Doğu Akdeniz de Tarım ve Şehirleşme Süreci. Elif Ünlü Boğaziçi Üniversitesi - Tarih Bölümü

Transkript

1 Doğu Akdeniz de Tarım ve Şehirleşme Süreci Elif Ünlü Boğaziçi Üniversitesi - Tarih Bölümü

2 Arkeoloji insanların kültürlerini ortaya çıkarıp, belgelemek ve analizlerini yapmak suretiyle maddi kültür ve çevresel verilerin (mimari, insan yapımı eserler ve diğer buluntular, insanın tabiata yaptığı değişiklikler vb) yorumlanması yoluyla geçmiş yazımı

3 Tell Beydar - Syria Höyük nedir?

4 Höyük aynı yerde uzun süre insan yerleşimi sonucu maddi kültür kalıntılarının üstüste yığılmasıyla oluşan arkeolojik tepedir Kinet Höyük

5

6 Dünya Zamandizini

7 Dünyada Tarımın Kökeni 3000 BC 2000 BC 3000 BC 9000 BC 8000 BC 3000 BC

8 Mesopotamya da Yıllık Ortalama Yağış (mm)

9 Tarımın Kökeni: Bereketli Hilal

10 The Younger Dryas (Erken Holosen) M.Ö. ~10,000 - ~9,000 Soğuk ve kuru geçen bir dönem

11 Önasya da Tarımın Gelişmesi Neolitik Dönüm Noktaları: M.Ö : İlk tarım M.Ö. 8000: İlk hayvan evcilleştirilmesi M.Ö. 7000: İlk çanak çömlek

12 İlk Köyler Natufian ve Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Dönemleri ~ M.Ö. 1,100 7,000

13 Natufian Kültürü (M.Ö. 11,000 9,000) Tarımdan önce yerleşik hayat Depolama çukurları olan evler Yıl boyu kullanılan yerleşim Yabani buğday, arpa, palamut, badem ve fıstığa rastlanıyor

14 Natufian: M.Ö. 11,000-9,000 Ain Mallaha (Aynan) Yerleşik avcı-toplayıcılar Basit, yarı yere gömülü, yuvarlak planlı evler Taş aletler

15 Abu Hureyra ~ M.Ö. 10,500 9,000 (1. evre = Natufian) Küçük bir grup ( kişi) Küçük, yuvarlak planlı evler Avcı-toplayıcı Özellikle ceylan avlanıyor ve yabani tahıllar toplanıyor

16 Abu Hureyra, ~ M.Ö. 9,000-6,000 (2. evre = Çanak çömlek öncesi Neolitik) Daimi yerleşim ( kişi) Ahşap destekli kerpiçten yapılma dörtgen planlı evler Hayvancılık (kuzu ve keçi) Evcilleştirilmiş bitkiler (buğday, kızıl buğday, çavdar, mercimek, nohut) Gittikçe azalan yabani hayvan ve bitki tüketimi

17

18 Göbekli Tepe Epipaleolitik - Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Yerleşimi (M.Ö. 9,700 8,000)

19 Göbekli Tepe Birinci Dönem Kült Binaları (M.Ö. 10,000-9,000)

20 Göbekli Tepe Binaların inşası kurgulaması

21 Göbekli Tepe Geç Dönem Kült Binaları (M.Ö. 9,000-8,000)

22 Göbekli Tepe İkinci Dönem Kült Binaları Aslan Dikmeli Bina

23 Göbekli Tepe Kült binaları - Taş dikmelerde hayvan betimlemeleri

24 Göbekli Tepe Kült binaları - Taş dikmelerde hayvan betimlemeleri Yılan Tilki Yaban domuzu Turna Yaban eşeği Yaban öküzü Leopar Ceylan Yaban koyunu

25 Göbekli Tepe Kült binaları - Taş dikmelerde stilize edilmiş insan betimlemeleri?

26 Göbekli Tepe Kült binaları - Taş dikmeler üzerinde kullanılan semboller

27 Göbekli Tepe Heykeller

28

29 Nevali Çori Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Yerleşimi (M.Ö. 8,600 7,900) Hem Konutlar, Hem Kült Binası

30 Nevali Çori Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Yerleşimi (M.Ö. 8,600 7,900): Konutlar

31 Nevali Çori Kült Binası

32 Nevali Çori Heykeller

33 Tarımın Yayılması Neolitik ~ M.Ö. 7,000 6,000

34 Bir seçim miydi yoksa zorunluluk mu? Kültürel bir özellik mi yoksa nakledilmiş bir fikir mi?

35 Anadolu daki Önemli Neolitik Yerleşimler

36 Çatalhöyük Başlangıcından sonuna kadar tamamen tarıma dayalı bir yerleşim James Mellaart ve sonra Ian Hodder tarafından kazıldı

37 Çatalhöyük (M.Ö. 7,400 6,000 ) 14 hektarlık köy ~ 1,000 ev nüfus ~ 3,500 8,000

38 Çatalhöyük Yerleşim Planı Kompleks mekan düzenlemesi

39 Çatalhöyük Evler Duvar sıva katmanlarının mikroskopik kesiti pencereler fırınlar ocaklar banklar platformlar merdivenler

40 Çatalhöyük Ev içi mekanlarının kullanımı - Yiyecek hazırlama - Depolama - Üretim (Obsidyen, boncuk, aşıboyası hazırlama vs)

41 Çatalhöyük Ev içi mekanlarının kullanımı (rekonstrüksiyon)

42 Çatalhöyük Duvar süsleri Duvarlara sabitlenmiş olarak bulunan: sığır boynuzları yaban domuzu boynuzları tilki, sansar dişleri leşçil kuş gagaları

43 Çatalhöyük Duvar süsleri

44 Çatalhöyük Derin bir sembolik iletişim: Figürinler Kadın, erkek, hayvan

45 Çatalhöyük Derin bir sembolik iletişim: Figürinler Doğurganlık ve Ölüm

46 Çatalhöyük Derin bir sembolik iletişim: Ev içi gömüleri

47 Çatalhöyük Ev içi gömüleri: Sıva kaplı bir kafatası... İskeletlerin manipülasyonu -> kült faaliyetlerinin ve öteki dünya ile ilgili bir takım fikirlerin varlığına delil

48 Çatalhöyük Zanaat ekonomisi ve ticaret Çakmaktaşı, Obsidyen, Midye kabuğu, Kemik, Bakır, vs

49 Tarımın Sonuçları Yerleşik hayat Yiyecek stoku ve üretim fazlası Yeni teknoloji ve gereçler Daha karmaşık sosyal organizasyon ve devlet toplumlarının temellerini teşkil eden gerekli ekonomik ve sosyal koşulların oluşması

50 İlk Şehirler: Mezopotamya Kalkolitik ~ M.Ö. 6,000 3,000

51 Mezopotamya İklim ve farklı bir tarım tekniği

52 Mesopotamya da Yıllık Ortalama Yağış (mm)

53 Fırat ve Dicle Nehirlerinin Rejimleri

54 Erken Mezopotamya kültürleri

55 Eridu (Tell Abu Shahrain)

56 Eridu

57 Eridu Yerleşim Planı

58 Eridu Su Tanrısı Enki nin Tapınağı Bir küçük oda olarak başlar Zaman içinde yüksek bir platforma dönüşür Tapınak en tepeye yerleştirilir: Ziggurat

59 4. Binyılda Eridu (Yeniden Kurgulama)

60 Uruk (M.Ö )

61 Uruk (Warka) ~ 200 ha ~ 10,000 nüfus Uzun dar sokaklar şehri merkezdeki anıtsal kült binalarına bağlar

62 Uruk Tapınak Mahallesi Stone-Cone Temple (Mosaic Temple)

63 Uruk Anu (Gök Tanrısı) Zigguratı

64 Anu Zigguratı nın Üzerindeki Beyaz Tapınak 18 x 22 m Kireç badanalı kerpiç yapı

65 Mezopotamya Uruk Dönemi nde Yenilikler Silindir mühürler Yazının İcadı Çanak çömlek yapımında çark kullanımı Tarımda sunni sulama ve saban kullanımı

66 Görsel Propaganda: Uruk Vazosu

67

68 Görsel Propaganda: Krallık İdeolojisi

69 Uruk Kültürünün Yayılması

70 Şehirleşme Sürecinin Getirdikleri: Merkezi yönetim Ürün fazlası üretim ve bunun yeniden dağıtımı Gittikçe artan gelir dağılımı farkı ve sosyo-ekonomik hiyerarşi Kurumsallasmıs bir krallık anlayısı ve dinin kralın gücünü desteklediği bir ideoloji Lüks mallar için talep ve uzak yerlerle oluşturulan ticaret bağları Şehir-devletler arasında şiddetli çekişme ve kalıcılaşan savaş hali