TÜRK HALK ŞİİRİNİN 1923 SONRASI TÜRKİYE VE KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ŞAİRLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ

Transkript

1 TÜRK HALK ŞİİRİNİN 1923 SONRASI TÜRKİYE VE KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ŞAİRLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Mehmet YARDIMCI * 1923 ten sonraki Yeni Türk edebiyatımıza baktığımızda Mehmet Emin Yurdakul, Orhan Seyfi Orhon, Faruk Nafiz Çamlıbel, Kemalettin Kamu, Ömer Bedrettin Uşaklıgil, Cahit Sıtkı Tarancı, Mehmet Akif Ersoy, Orhan Veli Kanık, Ahmet Kutsi Tecer, Osman Atilla, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Cahit Külebi ve Halil Soyuer gibi adların yanı sıra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuryeti nde doğallığı ve halk kaynağından beslenen Harid Fedai, hamasi duyduları yansıtışıyla Özker Yaşın gibi şairlerin Türk halk şiiri pınarından bol bol yararlandıklarını görmekteyiz. Mehmet Emin Yurdakul, halk şiirinin etkisinde kalarak heceli kalıpların hemen hepsini kullanmış, halk şiirinde yer alan sözcüklere bolca yer vermiştir. Şu gördüğün hakir şeyler: Tohum, öküz, bel, orak... Senin aklın unmaklığın bunlar ile olacak; (Tansel, 1989: 176) deyişi bunun kanıtlarındandır. Halk şiirinde bolca kullanılan deyim ve kalıp sözleri sıkça ve yerli yerinde kullanılmıştır. Peri Kızıyla Çoban Hikâyesi adlı şiiriyle dikkatleri üzerine toplayan Orhan Seyfi Orhon halk edebiyatından önemli ölçüde etkilenen şairlerimizdendir. Şiirde yer alan masal motifleri yaygın olarak bilinen Türk masal motifleridir. İşitmiştim Turan da Bir peri kızı varmış (Orhon, 2007: 46) İfadeleri masal motifleriyle yüklü söyleyişlerdir. Faruk Nafiz Çamlıbel, Anadolu yu gördükten sonra gerçekçi bir duygusallıkla gözlemlerini dizelere aktarmıştır. Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek Bizim diyarımız da binbir baharı saklar biçimindeki dizelerle yüklü sanat şiiri halk edebiyatının etkisini iyice hissettirmektedir. Ünlü Çoban Çeşmesi adlı şiirinde: O hızla dağları Ferhat yarınca Başlamış akmağa Çoban Çeşmesi dizeleri halk şiirinin belirgin izlerini taşımaktadır. Kemalettin Kamu nun: Ben gurbette değilim Gurbet benim içimde dizeleri arı, duru sade ve özgün bir söyleyiş olarak edebiyatımızda seçkin örnekler arasında yer alır. Yusuf Ziya Ortaç, hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerinde âşık edebiyatından önemli ölçüde etkilenmiş, hatta bir dörtlüğü: Yüzü benziyordu bahar ayına Kaşları can yakan aşkın yayına Hasretle kapanıp hâk-ı pâyına Yüzümü gözümü süresim geldi biçiminde olan şiirine Koşma adını vermiştir. Halk şiirinin etkisini şiirlerinde yoğun bir şekilde hissettiren bir şairimiz de Ömer Bedrettin dir. Ömer Bedrettin, memleket edebiyatı kavramını benimseyip halk şiirinden önemli ölçüde yararlanır. Manilere dayalı oluşturduğu: Benim gönlüm sarhoştur Yıldızların altında Sevişmek ah ne hoştur Yıldızların altında (Ediboğlu, 1968: 52) * Yrd. Doç. Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi emekli öğretim üyesi. (zileli.yardimci@gmail.com)

2 biçimindeki şiirinde 7 li hece ölçüsünü ustaca kullanmıştır. Mehmet Akif Ersoy un şiirlerinde de halk şiirinin izlerini görmek mümkündür atasözleri ve deyimlerden, benzer söyleyişlere bolca yer vermiştir. Cahit Sıtkı nın şiirlerinde masal motifi önemli yer tutar. Yaşamın hayal yönü şiirlerinde masal motifleriyle işlenmiştir. Ha ben ha masaldaki o şehzade Gönlüm bir güzelin sevdasındadır. ifadeleri masal motiflerinin kullanılışından başka bir şey değildir. Orhan Veli de, halk edebiyatı türlerinden türkülerin etkisinde kalarak, halk deyimlerini ustaca kullanmış ve biçim olarak da halk şiiri biçimlerini deneyerek yine şiirlerini bu disipline yaklaştırmıştır. Orhan Veli nin : Geldi çattı en son ölmek Ne bir yemiş, ne bir çiçek, Yanıyor güneşte petek Bütün bal arıda kaldı (Ediboğlu, 1968: 114) ve Göl başında padişahın üç kızı Alaylarla Kaf Dağı na hareket. şiiri halk şiirinin etkisini açık bir şekilde gözler önüne seren örnek şiirlerdendir. Ahmet Kutsi Tecer in Orda bir köy var uzakta diye başlayan şiiri de halk arasında bir marş gibi söylenir ve bizi, o gidemediğimiz, göremediğimiz yerlere götürür. Halk edebiyatından en çok yararlanan şairler arasında Bedri Rahmi Eyüboğlu önde gelenlerdendir. Günlerim geçerken, seni dağlarda, Gözlerim yollara dalmış beklerim. Dağlara çıkmışım bu genç çağlarda, Ümidim, hevesim ve çıçeklerim. (Eyüboğlu, 1968: 123) İle: İstanbul deyince aklıma bir masal gelir Bir varmış bir yokmuş dizeleri bu görüşümüzün kanıtlarından biridir. Şairlerimizden Zeki Ömer Defne, Orhan Şaik Gökyay, Osman Atila, Halil Soyuer ve: Kazdağı ndn beyaz bulutlar uçar Keşişdağı ndan Kerem in yolu geçer Çamlıbel de Köroğlu kalmaz naçar Kopdağı nda öküzlerin çektiği (Külebi, 2013:148) diyen Cahit Külebi de şiirini halk şiirinin gür kaynağından besleyenlerdendir. Kıbrıslı şairlerden: Kavalınla güzel çoban neredesin nerede Senin gamlı namelerin şifadır binbir derde diyen Larnakalı Mehmet Nazım; Hüzün dolu türküler ve ağıtlar dinlerken Boş yere katledilen canlara yanarım ben diyen Oktay Öksüzoğlu, Âşık tarzı bir söyleyişle; Gelin döner başında sırmalı al duvağı, Sözler uğur getirsin, kopmasın gönül bağı diyen Lefkeli Mine Balman; Kıbrıs Türk şiirinin önde isimlerinden Harid Fedai, Özker Yaşın, Nevzat Yalçın, Engin Gönül, Oğuz Kusetoğlu, Orbay Deliceırmak gibi şairler biçim ya da öz açısından halk şiirinden önemli ölçüde etkilenmişlerdir. Kıbrıs Türk edebiyatı, Cumhuriyet'ten bu yana Türk edebiyatının bir uzantısıdır. Akımlar ve öbekleşmeler içinde bulunulan siyasî ve sosyal durumlara göre Kıbrıs'a hep yansımıştır. Bu edebiyatın Türk halk şiirinden renkler taşıması doğal bir olgudur. Aynı zamanda önemli bir halkbilimci olan Kıbrıslı şair Harid Fedai'nin halk şiiri edasıyla söylediği;

3 Balcalı'da bir kadın sevdim Amma kadınların en güzeli Balcalı'da bir kadın sevdim Ak göğüste nokta benler dizili (Fedai, 1997: 20) deyişi, nasıl Karacaoğlan edasını sezdiriyorsa; İğde dallarında çiçek sevinci Hurmalar salkım- saçak Düş yollara ipek hanım Sevda zamanıdır, Yüreklerimiz sımsıcak! (Fedai, 1997: 13) gibi söyleyişi ve; Gözlerine yansımış bileyim bizim illeri Demidir peşpeşe gelsin Rumeli Türküleri (Fedai, 1997: 51) gibi deyişler de Türk halk şiirinin önemli etkilerinin işaretlerindendir. Kuzey Kıbrıs Türk şiirinin en önde gelen şairlerinden Özker Yaşın'ın; Bir gömeç bal sundun, canıma can kattın! Yeniden sevgiyle doldurdun yüreğimi Bir dağ çeşmesi gibi yudun arıttın Cümle gamlardan ve acılardan beni Gün, basma perdelere mavi türküler taşır Besmeleyle açar kapıyı o beyaz el Dudağımda son öpüşün lezzeti buğulaşır Son öpüş, gecenin bütün öpüşlerine bedel. gibi söyleyişlerinde halk şiirinin sıcak havasını görmek mümkündür. Oktay Deliceırmak'ın: Yol dayanmaz yıl dayanmaz dirence Güvercinler hasret dağın aşınca Yol dayanmaz yıl dayanmaz inanca Dağlar delen Ferhat gibi sevince dizelerinde Türk halk şiirinin etkileri açık ve net olarak sergilenmektedir. Yine Deliceırmak'ın: Çiçekleri arılarla, arıları çiçeklerle balladım... Ta ilk çağdan bu toprakta ben vardım. deyişi; Dağlarda sabah oldu Sen nerdesin Köroğlu'nun kır atı... biçimindeki söyleyişi ve; Umurumdadır uzak zindanlarda söylenen türküler Sesim o yanık havalardadır Dağlar engel değil, aşinadır sazıma Sevda yüreğimde Ferhat umurumdadır... deyişi ile; Ferman ne ki Dağlar varken deyişi Köroğlu'nu ve Köroğlu koçaklamalarını göz önüne getirmektedir. Mahmut İslâmoğlu'nun Pamuk Çiçekleri adlı kitabında yer alan Geçmişe Özlem şiirindeki: Masallar dinlerdik yaşlılardan Uzun kış gecelerinde. "Şahmaran" "Gocagaricik" "Pasdellicik" Masalı.

4 Rüyalarımıza girerdi Masal kahramanları.(islamoğlu,2010:7) deyişi halk edebiyatının etkisini çağrıştırırken, Güney Özlemi adlı şiirindeki: Limasol'um Baf'ım nerde Larnaka!m kaldı ellerde Deva mı böyle derde Terkeyledim yurdum seni ve: Ovalarda gelincikler açar mı Nazlı kuşlar daldan dala uçar mı Baharlarda yine turna geçer mi Vatanım dilimde hecedir şimdi (İslamoğlı,2010: 20) biçimindeki söyleyişleri hem hece ölçüsüyle biçim yönünden, hem de içerik yönünden Türk halk şiirinin belirgin izlerini sergilemektedir. Âşık Hasan, Kul Nesimi, Erzurumlu Emrah, Ferrahi gibi usta âşıklarda güzel örneklerini gördüğümüz, biçim açısından koşma çeşitlerinin dedem-dedili koşma biçiminin ilginç bir örneğini de: Dedim pahalılık, dedi modadır Dedim artış varmış, dedi havadır Dedim nefes almak, O bedevadır Dedim ucuz bir şey, dedi ki yok yok (İslamoğlu, 2010:62) şeklindeki İslâmi mahlasıyla yazdığı 16 dörtlüklü soluklu şiirinde görmekteyiz. Ayrıca, oda arkadaşının vefatı üzerine İslâmî mahlasıyla yazdığı ve son iki dizesi: Âşık İslâmi gibi tanrıya inanınız İnsanoğlu fânîdir tam olsun imanınız biçimindeki ağıt ve: Burası da benim yurdumdur yurdum Haşir neşir oldum senle yoğruldum Zihnî ilham verdi ben saza vurdum Nasip olmaz inan her bir kuluna Sende doğmak, sende ölmek Bayburd'um deyişi de halk şiirinin Mahmut İslâmoğlu'nun şiirindeki belirgin izlerini göstermektedir. Kıbrıslı şairlerden Mehmet Tahir Doluner'in çeşitli şiirlerinden örneksediğim: Bu yanık türkü sanki senin için yazılmış Hiç şaşmam duymazsak bülbül sesini Gezip tozmak varken kırda bayırda Sen gel de ömrünü gurbette harca Ustayız biz doğuştan bol bol mezar kazalım Mezarlık taşlarına türlü ağıt yazalım Deler âşık dağları yârine varmak için biçimindeki söyleyişler şairin halk şiirinin gür kaynağından ne denli doyumsadığını göstermektedir. Kıbrıslı şairlerden Baf doğumlu Altay Burağan'ın: Sevgi var yürekte sınırlar aşan Barış var gönülde sığmayıp taşan Nefreti silmektir şimdi yakışan Uçun kuşlar uçun sevgiye doğru Uçun kuşlar uçun barışa doğru gibi deyişi de âşıkların söyleyiş edalarını hissettirmektedir. Türk halk şiirinin etkisiyle hece ölçüsü çerçevesinde şiirler yazan Engin Gönül, ilk ve tek şiir kitabı 'Sana Doğru'yu 1952 yılında yayımlamıştır.

5 Türk Halk şiirinin etkisiyle destan denemeleri yapan Bener Hakkı Hakeri, Lefkoşa'nın Fethi (1956), Limasol Türk Savunması (1964), Limasol'da İkinci Plevne Savunması (1965) gibi destanları ile dikkat çekmiş ve Nasreddin Hoca fıkralarını menzum biçimde yayımlamıştır. Halk şiirinin Kıbrıslı şairlere etkisi üzerine Metin Turan ın: İlk dönem Çağdaş Kıbrıs Türk şiiri, Nazif Süleyman Ebeoğlu, Urkiye Mine Balman, Engin Gönül ve bunlara Pembe Marmara yı da ekleyerek adları öne çıkan temsilcileriyle söylersek, romantik hececi şiirin sürdürücüleri olarak belirirler. Bu şairlerin temel izlekleri arasında başlıca önceliği; Haktan gelir kuvvetim, Hak ka gider her yolum Altaylarda başladı benim ilk zafer yolum. Asırlarca dünyayı titreten bir soyum var Coşan alev kanıma damarlarım bile dar. Turan, Makale 3) biçimindeki örneklerle dile getirdiklerini göz ardı etmemek gerekir. Son dönem Kıbrıslı şairlerin önde gelenlerinden Orkun Bozkurt un Masanın Boş Kalan Köşesi adlı kitabında Dost kavramı altındaki soluklu şiirlerinde: Ninni var eyleyip dalgaları Uzanıyor boylu boyunca belli belirsiz hissedersin de, kıyamazsın papatyalarla fal açmağa. bir hikâyem var sana: Afrika kabilelerinden birinde gökkuşağının renklerini görmek için bakmak gerekiyor önce. görüldüğü gibi halk edebiyatının bariz etkisi öne çıkmaktadır. Mâni söylemek, Türk halkının doğasına özgü bir yetenektir. Kadınlar bir araya geldiğinde doğaçlama mâni söylemektedir. Mantuvar oyunu gibi Hıdrellez vb. özel günlerde düzenlenen kır eğlenceleri sırasında genç kızların hislerini yansıtmak açısından Mantuvarım fal ola İpliğim var tarakta İçi dolu bal ola Sevdiğim var ırakta Mantuvara gelenin Varsın ırakta olsun Muradı hasıl ola Sevgisi var yürekte gibi mâniler söylediği ve Karadeniz yöresinde fındık toplayan kızların atma maniler söyledikleri Türk sosyal yaşamı ve halk kültürü içinde bilinen bir gerçektir. Sözgelimi bir iki mâni söyleme dışında mâni söylemeyi iş edinmiş kimseler de bulunmaktadır. Bunlardan biri de Kıbrıslı Emine Hür'dür. Kendi söylediği 462 mâniyi Emine Hür Maneler Babutsa'nın Tikeni adını verdiği bir kitapta üç ana başlık altında yayımlamıştır. Bunlardan bazıları: Su içtim kana kana Baf'lım benim yârim misin Öğüdüm anlayana Sağ mısın salim misin Yaşımı inkâr etsem Düştün benim payıma Yıllar gücenir bana Alim mi zalim misin Girne'ye liman olur Gemi geçer engini Bir kalp attılar kaptı Dürüste güman olur Ara da bul dengini Dönülmez yola saptım Bu kadar yalvarırsam Aslan sütü içip de Aşkın gözü kör idi Gâvur müslüman olur Aslan sanma gendini Ona göz nakli yaptım (Hür, 2014:26) biçimindedir.

6 Halk şiiri uçsuz bucaksız bir denize benzer, bu denize dalıp bir avuç kum tanesi çıkararak işleyebilene ne mutlu. KAYNAKÇA Harid Fedai, Koza, İstanbul, Zahir Güvemli, Mehmet Akif, Varlık Yay. İst Emine Hür, Hür Maneler, Mahmut İslâmoğlu, Pamuk Çiçekleri, Gökada Yay. Lefkoşa, Orhan Seyfi Orhon, Bütün Şiirleri, MEB Yay. İst Cahit Külebi, Bütün Şiirleri, 5. Bas. ilgi Yay. Ankara, Havva Tekin, Yazılmasın Ayrılık, Ürün Yay. Ankara, Hüseyin Tuncer, Özker Yaşın (Hayatı, Sanatı, Eserlerinden Seçmeler), Çevre Yay Metin Turan, Çağdaş Türk Şiirinde Eğilimler, Yönelimler İnternet-Makale Özker Yaşın, Yüreğimin Yarısı Sende, Çevre Yay. İstanbul, Fevziye Abdullah Tansel, Mehmet Emin Yurdakul un Eserleri, Şiirler, İst Orkun Bozkurt, Masanın Boş Kalan Köşesi, Zeytin Yay. Ankara, 2016