Gıda Mühendisliği Alanındaki Araştırmalarda Tek Örnek T-Testinin Kullanımı

Transkript

1 Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 7, No: 3, 2012 (11-16) Electronic Journal of Food Technologies Vol: 7, No: 3, 2012 (11-16) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR e-issn: Makale (Article) Gıda Mühendisliği Alanındaki Araştırmalarda Tek Örnek T-Testinin Kullanımı Murat ÇİMEN Tunceli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, TUNCELİ Özet Bu araştırma tek örnek t testinin Gıda Mühendisliği alanında kullanımına ilişkin bilgileri vermeyi amaçlamaktadır. Bu çalışma aynı zamanda Tokat ili Zile ilçesinden 2004 yılı Aralık ayı boyunca DİMES süt ürünleri şirketi tarafından toplanan inek sütlerinde total yağ yüzdelerinin Türk ve Avrupa Birliği standartlarına uygunluğunu araştırmayı da amaçlamaktadır. Bu araştırmada sütlerde total yağ yüzdeleri Türk standartlarına uygun olarak bulunmuştur. Bununla birlikte bu oranlar Avrupa Birliği standartlarına uygun bulunmamıştır. Tek örnek t testinin kullanımı ile Türkiye nin farklı bölgelerinden toplanan sütlerde ekonomik öneme sahip biyokimyasal parametrelerin standartlara uygunluğunun belirlenmesi hakkında bilgileri toplamak için daha fazla araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Gıda Mühendisliği, araştırma, tek örnek t testi Abstract Using Of One Sample T-Test In Food Engineering Researches This research is aimed to show the use of one sample t test in Food Engineering research. Additional objective of present paper is to investigate the suitability of cow milks obtained from Zile township of Tokat in terms of total fat content for Turkish and EU standards In this research, the levels of total fat in milk were consistent with cow milk values reported by Turkish Standards. However, these rates were not consistent with EU standards. Further researches are needed to collect information about suitability for standards of biochemical parameters having economic importance in milk from different regions of Turkey by using one sample t test. Keywords : Food Engineering, Research, One Sample T-Test 1. GİRİŞ Bilimsel alanda yapılan araştırmalarda sayısal dataların kullanıldığı alanlarda istatistikî analizlerin yapılması kaçınılmazdır. Çünkü sayısal datalar üzerinde yapılacak yorumlarda sadece aritmetik ortalamaya bakarak yorum yapmak sağlıklı sonuçlar vermemektedir. Örneğin özellikle standartlara uygunluk testlerinde araştırmamızı oluşturan dataların genel ortalamasına bakarak standartlardaki referans değerlerle istatistikî testler yapmadan mutlak değer bazında karşılaştırma yapmak bize yanlış sonuçlar verecektir. Eğer bizim datalarımızı oluşturan sayı setlerindeki varyasyonlar aşırı büyükse bulacağımız Bu makaleye atıf yapmak için Çimen, M. Gıda Mühendisliği Alanındaki Araştırmalarda Tek Örnek T-Testinin Kullanımı Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi 2012, 7(3) How to cite this article Çimen, M. Using Of One Sample T-Test In Food Engineering Researches Electronic Journal of Food Technologies, 2012, 7(3) 11-16

2 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7) Gıda Mühendisliği Alanındaki Araştırmalarda Tek Örnek T-Testinin Kullanımı genel ortalamadaki standart sapmalarda büyük olacaktır. Varyasyondaki büyüklüğe bağlı olarak bulduğumuz ortalamalar karşılaştırma yapacağımız standart referans değerlerden çok farklıda çıksalar aralarında istatistiki olarak önemli farklılıklar çıkmayabilir. Mühendisliğin bazı alanlarında yapılan araştırmalara bakıldığında istatistikî olarak analiz yapılmadan sadece genel ortalamalar üzerinden yorumların yürütüldüğü araştırmalara çokça rastlanılmaktadır. Yukarda da değinildiği gibi istatistikî analiz yapılmadan genel ortalamalar üzerinden yapılan yorumlar yanlış bilgiler verebilmekte buda bilgi kirliliğine neden olmaktadır. Son yıllarda özellikle Gıda Mühendisliği alanında referans değerlere göre yapılan karşılaştırmalarda tek örnek t- testi kullanımı yaygınlık kazanmıştır [1,2,3,4,5]. Tek örnek t- testinde aynı örneklemin ölçülen ortalaması ile tahmin edilen veya bilinen ortalaması arasında karşılaştırma yapılır [6]. Tek örmek t testinin kullanımı ve Gıda Mühendisliği alanında kullanılabileceği konular iyi anlaşıldığı taktirde bu test modelinin kullanımı ile sahada bir çok farklı çalışma yapılabilecektir. Bu test modeli özellikle Gıda alanında yapılan anket çalışmalarında beklenen ve gözlenen değerler arası farkların testinde, gıda analizleri sonucunda elde edilen parametrelere ait ortalamaların standart referans değerlerle karşılaştırılacağı çalışmalarda kullanılabilecek bir istatistik metottur. Bu araştırmada özellikle Gıda Mühendisliği alanında standart referans değerler için tek örnek t testinin nasıl kullanıldığına dair bilgiler verilerek konunun daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır. 2. MATERYAL VE METOT Araştırmada tek örnek t testinin kullanımına örnek olarak DİMES Süt Ürünleri ltd. şirketince Tokat ili Zile ilçesinden 2004 yılı Aralık ayında toplanan sütlerde süt yağ seviyelerine ait işletmede kayıt altına alınan 30 günlük datalar kullanılmıştır. Süt yağ oranlarının standartlara uygunluğunun belirlenmesinde aşağıdaki referanslar baz alınmıştır: Türk Standartları için sütte olması istenen total yağ oranı en az %3,5 [7], Avrupa Birliği Standartları için sütte olması istenen total yağ oranı en az %3,6 [8] Süt total yağlarının Türk ve AB standartlarına uygunluğunu belirleyebilmek amacıyla Aralık ayına ait 30 günlük datalar test value değeri olarak girilen yukarıda gösterilen standart referans değerlerlerle kıyaslanarak tek örnek t-testi yardımıyla SPSS paket programı kullanılarak yorumlara ulaşılmıştır [9]. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırmada DİMES şirketi tarafından Zile ilçesinden Aralık ayı için elde edilen 30 adet süt total yağ değeri (30 günün her biri için bir değer) ilk önce Türk standartlarına göre mukayese edilmiştir (Şekil 1). Şekil 1 de süt yağı için 23 değer görülse de toplam 30 değer girilmiştir. Spss programından ekran kopyalama ve word dosyasına yapıştırma sebebi ile şekilde tüm datalar görülmemektedir. Şekil 1 ve 2 de analizin nasıl yapıldığı açıkça gösterilmiştir. Süt yağ ifadesini Test variable hanesine taşıyıp Test value değeri için Şekil 2 de görülen yere 3,5 değeri (Türk standartları için) girilip daha sonra OK tuşuna basıldığında aşağıdaki analiz tablosuna ulaşılmaktadır. Çizelge 1 de görüldüğü gibi Zile ilçesinden toplanan sütlerde Aralık ayına ait total yağ ortalamaları %3.52 ve standart hatası 0.02 olarak bulunmuştur. Türk standartları için sütte olması istenen en az değerin %3.5 olması sebebi ile test value değeri 3.5 olarak girilmiş ve bu test value değerine göre Aralık ayı süt ortalamaları karşılaştırıldığında sig.(2-tailed) sütununda görülen eğer olarak belirlenmiştir olarak belirlenen önemlilik seviyesi, 0.05 ten büyük olduğu için aylık süt yağ ortalamaları ile test value değeri arasında önemli bir ilişki bulunmamıştır. Sig (2-tailed) hanesinde bulunan değer 0.05 ten küçük olsa idi ortalamalarımız ile referans değerler arasında önemli farklılıklar var denebilecekti. Bu durumda eğer bulduğumuz ortalama, test value değerinden düşük çıksa idi (mesela 3.39 olsaydı) ve Sig (2-tailed) hanesinde bulunan değer 0.05 ten küçük olsa idi bu durumda 3.39 olarak bulduğumuz değer Türk 12

3 Çimen, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7)11-16 standartlarına uymuyor denebilecekti. Ancak burada şuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Eğer bulduğumuz ortalama test value değerinden büyük çıksa idi (mesela 3.58 olsa idi) ve Sig (2-tailed) Şekil 1. Dataların Spss proğramında girilişi Şekil 2. Dataların analizinde test value (standart değer) değerinin (3,5) girilişi 13

4 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7) Gıda Mühendisliği Alanındaki Araştırmalarda Tek Örnek T-Testinin Kullanımı hanesinde bulunan değer 0.05 ten küçük olsa idi yinede Türk Standartlarına uygun diyecektik. Çünkü bizim için önemli olan test value değerinden aşağı olan ortalamalar için görülen önemliliktir. Test value değerinin üstünde bulunan ortalamalar için bulunan önemlilik istenen en az seviyenin aşıldığını gösterir ki bu zaten istenen bir durumdur. Çizelge 1. Türk Standartları için total yağ uygunluk analizi One-Sample Statistics N Mean Std. Deviation Std. Error Mean sutyag 30 3,5174,11541,02407 One-Sample Test Test Value = 3.5 Mean 95% Confidence Interval of the Difference t Df Sig. (2-tailed) Difference Lower Upper sutyag,723 22,477, ,0325,0673 Aynı datalar ayrıca AB standartları için (test value değeri %3,6) analiz edildiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır ( Çizelge 2). Şekil 3 e bakıldığında Türk standartlarından farklı olarak Test value hanesine 3,5 yerine 3,6 değeri girilmektedir. Analizin tamamlanması için Şekil 3 de görülen OK butonuna basıldığında Çizelge 2 de gösterilen analiz sonuçlarına ulaşılmaktadır. Çizelge 2 de görüldüğü gibi Zile ilçesinden elde edilen Aralık ayına ait süt yağ ortalamaları, datalar değişmediği için Türk standartları analizinde görülen ortalamalar ile aynı bulunmuştur. Çizelge 2. AB Standartları için total yağ uygunluk analizi One-Sample Statistics N Mean Std. Deviation Std. Error Mean sutyag 23 3,5174,11541,02407 One-Sample Test Test Value = % Confidence Interval of the Difference t df Sig. (2-tailed) Mean Difference Lower Upper sutyag -3,433 22,002 -, ,1325 -,

5 Çimen, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7)11-16 AB standartları için sütte olması istenen en az değerin %3,6 olması sebebi ile test value değeri 3,6 olarak girilmiş ve bu test value değerine göre Aralık ayı süt ortalamaları karşılaştırıldığında sig.(2-tailed) sütununda görülen değer olarak belirlenmiştir olarak belirlenen önemlilik seviyesi 0.05 ten küçük olduğu için (hatta 0.01 e göre de küçük, yani %1 önem seviyesinde bile önemli) aylık süt yağ ortalamaları ile test value değeri arasında önemli bir ilişki bulunmuştur. Bunun yorumu ise; aylık ortalama değerler 3,52 dir ve bu değer test value değeri olarak girilen değerin (3,6) altındadır. Test value değerinin altında görülen ortalamalar için önemlilik bulunması elde edilen ortalamaların test value değerinin istatistikî olarak altında kaldığını gösterir. Yani Aralık ayı için bulunan süt total yağ değerleri AB standartları için istenen seviyede değildir. Burada ortalama her ne kadar 3,52 olarak 3,6 test value değerinin altında görünse de eğer sig.(2-tailed) sütununda 0.05 in üstünde bir değer görülse idi, Aralık ayında elde edilen ortalamalar test value değerinden istatistikî olarak farklı değildir denecekti. Yani bulunan ortalamalar AB standartlarına uygundu denilecekti. İstatistik analizlerdeki amaçta budur. Yani her ne kadar ortalamalar arasında rakamsal olarak fark görünse de bu istatistikî olarak farklıdır anlamına gelmemektedir. Araştırma bulgularından elde edilen sonuç yorumlandığında; Zile ilçesinden elde edilen sütlerde Aralık ayı için bulunan %3,52 lik ortalama süt total yağ oranları Türk Standartları için istenen seviyede bulunurken, AB standartları için istenen seviyede bulunmamıştır. Çimen ve ark. [1] nın yaptığı bir çalışmada Diyarbakır ilinden 2010 yılında elde edilen süt örneklerinin AB ve Türk standartlarına uygunluğunu araştırmışlar ve yılın tüm aylarında elde edilen sütlerde total yağ ve protein oranlarının gerek Türk gerekse AB standartlarına uygun olduğunu bildirmişlerdir. Görüldüğü gibi Diyarbakır ilinden elde edilen inek sütlerine ait ekonomik öneme sahip süt parametreleri Türk ve AB standartlarına uyarken, yapılan bu araştırmada ise Tokat ili Zile ilçesindeki sütlerin total yağ değerleri Aralık ayı için sadece Türk standartlarına uymakta, AB standartlarına ise uymamaktadır. Bu çalışmada tek örnek t testi sadece Türk ve AB standartları için uygulanmıştır. Aslında mevcut datalar başka standart referans değerlerle de karşılaştırılarak farklı araştırmalar yapılabilirdi. Örneğin adı geçen datalarla Zile den Aralık ayı için elde edilen sütlerin ekonomik peynir üretimi için uygun olup olmadığı araştırılabilirdi. Kurt ve ark. [10] ekonomik peynir üretimi için inek sütünün en az %3,2 yağ içermesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bu araştırma için ise test value değeri 3,2 olarak girilirse Zile ilçesinin Aralık ayı sütlerinin peynir yapımı için istenen standartlarda olup olmadığı test edilebilinir. Veya yine sütte total yağ ortalaması olarak %3,2 seviyesinin altına düşülmesi o sütün elde edildiği sürüde süt yağ sendromu olduğuna [11] işaret eder ki yine 3,2 test value değeri girilerek Zile ilçesinden toplanan sütlerde süt yağ sendromu kontrolü yapılmış olunabilirdi. Aslında buna benzer araştırma örnekleri daha da çoğaltılabilir. Burada bu tip örneklerin verilmesi tek örnek t testi kullanılarak aynı datalarla ne kadar farklı araştırmaların yapılabileceğini göstermek açısından önemlidir. Tek örnek t testinin Gıda Mühendisliği alanında kullanım alanları iyi analiz edilebilir ve bu analiz yönteminin kullanıldığı araştırmalar yaygınlaşırsa, sahada eksik bilgiler tamamlanarak literatürdeki boşluklarda tamamlanmış olacaktır. 4. KAYNAKLAR 1. Çimen, M., Güven, A., Gayretli, D Diyarbakır İlinden Elde Edilen İnek Sütlerinde Ekonomik Öneme Sahip Biyokimyasal Parametrelerin Standartlara Uygunluğunun Belirlenmesi. 7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi Eylül Adana. 2. Syahlani, S.P., Rahmadi, P.N. and Haryadi, F.T Brand Evaluation and Consumers Preference Towards Pioneer and Follower Brands: Empirical Study on Darity Products. Journal of Animal Production,13 (2): Kittivachra, R., Sanguandeekul, R., Sakulbumrungsil, R., Phongphanphanee and Srisomboon, J., Determination of Essential Nutrients in Raw Milk. The Songklanakarin Journal of Science and Technology, 28:

6 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2012 (7) Gıda Mühendisliği Alanındaki Araştırmalarda Tek Örnek T-Testinin Kullanımı 4. Navratilova, P., Janstova, B., Glossova, P. and Vorlova, L., Freezing Point of Heat-Treated Drinking Milk in The Czech Republic. Czech Journal of Food Science, 24: Karzis, J., Intramammary Antibiotics in Dairy Goats: Withdrawal Periods and Tissue Tolerance. Msc Thesis. Dep. Anim. Sci. Faculty of Veterinary Science, University of Pretoria. 6. Eymen, U.E., SPSS 15 Veri Analiz Yöntemleri. İstatistik Merkezi Yayın No: sayfa. 7. Anonim, Çiğ Süt Standardı. TS Türk Standartları Enstitüsü. Ankara. 8. Anonim, AB Giriş Süreci Çerçevesinde Türkiye de Süt Ve Süt Ürünleri Sektörüne Genel Bakış. 105 sayfa. FAO Avrupa ve Orta Asya Bölge Ofisi Politika Yardımları Şubesi. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü. Roma, Temmuz Norusis, MJ SPSS for Windows: Base System User's Guide, SPSS, Chicago. 10. Kurt, A., Çakmakçı, S. ve Çağlar, S., Guide of Inspection and Analysis Methods in Milk and Milk Products. Agricultural Faculty Press. Erzurum. Pp Oetzel, G.R., Subacut Ruminal Acidosis in Dairy Herds: Physiology, Pathophysiology, Milk Fat Responses and Nutritional Management. American Association of Bovine Practitioners. Pp th Annual Conference, September Vancouver, BC, Canada. 16