BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE YAZILIM DERSİ DERS NOTLARI

Transkript

1 BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE YAZILIM DERSİ DERS NOTLARI Bilgisayar Güvenliği Elektronik Posta: Dijital mektup da denilen elektronik posta genel olarak mail ismiyle anılır. Kişilerin duygu düşüncelerini çok kısa bir sürede (1-2 dk) birbirlerine iletmelerini sağlar. Maillere ek olarak dosya, resim ve link te gönderebiliriz. Virüs :Bilgisayarımızdaki doküman ve bilgilere izinsiz erişim sağlayan, kötü amaçlı ve kendini çoğaltma yeteneğine sahip bilgisayar programlarına bilgisayar virüsü denir? Antivirüs :Bilgisayar Virüsleri ve diğer zararlı yazılımların bilgisayara erişmesini engelleyen bilgisayar programlarıdır. Spam :Virüslere göre daha basit olan ancak genelde kimlik bilgilerini hedef alan zararlı yazılımlardır. Genelde Elektronik postalarla ve programlarla taşınırlar. Güvenlik Duvarı: Bilgisayara giriş çıkış yapan tüm verileri kontrol ederek zararlı bir yazılımın bilgisayarınıza ulaşmasını engelleyen bilgisayar programıdır. Lisans : Kullandığımız bilgisayar programının üretici tarafından izin alarak ve tüm özellikleri ile birlikte garantili olarak aldığımızı gösterir. Programın lisanslı olması daha sonra çıkacak güncellemelerden faydalanabileceğimiz anlamına da gelir. Yine programda olası bir hata varsa bunun düzeltilmesi de ürünün lisanslı olmasına bağlıdır. Ayrıca lisanssız bir programa lisans sağladığı iddiasında olan genel olarak crack ya da ilaç denilen programcıklar genelde virüs taşırlar. Güncelleme : Bir programın üretici tarafından kullanıcılardan gelen uyarılar üzerine bulunan hataların ya da iyileştirme adına yapılan değişikliklerin programa aktarılarak en yeni haline getirilmesidir. Veri Güvenliği : Bilgisayarımızda bulunan her türlü verinin güvenliğidir. Virüs, spam, trojan ve diğer zararlı yazılımların bu bilgilere ulaşmasının engellenmesini ifade eder. Veriler değişebilir ya da bozulabilir bu yüzden korunmalıdır. Veri güvenliği için ilk şart Lisanslı bir Antivirüs programıdır. Şifre Güvenliği: Şifreler hemen her gün kullandığımız artık hayatımızın vazgeçilmezi olan kavramlardır. Artık fatura ödemeden tutunda evimize girmeye kadar birçok sistem anahtar yerine şifre kullanarak çalışır. Ancak şifrelerin hayatımıza bu kadar girdiği bir zaman diliminde şifrelerin başkalarının eline geçmemesi de büyük bir önem arz eder. Zira artık bankalardaki tüm varlığınız da iş yerinizdeki tüm varlığınızda bir kullanıcı adı ve şifreyle tanımlanmıştır. Bu şifrenin yanlış kişilere ulaşmasının doğuracağı sonuçlar çok çok vahim olacaktır. Bu yüzden şifreler kadar bunların güvenliği de önemlidir. Öncelikle ve kesinlikle doğum tarihi, adres, çocukların isimleri, eş ismi, memleket plaka kodu gibi kolay tahmin edilebilir şifrelerden uzak durunuz. Harf ve sayıları birleştirerek şifre oluşturunuz. En önemlisi de kimseyle paylaşmayınız. Kimlik Bilgisi Hırsızlığı: İnternet üzerinde dolaşırken kimlik kartınız kullanıcı adı ve şifrenizdir. Sonuçta sanal bir ağda gezindiğimiz gerçeği ortadadır. Bu yüzden bu ağ üzerinde dolaşabilmek için bir kimliğe yani kullanıcı adı ve şifreye ihtiyaç duyarsınız. Ancak çağımızda bilgisayar korsanlarının amacı artık bilgisayara zarar verme değil kimlik bilgisini ele geçirme şeklindedir. Kimlik bilgisi hırsızlığı size ait olan ve elektronik ortamda kullandığınız kullanıcı adı e şifreleri ele geçirme işidir. Bu bilgilerle banka hesaplarınız boşaltılabilir. Webde sizin adınıza sahte blog ve web sayfaları açılarak her türlü yasa dışı iş ve işlem yapılabilir. Üçüncü kişilere yönelik hakaret, dolandırıcılık veya siber saldırı sizin dijital kimliğinizle yapılabilir. Bu sebeple şifre ve kullanıcı adlarınızın sağlam olması gerekir. Bununla birlikte bu bilgileri kimseyle paylaşmamanız ve özellikle bankacılık alanında kullandıklarınızı banka personeli dahil kimseye söylemeyiniz. Tüm kişisel kullanıcı adı ve şifrelerinizi bir defter veya dosyada saklamayınız. Hacker :Bilgisayar Korsanı olarak da bilinir. Bilgisayar yazılımlarındaki açık noktaları kullanarak izinsiz bir şekilde bilgisayarlara sızan ya da bir web sitesini çökerten kişiler için kullanılır. Bilgisayar bilgisi düzeyleri çok yüksektir. Ancak yaptıkları eylem izinsiz olduğu için suç teşkil eder. Bilişim Etiği : Bilişim sistemleri adına öğrendiklerinizin insanlık adına iyi bir şeyler yapmak için kullanılması olarak tanımlanabilir. Yani bir bilgisayarla insanların hayatını kolaylaştırmak için neler

2 yapmamız gerektiğini ve yine öğrendiklerimizle neler yapmamamız gerektiğini ifade eder. En basit etik kuralı ise bilgisayarı şahsımız adına kullanırken başkalarına zarar verecek şekilde kullanmamaktır. Etik Olmayan Davranışlar: Etik olmayan davranışlar temel olarak bir başkasına zarar veren davranışlardır. En basiti de komşumuzun Wi-Fi şifresini kırmaya çalışmak olarak örneklenebilir. Bu davranışlara örnek oldukça çoktur. Oyunlarda hile yapmak, Arkadaşlarımızın mail adreslerini kapmaya çalışmak, sosyal medyada kullandıkları kullanıcı adlarını çalmaya çalışmak, şifreli yayın yapan kanalları şifresiz izlemeye çalışmak, tanıdığımız ya da tanımadığımız kişilere hakaret etmek ve küfür etmek, başkası adına sosyal medya hesabı almak ve kullanmak gibi ilk anda aklımıza gelen bir sürü davranış bulabiliriz. Ancak internet ortamında bizim yapacağımız etik olmayan davranışlarla kendimizin de karşılaşabileceğini unutmadan akılcı bir kullanım sergilemeliyiz. İnternetten Faydalanırken yapmamamız gereken davranışlar: Öncelikle Bilişim Etiğinde bahsettiğimiz gibi özgürlüğümüzün diğer insanların özgürlüğünü kısıtladığı yerde bittiğini unutmamalıyız. İnternette kimliğimizi gizlemeye çalışmak doğru bir davranış değildir. Yine interneti yasal olmayan kaynaklara erişim için kullanmak, yasa dışı alışveriş yapmak, izinsiz olarak başkalarının verilerine ulaşmak, sitelere zarar verme amaçlı yazılımlar kullanmak vb hem suçtur hem de doğru bir davranış değildir. Sonucunda adli ve idari yaptırımlar la karşılaşılabilir. Bir diğer taraftan kendimizi de korumalıyız. İnternet ve diğer elektronik kaynaklardan sizinle iletişime geçen kişilerin gerçek kimliklerini ayırt edemeyebiliriz. Ne kadar gerçekçi olursa olsun kandırılabileceğiniz gerçeğini unutmayın. Tanımadığınız hiç kimseyle iletişime geçmeyin. Bilişim Suçu : Bilgisayar ve bilgisayar işlevi gören telefon, tablet vb. elektronik aygıtlar kullanılarak kişilere ve kurumlara zarar verilmesi ya da erişim izni bulunmayan bilgilere izinsiz olarak erişilmesine bilişim suçu denir. Bilgisayarlarımızda lisanssız program kullanmak suçtur. Bilişim Suçlarının Önlenmesi: Bilişim suçlarının işlenmemesi ve işlenmişse sorumlularının bulunması için kanun çıkartılmıştır. Bilişim suçlarını işleyenler ve karışanlar bu yasa gereği cezalandırılırlar. Cezalar adli ve idari para cezası olabileceği gibi hapis cezası da olabilmektedir. Patent ve Telif: Bir fikri eser ya da bilgisayar programının sahibinin kim olduğunu tespit etmek için kullanılır. Bu program ya da eserin bir bölümünü ya da tamamını kullanmak için sahibinden yazılı izin alınmalıdır. Bu mümkün olmadığı durumlarda elektronik ortamlarda onay alınabilir. İzin alınmaması durumunda suç işlenmiş olur. Tespiti durumunda sadece yasal ceza değil eser sahibinin tazminat davaları ile de karşılaşılabilir. İnternet üzerinden film ve müzik indirme: İnternet üzerinden film ve müzik indirirken yasal siteleri kullanmaya özen göstermeliyiz. Kitap, film ve müzikler fikri eserler gurubundadır ve izinsiz kullanılamazlar. Bu sebeple şüphe duyacağınız sistemlerden indirme işlemi yapmayınız. Ülkemizde izinsiz müzik ve film indirdiği için para ve hapis cezası alanların bulunduğunu unutmayınız. Tek sorumluluk internete yükleyenin değildir. İndirenin de sorumluluğu vardır. Modem: Bilgisayarın İnternete bağlanmasını ve veri akışını düzenleyen aygıttır. Bugün kullandığımız geniş bant modemlerin kablolu ve kablosuz olmak üzere iki çeşidi vardır. İnternet bağlantısı modem üzerinden kurulur. Kablosuz ağ güvenliği: Kablosuz ağ güvenliği sizin modeminizin güvenliği ile alakalıdır. Kişinin sizin ağınıza sızması için öncelikle modeminizle bağlantı kurmak zorundadır. Bunun içinde iki seçeneği vardır ya fiziksel bağlantı (kablo) ya da kablosuz sinyal üzerinden modeminize ulaşmak zorundadır. Ağınıza girmek isteyen kişinin evin dışında olduğu varsayılırsa kablo ihtimali düşüktür. Ancak kablosuz ağınızın şifrelemesi zayıfsa şifre tekrarlama programları ile şifrenizi kırabilir. Modeminizin ayarlarına girerek güvenlik-kablosuz yolunu izleyerek şifrelemeyi güçlendirmelisiniz. Son zamanlarda güçlü şifreleri de kıran programlar olduğu bilinmektedir. Bu durum için ise evde kullanılan cihazların mac adresleri modeme tanıtılarak bu cihazlar dışındaki cihazların erişimi engellenmelidir. Unutmayın yasal olarak şifrelenmemiş modemler üzerinden yapılan işlemler modem sahibinin işbirliği ile yapılmış sayılır.

3 Windows ta Pencerelerle Çalışmak Windows işletim sistemi adını aldığı pencereler ile çalışır. Kullandığımız programların hemen hepsi kendisine bir pencere açarak çalışır. Ancak tam ekran olarak çalışanlarda göremeyiz. Adres Çubuğu Başlık Çubuğu Araç Çubuğu Durum Çubuğu Görev Çubuğu Pencere üzerindeki yerleri belirtmek için ince uzun ve yatay olan bölümlere çubuk ismi verilir. Başlık Çubuğu: Pencere başlığının bulunduğu çubuktur. Webde hangi sayfada olduğumuz ya da hangi klasörde bulunduğumuz bilgisi burada yer alır. Ayrıca pencere kontrol düğmeleri burada bulunur. Ekranı Kapla/ Eski Önceki Boyuta Dön Simge Durumunda Küçült Kapat Menü Çubuğu: Üzerinde menüler bulunan çubuktur. Şekildeki tarayıcı yen bir versiyon olduğundan menü çubuğu araç çubuğu üzerine yerleştirilmiştir. Araç Çubuğu: Üzerinde ileri-geri yenile-dur sık kullanılanlar gibi araçların bulunduğu çubuğa araç çubuğu denir. Yeni versiyon tarayıcılarda yukardaki araçlar adres çubuğuna eklenerek araç çubuğu kaldırılabilmektedir. Adres Çubuğu: İnternette dolaştığımız internet sitelerinin adreslerini yazdığımız bölümdür. Biz adres yazmadan bir arama motoru üzerinden siteye erişsek bile adres çubuğunda girdiğimiz sitenin adresi bulunur. Adres çubuğu önemlidir. Çünkü erişmek istediğimiz siteyle girdiğimiz siteyi bu şekilde karşılaştırabiliriz. Örn. adresini adres çubuğuna yazarsak Google arama motoruna ulaşırız. Ancak adres çubuğuna dikkat etmezsek sahte bir siteye yönlendirilebiliriz. Ayrıca bankacılık, sosyal medya, alışveriş sitelerine girerken güvenli bağlantı protokolü kullanılmalıdır. Bu protokolü kullandığımızı adres çubuğundaki işaretinden anlayabiliriz. Durum Çubuğu: Sayfanın ya da klasörün anlık durumunu bildiren çubuktur. Sitenin yüklenip yüklenmediği, cevap verip vermediği, yüklenmeyen kaç öğenin kaldığı ya da işlemin bittiği bilgisini gösterir. Klasörlerde ise gizli olanlar da dahil dosya ve klasör sayısını ve toplam boyutu gösterir.

4 Görev Çubuğu: İşletim sitemi ile gelen bir özelliktir. Programlara ve anlık bilgilere anında erişim sağlar. Bilgisayarda olanlarla ilgili bildirimleri almamıza, bilgisayarı kullanmaya başlamamıza, tarih ve saati öğrenmemize, ses, internet bağlantısı gibi ayarlara ulaşmaya imkan tanır. Başlat Hızlı başlatmaya eklenmiş Programlar Şu Anda Çalışan Programlar Bildirimler İnternet Bağlantısı AĞ BAĞLANTILARI Ağ, paylaşım amacıyla iki ya da daha fazla cihazın bir araya getirilmesiyle oluşturulan bir yapıdır. Yüzlerce iş istasyonu veya kişisel bilgisayardan oluşabileceği gibi, iki bilgisayarın birbirine bağlanmasıyla da elde edilebilir. Ağın Faydaları Kaynak paylaşımı :Donanım, yazılım, veri paylaşımı, Yüksek Güvenilirlik :Önemli dosyaların birkaç makinede yedeklenmesi, Ölçeklenebilirlik :Daha fazla işlemci eklenerek sistem performansının artması, İletişim :Çalışanların kendi aralarında ve dünya ile kurdukları bir iletişim ortamı olması, Yazılım ve donanım maliyetlerini düşürür. Paylaşılacak programlar server(sunucu) üzerinde olan bir ağ diski üzerinde kurulabilir. Aynı dosyaya veya dosyaların farklı bölgelerine farklı kullanıcılar tarafından değişik haklarla iletişim sağlanabilir. 2. AĞ ÇEŞİTLERİ Yerel Alan Ağları (LAN :Local Area Network): Birbirine yakın, aynı bina gibi, bilgisayar sistemlerinin birbirleri ile bağlanmasıyla oluşturulur. Diğer ağ tiplerine göre daha hızlı çalışırlar. Metropol Alan ağları(man):tüm ülkeye yayılmış olan organizasyonların birimleri arasında veri iletişimini sağlarlar. Bölgeleri, şehirleri, eyaletleri ve tüm ülkeyi kapsayabilirler. Geniş Alan ağları (WAN: Wide Area Network): Coğrafi olarak birbirinden ayrı yerlerdeki bilgisayar sistemlerinin veya yerel bilgisayar ağlarının birbirleri ile bağlanmasıyla oluşturulur. Bölgeleri, şehirleri, eyaletleri ve tüm ülkeyi kapsayabilirler. Depolama ağları (Storage Area Network - SAN):Yerel ağlarda işlenen bilgiler başka yerel ağlar tarafından da kullanılmak isteniyorsa, güvenlik ve yönetim sorunları ortaya çıkar.ağlar arasında paylaşılacak bilgilerin depolanması için farklı bir ağ çeşidi geliştirilmiştir.san ağlarında sunucu bilgisayarlar ve bu bilgisayarların kontrolünde depolama üniteleri bulunur.bu tür ağlarda depolanan bilgiler mutlaka bir başka kopyası oluşturularak yedeklenir.herhangi bir nedenle oluşacak sunucu veya depolama birimi arızasına karşı önlem alınmış olur.internet üzerinden ticaret yapan kuruluşlar tarafından tercih edilir. Ses Saat ve Tarih AĞ TOPOLOJİLERİ (Yerleşim Türleri) 1. Bus.Tüm bilgisayarlar ve diğer ağ gereçleri tek bir fiziksel ortam üzerinde sıralanırlar. En ucuz ağ teknolojilerinden biridir. Hatanın yerinin belirlenmesi zor olmaktadır. Hata yerini belirlemek için tüm cihazların tek tek sökülüp takılmaları gerekir. 2. Yıldız (Star) Bu topolojide tüm cihazlar tek bir merkezi noktaya bağlanırlar. Telefon ağları da bu topolojiyle kurulmuşlardır. Arızalı cihazların tespiti bu yapıda daha kolay olmaktadır. "Hub" veya "switch" denilen kutulardaki yanan ışıklara bakarak hangi makinanın bağlantı sorunu olduğu daha kolay anlaşılabilir.

5 3. Ağaç (Tree) Hiyerarşik bir yapının söz konusu olduğu bir yapıdır. 4. Halka (Ring) Tüm cihazlar ağı oluşturan ve halka şeklinde dolaşan bir kabloya bağlıdırlar. İNTERNET İnternet, dünya üzerindeki bilgisayar ağlarının birbirleri ile bağlanması sonucu ortaya çıkmış olan, herhangi bir sınırlaması ve yöneticisi olmayan uluslararası bir bilgisayar ve bilgi iletişim ağıdır. İnternete Nasıl Bağlanırız: İnternet bağlantısı sağlamak için öncelikle genel ağa bağlanmamız gerekir. Bunun için de bir İnternet servis sağlayıcıya ve bir modeme ihtiyaç duyarız. İnternet Servis Sağlayıcı: Yerel ağdan genel ağa geçmemizi sağlayacak fiziksel altyapıyı oluşturan organizasyonlardır. Bunlar özel firmalar olabileceği gibi devlet eliyle de sağlanabilir. Ülkemizde en çok bilinen internet servis sağlayıcılar TTNet, Superonline, D-Smart, Kablonet ve Biri İnternet olarak sayılabilir. İnternet Servis Sağlayıcı İnternet ortamına geçebilmemiz için aynı aracımızla trafiğe çıkarken olduğu gibi bir kimlik taşımamız gerekir. Araçlarımızdaki plaka gibi internette kendimizi tanıtabilmemiz için İp adres denilen bir adres kullanırız. Bu adresler modemimiz tarafından İnternet servis sağlayıcıdan alınır. İp adresler iki çeşittir. Statik İp: İnternet servis sağlayıcı tarafından size tahsis edilmiş olan ip adresidir. Sizin talebiniz olmadan değişmez. Ancak bu hizmet için ekstra ücret ödemek zorunda kalabilirsiniz. Dinamik İp: Modem her açılış kapanışta değişen ip adreslerdir. Size tahsis edilmiş sabit bir ip yoktur. İp adresler bilgisayarın depolama yöntemleri sebebiyle ikilik sistemde yazılan ancak onluk sisteme çevrilerek kullanılan adreslerdir. 4 blok halinde aralara nokta koyarak en fazla 3 hane ve en büyük 255 olarak yazılırlar Şeklinde saklanan bir bitlik dört bilgisayar verisi ile oluşur. Onluk sistemde en fazla 256 yapmasına rağmen 0 kullanıldığı için en büyük değer 255 olacaktır. Örn bir İp adresi: Sadece internete açılırken değil kendi yerel ağımızda dolaşırken de ip adreslerine ihtiyaç duyarız. Bu sorunda modemin yerel ağlardaki bilgisayarlara ip adres dağıtmasıyla çözülmüştür. Ancak yerel ve genel ağlarda kullanılan ip adresleri farklıdır. İp Adres Sınıfları A Sınıfı B Sınıfı : A sınıfı ağlar 'dan 'a kadar olan ağları kapsar. :B sınıfı ağlar, 'dan 'a kadar olan ağları içermektedir.

6 C Sınıfı :C sınıfı ağlar ile arasını kapsar. D, E, ve F Sınıfları : ile arasında kalan adresler, ya deneysel amaçlıdırlar ya da belirli amaçlar için ayrılmışlardır ve herhangi bir ağ tanımlamazlar _. _ şeklindeki ağlar yerel ağlardaki bilgisayarları tanımlar bu yüzden internette bu şekilde bir ip adresi ile açılamazsınız. Mac Adresler: Bilgisayarın ağ kartına üreticisi tarafından verilen adreslerdir. Eşsizdir. Ancalk bilgisayarınıza ikinci bir ağ kartı takarsanız ikinci bir mac adresiniz olur. Bilgisayarın ağ üzerindeki kimlik kartı gibidir. Modemin güvenlik ayarlarından mac adres filtreleme yaparsanız sizin izniniz dışında ağınıza ulaşılamaz. İnternet bağlantımız sağlandıktan sonra bilgisayarımızdan veri alışverişine başlayabiliriz ancak bilgisayar bildiğimiz üzere bizimle aynı dili kullanmaz. Bilgisayarın iletişimde kullandığı dili bizim anlayabileceğimiz şekil ve metinlere çeviren programlara browser (web tarayıcısı) denir. Başlıca Tarayıcılar: İnternet Explorer: Microsoft firmasına ait tarayıcıdır. Windows işletim sistemi ile birlikte gelir. e-okul sistemine ulaşmak için kullanırız. Mozilla Firefox : İnternet Explorer a rakip olarak üretilmiş açık kaynak kodlu bir tarayıcıdır. Google Chrome: Google firması tarafından yakın zamanda piyasaya çıkarılmış bir tarayıcıdır. Ancak hızlı olması sebebiyle çok çabuk yaygınlaşmıştır. Yandex :Tarayıcılar arasına en son dahil olan programdır. Kullanıcı sayısı çok yüksek olmamakla birlikte çok yeni olması göz önünde bulundurulmalıdır. Bilişim Araçlarını Amacına Uygun Kullanmak Ülkemiz teknolojik cihazlar bakımından dışa bağımlı bir durumdadır bu yüzden Bilişim araçları alınırken ve kullanılırken çok dikkatli olunmalıdır. Bilişim çağında olmamız sebebiyle bilginin çok hızlı tüketildiği ve aynı zamanda yenilerinin üretildiği bir zaman diliminde yaşıyoruz. Ancak kişisel farklılık ve ihtiyaçlar göz önünde bulundurulmalıdır. İhtiyacımız olmamasına rağmen çok güçlü ve pahalı bilgisayarlar veya kullanamamamıza rağmen yine çok pahalı ve özellikli cihazlar almak mantıkla bağdaşmaz. Eş-dostla yarışmak için ya da kimlik göstergesi olarak bu cihazları almak önce kendi ekonomimize daha sonra ise aile ve ülke ekonomisine zarar vermektedir. Bütün bu olumsuzlukları önlemek için ihtiyaç analizi yapmalı ve ihtiyacımızın üzerinde bilişim araçları almamalıyız.