Kanunlarda İş Sağlığı ve Güvenliği

Transkript

1 1 Kanunlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Amaç: Ülkemizde İSG ile ilgili mevcut kanuni düzenlemeler hakkında bilgi sahibi olmak. Öğrenim hedefleri: Anayasa, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Borçlar Kanunu, İş Kanununun İSG ile ilgili maddeleri, İSG ile ilgili diğer mevzuat, Alt başlıkları Anayasa, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Borçlar Kanunu, İş Kanunu İSG ile ilgili tüzük ve yönetmeliklerdeki temel prensipler

2 2 GİRİŞ Bilindiği üzere çalışanlar açısından 2 temel risk söz konusudur; İş kazası ve meslek hastalığı. Bu temel risklerin önüne geçebilmek üzere bilimsel çalışmalar yapılmakta ve uygulanabilir sistemler geliştirilmektedir. Uygulamaların standart olabilmesi için Ülkeler ayrıca yasal düzenlemeler yaparak İSG alanında bir disiplin yaratmaya çalışmaktadırlar. Ülkemizde de İSG alanına müdahale eden çok sayıda yasal düzenleme vardır. Bu derste ilgili yasal düzenlemeler belli bir sistematik içinde verilmiştir. Üretimin bileşenleri; 4 İ veya 4 Ç Bileşenleri tanımlayan sözcüklerin baş harflerinden dolayı üretimin bileşenleri 4 İ veya 4 Ç ile de ifade edilebilir. Bunlar; İşveren (Çalıştıran) İşyeri (Çalışma yeri) İşçi (Çalışan) İş (Çalışma) İşçi ve işveren kavramları ve aralarındaki ilişkiler İş Kanununda ve Borçlar Kanununda hukuki olarak tanımlanmış ve açıklanmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği konusunun daha iyi anlaşılabilmesi için aşağıdaki pratik tanımlar kullanılabilir. İşveren: Bir hizmet sözleşmesi ile ücret karşılığında kişileri çalıştıran, işyerinin sahibi, İşyeri: Çalışmanın (yani işin) yapıldığı yer, İşçi: Bir hizmet sözleşmesi ile ücret karşılığında işveren emrinde çalışan kişi, 1 İş: Bir hizmet sözleşmesi ile ücret karşılığında mal ve hizmet üretimi için yapılan eylem(ler). Bu bileşenlerden birinin varlığı ancak diğerlerinin varlığı ile olanaklıdır. Başka bir deyişle; Üretim; ancak söz konusu öğeler bir arada olduğu sürece yapılabilir. Üretimin bileşenleri birbirlerini doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir. Bileşenlerden birinde var olan bir sorun diğer bileşenleri de olumsuz etkileyecektir. Öte yandan, İSG alanında yapılmış olan Yasal Düzenlemeler üretimin bütün bileşenlerini doğrudan etkilemektedir (Bakınız şekil-1). Yasal düzenlemelerle; Sayılı İş Güvenliği Yasasında İşçi kavramı yerine Çalışan kavramı gelmiştir.

3 3 Belirlemeler Sınırlamalar Zorunluluklar Yaptırımlar Getirilmiştir. Kullanılacak iş donanımlarının hangi özelliklere sahip olması gerektiği, nelerin meslek hastalığı sayılacağı, nelerin iş kazası olduğu net olarak belirlenmiştir. Belirlemeler yapılırken bazı sınırlamalar getirilmiştir. Her hastalık meslek hastalığı sayılmamaktadır. Geçirilen her kaza iş kazası sayılmamaktadır. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi veya en az düzeye indirilebilmesi için Sosyal taraflara yapmaları gerekenler konusunda zorlamalar getirilmiştir. Yapılması gerekenler yeterince yapılmadığı takdirde ise uygulanacak yaptırımlar belirlenmiştir. Bunları sırasıyla göreceğiz. Yasaların etkilerinden önce, üretimin bileşenlerinin birbirlerini etkilemesini incelemek daha yararlı olacaktır. Çünkü yalnızca yasaları bilmek sorunu çözmeye yetmemektedir. Şekil 1: Üretimin bileşenleri ve birbirlerini etkilemeleri. Kırmızı oklar: Bileşenlerin etkileşimleri. Mavi oklar: Yasaların etkilemesi. Üretimin bileşenleri birbirlerini nasıl etkiler? İşveren; İşyerinin ve üretim araçlarının sahibidir. İşveren Tüzel Kişi 2 veya Gerçek Kişi 3 olabilir. Hukuki düzenlemeler bakımından 2 tür kişilik bulunmaktadır. "Gerçek kişi" ve "Tüzel kişi" (Hükmî şahıs). Toplulukların niteliğine göre "özel hukuk 2 Tüzel kişi gerçekte kişilik sahibi olmayan ancak varsayımsal olarak kişilik sahibi olduğu kabul edilen kişi veya mal topluluklarıdır. Başka bir deyişle; Hukuk bakımından birçok kişinin veya malın topluluğundan doğan ve tek bir kişi sayılan varlık. 3 Gerçek kişi, sağ ve tam doğmak şartı ile kişinin anne karnına düşmesinden ölümüne kadar süreçte hukuken kişiler için kullanılan terimdir.

4 4 tüzel kişisi" ve "kamu hukuku tüzel kişisi" şeklinde ikili ayrıma tabi tutulabilir. İşyerinde politikaların belirlenmesi, çeşitli yönetim sistemleri kurulması, üretim ile ilgili kararların alınması, işe eleman alma, eleman çıkartma, terfiler vb Hep işverenin inisiyatifindedir. Özellikle tek şahsın işveren (tek patron) konumunda olduğu işyerlerinde her şey patronun iki dudağı arasındadır. Kurumsallaşmış işyerlerinde ise sistemler daha etkin olarak kurulmakta ve çalışmaktadır. İşverenin bu özelliklerinden dolayı üretimin diğer 3 bileşeni doğrudan doğruya ve temelden etkilenmektedir. Ülkemizdeki işveren modelleri ve İSG yaklaşımları konusunda ayrıntılı bilimsel çalışmaların yapılmasına büyük ihtiyaç vardır. Elde edilecek sonuçların İSG adına olumlu etkiler yapacağı tartışmasızdır. Bu çalışmalar işverenlerin gelişimine de önemli ölçüde katkı yapacaktır. İşyeri; Üretimin gerçekleştiği yerdir. İşyerinin fiziki, kimyasal ve biyolojik koşulları çalışanı doğrudan etkilemektedir. İşyeri ve çalışma koşulları; çalışan üzerinde çeşitli yüklenmelere neden olmaktadır. İş verimi doğrudan doğruya bu yüklenmelerle ilgilidir. Çalışanların iş kazası geçirmesi, meslek hastalığına yakalanması da işyeri koşulları ile ilişkilidir. Çalışanın etkilenmesi iş ve üretim kalitesini de etkileyecektir. Ortaya çıkan hukuki sonuçlar da işvereni etkilemektedir. İş; Üretimin gerçekleştirilebilmesi için çalışanlar bir vardiya boyunca onlarca hatta yüzlerce değişik iş (eylem=çalışma) yapmaktadırlar. Bütün bu yapılan işler değişik riskler ve zorluklar içermektedir. İş zorlukları veya beklenmedik bir zamanda açığa çıkan riskler; çalışanlarda değişik hastalıklara ve rahatsızlıklara ve hatta iş kazalarına yol açmaktadır. İşin özelliklerinden dolayı ortaya çıkan sonuçlar işvereni hukuki açıdan, işçiyi sağlık açısından ve işyerini de güvenlik açısından doğrudan doğruya etkilemektedir. İşçi; Üretimin tartışmasız en önemli bileşenidir. Bir vardiya boyunca oluşan yüklenmeler sonucunda çalışanın verdiği psikolojik ve fizyolojik tepkiler değişik sonuçlar yaratmaktadır. İş kazasını yaşayan da, meslek hastalığına yakalanan da işçidir.

5 5 Şekil 2; Çalışanın işyeri ortamından ve işlerden etkilenmesi. Üretimin bileşenleri topluca veya ayrı ayrı olarak çevreyi de etkilemektedir. Çevreye olan etkiler bu kitabın kapsamı dışında tutulmuştur. Yasalar hiyerarşisi ve yasaların üretimin bileşenlerini etkilemesi; Şekil 3; yasalar hiyerarşisi Çalışma hayatını düzene sokma ve disiplin getirme açısından farklı zamanlarda ve farklı bakanlıklar tarafından çok değişik Yasal Düzenlemeler yapılmıştır. Bu yasal düzenlemeler arasındaki bağlantıları tam olarak kavramak gerekir. Aksi durumda hiçbir işyerinde verimli bir İSG çalışması yapılamaz. Çünkü söz konusu düzenlemeler üretimin bileşenlerini doğrudan doğruya etkilemektedir. Bütün bu yasalar; İşverene, işçiye ve İSG uygulamacılarına önemli görevler ve sorumluluklar yüklemektedir. Öte yandan, işyerlerinin ve iş donanımlarının taşıması gereken özellikler, standartlar, uyulması ve uygulanması gereken kurallar ile çalışma ortamlarının taşıması gereken özellikler yine bu yasal düzenlemelerle ortaya konmuştur. İSG alanındaki yasal düzenlemeleri iyi bilmek, aralarındaki bağlantıları eksiksiz olarak kurabilmek gerekir. Sonuçta

6 6 herkes ve her kurum kendi görev ve sorumluluklarını doğru bir şekilde bilecek ve tam olarak uyacak/uygulayacaktır. Yukarıdaki Şekil-3 de Ülkemizdeki Yasalar hiyerarşisi verilmiştir. Yetki ve yaptırım gücü bu sıraya göredir. Başka bir deyişle; Bir alttaki düzenleme hiçbir zaman kendi üstündekilerden daha güçlü değildir. En üst sırada Anayasa yer almakta ve en temel kuralları ortaya koymaktadır. Bütün yasalar, tüzük ve yönetmelikler Anayasaya uygun olarak yapılmaktadır. Bir hukuk devleti olan Ülkemizde hiçbir kişi ve kurum bu temel yasanın dışına çıkamaz. Anayasa ile devlete şu görevler verilmiştir; Çalışma hakkını korumak Çalışma özgürlüğünü sağlamak Sözleşme özgürlüğünü sağlamak Çalışanın haklarını korumak Zorla çalıştırılmayı engellemek Angaryayı önlemek İşsizliği önlemek Çalışma barışını sağlamak Özel teşebbüslere güvence sağlamak Anayasamızdaki temel maddeler hangileridir? Zorla çalıştırma yasağı Madde 18.- Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz. Çalışma ve sözleşme hürriyeti Madde 48.- Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır. Çalışma hakkı ve ödevi

7 7 Madde 49.- Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları korumak, çalışmayı desteklemek ve işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak için gerekli tedbirleri alır. Devlet, işçi - işveren ilişkilerinde çalışma barışının sağlanmasını kolaylaştırıcı ve koruyucu tedbirler alır. Çalışma şartları ve dinlenme hakkı Madde 50.- Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir. Ayrıca Anayasamızın 51, 53, 54 ve 55 maddeleri de çalışanların başta sendika olmak üzere diğer haklarını düzenlemektedir. 56. madde ile de vatandaşların sağlık hizmeti alma haklarını düzenlenmektedir. Uluslar arası sözleşmeler Anayasa Madde 90. Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak anlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. (Ekli / /7) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası anlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası anlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası anlaşma hükümleri esas alınır. Anayasamızın bu maddesine uygun olarak imzalanmış bulunulan ILO sözleşmeleri ayrı bir ders olarak verilmiştir. Bu sözleşmeler bağlayıcı durumdadır. Kanunlar ve kanun hükmünde kararnameler Ülkemizde İSG alanında yasal düzenlemelerin çoğunu Çalışma Bakanlığı yapmakla beraber; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı da konuya taraf

8 8 durumundadır. Sağlık Bakanlığı doğrudan doğruya konunun tarafıdır. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı da (Yapı malzemeleri yönetmeliği, Binaların Yangından Korunmasına Dair Yönetmelik=Kısaca Yangın Yönetmeliği), konuya taraftır. Özel Güvenlik görevlileri ile ilgili Yönetmeliklerle İç İşleri Bakanlığı da konuya taraf durumundadır. Milli Eğitim Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı da sürücü belgesi, operatörlük belgesi, yol güvenliği ve trafik düzenlemeleri ile yine konuya taraf durumundadır. İşyeri ve çevre konularında Çevre ve Orman Bakanlığı doğrudan taraf durumundadır. Öte yandan, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu durum yargıya taşınmakta ve bu defa da Adalet Bakanlığı düzenlemeleri konuya taraf olmaktadır. Afet ve Acil Durum Başkanlığı, kendine bağlı kurumlar nedeniyle bazı Devlet Bakanlıkları da konuya taraf durumundadır. Görüldüğü gibi, İSG uygulamalarında dolaylı veya dolaysız olarak çok sayıda Resmi Birim konuya taraf durumundadır. Eksiksiz iş yapabilmek, başka bir deyişle yasalara uygun davranabilmek adına İSG ile ilgili bütün yasal düzenlemeleri iyi bilmek gerekir. İSG uygulamacılarının sıkça dile getirdiği; Yöneticim bu hangi yasada yazıyor? diye soruyor türünden yakınmaların yanıtı da ilerleyen sayfalarda verilmiştir. Dünya genelinde iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle en kötü sıralarda bulunmamız yalnızca kötü bir tesadüf değildir. Çünkü İSG alanında bilinmesi gerekenler yeterince bilinmiyor ve uygulanması gerekenler de bu nedenle yeterince uygulanamıyor. Bir atasözümüz durumu net olarak açıklamaktadır; Yarım doktor hastayı canından, yarım imam insanı dininden eder Öncelikle Yasaların iyi incelenmesi ve çok iyi anlaşılması gerekir. Aksi durumda sıkıntıların yaşanabileceği açıktır. Ülkemizde, İSG yasaları ile sahadaki uygulamalar arasında da önemli farklılıklar gözlenmektedir. Özellikle tehlike, risk ve risk analizleri konusundaki farklı uygulamalar dikkat çekicidir. Bu konu diğer ilgili derslerde ayrıca açıklığa kavuşturulacaktır. Şimdi, Yasalarımızın İSG alanında hangi düzenlemeleri yaptığına bakalım. İSG konusundaki yasal düzenlemelere baktığımızda; Belirlemeler Sınırlamalar Zorlamalar Yaptırımlar Karşımıza çıkmaktadır. Bu çerçeveden baktığımızda;

9 9 İş Kazalarının genel çerçevesinin çizildiğini, Meslek hastalıklarının tek tek tanımlandığını, Çeşitli standartların hazırlandığını ve teknik düzenlemelerin yapıldığını İş ile ilgili hastalıkların tanımlanmadığını, İşyeri kazalarının tanımlanmadığını açıkça görebiliriz. Risk analizi ve değerlendirmesi konusundaki farklı uygulamaların yasalarımızın iyi anlaşılamamasından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 4 MADDE 13- İş kazası; a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olaydır. Tanım; doğrudan doğruya çalışan kişinin yaralanması, ölmesi veya sakat kalmasını ifade etmektedir. Hem belirleme, hem de sınırlama getirilmiştir. İşyerinin veya herhangi bir donanımın hasar görmesi bu tanımın dışında kalmaktadır. Ancak, başka hiçbir yasada da işyeri kazası tanımı ayrıca yer almamaktadır. Oysa başka ülkelerde kaza; zarar veren beklenmedik olaydır şeklinde tanımlanmaktadır Meslek hastalıklarının tanımı da aynı yasada aşağıdaki şekilde yapılmaktadır. 4 Kabul Tarihi:

10 10 Meslek hastalıkları; MADDE 14- Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun; a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usulüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi, b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur. Meslek hastalığı işten ayrıldıktan sonra meydana çıkmış ve sigortalı olarak çalıştığı işten kaynaklanmış ise; sigortalının bu Kanunla sağlanan haklardan yararlanabilmesi için, eski işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydana çıkması arasında bu hastalık için Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirtilen süreden daha uzun bir zamanın geçmemiş olması şarttır. Bu durumdaki kişiler, gerekli belgelerle Kuruma müracaat edebilirler. Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuar bulgularıyla belirlendiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin işyerindeki inceleme sonunda tespit edildiği hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık Kurumun veya ilgilinin başvurusu üzerine Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir.../ Hangi hallerin meslek hastalığı sayılacağı, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinin şekli ve içeriği, verilme usulü ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usul ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte düzenlenir. Yönetmelikte belirlenmiş hastalıklar dışında herhangi bir hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmaması hususunda çıkabilecek uyuşmazlıklar, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karara bağlanır. Burada da görüldüğü gibi meslek hastalıklarının neler olduğu belirlenmiş ve gerekli görülen sınırlamalar getirilmiştir sayılı İş Kanununun maddeleri (5. bölümü) ve 78. maddeye bağlı olarak çıkartılan yönetmelikler doğrudan doğruya İSG ile ilgilidir.

11 11 Ancak, sanıldığı gibi İSG uygulamaları yalnızca 4857 sayılı yasa ve bağlı yönetmeliklerinden ibaret değildir. Yukarıda da belirtildiği gibi, Ülkemizde İSG alanında bir şekilde taraf olan ve yeterince bilinmeyen veya önemi yeterince kavranmamış olan çok sayıda yasal düzenleme vardır. Söz konusu yasal düzenlemeler farklı zamanlarda ve farklı bakanlıklarca çıkartılmıştır. Bu Yasalar bir bütünlük içinde birbirleri ile ilişkili olarak incelendiğinde hem üretimin bileşenlerine, hem de İSG nin Sosyal Taraflarına farklı görevler ve roller verildiği görülecektir. Bilindiği gibi, Sosyal Taraflar denilince; Devlet, İşçi (sendikaları), İşveren (sendikaları) ve Diğer Birimler (Üniversiteler, eğitim ve danışmanlık firmaları, KKD üreticileri/satıcıları vb) anlaşılmaktadır. İlerleyen sayfalarda ilgili yönetmeliklerden bazıları (tarafımca belli bir kalıp içinde aslını bozmadan yeniden düzenlenerek) verilmiştir. Özellikle 4703 sayılı yasanın İSG uygulayıcıları tarafından çok iyi incelenmesi ve gereklerinin yerine getirilmesi gerekir ve 4703 sayılı yasalar pratik olarak şöyle yorumlanabilir; 4857 sayılı yasa ve yönetmelikleri İSG için yönetimsel kuralları belirlerken, 4703 sayılı yasa ve yönetmelikleri ise İSG için teknik kuralları ortaya koyar sayılı yasa ile ilgili bilgiler bölüm sonunda verilmiştir sayılı yasanın İSG ile ilgisi İSG sorumluları yöneticilerinin bazen; Hangi yasada yazıyor? şeklindeki sorusu ile karşılaşmakta ve (eğer) konu hakkında ayrıntılı bilgiye sahip değillerse uygun bir yanıt vermekte zorlanmaktadırlar. Oysa; başta İSG sorumluları olmak üzere, yönetici konumunda çalışan bütün personel kendi üretim faaliyetleri kapsamındaki yasal düzenlemeleri ve standartları bilmek zorundadırlar. Özellikle de 4703 sayılı yasa ve bu yasaya bağlı olarak çıkartılmış olan yönetmeliklerin iyi bilinmesi gerekir. Çünkü Hangi yasada yazıyor? sorusunun yanıtı bu yasa ve bağlı yönetmeliklerde gizlidir Sayılı Yasa sayılı Resmi Gazetede tarihinde yayınlanmıştır. Yasanın tam adı; Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun olup, söz konusu kanunun 1. maddesinde amaç şöyle açıklanmıştır; Bu Kanunun amacı; ürünlerin piyasaya arzı, uygunluk değerlendirmesi, piyasa gözetimi ve denetimi ile bunlarla ilgili olarak yapılacak bildirimlere ilişkin usul ve esasları belirlemektir. Yasanın 2. maddesi; Bu Kanun; ürünlerin piyasaya arz koşullarını, üretici ve dağıtıcıların yükümlülüklerini, uygunluk değerlendirme kuruluşlarını,

12 12 onaylanmış kuruluşları, piyasa gözetimi ve denetimini, ürünün piyasaya arzının yasaklanmasını, toplatılmasını, bertarafını ve bunlarla ilgili olarak yapılacak bildirimleri kapsar. Demektedir. Kanunun 3. maddesinde bazı tanımlar yapılmıştır. Bu tanımlardan bazıları aşağıdadır. Bu kavramların bilinmesi sayesinde bu yasaya göre çıkartılan yönetmelikler daha rahat anlaşılabilecektir. Ürün: Piyasaya arz edilmesi hedeflenen tüm ürünlerdir. Son ürün: İlgili teknik düzenlemeye uygunluğu gösteren aynı belgeler kapsamındaki ürünlerden piyasaya en son arz edilenidir. Güvenli ürün: Kullanım süresi içinde, normal kullanım koşullarında risk taşımayan veya kabul edilebilir ölçülerde risk taşıyan ve temel gerekler bakımından azamî ölçüde koruma sağlayan üründür. Temel gerekler: Ürünün; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından sahip olması gereken asgarî güvenlik koşullarıdır. Üretici: Bir ürünü üreten, imal eden, ıslah eden veya ürüne adını, ticarî markasını veya ayırt edici işaretini koymak suretiyle kendini üretici olarak tanıtan gerçek veya tüzel kişidir. [Üreticinin Türkiye dışında olması halinde, üretici tarafından yetkilendirilen temsilci ve/veya ithalatçı (ayrıca, ürünün tedarik zincirinde yer alan ve faaliyetleri ürünün güvenliğine ilişkin özelliklerini etkileyen gerçek veya tüzel kişidir)]. Dağıtıcı: Ürünün tedarik zincirinde yer alan ve faaliyetleri ürünün güvenliğine ilişkin özelliklerini etkilemeyen gerçek veya tüzel kişi, Standart: Üzerinde mutabakat sağlanmış olan, kabul edilmiş bir kuruluş tarafından onaylanan, mevcut şartlar altında en uygun seviyede bir düzen kurulmasını amaçlayan, ortak ve tekrar eden kullanımlar için ürünün özellikleri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, etiketleme ve uygunluk değerlendirmesi işlemleri hususlarından biri veya birkaçını belirten ve uyulması ihtiyarî olan düzenlemedir. Teknik düzenleme: Bir ürünün, ilgili idarî hükümler de dahil olmak üzere, özellikleri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, etiketleme ve uygunluk değerlendirmesi işlemleri hususlarından biri veya birkaçını belirten ve uyulması zorunlu olan her türlü düzenlemedir.

13 13 Yetkili kuruluş: Ürünlere ilişkin mevzuat hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili bulunan ve bu Kanun hükümlerini kendi görev alanına giren ürünler itibarıyla uygulayacak olan kamu kurum veya kuruluşudur. Uygunluk değerlendirmesi: Ürünün, ilgili teknik düzenlemeye uygunluğunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya belgelendirilmesine ilişkin her türlü faaliyettir. Uygunluk değerlendirme kuruluşu: Ürünün, ilgili teknik düzenlemeye uygunluğunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya belgelendirilmesine ilişkin faaliyette bulunan özel veya kamu kuruluşudur. Onaylanmış kuruluş: Test, muayene ve/veya belgelendirme kuruluşları arasından, bir veya birden fazla teknik düzenleme çerçevesinde uygunluk değerlendirme faaliyetinde bulunmak üzere, yetkili kuruluş tarafından belirlenerek, bu Kanunda ve ilgili teknik düzenlemede belirtilen esaslar çerçevesinde yetkilendirilen özel veya kamu kuruluştur. Uygunluk işareti: Bir ürünün, ilgili teknik düzenlemede yer alan gereklere uygun olduğunu ve ilgili tüm uygunluk değerlendirmesi işlemlerine tâbi tutulduğunu gösteren işarettir. Piyasa gözetimi ve denetimi: Yetkili kuruluşlar tarafından, ürünün piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin, güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesidir. İyi uygulama kodu: İlgili sektördeki mevcut teknoloji düzeyi ve bilimsel kriterler çerçevesindeki sağlık ve güvenliğe ilişkin uygulama esaslarıdır. Madde 4; Ürünlere ilişkin teknik düzenlemeler yetkili kuruluşlar tarafından hazırlanır. Madde 5; Piyasaya arz edilecek yeni ürünlerin ilgili teknik düzenlemeye uygun olması zorunludur. Bu hüküm, kullanılmış olmakla birlikte değişiklik yapılarak piyasaya tekrar arz edilmesi hedeflenen ürünler ile Avrupa Birliği üyesi ülkeler dışındaki ülkelerden ithal edilen eski ve kullanılmış ürünlere de uygulanır. Birinci fıkrada belirtilen hususlarda düzenlemeler yapmaya, sınırlamalar getirmeye ve istisnalar tanımaya Bakanlar Kurulu yetkilidir. Üretici, piyasaya sadece güvenli ürünleri arz etmek zorundadır. Teknik düzenlemelere uygun ürünlerin güvenli olduğu kabul edilir. Teknik düzenlemenin bulunmadığı hallerde, ürünün güvenli olup olmadığı; ulusal veya uluslar arası standartlara; bunların olmaması halinde ise söz konusu

14 14 sektördeki iyi uygulama kodu veya bilim ve teknoloji düzeyi veya tüketicinin güvenliğe ilişkin makul beklentisi dikkate alınarak değerlendirilir. Üretici, güvenli olmadığı tespit edilen ürünün kendisi tarafından piyasaya arz edilmediğini veya ürünün güvenli olmaması halinin ilgili teknik düzenlemeye uygunluktan kaynaklandığını ispatladığı takdirde sorumluluktan kurtulur. Bir ürünün güvenli kabul edilmesi için; ürünün bileşimi, ambalajlanması, montaj ve bakımına ilişkin talimatlar da dahil olmak üzere özellikleri; başka ürünlerle birlikte kullanılması öngörülüyorsa bu ürünlere yapacağı etkiler; piyasaya arzı, etiketlenmesi, kullanımı ve bertaraf edilmesi ile ilgili talimatlar ve üretici tarafından sağlanacak diğer bilgiler ve ürünü kullanabilecek risk altındaki tüketici grupları açısından değerlendirildiğinde, temel gerekler bakımından azamî ölçüde koruma sağlaması gerekir. Ürünün güvenli olup olmadığı konusunda 5. maddede gayet açık. Ya teknik düzenlemelere ya da standartlara uygunluk aranmaktadır sayılı İş Kanunu 77. maddesi işverenin her türlü önlemi almasını emretmektedir. Her türlü önlemlerin neler olduğu; Kısmen 4857 sayılı Kanunun 78. maddesi gereği çıkartılan yönetmeliklerde, kısmen de 4703 sayılı Kanuna bağlı olarak çıkartılmış olan yönetmeliklerde anlatılmaktadır sayılı yasaya ve bağlı yönetmeliklerine göre üretilerek piyasaya verilen ürünler nerede kullanılacaktır? sorusunu sormak ve yanıtını bulmak gerekir. Söz konusu ürünlerin önemli bir bölümü 4857 sayılı İş Kanununa tabi olan işyerlerinde kullanılacaktır. Bu nedenle, 4857 sayılı yasanın 77. maddesine göre her türlü önlemi almak zorunda olan işveren; 4703 sayılı yasa gereklerine de uymak zorundadır. İşyerlerinde uyulması/ uygulanması zorunlu olan kurallar ve gereklilikler, kullanılması zorunlu olan donanımların ve malzemelerin neler olduğu Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkartılan çeşitli yönetmeliklerde, teknik düzenlemelerde ve ilgili standartlarda belirtilmiştir. Kişisel koruyucu donanımlar (KKD) da zorunlu standartlar kapsamındadır ve işyerlerinde; standartlara uygun olarak üretilmiş KKD kullanım zorunluluğu vardır. Konunun daha iyi anlaşılması için bazı Yasal Düzenlemelerden örnekler aşağıda verilmiştir. Zorunlu Standart nedir?

15 15 İlgili kuruluşlar tarafından hazırlandıktan sonra, resmi yetkililerce zorunlu olarak uygulamaya konulan standartlardır. Tablo 2 de zorunlu standart kapsamında olan ürünler ve ilgili yasal dayanakları verilmiştir. Bu tabloda verilen ürünlerin hepsi de işyerlerinde kullanılması zorunlu olan malzeme ve donanımları kapsamaktadır. Zorunlu standart kapsamındaki ürünler, RG yayın tarihi ve sayısı AB Direktif No ve ilgili Ulusal Yönetmelik adı Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Alçak gerilim cihazları /24637 (73/23/EEC)/ Belirli Gerilim Sınırları Dahilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat İle İlgili Yönetmelik Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Basit basınçlı kaplar /24712 Değişiklik: /25053 (87/404/EEC)/ Basit Basınçlı Kaplar Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Gaz Yakan Aletler /24713 Değişiklik: /25053 (90/396/EEC)/ Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sıcak su kazanları /24712 Değişiklik: /25053 (92/42/EEC)/ Yeni Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Elektromanyetik uygunluk /24773 (89/336/EEC)/ Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Makineler /27158 (98/37/EC)/ Makine Emniyeti Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Otomatik olmayan tartı aletleri /24729 (90/384/EEC)/ Otomatik Olmayan Tartı Aletleri Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Değişiklik: Sivil kullanım için patlayıcılar /24907 (93/15/EEC)/ Sivil Kullanım Amaçlı Patlayıcı Maddelerin Belgelendirilmesi Piyasaya Arzı ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Patlayıcı ortamlarda Kullanılan Donanımlar (94/9/EC)/ Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

16 /24919 Yönetmelik Asansörler /25021 (95/16/EC)/ Asansör Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Basınçlı kaplar /24722 Değişiklik: /25053 (97/23/EC)/ Basınçlı Donanımlar Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İnşaat malzemeleri /24870 (89/106/EEC)/ Yapı Malzemeleri Yönetmeliği Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Kişisel korunma donanımları /26361 (89/686/EEC)/ Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yolcu taşıma amaçlı kablo üzerinde hareket eden araçlar /25705 (2000/9/EC)/ İnsan Taşımak Üzere Tasarımlanan Kablolu Taşıma Tesisatı Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Ölçü Aletleri /25001 (2004/22/EC)/ Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tablo 1: 4703 Sayılı Yasaya dayanarak çıkartılan ve zorunlu standart kapsamındaki ürünler ve ilgili Yönetmelikleri Türk Standartlarının Uygulanması Hakkında Tüzük; Bakanlar Kurulu Karar Tarihi - No: /7677 Dayandığı Kanun Tarihi - No: Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi - No: Tüzüğün 1. Maddesinde; 1705 ve 3018 sayılı kanunlar gereğince iç ve dış ticaret menfaatlerini korumak ve ticaret malları üzerinde tağşiş ve hilelere mani olmak üzere bitki, hayvan ve maden asıllı maddelerin tümü ile bunların yarı veya tam mamullerinin yahut bunların bileşiminden meydana gelen maddelerin hazırlanmasına, imaline, temizlenmesine, belirli sınıf ve nevilere ayrılmasına ilişkin olup, tarihli ve 132 sayılı kanuna dayanılarak kabul olunan Türk Standartlarından Bakanlar Kurulu kararıyla mecburi kılınanların uygulanması bu Tüzük hükümlerine tabidir. Bu standartlar, yukarıda yazılı maddelerin ambalajlarına, koruyucu kılıflarına, alım, satım, nakil ve muhafazalarına ve bu hususlarda uygulanacak usul ve şartlara, özel veya ulusal işaretlere ve gerekli açıklamalara ilişkin esasları da içine alabilir denilmektedir. Aşağıda tablo 1 de 4703 sayılı yasaya dayanarak çıkartılmış ve zorunlu standart kapsamındaki bazı yönetmeliklerin listesi verilmiştir. Tabloda

17 17 verilen yönetmeliklerden yola çıkarak son aşamada ilgili standartlara ulaşılabilir. Ürünlerim Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik 17 Ocak 2002 Tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı 1. Maddede belirtilmiştir; Ürünlerin piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürünler piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun ve güvenli olup olmadığının gözetimi ve denetimine, bunun sonucunda alınacak önlemlere ve piyasa gözetimi ve denetimi konularında yetkili kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanması ve tavsiye niteliğinde kararlar alınması amacıyla bir Kurul teşkil edilmesine ve bunun görevlerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir. Yönetmeliğin 4. Maddesinden bazı tanımlar; Dağıtıcı: Ürünün tedarik zincirinde yer alan ve faaliyetleri ürünün güvenliğine ilişkin özelliklerini etkilemeyen gerçek veya tüzel kişidir. Standart: Üzerinde mutabakat sağlanmış olan, kabul edilmiş bir kuruluş tarafından onaylanan, mevcut şartlar altında en uygun seviyede bir düzen kurulmasını amaçlayan, ortak ve tekrar eden kullanımlar için ürünün özellikleri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, etiketleme ve uygunluk değerlendirmesi işlemleri hususlarından biri veya birkaçını belirten ve uyulması ihtiyari olan düzenlemedir. Uyumlaştırılmış Avrupa Standardı: Avrupa Birliği Komisyonunun talimatı üzerine bir Avrupa Standardizasyon Kuruluşu tarafından hazırlanan ve Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesinde ismi yayımlanan standarttır. Uyumlaştırılmış Ulusal Standart: Bir uyumlaştırılmış Avrupa standardını uyumlaştıran ve Türk Standartları Enstitüsü tarafından Türk standardı olarak kabul edilip yayımlanan standarttır. Yetkili Kuruluş: Ürünlere ilişkin mevzuat hazırlamaya ve yürütmeye yasal olarak yetkili bulunan ve 4703 sayılı

18 18 Kanun ve bu Yönetmelik hükümlerini kendi görev alanına giren ürünler itibarıyla uygulayacak olan kamu kurum veya kuruluştur. Şekil 5: 4703 Sayılı Yasa ve bağlı yönetmeliklere göre ürünlerin işaretlenmesi Yönetmeliğin 5. Maddesi; Ürünlere ilişkin teknik düzenlemeler yetkili kuruluşlar tarafından hazırlanır. Teknik düzenlemelerde uyumlaştırılmış ulusal standartlara atıfta bulunulması halinde, ilgili uyumlaştırılmış ulusal standartların hazırlanması veya hazırlattırılması, tadil veya revize edilmesi, re'sen veya yetkili kuruluşların talebi üzerine, Türk Standartları Enstitüsü tarafından gerçekleştirilir. Ürünlerin standartlara göre işaretlenmesinde bazı ayrıntıları da bilmek gerekir. Şekil 6 da ürünlerin üzerinde yapılacak işaretlemenin 4703 sayılı yasaya uygun olarak nasıl olacağı gösterilmiştir. 1- Yalnızca standart numarası ve CE işareti varsa; Bu ürünün ilgili standartlara uygun olduğu üretici firma tarafından beyan edilmiş ve üzerine CE işareti konmuştur anlamına gelmektedir. Ürünün standartlara uygunluğu konusunda bağımsız bir yetkili kuruluş gerekli testleri yapmamıştır. Yalnızca üretici firma gerekli testleri kendisi yapmış, uygunluk beyan formunu bakanlığa vermiştir. 2- Standart numarası, CE işareti ve yanında 4 rakamlı bir kod numarası varsa; Bu ürün standartlara uygundur. Bağımsız bir yetkili kuruluş tarafından ilgili testler yapılmış, standartlara uygun olduğu görülmüş ve sertifika verilmiştir. Anlamını taşımaktadır. 3- Standart numarası, CE işareti, 4 rakamlı bir kod ve yine 4 rakamlı ikinci bir kod varsa; Bu ürün standartlara uygundur. Bağımsız bir yetkili kuruluş tarafından ilgili testler yapılmış standartlara uygun olduğu görülmüş ve sertifika verilmiştir. Ayrıca bağımsız bir yetkili

19 19 kuruluş tarafından üreticinin kalite yönetim sistemi de denetlenmiş ve sertifika verilmiştir. Anlamını taşımaktadır. Not: 2. ve 3. maddedeki 4 rakamlı kodlar yetkili bağımsız denetim kuruluşlarının kod numaralarıdır. Makine Emniyeti Yönetmeliği Bu yönetmelik; tarihli ve 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanunun 4 üncü maddesine dayanılarak, Avrupa Birliğinin 2006/42/EC sayılı Direktifine paralel olarak hazırlanmıştır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 3 Mart 2009 tarih ve sayı ile Resmi gazetede yayınlanan bu yönetmelik tarihine yürürlüğe girecektir. Bu tarihten itibaren tarihli ve mükerrer sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Makine Emniyeti Yönetmeliği (98/37/AT) yürürlükten kaldırılacaktır. Üretim yapılan her işyerinde bu yönetmelik enine boyuna incelenmeli ve yönetmelik eklerinde belirtilen hususlar dikkate alınmalıdır. Yönetmeliğin tam olarak anlaşılabilmesi için aşağıdaki düzenlemelerin de incelenmesi gerekir tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tarım veya Orman Traktörleri, Bunların Römorkları ve Birbiriyle Değiştirilebilir Çekilen Makineleri ile Sistemleri, Aksamları, Ayrı Teknik Üniteleri ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliği (2003/37/AT), tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Motorlu Araçlar ve Römorkları Tip Onayı ile İlgili Yönetmelik (98/14/AT), tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İki veya Üç Tekerlekli Motorlu Araçların Tip Onayı Yönetmeliği (2002/24/AT), tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Belirli Gerilim Sınırları Dâhilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat ile İlgili Yönetmelik (2006/95/AT), tarihli ve 2001/3529 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik, tarihli ve sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği,

20 tarihli ve 2001/3531 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Uygunluk Değerlendirme Kuruluşları ile Onaylanmış Kuruluşlara Dair Yönetmelik, tarihli ve 2001/3530 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan CE Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik, tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SGM/ sayılı Makine Teknik Komitesinin Oluşumu ve Görevlerine Dair Tebliğ, tarihli ve mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik (94/9/AT), tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu ile İlgili Yönetmelik (2000/14/AT). Bu Yönetmeliğin amacı; Makinelerin, usulüne uygun şekilde kurulduğunda, bakımı yapıldığında ve kendinden beklenen amaçlar doğrultusunda kullanıldığında, insan sağlığına ve güvenliğine ve durumuna göre evcil hayvanlara ve mallara zarar vermiyorsa piyasaya arz edilmelerini ve hizmete sunulmalarını teminen, tasarım ve imalat aşamasında uyulması gereken temel emniyet şartları ile takip edilmesi gereken uygunluk değerlendirme prosedürlerini ve uygunluk değerlendirmesi yapacak onaylanmış kuruluşların görevlendirilmesinde dikkate alınacak asgari kriterleri düzenlemektir. Bu Yönetmelik; Makineleri, değiştirilebilir teçhizatı, emniyet aksamlarını, kaldırma aksesuarlarını, zincir, halat ve kayışları, sökülebilir mekanik aktarma tertibatlarını, kısmen tamamlanmış makineleri kapsar. Kapsam dışında kalan makine ve donanımlar da maddenin devamında belirtilmiştir. Kapsamda belirtilen makine ve donanımlar için yukarıdaki amaçlara ulaşabilmek üzere nelerin yapılması gerektiği de açık olarak yönetmelik eklerinde verilmiştir. İş Donanımlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

21 21 Bu yönetmelik; tarih ve sayılı Resmi Gazetede Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır sayılı yasa kapsamındaki bütün işyerleri için bağlayıcıdır. Yönetmeliğin 1. maddesine göre amaç; İşyerinde iş araç ve gereçlerinin kullanımı ile ilgili sağlık ve güvenlik yönünden uyulması gerekli asgari şartları belirlemektir. Yönetmelikten bazı maddeler aşağıda verilmiştir. Bu maddelerden de görüleceği gibi, işverene çok sayıda ve bir o kadar da önemli görevler verilmiştir. Bu görevlerin eksiksiz olarak yerine getirilebilmesi için 4703 sayılı yasa ve bağlı yönetmelikleri ile birlikte ilgili standartların da incelenmesi gerekmektedir. Yönetmeliğe göre İşverenlerin Yükümlülükleri; İşyerinde kullanılacak iş donanımının yapılacak işe uygun olması ve bu donanımın işçilerin sağlık ve güvenliğine zarar vermemesi için gerekli tüm tedbirleri alacaktır. İş donanımını seçerken işyerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik yönünden tehlikeleri göz önünde bulundurarak, bu donanımın kullanımının ek bir tehlike oluşturmamasına dikkat edecektir. İş donanımının, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tamamen tehlikesiz olması sağlanamıyorsa, riski en aza indirecek uygun önlemleri alacaktır. Yönetmeliğe göre İş Donanımları ile İlgili Kurallar; Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten sonra işyerinde ilk defa kullanılacak iş donanımının bu Yönetmeliğin Ek-I inde belirlenen asgari gereklere uygun olmasını sağlayacaktır. Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte işyerinde kullanılmakta olan iş donanımı bu tarihten itibaren 6 (altı) ay içinde Ek-I de belirtilen asgari gereklere uygun hale getirilecektir. İşveren, iş donanımının kullanımı süresince, yeterli bakımını yaptırarak yukarıda belirtilen hususlara uygun durumda olması için gerekli önlemleri alacaktır. İşveren, işyerinde kullanılan iş donanımının, Ek-II de belirtilen hususlara uygun güvenlik düzeyinde olmasını sağlayacaktır. Yönetmeliğe göre İş Donanımının Kontrolü;

22 22 İş donanımının güvenliğinin kurulma şartlarına bağlı olduğu durumlarda, donanımın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde uzman kişiler tarafından kontrolü yapılacak, doğru kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığını gösteren belge düzenlenecektir. Arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş donanımının; o Uzman kişilerce periyodik kontrollerini ve gerektiğinde testlerinin yapılması sağlanacaktır. o Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya donanımın uzun süre kullanılmaması gibi iş donanımındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için uzman kişilerce gerekli kontrollerin yapılması sağlanacaktır. Kontrol sonuçları kayıt altına alınacak, yetkililerin her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanacaktır. İş donanımı işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belge de donanımla birlikte bulunacaktır. Yönetmeliğe göre Özel Risk Taşıyan İş Donanımı; İşçilerin sağlık ve güvenliği yönünden, özel risk taşıyan iş donanımının kullanılmasında aşağıdaki önlemler alınacaktır. İş donanımı, sadece o donanımı kullanmak üzere görevlendirilen ehil kişilerce kullanılacaktır. İş donanımlarının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı, bu işleri yapmakla görevlendirilen uzman kişilerce yapılacaktır. Yönetmeliğe göre İşçilerin Bilgilendirilmesi; İşveren, iş donanımları ve bunların kullanımına ilişkin olarak işçilerin bilgilendirilmesinde aşağıda belirtilen hususlara uymakla yükümlüdür: İşçilere kullandıkları iş donanımı ve kullanımına ilişkin yeterli bilgi ve uygun olması halinde yazılı talimat verilecektir. Bu talimat, üretici tarafından donanımla birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate alınarak hazırlanacaktır. Bu bilgiler ve yazılı talimatlar en az aşağıdaki bilgileri içerecektir; o İş donanımının kullanım koşulları, o İş donanımında öngörülen anormal durumlar,

23 23 o İş donanımının önceki kullanım deneyiminden elde edilen sonuçlar, İşçiler, kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan iş donanımlarının kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve iş donanımı üzerinde yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilecektir. Bu bilgiler ve yazılı talimatlar, ilgili işçilerin anlayabileceği şekilde olacaktır. Yönetmeliğe göre İşçilerin Eğitimi; İş donanımını kullanmakla görevli işçilere, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarını da içeren yeterli eğitim verilecektir. İş donanımlarının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı konularında çalışanlara, yeterli özel eğitim verilecektir. İş Donanımlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ile işverene yüklenen görev ve sorumluluklar nasıl yerine getirilecektir? Buraya kadar anılan yasal düzenlemelerle; okuyucuya bir fikir verilmeye çalışılmıştır. Makine Emniyeti Yönetmeliği yalnızca üretici firmaları bağlayan bir yasal düzenleme gibi görünse de, sonuçta bu makineler işyerlerinde kullanılacağı için doğrudan doğruya 4857 sayılı yasaya bağlı işyerlerini ilgilendirmektedir. Gerek tablo 1 de verilen yönetmelikler, gerekse de Makine Emniyeti Yönetmeliğini daha iyi anlayabilmek için incelenmesi önerilen yönetmelikler etkili bir şekilde incelenip gerekleri yerine getirildiğinde iş donanımlarından kaynaklanan kazalar neredeyse sıfıra yaklaşacaktır. Makine Emniyeti Yönetmeliği ekleri bu bakımdan son derece faydalı ve önemli bilgiler sunmaktadır. İşveren bu yükümlülüklerini neye göre ve nasıl yerine getirecektir? Bu sorunun yanıtı Makine Emniyeti Yönetmeliği Ek-1 de verilmektedir. İlgili bölüm tarafımca yeniden düzenlenerek, aşağıda italik yazı ve tek satır aralığı ile verilmiştir. Burada her ne kadar makine tasarımı aşamasında yapılması gerekenler anlatılıyorsa da, daha önceden kullanılmaya başlanmış ve İşveren yükümlülüklerini yerine getirmek isteyen işverene yol gösterici olması bakımından önem taşımaktadır; Ya alınan donanım aşağıdaki özellikleri taşıyacak, Ya da önceden kullanılmaya başlanmış olan donanım bu koşullara uygun hale getirilecektir.

24 24 Kullanılan donanım aşağıdaki şartları sağlayabilecek duruma getirilirse sorun büyük ölçüde çözülecektir. Makinelerin tasarımı ve imali ile ilgili temel sağlık ve güvenlik kuralları Genel ilkeler 1- Makinelerin imalâtçıları veya yetkili temsilcileri makinelere uygulanacak sağlık ve güvenlik kurallarını belirlemek için bir risk değerlendirmesi yapılmasını sağlamalıdır. Makineler daha sonra bu risk değerlendirmesi sonuçlarını göz önünde bulundurarak tasarımlanmalı ve imal edilmelidirler. Yukarıda atıfta bulunulan risk değerlendirilmesi ve risk azaltılması sürecinin tekrarlamalı olarak yürütülmesiyle imalâtçı veya yetkili temsilcisi aşağıdakileri hususları yerine getirmelidir: Makinelerin amaçlanan kullanımını ve dolayısıyla öngörülebilecek her türlü yanlış kullanımını içerecek şekilde, sınırlarının tespit edilmesi, Makinelerden kaynaklanabilecek tehlikelerin veya bunlarla ilgili tehlikeli durumların tanımlanması, Muhtemel yaralanmaların veya bunların sağlık üzerinde oluşturabilecekleri hasarların ciddiyetini ve bunların meydana gelme olasılıklarını göz önünde tutarak riskleri tahmin edilmesi, Risk azaltımının gerekli olup olmadığının belirlenmesiyle ilgili olarak risklerin değerlendirilmesi, Aşağıda yer alan öncelik sırasına göre, koruyucu tedbirleri uygulamak suretiyle tehlikelerin ortadan kaldırılması veya risklerin azaltılması. o Riskleri olabildiğince bertaraf etmek veya azaltmak (esasında güvenli makine tasarımı ve imalâtı), o Bertaraf edilemeyecek riskler için gerekli koruyucu tedbirleri almak, o Kullanıcıları uygulanan koruyucu tedbirlerin her türlü yetersizliklerinden kaynaklanan giderilemeyen riskler konusunda bilgilendirmek, özel bir eğitimin gerekli olup olmadığını göstermek ve kişisel koruyucu ekipman sağlama ihtiyacını belirtmek. Ek birkaç kısım halinde düzenlenmiştir. Birinci kısmın genel bir kapsamı vardır ve bütün makine türlerine uygulanabilir. Diğer kısımlar ise daha özel tehlikelerin bazı türlerini ele alır. Bunun yanı sıra, ilgili bütün temel

25 25 gerekliliklerin karşılamasını güvence altına almak için bu ekin tamamını incelemek gereklidir. Makineler tasarımlanırken, bu Genel İlkelerin Madde 1 ine uygun olarak yerine getirilen risk değerlendirmesinin sonuçlarına bağlı olarak, genel kısmın kuralları ile diğer kısımların bir veya daha fazlasının kuralları dikkate alınmalıdır. Ekin amaçları bakımından aşağıdaki tanımlar geçerlidir: Tehlike: Muhtemel bir yaralanma veya bunların sağlık üzerinde oluşturabileceği hasar kaynağı. Tehlike bölgesi: Bir kişinin içerisinde ve/veya makine çevresinde sağlığına veya güvenliğine karşı bir riske maruz kalabileceği herhangi bir bölge Tehlikeye maruz kalan kişi: Kısmen veya tamamen bir tehlike bölgesinde bulunan kişi, Operatör: Makineleri kuran, çalıştıran, ayarlayan, bakımını yapan, temizleyen, tamir eden veya hareket ettiren kişi veya kişiler, Risk: Tehlikeli bir durumda meydana gelebilecek olan sağlığa yönelik yaralanma veya hasarın olasılık ve derecesinin birleşimi, Mahfaza: Özellikle fiziksel bir engel vasıtasıyla koruma sağlayan makinenin parçası, Koruyucu tertibatı: Yalnız başına veya bir mahfaza ile birlikte riski azaltmak amacıyla kullanılan tertibat (bir mahfazadan ayrı), Amaçlanan kullanım: Makinelerin kullanım talimatlarında verilen bilgilere uygun olarak kullanımı, Makul şekilde öngörülebilir yanlış kullanım: Makinelerin kullanım talimatlarında amaçlanmadığı şekilde, ancak kolayca öngörülebilen insan davranışlarından kaynaklanabilecek kullanım. Güvenlik bütünlüğü ilkeleri Makineler işlevlerine uygun olacak şekilde ve sadece öngörülen şartlar altında değil, makul bir şekilde öngörülebilir yanlış kullanımları da dikkate alınarak, işletmeye alındıklarında kişileri riske atmadan çalıştırılabilecek, ayarlanabilecek ve bakımı yapılabilecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.

26 26 Alınan tedbirlerin amacı, makinelerin, öngörülebilir çalışma ömrü boyunca, nakliye, montaj, demontaj, hizmetten çıkarma ve hurdaya ayırma aşamaları dâhilindeki her türlü riski bertaraf etmek olmalıdır. Makineler güvenli bir şekilde ayarlanmasına, bakımı yapılmasına ve kullanılmasına imkân verecek bütün özel teçhizat ve aksesuarlarla birlikte tedarik edilmelidir. Üretim yapılan hemen her işyerinde değişik miktarda ve sayıda kimyasal maddeler de prosesin bir aşamasında mutlaka kullanılmaktadır. Kullanım ya doğrudan ürün elde edilirken, ya da yardımcı ünitelerde; üretime destek işlemlerinde kullanılmaktadır. Bu kimyasal maddeler A, B ve C Grubu Meslek Hastalıklarına neden olabilmektedirler. Yapılacak önleyici ve koruyucu çalışmaların neler olduğunun daha iyi anlaşılabilmesi açısından aşağıdaki yönetmeliği incelemek gerekir. Söz konusu yönetmeliğin dışında Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Yapılacak Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, de ayrıca incelenmelidir. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 1930 yılında yürürlüğe giren 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununda çalışma hayatıyla, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili yer alan hükümler, Kanunun Madde de yer almaktadır. Bu maddelere göre; 12 yaşından aşağı çocukların fabrika ve imalathanelerde çalıştırılması yasaktır yaşındaki çocukların saat yirmiden sonra gece çalışmaları yasaktır. Gece hizmetleriyle yer altında icrası lazım gelen işler 24 saatte sekiz saatten fazla devam edemez. Kahve, gazino vb. yerlerde 18 yaşından aşağı çocukların istihdamı yasaktır. Gebe kadınlar doğumlarından önce 3 ay zarfında ağır hizmetlerde kullanılamaz ve emzikli kadınlara ilk 6 ay zarfında mesai zamanlarında yarımşar saat izin verilir. En az elli işçi çalıştıran iş yerlerinde doktor bulundurulması konularında hükümler bulunmaktadır. Diğer maddelerinde (Madde ) ise sağlıklı olmayan iş yerlerine ait, izin alınması vb. gibi hükümler getirilmiştir. Borçlar Kanunu 1926 da yürürlüğe giren 818 sayılı Borçlar Kanununda İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili yer alan hükümler, Kanunun Onuncu Babı: Hizmet Akdi

27 27 Madde 332 de yer almaktadır. Bu maddede; İşverenin, işçinin uğrayabileceği tehlikelere karşı lüzumlu tedbirleri alması gerektiğini, aksi takdirde (işçinin ölmesi halinde) işverenin uğranılan zararları tazmin edeceği hususu belirtilmiştir. 04 Şubat 2011 Tarihli Resmi Gazetede Kabul Tarihi: olan 6098 sayılı Yeni Borçlar Kanunu yayınlanmış olup, tarihinde yürürlüğe girmiştir. Tüzükler Tüzükler, yasaların uygulanmasını göstermek ya da yasanın emrettiği işleri belirtmek üzere düzenlenir. Tüzük yasaya aykırı olmaz ve yeni hüküm getirmez. Tüzükler Danıştay ın kontrolündedir ve Cumhurbaşkanı tarafından imzalanarak Resmi Gazetede yayınlanır. Halen geçerli olan tüzükler; İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük, Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, Maden Ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük sayılı İş Kanunu tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir. Bu Kanun, 4 üncü maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. İşyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler, 3 üncü maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu Kanun hükümleri ile bağlı olurlar. Bu kanun çalışma yaşamını düzene koyan maddeler içermekte olup 5. Bölümü doğrudan doğruya İSG ile ilgilidir. 5. bölüm dışında kalan ama İSG ile ilgisi olan diğer maddeler; Eşit davranma ilkesi