AMATÖR VE PAF LİGİNDE OYNAYAN FUTBOLCULARIN KİŞİLİK TİPLERİ VE SÜREKLİ ÖFKE-ÖFKE İFADE TARZLARININ İNCELENMESİ

Transkript

1 AMATÖR VE PAF LİGİNDE OYNAYAN FUTBOLCULARIN KİŞİLİK TİPLERİ VE SÜREKLİ ÖFKE-ÖFKE İFADE TARZLARININ İNCELENMESİ Mustafa YILDIZ Kaamanoğlu Mehmetbey Ünivesitesi Beden Eğitimi ve Spo Yüksekokulu Özet Bu çalışmanın amacı, amatö ve paf liginde oynayan futbolculaın kişilik tiplei ile süekli öfke-öfke ifade tazlaının ilişkileinin incelemesidi. Çalışmaya, futbol sezonunda Ankaa, İstanbul, Tabzon, Ezuum, Muğla ve Konya şehileinde amatö ( X yaş ) ve paf, liginde oynayan( X yaş ) 167 futbolcu katılmıştı. Spoculaın süekli öfke-öfke ifade tazlaı The State-Tait Ange Scale ölçeği, kişilik tiplei Eysenck kişilik envantei ile belilenmişti. Elde edilen veilein analizinde Çoklu Doğusal Regesyon Analizi (Multiple Linea Regession) testi kullanılmıştı. Analizle, amatö ve paf ligi futbolculaının süekli öfke-öfke ifade tazlaı ile kişilik tipleinin ilişkili olduğunu göstemişti. Elde edilen sonuçla, amatö ve paf ligi futbolculaının süekli öfke-öfke ifade tazlaı ile kişilik tiplei alt boyutlaından psikotizm, dışa dönük, nöotik ve yalan alt boyutlaı aasında anlamlı fak olduğunu otaya koymuştu. Anahta Kelimele: Amatö lig, Paf ligi, Futbolcu, Kişilik, Öfke THE INVESTIGATION OF PERSONALITY TYPE AND TRAITH ANGER - TYPES OF EXPRESSIONS OF SOCCER PLAYERS WHO PLAY IN AMATEUR AND YOUTH SOCCER LEAGUES ABSTRACT The aim of this study was to investigate the elationship of pesonality types and continuous ange- ange expession styles of amateu and young socce playes. 167 amateu ( yeas old) and young socce playes ( ) playing in Ankaa, Istanbul, Tabzon, Ezuum, Mugla and Konya cities at the socce season wee joint the study. Continous ange- ange expession styles of playes wee measued with The State-Tait Ange Scale and pesonality types wee measued with Eysenck Pesonality inventoy. Multiple Linea Regession Test was used fo analysing datas. The esult of analysis shows that thee was a elationship between continous ange-ange expession styles and pesonality types. In addition, thee was a significant diffeence between physicotism, extovet and false lowe dimensions of continous ange-ange expession styles and pesonality types of the socce playes. Key Wods : Amateu League, PAF (Nominee to Po Fotball) League, Socce Playes, Pesonality, Ange Bu çalışma, 2008 yılında Gazi Ünivesitesi Sağlık Bilimlei Enstitüsünde hazılanan ve sunulan doktoa tezinin bi bölümüdü. Atabesbd 2009; 11 (3) :

2 GİRİŞ Duygula içinde önemli bi yei olan öfke genellikle aile, iş, sağlık ve yasal poblemle nedeniyle otaya çıka. Öfke şiddeti ve süekliliği bakımından değişkenlik gösteen ve genelde duygusal bi yükseliş ve hatalı bi davanışa mauz kalma gibi bi algı ile ilişkili olan negatif bi duygu duumudu 1. İnsanlaın sık yaşadığı bi duygu olmasına ağmen, öfke ile ilgili yanlış anlamala olduğunu beliteek öfkenin özelliklein sıalamış; öfkenin planlanan değil, içsel bi duygu olduğunu, ancak çok faklı göünümlede otaya çıktığını, kişilei psikolojik uyaılmış duumda tutan, güçlendien etkisi yanı sıa, insanlaı incitebili duuma getidiği, öfke duygusunun otaya çıkadığı davanışsal tepkilein öğenilen tepkile olduğunu ve bu nedenle değişebileceğini, ani otaya çıkabilen bi duygu olduğunu, bastıılması kada kontolsüz otaya konulmasının da sağlıklı olmadığı vugulanmıştı 2. Öfkeyle ilgili son yıllada yapılan aaştımala; biyolojik faktöle, ailesel özellikle, okul yapısı ve akan guplaı 3 ve genel anlamda kültüel, sosyal ve ekonomik faktölein öfke üzeinde etkili olduğunu vugulamışladı 4. Mustafa YILDIZ Öfkeye neden olan diğe etkenle ise, ahatsız edici ve hoş olmayan uyaan, model alma, memnuniyetsizlik, kişisel haklaa ve benliğe saygı gösteilmemesi ve benlik saygısının kaybolması, kabul edilen sosyal nomlaın ihlal edilmesi şeklinde sıalanabili 1. Kişilik ise bieylein doğuştan getidiği özellikle ile sonadan, sosyalleşme süeci ile edindiği özellikleinin toplamıdı. Doğuştan getidiği özellikle, bieylein kaakteleidi. Kaakte insanlaın doğuştan getidiği ve zamanla değişmeyen özellikleden oluşmaktadı. Kaakte çoğu kez insanın kişiliğinde bulunan doğuştan va olan ve çevenin tesii ile kuvvetli olaak otaya çıkan eğilimlein tümüdü 5. Spielbege kişilik gibi süekliliği olan özelliklein çocukluk yıllaında geliştiğini ve yaşam boyunca kalıcı olduklaını hatılataak, egenliğin başlaında hala kişilik özelliklei tamamen gelişmiş ve yeleşmiş değilken, öfkeyi azaltmaya yönelik müdahalelein daha etkili olabileceğini ifade etmişti 6. Psikolojide kişilik kapsamı en geniş olan kavamdı. Kişilik, bi insanın bütün ilgileinin, tutumlaının, 16

3 yetenekleinin, konuşma tazının, dış göünüşünün ve çevesine uyum biçiminin özellikleini içeen bi teimdi. Bununla bilikte, kişilik kendine özgü ve ahenkli bi bütündü. Öyle ki, bi insana ilişkin he nitelik, o insanı anlamada bize ipucu vei. Onun belleği, dış göünüşü, dienme süeci, sesi ve konuşma tazı, tepki hızı, insanlaa, doğaya ya da makinelee kaşı ilgi duyması, spoculuğu vb. özellikleinin tümü o insanın kişiliğini betimleme de önemlidi 7. Kipe e göe, sosyal psikoloji alanında yapılan biçok aaştımalada saldıgan davanışla, deneysel bi otamda geçekleştiiliken; spotif otam bu davanışlaın otaya çıkaılmasında, doğal bi otam olma özelliğine sahipti. Çünkü öfke ve saldıganlığa neden olduğu düşünülen engellenme, spo içeisinde he zaman vadı. Rakibin amaca yönelik bi haeketi süekli engellemeye çalışması söz konusudu. Spotif otam, saldıgan davanışın model olaak alınması ve taklit edilmesi, daha doğu bi ifade ile öğenilmesi içinde uygun bi otamdı 8. Futbol günümüzde çok büyük kitlelei etkisi altına almıştı. Milyonlaca insanı bu denli etkileyen bi spo dalında futbolculaın öfkeli Mustafa YILDIZ davanışlaının taaftalaı ne yönde etkileyeceği açıktı. Spo alanlaına, tibünlee bazen de sokaklaa kada sıçayan gömek istemediğimiz olumsuz olaylaın büyük bi çoğunluğu bu nedenle meydana gelmektedi. Günümüzün en çok ilgi göen spo dallaından olan futbolda, futbolculaın öfkeli davanışlaının kontol altına alınması ve azaltılmasında, şiddet ve saldıganlığı önlemede veya en aza indigenmesinde bu çalışmanın sonuçlaı faydalı olabili. Ayıca bu çalışma; paf ve amatö ligledeki futbolculaın öfke düzeyleinin, kişilikleini belilemede etkili olup olmadığı sousuna cevap aamıştı. YÖNTEM Aaştıma Gubu: Katılımcıla: Çalışma gubunu futbol sezonunda Ankaa, İstanbul, Tabzon, Ezuum, Muğla ve Konya şehileinde amatö ve paf liginde oynayan 167 futbolcu oluştumaktadı. Veilein Toplama Aaçlaı: Süekli Öfke Öfke Taz Ölçeği (SÖ-ÖTÖ): Aaştımada bağımlı değişken olan süekli öfke ve öfke tazlaının belilenmesi için, oijinali 1983 yılında 17

4 Spielbege taafından geliştiilmiş olan The State - Tait Ange Scale (STAS) ve Tükçe uyalaması 1994 yılında Öze taafından yapılmış Süekli Öfke Öfke Taz Ölçeği (SÖ- ÖTÖ) kullanılmıştı. Egen ve yetişkinlede öfke ve öfke tazlaının belilenmesi amacı ile kullanılan ölçek toplam 34 maddeden ve 4 alt boyuttan oluşmaktadı. Ölçeğin alt boyutlaı; Süekli Öfke (10 madde), Öfke İç (8 madde), Öfke Dış (8 madde) ve Öfke kontol (8 madde) olaak geçmektedi. Öze (1994) taafından ölçüt bağıntılı geçelik ve yapı geçeliği çalışmalaı yapılmıştı. Ölçüt bağlantılı geçelik çalışmasında; Süekli öfke ve Öfke taz ölçekleinin, Süekli Kaygı, Depesif Sıfatla Listesi ile Öfke Envantei ile.01 ve.001 düzeyinde anlamlı koelasyonla bulunmuştu. Ayıca Süekli Öfke ve Öfke Dışavuum ölçeği aasında tes ve yüksek bi koelasyon saptanmıştı. Ölçeğin yapı geçeliği ise faktö analizi yöntemi ile yapılmıştı. Duumluk öfke alt boyutu dışında diğe boyutlaın faktö yapılaının oijinali ile paalel olduğu belitilmişti. Ölçeğin güveniliğinin belilenmesi sıasında ise, iç tutalığı belilemek için Conbach Alfa katsayısı hesaplanmış ve Süekli öfke boyutu için.79; Öfke kontol boyutu için.84; Öfke dış boyutu için.78 ve Öfke iç boyutu için ise.62 bulunmuştu 9. Eysenck Kişilik Envantei: Bu aaştımada diğe bağımlı değişken olan; 1975 yılında Eysenck ve Eysenck taafından geliştiilmiş 1983 yılında Baya taafından Tükçeye uyalanmış Eysenck kişilik envantei kullanılmıştı. Eysenck Kişilik Envantei zaman içeisinde süekli yenilenmeye tabi tutulmuş ve Eysenck seisi içeisinde ilk defa EPI de (L) denilen yalan ölçeğinin katıldığı göülmüş ve amacın sahte göünüm veme çabasında olan bazı deneklein otaya çıkaılması olduğu belitilmişti. Eysenck Kişilik Envantei on beş yaş ve üstü yaş gubuna uygulanan bi gup testidi. Zaman sınılaması yoktu. 101 maddelik bi kâğıt-kalem testi olan Eysenck Kişilik Envantei Psikotizm (P), Dışadönüklük (E), Nöotizm (N), Yalan (L) olmak üzee döt bölümden ibaetti. Eysenck Kişilik Envantei (EPQ) daha önce oluştuulan pek çok kişilik envanteinin geliştiilmiş halidi. Seinin en sonuncusu olan EPI dan faklı yeni bi ölçeğin ilave edilmiş olmasında ve diğe ölçekle üzeinde yapılan çalışmalala göülen 18

5 gelişmelein, bu ölçekte daha iyi sonuçla vemesi beklenmektedi. Kullanılan EPQ; EPI ya psikotizm ölçeğinin katılmasıyla oluştuulan en son ve en yeni halidi. Bi çok Avupa ülkesinde suçlu olan ve suçlu olmayan guplaa uygulanmış olan Eysenck Kişilik Envantei yolu ile başaılı sonuçla elde edilmişti. Testin basit bi dille fomüle edilmiş olması testin kullanılım değeini atımıştı 10. BULGULAR Veilein Toplanma Aaçlaı: SÖ- ÖTÖ ve EPQ spoculaa antenmanladan önce aaştımacıla taafından uygulanmıştı. Veilein Analizi: Elde edilen veilein analizinde egesyon analiz testi kullanılmıştı. Analizle, SPSS paket pogamında yapılmış ve anlamlılık düzeyi 0.05 olaak alınmıştı. Tablo 1: Paf Liginde Ye Alan Futbolculaın Süekli Öfke ve Öfke Tazlaının Kişilik Tipleinden Psikotizim Alt Boyutunu Açıklama Gücü B SH B β t p İkili Kısmi Sabit Süekli öfke Öfke iç alt Öfke dış alt Öfke kontol R=0.46 R 2 =0.21 F=2.68 p=0.045 Tablo 1 incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaı ile kişilik tipleinden psikotizm alt boyutu aasında anlamlı anlamlı bi ilişki olduğu göülmektedi (R=0,46, R 2 =0,21, F(df)=2,68, p<0,05) süekli öfke ve öfke tazlaının (süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol) kişilik tipleinden psikotizm ölçeğindeki toplam vayansın %21 ini açıklamaktadı. Elde edilen F değei süekli öfke ve öfke tazlaı bütün olaak psikotizim alt boyutunu anlamlı düzeyde açıkladığını göstemektedi. Standadize edilmiş egesyon katsayısı (β) göe yodayıcı değişkenlein göeli önem sıası; öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol ve süekli öfkedi. Regesyon katsayılaının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçlaı incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının sadece öfke iç alt boyutunun psikotizm üzeinde etkili bi açıklayıcı olduğu, süekli 19

6 öfke, öfke dış alt, öfke kontol alt boyutlaının ise psikotizm puanlaını açıklamada anlamlı bi etkiye sahip olmadığı göülmüştü. Tablo 2: Paf Liginde Ye Alan Futbolculaın Süekli Öfke ve Öfke Tazlaının Kişilik Tipleinden Dışa Dönük Alt Boyutunu Açıklama Gücü B SH B β T p İkili Kısmi Sabit Süekli öfke Öfke iç alt Öfke dış alt Öfke kontol R=0.28 R 2 =0.08 F=0.86 p=0.50 Tablo 2 incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaı ile dışa dönük kişilik özelliği alt boyut puanlaı aasında anlamlı bi ilişkinin olmadığı göülmektedi (R=0,28, R 2 =0,08, F(df)=0,86, p>0,05) süekli öfke ve öfke tazlaının (süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol) kişilik tipleinden dışa dönük ölçeğindeki toplam vayansın %7.7 sini açıklamaktadı. Elde edilen F değei süekli öfke ve öfke tazlaı bütün olaak dışa dönük alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklamadığını göstemektedi. Tablo 3: Paf Liginde Ye Alan Futbolculaın Süekli Öfke ve Öfke Tazlaının Kişilik Tipleinden Nöotik Alt Boyutunu Açıklama Gücü B SH B β T p İkili Kısmi Sabit Süekli öfke Öfke iç alt Öfke dış alt Öfke kontol R=0.29 R 2 =0.09 F=0.96 P=0.44 Tablo 3 incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının ve kişilik tipleinden nöotik alt boyutu aasında anlamlı düzeyde ilişkinin olmadığı göülmektedi (R=0,29, R 2 =0,09, F(df)=0,96, p>0,05) süekli öfke ve öfke tazlaının (süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol) kişilik tipleinden nöotik ölçeğindeki toplam vayansın %8.6 sını açıklamaktadı. 20

7 Elde edilen F değei süekli öfke ve öfke tazlaı bütün olaak nöotik alt Mustafa YILDIZ boyutunu anlamlı düzeyde açıklamadığını göstemektedi. Tablo 4: Paf Liginde Ye Alan Futbolculaın Süekli Öfke ve Öfke Tazlaının Kişilik Tipleinden Yalan Alt Boyutunu Açıklama Gücü B SH B β T p İkili Kısmi Sabit Süekli öfke Öfke iç alt Öfke dış alt Öfke kontol R=0.34 R 2 =0.11 F=0.13 P=0.29 Tablo 4 incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının ve kişilik tipleinden yalan alt boyutu aasında anlamlı düzeyde ilişkinin olmadığı göülmektedi (R=0,34, R 2 =0,11, F(df)=0,13, p>0,05) süekli öfke ve öfke tazlaının (süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol) kişilik tipleinden yalan ölçeğindeki toplam vayansın %12.93 nü açıklamaktadı. Elde edilen 0,30 F değei süekli öfke ve öfke tazlaı bütün olaak yalan alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklamadığını göstemektedi Tablo 5: Amatö Ligde Ye Alan Futbolculaın Süekli Öfke ve Öfke Tazlaının Kişilik Tipleinden Psikotizim Alt Boyutunu Açıklama Gücü B SH B β T p İkili Kısmi Sabit Süekli öfke Öfke iç alt Öfke dış alt Öfke kontol R=0.62 R 2 =0.39 F=17.86 P=0.000 Tablo 5 incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının ve kişilik tipleinden psikotizm alt boyutu aasında anlamlı düzeyde ilişkinin olduğu göülmektedi (R=0,62, R 2 =0,39, F(df)=17,86 p<0,05) süekli öfke ve öfke tazlaının (süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol) 21

8 kişilik tipleinden psikotizm ölçeğindeki toplam vayansın %38,1 ni açıklamaktadı. Elde edilen F değei süekli öfke ve öfke tazlaının bütün olaak psikotizim alt boyutunu anlamlı düzeyde açıkladığını göstemektedi. Standadize edilmiş egesyon katsayısı (β) göe yodayıcı değişkenlein göeli önem sıası; öfke kontol, öfke dış alt öfke iç alt ve süekli öfkedi. Mustafa YILDIZ Regesyon katsayılaının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçlaı incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının sadece öfke iç alt, öfke dış alt ve öfke kontol alt boyutunun psikotizm üzeinde etkili bi açıklayıcı olduğu, süekli öfke, alt boyutunun ise psikotizm puanlaını açıklamada anlamlı bi etkiye sahip olmadığı göülmüştü. Tablo 6: Amatö Ligde Ye Alan Futbolculaın Süekli Öfke ve Öfke Tazlaının Kişilik Tipleinden Dışa Dönük Alt Boyutunu Açıklama Gücü B SH B β T p İkili Kısmi Sabit Süekli öfke Öfke iç alt Öfke dış alt Öfke kontol R=0.40 R 2 =0.16 F=5.63 P=0.000 Tablo 7: Amatö Ligde Ye Alan Futbolculaın Süekli Öfke ve Öfke Tazlaının Kişilik Tipleinden Nöotik Alt Boyutunu Açıklama Gücü B SH B β T p İkili Kısmi Sabit Süekli öfke Öfke iç alt Öfke dış alt Öfke kontol R=0.34 R 2 =0.12 F=3.75 P=0.007 Tablo 6 incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının ve kişilik tipleinden dışa dönük alt boyutu aasında anlamlı düzeyde ilişkinin olduğu göülmektedi (R=0,40, R 2 =0,16, F(df)=5,63, p<0,05) süekli 22

9 öfke ve öfke tazlaının (süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol) kişilik tipleinden dışa dönük ölçeğindeki toplam vayansın %16,3 nü açıklamaktadı. Elde edilen F değei süekli öfke ve öfke tazlaının bütün olaak dışa dönük alt boyutunu anlamlı düzeyde açıkladığını göstemektedi. Standadize edilmiş egesyon katsayısı (β) göe yodayıcı değişkenlein göeli önem sıası; öfke kontol, öfke dış alt, süekli öfke ve öfke iç altdı. Regesyon katsayılaının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçlaı incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının sadece öfke kontol alt boyutunun dışa dönük üzeinde etkili bi açıklayıcı olduğu, süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, boyutlaının ise dışa dönük puanlaını açıklamada anlamlı bi etkiye sahip olmadığı göülmüştü. Tablo 7 incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının ve kişilik tipleinden nöotik alt boyutu aasında anlamlı düzeyde ilişkinin olduğu göülmektedi (R=0,34, R2=0,12, F(df)=3,75, p<0,05) süekli öfke ve öfke tazlaının (süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol) kişilik tipleinden nöotik ölçeğindeki toplam vayansın %11,5 ni açıklamaktadı. Elde edilen F değei süekli öfke ve öfke tazlaının bütün olaak nöotik alt boyutunu anlamlı düzeyde açıkladığını göstemektedi. Standadize edilmiş egesyon katsayısı (β) göe yodayıcı değişkenlein göeli önem sıası; süekli öfke, öfke iç alt, öfke kontol ve öfke dış altdı. Regesyon katsayılaının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçlaı incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının sadece süekli öfke alt boyutunun nöotik alt boyutu üzeinde etkili bi açıklayıcı olduğu, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol alt boyutlaının ise nöotik puanlaını açıklamada anlamlı bi etkiye sahip olmadığı göülmüştü Tablo 8: Amatö Ligde Ye Alan Futbolculaın Süekli Öfke ve Öfke Tazlaının Kişilik Tipleinden Yalan Alt Boyutunu Açıklama Gücü B SH B β t p İkili Kısmi Sabit Süekli öfke Öfke iç alt Öfke dış alt Öfke kontol R=0.49 R 2 =0.24 F=9.26 P=

10 Tablo 8 incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının ve kişilik tipleinden yalan alt boyutu aasında anlamlı düzeyde ilişkinin olduğu göülmektedi (R=0,49, R 2 =0,24, F(df)=9,26, p<0,05) süekli öfke ve öfke tazlaının (süekli öfke, öfke iç alt, öfke dış alt, öfke kontol) kişilik tipleinden yalan ölçeğindeki toplam vayansın %24,2 sini açıklamaktadı. Elde edilen F değei süekli öfke ve öfke tazlaının bütün olaak yalan alt boyutunu anlamlı düzeyde açıkladığını göstemektedi. Standadize edilmiş egesyon katsayısı (β) göe yodayıcı değişkenlein göeli önem sıası; öfke kontol,, öfke iç alt, ve öfke dış alt ve süekli öfkedi. Regesyon katsayılaının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçlaı incelendiğinde; süekli öfke ve öfke tazlaının sadece öfke kontol alt boyutunun yalan alt boyutu üzeinde etkili bi açıklayıcı olduğu, öfke iç alt, öfke dış alt ve süekli öfke alt boyutlaının ise yalan puanlaını açıklamada anlamlı bi etkiye sahip olmadığı göülmüştü. TARTIŞMA ve SONUÇ Aaştımada paf ligi ve amatö ligde futbol oynayan spoculaın süekli öfke ve öfke tazlaı aasındaki faklılaşma düzeyine bakılmıştı. Paf liginde ye alan futbolculaın, süekli öfke ve öfke tazlaı ile kişilik tipleinden psikotizm alt boyutu aasında anlamlı düzeyde ilişkinin olduğu ve süekli öfke ve öfke tazlaı bütün olaak psikotizm alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklamaktadı. Diğe alt boyutladan dışa dönük, nöotik ve yalan alt boyutunda ise anlamlı düzeyde bi fak olmadığı, süekli öfke ve öfke tazlaının bütün olaak dışa dönük, nöotik ve yalan alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklamadığı göülmektedi. Amatö liglede ye alan futbolculaın süekli öfke ve öfke tazlaının, kişilik tiplei alt boyutlaından psikotizm, dışa dönük, nöotik yalan alt boyutlaı aasında anlamlı bi ilişkinin olduğu göülmektedi. Bu aaştıma futbolcula üzeinde yapıldığı için takım spou şeklinde algılanmalıdı. Takım spolaında bieylein özelliklei ve donanımlaı genel olaak takımı dolaylı veya doğudan etkileyebili. Beklenen başaı onlaın bu bieysel özellikleinin takım uhuna yansıması ile ilgilidi. Özbayda (1983), bieysel spo yapanlaın, takım spou yapanlaa göe 24

11 daha içe dönük, kapalı ve özgü düşünceli olduğunu vugulamıştı 10. Kızmaz ın (2004) aktadığına göe 12 James ve Johnson (1983), bieysel spo yapan spoculaın daha gegin ve öfkeli olduğunu tepkisel özellik göstedikleini belitmişledi 13. Robazza, Betolli ve Botoli (2006), geek takım geekse bieysel spoda olsun tüm spoculaın öfke düzeyleini tetikleyen en önemli unsuun ekabet olgusu olduğunu vugulaması 14, öfkenin ne kada kamaşık süeçle içediği ve tek bi boyutla açıklanamayacağı şeklinde youmlanabili. Aaştımacılaa göe takım spolaı yapan spoculaın kendi özelliklei ile bilikte takım akadaşlaının bieysel faklılıklaının da dikkate aldıklaı, çalıştııcılaın ve yöneticilein de bi bütün oluştuaak spocula üzeinde bi etki yaptığı ve daha çok bieysel değil takım içinde genel belitilein olması geektiği bilincini geliştime ve soumluluk yükleme ile açıklanabili. Öfke, incindiğimizin, haklaımızın çiğnendiğinin, istek ve ihtiyaçlaımızın engellendiğinin ve bi şeyin doğu olmadığı konusunda veilen bi mesaj olaak tanımlanmaktadı 15. Öfke, geçek veya va sanılan bi engellenme, tehdit veya haksızlık kaşısında oluşan, bilişle ile ilgili ve ahatsız edici uyaıcılaı otadan kaldımaya yönelik güçlü bi duygu olaak tanımlamış ve basit bi sinililik veya kızgınlık halinden, yoğun hiddet duumuna kada değişen duygusal bi duumdu 16. Öfke duygusunun yol açtığı fizyolojik değişiklikle olaak kas geiliminin atması, kaşlaın çatılması, yumuklaı sıkma, yüzün kızaması, titeme hissi, uyuşma hissi, tıkanma hissi, vücudun değişik bölgeleinde seğimele olması, teleme, kontol kaybı, sıcaklık hissi, buundan soluma, dudaklaı ısıma, beynin zonklaması, baş ağısı, haeketlein hızlanması gibi deşiklikle sayılmaktadı 17. Öfkenin bilişsel boyutu olaak algılama ve youmlama biçimi de önemlidi. Yani davanışsal tepkilein nedeni olaylaın kendisi ile ilgili olmaktan çok, bieyin olay ile ilgili kendi kafasında üettiği anlam, youm ve düşüncelele, bunlaın kaynağını oluştuan inançlaa bağlıdı. Öze (1989), bu düşünce yapılaını eken yaşladan itibaen içinde yaşanılan toplumsal deneyimleden oluştuğunu vugulamaktadı 18. Bu nedenle öfke ve öfkenin ifadesi biyoloji ve kültüün, bilişsel yapının ve bedenin otak etkileinin sonucu olduğu şeklinde açıklanabili. Avcı (2006), yaptığı bi çalışmasında şiddet davanışı gösteen egenlein, aile 25

12 üyeleinin öfke düzeyleinin yüksek olduğunu vugulamıştı 19. Buna göe öfke düzeyinin, öfkeyi kontol ve tolee edebilme beceisinin bieyin hem içsel ve hem de dışsal pek çok faktöleden oluştuğu söylenebili. Futbolculaın genel yapılaı olaak ve yaptıklaı iş olaak statülei ne olusa olsun benze tutumla segilediklei düşünülebili. Bu açıdan bakıldığında geek amatö lig oyunculaı olsun geek paf ligi oyunculaı olsun vediklei çabanın başaıya yönelik olması, beklentinin kazanmaya dönük olması gibi motive edici etmenleden dolayı benze davanış segilemelei ve öfkeleini benze düzeyde kontol edebilmelei yaptıklaı işin çok faklılık göstememesi ve benze süeçle yaşamalaı ile açıklanabili. Elde edilen bulgula ışığında şu öneile geliştiilebili: Futbolun bi takım oyunu olması ve popüle bi spo olmasından dolayı, spocunun geek öfke geekse kişilik tipleini davanışa dönüştümede tecih ettiği stillein, hem bieysel hem takımı, hem de seyiciyi doğudan etkileyeceği için, öfkesini kontol etmede ve davanışını ayalamada pofesyonel kişileden yadım alınmalıdı. Bu aaştımada kullanılan ölçme aaçlaı ve elde edilen bulgulaın, yeni aaştımalaa ışık tutacağı umulmaktadı. Dolayısıyla faklı değişken ve boyutlala yeni aaştımala yapılabili. KAYNAKLAR 1. Vecchio, T, O Lea, D, K, Effectiveness of Ange Teatments fo Specific Ange Poblems: A Meta-Analytic Review, Clinical Psychology Review, 2004, 24(1), Balkaya, F. Çok Boyutlu Öfke Envanteinin Geliştiilmesi, Yüksek Lisans, Ankaa, Ankaa Ünivesitesi, Fyxell, D. Pesonal, Social and Family Chaateistic of Ange Students, NY, Pofessional School Counseling, 2000, (4) Smith, DC, Fulong, MJ. Coelates of Ange, Hostility and Agession in Childen and Adolescents, In M. J. Fulong ve D. C. Smith (Eds.), Ange, Hostility and Agession: Assesment, Pevention and Intevention Stategies fo Youth, New Yok, 1998, Een, E, Ögütsel Davanış ve Yönetim Psikolojisi, İstanbul Beta Basım Yayım Dağıtım A. Ş, 2004, İstanbul. 6. Mahon, NE, Yacheski, A, Yacheski, TJ. Positive and Negative Outcomes of Ange in Faly Adolescents, Reseach in Nusing and Health, 2000, (10/2) Yanbastı, G. Kişilik Kuamlaı, İzmi: Ege Ünivesitesi Basımevi, Kipe, İ. Saldıganlık Tüleinin Çeşitli Ekonomik, Sosyal ve Akademik Değişkenlele İlişkisi, Yüksek Lisans, Ankaa, Öze, A, K. Süekli Öfke ve Öfke İfade Tazı Ön Çalışması, Tük Psikoloji Degisi, 1994, (9/31) Yazıcı, H. Kaadeniz Teknik Ünivesitesi Öğencileinin Kişilik Özellikleinin Eysenck in Kişilik Kuamına Dayalı Olaak Belilenmesi, Yüksek Lisans, Tabzon, Kaadeniz Teknik Ünivesitesi, Özbayda, S. İnsan Davanışlaının Sınılaı ve Spo Psikolojisi, İstanbul, Altın Kitapla Yayınevi, Kızmaz, M. Bieysel ve Takım Spou Yapan Spoculaın Kişilik Özellikleinin Kaşılaştıılması, Yüksek Lisans, İstanbul, Mamaa Ünivesitesi, James, W. and Johnson, Dw. The Relationship Between Attitudes Towads Social İntedependence And Psychological Health Within Thee Ciminal Populations. Jounal Of Social Psychology,

13 14. Robazza, C., Betollo, M. and Botoli, L. Fequency and Diection of Competitive Ange in Contact Spots. Jounal of Spots Medicine And Physical Fitness (2006). 46 (3): SEP. 15. Lene, H. Öfke Dansı, 5. Baskı, (Çevii: Gül, S), İstanbul. Valık Yayınlaı, Balkaya, F. Şahin, H. N. Çok Boyutlu Öfke Ölçeği, Tük Psikiyati Degisi, 2003, (14/3) Kısaç, İ. Ünivesite Öğencileinin Bazı Değişkenlee Göe Süekli Öfke ve Öfke İfade Düzeylei, Doktoa, Ankaa, Hacettepe Ünivesitesi, Öze, A, K. Duygusal Geilimlele Baş Edebilme, İstanbul: Valık Yayınlaı, Avcı, R. Şiddet Davanışı Gösteen ve Göstemeyen Egenlein Aileleinin Aile İşlevlei, Öfke ve Öfke İfade Tazlaı Açısından İncelenmesi, Yüksek Lisans, Adana, Çukuova Ünivesitesi,