Limbik Sistem ve Emosyon. Dr. Timuçin Oral

Transkript

1 Limbik Sistem ve Emosyon Dr. Timuçin Oral İTİCÜ 15 Aralık

2 Limbik Lob Frontal Lob Parietal Lob Serebellum Temporal Lob Oksipital Lob

3

4 Limbik sistem yapıları Hipokampus Hipotalamus (temel yapı) Parahipokampal alan Girus singuli Subkallozal oluşumlar Amigdala Septum Talamusun ön çekirdekleri

5 HEY ACELEN NE? 1. Uyaran: Gece otoparkta gölge şeklinde bir adam 2. Fizyolojik uyarılma ve davranış değişiklikleri 3. Öznel emosyon deneyimi 1. Arabanın yanında bir adam gördüm 2. Titremeye başladım ve kaçtım 3. Korktum 5

6 1. Uyaran: Gece otoparkta gölge şeklinde bir adam 2. Aynı anda iki deneyim: Bilinçli emosyon ve Fizyolojik uyarılma Öznel emosyon deneyimi 1. Arabanın yanında bir adam gördüm 2. Titremeye başladım

7 1. Uyaran: Gece otoparkta gölge şeklinde bir adam 2. Fizyolojik uyarılma + 3. Uyarılma için bilişsel adlandırma 4. Bilinçli emosyon 1. Arabanın yanında bir adam gördüm 2. Titremeye başladım 3. Titrememin sebebi korkuydu 4. Korktum

8 Belleğin Modülasyonu Memeliler deneyimin emosyonel önemine göre belirledikleri bir şiddete göre depolarlar. Nöro-modülatör de anıların güçlendirilmesi, hatırlanmasının kolaylaştırılması ya da koşullu yanıtlar oluşturulmasını sağlarlar. Anıları güçlendirmekte yetersizlik, koşullu yanıtın yoğunluğunun azalmasına neden olur... Roger Pitman, Biol Psychiatry, 1989; 26:

9 sözel depolanır, bilinçli hatırlama gerektirir; muhakeme edilebilen sözel tekrarlanabilen, yer ve zamana dayalı kişisel yaşantılarla ilgilidir Bellek bilinçli süreçten uzaktır, his, duygu olarak depolanır koku, his, ses imaj ve tat anımsanmasıyla ilgilidir. gerçekler, genel bilgi Ekspisit Dekleratif kişisel deneyimler İmplisit Non-dekleratif Travma kurbanları anılarını parça parça hatırlarlar. Kişi, tehlike sinyallerini değerlendiremez ve travmayı hatırlatan uyaranlara aşırı tepki gösterir = kısır bir döngüye girer. yetenekler motorbilişsel semantik episodik prosedürel klasik ve operan Travmanın tekrar yaşanmasına yol açan bu tetikleyiciler, aslında bedenin tekrar acil kimyasal yanıt vermesi anlamına gelen yoğun duygusal boşalımlar, flashback ler ve panik nedeni (Recall, Recognition) Hazır Hale Getirme (Priming)

10 Sürüngen Beyni Memeli Beyni Neokorteks Beynin Üç Tabakası David Hume Akıl tutkuların kölesidir. Psikobiyolojiye uyarlarsak korteks limbik sistemin kölesidir

11 Limbik Sistem Anatomi ve İşlevi Amigdala Öfke ve korku Hipokampus Belleğin oluşumu Talamus Duysal bilgiyi kortekse aktarır Hipotalamus Metabolizma, yeme-içme, cinsel faaliyet

12

13 Hipokampus : Uzun süreli bellek oluşumu Dentat girus: Yeni anılar, mutluluk hissinin düzeni Parahipokampal girus: Uzaysal bellek Amigdala : Motivasyon açısından anlamlı uyaranların (ödül, korku, çiftleşme vb sosyal işlevler) kortekse iletimi Singulat girus : Otonom işlevler (kalp hızı, kan basıncı ve dikkat vb bilişsel süreçler) Orbitofrontal korteks: Karar verme süreci

14 Limbik Beyin Mental (Zihinsel) İşlevler Emosyon Motivasyon Bellek Algı (İdrak) Deneyimler Dini deneyimler Ödül Sistemleri Madde Kötüye Kullanımı 14

15 Limbik Klinik Sendromlar Hipolimbik Depresyon Apati Amnezi Hiperlimbik Mani OKB Limbik Epilepsi Öfke İşlev Bozukluğu Utilizasyon Davranışı Sosyal uyumsuzluk Anksiyete/Panik Psikoz

16 Limbik sistem lezyonları Varsanılar Cinsel dürtülerde değişme Korku Öfke Saldırganlık Hipokampal lezyonlarda bellek bozukluğu 16

17 Hipotalamus un işlevi Homeostazis in devam etmesini sağlar 1) Vücut ısısının kontrolü 2) Vücut su dengesinin sağlanması 3) Açlık, tokluk, iştah, beslenme refleksleri 4) Kan basıncının kontrolü, kardiyovasküler düzenleme 5) Seksüel davranışlar, üreme üzerine etki 6) Öfke, heyecan, korku (davranış özellikleri) 7) Endokrin işlevler (Hormonlar)

18 Hipotalamus: Limbik Sistemin Ana Karagahı

19

20 Hipotalamus ısının düzenlenmesine katılır Ortam çok soğuksa: Isı kaybı azaltılır: Deri damarları daraltılır (sempatik etki) Yüzey alanı azaltılır (büzülme, vb. Davranışsal cevaplar (sıcak giysiler giyme) Kıllar yassılaşır Isı üretimi artırılır Kas tonusu artar Titreme ve aktivite artar İştah artar

21 Hipotalamus ısının düzenlenmesine katılır Ortam çok sıcaksa Isı kaybı artırılır Deri damarlarında vazodilatasyon (sempatik vazokonstriktionun inhibisyonu) Terleme Davranışsal cevaplar (havalandırmanın çalıştırılması) Isı üretiminin düşürülmesi Kas tonusu ve aktivinin düşürülmesi İştahın azaltılması

22 Pituiter (Hipofiz) ve Pineal Bezler Hipofiz hormonlar Pineal Melatonin Uyku eşgüdümü Figure 9-10: The diencephalon

23 Hipokampus

24 Talamus : ara istasyon Ruhsal durum ve ağrıların algılanması ile ilişkilidir Çekirdekler topluluğu Diencephalon un bir bölümü Getirici nöronlar sinaps yapar Genellikle duyulara ait girdileri alır, kortekse yollar

25 Amigdala Badem

26 Amygdala Temporal lobe Hippocampus

27 Amigdala Korku duygusunun kazanılması ve ifade edilmesi Seçici biçimde kötü koku ile aktive olur Nötral olmayan korkulu yüz ifadesiyle uyarılır Ventromedial prefrontal korteks öğrenilmiş korku yanıtlarının uzaması ya da bastırılmasından sorumlu Otonom yanıt, koşullu uyaran ve bunların eşleştirilmesinin dissosiasyonu

28 Amigdalanın görsel uyarılması

29 Talamus Görsel Korteks Amigdala Sempatik Sinir Sistemi Endokrin Sistem

30 AMİGDALA Amigdala affektif ve duyusal uyaranların bellekte saklanmasını sağlar Belirgin emosyonel uyarılara karşı doğrudan dikkati ve hızlı affektif yanıtları düzenler.

31 Korkunun giderilmesinin anatomisi Koşullu Korku Yanıtı Ara hücreler Korku yanıtının sönmesi: Pavlov un klasik koşullanmasına dayanır. Yan amigdaladaki süreç, santral amigdaladaki inhibitör ara hücreleri uyarır ve koşullu korku yanıtının sönmesini kolaylaştırır. Medial PFC amigdalada gerçekleşen bu koşullu öğrenme üzerine inhibitör etki gösterir. Bu etki hipokampus tarafından düzenlenir.

32 Emosyon ve Amigdala

33

34

35

36

37 Amigdala Lezyonu Maymun çalışmaları: nesnelerin emosyonel önemi kaybolur yılan ya da agresif maymun görünce korkmaz sosyal sonuçları felakettir Orbitofrontal korteks lezyonunda Davranışsal ve ototnom yanıtlar uyumsuzdur İki taraflı amigdala hasarı nadirdir İki taraflı dejenerasyonu olan bir hasta, yüzlerdeki öfkeyi algılayamaz

38 Amigdala ve depresif belirtiler PVN hipotalamus CRH salınması (HPA da artış, anksiyete, insomni, iştah azalması, seksüel istekte azalma, çökkünlük hissi) Amigdala (Ce) PAG Sosyal çekilme, analjezi, aktivite kaybı, korku ve dona kalım Lateral hipotalamus Taşıkardi, kan basıncında artma Vagus sinir ve ambiguid çekirdek Loküs seraleüs ve Dorsal tegmental alan Gastirik ülserler ve defekasyon uyanıklılık, norepinefrinde artış Trigeminal ve fasiyel Yüzde izlenen çökkünlük ve anksiyöz sinirler duygulanım Amigdala (BLA) Arama ve spontan hareketleri durdurma

39 Otizm Amigdala işlev bozukluğu

40

41 Vizuel korteks Serebellum Amigdala

42

43 Medial, orbital, dorsolateral prefrontal korteks

44 Limbik Lökotomi ve OKB Genellikle subkaudat traktotomi ve ant singulotomi Kelly - Richardson 1970 lerde uyguladı Etki: Yaklaşık hastaların %50 si olumlu yanıt verdi Ölüm ya da nöbet bildiren olmadı Başağrıları, uykulu haller, apati ve idrar tutamama oldu Bir hasta ciddi bellek kaybından yakındı

45 Limbik Sistem ve Şizofreni Ventrikül genişlemesi Azalmış limbik hacim Hipokampus ve talamus hacminde azalma Yüz tanıma testlerinde düşük amigdala yanıtı (fmri) DLPFC aktivite azalması (PET).

46 Hipokampal Atrofi Şizofreni Hastaları Kontrollar

47 Limbik Sistem ve Şizofreni Şizofrenide Dopamin Varsayımı Limbik korteksde aşırı duyarlı dopamin reseptörleri

48 Suçluluk Beynin Hangi Bölümleriyle İlgilidir? Prefrontal korteks Hipokampus Amigdala Can you hold your breath until you die?

49 Suçun Değerlendirilmesi Yalan Makinası ya da Poligraf Otonom Sinir Sistemi aktivitesini ölçerek Terleme,kalp ve solunum hızı, kan basıncı Anksiyeteyi korku, irritasyon ve suçluluktan ayıramaz Suçluyu suçsuz bulmaktan çok suçsuzu suçlu bulma eğilimindedir. (Sahte Pozitif Sonuç)

50 İştah merkezi de Hipotalamusda yer almaktadır

51 Anorexia Nervosa Karen Anne Carpenter ( )

52

53 Bellekte rolü olan beyin yapıları Bazal Çekirdekler ve Serebellum Prosedürel bellekten sorumludur

54 Belleğin Organizasyonu Uzun Süreli Bellek Deklaratif (Açık) Nondeklaratif (Örtük) emosyon Prosedürel Priming/ Algısal Klasik Koşullanma Nonassosiye Öğrenme Gerçekler Olaylar emosyon Emosyonel Yanıtlar İskelet Kasları Orta Temporal Lob Diensefalon Striatum Serebellum Motor Korteks Neokorteks Refleks Yolaklar Amigdala Serebellum

55 Stres Belleği Nasıl Etkiler? Uzamış stres hipokampusa zarar verir Adrenalin sonrası salınan aşırı kortizol bellek kaybının nedenidir Yeni kayıt yapılamaz Belleğe çağırma zorlaşır

56 56

57 Limbik Sistemin Ödüllendirme ve Cezalandırma İşlevleri Öğrenmenin önemli bir parçası Alışkanlıkların gelişmesi

58 Ödül Merkezleri Ana ödül merkezleri orta önbeyin demeti (MFB) ve özellikle de hipotalamus çevresindedir Zayıf uyaran ödül hissi verirken güçlü olan ceza hissi verir. Daha az güçlü ödül merkezleri de septum, amigdala, bazı talamus ve bazsal çekirdeklerde Buraların uyarısı ödül hissi verir ve hoş yiyeceklere rağmen hayvanlar kendilerine elektrik uyaranı vermeyi seçerler

59 Ceza Merkezleri Güçlü alanlar orta beyinde yer alır Daha az güçlü alanlar amigdala ve hipokampusda Bu bölgelerin uyarılması hayvanlarda mutsuzluk, korku, terör hissi, ağrı ve hatta hastalanma sebebidir

60 Ön Hipofiz FSH, LH TSH ACTH Prolaktin GH Arka Hipofiz ADH (=vazopressin) Oksitosin

61 Biyoritim Vücut fonksiyonlarının periyodik değişiklikler göstermesidir. Diurnal ritim = sirkadiyen ritim = gün içi ritim; Bir günlük periyotlarda değişiklik gösteren ritmdir. Menstrüel ritim = 4 haftalık periyotlarda değişiklik gösteren ritimdir.

62 Büyüme hormonu Vücutta büyüme yeteneğine sahip olan hemen tüm dokuların hücrelerinde Mitozu aktive edip sayısal çoğalmayı hücrelerde boyutu artırarak büyümeyi gerçekleştirir.

63 Büyüme Hormonu Yetersiz salgılanması Dwarfizm (hipofizer cücelik) Aşırı salgılanması Gigantizm (hipofizer devlik)

64

65 Cinsiyet Hormonları Prolaktin, Hamilelikte süt proteinlerinin sentezini uyarır. Laktasyonun başlaması ve devamlılığı için gereklidir. Erkeklerde de fizyolojik dozlarda normal testosteron üretiminin devamlılığına katkıda bulunur, sperm motilitesini ve fertiliteyi etkiler. Hipofizin prolaktin salgılayan bir tümörüne bağlı olarak hiperprolaktinemi ve sonuçta menstrüel düzensizlik ile meme bezlerinden süt gelmesi (galaktore) olur.

66