OLA ANÜSTÜ DURUMLARDA SA LIK H ZMET VE YÖNET M

Transkript

1 Eğitimi Etkinlikleri.Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Kitle Yaralanmalar ve Afet Hekimli i Sempozyumu 9-10 Mart 2000, stanbul, s Sürekli Tıp İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Komisyonu OLA ANÜSTÜ DURUMLARDA SA LIK H ZMET VE YÖNET M Prof. Dr. Ertu rul Göksoy Say s belirsiz çok say da kiflinin hemen hemen ayn anda yaralanmas Ola anüstü Durum olarak nitelendirilir. Bu durum bulundu u yerin gereksinimlerine uyan bir h z içinde hizmet veren sa l k kurulufluna, ola anüstü bir nedenle birden bire çok say da ve kapasiteyi aflan say da kitle halinde yaral gelmesi halidir. Türkçe de afet veya felaket olarak tan mlanabilecek bu durum için de iflik deyimler kullan lmaktad r: Kitle yaralanmalar (mass casualty situation) veya kitle kay plar Büyük tesadüfi felaketler (major incidents) Afet veya felaket (catastrophe, Katastrophe, disaster). Afetlerin s n fland r lmas : Afetler olufl nedenlerine ve türüne, afete ba l yaral say s na göre s n fland r lmaktad r. G da zehirlenmelerinin yol açt kitle hastal klar bu yaralanmalar n kapsam nda de erlendirilmezler. Savafl d fl nda kitle yaralanmalar na do al ve do al olmayan afet nedenleri neden olmaktad r (Tablo1). Deprem, sel, toprak kaymas gibi do al afetlerde önceden al nacak önlemler kitle zayiat n en alt seviyeye indirebilir. Ayn durum do al olmayan kitlesel kay plar için de söz konusudur. Afetlerin yaral say s na göre s n fland r lmas olay n geniflli ini anlamada çok önemlidir (Tablo 2). Ola anüstü durumlarda sa l k hizmeti ve yönetimi: Normal flartlarda çevresinin gereksinimleri karfl layabilen bir bölge veya flehir hastanesi, birden bire gelen zelzele, sel, yang n gibi do a olaylar, hapishane-miting çat flmalar, tren çarp flmas, uçak düflmesi, dinamit-cephane infilak gibi çok say da yaral y içeren afetler karfl s nda o an için yetersiz kal r. Ola anüstü bu durumlarda gelen acil hastalar muayene edecek, yat racak sedye bile kalmaz, mev- 9

2 GÖKSOY, E cut hekim ve yard mc personel ihtiyac karfl layamaz. Hastaneye girifl-ç k fl, ambulans trafi i imkans z hale gelir. Bu kötü koflullar zincirinin oluflmas n engellemek için önceden Ola anüstü Durum Planlamas yap lmak mecburiyeti vard r. Tablo 2 de gösterilen basit bir afet, acil servisi olan bir hastane imkanlar yla halledilebilir. 2 nci gruptaki orta derecedeki bir afette birden çok hastanenin yard m gerekir. Büyük afette ise olay n geniflli i ve büyüklü üne göre bölgenin, hatta ülkenin imkanlar yetersiz kalabilir, hatta di er ülkelerden yard m istenebilir. Tablo 1 Afetlerin s n fland r lmas 1. Do al afetler: Deprem, sel, siklon (tayfun, kas rga), hortum, volkanik patlamalar, toprak kaymalar 2. Kitle kay plar : Ulafl m kazalar (zincirleme motorlu kara tafl tlar kazalar, uçak, tren ve gemi kazalar ), endüstriyel patlamalar, nükleer ve kimyasal kazalar, bina çökmesi, yang nlar, sosyal olaylar (miting, hapishane çat flmalar, terör) Tablo 2 Afetlerin yaral say s na göre s n fland r lmas 1. Basit-hafif afet (minor disaster): En az 25 kiflinin yaralanmas veya 10 kiflinin hastaneye yat r larak tedavi edilmesi 2. Orta derecedeki afet (moderate disaster): En az 100 kiflinin yaralanmas veya 50 kiflinin yat r larak tedavi edilmesi 3. Büyük afet (major disaster): En az 1000 kiflinin yaralanmas veya 250 kiflinin yat r larak tedavi edilmesi Ola anüstü Durum Planlamas yap lmas halinde kitle zayiat en az seviyeye düflürülebilir. Bu durum olay yerinden bafllay p ülke çap na kadar lokal ve genel olarak planlanmal d r. Sa l k kurulufllar nda da merkezi ve yerel yönetimler, güvenlik güçleri ve itfaiye ile iliflki içinde bir plan yap lmal d r. Genel toplum afet plan yan nda sa l k kurulufllar için bir yönetim planlamas de iflik bafll klar halinde ortaya at lm flt r. Amac ayn, fakat ülke ve kurumlara göre de iflik sistemler vard r: 10

3 OLA ANÜSTÜ DURUMLARDA SA LIK H ZMET VE YÖNET M Kitle yaralanmalar nda tedavinin planlamas (Planning and organisation in disaster management) Afet yönetim sistemi (The incident command system, Disaster Medical Direction) Afet sa l k yan t (Medical disaster response). Afet yönetiminin amac : En önemli amaç kurumlar ve birimler aras nda modern teknoloji destekli bir ortakl k kurulmas ve bunun daima ifller halde tutulmas d r. Standart bir yap lanma, ortak terminoloji, haberleflme ve iflleyifl kurulmal d r. Bu yönetim plan flu özelliklere sahip olmal d r: De iflik acil durumlara ayarlanabilmelidir, örn. deprem, yang n, sel, büyük trafik kazalar Küçükten büyü e her türlü afete acil yan t veren bir sistem olmal d r Yeni teknolojiye sahip olmal d r Ayn zamanda normal görevlerin de yürütülmesi mümkün olmal d r. Bu özelliklerin mevcudiyetinde daima ifller ve maliyeti gereksiz yüksek olmayan bir yönetim sistemi oluflur. Afet yönetimindeki baflar s zl n nedenleri: Büyük ölçekli kitle yaralanmalar n n yönetiminde birden fazla kurulufl yer almakta ve hepsinin kendilerine ait ço unlukla iyi haz rlanm fl planlar bulunmaktad r. Aksama bu planlar n birbiriyle iliflkilerinin olmamas ve tam fonksiyonel sonuç vermemelerinden dolay olmaktad r. Planlar masa üstü veya ka t plan (paper-plan sydrome) olarak ifllev görmektedirler. lgili kurumlar tek acil yan t organ gibi davranamamaktad rlar. Di er bir neden ise daha önce benzer afetlerden dersin al nmad ve tehlikelerin farkedilmedi i toplumsal ve siyasi duyars zl k (apathy factor) durumudur y l nda California da büyük hasar ve ölümlere neden olan bir dizi orman yang n ndan sonra 1971 de yap lan kongrede yönetimde bir dizi yetersizlikler tespit edilmifltir: 1. Ortak bir yap lanman n olmamas, 2. Olay yerindeki birimler ve organizasyonda yer alan kurumlar n birbirleriyle haberleflme olanaklar n n yetersizli i, 3. Ortak bir afet plan n n olmay fl, 4. Olay sürecindeki geliflmelerin tahmin edilememesi ve ortaya ç kan sorunlar n hemen giderilememesi, 5. Kaynaklar n verimli kullan lmamas ve yönetiminde yetersizlik. 11

4 GÖKSOY, E Bu sonuçlardan hareketle 1971 de California modeli bir afet yönetim sistemi (The incident command system) gelifltirilmifltir. Afetlerde baflar n n önemli faktörlerinden biri de olay yerinden bafllay p sa l k kurumuna kadar geçen süre ve mesafe içinde uygulanan ilk ve acil sa l k yard m d r. Bunu sa layan toplum e itimi, kurumlararas iflbirli i ve acil kurtarma sistemidir. HASTANELERDE OLA ANÜSTÜ DURUM PLANLANMASI (AFET YÖNET M ) Her sa l k kurumunda, özellikle acil servisleri bulunan hastanelerde kendi imkanlar çerçevelerinde mutlak bir ola anüstü durum planlamas na gerek vard r. Al fl lm fl n çok üstünde yaral yla karfl laflacak kurum, teorik de olsa bu duruma haz rlanmal d r. Bu düzenlemenin üç aflamas vard r: I. Ola anüstü durumdan önce yap lacak planlama II. Ola anüstü durum haberi al nd nda yap lacak ifller III. Hastaneye yaral lar n gelmeye bafllad nda uygulanacak ifllemler. I. Ola anüstü durumdan önce yap lacak planlama Hastane yönetimi taraf ndan planlama ve uygulamadan sorumlu bir ekip oluflturulur (Tablo 3). Yöneticisi veya baflkan, ya sa l k kurumunun en üst yöneticisi veya onun tayin etti i yetkili olmal d r. Önceden planlanm fl ve görevleri belirtilerek haz rlanm fl olan bu ekip acil ça r yla göreve bafllarlar. Ola anüstü durum baflkan na ba l giriflim, yönetim ve d fl iliflkiler ekipleri gruplar halinde oluflturulur. Tablo 4 de bu planlamada gözönünde bulundurulmas gereken hususlar belirtilmifltir. Tablo 3 Hastaneler ola anüstü durum yönetimi Ola anüstü durum baflkan Giriflim ekipleri Triaj ekibi veya ekipleri lk ve acil yard m ekibi veya ekipleri Ameliyat ekibi veya ekipleri Yan k ekibi K r k -alç ekibi Servis-bak m ekipleri Yönetim ekipleri Ay nd nlatma, su ve oksijen sorumlusu Trafik sorumlusu Güvenlik sorumlusu Malzeme sorumlusu Haberleflme sorumlusu D fl iliflkiler sorumlular Bas n sözcüsü Halkla iliflkiler sorumlusu 12

5 OLA ANÜSTÜ DURUMLARDA SA LIK H ZMET VE YÖNET M Tablo 4 Ola anüstü durumdan önce yap lacak planlama Genel önlemler Çal flma plan Hasta bak m, hastane hizmetleri Malzeme Ulafl m Kay t ifllemleri Haberleflme Güvenlik Kontroller Genel önlemler: Hastane binas n n y k nt veya yang na karfl dayan kl l -, ulafl m ve trafik aç s ndan konumunun yan nda, elektrik kesilmesine karfl ek jeneratör temini, yeterli su deposunun mevcudiyeti, güvenlik için polisle iflbirli inin sa lanmas gereklidir. Çal flma plan : Olay an nda çal flanlar önceden bilgilendirilir, yedek personelin gelifline kadar hastanede kalabilecekleri bildirilir. Telefon ba lant s haz rlan r, ulafl m araçlar yla personelin hemen hastaneye getirilmesi düzenlenir. Hasta bak m ve hastane hizmetleri: Acil durumun boyutuna göre normal hasta bak m n n devam sa lan r. Gerekirse gidebilecek eski hastalar taburcu edilir. Yatak say s n n artt r lmas için planlama yap l r. Malzeme: Kan bankas nda haz rl k ve stoklama yap l r. Koridorlar n bile kullanabilece i düflünülerek ilave yatak ve battaniye yedekte tutulur. Ameliyat ve tedavi malzemeleri, alç, ilaçlar belirli oranda stoklan r. Ulafl m: Hekim ve personelin getirilmesi ve ça r lmas için planlama yap l r. Ayn durum takviye malzeme için de geçerlidir. Yol ve trafik için polisle iflbirli i, hastanelere çabuk ulafl m için alternatif yollar planlanmal d r. Ayr ca ambulans say s n n ihtiyaç halinde artt r lmas temin edilmelidir. Kay t ifllemleri: Kargafla halinde kar fl kl k olmamas için al fl lagelmifl uygulanan dokümantasyon tam ifller durumda olmal d r. Haberleflme: Hastane içi ça r sisteminin yan nda hastane d fl için telefon, telsiz vb. araçlar temin edilmelidir. Gerekirse radyo, TV den de faydalan lmal d r. 13

6 GÖKSOY, E Güvenlik: Özellikle sosyal-kitle olaylar nda polisle ortak çal fl l r, personel aras na sabotajc lar kar flabilece i kuflkusuna karfl l k kimlik kart da t - l r. Bina emniyeti ve malzemenin korunmas sa lanmal d r. Kontroller: Yedek malzemeler kullan m tarihleri ve özellikleri aç s ndan belirli aral klarla kontrol edilirler. G da stoku içinde ayn hususlar geçerlidir. Ekiplerin ola anüstü durumlar için bilgilendirilmeleri de aral klarla yap l r. II. Ola anüstü durum haberi al nd nda yap lacak ifller Merkezi veya yerel yönetimden, olay yerinden veya güvenlik güçlerinden haber al n r al nmaz ola anüstü durum baflkan veya temsilcisi, hastanede nöbetçi sorumlu hekim daha önce planlanm fl ve düzenlenmifl bir dizi önlemler al r (Tablo 5). Tablo 5 Ola anüstü durum haberi al nd nda yap lacak ifller Ça r Hastaneni boflalt lmas Tedavi alanlar n n haz rlanmas Güvenlik Geçici morg temini Kan, plazma ve afl temini G da temini Ziyaretçilere bilgi verilmesi Bas n -yay n Ça r : Afetin büyüklü üne, a rl na göre üç kademede ça r yap l r. lk kademede hastanedeki personel uyar l r. kinci kademede hastane d fl ndan ça r lacak personel haberdar edilir. Üçüncü kademede herkes ça r l r. Olay çok büyükse herkes davet edilir. Gelmede sorun varsa güvenlik güçlerinden ulafl m yard m istenir. Hastanenin boflalt lmas : Yeteri kadar bofl yatak temini için, gerekirse hastalar taburcu edilir veya acil d fl servislere nakledilirler. Tedavi alanlar n n haz rlanmas : Mevcut durum yeterli olmayaca için ihtiyaca göre de iflik tedavi alanlar haz rlan r. Haz rlanan odalara veya salonlar n sedye girifli-ç k fl rahat olmal, dolafl m-solunum durmas na karfl aletler yer alabilmelidir. Resüsitasyon alanlar, acil yard m, yan k tedavi, alç -k r k tedavi alanlar düzenlenir. 14

7 OLA ANÜSTÜ DURUMLARDA SA LIK H ZMET VE YÖNET M Güvenlik: Hastanenin iç ve d fl güvenli i sa lan r. Sosyal olaylardaki sabotaj ihtimaline karfl önlem al nmal d r. Geçici morg: Hastanenin mevcut morgu yetersiz kalabilir. So uk, uygun ve güvenilir alanlar ayr l r. Kan, plazma ve afl temini: Hastane içindeki veya d fl ndaki kan bankalar nda kan stoklan r. Eczane ve depolar ndaki plazma, tetanoz ve gazl gangren afl ve serumlar gözden geçirilir. G da temini: Gerek hastalar, gerek hastane personeli için besin stoku yap l r. Ziyaretçilere bilgi verilmesi: Halkla iliflkiler bölümü tesis edilerek özellikle yaral ve ölülerin kimlikleri konusunda do ru bilgi verilir. Bunun için olay yerinden bafllayan do ru dokümantasyon flartd r. Bunun için etiketlendirme de yap lmal d r (fiekil 1 ve 2). Bas n-yay n: Gazete ve televizyonculara olay ve hastalar hakk nda yeterli ve do ru bilgi verilmelidir. Ancak acil yard m ve tedavi alanlar nda gezmelerine izin verilmemelidir. III. Hastaneye yaral lar n gelmeye bafllad nda uygulanacak ifllemler Daha önce haz rlanm fl ola anüstü durum plan na göre görevlendirilen ve ça r lan ekipler çal flmaya bafllarlar (Tablo 6). Tablo 6 Hastaneye yaral lar n gelmeye bafllad nda uygulanacak ifllemler Triaj (ay r m) Tedavi ekipleri Yaral lar n d fl ndaki acil hastalara hizmet verilmemesi Triaj (ay r m): Yaral lar n ilk ay r m bazen olay yerindeki sa l k ekibi taraf ndan da yap labilir. Ayn ifllem hastanenin acil bölümün giriflinde de olabilir. Yaral lar ilk görecek ve durumlar na göre tedavi planlamas yapacak doktor tecrübeli, sakin tabiatl, adil ve kibar olmal d r. Tedavinin önceli i ve özelli ini tayin onun karar na ba l d r. Hasta getiren araçlar ve ambulanslar acil bölümün giriflini ve yolu hemen boflaltmal, trafi i t kamamal d r; bu araçlar gerekirse olay yerine dönmelidir. 15

8 GÖKSOY, E Polis yard m yla merakl lar triaj alan ndan uzaklaflt r lmal d r. Burada yeterli personel ve sedye bulunmal d r. Tedavi ekipleri: Daha önce yap lan planlama do rultusunda giriflim ekipleri görevlerinin bafl nda bulunurlar. Triaj ekibi yetersiz ise birden fazla grup kurulur. lk ve acil yard m ekipleri, ameliyat ekipleri, yan k, alç -k r k ve servis-bak m ekipleri ihtiyaca göre artt r l r. Hekimlerin yan nda, hemflire ve di- er sa l k personeli belli veya büyük bir afetde belirsiz bir zaman dilimi içinde çal fl rlar. Fakat psikolojik ve organik tükenmeyi engellemek için evlerinde veya hastanede dinlenmeleri sa lanmal d r. Di er acil ve servis hastalar : Yaral lar d fl nda müracaat eden acil hastalara da (örn. mide perforasyonu, akut appandisit vb.) giriflim yap lmal veya ola anüstü durum d fl ndaki bir merkeze sevkedilmelidirler. Hastanede yatan ve taburcu edilemeyen hastalara da bak m aksat lmamal d r. TR AJ (AYIRIM) Afetlerde kitle yaralanmas oldu unda, öncelikle tedavi yap labilmesi için normal flartlardan farkl olarak bir ay r m vard r. Hafif-basit yaral lara gecikmifl bir bak m- tedavi yap ld gibi, umutsuz-çok a r yaral larla dar alanda veya yetersiz personelle yard m ciddi ve kritik yaral lar n tedavisini geciktirebilir. Tablo 7 de triaj s n fland rmas gösterilmifltir. Olay n ciddiyetine göre ilk gören sa l k personeli özel etiketlerle hastan n kay t n yapmal d r; iki nüshadan biri hastan n üzerinde, di eri triaj ekibinde kalmal d r. Tablo 7 Triaj s n fland rmas Hafif yaral Kritik yaral A r yaral Acil yard m gerektirmeyen basit, küçük yaralanmalar (yüzeyel yaralanmalar, yüzeyel s n rl yan klar) H zl ve hemen acil yard mla yaflam kurtar labilecek yaral lar (solunum yolu obstrüksiyonu, tansiyon pnömotoraks, a r kanama, flok) Ciddi, an nda tedavi gerektirmeyen yaral lar (dispne ve hipotansiyona yol açmayan toraks-kar n yaralanmalar ) Umutsuz yaral Çok a r yaral (ciddi kafa yaralanmalar, ciddi çok say da amputasyon) Olaydan sonraki yer de ifltirmeye karfl l k bulundu u yer, kimlik bilgileri, ilk uygulamalar, ilk yard m yapan personelin kimli i gibi bulgular n yaz ld - etiketlerle hasta nakledilmelidir (fiekil 1 ve 2). 16

9 OLA ANÜSTÜ DURUMLARDA SA LIK H ZMET VE YÖNET M EMERGENCY MEDICAL TAG Serial no. SUPPLEMENTAL RECORD Name and home address of casualty Sex: Age: Location when injured (describe exact location) Found at (describe exact location) Tagged: Date Hour Type of injury and treatment (by first-aid worker) Diagnosis and treatment at first-aid station Name of first-aid worker Sedation Morphine Disposition Dose: Dose: Hour: Hour: Hour: Symbol of station Signature-MD FRONT BACK fiekil 1 Afet etiketi: Afet yerindeki kurtarma görevlileri taraf ndan doldurulup hastaya ilifltirilir. Sonuna kadar hastayla kal r. Triaj yap lan hastalara durumlar na göre de iflik aflamalarda tedavi uygulan r: Acil bak m: Basit bir ilk ve acil yard mla kurtar lacak, hayat tehdit eden yaralanmalar k rm z etiketle belirtilir: 17

10 GÖKSOY, E DISASTER HOSPITAL CLINICAL RECORD Last name First Middle Received at (name or symbol and location of hospital) Home address Sex Age Diagnosis on admission, additional diagnoses, operations, etc, with dates. Recievied at (name of symbol and location of hospital Source of admission Date Disposition Diagnosis on admission, additional diagnoses, operations, etc, with dates. Signature Date MD Received at (name or symbol and location of hospital) Disposition Date Diagnosis on admission, additional diagnoses, orepations, etc, with dates Signature Date MD Received at (name or symbol and location of hospital) Diagnosis on admission, additional diagnoses, orepations, etc, with dates Disposition Signature Date MD INSTRUCTIONS Used as a brief consecutive clinical record for all patients admitted to an emergency hospital Initiated at the first hospital to which patient is admitted; transferred with the patient to succeeding hospitals. When the patient is moved from one hospital to another, this record is enclosed in the emergency hospital medical record jacket along with other medical records; jacket is attached to patient during transport. This record closed upon dischorge from hospital. If one card is inadequate, continue record on a second card, or a third, etc, marking the cards as first card, second card, etc. Each additional card or other record must bear satisfactory identification of the individual. When this record is closed, it and all other pertiment medical records will be disposed of as directed by the State civil defense authority. FRONT BACK fiekil 2 Afetlerde hastane etiketi: Hastanede doldurulup hasta taburcu edilinceye kadar yan nda kal r. 18

11 OLA ANÜSTÜ DURUMLARDA SA LIK H ZMET VE YÖNET M Solunum yolu obstrüksiyonu Hemopnömotoraks, tansiyon pnömotoraks Hemorajik floka yol açan, kontrol edilebilen kanama Ekstremite amputasyonlar Ekstremitede kanama veya iskemiye neden olan yaralar Büyük kemiklerin aç k k r klar %40 n alt nda 2.veya 3. derece yan klar. Geciktirilebilen bak m: Bir an için beklemeyle sonucun de iflmeyece i yaral lar yeflil etiketle belirtilir. Bunlar: Kapal k r klar Göz yaralanmalar Stabil MSS yaralanmalar Maksillo-fasyal k r klard r. Minimal veya ambulatuar bak m: Nakledilebilen, sonucu k sa bir tedaviyle iyi olacak yaral lar beyaz etiket konur. Bunlar flu tip yaral lard r: Perine, el-ayak, yüz d fl nda %15 den küçük yan klard r. Minimal debridman gerektiren yumuflak doku yaralar Amputasyona gidecek ekstremite k r klar Radyasyon yaralar. Bekleme tedavisi: yileflmeleri optimal flartlarda zay f olan kritik MSS yaralanmalar, multipl a r yaralanmalar, %40 üstünde derin yan klar ve a r radyasyon hasarlar olanlar bu grubdad rlar. Psikiyatrik tedavi: Mutlak düflünülmesi gereken bir durumdur. ÇÖZÜMLER Do al ve do al olmayan afetlerde önceden bir tak m koruyucu önlemlerin al nmamas sonucu k yamet gibi kay plara yol açmaktad r. Teknik, sosyal, flehirleflme ve koruyucu acil t p gibi konular n gözard edilmesi afetin kitle kayb ndaki büyüklü ünü artt rmaktad r. Acil bak m ve hekimlik hizmetleri de Dünya Sa l k Örgütü nün l978 de Alma Ata da düzenledi i bir toplant da kabul etti i Herkese Primer Sa l k Hizmeti ulaflt rmak ilkesi kapsam ndad r. Yerel, bölgesel ve ulusal seviyede kurumu acil kurtarma ve hekimlik hizmetleri ola anüstü, afet gibi durumlar- 19

12 GÖKSOY, E da esas yap tafl n teflkil eder. Ola an flartlarda devaml hizmet veren bu sistem afet gibi durumlarda rahatl kla artan ihtiyac karfl lar. Bu yerlerdeki e itim yayg nlaflt r l rsa ihtiyaç halinde kurtarma gücünü kuvvetlendirir. Acil bak m ve hekimlik hizmetlerinde birbirleriyle iliflkili hastane öncesi acil bak m, hastanelerde acil bak m örgütlenmesi ve rehabilitasyon olmak üzere üç basamak vard r (Tablo 8). Tablo 8 Acil bak m ve hekimlik hizmetlerini örgütlenmesi 1. Hastane öncesi acil bak m Toplumun e itimi Kurallar ve yasalar Acil yard m ve kurtarma hizmetleri Sevk zinciri, ilk yard m istasyonlar 2. Hastanelerde acil bak m örgütlenmesi Acil bak m merkezleri (Acil t p, travma, yan k intoksikasyon merkezleri) Acil hekimlik hizmetleri Hastanelerde ola anüstü durum planlamas Dokümantasyon, adli t bb n önemi 3. Rehabilitasyon Toplumun kazalar önlemede ve ilk yard m konusunda e itimi bafllang ç noktas d r. Olay yerinde bafllayan bilinçli kurtarma ve ilk yard mla ölüm ve sakatl klar azalabilir. Kurumlarda yang n, deprem gibi afetlere karfl toplu e itim yap lmal d r. Okullarda, bas n yay n organlar nda, televizyonda devaml ve etkin halk n ilk yard m ve afetler konusunda e itimi, bilinçlendirilmesi sa lanmal d r. Karayollar nda emniyet önlemleri artt r lmal d r. Demiryolu ulafl m yayg nlaflt r lmal d r. 112 gibi ülkemize ait acil ça r sistemi tüm ülkeyi kapsamal, son teknolojiyi içermelidir. Mutlaka tek merkezli bir yönetim oluflmal d r. Hastane d fl ve öncesinde acil bak m örgütlenmesi de en önemli hususlardan biridir. Olay yerinden bafllayan, ihtiyaca göre modern teknolojili sa l k merkezine kadar bir sevk-ulafl m zinciri kurulmal d r. Acil ça r ve kurtarma hizmetleri bir ülkenin fertlerinin sa l na verdi i önemi gösterir. Dakikalar içersinde olay yerine e itimli sa l k personelinin 20

13 OLA ANÜSTÜ DURUMLARDA SA LIK H ZMET VE YÖNET M gelmesiyle ölümler ve sakatl klar azalacakt r. ABD de 911, Almanya da 110, talya da 118 gibi telefonla ulafl lan acil kurtarma sistemi ülkemizde de ulusal boyutta örgütlenmelidir. Yetiflmifl ambulans ve acil t p teknikerlerinin, ambulans veya helikopterdeki deneyimli doktorun sayesinde kaza yerinden bafllayan ilk ve acil yard m büyük afetlerde de gelifltirilebilen ve geniflleyebilen bir kal p olacakt r. Ambulans ve acil t p teknikerli i 2 y ll k önlisans e itimi fleklinde bir meslek olarak kabul edilmeli, meslek yüksek okullar bünyesinde yayg nlaflt r lmal d r. Ayn husus itfaiye, yang n teknikerli i için de geçerlidir. Hastanelerde acil bak m örgütlenmesi sayesinde sonuçlar daha iyi olacakt r. Acil t p servislerinin yan nda travma merkezlerinin kurulmas ve gelifltirilmesiyle kaza, toplu yaralanma gibi afetlerde daha çok can kurtar lacakt r. Buralarda çal fl lacak hekim ve personelin e itimi de önemli bir husustur. Acil yard m konusunda maketler ve hayvan modellerinde e itim verilmelidir. (örn. trakeostomi, toraks drenaj ). Küçük ve büyük ölçekli, birbirleriyle irtibatl travma merkezleri kurulmal d r, özellikle karayolu boyunca geliflim sa lanmal d r. Acil t p servisi bulunan hastanelerin de ola anüstü durum-afetler için planlamaya ihtiyac vard r ve yap lmal d r. fl ve güç kayb n n engelleyen rehabilitasyon ve psikolojik dan flma merkezleri ihmal edilmemelidir. KAYNAKLAR 1. Aybar S: Hastanelerde ola anüstü hal planlamas. Harp Akademileri Bült Y l 21, Say : 134, Eaton BD et al: Animal cadaveric models for advanced travma life support training. Ann Royal Coll Surg Engl 72:135, Ege R: Kitlesel Yaralanmalar ve Tedavi Plan (Disaster Planning). Kaza ve yaralanmalarda ilk ve acil yard m. Emel Matbaac l k Sanayii, Ankara, 1981, s: Göksoy E: Acil bak m ve hekimlik hizmetlerine toplu bak fl. Ed: E.Göksoy. Acil Hekimlik..Ü.Cerrahpafla T p Fak. STE Komisyonu Yay n No: 3. stanbul, 1997,s Göksoy E, Gökdo an C: Milano da 118 acil ça r ve yard m sistemi. Cerrahpafla T p Fakültesi (Bas lmam fl rapor), Temmuz Göksoy E, Gökdo an C: Kudüs-Hadassah T p Merkezinde acil bak m sistemi. Cerrahpafla T p Fakültesi (Bas lmam fl rapor), Mart Gökdo an C: Acil t p servisi sistemlerinin planlanmas ve kontrolü. Ed: E.Göksoy. Acil Hekimlik. Cerrahpafla T p Fakültesi. STE Komisyonu Yay n No:3. stanbul, 1997.s Hutton Jr JE: Management of mass casualties. Ed: J.Miles,M.T Ho,PR. Salber, PD Trunkey. Current Emergency Diagnosis and Treatment. 2 nci Bask. Lange Med. Pub, California, s stanbul Tabip Odas. Ola anüstü durumlarda hekimlik. Hekim Forumu A ustos Schultz CH et al: A medical disaster response to reduce immediate mortality after a earthquake. New Engl Med 334: , Tavilo lu K: 17 A ustos 1999 Marmara depreminin ard ndan felaket organizasyonunda neredeyiz? Ulusal Cerrahi Derg 15: , Yi itbafl E ve ark: Felaket yönetiminde planlaman n ve organizasyonun iyilefltirilmesi: Felaket Yönetim Sistemi. Ulusal Travma Derg 5: 63-66,