeşitli büyüklüklerde çiçek ve yaprak motifleri : Gül kurusu, lacivert, açık yeşil, koyu yeşil, açık kahve, krem, ördek yeşili, siyah, açık mavi : Halının 1. ve 3. bordüründe geometrik düzenleme yapılmış, 2. bordüründe büyük çiçek motifleri dalgalı tekrarlarla uygulanmıştır. Aynı dalgalı forma, sandık süslemeleri ve sandıklar üzerinde kalan, küçük çiçekli 4. ince bordürde de rastlanmaktadır. Zemin bölümü oldukça zengindir. Mihrap bu kez geometrik yerine, yumuşak çizgilerle oluşturulmuştur. İç mihrabın üzerine çeşitli büyüklüklerde çiçek ve yaprak motifleri yerleştirilmiş, ikinci bir mihrapla sınırlandırılmıştır. İkinci mihrabın uçlarında simetrik olarak ağaç ve bereket motifleri bulunmaktadır. İç mihraptan ortaya doğru bitkisel bezemeli kandil sarkıtılmış, ucuna çiçek ve yıldız motifleri eklenmiştir. Kandilin altında ise Kabe tasviri yer almaktadır. Kabe nin iki yanında, koçboynuzu motifleriyle süslenmiş iki yüksek minare ve iç mihrabın oturtulduğu sütunlar görülmektedir.

16 yerleştirilmiş, ikinci bir mihrapla sınırlandırılmıştır. İkinci mihrabın uçlarında simetrik olarak ağaç ve bereket motifleri bulunmaktadır. İç mihraptan ortaya doğru bitkisel bezemeli kandil 256 sarkıtılmış, ucuna çiçek ve yıldız motifleri eklenmiştir. Kandilin altında ise Kabe tasviri yer almaktadır. Kabe nin iki yanında, koçboynuzu motifleriyle süslenmiş iki yüksek minare ve iç mihrabın oturtulduğu sütunlar görülmektedir. Örnek 9: Örnek 9: Şekil 14: Yastık halısı İncelendiği İncelendiği yer yer ve ve kaynak kişi : Ereğli : Ereğli Belkaya (Arısama), Belkaya (Arısama), (Cemil Akyol) İnceleme tarihi : (Cemil Akyol) İnceleme Halının tarihi cinsi : Yastık : Halının boyutları Halının cinsi Eni : 0.50m. : Yastık Halının boyutları Boyu : 1.02m. Eni Kilim örgü eni (üst kenar) : 3cm. : 0,50 m Kilim örgü eni (alt kenar) : - Boyu : 1,02 m Saçak uzunluğu (üst kenar) : 3cm. Kilim Saçak örgü uzunluğu eni (üst kenar) (alt kenar) : - : 3 cm Kilim Etlik örgü eni (alt kenar) : 1cm. : - Saçak Hav uzunluğu boyu (üst kenar) : 0.5cm. : 3 cm Kalite (en-boy) : 29x31 Saçak Halının uzunluğu ağırlığı (alt kenar) : 1.5kg. : - Etlik Halının yüzey alanı : 0.51m: 2 1 cm Hav boyu Atkı sayısı : 2 : 0,5 cm Düğüm şekli Kalite (en-boy) : 29 x 31 Kullanılan malzeme Halının ağırlığı Atkı : 1,5 kg Halının yüzey Çözgü alanı : 0,51 m 2 Atkı sayısı : 2 : Kırmızı, bordo, siyah, lacivert, açık yeşil, koyu Düğüm şekli yeşil, : açık Gördes mavi, pembe, krem Kullanılan malzeme : Bitkisel ve sembolik motifler taşıyan yastık halısının Atkı orta merkezinde büyük çiçek motifi bulunmakta, : Yün çiçeğin ipliği alt ve üstünde ise çiçek dalları yer Çözgü almaktadır. Çiçeğin iki yanında bereket motiflerinden sonra, simetrik olarak anahtar motifleri yerleştirilmiştir. Baklava şeklindeki göbeğin her iki ucunda yan görünümlü çiçek motifleri : Kırmızı, bordo, siyah, lacivert, açık yeşil, koyu yeşil, açık mavi, pembe, krem : Bitkisel ve sembolik motifler taşıyan yastık halısının orta merkezinde büyük çiçek motifi bulunmakta, çiçeğin alt ve üstünde ise çiçek dalları yer almaktadır. Çiçeğin iki yanında bereket motiflerinden sonra, simetrik olarak anahtar motifleri yerleştirilmiştir. Baklava şeklindeki göbeğin her iki ucunda yan görünümlü çiçek motifleri sıralanmıştır. Zincir şeklindeki ince suyun dışındaki bordür ve dar sandıklarda, bitkisel motifler sürekli dalgalı tekrar oluşturmaktadır.

17 sıralanmıştır. Zincir şeklindeki ince suyun dışındaki bordür ve dar sandıklarda, bitkisel motifler sürekli dalgalı tekrar oluşturmaktadır. 257 Örnek 10: Örnek 10: İncelendiği yer ve kaynak kişi Şekil 15: Yastık halısı : Ereğli Beyören Köyü (Sultan Ateş) İncelendiği İnceleme yer tarihi ve kaynak kişi : : Ereğli Beyören Köyü (Sultan Ateş) İnceleme Halının tarihi cinsi : Yastık : Halının Halının cinsi boyutları : Yastık Eni : 0.53m. Halının boyutları Boyu : 1.01m. Eni Kilim örgü eni (üst kenar) : 3.5cm. : 0,53 m Boyu Kilim örgü eni (alt kenar) : 3.5cm. : 1,01 m Saçak uzunluğu (üst kenar) : - Kilim örgü eni (üst kenar) : 3,5 cm Saçak uzunluğu (alt kenar) : - Kilim Etlik örgü eni (alt kenar) : 1cm. : 3,5 cm Saçak Hav uzunluğu boyu (üst kenar) : 0.5cm. : - Kalite Saçak (en-boy) uzunluğu (alt kenar) : 26x33 : - Halının ağırlığı : 1.5kg. Halının Etlik yüzey alanı : 0.53m 2 : 1 cm Hav boyu Atkı sayısı : 2 : 0,5 cm Kalite Düğüm (en-boy) şekli : 26 x 33 Kullanılan malzeme Halının ağırlığı Atkı : 1,5 kg Halının yüzey Çözgü alanı : 0,53 m 2 Atkı sayısı : 2 : Kırmızı, lacivert, açık mavi, koyu mavi, açık Düğüm şekli yeşil, yeşil, tarçın, bordo, siyah, turuncu Kullanılan malzeme : Silvan adı verilen yastık halının genelinde geometrik, sembolik Atkı ve bitkisel bezemeler hakimdir. Dört : Yün kenar, ipliği tırnak (Durul 1969) motifleri içeren Çözgü : Kırmızı, lacivert, açık mavi, koyu mavi, açıkyeşil, yeşil, tarçın, bordo, siyah, turuncu : Silvan adı verilen yastık halının genelinde geometrik, sembolik ve bitkisel bezemeler hakimdir. Dört kenar, tırnak (Durul 1969) motifleri içeren ince sularla çevrilmiş, dar kenarlardaki sandık bölümlerinde yıldız ve muska motifleri işlenmiştir. Halının zemininde, üst üste birbirine bitişik tekrarlanan kare form içinde, verev şekilde kullanılan iki büyük motif bulunmaktadır. Sembolik olarak anahtar deliğine benzeyen bu motifin her iki yanına, gövdesine çiçek bağlanan anahtar motifleri yerleştirilmiş, diğer kısımlar bereket ve çiçek motifleriyle süslenmiştir.

18 işlenmiştir. Halının zemininde, üst üste birbirine bitişik tekrarlanan kare form içinde, verev şekilde kullanılan iki büyük motif bulunmaktadır. Sembolik olarak anahtar deliğine benzeyen bu motifin her iki yanına, gövdesine çiçek bağlanan anahtar motifleri yerleştirilmiş, diğer kısımlar bereket ve çiçek motifleriyle süslenmiştir. 258 Örnek Örnek 11: 11: Şekil 16: Tülü İncelendiği yer ve kaynak kişi : Ereğli Merkez (Tezcan Yılmaz) İnceleme İncelendiği tarihi yer ve kaynak kişi : : Ereğli Merkez (Tezcan Yılmaz) Halının İnceleme cinsi tarihi : Tülü : Halının Halının boyutları cinsi : Tülü Halının Eni boyutları : 1.30m. Boyu Eni : 1.93m. : 1,30 m Kilim Boyu örgü eni (üst kenar) : 3cm. : 1,93 m. Kilim Kilim örgü örgü eni eni (alt (üst kenar) kenar) : 8cm. : 3 cm Saçak Kilim uzunluğu örgü eni (üst (alt kenar) : - : 8 cm Saçak Saçak uzunluğu uzunluğu (alt (üst kenar) kenar) : - : - Etlik Saçak uzunluğu (alt kenar) : 0,5cm. : - Hav Etlik boyu : 14cm. : 0,5 cm Kalite Hav (en-boy) boyu : 10x2 : 14 cm Halının Kalite ağırlığı (en-boy) : 3.5kg. : 10 x 2 Halının Halının yüzey ağırlığı alanı : 2.50m 2 : 3,5 kg Atkı Halının sayısı yüzey alanı : 8 cm. : 2,50 m 2 Düğüm Atkı şekli sayısı : 8 cm Kullanılan malzeme Düğüm şekli Atkı Kullanılan malzeme Çözgü Atkı : Filik (tiftik) Çözgü : Kırmızı, krem : Filik (tiftik) :Tülünün tek renk ile motifsiz dokunduğu görülmektedir. : Kırmızı, krem Her ilme sırası arasında 8 cm. atkı kullanılmıştır. ler ise bükümsüzdür ve yörede filik, :Tülünün tek renk ile motifsiz dokunduğu yapılan dokumaya da filikli adı verilmektedir. Filik, uzun tüylü halı (Yozgat, Kırşehir, görülmektedir. Her ilme sırası arasında 8 cm. atkı kullanılmıştır. ler ise bükümsüzdür Konya Türkmenleri) olarak da tanımlanabilmektedir (Açıkgöz, 1984). ve yörede filik, yapılan dokumaya da filikli adı verilmektedir. Filik, uzun tüylü halı (Yozgat, Kırşehir, Konya Türkmenleri) olarak da tanımlanabilmektedir (Açıkgöz, 1984). YARARLANILAN KAYNAKLAR

19 259 KAYNAKÇA Açıkgöz, H. (1984). Türkçe de halı ve halıcılık terimleri. Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Halıları Özel Sayısı. Afşin Matbaası. İstanbul. Akar, A. ve Keskiner, C. (1978). Türk süsleme sanatlarında desen ve motif. Tercüman Kültür ve Sanat Yayınları II. İstanbul. Anonim. (1992). Tekstil yer döşemeleri-el dokuması halılar-türk halıları. TSE Yayın No: 43. Ankara. Anonim. (2001). VIII. beş yıllık kalkınma planı. Tekstil ve Giyim Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Yayın No DPT:2549. ÖİK: s., Ankara. Anonim. (2003). Halı dokumacı. TSE Yayın No: Ankara. Arlı, M., Kayabaşı, N. ve Ilgaz, F. (1993). El dokuması halıcılıkta bitkisel boya kullanımı. Tekstil ve Mühendis 7 (38). Bursa. Aslanapa, O. (1987). Türk halı sanatının bin yılı. Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd.Şti., 235 s., İstanbul. Deniz, B. (1984). Aksaray Müzesi halıları. III. Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri, 9 Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayını: , İzmir. Deniz, B. (1987). Arısama halıları. Lale Dergisi. Sayı:5, Deniz, B. (1994). Geçmişten günümüze Aksaray halıları. Aksaray Cemaleddin i Aksarayi Sempozyumu Bildirileri. Aksaray Vakfı Yayınları No:3. Aksaray. Deniz, B. (1998). Geçmişten günümüze Aksaray halıları. Arış Dergisi. Yıl:1, Sayı:4. Atatürk Kültür Merkezi Yayını, , Ankara. Deniz, B. (2000). Türk dünyasında halı ve düz dokuma yaygıları. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları: s., Ankara. Dirik, K. (1938). Eski ve yeni Türk halıcılığı Cihan halı tipleri ve panoraması. Alaeddin Kıral Basımevi. İstanbul. Durul, Y. (1969). Baraj gölü çevresi dokuma sanatları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Keban Projesi Yayınları. Seri:II. Etnografya Araştırmaları Yayın: I. Türk Tarih Kurumu, 64 s., Ankara. Güngör, H. (1984). Türk halıları I. Cilt. Keskin Color Basımevi, 112 s., İstanbul. Kayabaşı, N.( 2000). Bitkisel boyacılıkta mordanlamanın önemi ve mordanlama yöntemleri. Selçuk Üniversitesi, III. Ulusal Türk El Dokumalarına Yaklaşım Ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri. Selçuk Üniversitesi. Konya. Önge, Y. (1984). Eğer örtüsü olarak dokunmuş Konya halıları. Türk Dünyası Araştırmaları. Türk Halıları Özel Sayısı. Afşin Matbaası. İstanbul.

20 260 Yayan, G. (1987). Türk halılarının kompozisyon özellikleri. Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uygulamalı Sanatlar Anasanat, Tekstil Sanat Dalı Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış). İstanbul. Yazıcıoğlu, Y. (1982). Kayseri ilinde üretilen el dokusu halıların bazı teknolojik özellikleri üzerinde bir araştırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. Doktora Tezi (Basılmamış), 156 sayfa. Ankara. Yazıcıoğlu, Y. (1992). El dokusu halıcılık. Menekşe Yayıncılık. Ankara. Yazıcıoğlu, Y. (1993). El dokusu yün halıların bazı teknolojik özellikleri ile dokuma hatası miktarları üzerinde bir araştırma. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Yayınları:1, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler:1. Ankara. Yetkin, Ş. (1982). Türk halı sanatında bir teknik özellik. Vakıflar Dergisi , Ankara. Yetkin, Ş. (1991). Türk halı sanatı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Tisimat Basım Sanayii, 225 s., Ankara.