SİVAS İLİNDE TAVUKÇULUĞUN DURUMU

Transkript

1

2 SİVAS İLİNDE TAVUKÇULUĞUN DURUMU Hasan Eleroğlu 1 Arda Yıldırım 1 Turan Toker 2 Özet: Bu çalışma ile Sivas ilindeki tavukçuluğun durumu ve Türkiye genelindeki yeri incelenmiştir. Sivas ili yumurta tavukçuluğu bakımından büyük bir potansiyele sahip değildir. Etçi ve damızlık tavuk yetiştiriciliği yapılmamaktadır. Bu ilde üretilen piliç eti miktarı Türkiye üretiminin %0.014 ünü; yumurta üretiminin ise %1.07 sini karşılamaktadır. Sivas ilinde mevcut ve ileriye yönelik tavuk ürünleri talebini karşılamak amacıyla tavukçuluk sektörünün geliştirilmesi zorunlu görülmektedir. Anahtar kelimeler: Sivas, Tavukçuluk, Yumurta, Broiler The Case of Poultry in Sivas Abstract: In this study, the case of poultry in both Turkey and specially Sivas city were researched. Sivas hasn t got a large potential with regard to egg poultry. The production of the broiler and breeding chicken were also have been done. The amounts of brolier and egg produced in this city are respectively % and %1.07 of total production in Turkey. The improvement of poultry sector is necessary to supply the demand of chicken products in the present and future in Sivas. Key words: Sivas, Poultry, Egg, Broiler GİRİŞ Tavukçuluk, Türkiye'de özellikle son yıllarda her yünüyle çok hızlı bir gelişme göstermiş, üretim açısından resmi plan hedeflerini aşmış ve bazı işletmelerde teknolojinin oldukça ileri düzeyde uygulandığı tarımın en başarılı dallarından birisi haline dönüşmüştür. Ülkemizde önceleri, daha ziyade köy ve aile tavukçuluğu şeklinde yapılan ve temel girdileri ithalata dayalı olan bu sektörün karakteri 1970'li yıllardan itibaren değişmiş, yan endüstrisi gelişmiş ve 1980 yılından itibaren ihracat başlamıştır. Bu gelişmeler ile birlikte, hem tavukçuluk işletmelerinin sayısı ve kapasitesinde, hem de ürünlerinin üretiminde hızlı bir artış olmuştur. Özellikle piliç eti üretiminde büyük entegrasyonların kurulması ve sözleşmeli üretim modelinin gelişmesi ile birlikte 1990'lı yıllar boyunca yıllık % 10 lara varan bir üretim artışı yaşanmıştır. Sözleşmeli üretim modelinde küçük üretim işletmelerinin tüm gereksinimleri (civciv, yem, altlık, veteriner hekimliği hizmetleri vb.) entegrasyonlar tarafından karşılanmakta ve üretilen piliçlerin kesim ve pazarlama faaliyetleri de aynı entegrasyon tarafından gerçekleştirilmektedir (Anonim, 2001a). Yumurtacı işletmelerde bu tip üretim modeli yerleşmemiş olmakla beraber bazı bölgelerde kurulmuş olan çeşitli firma ve kooperatifler kanalıyla yumurta üretiminde de hızlı bir gelişme görülmekte ve giderek küçük kapasiteli işletmeler yerlerini daha büyük kapasiteli işletmelere bırakmaktadırlar. Türkiye de tavukçuluk tesislerinin gelişmiş ülkelerdeki benzerlerinden daha genç olduğu, tavuk eti üretiminin %80 inin, yumurta üretiminin ise %70 inin modern tesislerde yapıldığı bilinmektedir (Şahan ve ark., 1998). Yumurta üretim ve pazarlama süreci piliç etinden bazı farklılıklar göstermektedir. Yumurta üretimine yönelik olarak kurulmuş damızlık işletmeler piyasaya yarka ve yumurtacı civciv vermektedir. Yumurta üretimi yapan işletmeler çeşitli bölgesel örgütlenme modelleri (kooperatif, anonim şirket vb) aracılığıyla pazarlama faaliyetlerini yürütmektedirler (Anonim, 2001a). Sivas ilinde tavuk ürünleri üretiminin pek yaygın olmadığı tespit edilmiştir. İlde et ve yumurta tavukçuluğu üretiminde faaliyet gösteren işletmeler ve ilin tavukçuluk sektörü içindeki yeri ve öneminin belirlenmesi amaçlanmıştır. TÜRKİYEDEKİ GELİŞMELER VE MEVCUT DURUM Ülkemizde, piliç eti ve yemeklik yumurta üretimi; damızlıkçı kuluçkacı işletmeler tarafından yurtdışından satın alınan ebeveyn (parent stock) hatlarına ait günlük civcivlerin (veya kuluçkalık yumurtaların), büyütülüp çiftleştirildikten sonra kuluçkahanelerde elde edilen civcivlerin bayiler kanalıyla üretici ticari firmalara satışı ile gerçekleştirilmektedir. Büyük ebeveyn (grand parent stock) işletmelerinde ise dışalım, büyük ebeveyn ana ve baba hatları şeklinde yapılmakta ve onlardan ebeveyn elde edilmektedir. Kısaca damızlık materyal konusunda dışa bağımlı bir üretim söz konusudur. Benzer şekilde, ileri teknoloji kullanılarak üretilen çeşitli ürünler (aşı, antibiyotik, biyolojik ve kimyasal etkin maddeler, yem katkı maddeleri, büyütme faktörleri, vb.) ve kümes, kuluçkahane, yem fabrikası ve kesimhane ekipmanları da önemli ölçüde yurtdışından satın alınmaktadır. Yurtdışına bağımlılık bununla kalmamakta, başta mısır ve soya olmak üzere çeşitli yem hammaddeleri de yurt dışından alınmaktadır. Söz konusu bağımlılık ilişkilerine yetişmiş teknik eleman eksikliğinden kaynaklanan ekonomik kayıplar da eklendiğinde, üretim maliyetleri önemli ölçüde artmakta ve bu durum uluslararası rekabet şansının kaybedilmesine yol açmaktadır. Yumurta üretiminde arz-talep 1 Cumhuriyet Üniversitesi Şarkışla Aşık Veysel Meslek Yüksekokulu, Şarkışla/ Sivas 2 Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, İSPARTA

3 dengesizlikleri nedeni ile yumurta fiyatlarındaki istikrarsızlık, üreticileri çoğu kez maliyetin altında ürün satmak zorunda bırakmakta ve bu durum yumurta üretiminde en önemli darboğazı oluşturmaktadır (Anonim, 2001a). DİE nin 2001 yılı verilerine göre piliç eti üretimi, ortalama her yıl %14 büyüyerek 614 bin ton olarak gerçekleşmiş, çıkma yumurta tavuğu etiyle birlikte yıllık üretim yaklaşık 629 bin tona ulaşmıştır. Mevcut piliç eti üretiminin yaklaşık %95 i sözleşmeli üretim modeline göre çalışan entegre şirketlerce yapılmaktadır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı kayıtlarına göre piliç eti ve yumurta üretimi yapan entegre damızlık işletmelerinin tamamı özel sektör kuruluşu olup; sektörde şimdilik 45 adet etçi ve 12 adet yumurtacı damızlık işletme bulunmaktadır. Piliç eti ve yumurta üretimi yapan toplam adet özel işletme mevcut olup bunların 6 785'i (%67.9) piliç eti ve 3 202'si (%32.06) yumurta üretimi yapmaktadır. Yaklaşık 2 milyon kişinin geçimini sağlayan bu sektör, ürettiği gıda maddeleriyle de stratejik öneme sahiptir (BESD-BİR, 2001; Anonim, 2001a). Yapılan tahminlere göre etlik piliç üretimi yıllık %14 lük artışla 2005 yılında tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde 2000 yılında ton kanatlı eti üretilmiş olup kg kanatlı eti tüketimi gerçekleşirken (Durmuş ve Öztürk, 2002); ülkemizde fert başına piliç eti tüketimi 1994 yılından 2000 e kadar %136 artarak kg a ulaşmıştır. Nitekim, Türkiye de piliç eti tüketimi yetersizdir. Sektörde yapılan üretim iç talebi karşılamaya yöneliktir. Piliç eti ihracatı istenen düzeye ulaşmamış yıllar itibariyle istikrarsız bir durum göstermiştir yılında ton, 1998 yılında ton, 2001 yılında ise ton ihracat yapmıştır (BESD-BİR, 2003: Tablo 1). Etlik piliç ihracatımız Azerbaycan, Çin Halk Cumhuriyeti, Hong-Kong, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Makedonya ve Özbekistan a yapılmaktadır. Tarımsal istatistiklere bakıldığında yumurta üretimimizin 2001 yılı itibariyle ton (10.5 milyar adet/yıl) düzeyine ulaştığı bildirilmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde 2000 yılında ton yumurta üretilmiş olup, kişi başına yılda ortalama 200 adet yumurta tüketimi gerçekleşirken (Durmuş ve Öztürk, 2002); ülkemiz yumurta tüketimi ise 110 adettir. AB ülkelerinde tüketilen yumurta miktarı dikkate alınırsa tüketimin çok düşük olduğu görülmektedir. Yumurta ihracatı da 1998 yılında 615 milyon adetle en yüksek miktarına ulaşmıştır (BESD-BİR, 2003; Tablo 2) Tablo1: Yıllarında Kanatlı Eti İhracat Ve İthalatı YILLAR İHRACAT İTHALAT TON DOLAR/TON TON DOLAR/TON , , , ,115 1, , ,014 1, ,228 1, , ,913 1, , * 9, , * 11, , * 12, , * 9, , * 10, , * 24, *: İhracat rakamlarına 1996 yılından itibaren tavuk ayağı dahildir. BESD-BİR, 2003 Tablo 2: Yılları Arasında Yumurta İhracat Ve İthalatı YILLAR İHRACAT İTHALAT BİN ADET $/BİN ADET BİN ADET $/BİN ADET , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , BESD-BİR,

4 SİVAS İLİNDE PİLİÇ ETİ VE YUMURTA ÜRETİMİ Sivas ilinde daha ziyade yumurta tavukçuluğu yapılmaktadır. İlde tavukçuluk konusunda faaliyet gösteren biri kapasiteli diğeri ise kapasiteli 2 adet işletme; Şarkışla ilçesinde ise kapasiteli 1 adet işletme bulunmaktadır. Bunların tamamı yumurta tavukçuluğu yapan işletmelerdir (Okatan, 2003). İlde ticari olarak damızlık ve tavuk eti üretimi yapan işletme mevcut olmayıp, aile ihtiyacı için üretim yapılmaktadır. Sivas kanatlı hayvan varlığı Türkiye nin toplam kanatlı hayvan varlığının %0.46 gibi küçük bir oranını oluşturmaktadır. Sivas ilinde 2001 yılı itibariyle adet tavuk mevcut olup, bunun %19.6 si merkez ilçede bulunmaktadır. İlde üretilen ton ( adet) yumurtanın %27.4 ü merkez ilçede üretilmektedir. (Anonim, 2001b; Tablo 3,4,5). Tablo 3: Türkiye de Kanatlı Hayvan Mevcudu Kanatlı Hayvanlar Türkiye Sayı (Adet) Sivas Sayı (Adet) Ülke Genelindeki Payı % Tavuk Et Tavuğu Yumurta Tavuğu Hindi Ördek Kaz (Anonim, 2001b; Anonymous, 2002) Tablo 4: Türkiye de Üretilen Kanatlı Ürün Miktarları Kanatlı Ürünleri Türkiye Miktar (ton) Sivas Miktar (ton) Türkiye Genelindeki Payı % Beyaz et Tavuk eti Hindi eti Ördek eti Kaz eti Yumurta Anonim, 2001b Tablo 5: Sivas İli İlçelerine Göre Kanatlı Hayvan Mevcudu İLÇELER TAVUK SAYILARI Ördek Hindi Kaz Sayısı Tavuk Yumurta Sayısı Sayısı Broiler (Adet) Yumurtacı (Adet) (Adet) Sayısı (Adet) (Adet) Merkez Akıncılar Altınyayla Divriği Doğanşar Gemerek Gölova Gürün Hafik İmranlı Kangal Koyulhisar Suşehri Şarkışla Ulaş Yıldızeli Zara Anonim,

5 SONUÇ Sivas ilinin tavukçuluk potansiyelini belirlemek amacıyla yapılan çalışma sonucunda, ilin yumurta tavukçuluğu bakımından zengin bir potansiyele sahip olmadığı, damızlık ve et tavukçuluğunun yapılmadığı anlaşılmıştır. Sivas ilinde mevcut ve ileriye yönelik tavuk ürünleri talebini karşılamak amacıyla tavukçuluk sektörünün geliştirilmesi zorunlu görülmektedir. Türkiye genelinde bu ilimizin, gerek kanatlı eti gerekse yumurta üretimi açısından önemli bir konuma gelebilmesi için bu sektörde ortaya çıkan sorunların çözümü yönünde çalışmalara ağırlık verilmelidir. İlde yumurta ve et tavukçuluğu ile ilgili başlıca sorunlar ana hatları itibariyle aşağıdaki gibi özetlenebilir. - Alt yapı sorunları kapsamında elektrik kesintisinin tavuklarda verim düşüklüğüne ve strese neden olması, - Yaz aylarında işletmelerin su sorunları, - Tavukçuluk konusunda uzman veteriner sıkıntısı, - Tavukçuluk sektörünün bölgede fazla yaygın olmaması nedeniyle kaliteli yem ve yarka sağlanmasındaki sorunlar, - Soğuk hava depoları, kesimhane gibi tesislerin eksikliği, - Üreticilerin kendi aralarında örgütlenmemiş olmalarıdır. - Tavukçulukta üretim maliyetini etkileyen önemli faktörlerden biri tavukçuluk işletmelerinin bulunduğu bölgenin ekolojisidir (Akpınar ve ark., 1986). Bir bölgenin iklim şartları, o bölgede kurulacak olan kümeslerin tesis giderlerini etkilediği gibi kümes içi iklim şartlarında da büyük değişikliklere neden olmaktadır. Bunun sonucu olarak işletmelerin ilk tesis masrafları artmakta ve hayvanların verimleri olumsuz yönde etkilenmektedir. Bilindiği gibi Sivas ta karasal iklim görülmektedir. Özellikle kış aylarında aşırı soğuklar hayvansal üretimini olumsuz yönde etkilemekte ve yetiştiricilerin önemli düzeyde ekonomik kayıplarına neden olmaktadır. ÖNERİLER Sektörün üretici ve firma bazında gelişmesi için entegrasyona giden işletmelerin ve yetiştiricilerin desteklenmesi uygun olacaktır. Ürün maliyetini düşürücü sübvansiyonlar sağlanarak dışsatım özendirilmelidir. Yumurtanın fiyatlandırılmasında yumurta ağırlığının esas alınmasını sağlayacak oluşumlar teşvik edilmelidir. Sektörde üretici örgütlenmesi teşvik edilmelidir. Entegrasyonların teşviki, yem maliyetlerinin düşürülmesi için prim sisteminin uygulanmalı, yetiştirme, işleme, muhafaza, iç ve dış pazarlama aşamalarında AB normları esas alınmalıdır. Türkiye de Kayseri, Çorum ve Afyon da büyük çapta kooperatifler bulunmaktadır. Bunlara benzer bir kooperatif veya birlik şeklinde bir örgüt kurulmalı; üretim ve pazarlama sorununu üretici ve tüketicinin zarar görmeyeceği şekilde çözmeli; kaliteli civciv ve yem temini hastalıkların kontrolü ve yetiştiricilikte yeni gelişmelerin takibi gibi konularla da ilgilenmelidir. Damızlıkların %80-85 i dışarıdan temin edilmekte, dolayısıyla masraf artmaktadır. Türkiye de ebeveyn ve büyük ebeveyn üretici işletmelerinin sayısı arttırılmalı, araştırmalara destek verilmeli, özel sektör üretime ve araştırmalara özendirilmelidir. Gübrelerin kısa zamanda, kümesten uzaklaştırılması sağlanmalı, gübrede kayıplar oluşmadan değerlendirilmesi ve çevre problemleri yaşanmaması için planlı bir şekilde gübre kurutma ve değerlendirme ünitelerinin kurulması çalışmalarına hız verilmelidir. İç pazardaki fiyat dalgalanmalarını önlemek ve dış pazar istemlerini karşılamak amacıyla modern kesimhaneler ve soğuk hava depoları kurulmalı, soğuk taşıma kapasitesi arttırılarak soğuk zincir ağı genişletilmelidir. Tavukçuluk ürünleriyle dengeli bir beslenme ve tüketimi sağlama amacıyla, sektörün pazar hacmini ve payını arttırabilmek için yapılacak yatırımların iyi planlanması; kanatlı ürünleri toplama, değerlendirme, işleme, depolama, satış koşulları gibi pazarlama hizmetlerinin çağın koşullarına göre iyileştirilmesi gerekmektedir. Kümeslerin izolasyon ve havalandırma durumları iyileştirilmeli ve yem kaybını azaltabilmek için daha geniş ölçüde otomatik yemlikler kullanılmalıdır. Tavukçuluk konusu ile ilgili resmi ve özel kuruluşların internet ortamına girmeleri özendirilmelidir. Ekonomik yetersizlikler nedeniyle yaşanan beslenme sorununun çözümünde tavuk eti ve yumurta tüketiminin arttırılması bir yoldur. Bunun için okullarda ders şeklinde, ya da görsel ve yazılı iletişim araçlarından yararlanılarak halkın bilinçlendirilmesi bir devlet politikası olarak benimsenmelidir. KAYNAKLAR Akpınar, C., Akbay, R., Türkoğlu, M., Yeldan, M., Fıratlı, Ç., Küçük evcil hayvancılığın entansifleşme imkanları ve sorunları. Güneydoğu Anadolu Projesi. Tarımsal Kalkınma Sempozyumu, s: , Ankara. Anonim, 2001a. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Erişim: Anonim, 2001b. Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). DİE Yayın No: 2457, Ankara. 346

6 Anonim, DİE. Ormancılık, Balıkçılık ve Hayvancılık İstatistikleri Şubesi Kayıtları, Ankara. Anonymous, FAO, Trade Yearbook, Vol:48, Rome. Erişim: http// BESD-BİR, Piliç eti Sektörü S.O.S. Veriyor. Aylık Bülten, Sayı:27. Erişim: http// BESD-BİR, Piliç eti sektörü nereye gidiyor. Mayıs ayı Web bülteni, sayı:4. Erişim: http// Durmuş, İ., Öztürk, F., 2002.Avrupa Birliği ülkelerinde kanatlı hayvan sektörü. Türk Ziraat Yüksek Mühendisliği Derg.Sayı:337, s: 4-9, Ankara. Okatan, Kişisel görüşme. Onarlar Gıda Maddeleri Yem ve Tavukçuluk İth. İhr. A.Ş. Üretim Sorumlusu, Sivas. Şahan, Ü., İpek, A., Budak, Ş., Bursa ve Balıkesir illerinde tavukçuluğun durumu ve Türkiye genelindeki yeri. II. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Zootekni Bl.s: , Bursa. 347