Üniversite Öðrencilerinde Ýnternet Baðýmlýlýðý ve Ýliþkili Sosyodemografik Faktörler

Transkript

1 ARAÞTIRMA Üniversite Öðrencilerinde Ýnternet Baðýmlýlýðý ve Ýliþkili Sosyodemografik Faktörler Internet Addiction Among University Students and Related Sociodemografic Factors Eda Aslan 1, Aylin Yazýcý 2 1 Yard. Doç. Dr., 2 Prof. Dr., Mersin Üniversitesi Týp Fakültesi Psikiyatri A.D., Mersin ÖZET Amaç: Kompulsif internet kullanýmý ve internetle aþýrý uðraþ sonucu oluþan yeti yitimi, son dönemlerde lite ratürde internet baðýmlýlýðý baþlýðý altýnda sýklýkla tartýþýlmaktadýr. Bu çalýþmanýn amacý, DSM-5'te daha fazla çalýþmaya gereksinim duyulan konular arasýnda gösterilen internet baðýmlýlýðýnýn üniversite öðrencileri arasýnda yaygýnlýðýný ve sosyodemografik deðiþkenlerle iliþkisini incelemektir. Gereç ve Yöntem: Mersin Üniversitesi'nin ana kampüsünde 910 öðrenciyle gerçekleþtirilen çalýþmada; öðrencilere sosyodemografik veri formu ve Young'ýn Ýnternet Baðýmlýlýðý Ölçeði (ÝBÖ) uygulanmýþ olup, alýnan puanlara göre internet baðýmlýlýðý (ÝB), riskli internet kullanýmý (RÝK) ve ortalama internet kullanýmý (OÝK) olan öðrenciler sosyodemografik özellikler ve internet kullaným özellikleri yönünden istatistiksel olarak karþýlaþtýrýlmýþlardýr. Bulgular: ÝB oraný %2, RÝK %20,9 ve OÝK %77,1 olarak saptanmýþtýr. ÝB olan ve olmayan (OÝK + RÝK) gruplar karþýlaþtýrýldýðýnda, sosyodemografik özellikler (yaþ, cinsiyet, medeni durum, birlikte yaþanýlan kiþi, aylýk gelir, okuduðu fakülte) açýsýndan farklýlýklar istatistiksel olarak anlamlý bulunmamýþtýr. ÝB ve RÝK grubunda çoðunlukla haftada 40 ve üzeri saat internet kullanýldýðý, ortalama kullanýcýlarla karþýlaþtýrýldýðýnda; bu farkýn her iki grup için de istatistiksel olarak anlamlý olduðu saptanmýþtýr (p<0,05). ÝB'de en sýk kullanýlan internet aktivitelerinin sohbet ve sosyal paylaþým; ÝB olmayan grupta ise bilgi araþtýrma ve haber okuma siteleri olduðu tespit edilmiþtir. Sonuç: Üniversite öðrencileri arasýnda %2 oranýnda saptadýðýmýz ve aþýrý internet kullanýmý ile seyreden internet baðýmlýlýðý önemli bir toplum ruh saðlýðý problemi olarak dikkat çekmektedir. Anahtar Sözcükler: Davranýþ baðýmlýlýklarý, internet baðýmlýlýðý, problemli internet kullanýmý SUMMARY Objectives: Preoccupation and compulsive use of the internet can cause impairment in functionality and has long been debated on the topic of "internet addiction". The aim of the present study is to examine internet addiction, which is noted in the DSM-5 as the subject needed further studies, and related sociodemographic factors among university students. Method: 910 students from main campus of Mersin University were participated in the study, Young's Internet Addiction Test and sociodemographic questionnaire are applied to the students, the groups were classified as internet addiction (IA), risky internet usage (RIU) and average internet usage (AIU) according to the internet addiction test (IAT). Thus, the groups were compared with each other with respect to sociodemographic factors via statistical analysis. Results: In our study, 2% of students were in IA group, 21,9% in RIU and 77,1% in AIU. No significant statistical difference was found between IA and non-ia (RIU + AIU) groups in terms of sociodemographic cha racteristics (age, sex, marital status, people living toget her, monthly income and faculty). Students categorized into IA and RIU were found to spend over 40 hours on the internet (p<0,05). The most commonly used internet activities were chatting and social networking for IA; news reading and researching for non-ia group. Conclusion: Internet addiction observed among college students at a rate of 2% and characterized by excessive internet usage raises concern as a significant communal mental health problem. Key Words: Behavioural addiction, internet addiction, problematic internet use () DOI: /kpd Makalenin geliþ tarihi: , Yayýna kabul tarihi:

2 Aslan E, Yazýcý A. GÝRÝÞ Ýnternetin en önemli iþlevleri bilgiye daha hýzlý ulaþmak ve iletiþimdir. Bu yüzden bireysel kullanýmýn dýþýnda, özel ve resmi hizmet kurumlarýnýn hizmetleri artýk internet üzerinden sunulmaktadýr; bu þekilde hem daha çok kiþiye hizmet ve rilebilmekte hem de bilgiye ulaþým hýzlandýrýlmýþtýr. Bilgisayarýn haricinde, cep telefonlarý gibi mobil teknolojik cihazlarla da internete ulaþýmýn bu kadar kolay olmasý sadece evde veya iþte deðil de hayatýn her anýnda kullanmak, interneti yaþamýn bir parçasý haline getirmiþtir. Fakat internet kullanýmýnýn hýzla yaygýnlaþmasý, kullaným alanýnýn geniþlemesi bazý olumsuz durumlarý da beraberinde getirmektedir. Kiþinin internet kullanýrken denetimini yitirmesi ve bu durumun özel, iþ ve diðer yaþam alanlarýný olumsuz etkilemesi; kiþinin bu durumdan kaçýnmaya çalýþmasýna raðmen kendisine hâkim olamamasý literatürün yaný sýra günlük konuþmalarýmýza da "internet baðýmlýlýðý" olarak yansýmýþtýr ve polikliniðe "internet baðýmlýsý" olduðu þüphesiyle baþvuran kiþi sayýsýnda son yýllarda artýþ olmuþtur. Psikiyatri literatüründe ise varlýðý halen en çok tartýþýlan konularýndan birisidir (Ko ve ark 2007, Block 2008). Davranýþsal baðýmlýlýklar baþlýðý altýnda incelenen internet baðýmlýlýðý, Amerika Psikiyatri Derneði (APA, American Psychiatric Association) tarafýndan 2013'te güncellenen DSM-5'te yer almamýþ olup, yalnýzca internet oyun bozukluðu daha fazla çalýþmaya gereksinim olan konular arasýnda göste rilmiþtir. Block'un 2008'de ve Kuss ve ark'ýn 2014'de yaptýklarý araþtýrmalar, internet baðýmlýlýðýnýn neden 'DSM-5'e girmeyi hak eden bir baðýmlýlýk türü olarak kabul edilmesi gerektiðini belirten çalýþmalardýr. DSM-5'te yer almamasýnýn sebepleri olarak bu konuda yeterli çalýþma olmadýðý, internet baðýmlýlýðýnýn bir psikiyatrik bozukluðun semptomu olabileceði, dürtü kontrol bozukluðu olarak deðerlendirilebileceði veya bazý kiþilik bozukluklarýnda kiþinin dürtüsel davranýþýnýn bir þekli olabileceði þeklinde görüþler savunulurken; diðer yandan internet baðýmlýlýðýnýn tamamen ayrý bir antite olduðunun ve ayrý bir kategoride deðerlendirilmesi gerektiðinin üzerinde duran araþtýrmalara da sýklýkla rastlanmaktadýr (Aboujaoude 2010, Shaffer ve ark 2000, Potenza 2006, Widyanto ve ark 2006, Yau ve ark 2012). Ýnternet baðýmlýlýðýnda herhangi bir baðýmlýlýk sendromunda görülen internete ulaþýlamadýðýnda sinirlilik, gerginlik, öfkelenme gibi yoksunluk semptomlarý, internet kullanýmý konusunda kendini denetleyememe ve aþýrý kullaným (uyku ve yemek yeme gibi en temel ihtiyaçlarý erteleme, zamanýn kaybolduðu hissi), daha iyi bilgisayar, daha iyi programlar ve daha fazla vakit geçirme isteði ile belirgin tolerans, baðýmlýlýðýn yol açtýðý olumsuz sonuçlar (okul/iþte baþarýsýzlýk, yalan söyleme, sosyal izolasyon, tükenmiþlik hissi) bulgularýnýn hemen hepsi görülebilmektedir (Young 1996). Yapýlan prevalans çalýþmalarýnda, görülme sýklýðýnýn lise ve üniversite öðrencileri arasýnda %1,5'ten %24'lere kadar deðiþen oranlarda olduðu bildirilmekte olup, özellikle Kore'de yapýlan çalýþmalarda oranlarýn yüksek olduðu görülmektedir (Whang ve ark 2003, Kaltiala-Heino ve ark 2004, Pallanti ve ark 2006, Siomos 2008, Peterson ve ark 2009, Tsai ve ark 2009, Villella ve ark 2011, Ghassemzadeh ve ark 2008, Cao ve ark 2007, Ko ve ark 2007, Ni ve ark 2009; Park ve ark 2008, Wang ve ark 2008). Türkiye'de yapýlan çalýþmalar incelendiðinde; Bayraktar ve ark'ýn (2007) 686 öðrenci ile yaptýðý çalýþmada ÝB oraný %1,1, Canan ve ark'ýn (2009) 1034 öðrenci ile yaptýðý çalýþmada ise ÝB oraný %9,7 olarak bulunmuþtur. Batýgün ve ark'ýn (2010) 213 öðrenci arasýnda yaptýklarý çalýþmada oran %14 olarak bildirilmiþ olup, 2011'de 1198 üniversite öðrencisi ile yaptýklarý çalýþmada ÝB oranýný %18,8 olarak bildirmiþlerdir. Dalbudak'ýn 2013'de 319 üniversite öðrencisi ile yaptýðý araþtýrmada ÝB oraný %7,2 olarak bildirilmiþtir. Genel popülasyon ile yapýlan internet baðýmlýlýðý çalýþmalarýndan Aboujaoude ve ark'ýn 2006'da 2513 kiþi ile yaptýðý çalýþmada ÝB oraný %0,7, Bakken'in 2009'da yaptýðý çalýþmada ise %1,1 olarak bulunmuþtur. Rumpf ve ark'ýn 2014'te kiþi ile telefon üzerinden yaptýklarý genel nüfus taramasýnda ÝB oraný %1 olarak bulunmuþtur. Ýnternet baðýmlýlýðý ile ilgili yapýlan epidemiyolojik çalýþmalarda sosyodemografik faktörler ve internet baðýmlýlýðý iliþkisi sýklýkla çalýþýlmýþsa da net bir görüþ birliðine ulaþýlamamýþtýr. Erkek cinsiyet, genç yaþ, þehirde yaþam, ailenin tek çocuðu olmak, bekar olmak, düþük sosyoekonomik düzey ve üniversitede eðitim görmek internet baðýmlýlýðý ile iliþkili olan özellikler olarak bildirilmiþtir (Bakken ve ark 2009, Huang ve ark 2009, Canan ve ark 2010, Kheirkhah ve ark 2010, Lin ve ark 2011, Demetrovics ve ark 110

3 Üniversite Öðrencilerinde Ýnternet Baðýmlýlýðý ve Ýliþkili Sosyodemografik Faktörler 2012). Çalýþmalarda internet baðýmlýlýðý tanýsý alanlarýn internette çok fazla zaman geçirdikleri, internet üzerinden iletiþimi yüz yüze görüþmelere tercih ettikleri; porno sitelerinde, sanal alýþveriþ sitelerinde, sanal bilgisayar oyunlarý, ve paylaþým sitelerinde daha fazla vakit geçirdikleri belirtilmiþ olup, baðýmlýlarýn internette günlük ortalama 3 saat ve haftada 50 saat vakit geçirdiðini bildiren çalýþmalar literatürde mevcuttur (en ve ark 1998, Chou ve ark 2000, Morahan-Martin ve ark 2000, Tsai ve ark 2001, Ko ve ark 2007, Mythily ve ark 2008, Siomos ve ark 2012, Gamez-Guadix ve ark 2012, Balcý ve ark 2013). Hem interneti daha fazla kullanmalarý hem de interneti diðer gruplardan daha fazla oranda sosyal amaçlý kullanma eðilimleri nedeniyle öðrenciler internet baðýmlýlýðý için risk grubu olarak deðerlendirmektedir. Ülkemizde üniversite öðrencilerinin yüksek katýlýmý ile yapýlan internet baðýmlýlýðý çalýþmalarý kýsýtlýdýr ve çalýþmalarda sosyodemografik verilerle ilgili çeliþkili sonuçlar bulunmaktadýr. Bu çalýþma ile amacýmýz üniversite öðrencilerinde internet baðýmlýlýðý oranlarýný saptamak, iliþkili sosyodemografik verileri incelemek ve yapýlmýþ diðer çalýþmalar ile birlikte sonuçlarý deðerlendirmektir. GEREÇ VE YÖNTEMLER 1. Katýlým Bu kesitsel anket çalýþmasý üniversitenin ana kampüsünde gerçekleþmiþtir. Çalýþmaya internete eþit koþullarda ulaþýlabilirliði olmasý açýsýndan sadece bir kampüs dâhil edilmiþ olup, çalýþma sýrasýnda baþka kampüste bulunan týp fakültesi ve eðitim fakültesi örneklem dýþý býrakýlmýþtýr. Örneklem, üniversitenin lisans eðitimi veren fakültelerinin öðrenci sayýlarý dikkate alýnarak %10 tabakalý örnekleme tekniði ile oluþturulmuþtur. Toplam 910 öðrenci çalýþmaya dâhil edilmiþtir. 2.Veri Toplama Aracý a. Kiþisel Bilgi Formu: Öðrencilerin yaþý, cinsiyeti, okuduklarý fakülteler, ellerine geçen aylýk ücret, çalýþma yapýldýðý sýrada kiminle birlikte yaþadýklarý (aile, arkadaþ, yalnýz, diðer) ve medeni durumlarýnýn sorgulandýðý, ayrýca öðrencilerin haftada kaç saat internet kullandýklarýný, internette en sýk hangi sitelere girdiklerini belirten sorularýn mevcut olduðu form katýlýmcý öðrenciler tarafýndan doldurulmuþtur. b. Ýnternet Baðýmlýlýðý Ölçeði: Dr. Kimberley Young (1996) tarafýndan, DSM-4'ün "Patolojik Kumar Oynama" ölçütlerinden uyarlanarak oluþturulmuþ 20 soruluk bir kendini deðerlendirme ölçeðidir. Ýnternet baðýmlýlýðýyla ilgili çalýþmalarda sýklýkla kullanýlan Ýnternet Baðýmlýlýðý Ölçeði (ÝBÖ) likert tipi bir ölçektir ve katýlýmcýlardan internetle ilgili sorulan sorular için "Hiçbir zaman", "Nadiren", "Ara ara", "Sýk Sýk", "Çoðu zaman" veya "Her zaman" seçeneklerinden birini iþaretlemesi istenmektedir. Bu seçeneklere sýrasýyla 0,1,2,3,4 ve 5 puan verilmektedir. Anketten toplamda '80 ve üzeri' puan alanlarýn iþlevsellikte belirgin bozulmalarýnýn olduðu kabul edilmekte ve bu grup "internet baðýmlýsý" (ÝB) olarak tanýmlanmaktadýr. '50-79' arasýnda puan alanlar günlük hayatlarýnda internetle ilgili sýklýkla sorun yaþayan, kendilerini denetleme güçlüðü çeken kiþiler olarak tanýmlanmakta; fakat iþlevselliklerinde belirgin bozukluk tarif edilmemiþtir. Bu grup internet baðýmlýlýðý açýsýndan riskli görüldüðü için "riskli internet kullanýcýlarý" (RÝK) olarak adlandýrýlmaktadýr. "49 puan ve altý'' alanlar "ortalama internet kullanýcýsý" (OÝK) olarak tanýmlanmaktadýr. Balta ve ark (2008)'ýn testin Türkçeye uyarlanmasý çalýþmasýnda, ölçek ile elde edilen verilerin Cronbach alfa testi ile hesaplanan iç tutarlýlýk katsayýsý olarak bulunmuþ ve hesaplanan deðerler Türkçeye çevrilen ölçeðin geçerli ve güvenilir olduðunu göstermiþtir. 3. Ýstatistik: Verilerin analizi SPSS 17.0 paket programýnda yapýlmýþtýr. Ýnternet baðýmlýlýðý, riskli internet kullanýmý ile ortalama internet kullanýmý olan öðrencilerin sosyodemografik ve internet kullaným özellikleri Pearson ki-kare ve Likelihoodratio testleri ile karþýlaþtýrýlmýþ olup, p deðeri 0,05'den küçük olduðunda farklar istatistiksel anlamlý olarak kabul edilmiþtir. 3 grubun sosyodemografik deðiþkenlere göre karþýlaþtýrýlmalarý esnasýnda, farklýlýk istatistiksel anlamlý çýktýðýnda grup içi karþýlaþtýrmalar yapýlmýþtýr. 111

4 Aslan E, Yazýcý A. BULGULAR TARTIÞMA Çalýþmamýza toplam 910 üniversite öðrencisi katýlmýþtýr. Örneklemin sosyodemografik özelliklere göre daðýlýmý ve Ýnternet Baðýmlýlýðý Ölçeði puanlarýna göre yüzde ve sayý daðýlýmý ile gruplarýn karþýlaþtýrýlmasýnda ki-kare ile tespit edilen p deðerleri Tablo 1'de gösterilmiþtir. Çalýþmamýzda, üniversite öðrencileri arasýnda internet baðýmlýlýðý olan öðrencilerin örneklemin %2'sini (n=18) oluþturduðu saptanmýþtýr. Riskli internet kullanýmý olan öðrencilerin oraný %20,9 (n=190), interneti normal sýnýrlarda kullanan öðrencilerin oraný ise %77,1 (n=702) olarak saptanmýþtýr. Gruplarýn karþýlaþtýrmalarýnda, riskli kullanýmýn erkeklerde daha fazla görüldüðü ve bu farkýn istatiksel olarak anlamlý olduðu saptanmýþtýr (x 2 :15,084, p=0,001). ÝB sayýsý erkeklerde kadýnlara göre daha fazla sayýda görülmüþ olsa da, grup içi karþýlaþtýrmalarda ÝB olmayanlar ile aralarýndaki fark istatistiksel olarak anlamlý bulunmamýþtýr (x 2 =0,951 p=0,573). ÝB tanýsý olanlar en sýk Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulunda ve Fen- Edebiyat Fakültesinde tespit edilmiþtir; fakat ÝB tanýsý olan kiþilerin fakülte daðýlýmýnda sayý yetersizliði olduðundan dolayý istatistiksel deðerlendirmesi yapýlamamýþtýr. Yaþ gruplarý, medeni durum, finansal gelir, yalnýzlýk/birlikte yaþanýlan kiþi varlýðý açýsýndan gruplar birbirleriyle karþýlaþtýrýldýðýnda istatistiksel anlamlý bir farklýlýk saptanmamýþtýr (Tablo 1). Hem ÝB'de hem de RÝK'de öðrencilerin haftada 40 saatten fazla internet kullandýklarý görülmüþ olup, OIK ile karþýlaþtýrýldýðýnda her iki grup için de farklýlýðýn istatistiksel olarak anlamlý olduðu bulunmuþtur (x 2 :1,407, p<0,001). Ortalama internet kullanýcýlarýnýn interneti en sýk olarak haftada 0-9 saat arasýnda kullandýðý saptanmýþtýr. Öðrencilere en sýk kullandýklarý 3 internet aktivitesi sorulmuþtur. Ýnternet baðýmlýlýðý olduðu saptanan öðrencilerde en sýk kullanýlan internet aktivitesi sosyal medya siteleri iken (n=17), ortalama kullanýcýlarda ve problemli kullanýmý olan kiþi lerde en sýk kullanýlan internet aktivitesi bilgi araþtýrmak olarak saptanmýþtýr (n= 367, n= 87). Çalýþmamýzda, Ýnternet Baðýmlýlýðý Ölçeðinden alýnan puanlara göre 18 öðrenci internet baðýmlýsý olarak deðerlendirmiþ olup, bu grup örneklemin %2'sini oluþturmaktadýr. Bayraktar ve arkadaþlarýnýn 2007'de yaptýklarý çalýþmada üniversite öðrencileri arasýnda baðýmlýlýk oraný %1,1, Canan ve arkadaþlarýnýn 2012'de yaptýklarý çalýþmada ise internet baðýmlýlýðý oraný %9,7 olarak bildirilmiþtir. Diðer taraftan, Ak ve ark'ýn 2013'te yaptýðý çalýþmada ÝBÖ kullanmýþ olup, internet baðýmlýlýðý yerine internet aþýrý kullaným kýstasý deðerlendirilmiþ ve oran %5 olarak bildirmiþtir. Akdað'ýn 2014 yýlýnda Ýnönü Üniversitesi'nde yaptýðý araþtýrmada ise internet baðýmlýlýðý oraný %1,3 olarak bildirilmiþtir. Oranlardaki bu farklýlýklarýn sebepleri; çalýþmalardaki metodolojik farklýlýklar, evrensel bir internet baðýmlýlýðý ölçeðinin belirlenmemiþ olmasý, örneklem kümelerinin sosyodemografik özelliklerinin birbirlerinden çok farklý olmalarý ve bazý çalýþmalarýn internet üzerinden yapýlmasý olarak yorumlanmýþtýr. Young'ýn internet baðýmlýlýðý ölçeðinin uygulandýðý yüz yüze görüþme ile sürdürülen çalýþmalarda (Bayraktar, 2007, Akdað 2014) bulunan oranlarýn çalýþmamýza ben zer olduðu görülmektedir. Ýnternet baðýmlýlýðýnda yaþ faktörünü araþtýran çalýþmalar, baðýmlýlýðýn hangi yaþ grubunda daha sýk ortaya çýktýðýný belirtmek açýsýndan yetersiz görünmektedir. Çalýþmalar genel olarak belli bir yaþ grubunda yapýldýðý için, sonuçlarý genel topluma uyarlama güçlüðü mevcuttur. Yapýlan kýsýtlý sayýda saha araþtýrmasýnda ise belirli bir yaþ grubu belirtilmeksizin, genç yaþta ÝB'nin daha sýk görüldüðünü belirtmiþtir; örneðin Morrison ve ark'ýn (2010) yaþ arasýnda yaptýklarý çalýþmada ve Wu ve ark'ýn (2015) yaþ grubu arasýnda yaptýklarý çalýþmada, genç yaþta internet baðýmlýlýðýn daha fazla görüldüðü bildirilmiþtir. Çalýþmamýzda yaþ deðiþkeni ile internet baðýmlýlýðý arasýnda istatistiksel anlamlý bir iliþki bulunmamýþtýr; çalýþmamýzýn hedef kitlesinin üniversite öðrencileri olmasý yaþ deðiþkenini geniþ bir aralýkta deðerlendirme konusunda kýsýtlayýcý bir faktördür. Ýnternet baðýmlýlýðý ve cinsiyet iliþkisinin incelendiði Bakken ve ark'ýn 2009'da yaptýðý epidemi 112

5 Üniversite Öðrencilerinde Ýnternet Baðýmlýlýðý ve Ýliþkili Sosyodemografik Faktörler Tablo 1: Örneklemin Ýnternet Baðýmlýðý Testinden Alýnan Puana Göre Daðýlýmý Yaþ OÝK n (%) RÝK n (%) ÝB n (%) Toplam (n,%) Statistical Analyses x 2 ; p (77,4) 55(20,7) 5 (1,9) (266, 29,2) (77,1) 102(21,3) 8(1,7) (480, 52,7) (80,2) 21 (16,7) 4 (3,2) (126, 13,8) (65,8) 12 (31,6) 1 (2,6) (38, 4,2) Cinsiyet Kadýn 340 (82,9) 62 (15,1) 8 (2,0) (410, 45,1) Erkek 362 (72,4) 128 (25,6) 10 (2,0) (500, 54,9) Medeni durum Bekar 617 (77,8) 162 (20,4) 14 (1,8) (793, 87,1) Evli 12 (80,0) 3 (20,0) 0 (,0) (15, 1,6) Ýliþki var 72 (72,7) 24 (24,2) 3 (3,0) (99, 10,9) Boþanmýþ 1 (33,3) 1 (33,3) 1 (33,3) (3, 0,3) Birlikte yaþanýlan kiþi Aile 346 (77,4) 93 (20,8) 8 (1,8) (447, 49,1) Arkadaþ 319 (77,2) 86 (20,8) 8 (1,9) (413, 45,4) Yalnýz 37 (74,0) 11 (22,0) 2 (4,0) (50, 5,5) Kendisine ait aylýk gelir (TL) 500 ve altý 163 (77,6) 43 (20,5) 4 (1,9) (210, 23,1) (76,7) 81 (21,5) 7 (1,9) (377, 41,4) (77,4) 66 (20,4) 7 (2,2) (323, 35,5) Haftalýk internet kullanýmý/ saat (85,5) 70 (13,9) 3 (,6) (502, 55,2) (80,7) 35 (18,7) 1 (,5) (187, 20,5) (75,3) 18 (23,4) 1 (1,3) (77, 8,5) (55,6) 22 (40,7) 2 (3,7) (54, 5,9) (37,8) 45 (50,0) 11 (12,2) (90, 9,9) Fakülte Mühendislik 95 (74,2) 32 (25,0) 1 (,8) (128, 14,1) BESYO* 18 (90,0) 2 (10,0) 0 (,0) (20, 2,2) Teknik Bilimler 248 (73,2) 86 (25,4) 5 (1,5) (339, 37,3) MYO** Fen- Edebiyat 220 (82,4) 41 (15,4) 6 (2,2) (267, 29,3) Konservatuar 6 (75,0) 2 (25,0) 0 (,0) (8, 0,9) Ýletiþim 19 (79,2) 5 (20,8) 0 (,0) (24, 2,6) Ýktisadi ve Ýdari 78 (82,1) 15 (15,8) 2 (2,1) (95, 10,4) Bilimler Güzel Sanatlar 18 (62,1) 7 (24,1) 4 (13,8) (29, 3,2) ; ; ; ; 0,875 0,226 ; 0, ; ; 0.01 *: Beden Eðitimi ve Spor Yüksekokulu **: Meslek Yüksekokulu 113

6 Aslan E, Yazýcý A. yolojik çalýþmada, erkeklerde internet baðýmlýlýðýnýn istatistiksel olarak daha fazla oranda görüldüðü bildirilmiþtir. Erkeklerin sanal kumar, sanal oyun ve sanal pornografi kullanýmlarýnýn daha fazla olduðu, bu yüzden internet baðýmlýlýðýnýn daha fazla görüldüðü bildirilmiþtir (Liu ve ark 2011). Carbonell'in 2012'de 1879 öðrenci ile yaptýðý çalýþmada internet baðýmlýlýðý açýsýndan kadýn ve erkek cinsiyet arasýnda istatistiksel anlamlý farklýlýk saptanmamýþken, özellikle cep telefonundan internet kullanýmýnýn kadýnlarda daha sýk görüldüðü ifade edilmiþtir. Hills (2003) ve Brenner'in (2009) çalýþmalarýnda bizim çalýþmamýza benzer þekilde ÝB'de kadýn ve erkek arasýnda farklýlýk saptanmamýþtýr. Sai ve ark (2000) ve Caplan (2007) çalýþmalarýnda, yalnýz yaþayan kiþilerin internet baðýmlýlýðýna daha yatkýn olduklarýný bildirmiþlerdir. Yalnýz yaþayan kiþilerin sosyal desteði internetteki sosyal (interaktif) aktivitelerle saðlama ihtiyacý içerisinde bulunmalarý, yalnýzlýk algýsýnýn paylaþým siteleri ve interaktif sohbetlerle giderilmeye çalýþýlmasý, bu yollarla hissettikleri öfori, keyif ve rahatlama hissi baðýmlýlýk davranýþýnýn pozitif pekiþtireçleri olarak düþünülmektedir. Bu tür pozitif pekiþtireçler kiþinin tekrar internete girme beklentisini arttýrmakta, kiþi internetten uzak kaldýðý zamanlarda sýkýntý ve gerginlik hissetmekte, internetteki sosyal etkileþimlerden aldýðý keyif ve haz ile baþka aktivitelere yönelmek istemeyebilmektedir. Yüz yüze görüþtüðü kiþilerle ekran karþýsýnda olduðu kadar rahat olamayan özellikle sosyal kaygýsý yüksek kiþiler, internet baðýmlýlýðý açýsýndan riskli grup olarak yorumlanabilir. Bunun yanýnda kiþi fantezi dünyasýna göre kendisine anonim sanal kiþilikler yaratýp bu þekilde internetteki iletiþimini arttýrabilmekte, yine gerçek hayatta söyleyemediði sözleri, yorumlarý internette rahatça söyleyebilmekte ve bu durum kendisine haz verebilmektedir. Gerçek hayatta kendini gerçekleþtiremeyen, sýkýntý çeken ve bu hazzý bulamayan kiþinin tüm gün boyunca internette vakit geçirmesi öngörülebilecek bir durumdur. Tüm bu sebeplerden dolayý yalnýzlýk, internet baðýmlýlýðýný tetikleyen en önemli faktörlerden birisi olarak yorumlanmaktadýr. Cao ve ark'ýn (2011) öðrenci ve Ang ve ark'ýn (2012) 1098 öðrenci ile yaptýklarý çalýþmalar yalnýzlýðýn ve yalnýzlýk algýsýnýn internet baðýmlýlýðý açýsýndan risk faktörü olduðunu gösteren çalýþmalardýr. Ha ve ark (2006), Ko ve ark (2007) ve Yen ve ark (2007) çalýþmalarýnda internet baðýmlýlýðýn daha çok genç bekâr erkeklerde görüldüðü bildirmiþlerdir. Yalnýzlýk algýsýnýn internet baðýmlýlýðý açýsýndan risk faktörü olduðu yorumundan yola çýkarak, bekâr ve boþanmýþ kiþilerde internet baðýmlýlýðýn daha sýk görülebileceði öngörülebilir; fakat çalýþmamýzda öðrencilerin birlikte yaþadýklarý kiþiler/kaldýklarý yerler deðerlendirildiðinde grup lar arasýnda istatistiksel bir farklýlýk saptanmamýþtýr. Çalýþmamýzda internet baðýmlýlýðý ile aylýk gelir iliþkisi deðerlendirildiðinde, gruplar arasýnda daðýlýmýn hemen hemen eþit olduðu görülmüþtür. Yapýlan çalýþmalarda tatmin etmeyen aylýk gelirle yoðun internet kullanýmý arasýnda iliþki bulunmuþ; Widyanto ve ark (2004) ve Bakken ve ark (2009), yaptýklarý çalýþmada finansal problemler yaþayanlarda internet baðýmlýlýðýnýn daha sýk görüldüðünü bildirmiþlerdir. Ceyhan ve ark'ýn (2007) üniversite öðrencileri ile yaptýklarý çalýþmada internet baðýmlýlýðýnýn en sýk Sosyal Bilimler Fakültesinde görüldüðü, Orsal ve ark'ýn (2012) yaptýðý çalýþmada ise en sýk Ýktisadi ve Ýdari Bilimler Fakültesinde görüldüðü bildirilmiþtir. Bizim araþtýrmamýzda ise riskli internet kullanýmý ve internet baðýmlýlýðý en sýk olarak Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu ve Fen Edebiyat Fakültesinde görülmüþtür. Ýnternet baðýmlýlýðý ve internette kalma süresi arasýndaki iliþki sýklýkla çalýþýlmýþ bir konudur. Çalýþmamýzda öðrencilerin haftalýk internet kullaným saatleri deðerlendirildiðinde, internet baðýmlýlýðý olan öðrencilerin çoðunlukla haftada 40 ve üzeri saat internet kullandýklarý saptanmýþ olup, farklýlýk istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur. Ýnternet baðýmlýlýðý ile ilgili yapýlan ilk çalýþmalarda internet baðýmlýlýðý olan kiþilerin haftada 3-10 saat internete girdikleri bildirilmekteyken, son dönem çalýþmalarda haftada 50 saate kadar internet kullanýmý bildirilmektedir. Ýnternete ulaþýmýn kolaylaþmasý, internette geçirilen vaktin artmasýna neden olmaktadýr; fakat internet baðýmlýlýðýnda bu vaktin istem ve amaç dýþý, ayný zamanda iþlevselliði bozacak derecede denetimsiz olarak kullanýldýðý gözlenmektedir. Ýnternet baðýmlýlýðýnýn tanýmýnda internete girme konusunda kiþinin kendisini sýnýrlayamamasý, internete tekrar baðlanabilmek için aþýrý zihinsel uðraþ, internetten uzak kaldýðýnda gerginlik, sýkýntý hissinin olmasý ve tekrar internete 114

7 Üniversite Öðrencilerinde Ýnternet Baðýmlýlýðý ve Ýliþkili Sosyodemografik Faktörler gireceði zamaný düþünmesi þeklinde bulgular mevcuttur. Kiþinin internet kullanýmý konusunda kendisini denetleyememesi, gittikçe artan kullaným (tolerans) süreleri ve bu yüzden iþlevselliðin bozulup sosyal izolasyon gibi olumsuz sonuçlara neden olmasý internet baðýmlýlýðý tartýþmalarýnda en dikkate deðer konulardýr. Çalýþmamýzda internet baðýmlýlýðý olan öðrencilerin internet baþýnda uzun süre kalmalarý istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþ olup, madde kullaným bozukluklarýnda görülen istenenden daha uzun süreli kullaným ve diðer etkinliklere zaman ayýramama kriterleri ile uyumlu görünmektedir. Öðrencilerin interneti en sýk olarak bilgi araþtýrmak, dersler için kullanmak, ve sohbet amaçlý kullanmalarý çalýþmamýzýn dikkate deðer sonuçlarýndan birisidir. Ýnternet baðýmlýlýðý olan öðrencilerde sosyal paylaþým siteleri ve sohbet amaçlý kullanýlan siteler en sýk tercih edilen internet aktiviteleri olarak tespit edilmiþtir. Young'ýn 2007'de sunduðu bildirisinde; özellikle sosyal medyanýn kiþiye sosyal destek, kimlik deðiþtirme, cinsel uyarýlma imkâný sunmasýndan dolayý baðýmlýlýk riskini de beraberinde getirdiði belirtmiþtir. Laconi ve ark'ýn 2016'da yaptýklarý çalýþmada erkeklerin oyun, pornografi ve alýþveriþ sitelerini; kadýnlarýn ise sohbet odalarýný tercih ettikleri bildirilmiþtir. Çalýþmamýzýn en önemli kýsýtlýlýðý psikiyatrik belirti ve þiddetlerin deðerlendirilememiþ olmasýdýr. Ders aralarýnda ilgili dersin öðretim görevlisinden alýnan izinlerle gerçekleþtirilen görüþmelerin zamaný Aboujaoude E. (2010) Problematic Internet use: an overview. World Psychiatry 9.2: Akdað MÝÜ, Þahan-Yilmaz B, Özhan U ve ark. (2014) Üniversite öðrencilerinin internet baðýmlýlýklarýnýn çeþitli deðiþkenler açýsýndan incelenmesi (Ýnönü Üniversitesi örneði). Ýnönü Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, 15(1): Ak Þ, Koruklu N, Yýlmaz Y. (2013) A study on Turkish adolescent's internet use: possible predictors of Internet addiction. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 16.3: Ang RP, Chong WH, Chye S ve ark. (2012) Loneliness and generalized problematic Internet use: Parents' perceived knowledge of adolescents' online activities as a moderator. Comp Human Behav 28: Ak Þ, Koruklu N ve Yýlmaz Y. (2013) A study on Turkish adolescent's Internet use: possible predictors of Internet addiction. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking 16.3: 205- KAYNAKLAR kýsýtlý olduðu için çalýþma ekibi olarak ayrýntýlý psikiyatrik görüþme yapýlamamýþ, psikiyatrik belirti ölçekleri uygulanamamýþtýr. Ýnternet baðýmlýlýðýnýn psikiyatrik belirtilerle birlikte görülüp görülmediði, bir psikiyatrik rahatsýzlýða baðlý ortaya çýkan bir belirti grubu olup olmadýðý henüz aydýnlatýlamamýþ ve üzerinde durulmasý gereken bir diðer konudur. Ayrýca teknoloji, bilgisayarlardan mobil telefonlara ve hatta artýk günümüzde kolda taþýnan saatlere kadar taþýnmýþtýr ve kiþiler uyku haricinde sürekli internete maruz kalabilmektedir. Çalýþmamýzýn bir diðer önemli kýsýtlýlýðý hýzla ilerleyen teknolojinin, toplanýlan verilerin güncelliðini koruma sorunu ortaya çýkarmasýdýr. Sürekli kullanmak durumunda kaldýðýmýz bu teknolojinin kiþinin yaþamýnda iþlevselliði ne derece etkilediði, ortaya çýkan psikososyal stresörler ve ruhsal belirtilerle birlikte internet kullaným bozukluklarýnýn uzun süre gündemde kalacaðýný iþaret etmektedir. DSM-5'te yer alabilmesi için daha fazla çalýþmaya gereksinim görülen konular arasýnda yer alan internet baðýmlýlýðý konusunda baðýmlýlýkla iliþkili sosyodemografik faktörleri ve özellikle baðýmlýlýða hazýrlayýcý risk faktörlerini belirlemek, hem internet baðýmlýlýðý tanýsý konusunda tartýþmalarýn netleþmesine yardým olacak hem de son dönemde kliniðe sýklýkla baþvuran internet kullaným bozukluklarý konusunda klinisyenlere yol gösterecektir. Yazýþma adresi: Yard. Doç. Dr.Eda Aslan. Mersin Üniversitesi Týp Fakültesi Psikiyatri A.D., Mersin, dredaaslan@yahoo.com 209. Akdað MÝÜ, Þahan-Yilmaz B, Özhan U ve ark. (2014) Üniversite Öðrencilerinin Ýnternet Baðýmlýlýklarýnýn Çeþitli Deðiþkenler Açýsýndan Ýncelenmesi (Ýnönü Üniversitesi Örneði). Ýnönü Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, 15(1): Aksu H ve Irgil E. (2003). Ýnternetin Uludað Üniversitesi Týp Fakültesi 5. ve 6. sýnýf öðrencilerinin hayatýndaki yeri (Where internet in the life of 5th and 6th degree students at Uludað University Medical Faculty). Journal of Uludað University Medical Faculty 29, 19 American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition (DSM-5). Diagnostic Stat. Man. Mental. Disorders. 4th Ed. TR. 280 (2013) Ang RP, Chong WH, Chye S ve ark. (2012) Loneliness and ge neralized problematic internet use: Parents' perceived knowl- 115

8 Aslan E, Yazýcý A. edge of adolescents' online activities as a moderator. Comp Human Behav, 28: Bakken IJ, Wenzel HG, Gotestam KG ve ark. (2009) Internet addiction among Norwegian adults: A stratified probability sample study. Scand J Psychol, 50: Balci Þ, Gölcü A. (2013) Facebook addiction among university students in Turkey: Selcuk University example. Journal of Turkish Studies, 34: Balta ÖÇ, Horzum MB. (2008) Ýnternet baðýmlýlýðý testi. Ankara Üniversitesi Eðitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41: Batýgün AD ve Hasta D. (2010) Ýnternet baðýmlýlýðý: Yalnýzlýk ve kiþilerarasý iliþki tarzlarý açýsýndan bir deðerlendirme. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11.3: Batigün AD, Kiliç N. (2011) Ýnternet bagimliligi ile kisilik özellikleri, sosyal destek, psikolojik belirtiler ve bazi sosyodemografik degiskenler arasindaki iliskiler. Türk Psikoloji Dergisi, (2011): 1. Bayraktar F, Gün Z. (2007) Ýncidence and correlates of internet usage among adolescents in north cyprus, Cyberpsychology and Behavior, 10:2-6. Block JJ. (2008) Issues for DSM-V: Internet addiction. Am J Psychiatry; 165: Brenner V. (1996) An initial report on the online assessment of Internet addiction: The first 30 days of the Internet usage survey. Psychological Reports, 70: Canan F, Ataoglu A, Ozcetin A. ve ark. (2012) The association between Internet addiction and dissociation among Turkish college students. Comprehensive psychiatry, 53(5): Cao F ve Linyan S. (2007) Internet addiction among Chinese adolescents: prevalence and psychological features. Child: Care, Health And Development, 33.3: Cao H, Sun Y, Wan Y ve ark. (2011) Problematic Internet use in Chinese adolescents and its relation to psychosomatic symptoms and life satisfaction. BMC Public Health, 2011; 14: 11. Caplan SE. (2007) Incidents and correlates of pathological internet use among college students. Computers in Human Behaviour, 2: Carbonell X, Chamarro A, Griffiths M ve ark. (2012) Problematic Internet and cell phone use in Spanish teenagers and young students. Anales de Psicología/Annals of Psychology, 28(3): Ceyhan E, Ceyhan AA. (2007) An investigation of problematic internet usage behaviors on turkish university students. The Proceedings of 7. International Educational Technology Conference, 3-5 May 2007, Near East University-North Cyprus, Chen SH. (1998) An Internet addiction measurement for Taiwan college students. Paper presented in TANET, Taipei, Taiwan. Chou C ve Hsiao MC. (2000) Internet addiction, usage, grati?cation, and pleasure experience: The Taiwan college students' case. Computers and Education, 35: Dalbudak E, Evren C, Aldemir S ve ark. (2013) Relationship of internet addiction severity with depression, anxiety, and ale xithymia, temperament and character in university students. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 16(4), Demetrovics Z, Szeredi B, Rozsa S. (2008) The three-factor model of Internet addiction: The development of the Problematic Internet Use Questionnaire. Behav Res Methods, 40: Gamez-Guadix M, Villa-George FI ve Calvete E. (2012) Measurement and analysis of the cognitive-behavioral model of generalized problematic Internet use among Mexican adolescents. J Adolescence, 35: Ghassemzadeh L, Mehrnaz S ve Alireza M. (2008) Prevalence of Internet addiction and comparison of Internet addicts and non-addicts in Iranian high schools. CyberPsychology & Behavior, 11.6: Ha JH, Yoo HJ, Cho IH ve ark. (2006) Psychiatric comorbidity assessed in Korean children and adolescents who screen positive for Internet addiction. J Clin Psychiatry, 67(5): Hills P, Argyle M. (2003) Uses of the Internet and their relationships with individual differences in personality. Computers in Human Behavior, 19: Huang RL, Lu Z, Liu JJ ve ark. (2009) Features and predictors of problematic internet use in Chinese college students. Behav Inform Tech, 28: Kaltiala-Heino R, Lintonen T, Rimpelä A. (2004) Internet addiction? Potentially problematic use of the Internet in a population of year-old adolescents. Addiction Research & Theory, 12: Kheirkhah F, Juibary AG ve Gouran A. (2010) Internet addiction, prevalence and epidemiological features in Mazandaran Province, Northern Iran. Iranian Red Crescent Med J, 12: Ko CH, Yen JY, Yen CF ve ark. (2007). Factors predictive for incidence and remission of internet addiction in young adolescents: a prospective study. CyberPsychology & Behavior, 10(4): Kuss DJ, Griffiths MD, Karila L ve ark. (2014) Internet addiction: a systematic review of epidemiological research for the last decade. Current pharmaceutical design, 20 (Suppl 25), Laconi S, Andréoletti A, Chauchard E ve ark. (2016) Problematic Internet use, time spent online and personality traits. L'Encephale, 42(3): Lin MP, Ko HC, Wu JYW. (2011) Prevalence and psychosocial risk factors associated with Internet addiction in a nationally representative sample of college students in Taiwan. Cyberpsychol Behav Soc Netw, 4: Liu TC, Desai RA, Krishnan-Sarin S ve ark. (2011) Problematic Internet use and health in adolescents: data from a high school survey in Connecticut. The Journal Of Clinical Psychiatry, 72(6): Morahan-Martin J ve Schumacher P. (2000) Incidence and correlates of pathological Internet use among college students. Computer in Human Behavior, 16: Morrison CM ve Gore H. (2010) The relationship between 116

9 Üniversite Öðrencilerinde Ýnternet Baðýmlýlýðý ve Ýliþkili Sosyodemografik Faktörler excessive Internet use and depression: A questionnaire-based study of 1,319 young people and adults. Psychopathol, 43: Mythily S, Qiu S ve Winslow M. (2008) Prevalence and correlates of excessive internet use among youth in Singapore. Annals Academy Med Singapore, 37: Ni X, Yan H, Chen S ve ark. (2009) Factors influencing internet addiction in a sample of freshmen university students in China. Cyberpsychology & Behavior. 12(3): Orsal O, Unsal A, Ozalp SS. (2013) Evaluation of internet addiction and depression among university students. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 82: Pallanti S, Bernardi S ve Quercioli L. (2006) The Shorter PROMIS Questionnaire and the Internet Addiction Scale in the assessment of multiple addictions in a high-school population: prevalence and related disability. CNS Spectrums, 11(12): Park SK, Kim JY, Cho CB. (2008) Prevalence of Internet addiction and correlations with family factors among South Korean adolescents. Adolescence, 43(172): Peterson, KU, Weymann N, Schelb ve ark. (2009) Pathological Internet use--epidemiology, diagnostics, co-occurring disorders and treatment. Fortschritte der Neurologie-Psychiatrie, 77 (Suppl 5): Potenza, Marc N. (2006) Should addictive disorders include non?substance?related conditions? Addiction, 101 (Suppl 1): Rumpf, HJ, Vermulst AA, Bischof A ve ark. (2013) Occurence of internet addiction in a general population sample: a latent class analysis, European addiction research, 20(4), Sai CC, Lin SS. (2000) Internet addiction of Taiwanese adolescents: an in-depth interview study. Paper presented at the 107th annual convention of the American Psychological Association in 2000, Washington, DC. Shaffer HJ, Hall MN, Vander BJ. (2000) Computer addiction: a critical consideration. American Journal of Orthopsychiatry, 70 (Suppl 2):162. Siomos KE, Dafouli ED, Braimiotis DA ve ark. (2008) Internet addiction among Greek adolescent students. CyberPsychology & Behavior, 11(6), Siomos KE, Floros G, Fisoun V ve ark. (2012) Evolution of Internet addiction in Greek adolescent students over a two-year period: the impact of parental bonding. Eur Child Adolescent Psychiat, 21: Tsai HF, Cheng SH, Yeh TL ve ark. (2009) The risk factors of Internet addiction-a survey of university freshmen. Psychiatry Research, 167(Suppl 3): Villella C, Martinotti G, Nicola D ve ark (2011). Behavioural addictions in adolescents and young adults: results from a prevalence study. Journal of Gambling Studies, 27(2), Wang YL, Wang JP, Lu F ve ark. (2008) Epidemiological investigation on internet addiction among internet users in elementary and middle school students. Chin Ment Health J, 22 (9): Whang LS, Lee S, Chang G. (2003) Internet over-users' psychological profiles: a behavior sampling analysis on internet addiction. CyberPsychology & Behavior, 6(Suppl 2), Widyanto, L, & McMurran, M. (2004). The psychometric properties of the internet addiction test. CyberPsychology & Behavior, 7(4), Widyanto L, Griffiths M. (2006) Internet addiction: a critical review. International Journal of Mental Health and Addiction, 4 (Suppl 1): Wu CY, Lee MB, Liao SC ve ark. (2015) Risk factors of internet addiction among internet users: an online questionnaire survey. PloS one, 10:1-10. Yau YH, Crowley MJ, Mayes LC ve ark. (2012) Are Internet use and video-game-playing addictive behaviors? Biological, clinical and public health implications for youths and adults. Minerva psichiatrica, 53 (Suppl 3), 153. Yen JY, Yen CF, Chen CC ve ark. (2007) Family factors of internet addiction and substance use experience in Taiwanese aandolescents. Cyberpsychol Behav. 10(3):323-9). Young KS. (1996) Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychology and Behaviour 3: Young KS. (2007) Internet Addiction: symptoms, evaluation and treatment. Eriþim tarihi: